Білім берудің құрылымы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ МОДЕЛІНЕ КӨШУ ЖАҒДАЙЫНДА БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМНІҢ
КРЕАТИВТІК ҚАБІЛЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .
1. 12 жылдық білім беру моделіне көшу жағдайында бастауыш сынып
мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастырудың ғылыми- теориялық
негіздері
1.1 Қазақстан Республикасында 12 жылдық білім беру моделіне көшудің
қазіргі жайы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастыру ұғымының мәні, ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастырудың педагогикалық
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. 12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ МҰҒАЛІМІНІҢ КРЕАТИВТІК ҚАБІЛЕТІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
1. 12 жылдық білім беру жүйесінде мұғалімінің креативтік қабілетін
қалыптастыру құрылымы,
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Педагогикалық тренинг- 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып
мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастыру
құралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 12 жылдық мектеп мұғалімнің креативтік қабілетін қалыптастыру
бойынша жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
..
Қосымшалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасында атап көрсеткендей, жоғары білім
берудің мақсаты - еңбек нарығының, еліміздің индустриялық-инновациялық даму
міндеттерін және жеке тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын және
білім беру саласындағы үздік әлемдік тәжірибелерге сай келетін жоғары
білім сапасының жоғары деңгейіне қол жеткізу [1].
Мемлекеттік бағдарламаның басты мақсаты - білім сапасын арттыру, еңбек
нарығының, еліміздің индустриялық-инновациялық даму міндеттерін және жеке
тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын және білім беру саласындағы
үздік әлемдік тәжірибелерге сай келетін білім сапасының жоғары деңгейіне
қол жеткізу, білім беру жүйесін жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету,
педагог мамандығының мәртебесін көтеру.
Педагог мамандығының беделін арттыру кез келген мемлекеттің білім беру
саясатының басты бағыттарының бірі болып табылады.
Қазақстан Республикасында 2015 жылдан бастап орта білім беру жүйесі
құзіреттілік тәсіліне негізделген 12 жылдық білім беру моделіне көшу
межеленуде.
Осыған сәйкес педагогикалық жоғары оқу орны алдында үлкен міндет тұр
12 жылдық мектепте жұмыс істей алатын жаңа тұрпатты мұғалім дайындау.
Жаңа тұрпатты мұғалімдерді дайындау үшін педагогикалық жоғары оқу
орындары жаңаша жұмыс жасауы тиіс:
✓ оқу -тәрбие процесін жаңа талаптарға сай жетілдіру;
✓ жоғары білімнің мазмұны мен құрылымын Болон процесінің
параметрлеріне сәйкестендіру;
✓ білім беру жүйесін толықтай ақпараттандыру, е-learning электрондық
оқыту жүйесіне көшу;
✓ білім берудің сапа- менеджмент жүйесіне көшу;
✓ үш тілде оқытатын педагогтарды даярлау және т.б.[2].
Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу мәселесін жаңа тұрпатты
мұғалім даярлауды мақсат тұтатын жоғары педагогикалық білім берумен
ұштастырады .
Қазақстан Республикасында жоғары педагогикалық білім беру жүйесінде
біршама реформалар жүргізілуде: білім сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі,
болашақ мамандар даярлаудың көпдеңгейлі жүйесі (бакалавр-магистратура PhD
докторантура) жүзеге асырылады, жоғары педагогикалық білім берудің жаңа
стандарты қабылданды.
Үшінші мыңжылдықта білім беру саласындағы басты проблема – әлеуметтік
педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық енгізудің
тиімді жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын мұғалімдерді
даярлау болып табылады.
Қазіргі кезеңде білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен
тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық технологияны
игерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын,
педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға
қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол
салуға икемді, шығармашыл педагог – зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет
етеді.
Мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастыру
Н.Ш.Чинкина, Ш.Х.Құрманалина, Ш.Т.Таубаева, К.Ж.Бұзаубақова,
Н.Р.Юсуфбекова, Б.Т.Барсай, Ж.А.Қараев, Б.А.Тұрғынбаева, С.Н.Лактионова,
Қ.А.Сарбасова және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылады.
Ал 12 жылдық білім беру жағдайында жаңа тұрпатты мұғалімінің
инновациялық технологияны өздігінен меңгеруге көмектесетін инновациялық-
технологиялық әлеуетін қалыптастыру мәселесі қарастырылмаған.
Сол себепті зерттеу жұмысымыздың тақырыбы 12 жылдық білім беру
жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастыру
жолдары деп алынды.
Зерттеудің мақсаты. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып
мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастырудың ғылыим-теориялық
негіздерін анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
1. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негіздерін анықтау және
оның мәнін ашып көрсету.
2. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастыру ұғымының мәнін ашу.
3. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастырудың тұжырымдамасын және нобайын жасау, мазмұнын
анықтау.
4. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастырудың тиімді жолдарын анықтау және әдістемесін
жасау.
5. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастыру бойынша ғылыми-әдістемелік ұсыныстар әзірлеп,
сынақтан өткізу және тәжірибеге ендіру.
Зерттеудің нысаны. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып
мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастырудың процесі.
Зерттеудің пәні: 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып
мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы. Егер 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш
сынып мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастырудың ғылыми-теориялық
негіздері айқындалып, тұжырымдамасы жасалып, оны жүзеге асыратын
құрылымдық- мазмұндық жүйесі, нобайы құрылса және оны жүзеге асыратын
педагогикалық тетіктері айқындалса, онда өз бетінше ізденіп, инновациялық
технологияны тиімді қолдана алатын, кез келген жағдаятта ұтымды шешім
қабылдай алатын шығармашыл тұлға қалыптасатын болады.
1. 12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ МОДЕЛІНЕ КӨШУ ЖАҒДАЙЫНДА ЖАҢА ТҰРПАТТЫ МҰҒАЛІМНІҢ
ИННОВАЦИЯЛЫҚ-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ӘЛЕУЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ- ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында 12 жылдық білім беруге көшудің
қазіргі жайы
Білім беру Қазақстан – 2050 ұзақ мерзімді Стратегиясының маңызды
басымдықтарының бірі болып танылды. Қазақстандағы білім беру реформаларының
жалпы мақсаты білім беру жүйесін жаңа әлеуметтік-экономикалық ортаға
бейімдеу болып табылады. Қазақстан Президенті республиканы әлемдегі
бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына енгізу туралы міндет қойып отыр. Білім
беру жүйесін жетілдіру осы мақсатқа қол жеткізуде маңызды рөл атқарады [2,
3].
Халықаралық тәжірибе ерте балалық шақтан ересек жасқа дейін адами
капиталға, атап айтқанда, білім беруге бөлінетін инвестицияның экономика
мен қоғамға елеулі қайтарымы болатынын дәлелдеп отыр.
Сондықтан жаңа ұлттық пайымдау ұсынылады: 2020 жылға қарай Қазақстан –
білімді мемлекет, ақылмен құрылған экономика және біліктілігі жоғары жұмыс
күші. Білім берудің дамуы еліміздің болашақ экономикалық, саяси және
әлеуметтік-мәдени өркендеуі сүйенетін тұғырнамасы болуы тиіс [4].
Білім беру саласындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатын
іске асырудың ұйымдастырушылық негізі қазақстандық білімді жаңғыртудың
жалғастырылуын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасында білім беруді
дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы болып
табылады.
Бағдарлама білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың
ұйымдастырушылық негізі ретінде білім беру мен тәрбиенің, басқару
жүйесінің, білім беру қызметі субъектілерінің құқықтық-ұйымдастырушылық
нысандарының және қаржы-экономикалық тетіктерінің құрылымындағы, мазмұны
мен технологияларындағы өзгерістерді қамтитын ресурстары мен мерзімі
бойынша бір-бірімен өзара байланыстағы іс-шаралар кешені болып табылады.
Қазақстан Республикасында ел басшылығының адами капиталды дамытудың
қажеттілігі мен маңыздылығын түсініп, білім беру жүйесін реформалауды
бастауға және жүргізуге жан-жақты қолдау көрсетуінің нәтижесінде білім
беруді қарқынды дамыту мен жаңғырту мүмкін болып отыр.
Қазақстан қазіргі уақытта білім беру, адам мен бала құқығын қорғау
саласындағы негізгі халықаралық құжаттарға қатысушы болып табылады. Бұл –
Жалпыға бірдей адам құқықтары декларациясы, Бала құқықтары туралы
конвенция, Адамның экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарының
Халықаралық декларациясы, Еуропа өңірінде жоғары білім беруге жататын
біліктілікті тану туралы Лиссабон конвенциясы, Болон декларациясы және т.б.
Адами ресурстарды дамыту еліміздің 2020 жылға дейінгі Стратегиялық
даму жоспарындағы басымдықтардың бірі ретінде айқындалған.
Білім беруге инвестиция салу арқылы адами капиталды сапалы дамытуда нақты
қол жеткен мақсаттар бар.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру нәтижесінде 2010 жылғы 1
шілдедегі жағдай бойынша білім берудің барлық деңгейі тиісті ұйымдар
желісімен институционалды қамтамасыз етілген. Білім берудің құрылымы
Халықаралық білім берудің стандартты жіктеуішіне сәйкес келтірілді.
Оқытудың 12 жылдық моделін енгізу үшін жағдайлар жасалуда [5].
12 жылдық оқыту моделіне көшу жағдайында жалпы орта білім берудің
мақсаты - жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының
зияткерлік, дене бітімі және рухани дамыған азаматын қалыптастыру, оның тез
өзгеретін әлемде табысқа жетуін қамтамасыз ететін білім алудағы
қажеттіліктерін қанағаттандыру, еліміздің экономикалық игіліктері үшін
бәсекеге қабілетті адами капиталды дамыту [6].
12 жылдық оқыту моделіне көшу жағдайында жалпы орта білім берудің
міндеттері:
- 12 жылдық оқыту моделіне көшуді білім беру мазмұнын жаңғырту арқылы
жүзеге асыру;
- Шағын жинақталған мектеп проблемаларын шешу;
- Мектептегі инклюзивті білім беру жүйесін жетілдіру.
2020 жылы 12 жылдық оқыту моделіне көшу толықтай жүзеге асырылады
(2015 жылы – 1, 5, 11-сыныптар).
2015 жылы қазақстандық жалпы білім беретін мектеп оқушыларының PISA,
TIMSS, PIRLS халықаралық салыстырмалы зерттеулеріндегі нәтижелері: PISA –
50 – 55 орын, TIMSS – 10 – 15 орын болса, 2020 жылы: PISA – 40 – 50 орын,
TIMSS – 10 – 12 орын, PIRLS – 10 – 15 орын болу көзделуде.
2015 жылы құзыреттілік тәсіліне негізделген 12 жылдық білім берудің
жаңа стандартын әзірлеу және енгізу жоспарлануда.
Білім беру стандарттарының ауысуы білім берудің жаңа мазмұнын
әзірлеумен байланысты. 12 жылдық білім беру мазмұнының базалық принципі –
әрбір мектепте тұлғаның адамгершілік-рухани қасиеттерін дамытуды
ынталандыратын ізгі білім беру ортасын құру: өзін-өзі тану, өзін-өзі
анықтау және өзін-өзі жетілдіру. Білім беру ұйымдары мен отбасыларда
адамгершілік-рухани мәдениеттің жоғары деңгейіне қол жеткізілетін болады.
Барлық балалар, оқушылар, студенттер мен педагог қызметкерлер өзін-өзі
танудың негізін, жалпыадамзаттық құндылықтардың дамуын меңгеретін болады.
МЖБС коммуникативтік дағдыларды, ақпараттар мен технологияларды
басқара білуді, проблемаларды шешуді, іскерлік пен креативтілікті
қалыптастыратын білімді алудағы тұлғаның дамуын, дербестігін қамтамасыз
ететін нәтижеге бағытталады.
2011 жылы бастауыш білімнің МЖБС жаңартылады, негізгі орта және жалпы
орта білім берудің құзыреттілік тәсілі негізінде оқу бағдарламалары
әзірленді.
Оқытудың 12 жылдық үлгісі бойынша эксперименттік алаң үшін оқулықтар
мен ОӘК, түзеу білім беру ұйымдары үшін электрондық оқулықтар, аударма
және оқулықтар мен ОӘК-ні бейімдеу жүзеге асырылады. Оқулықтарды әзірлеу
және оқулықтарды сараптамадан өткізу функциялары бөлінеді.
2015 жылы оқытудың 12 жылдық моделіне көшу төмендегідей кестеде
көрсетілді (кесте - 1).
Кесте-1. 12 жылдық моделіне көшу нобайы
Жылдар Оқытудың 12 жылдық Оқытудың 11 жылдық
бағдарламасы бойынша бағдарламасы бойынша
2015 – 2016 1,5,11 2,3,4,6,7,8,9,11
2016 – 2017 1,2,5,6,11,12 3,4,7,8,9
2017 – 2018 1,2,3,5,6,7,11,12 4,8,9
2018 – 2019 1,2,3,4,5,6,7,8,11,129
2019 – 2020 1,2,3,4,5,6,7,8,9,11,
12
Жалпы орта білім беру құрылымын жаңарту білім беру процесіне
қатысушылардың талабын, мүмкіндігі мен қызығушылығын толық ескеруді, оқыту
сатылары бойынша оқу материалдарын бірдей бөлуді, оқытуды дараландыруға
жағдай жасауды көздейді.
12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымдық-мазмұндық моделі
төмендегі ұстанымдар негізінде ұйымдастырылады:
- жеке тұлғаның жас кезеңдерінің ескерілуімен;
- күтілетін нәтижелерге бағыттылығы;
- оқытудың сабақтастығы;
- әрбір оқыту сатысының даралығы.
12 жылдық білім беру жағдайында мектепке дейінгі тәрбие мен білім
мекетепалды даярлау олардың психологиялық, педагогикалық, дене және
физиологиялық талаптарын ескере отырып, бастауыш мектепке оқытуға дайындау
сапасының басты жағдайы ретінде жүзеге асырылуы тиіс.
1-саты. Жалпы орта білім беру ( 1-4 сыныптар). Оқуды бастау жасы – 6
жас. Оқыту ұзақтығы – 4 жыл.
1сатыдағы негізгі бағдар – оқушының өзін-өзі таныту мүмкіндігі мен
қоршаған ортасының шынайылығы туралы білімді игерудегі даралығын ашу, оқуға
талабын және білігін қалыптастыру, яғни оқытудың келесі сатыларына қажетті
танымдық қызығушылығын арттыру, кіші жастағы оқушылардың біртұтас оқу
әрекетін қалыптастыруға ықпал ету.
Баланың тұлғалық қалыптасуын, оның қабілеттерінің тұтастай дамуын
қамтамасыз ету. Бастауыш мектепте қажетті біліктер мен дағдыларды игеруге,
оқу, жазу, есептеу, шығармашылықпен ойлау элементтерінің, жеке басының
тазалығы мен денсаулығын сақтау негіздерінің болуына ықпал ететін оқу
әрекетін ұйымдастыру.
2- саты. Жалпы орта білім беру ( 5-10 сыныптар). Оқыту ұзақтығы – 6
жыл.
2-сатының негізгі бағдары – жалпы білім алуға жағдай жасау,
тұлғааралық және ұлысаралық қатынастар мәдениетін, тұлғаның біртұтас
көзқарасын, өзін-өзі анықтауын қалыптастыру, тұлғаның өзін-өзі ұйымдастыру
механизмдерін, кәсіби және танымдық ой-пікірінің туындауына, теориялық
ойлау тәсілдері мен ғылыми таным әдістерін игеруіне ықпал ететін оқу
әрекетін ұйымдастыру.
Негізгі мектеп оқытуды бейіндік мектепте немесе бастапқы және орта
кәсіптік білім беру ұйымдарында жалғастырудың базасы болып табылады.
Бұл сатының ерекшелігі оқушының үшінші сатыдағы – мектепте бейіндік
оқытуға саналы таңдау жасауға бағдар көрсететін бейіналды дайындықтың
жүргізілуі болып есептеледі.
3-саты. Жалпы орта білім бер (11-12 сыныптар). Оқыту ұзақтығы – 2
жыл.
Үшінші сатының бағдары жалпы орта білім берудің соңғы кезеңі болып
табылатын оқытудың саралануы мен даралануына, оқушылардың білімін
жалғастыруға қатысты жеке және өмірлік өзін-өзі танытуына ықпал ететін
талабымен қызығушылық ниетімен сәйкес әлеуметтендіру бағдарланған бейіндік
оқытуды іске асыруға жағдай жасау.
Бейіндік оқыту жаратылыстану-математикалық, әлеуметтік-гуманитарлық
немесе технологиялық бағыттар бойынша жүзеге асырылады.
Бейіндеу формалары мектептің педагогикалық әлеуетін, білімдік
инфрақұрылымының мүмкіндігін, облыстың, қаланың, ауданның сұранысын ескере
отырып анықталуы тиіс.
Бүгінгі күн талабының мектеп реформасында 12 жылдық білім беруге көшу
мәселесінің ерекшелігі сол – 12 жылдық білім беру орталығы ғалымдарының
зерттеулері бойынша жаңа қоғамдық формациядағы мектеп пен мұғалімдер
алдында тұрған негізгі мәселелер Баланы оқуға қалай үйрету керек?
Ойлауға қалай үйрету керек? Қалай өз өмірінің менеджері болуға үйрету
керек? деген сұрақтарға жауап табатындай білім нәрін беруге бағытталып
отыр. 12 жылдық білім жүйесіне көшуде мектеп алдына негізгі үш бағытты
басшылыққа алады. Олар:
1) оқушының жеке қабілетін есепке ала отырып жеке даралық бағытта
оқыту.
2) ішкі қажеттіліктерді есепке ала отырып жеке даралық бағытта оқыту.
12 жылдық білім жүйесі бойынша бұл бағыттарды жүзеге асыру үшін
мұғалім негізгі үш компонентпен таныс болуы тиіс. Олар:
Инварианттық компонент – мемлекеттің базалық оқу стандарты жүйесіндегі
талаптар мен мазмұндарға жауап беретіндей жалпы міндетті оқу жоспарының
бөлімін меңгеру.
Профильдік компонент – профильдік оқу стандарты талаптарының
мазмұнында көрсетілгендей оқу курстарының тереңділігін, оқытылатын
пәндердің өзара байланыстылығын меңгеру.
Тұлғалық компонент – оқушылардың өзіндік зерттеушілік дағдыларын
қалыптастыруға байланысты мектеп ұсынған арнайы таңдау курстарын, оқу
жоспарларын меңгеру [6, 8].
Қазіргі таңда республикамызда 12 жылдық білім беруге көшуге дайындық
жұмыстары жан-жақты жүргізілуде. Мұндағы біздің басты ұстанымымыз –
тұлғаның жеке дамуына негізделген, жан-жақты зерттеліп, сараланған білім
беру үлгісінің басым бағыттарын айқындау, нәтижесінде еліміздің әлемдік
өркениетке негізделген білім саясатындағы стратегиялық мақсаттарын жүзеге
асыру.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшу – қоғамдағы елеулі өзгерістер мен
адамдар арасындағы қарым-қатынас құралдарының қарыштап дамуына байланысты
жаңа адамды қалыптастыруды көздеген заман талабы. Әлемдік білім
кеңістігіндегі оқытудың озық технологияларын қамтитын жаңа білім мазмұны
шынайы жарыс, адал бәсекеге қабілетті адам тәрбиелеуді қамтамасыз етуге
тиіс.
Білім беруді жаңарту – үнемі алға қарай ұмтылу мен дамыту процесі, бұл
білім беруде кезең-кезеңімен өтетін және алынған нәтижелерге сәйкес түзету
енгізіліп, талданатын өзгерістер. Сонымен қатар білім беруді жаңарту
процесі салт-дәстүрді, мәдени мұраны, жалпы ұлттық құндылықтарды көздің
қарашығындай сақтауды талап ететін тұрақты жүйелерден тұрады. Сондықтан да
12 жылдық оқытуға біртіндеп көшуді жүзеге асыру – оның қажеттілігі мен
тиімділігін әр педагогтың, әр ата-ананың сапалы түрде түсінуін, қабылдауы
мен оған белсенді түрде араласуына мүмкіндік беруді, асқан ұқыптылық пен
сезімталдықты қажет ететін процесс.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі білім берудің ерекшелігі:
- ұлттық құндылықтарды баланың бойына сіңіру арқылы оның жан-жақты
дамуына;
- өз пікірі мен ойын ашық жеткізуіне;
- адамға табиғатынан берілген шығармашылық қабілетін толық іске
асыруына;
- әр елдің экономикалық, мәдени, саяси өміріне белсенді араласуына
мүмкіндік беру.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі бастауыш білім берудің
мақсаттары:
- қарқынды дамып келе жатқан ортада өмір сүруге қабілетті;
- өзін-өзі дамытуға;
- жоғары білімді шығармашыл, ізденімпаз тұлғаны қалыптастыру;
- жеке тұлға интеллектісін байыту;
- бала тұлғасындағы рухани және дене мүмкіндіктерін ашу.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі білім берудің басты мақсаты –
қарқынды дамып келе жатқан ортада өмір сүруге қабілетті, өзін-өзі дамытуға,
өз ойын еркін айта білуге, өз қалауымен қоғам талабына сай өзін көрсете
білуге бейім, жоғары білімді шығармашыл дамыған тұлғаны қалыптастыру.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі білім берудің негізгі мақсаты –
оқушының зерттеушілік және шығармашылық қабілетін дамыту.
Қоғам алдында, білім беру жүйесіне қойылған міндетке сәйкес, білім
беру жүйесі оқушы тұлғасын үйлесімді дамытуға бағытталған жалпы білім
беретін мектептің жаңа үлгісін таңдауға бағытталып отыр.
Мұнда баланың қоршаған дүниемен қарым-қатынасында рухани адамгершілік
құндылықтарының интеллектісінің, танымдық белсенділігін, іс-әрекетінің
негізін қалауға бағдарланған бастауыш мектепке ерекше көңіл бөлінеді.
Қазіргі кезде бастауыш білім беру саласында оқытудың жаңа
технологияларын тәжірибеде қолдану 12 жылдық оқытудың негізгі бағыты болып
отыр.
ХХІ ғасырда білім беру жүйесінде әлемдік дамудың негізгі тенденциялары
болып табылатын елеулі өзгерістер болды:
- қоғам дамуының қарқындылығы;
- мәдени аралық қатынастың кеңеюі, ақпараттық, өндірістік қоғамға өту;
- халықаралық ынтымақтастық нәтижесінде ғана шешілуі мүмкін басты
мәселелердің туындауы және өсуі;
- қоғамның демократиялануы;
- экономиканың динамикалы дамуы, бәсекелестіктің өсуі;
- адамзат капиталы мәнінің артуы.
Осыған орай дамыған елдердегі білім беру жүйесінде білім беру
философиясы мен әдіснамасын жаңарту порцестері, білім беру мазмұнын құру
әдістерінің өзгеруі, білім беру мазмұнындағы жетілдірілген моделдердің
жасалуы, білім беруді басқарудың тиімді тәсілдерінің қарастырылуы т.б. бай-
қалып отыр.
Оқытудың дәстүрлі өнімсіз стилін ығыстыру және оқушының таным
белсенділігі мен өзіндік ойлауын қамтамасыз ететін жаңа дамытушы, сындарлы
білім беру моделіне көшу әлемдік білім берудің стратегиялық бағыттарының
бірі болып табылады.
Қазақстандық жалпы орта білім беретін мектеп соңғы жылдары өзінің
келбетін өзгертті. Білім беруді жаңарту жүйесін қолдайтын нақты қадамдар
жасалды. Олардың ішінде мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттарының
әзірленуі және енгізілуі, кредиттік технология негізінде үш сатылы жоғары
білім моделінің енгізілуі, вариативті білім берудің енгізілуі, білім
сапасын бағалау критерийлерін әзірлеу жөнінде жұмыстар жүргізілуде:
- Орта білім беру жүйесінде диагностикалық мақсаттылықтың болмауы;
- Білім берудің жеке тұлғаның дамуына емес, формальды жәтижелерге
бағдарлануы;
- Оқу жетістіктерін бағалауда оқушыны қызықтырмайтын, шынайылықты
қамтамасыз етпейтін және қиындық тудыратын жағдайға душар ететін ескірген
жүйенің сақталуы.
- Жасөспірімдердің тұлғалық, азаматтық және адамгершілік
қасиеттерінің жеткілікті дамымауы, өзін-өзі анықтау мотивтерінің болмауы,
өзіндік қызығушылығы мен болашақ жоспарын сезіну деңгейінің төмендігі.
Қазіргі кезеңде 12 жылдық мектепке есептелген белгілі бір халықаралық
білім беру стандарты қалыптасты.
Еуропа кеңесінің (1992 ж.) Декларациясына сәйкес 12 жылдық білім беру
әлемдік білім кеңістігінде 136 елде жүзеге асырылуда. Олардың ішінде
дамыған елдерден: АҚШ, Жапония, Германия, Франция және т.б. ТМД елдерінен
12 жылдық оқыту мерзімін Беларусь, Украина, Өзбекстан және Балтық елдері
таңдады.
Қазақстанның 12 жылдық білім беруге көшуі қазақстандық білім мазмұнын
жаңғыртудағы білім берудің жаңа ұлттық моделін жобалаудың стратегиялық
міндеттерін табысты шешуге мүмкіндік береді.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі білім берудің басты мақсаты -
өзінің және қоғамның мүддесінде өзін-өзі белсендіруге дайын, өзгермелі даму
үстіндегі ортада өмір сүруге бейім, бәсекеге қабілетті және құзіретті,
шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру.
Білім берудің күтілетін нәтижелері белгіленген мақсатқа сәйкес бастауыш
мектеп түлегінің негізгі құзырлылығы төмендегіше анықталды:
1. Құндылықты-бағдарлы құзырет – оқушының қоршаған ортаны бірдей
қабылдайтын қабілеті, жоғары әдептілік құндылықтар негізінде жасампаз қоғам
өмірінде өзінің рөлін таба білу біліктілігі, азаматтылығы мен елжандылығы.
Бұл құзырлылық өмірдегі түрлі жағдайларда шешім қабылдай білу білігін
қамтамасыз етеді. Ең бастысы, өзінің Отаны Қазақстан патриоты болу,
азаматтық белсенділігін көрсету, саяси жүйені түсіну, болып жатқан
әлеуметтік жағдайларға баға бере білу.
2. Мәдениеттанымдық құзырет – жалпы адамзаттық мәдениет жетістіктері
негізіндегі іс-әрекет тәжірибесін және қоғамдағы дәстүрлер мен жеке,
отбасылық және әлеуметтік өмірдің мәдениет негіздерін, этномәдениеттік
құбылыстарды игеруге мүмкіндік беретін ұлттық ерекшеліктерін тани білу.
Адам мен қоғамның дамуындағы ғылымның рөлін түсіну. Өзінің халқының
мәдениеті мен әлемнің мәдени көптүрлілігін түсіну және бағалауға мүмкіндік
беретін мәдени-демалыс қызметін тиімді ұйымдастыру тәсілдерін игеру;
рухани келісім мен толеранттылық идеяларына бейім болу.
3. Оқу-танымдық құзырет – оқушының зерттеу әрекеті мен өзіндік оқу-
танымдық процесін қамтамасыз ететін кешенді құзырлылық. Бұл құзырет өзінің
білімділік қызметін ұйымдастыра білуді, тиімді жоспарлай білуді, сәйкес
функционалдық сауаттылық талаптары негізіндегі білімді игеруде әлемнің
ғылыми бағытын түсінуге ізденушілік-зерттеушілік әрекет дағды -ларын
игеруге мүмкіндік беретін өзінің әрекетіне талдау және қорытынды жасау
тәсілдерін қарастырады.
4. Коммуникативті құзырет – адамдармен әрекет пен қарым-қатынас
тәсілдерін білуді, түрлі әлеуметтік топтарда жұмыс істеу дағдыларын,
қоғамдағы түрлі әлеуметтік рөлдерді орындауды, өмірдегі нақты жағдайларда
шешім қабылдау үшін байланыстың түрлі объектілерін қолдана алу білігін,
мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілінде, халықаралық қатынаста шетел тілінде
қатынас дағдылары болуын қарастырады.
5. Ақпараттық-технологиялық құзырет – бағдарлай блу, өз бетінше іздей
білу, талдай білу, өзгерте білу, сақтай білу, білім мен ақпаратты
ақпараттық технологиялар мен техникалық объектілердің көмегімен жеткізуді
жүзеге асыра білу және интерпретациялау білігі.
6. Әлеуметтік-еңбек құзыреті отбасылық, еңбек, экономикалық саяси
қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді азаматтық-қоғамдық тәжірибе мен
білімге ие болуды білдіреді. Бұл құзырет әлеуметтік-қоғамдық жағдайларға
нақты талдау жасай білуді, шешім қабылдай білуді, түрлі өмірлік жағдайларда
жеке басына және қоғамдық мүддесіне сәйкес ықпал ете білуді қарастырады.
7. Тұлғалық өзін-өзі дамыту құзыреті. Бұл құзырет отбасылық, еңбек,
экономикалық және саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді азаматтық-
қоғамдық қызмет білімі мен тәжірибесінің болуын білдіреді. Құзырет нақты
әлеуметтік-қоғамдық жағдайларға талдау жасай білуді, түрлі өмірлік
жағдайларда (өзінің мүмкіндігін нақты перспективалық жоспарлаумен салыстыра
білу және қызметін өзіндік қадір-қасиет сезімімен ұйымдастыра білу, өзінің
өмірі мен ісіне жауапты қарау) жеке және қоғам пайдасына сәйкес шешім
қабылдауды және ықпал етуді қарастырады [7].
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі білім беру мазмұнын
жаңартудың негізгі бағыттары:
- білім беру мазмұнын қоғамның қазіргі әлеуметтік-экономикалық талабына
сәйкестендіру;
- білім беру мазмұнын ізгілендіруді, оның вариативтілігін қамтамасыз
ету;
- өз бетімен білім алуға, оны практикада қолдана білуге және
қажеттілікке тәрбиелеуге бағытталған, негізгі құзырлылық
қалыптастыруға ықпал ететін білім мазмұнымен қамтамасыз ету;
- танымдық қызығушылығын қалыптастыруға бағытталған білім мазмұнын
таңдау;
- білім мазмұнын оқушының ғылыми тәсілмен тануына, өз бетімен ізденуіне
мақсатты және жүйелі тартуға бағдарлау;
- білім мазмұнын ұлттық мәдениетті құрметтеуге, өзге мәдени бастамаларға
ашық болуға тәрбиелеуге бағдарлау.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі білім беру процесін
ұйымдастырудың ерекшеліктері - 12 жылдық мектептегі білім беру процесінің
моделі түрлі деңгейлі, вариативті білім мазмұны негізінде және оқытудың
репродуктивтілігі мен шығармашылық технологиялары үйлесімді қабысқан
мұғалім мен оқушының ынтымақтастығы негізінде қалыптастырылуы тиіс.
12 жылдық мектепте оқытуды ұйымдастыруда жалпы дидактикалық
ұстанымдармен бірге төмендегілердің шешуші мәні бар:
- жеке тұлғаның жас және психофизиологиялық даму ерекшелігінің
ескерілуі;
- бағдарланған нәтижеге жетуге бағдарлығы;
- ашықтығы;
- интерактивтілігі.
Нәтижеге бағдарланған білім беру моделінде оқушы (үйрену) мен мұғалімнің
(оқыту) өзара байланыс әрекетіне мақсатты ұйымдастырылған оқыту оқу
процесінің компоненттерінің мақсаттарын шектеуді талап етеді.
12 жылдық білім беру жүйесіндегі мұғалім қызметінің мақсаты (оқыту):
- білім беру облысының пәндік және негізгі мақсаттарын ескере отырып,
оқу процесінің нақты мақсаттарын жобалау;
- оқу процесін оқу материалдарын игеруді ұйымдастыру бойынша міндеттер
кешенін шешуге бағдарланған білім беру стандарттарының талаптарына
сәйкес конструкциялау;
- оқу материалдарын даярлау және оқу мақсаттарына сәйкес оқытуды
ұйымдастыру;
- оқу процесін жобалауға және іс жүзінде іске асыруда ақпараттық ортаның
әлеуетін пайдалану;
- оқушының оқу материалын игеруінің тұлғалық-әрекеттік бағыттылығын
реттеу;
- оқушының дамуын ұйымдастыру үшін толыққанды жағдай жасау (дамудың
жақын зонасына жетуі);
- құзыреттілік түрінде жеке қол жеткізген нәтижелеріне жағымды эмоция
туғызу, қолдау, көрсету және психологиялық жағымды орта құру;
- оқушының өзінің алған білімін қолдана білудегі жеке тәжірибесі мен
өзін-өзі анықтау, өзін таныту, өзіндік білімін көтеруге дайындығы
бойынша білім алу кеңістігін кеңейту мүмкіндіктерін қарастыру;
- ағымдағы нәтижелерді бағалау, қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған
оқытуды уақытында түзету [8].
Оқушы қызметінің мақсаты (үйрену):
- жеке білім алу траекториясын қоя білуге берілген мүмкіндікті қолдану
(оқу материалын игеру деңгейі, қарқыны);
- әрекеттің әдістерін, тәсілдерін, біліктерін оқу мен әлеуметтік
құзыреттіліктің құрамдық бөлігі ретінде игеру;
- оқу жағдайларын шешуге немесе құзыреттіліктің пайда болуына арналған
жұмыстардың әдістері мен тәсілдерін, біліктері мен дағдыларын
кіріктіру;
- жалпы орта білім беретін мектептегі білім мазмұнын игеруге және оны
өзінің жеке білімдік капиталына енгізуге арналған ақпараттық ортадағы
(оқулықтар, оқу-әдістемелік әдебиеттер, мультимедиалық бағдарламалар,
қашықтан оқыту технологиялары, интернет желісі т.б.) берілген
мүмкіндікті қолдану [8,9].
Сабақты жобалауда кезек оқушының өзін-өзі таныту мақсаттарына, оқу
материалдарын моделдеуіне, оқушының өнімді әрекетін ұйымдастыруға мүмкіндік
туғызатын оқытудың формалары мен әдістеріне кезек беріледі.
12 жылдық мектептегі оқыту мен тәрбиелеуде жеке тұлғаның қабілеттерін
толық көрсетіп, дамытатын негізгі тәсілдердің бірі - әрекеттік тәсіл.
Әрекеттік тәсіл адамның дамуына едәуір құндылықты осы жас кезеңіндегі
жетекші әрекетке сай әкеледі.
Әрекеттік қатынас оқушының әлеуметтік мүмкіндігін дамыту және есепке
алу көздеген, әрекетті сабақтан тыс ұйымдастыру формаларымен, саралау
тапсырмаларымен, вариативті бағдарламамен жететін, жеке білім алу
міндеттерін шешуге мүмкіндік беретін тұлғалық-бағдарлық тәсілмен тығыз
байланысты.
Құзыреттілік тәсіл 12 жылдық мектепте бастауыш сынып оқушының
өзгермелі жағдайда әлеуметтік икемділігі мен әрекетін жүзеге асыру
қабілетінде пайда болатын сапалар кешенін дамытуды көздейді.
Оқытудағы тұлғаның физиологиялық және психологиялық денсаулығын дамыту
міндеттерімен біртұтас қарастырылатын денсаулық сақтау тәсілінің де маңызы
зор.
Жаңа педагогикалық технологияларда педагогтың ақпарат беруші қыз-
метіне қарағанда, үйлестіруші, кеңесші, оқушының шығармашылық белсенділігі
мен өзіндік танымдық қызметін ұйымдастырушы қызметіне баса назар
аударылады.
Нәтижеге бағдарланған білім беру моделінде негізгі қызметі оқушының
оқыту кезеңдерінде тұлғалық ішкі ресурстарын дамытуды қадағалау болып
табылатын психологиялық қызтеттің рөлі артады.
Тұлғалық-бағдарлық оқытудың міндеттерін табысты іске асыру үшін
ұйымдар жұмыс аптасының бес күндік ұйымдастыру тәртібін тиімді қолдануды
қарастырады. Сенбі оқушының жеке бағдарлы білімін қамтама- сыз ететін
сабақтарды ұйымдастыруға бағытталған дамыту күні болып табылады.
Нәтижеге бағдарланған жалпы орта білім берудің жаңа жүйесіне көшу
психологиялық-педагогикалық кадрларды кәсіби даярлауды ұйымдастыру- дың
мазмұны мен технологияларын, мақсаттар проблемаларын өзектендіреді.
Жалпы орта білім берудің жаңа жүйесіне көшу психологиялық-
педагогикалық кадрлардың кәсіби даярлауды ұйымдастырудың мақсаттарын,
мазмұны мен технологияларын өзектендіреді. Әдіснамалық шешімдердің бірі
кәсіби дайындықтың мақсатты бағдарына сәйкес басшының, мұғалімнің, мектеп
психологының кәсіби-тұлғалық қатынасын қалыптастыру болып есептелетін
құзыреттілік қатынас болып табылады.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшуде жаңа тұрпатты мұғалім оқу-тәрбие
процесін жоғары деңгейде қалыптастырудың бірнеше құзыреттілігін игеруге
міндетті:
✓ Арнайы құзыреттілік - өзінің кәсіби қызметімен жоғары деңгейде
айналысатын және өзінің кәсіби дамуын одан әрі жобалай білетін
қабілет;
✓ Әлеуметтік құзыреттілік – кәсіби қызметімен бірге (ұжыммен,
топпен) айналысатын, кәсіпті басқаруға қабылданған кәсіби қарым-
қатынас тәсілдерін қолдана білетін және ынтымақтастықта болатын
қабілет;
✓ Білімділік құзыреттілік беру әрекетінде кәсіби білімді, білік
пен дағдыны, мақсат қоюшылықты игеруге деген қызығушылық, білім
беру әрекетінде субъектілік пен креативтіліктің дамуына ынталылық,
педагогикалық және әлеуметтік психологияның негіздерін қолдана
білу қабілеті [9].
Білім беру моделіндегі нәтижеге бағдарланған оқу жетістіктерін
бағалау жеке оқушының, мұғалімнің, мектептің, өңірлік және ұлттық тұтас
жүйенің білім нәтижесін бағалауға барабар тәсілдерін қарастырады.
Мектептегі оқытудың нәтижелері әрбір оқушының оқудағы күтілетін
нәтижеге жетудегі табыстары, оның оқуға қатынасы мен тұлғаның тұтас даму
динамикасы жан-жақты және әділ бағалауды талап етеді.
Күтілетін нәтижеге жетуді бағалау жүйесін жетілдіру бағалаудың екі
жолын бірдей дамытуды қарастырады:
- білім берудің жалпыға міндетті стандартын игеру деңгейі ( сыртқы
нәтижелер);
- оқушының жеке тұлғалық жетістігі (ішкі нәтижелер).
Әр оқушының мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының оқу нәтижелеріне
жету сәйкестігін бақылау мен бағалау мақсатындағы диагностикалық зерттеулер
жүргізу төмендегілердің негізінде жүзеге асырылады:
- күтілетін оқыту нәтижелерін сипаттайтын өлшеуіштерді таңдау,
- оқушының әрекет нәтижелері мен сапалық және сандық өлшеуіштеріне
арналған құралдарын әзірлеу;
- тестік тапсырмалар, портфолио, бақылау жұмыстары, ауызша жауаптар,
сондай-ақ оқушылармен жүргізілген сауалнама нәтижелері негізінде
орындалған оқыту нәтижелерін рейтингтік бағалаудың ғылыми негізделген
әдістерін әзірлеу;
Жеке тұлғаға бағытталған сабақ дегеніміз – оқушыға деген құрмет,ізгі
қатынас, оқушылардың тұлғалық ерекшеліктері ашылатын, қасиеттері
қалыптасатын, мүмкіндіктері жүзеге асырылатын оқыту жағдаяты, сахналық
алаң. Осындай сабақты жобалау және өткізу технологиясы мұғалімді жаңа,
бұрын таныс емес кәсіби позицияға қояды: әр баланың жеке даму процесіне,
оның тұлғалық қалыптасуына кешенді педагогикалық бақылау жүргізетін, ол бір
мезгілде пән мұғалімі де, психолог та болуы тиіс.
12 жылдық білім беру жағдайында мұғалім осы компоненттерге сүйене
отырып, әрбір технологияны өздік жолда әдіс-тәсілдермен ерекшелендіріп, өз
өмірлік және педагогикалық тәжірибесін пайдаланып, балаларды бірлескен
әрекеттерге тартудың әр алуан түрлі әдістерін, өз бойында бар
мүмкіндіктерін жүзеге асыруды ықпал етсе, оқушының мінез – құлқында –
мінезі, темпераменті, талабы, көзқарасы, талғамы байқалып, үнемі өзін-өзі
үйретуі, өзін - өзі тәрбиелеуі, өзін-өзі дамыту, өз іс-әрекеттеріне өзгеріс
енгізе алуы, өзін үнемі жетілдіріп отыруы және рефлексиялық қажеттілікті
талап етеді.
Мұғалім - өз пәнін оқытудың әдістерін жете игерген, шығармашылық
еңбек ететін, педагогикалық шеберлігін үнемі жетілдіретін маман.
Педагогикалық шеберлік – идеялық-саяси бағыттың, жалпы мәдениеттің
мамандық білім, іскерлік дағдының, ұстаздық тәжірибенің жиынтығы. Мұғалім
еңбегінің нәтижелі болуы оның табиғи дарындылығында дейтін пікірлер де
бар. Сөз жоқ, дарындылық, аса қабілеттілік қай мамандықта болсын
кездеседі. Бірақ адам мамандық ерекшелігімен дүниеге келмейтіні ақиқат.
Педагогикалық шеберлік – кейбіреулерге ғана табиғаттың таңдап берген сыйы
емес, ол үздіксіз ізденудің, өзін-өзі үнемі кәсіби жетілдірудің және
өзінің қалаған мамандығына деген құмарлығынан туындайтын іс-әрекеттерінің
жиынтығы [10].
Шығармашылық ізденіс еңбектің, мамандықтың барлық саласына да өте
қажет, ал мұғалім үшін ол - ұстаздық дарындылыққа жетудің жолы,
педагогикалық еңбекте шешуші орын алады. Себебі мұғалім еңбегінің
объектісі – жансыз дүние емес, құрал-жабдық өндірісі де емес, өте күрделі,
қарама-қайшылықты әрі нәзік тірі организм, жас ұрпақтың рухани дүниесі.
Мұғалімде педагогикалық қабілет пен бейімділіктің болуы – оның еңбегінің
нәтижелі болуының кепілі. Педагогикалық қабілет пен мінез-құлық қасиеттері
мектептегі кезден-ақ біртіндеп көріне бастайды да, педагогикалық жоғары оқу
орнында оқумен әрі қарай дамытып жетіледі.
Мұғалім жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеу ісінде кәсіптік деңігейі және
ұстаздық шеберлігі жоғары болуы үшін педагогикалық-психологиялық аpнайы
зерттеулер негізінде айқындалған педагог мамандығына тән іскерлік пен
дағдыларды меңгеруі тиіс. Өйткені педагогтік іс-әрекет динамикалық жүйе,
оның өзіндік арнайы құрылымы бар. Олар бірнеше бөліктерден тұрады:
танымдылық, құрастыра білушілік, коммуникативтік (қарым-қатынас),
ұйымдастырушылық, хабарлама және зерттеушілік іс-әрекеттер мен дағдылар.
Танымдылық іскерлік, ең алдымен, жеке бастың интеллектуалдық
мүмкіндігі, мамандық еңбегінің негізі болып саналады. Танымдылық іскерлікті
қалыптастыру үшін адамның қабылдау, зейін, ойлау, елес, ес, т.б.
психикалық қасиеттерінің бірлікте дамуы қажет. Мысалы, адамның
байқағыштығы, өзін-өзі бақылауы, кездескен жағдайда дұрыс таба білуі,
ойлау процесінің дамуы үшін талдау жасау, салыстыру, сәйкестігін ажырату,
нақтылай білу, жинақтау, қорытынды жасау сияқты дағдылардың болуы қажет.
Бұл қасиет, сапалар үнемі жаттығу, адамның өзін-өзі тәрбиелеуі, оқу, білім
алу, еңбек процесі барысында тұтас қалыптасатын іскерлік [11].
Құра білу (конструктивтік) іскерлігі - оқу-тәрбие жұмысын модельдеу,
жоспарлау, композициялық материалдарды іріктеп алумен сипатталады.
Оқушылардың жас дара ерекшеліктеріне сай, оқу-тәрбие процесінің
материалдық базасына сәйкес жұмысты ретті ұйымдастыра білу. Бұл іскерлікті
меңгеру үшін интеллектуалдық қасиет, қабілет қажет. Алдағы жұмысты
жоспарлау, жобалау, алдымен ойлау, салыстыру, болжам жасау, технологиялық,
логикалық ойлау қабілеттерімен тікелей байланысты. Сондықтан құра білу
іскерлігі танымдылық іскерлікпен ұштасып жататын қасиет.
Қарым-қатынас іскерлігі – бұл мұғалімнің педагогикалық процестің
басында адамдармен қарым-қатынас жасауға үйренуі. Қарым-қатынас тәсілдері
ол алдымен, сөз сөйлеу техникасы, қимыл, бет құбылысын игере білуден
басталады. Коммуникативтік іскерлікті тәрбиелеу үшін, адам ең алдымен,
басқа адамды түсіне білуі, тани білуі және өзін де таныта, түсіндіре білуге
үйренуі керек. Екіншіден, өзінің ой-пікірін, көңіл-күйін, көзқарасын,
мақсатын сөйлескен, пікірлескен адамға, ұжымға түсіндіре білуге және оларды
да түсіне білуге үйренуі қажет. Үшіншіден, адамдармен қарым-қатынас
барысында қажет болған жағдайда, бетбұрыс жасау сияқты мүмкіндіктерді
басқара білу оң шешім таба білу. Осылардың нәтижесінде мұғалімде қарым-
қатынас жасауға бейімділігі және ептілігі бар, адамдармен оңай тіл табыса
алатын, тез араласа алатын жеке бастың қасиеті қалыптасады.
Хабарлау іскерлігі – жеке педагогикалық іскерлік болып бөлінеді.
Көбіне қатынас құралы ретінде қарастырылады. Себебі қарым-қатынас
хабарлама материалынсыз болуы мүмкін емес. Ақпараттық іскерлік оқу-
тәрбие процесінің оптималдығын арттыруда шешуші орын алады. Оқу-білім
материалын терең жан-жақты білу, оқу әдістерін меңгеру, барлық хабарлама
құралдарын пайдалану дағдысының болуын талап етеді. Бұл іскерлік
мұғалімнен дауысты үйлестіре білуді, көңіл-күй сезімімен сөйлеуді, сөздің
құдыретті күшін және дұрыс үнін бет қимылды меңгере білуді талап етеді.
Сөйлеу, әнгімелесу, көрсете отырып түсіндіру, пікірлесу, тыңдау, сұрақ-
жауап айту тәсілдерін қолдану арқылы тыңдаушының зейінін аудару –
мұғалімнің педагогикалық іс-әрекетіне қажет іскерлік.
Ұйымдастырулық іскерлік – бұл мұғалім еңбегінің бөлінбейтін
үнемі жүріп отыратын маңызды саласы. Педагогикалық процесті басқарудың
негізгі шарты. Бұл бағыт педагогикалық іскерлікті бір-бірімен
байланыстыратын іскерлік.
Ұйымдастырушылық іскерліктің өзіндік белгілері бар. Олар:
жұмысты анықтау, мақсатын белгілеу, жұмысты талап ету, тапсырма беру,
тапсырылған жұмысты бақылау, орындалуын ұйымдастыру, орындалған жұмысты
қорытындылау, бағалау, есеп беру, нақтылы объектіге зейін қоя білу,
кездесетін кедергіні тез арада болдырмауға психологиялық ахуал туғыза
білу, іске қызығушылықпен кірісу, басқаларға жағымды ықпал жасау іс-
әрекеттерінен құралады.
Зерттеушілік іскерлік - әрбір педагогикалық құбылысқа ғылыми
тұрғыдан қарауды, ғылыми болжам жасауды, жобалау және эксперимент жүргізуді
жоспарлауды, сонымен қатар мұғалім озат тәжірибені де өзінің тәжірибесінде
жинақтауды, оларға шығармашылық негізінде талдау жасауды және мектеп
өміріне ендіруді қамтиды. Жоғарыдағы аталған мамандық – педагогтық
іскерлік, білім щеңбері жинақталып, мұғалімнің жеке басының қасиет-
сапаларын ашып беруге мүмкіндік жасайды. Мұғалімнің жеке басын сипаттайтын
қасиеттер: кәсіби бағыттылығы, ғылыми көзқарасы, идеялық сенімі, саяси-
қоғамдық азаматтық белсенділігі, адамгершілік гуманистік қатынасы.
Педагогикалық кәсіптік қасиеттері - балаға деген ынта-ықылас,
махаббат, педагогикалық еңбекке қызығу, психологиялық-педагогикалық
сезгіштік, байқағыштық, әділдік, талап қоя білушілік, табандылық,
ұстамдылық, өзін-өзі басқара білу, қайырымдылық-мамандылық еңбекті сүйе
білу.
Танымдылық қасиеттер ғылыми ой-өрісінің тереңдігі (білімдарлығы),
рухани танымдық қызығушылығы және оны қажетсінуі, интеллектуалдық
белсенділігі, жаңаны жақтаушылығы, педагогикалық өздігінің білім алуға
ынталылығы, шығармашылық пен педагогикалық ынтымақтастықты қолдауы, жаңашыл
педагогтерді дұрыс түсінуі, қабылдауы.
Сонымен, мұғалімнің қызметі, педагогикалық және психологиялық
мазмұны жағынан алғанда, адамның барлық мүмкіншіліктерін көрсетуді талап
ететін күрделі еңбек. Бұл туралы К.Д. Ушинский: Тәрбие де барлығы
тәрбиешінің жеке басына негізделуі тиіс... Ешқандай бағдарлама, ешқандай
оқу орнының жасанды орталығы қаншалықты жетілдіргенімен, тәрбие ісінде
жеке адамды алмастыра алмақ емес. Тәрбиешінің тәрбиеленушіге тікелей
әсерінсіз мінез-құлыққа сіңірілетіндей шын тәрбие беруі мүмкін емес-
деген [12].
К.Д.Ушинскийдің анықтамасы бойынша, мұғалім педагогикалық
қызметтің субъектісі бола отырып, психолог ретінде көрінеді. Мұғалімнің
кәсіптік қызметті атқаруға дайындығы психологиялық көрегендік пен
байқампаздықты, өзін басқалармен теңестіруге қабілеттілікті қажет етеді.
Бұл сипаттаманы адамға жақындықты, ынталықты, өнертапқыштықты, эмоциялық
ерік тұрақтылығын айқындайтын жеке адамның көп сырлы қасиеттері
толықтырады. Арнаулы кәсіби сапаларды бөліп алуға тура келеді. Олар
педагогикалық такт, байсалдылық, өзін-өзі билеу, педагогикалық процестің
себеп-салдар байланысын түсінуге жағдай жасайтын кәсіби-педагогикалық
ойлау, өз әрекетіне талдау жасау, табыстар мен сәтсіздіктерге ғылыми
тұрғыдан түсінік беру, еңбек нәтижесін алдын-ала болжай білу.
Мұғалім адамдарды тәрбиелеуші, жетілдіруші, үнемі ықпал жасаушы
маман иесі болғандықтан, оның кәсібінің ерекше белгісінің бірі – педагогтық
әдеп.
Педагогтық әдеп, кең мағынасында, педагогикалық процесте әрбір
оқу-тәрбие мәселесін шешуде, жеке адамдармен не ұжыммен қарым-қатынас
жасауда көрінетін кәсіптік сапа.
Педагогтық әдеп жай ғана сыпайылық білдіру емес, ол
шығармашылық ақыл-ой әрекеті, мәдени мінез-құлықтың, саналы іс-әрекеттің,
білімділік пен іскерліктің жиынтығы. Мұғалімнің әрбір қадамында баламен
ара қатынасында сезгіштік, байқампаздық, салмақтылық, ұстамдылық,
ілтипаттылық, кешірімділік, талап қоя білу, адамға сенім арту, ынталы-
ықыласты болу, талас-тартыс туған жағдайда әділдік, адалдық көрсету, бала
жүрегіне жол табу, оны тыңдай білу, түсіне білу педагогтық әдептілік
белгілеріне жатады.
Қазіргі кезде мұғалім мамандығына қойылатын талаптың бірі –
оны өзі тарапынан оқушымен, ата-аналармен, әдістермен демократиялық,
гуманитарлық және жариялылық принципті негіздерде қарым-қатынас жасау
арқылы педагогикалық ынтымақтастықты жүзеге асыра білуі. Себебі, тек басқа
адаммен қарым-қатынас жасау барысында ғана адамның ішкі жан-дүниесі,
көзқарасы мен қаситтері айқын көрінеді. Қарым-қатынассыз адам туралы жете
білу мүмкін емес. Қазіргі қоғамды қайта құрудың өзі рухани жаңару.
Мұғалім жас ұрпақты жаңаша ойлауға адамзат тарихында ғасырлар
бойы жиналған байлықты білуге және бүгінгі күнде өмірімізде орын алған
рухани жұтандықтан арылуға ықпал жасаушы мамандық.
Педагогикалық энциклопедияда: Шығармашылық дегеніміз адамның
белсенділігі мен дербес іс-әрекетінің ең жоғары формасы - деп анықтама
берілген. Ал адамның белсенділігі де дербес іс-әрекетпен сипатталады. Бұл
жерде еске алатын нәрсе мұғалімнің қызметінің ерекшелігі өсіп-дамып келе
жатқан жас адамның ішкі жан дүниесін үнемі сезе білуі. Сондықтан ешбір
оқулық та, бағдарлама да мұғалім мен бала арасындағы жанды ынтымақтастықты
алмастыра алмайды. Бұдан туындайтын ой: бүгінгі мектептегі педагогикалық
процесте мұғалімді де, оқушыны да бірдей шығармашылық позицияға қоятын
педагогикалық ахуал туғызу. Кезінде көрнекті ғалым-педагог Б.П.Есинов
мұғалімнің еңбегіне мән беріп, оқушылардың шығармашылық еңбеғі жаңа бір
нәрсені жасау, табумен ғана шектелмей, оның сол жаңаны табуға, жасауға жету
жолында, әдісін де қамтитынын түсіндірген [13,14].
Кезінде А.С.Макаренко тәрбие жұмысының шын мәні оның балаға
тікелей ықпалында емес, оның өмірін ұйымдастыруында деп атап айтқан болатын
[15].
Сонымен мұғалімнің рухани өсіп-жетілуі оның педагогикалық шеберлігіне
байланысты. Ал педагогикалық шеберлік мүғалімнің мектептегі оқу-тәрбие
жұмысы мен кәсіби білімінің кешенді дайындығының негізі болып табылады.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2003 жылғы 6
мамырдағы №294 Эксперименттік оқу жоспарлары туралы бұйрығы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2003 жылғы 8
тамыздағы №538 12 жылдық оқыту бойынша эксперименттің басталуы туралы
бұйрығы
Жамбыл облысы әкімдігі білім басқармасының 2003 жылғы 14 тамыздағы
№321 бұйрығы
Экспериментке қамтылған оқушылар туралы мәлімет
№ ЭксперименттікОқыту ЭксперименттікОқушылар Оның ішінде
пп тілі сыныптар саны
мектеп
ер бала қыз бала
1. Тараз қаласы қазақ 7 19 8 11
№5 МГ
8 17 9 8
Барлығы: 36 17 19
2. Тараз қаласы орыс 6 19 13 6
№7 МГ
7 20 7 13
8 21 12 9
Барлығы: 60 32 28
3. Тараз қаласы орыс 7 17 7 10
№39 МГ
8 20 10 10
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ МОДЕЛІНЕ КӨШУ ЖАҒДАЙЫНДА БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМНІҢ
КРЕАТИВТІК ҚАБІЛЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .
1. 12 жылдық білім беру моделіне көшу жағдайында бастауыш сынып
мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастырудың ғылыми- теориялық
негіздері
1.1 Қазақстан Республикасында 12 жылдық білім беру моделіне көшудің
қазіргі жайы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастыру ұғымының мәні, ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастырудың педагогикалық
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. 12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ МҰҒАЛІМІНІҢ КРЕАТИВТІК ҚАБІЛЕТІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
1. 12 жылдық білім беру жүйесінде мұғалімінің креативтік қабілетін
қалыптастыру құрылымы,
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Педагогикалық тренинг- 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып
мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастыру
құралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 12 жылдық мектеп мұғалімнің креативтік қабілетін қалыптастыру
бойынша жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
..
Қосымшалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасында атап көрсеткендей, жоғары білім
берудің мақсаты - еңбек нарығының, еліміздің индустриялық-инновациялық даму
міндеттерін және жеке тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын және
білім беру саласындағы үздік әлемдік тәжірибелерге сай келетін жоғары
білім сапасының жоғары деңгейіне қол жеткізу [1].
Мемлекеттік бағдарламаның басты мақсаты - білім сапасын арттыру, еңбек
нарығының, еліміздің индустриялық-инновациялық даму міндеттерін және жеке
тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын және білім беру саласындағы
үздік әлемдік тәжірибелерге сай келетін білім сапасының жоғары деңгейіне
қол жеткізу, білім беру жүйесін жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету,
педагог мамандығының мәртебесін көтеру.
Педагог мамандығының беделін арттыру кез келген мемлекеттің білім беру
саясатының басты бағыттарының бірі болып табылады.
Қазақстан Республикасында 2015 жылдан бастап орта білім беру жүйесі
құзіреттілік тәсіліне негізделген 12 жылдық білім беру моделіне көшу
межеленуде.
Осыған сәйкес педагогикалық жоғары оқу орны алдында үлкен міндет тұр
12 жылдық мектепте жұмыс істей алатын жаңа тұрпатты мұғалім дайындау.
Жаңа тұрпатты мұғалімдерді дайындау үшін педагогикалық жоғары оқу
орындары жаңаша жұмыс жасауы тиіс:
✓ оқу -тәрбие процесін жаңа талаптарға сай жетілдіру;
✓ жоғары білімнің мазмұны мен құрылымын Болон процесінің
параметрлеріне сәйкестендіру;
✓ білім беру жүйесін толықтай ақпараттандыру, е-learning электрондық
оқыту жүйесіне көшу;
✓ білім берудің сапа- менеджмент жүйесіне көшу;
✓ үш тілде оқытатын педагогтарды даярлау және т.б.[2].
Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу мәселесін жаңа тұрпатты
мұғалім даярлауды мақсат тұтатын жоғары педагогикалық білім берумен
ұштастырады .
Қазақстан Республикасында жоғары педагогикалық білім беру жүйесінде
біршама реформалар жүргізілуде: білім сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі,
болашақ мамандар даярлаудың көпдеңгейлі жүйесі (бакалавр-магистратура PhD
докторантура) жүзеге асырылады, жоғары педагогикалық білім берудің жаңа
стандарты қабылданды.
Үшінші мыңжылдықта білім беру саласындағы басты проблема – әлеуметтік
педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық енгізудің
тиімді жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын мұғалімдерді
даярлау болып табылады.
Қазіргі кезеңде білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен
тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық технологияны
игерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын,
педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға
қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол
салуға икемді, шығармашыл педагог – зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет
етеді.
Мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастыру
Н.Ш.Чинкина, Ш.Х.Құрманалина, Ш.Т.Таубаева, К.Ж.Бұзаубақова,
Н.Р.Юсуфбекова, Б.Т.Барсай, Ж.А.Қараев, Б.А.Тұрғынбаева, С.Н.Лактионова,
Қ.А.Сарбасова және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылады.
Ал 12 жылдық білім беру жағдайында жаңа тұрпатты мұғалімінің
инновациялық технологияны өздігінен меңгеруге көмектесетін инновациялық-
технологиялық әлеуетін қалыптастыру мәселесі қарастырылмаған.
Сол себепті зерттеу жұмысымыздың тақырыбы 12 жылдық білім беру
жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастыру
жолдары деп алынды.
Зерттеудің мақсаты. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып
мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастырудың ғылыим-теориялық
негіздерін анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
1. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негіздерін анықтау және
оның мәнін ашып көрсету.
2. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастыру ұғымының мәнін ашу.
3. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастырудың тұжырымдамасын және нобайын жасау, мазмұнын
анықтау.
4. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастырудың тиімді жолдарын анықтау және әдістемесін
жасау.
5. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің креативтік
қабілетін қалыптастыру бойынша ғылыми-әдістемелік ұсыныстар әзірлеп,
сынақтан өткізу және тәжірибеге ендіру.
Зерттеудің нысаны. 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып
мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастырудың процесі.
Зерттеудің пәні: 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш сынып
мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы. Егер 12 жылдық білім беру жүйесінде бастауыш
сынып мұғалімінің креативтік қабілетін қалыптастырудың ғылыми-теориялық
негіздері айқындалып, тұжырымдамасы жасалып, оны жүзеге асыратын
құрылымдық- мазмұндық жүйесі, нобайы құрылса және оны жүзеге асыратын
педагогикалық тетіктері айқындалса, онда өз бетінше ізденіп, инновациялық
технологияны тиімді қолдана алатын, кез келген жағдаятта ұтымды шешім
қабылдай алатын шығармашыл тұлға қалыптасатын болады.
1. 12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ МОДЕЛІНЕ КӨШУ ЖАҒДАЙЫНДА ЖАҢА ТҰРПАТТЫ МҰҒАЛІМНІҢ
ИННОВАЦИЯЛЫҚ-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ӘЛЕУЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ- ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында 12 жылдық білім беруге көшудің
қазіргі жайы
Білім беру Қазақстан – 2050 ұзақ мерзімді Стратегиясының маңызды
басымдықтарының бірі болып танылды. Қазақстандағы білім беру реформаларының
жалпы мақсаты білім беру жүйесін жаңа әлеуметтік-экономикалық ортаға
бейімдеу болып табылады. Қазақстан Президенті республиканы әлемдегі
бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына енгізу туралы міндет қойып отыр. Білім
беру жүйесін жетілдіру осы мақсатқа қол жеткізуде маңызды рөл атқарады [2,
3].
Халықаралық тәжірибе ерте балалық шақтан ересек жасқа дейін адами
капиталға, атап айтқанда, білім беруге бөлінетін инвестицияның экономика
мен қоғамға елеулі қайтарымы болатынын дәлелдеп отыр.
Сондықтан жаңа ұлттық пайымдау ұсынылады: 2020 жылға қарай Қазақстан –
білімді мемлекет, ақылмен құрылған экономика және біліктілігі жоғары жұмыс
күші. Білім берудің дамуы еліміздің болашақ экономикалық, саяси және
әлеуметтік-мәдени өркендеуі сүйенетін тұғырнамасы болуы тиіс [4].
Білім беру саласындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатын
іске асырудың ұйымдастырушылық негізі қазақстандық білімді жаңғыртудың
жалғастырылуын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасында білім беруді
дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы болып
табылады.
Бағдарлама білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың
ұйымдастырушылық негізі ретінде білім беру мен тәрбиенің, басқару
жүйесінің, білім беру қызметі субъектілерінің құқықтық-ұйымдастырушылық
нысандарының және қаржы-экономикалық тетіктерінің құрылымындағы, мазмұны
мен технологияларындағы өзгерістерді қамтитын ресурстары мен мерзімі
бойынша бір-бірімен өзара байланыстағы іс-шаралар кешені болып табылады.
Қазақстан Республикасында ел басшылығының адами капиталды дамытудың
қажеттілігі мен маңыздылығын түсініп, білім беру жүйесін реформалауды
бастауға және жүргізуге жан-жақты қолдау көрсетуінің нәтижесінде білім
беруді қарқынды дамыту мен жаңғырту мүмкін болып отыр.
Қазақстан қазіргі уақытта білім беру, адам мен бала құқығын қорғау
саласындағы негізгі халықаралық құжаттарға қатысушы болып табылады. Бұл –
Жалпыға бірдей адам құқықтары декларациясы, Бала құқықтары туралы
конвенция, Адамның экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарының
Халықаралық декларациясы, Еуропа өңірінде жоғары білім беруге жататын
біліктілікті тану туралы Лиссабон конвенциясы, Болон декларациясы және т.б.
Адами ресурстарды дамыту еліміздің 2020 жылға дейінгі Стратегиялық
даму жоспарындағы басымдықтардың бірі ретінде айқындалған.
Білім беруге инвестиция салу арқылы адами капиталды сапалы дамытуда нақты
қол жеткен мақсаттар бар.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру нәтижесінде 2010 жылғы 1
шілдедегі жағдай бойынша білім берудің барлық деңгейі тиісті ұйымдар
желісімен институционалды қамтамасыз етілген. Білім берудің құрылымы
Халықаралық білім берудің стандартты жіктеуішіне сәйкес келтірілді.
Оқытудың 12 жылдық моделін енгізу үшін жағдайлар жасалуда [5].
12 жылдық оқыту моделіне көшу жағдайында жалпы орта білім берудің
мақсаты - жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының
зияткерлік, дене бітімі және рухани дамыған азаматын қалыптастыру, оның тез
өзгеретін әлемде табысқа жетуін қамтамасыз ететін білім алудағы
қажеттіліктерін қанағаттандыру, еліміздің экономикалық игіліктері үшін
бәсекеге қабілетті адами капиталды дамыту [6].
12 жылдық оқыту моделіне көшу жағдайында жалпы орта білім берудің
міндеттері:
- 12 жылдық оқыту моделіне көшуді білім беру мазмұнын жаңғырту арқылы
жүзеге асыру;
- Шағын жинақталған мектеп проблемаларын шешу;
- Мектептегі инклюзивті білім беру жүйесін жетілдіру.
2020 жылы 12 жылдық оқыту моделіне көшу толықтай жүзеге асырылады
(2015 жылы – 1, 5, 11-сыныптар).
2015 жылы қазақстандық жалпы білім беретін мектеп оқушыларының PISA,
TIMSS, PIRLS халықаралық салыстырмалы зерттеулеріндегі нәтижелері: PISA –
50 – 55 орын, TIMSS – 10 – 15 орын болса, 2020 жылы: PISA – 40 – 50 орын,
TIMSS – 10 – 12 орын, PIRLS – 10 – 15 орын болу көзделуде.
2015 жылы құзыреттілік тәсіліне негізделген 12 жылдық білім берудің
жаңа стандартын әзірлеу және енгізу жоспарлануда.
Білім беру стандарттарының ауысуы білім берудің жаңа мазмұнын
әзірлеумен байланысты. 12 жылдық білім беру мазмұнының базалық принципі –
әрбір мектепте тұлғаның адамгершілік-рухани қасиеттерін дамытуды
ынталандыратын ізгі білім беру ортасын құру: өзін-өзі тану, өзін-өзі
анықтау және өзін-өзі жетілдіру. Білім беру ұйымдары мен отбасыларда
адамгершілік-рухани мәдениеттің жоғары деңгейіне қол жеткізілетін болады.
Барлық балалар, оқушылар, студенттер мен педагог қызметкерлер өзін-өзі
танудың негізін, жалпыадамзаттық құндылықтардың дамуын меңгеретін болады.
МЖБС коммуникативтік дағдыларды, ақпараттар мен технологияларды
басқара білуді, проблемаларды шешуді, іскерлік пен креативтілікті
қалыптастыратын білімді алудағы тұлғаның дамуын, дербестігін қамтамасыз
ететін нәтижеге бағытталады.
2011 жылы бастауыш білімнің МЖБС жаңартылады, негізгі орта және жалпы
орта білім берудің құзыреттілік тәсілі негізінде оқу бағдарламалары
әзірленді.
Оқытудың 12 жылдық үлгісі бойынша эксперименттік алаң үшін оқулықтар
мен ОӘК, түзеу білім беру ұйымдары үшін электрондық оқулықтар, аударма
және оқулықтар мен ОӘК-ні бейімдеу жүзеге асырылады. Оқулықтарды әзірлеу
және оқулықтарды сараптамадан өткізу функциялары бөлінеді.
2015 жылы оқытудың 12 жылдық моделіне көшу төмендегідей кестеде
көрсетілді (кесте - 1).
Кесте-1. 12 жылдық моделіне көшу нобайы
Жылдар Оқытудың 12 жылдық Оқытудың 11 жылдық
бағдарламасы бойынша бағдарламасы бойынша
2015 – 2016 1,5,11 2,3,4,6,7,8,9,11
2016 – 2017 1,2,5,6,11,12 3,4,7,8,9
2017 – 2018 1,2,3,5,6,7,11,12 4,8,9
2018 – 2019 1,2,3,4,5,6,7,8,11,129
2019 – 2020 1,2,3,4,5,6,7,8,9,11,
12
Жалпы орта білім беру құрылымын жаңарту білім беру процесіне
қатысушылардың талабын, мүмкіндігі мен қызығушылығын толық ескеруді, оқыту
сатылары бойынша оқу материалдарын бірдей бөлуді, оқытуды дараландыруға
жағдай жасауды көздейді.
12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымдық-мазмұндық моделі
төмендегі ұстанымдар негізінде ұйымдастырылады:
- жеке тұлғаның жас кезеңдерінің ескерілуімен;
- күтілетін нәтижелерге бағыттылығы;
- оқытудың сабақтастығы;
- әрбір оқыту сатысының даралығы.
12 жылдық білім беру жағдайында мектепке дейінгі тәрбие мен білім
мекетепалды даярлау олардың психологиялық, педагогикалық, дене және
физиологиялық талаптарын ескере отырып, бастауыш мектепке оқытуға дайындау
сапасының басты жағдайы ретінде жүзеге асырылуы тиіс.
1-саты. Жалпы орта білім беру ( 1-4 сыныптар). Оқуды бастау жасы – 6
жас. Оқыту ұзақтығы – 4 жыл.
1сатыдағы негізгі бағдар – оқушының өзін-өзі таныту мүмкіндігі мен
қоршаған ортасының шынайылығы туралы білімді игерудегі даралығын ашу, оқуға
талабын және білігін қалыптастыру, яғни оқытудың келесі сатыларына қажетті
танымдық қызығушылығын арттыру, кіші жастағы оқушылардың біртұтас оқу
әрекетін қалыптастыруға ықпал ету.
Баланың тұлғалық қалыптасуын, оның қабілеттерінің тұтастай дамуын
қамтамасыз ету. Бастауыш мектепте қажетті біліктер мен дағдыларды игеруге,
оқу, жазу, есептеу, шығармашылықпен ойлау элементтерінің, жеке басының
тазалығы мен денсаулығын сақтау негіздерінің болуына ықпал ететін оқу
әрекетін ұйымдастыру.
2- саты. Жалпы орта білім беру ( 5-10 сыныптар). Оқыту ұзақтығы – 6
жыл.
2-сатының негізгі бағдары – жалпы білім алуға жағдай жасау,
тұлғааралық және ұлысаралық қатынастар мәдениетін, тұлғаның біртұтас
көзқарасын, өзін-өзі анықтауын қалыптастыру, тұлғаның өзін-өзі ұйымдастыру
механизмдерін, кәсіби және танымдық ой-пікірінің туындауына, теориялық
ойлау тәсілдері мен ғылыми таным әдістерін игеруіне ықпал ететін оқу
әрекетін ұйымдастыру.
Негізгі мектеп оқытуды бейіндік мектепте немесе бастапқы және орта
кәсіптік білім беру ұйымдарында жалғастырудың базасы болып табылады.
Бұл сатының ерекшелігі оқушының үшінші сатыдағы – мектепте бейіндік
оқытуға саналы таңдау жасауға бағдар көрсететін бейіналды дайындықтың
жүргізілуі болып есептеледі.
3-саты. Жалпы орта білім бер (11-12 сыныптар). Оқыту ұзақтығы – 2
жыл.
Үшінші сатының бағдары жалпы орта білім берудің соңғы кезеңі болып
табылатын оқытудың саралануы мен даралануына, оқушылардың білімін
жалғастыруға қатысты жеке және өмірлік өзін-өзі танытуына ықпал ететін
талабымен қызығушылық ниетімен сәйкес әлеуметтендіру бағдарланған бейіндік
оқытуды іске асыруға жағдай жасау.
Бейіндік оқыту жаратылыстану-математикалық, әлеуметтік-гуманитарлық
немесе технологиялық бағыттар бойынша жүзеге асырылады.
Бейіндеу формалары мектептің педагогикалық әлеуетін, білімдік
инфрақұрылымының мүмкіндігін, облыстың, қаланың, ауданның сұранысын ескере
отырып анықталуы тиіс.
Бүгінгі күн талабының мектеп реформасында 12 жылдық білім беруге көшу
мәселесінің ерекшелігі сол – 12 жылдық білім беру орталығы ғалымдарының
зерттеулері бойынша жаңа қоғамдық формациядағы мектеп пен мұғалімдер
алдында тұрған негізгі мәселелер Баланы оқуға қалай үйрету керек?
Ойлауға қалай үйрету керек? Қалай өз өмірінің менеджері болуға үйрету
керек? деген сұрақтарға жауап табатындай білім нәрін беруге бағытталып
отыр. 12 жылдық білім жүйесіне көшуде мектеп алдына негізгі үш бағытты
басшылыққа алады. Олар:
1) оқушының жеке қабілетін есепке ала отырып жеке даралық бағытта
оқыту.
2) ішкі қажеттіліктерді есепке ала отырып жеке даралық бағытта оқыту.
12 жылдық білім жүйесі бойынша бұл бағыттарды жүзеге асыру үшін
мұғалім негізгі үш компонентпен таныс болуы тиіс. Олар:
Инварианттық компонент – мемлекеттің базалық оқу стандарты жүйесіндегі
талаптар мен мазмұндарға жауап беретіндей жалпы міндетті оқу жоспарының
бөлімін меңгеру.
Профильдік компонент – профильдік оқу стандарты талаптарының
мазмұнында көрсетілгендей оқу курстарының тереңділігін, оқытылатын
пәндердің өзара байланыстылығын меңгеру.
Тұлғалық компонент – оқушылардың өзіндік зерттеушілік дағдыларын
қалыптастыруға байланысты мектеп ұсынған арнайы таңдау курстарын, оқу
жоспарларын меңгеру [6, 8].
Қазіргі таңда республикамызда 12 жылдық білім беруге көшуге дайындық
жұмыстары жан-жақты жүргізілуде. Мұндағы біздің басты ұстанымымыз –
тұлғаның жеке дамуына негізделген, жан-жақты зерттеліп, сараланған білім
беру үлгісінің басым бағыттарын айқындау, нәтижесінде еліміздің әлемдік
өркениетке негізделген білім саясатындағы стратегиялық мақсаттарын жүзеге
асыру.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшу – қоғамдағы елеулі өзгерістер мен
адамдар арасындағы қарым-қатынас құралдарының қарыштап дамуына байланысты
жаңа адамды қалыптастыруды көздеген заман талабы. Әлемдік білім
кеңістігіндегі оқытудың озық технологияларын қамтитын жаңа білім мазмұны
шынайы жарыс, адал бәсекеге қабілетті адам тәрбиелеуді қамтамасыз етуге
тиіс.
Білім беруді жаңарту – үнемі алға қарай ұмтылу мен дамыту процесі, бұл
білім беруде кезең-кезеңімен өтетін және алынған нәтижелерге сәйкес түзету
енгізіліп, талданатын өзгерістер. Сонымен қатар білім беруді жаңарту
процесі салт-дәстүрді, мәдени мұраны, жалпы ұлттық құндылықтарды көздің
қарашығындай сақтауды талап ететін тұрақты жүйелерден тұрады. Сондықтан да
12 жылдық оқытуға біртіндеп көшуді жүзеге асыру – оның қажеттілігі мен
тиімділігін әр педагогтың, әр ата-ананың сапалы түрде түсінуін, қабылдауы
мен оған белсенді түрде араласуына мүмкіндік беруді, асқан ұқыптылық пен
сезімталдықты қажет ететін процесс.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі білім берудің ерекшелігі:
- ұлттық құндылықтарды баланың бойына сіңіру арқылы оның жан-жақты
дамуына;
- өз пікірі мен ойын ашық жеткізуіне;
- адамға табиғатынан берілген шығармашылық қабілетін толық іске
асыруына;
- әр елдің экономикалық, мәдени, саяси өміріне белсенді араласуына
мүмкіндік беру.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі бастауыш білім берудің
мақсаттары:
- қарқынды дамып келе жатқан ортада өмір сүруге қабілетті;
- өзін-өзі дамытуға;
- жоғары білімді шығармашыл, ізденімпаз тұлғаны қалыптастыру;
- жеке тұлға интеллектісін байыту;
- бала тұлғасындағы рухани және дене мүмкіндіктерін ашу.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі білім берудің басты мақсаты –
қарқынды дамып келе жатқан ортада өмір сүруге қабілетті, өзін-өзі дамытуға,
өз ойын еркін айта білуге, өз қалауымен қоғам талабына сай өзін көрсете
білуге бейім, жоғары білімді шығармашыл дамыған тұлғаны қалыптастыру.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі білім берудің негізгі мақсаты –
оқушының зерттеушілік және шығармашылық қабілетін дамыту.
Қоғам алдында, білім беру жүйесіне қойылған міндетке сәйкес, білім
беру жүйесі оқушы тұлғасын үйлесімді дамытуға бағытталған жалпы білім
беретін мектептің жаңа үлгісін таңдауға бағытталып отыр.
Мұнда баланың қоршаған дүниемен қарым-қатынасында рухани адамгершілік
құндылықтарының интеллектісінің, танымдық белсенділігін, іс-әрекетінің
негізін қалауға бағдарланған бастауыш мектепке ерекше көңіл бөлінеді.
Қазіргі кезде бастауыш білім беру саласында оқытудың жаңа
технологияларын тәжірибеде қолдану 12 жылдық оқытудың негізгі бағыты болып
отыр.
ХХІ ғасырда білім беру жүйесінде әлемдік дамудың негізгі тенденциялары
болып табылатын елеулі өзгерістер болды:
- қоғам дамуының қарқындылығы;
- мәдени аралық қатынастың кеңеюі, ақпараттық, өндірістік қоғамға өту;
- халықаралық ынтымақтастық нәтижесінде ғана шешілуі мүмкін басты
мәселелердің туындауы және өсуі;
- қоғамның демократиялануы;
- экономиканың динамикалы дамуы, бәсекелестіктің өсуі;
- адамзат капиталы мәнінің артуы.
Осыған орай дамыған елдердегі білім беру жүйесінде білім беру
философиясы мен әдіснамасын жаңарту порцестері, білім беру мазмұнын құру
әдістерінің өзгеруі, білім беру мазмұнындағы жетілдірілген моделдердің
жасалуы, білім беруді басқарудың тиімді тәсілдерінің қарастырылуы т.б. бай-
қалып отыр.
Оқытудың дәстүрлі өнімсіз стилін ығыстыру және оқушының таным
белсенділігі мен өзіндік ойлауын қамтамасыз ететін жаңа дамытушы, сындарлы
білім беру моделіне көшу әлемдік білім берудің стратегиялық бағыттарының
бірі болып табылады.
Қазақстандық жалпы орта білім беретін мектеп соңғы жылдары өзінің
келбетін өзгертті. Білім беруді жаңарту жүйесін қолдайтын нақты қадамдар
жасалды. Олардың ішінде мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттарының
әзірленуі және енгізілуі, кредиттік технология негізінде үш сатылы жоғары
білім моделінің енгізілуі, вариативті білім берудің енгізілуі, білім
сапасын бағалау критерийлерін әзірлеу жөнінде жұмыстар жүргізілуде:
- Орта білім беру жүйесінде диагностикалық мақсаттылықтың болмауы;
- Білім берудің жеке тұлғаның дамуына емес, формальды жәтижелерге
бағдарлануы;
- Оқу жетістіктерін бағалауда оқушыны қызықтырмайтын, шынайылықты
қамтамасыз етпейтін және қиындық тудыратын жағдайға душар ететін ескірген
жүйенің сақталуы.
- Жасөспірімдердің тұлғалық, азаматтық және адамгершілік
қасиеттерінің жеткілікті дамымауы, өзін-өзі анықтау мотивтерінің болмауы,
өзіндік қызығушылығы мен болашақ жоспарын сезіну деңгейінің төмендігі.
Қазіргі кезеңде 12 жылдық мектепке есептелген белгілі бір халықаралық
білім беру стандарты қалыптасты.
Еуропа кеңесінің (1992 ж.) Декларациясына сәйкес 12 жылдық білім беру
әлемдік білім кеңістігінде 136 елде жүзеге асырылуда. Олардың ішінде
дамыған елдерден: АҚШ, Жапония, Германия, Франция және т.б. ТМД елдерінен
12 жылдық оқыту мерзімін Беларусь, Украина, Өзбекстан және Балтық елдері
таңдады.
Қазақстанның 12 жылдық білім беруге көшуі қазақстандық білім мазмұнын
жаңғыртудағы білім берудің жаңа ұлттық моделін жобалаудың стратегиялық
міндеттерін табысты шешуге мүмкіндік береді.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі білім берудің басты мақсаты -
өзінің және қоғамның мүддесінде өзін-өзі белсендіруге дайын, өзгермелі даму
үстіндегі ортада өмір сүруге бейім, бәсекеге қабілетті және құзіретті,
шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру.
Білім берудің күтілетін нәтижелері белгіленген мақсатқа сәйкес бастауыш
мектеп түлегінің негізгі құзырлылығы төмендегіше анықталды:
1. Құндылықты-бағдарлы құзырет – оқушының қоршаған ортаны бірдей
қабылдайтын қабілеті, жоғары әдептілік құндылықтар негізінде жасампаз қоғам
өмірінде өзінің рөлін таба білу біліктілігі, азаматтылығы мен елжандылығы.
Бұл құзырлылық өмірдегі түрлі жағдайларда шешім қабылдай білу білігін
қамтамасыз етеді. Ең бастысы, өзінің Отаны Қазақстан патриоты болу,
азаматтық белсенділігін көрсету, саяси жүйені түсіну, болып жатқан
әлеуметтік жағдайларға баға бере білу.
2. Мәдениеттанымдық құзырет – жалпы адамзаттық мәдениет жетістіктері
негізіндегі іс-әрекет тәжірибесін және қоғамдағы дәстүрлер мен жеке,
отбасылық және әлеуметтік өмірдің мәдениет негіздерін, этномәдениеттік
құбылыстарды игеруге мүмкіндік беретін ұлттық ерекшеліктерін тани білу.
Адам мен қоғамның дамуындағы ғылымның рөлін түсіну. Өзінің халқының
мәдениеті мен әлемнің мәдени көптүрлілігін түсіну және бағалауға мүмкіндік
беретін мәдени-демалыс қызметін тиімді ұйымдастыру тәсілдерін игеру;
рухани келісім мен толеранттылық идеяларына бейім болу.
3. Оқу-танымдық құзырет – оқушының зерттеу әрекеті мен өзіндік оқу-
танымдық процесін қамтамасыз ететін кешенді құзырлылық. Бұл құзырет өзінің
білімділік қызметін ұйымдастыра білуді, тиімді жоспарлай білуді, сәйкес
функционалдық сауаттылық талаптары негізіндегі білімді игеруде әлемнің
ғылыми бағытын түсінуге ізденушілік-зерттеушілік әрекет дағды -ларын
игеруге мүмкіндік беретін өзінің әрекетіне талдау және қорытынды жасау
тәсілдерін қарастырады.
4. Коммуникативті құзырет – адамдармен әрекет пен қарым-қатынас
тәсілдерін білуді, түрлі әлеуметтік топтарда жұмыс істеу дағдыларын,
қоғамдағы түрлі әлеуметтік рөлдерді орындауды, өмірдегі нақты жағдайларда
шешім қабылдау үшін байланыстың түрлі объектілерін қолдана алу білігін,
мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілінде, халықаралық қатынаста шетел тілінде
қатынас дағдылары болуын қарастырады.
5. Ақпараттық-технологиялық құзырет – бағдарлай блу, өз бетінше іздей
білу, талдай білу, өзгерте білу, сақтай білу, білім мен ақпаратты
ақпараттық технологиялар мен техникалық объектілердің көмегімен жеткізуді
жүзеге асыра білу және интерпретациялау білігі.
6. Әлеуметтік-еңбек құзыреті отбасылық, еңбек, экономикалық саяси
қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді азаматтық-қоғамдық тәжірибе мен
білімге ие болуды білдіреді. Бұл құзырет әлеуметтік-қоғамдық жағдайларға
нақты талдау жасай білуді, шешім қабылдай білуді, түрлі өмірлік жағдайларда
жеке басына және қоғамдық мүддесіне сәйкес ықпал ете білуді қарастырады.
7. Тұлғалық өзін-өзі дамыту құзыреті. Бұл құзырет отбасылық, еңбек,
экономикалық және саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді азаматтық-
қоғамдық қызмет білімі мен тәжірибесінің болуын білдіреді. Құзырет нақты
әлеуметтік-қоғамдық жағдайларға талдау жасай білуді, түрлі өмірлік
жағдайларда (өзінің мүмкіндігін нақты перспективалық жоспарлаумен салыстыра
білу және қызметін өзіндік қадір-қасиет сезімімен ұйымдастыра білу, өзінің
өмірі мен ісіне жауапты қарау) жеке және қоғам пайдасына сәйкес шешім
қабылдауды және ықпал етуді қарастырады [7].
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі білім беру мазмұнын
жаңартудың негізгі бағыттары:
- білім беру мазмұнын қоғамның қазіргі әлеуметтік-экономикалық талабына
сәйкестендіру;
- білім беру мазмұнын ізгілендіруді, оның вариативтілігін қамтамасыз
ету;
- өз бетімен білім алуға, оны практикада қолдана білуге және
қажеттілікке тәрбиелеуге бағытталған, негізгі құзырлылық
қалыптастыруға ықпал ететін білім мазмұнымен қамтамасыз ету;
- танымдық қызығушылығын қалыптастыруға бағытталған білім мазмұнын
таңдау;
- білім мазмұнын оқушының ғылыми тәсілмен тануына, өз бетімен ізденуіне
мақсатты және жүйелі тартуға бағдарлау;
- білім мазмұнын ұлттық мәдениетті құрметтеуге, өзге мәдени бастамаларға
ашық болуға тәрбиелеуге бағдарлау.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшудегі білім беру процесін
ұйымдастырудың ерекшеліктері - 12 жылдық мектептегі білім беру процесінің
моделі түрлі деңгейлі, вариативті білім мазмұны негізінде және оқытудың
репродуктивтілігі мен шығармашылық технологиялары үйлесімді қабысқан
мұғалім мен оқушының ынтымақтастығы негізінде қалыптастырылуы тиіс.
12 жылдық мектепте оқытуды ұйымдастыруда жалпы дидактикалық
ұстанымдармен бірге төмендегілердің шешуші мәні бар:
- жеке тұлғаның жас және психофизиологиялық даму ерекшелігінің
ескерілуі;
- бағдарланған нәтижеге жетуге бағдарлығы;
- ашықтығы;
- интерактивтілігі.
Нәтижеге бағдарланған білім беру моделінде оқушы (үйрену) мен мұғалімнің
(оқыту) өзара байланыс әрекетіне мақсатты ұйымдастырылған оқыту оқу
процесінің компоненттерінің мақсаттарын шектеуді талап етеді.
12 жылдық білім беру жүйесіндегі мұғалім қызметінің мақсаты (оқыту):
- білім беру облысының пәндік және негізгі мақсаттарын ескере отырып,
оқу процесінің нақты мақсаттарын жобалау;
- оқу процесін оқу материалдарын игеруді ұйымдастыру бойынша міндеттер
кешенін шешуге бағдарланған білім беру стандарттарының талаптарына
сәйкес конструкциялау;
- оқу материалдарын даярлау және оқу мақсаттарына сәйкес оқытуды
ұйымдастыру;
- оқу процесін жобалауға және іс жүзінде іске асыруда ақпараттық ортаның
әлеуетін пайдалану;
- оқушының оқу материалын игеруінің тұлғалық-әрекеттік бағыттылығын
реттеу;
- оқушының дамуын ұйымдастыру үшін толыққанды жағдай жасау (дамудың
жақын зонасына жетуі);
- құзыреттілік түрінде жеке қол жеткізген нәтижелеріне жағымды эмоция
туғызу, қолдау, көрсету және психологиялық жағымды орта құру;
- оқушының өзінің алған білімін қолдана білудегі жеке тәжірибесі мен
өзін-өзі анықтау, өзін таныту, өзіндік білімін көтеруге дайындығы
бойынша білім алу кеңістігін кеңейту мүмкіндіктерін қарастыру;
- ағымдағы нәтижелерді бағалау, қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған
оқытуды уақытында түзету [8].
Оқушы қызметінің мақсаты (үйрену):
- жеке білім алу траекториясын қоя білуге берілген мүмкіндікті қолдану
(оқу материалын игеру деңгейі, қарқыны);
- әрекеттің әдістерін, тәсілдерін, біліктерін оқу мен әлеуметтік
құзыреттіліктің құрамдық бөлігі ретінде игеру;
- оқу жағдайларын шешуге немесе құзыреттіліктің пайда болуына арналған
жұмыстардың әдістері мен тәсілдерін, біліктері мен дағдыларын
кіріктіру;
- жалпы орта білім беретін мектептегі білім мазмұнын игеруге және оны
өзінің жеке білімдік капиталына енгізуге арналған ақпараттық ортадағы
(оқулықтар, оқу-әдістемелік әдебиеттер, мультимедиалық бағдарламалар,
қашықтан оқыту технологиялары, интернет желісі т.б.) берілген
мүмкіндікті қолдану [8,9].
Сабақты жобалауда кезек оқушының өзін-өзі таныту мақсаттарына, оқу
материалдарын моделдеуіне, оқушының өнімді әрекетін ұйымдастыруға мүмкіндік
туғызатын оқытудың формалары мен әдістеріне кезек беріледі.
12 жылдық мектептегі оқыту мен тәрбиелеуде жеке тұлғаның қабілеттерін
толық көрсетіп, дамытатын негізгі тәсілдердің бірі - әрекеттік тәсіл.
Әрекеттік тәсіл адамның дамуына едәуір құндылықты осы жас кезеңіндегі
жетекші әрекетке сай әкеледі.
Әрекеттік қатынас оқушының әлеуметтік мүмкіндігін дамыту және есепке
алу көздеген, әрекетті сабақтан тыс ұйымдастыру формаларымен, саралау
тапсырмаларымен, вариативті бағдарламамен жететін, жеке білім алу
міндеттерін шешуге мүмкіндік беретін тұлғалық-бағдарлық тәсілмен тығыз
байланысты.
Құзыреттілік тәсіл 12 жылдық мектепте бастауыш сынып оқушының
өзгермелі жағдайда әлеуметтік икемділігі мен әрекетін жүзеге асыру
қабілетінде пайда болатын сапалар кешенін дамытуды көздейді.
Оқытудағы тұлғаның физиологиялық және психологиялық денсаулығын дамыту
міндеттерімен біртұтас қарастырылатын денсаулық сақтау тәсілінің де маңызы
зор.
Жаңа педагогикалық технологияларда педагогтың ақпарат беруші қыз-
метіне қарағанда, үйлестіруші, кеңесші, оқушының шығармашылық белсенділігі
мен өзіндік танымдық қызметін ұйымдастырушы қызметіне баса назар
аударылады.
Нәтижеге бағдарланған білім беру моделінде негізгі қызметі оқушының
оқыту кезеңдерінде тұлғалық ішкі ресурстарын дамытуды қадағалау болып
табылатын психологиялық қызтеттің рөлі артады.
Тұлғалық-бағдарлық оқытудың міндеттерін табысты іске асыру үшін
ұйымдар жұмыс аптасының бес күндік ұйымдастыру тәртібін тиімді қолдануды
қарастырады. Сенбі оқушының жеке бағдарлы білімін қамтама- сыз ететін
сабақтарды ұйымдастыруға бағытталған дамыту күні болып табылады.
Нәтижеге бағдарланған жалпы орта білім берудің жаңа жүйесіне көшу
психологиялық-педагогикалық кадрларды кәсіби даярлауды ұйымдастыру- дың
мазмұны мен технологияларын, мақсаттар проблемаларын өзектендіреді.
Жалпы орта білім берудің жаңа жүйесіне көшу психологиялық-
педагогикалық кадрлардың кәсіби даярлауды ұйымдастырудың мақсаттарын,
мазмұны мен технологияларын өзектендіреді. Әдіснамалық шешімдердің бірі
кәсіби дайындықтың мақсатты бағдарына сәйкес басшының, мұғалімнің, мектеп
психологының кәсіби-тұлғалық қатынасын қалыптастыру болып есептелетін
құзыреттілік қатынас болып табылады.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшуде жаңа тұрпатты мұғалім оқу-тәрбие
процесін жоғары деңгейде қалыптастырудың бірнеше құзыреттілігін игеруге
міндетті:
✓ Арнайы құзыреттілік - өзінің кәсіби қызметімен жоғары деңгейде
айналысатын және өзінің кәсіби дамуын одан әрі жобалай білетін
қабілет;
✓ Әлеуметтік құзыреттілік – кәсіби қызметімен бірге (ұжыммен,
топпен) айналысатын, кәсіпті басқаруға қабылданған кәсіби қарым-
қатынас тәсілдерін қолдана білетін және ынтымақтастықта болатын
қабілет;
✓ Білімділік құзыреттілік беру әрекетінде кәсіби білімді, білік
пен дағдыны, мақсат қоюшылықты игеруге деген қызығушылық, білім
беру әрекетінде субъектілік пен креативтіліктің дамуына ынталылық,
педагогикалық және әлеуметтік психологияның негіздерін қолдана
білу қабілеті [9].
Білім беру моделіндегі нәтижеге бағдарланған оқу жетістіктерін
бағалау жеке оқушының, мұғалімнің, мектептің, өңірлік және ұлттық тұтас
жүйенің білім нәтижесін бағалауға барабар тәсілдерін қарастырады.
Мектептегі оқытудың нәтижелері әрбір оқушының оқудағы күтілетін
нәтижеге жетудегі табыстары, оның оқуға қатынасы мен тұлғаның тұтас даму
динамикасы жан-жақты және әділ бағалауды талап етеді.
Күтілетін нәтижеге жетуді бағалау жүйесін жетілдіру бағалаудың екі
жолын бірдей дамытуды қарастырады:
- білім берудің жалпыға міндетті стандартын игеру деңгейі ( сыртқы
нәтижелер);
- оқушының жеке тұлғалық жетістігі (ішкі нәтижелер).
Әр оқушының мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының оқу нәтижелеріне
жету сәйкестігін бақылау мен бағалау мақсатындағы диагностикалық зерттеулер
жүргізу төмендегілердің негізінде жүзеге асырылады:
- күтілетін оқыту нәтижелерін сипаттайтын өлшеуіштерді таңдау,
- оқушының әрекет нәтижелері мен сапалық және сандық өлшеуіштеріне
арналған құралдарын әзірлеу;
- тестік тапсырмалар, портфолио, бақылау жұмыстары, ауызша жауаптар,
сондай-ақ оқушылармен жүргізілген сауалнама нәтижелері негізінде
орындалған оқыту нәтижелерін рейтингтік бағалаудың ғылыми негізделген
әдістерін әзірлеу;
Жеке тұлғаға бағытталған сабақ дегеніміз – оқушыға деген құрмет,ізгі
қатынас, оқушылардың тұлғалық ерекшеліктері ашылатын, қасиеттері
қалыптасатын, мүмкіндіктері жүзеге асырылатын оқыту жағдаяты, сахналық
алаң. Осындай сабақты жобалау және өткізу технологиясы мұғалімді жаңа,
бұрын таныс емес кәсіби позицияға қояды: әр баланың жеке даму процесіне,
оның тұлғалық қалыптасуына кешенді педагогикалық бақылау жүргізетін, ол бір
мезгілде пән мұғалімі де, психолог та болуы тиіс.
12 жылдық білім беру жағдайында мұғалім осы компоненттерге сүйене
отырып, әрбір технологияны өздік жолда әдіс-тәсілдермен ерекшелендіріп, өз
өмірлік және педагогикалық тәжірибесін пайдаланып, балаларды бірлескен
әрекеттерге тартудың әр алуан түрлі әдістерін, өз бойында бар
мүмкіндіктерін жүзеге асыруды ықпал етсе, оқушының мінез – құлқында –
мінезі, темпераменті, талабы, көзқарасы, талғамы байқалып, үнемі өзін-өзі
үйретуі, өзін - өзі тәрбиелеуі, өзін-өзі дамыту, өз іс-әрекеттеріне өзгеріс
енгізе алуы, өзін үнемі жетілдіріп отыруы және рефлексиялық қажеттілікті
талап етеді.
Мұғалім - өз пәнін оқытудың әдістерін жете игерген, шығармашылық
еңбек ететін, педагогикалық шеберлігін үнемі жетілдіретін маман.
Педагогикалық шеберлік – идеялық-саяси бағыттың, жалпы мәдениеттің
мамандық білім, іскерлік дағдының, ұстаздық тәжірибенің жиынтығы. Мұғалім
еңбегінің нәтижелі болуы оның табиғи дарындылығында дейтін пікірлер де
бар. Сөз жоқ, дарындылық, аса қабілеттілік қай мамандықта болсын
кездеседі. Бірақ адам мамандық ерекшелігімен дүниеге келмейтіні ақиқат.
Педагогикалық шеберлік – кейбіреулерге ғана табиғаттың таңдап берген сыйы
емес, ол үздіксіз ізденудің, өзін-өзі үнемі кәсіби жетілдірудің және
өзінің қалаған мамандығына деген құмарлығынан туындайтын іс-әрекеттерінің
жиынтығы [10].
Шығармашылық ізденіс еңбектің, мамандықтың барлық саласына да өте
қажет, ал мұғалім үшін ол - ұстаздық дарындылыққа жетудің жолы,
педагогикалық еңбекте шешуші орын алады. Себебі мұғалім еңбегінің
объектісі – жансыз дүние емес, құрал-жабдық өндірісі де емес, өте күрделі,
қарама-қайшылықты әрі нәзік тірі организм, жас ұрпақтың рухани дүниесі.
Мұғалімде педагогикалық қабілет пен бейімділіктің болуы – оның еңбегінің
нәтижелі болуының кепілі. Педагогикалық қабілет пен мінез-құлық қасиеттері
мектептегі кезден-ақ біртіндеп көріне бастайды да, педагогикалық жоғары оқу
орнында оқумен әрі қарай дамытып жетіледі.
Мұғалім жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеу ісінде кәсіптік деңігейі және
ұстаздық шеберлігі жоғары болуы үшін педагогикалық-психологиялық аpнайы
зерттеулер негізінде айқындалған педагог мамандығына тән іскерлік пен
дағдыларды меңгеруі тиіс. Өйткені педагогтік іс-әрекет динамикалық жүйе,
оның өзіндік арнайы құрылымы бар. Олар бірнеше бөліктерден тұрады:
танымдылық, құрастыра білушілік, коммуникативтік (қарым-қатынас),
ұйымдастырушылық, хабарлама және зерттеушілік іс-әрекеттер мен дағдылар.
Танымдылық іскерлік, ең алдымен, жеке бастың интеллектуалдық
мүмкіндігі, мамандық еңбегінің негізі болып саналады. Танымдылық іскерлікті
қалыптастыру үшін адамның қабылдау, зейін, ойлау, елес, ес, т.б.
психикалық қасиеттерінің бірлікте дамуы қажет. Мысалы, адамның
байқағыштығы, өзін-өзі бақылауы, кездескен жағдайда дұрыс таба білуі,
ойлау процесінің дамуы үшін талдау жасау, салыстыру, сәйкестігін ажырату,
нақтылай білу, жинақтау, қорытынды жасау сияқты дағдылардың болуы қажет.
Бұл қасиет, сапалар үнемі жаттығу, адамның өзін-өзі тәрбиелеуі, оқу, білім
алу, еңбек процесі барысында тұтас қалыптасатын іскерлік [11].
Құра білу (конструктивтік) іскерлігі - оқу-тәрбие жұмысын модельдеу,
жоспарлау, композициялық материалдарды іріктеп алумен сипатталады.
Оқушылардың жас дара ерекшеліктеріне сай, оқу-тәрбие процесінің
материалдық базасына сәйкес жұмысты ретті ұйымдастыра білу. Бұл іскерлікті
меңгеру үшін интеллектуалдық қасиет, қабілет қажет. Алдағы жұмысты
жоспарлау, жобалау, алдымен ойлау, салыстыру, болжам жасау, технологиялық,
логикалық ойлау қабілеттерімен тікелей байланысты. Сондықтан құра білу
іскерлігі танымдылық іскерлікпен ұштасып жататын қасиет.
Қарым-қатынас іскерлігі – бұл мұғалімнің педагогикалық процестің
басында адамдармен қарым-қатынас жасауға үйренуі. Қарым-қатынас тәсілдері
ол алдымен, сөз сөйлеу техникасы, қимыл, бет құбылысын игере білуден
басталады. Коммуникативтік іскерлікті тәрбиелеу үшін, адам ең алдымен,
басқа адамды түсіне білуі, тани білуі және өзін де таныта, түсіндіре білуге
үйренуі керек. Екіншіден, өзінің ой-пікірін, көңіл-күйін, көзқарасын,
мақсатын сөйлескен, пікірлескен адамға, ұжымға түсіндіре білуге және оларды
да түсіне білуге үйренуі қажет. Үшіншіден, адамдармен қарым-қатынас
барысында қажет болған жағдайда, бетбұрыс жасау сияқты мүмкіндіктерді
басқара білу оң шешім таба білу. Осылардың нәтижесінде мұғалімде қарым-
қатынас жасауға бейімділігі және ептілігі бар, адамдармен оңай тіл табыса
алатын, тез араласа алатын жеке бастың қасиеті қалыптасады.
Хабарлау іскерлігі – жеке педагогикалық іскерлік болып бөлінеді.
Көбіне қатынас құралы ретінде қарастырылады. Себебі қарым-қатынас
хабарлама материалынсыз болуы мүмкін емес. Ақпараттық іскерлік оқу-
тәрбие процесінің оптималдығын арттыруда шешуші орын алады. Оқу-білім
материалын терең жан-жақты білу, оқу әдістерін меңгеру, барлық хабарлама
құралдарын пайдалану дағдысының болуын талап етеді. Бұл іскерлік
мұғалімнен дауысты үйлестіре білуді, көңіл-күй сезімімен сөйлеуді, сөздің
құдыретті күшін және дұрыс үнін бет қимылды меңгере білуді талап етеді.
Сөйлеу, әнгімелесу, көрсете отырып түсіндіру, пікірлесу, тыңдау, сұрақ-
жауап айту тәсілдерін қолдану арқылы тыңдаушының зейінін аудару –
мұғалімнің педагогикалық іс-әрекетіне қажет іскерлік.
Ұйымдастырулық іскерлік – бұл мұғалім еңбегінің бөлінбейтін
үнемі жүріп отыратын маңызды саласы. Педагогикалық процесті басқарудың
негізгі шарты. Бұл бағыт педагогикалық іскерлікті бір-бірімен
байланыстыратын іскерлік.
Ұйымдастырушылық іскерліктің өзіндік белгілері бар. Олар:
жұмысты анықтау, мақсатын белгілеу, жұмысты талап ету, тапсырма беру,
тапсырылған жұмысты бақылау, орындалуын ұйымдастыру, орындалған жұмысты
қорытындылау, бағалау, есеп беру, нақтылы объектіге зейін қоя білу,
кездесетін кедергіні тез арада болдырмауға психологиялық ахуал туғыза
білу, іске қызығушылықпен кірісу, басқаларға жағымды ықпал жасау іс-
әрекеттерінен құралады.
Зерттеушілік іскерлік - әрбір педагогикалық құбылысқа ғылыми
тұрғыдан қарауды, ғылыми болжам жасауды, жобалау және эксперимент жүргізуді
жоспарлауды, сонымен қатар мұғалім озат тәжірибені де өзінің тәжірибесінде
жинақтауды, оларға шығармашылық негізінде талдау жасауды және мектеп
өміріне ендіруді қамтиды. Жоғарыдағы аталған мамандық – педагогтық
іскерлік, білім щеңбері жинақталып, мұғалімнің жеке басының қасиет-
сапаларын ашып беруге мүмкіндік жасайды. Мұғалімнің жеке басын сипаттайтын
қасиеттер: кәсіби бағыттылығы, ғылыми көзқарасы, идеялық сенімі, саяси-
қоғамдық азаматтық белсенділігі, адамгершілік гуманистік қатынасы.
Педагогикалық кәсіптік қасиеттері - балаға деген ынта-ықылас,
махаббат, педагогикалық еңбекке қызығу, психологиялық-педагогикалық
сезгіштік, байқағыштық, әділдік, талап қоя білушілік, табандылық,
ұстамдылық, өзін-өзі басқара білу, қайырымдылық-мамандылық еңбекті сүйе
білу.
Танымдылық қасиеттер ғылыми ой-өрісінің тереңдігі (білімдарлығы),
рухани танымдық қызығушылығы және оны қажетсінуі, интеллектуалдық
белсенділігі, жаңаны жақтаушылығы, педагогикалық өздігінің білім алуға
ынталылығы, шығармашылық пен педагогикалық ынтымақтастықты қолдауы, жаңашыл
педагогтерді дұрыс түсінуі, қабылдауы.
Сонымен, мұғалімнің қызметі, педагогикалық және психологиялық
мазмұны жағынан алғанда, адамның барлық мүмкіншіліктерін көрсетуді талап
ететін күрделі еңбек. Бұл туралы К.Д. Ушинский: Тәрбие де барлығы
тәрбиешінің жеке басына негізделуі тиіс... Ешқандай бағдарлама, ешқандай
оқу орнының жасанды орталығы қаншалықты жетілдіргенімен, тәрбие ісінде
жеке адамды алмастыра алмақ емес. Тәрбиешінің тәрбиеленушіге тікелей
әсерінсіз мінез-құлыққа сіңірілетіндей шын тәрбие беруі мүмкін емес-
деген [12].
К.Д.Ушинскийдің анықтамасы бойынша, мұғалім педагогикалық
қызметтің субъектісі бола отырып, психолог ретінде көрінеді. Мұғалімнің
кәсіптік қызметті атқаруға дайындығы психологиялық көрегендік пен
байқампаздықты, өзін басқалармен теңестіруге қабілеттілікті қажет етеді.
Бұл сипаттаманы адамға жақындықты, ынталықты, өнертапқыштықты, эмоциялық
ерік тұрақтылығын айқындайтын жеке адамның көп сырлы қасиеттері
толықтырады. Арнаулы кәсіби сапаларды бөліп алуға тура келеді. Олар
педагогикалық такт, байсалдылық, өзін-өзі билеу, педагогикалық процестің
себеп-салдар байланысын түсінуге жағдай жасайтын кәсіби-педагогикалық
ойлау, өз әрекетіне талдау жасау, табыстар мен сәтсіздіктерге ғылыми
тұрғыдан түсінік беру, еңбек нәтижесін алдын-ала болжай білу.
Мұғалім адамдарды тәрбиелеуші, жетілдіруші, үнемі ықпал жасаушы
маман иесі болғандықтан, оның кәсібінің ерекше белгісінің бірі – педагогтық
әдеп.
Педагогтық әдеп, кең мағынасында, педагогикалық процесте әрбір
оқу-тәрбие мәселесін шешуде, жеке адамдармен не ұжыммен қарым-қатынас
жасауда көрінетін кәсіптік сапа.
Педагогтық әдеп жай ғана сыпайылық білдіру емес, ол
шығармашылық ақыл-ой әрекеті, мәдени мінез-құлықтың, саналы іс-әрекеттің,
білімділік пен іскерліктің жиынтығы. Мұғалімнің әрбір қадамында баламен
ара қатынасында сезгіштік, байқампаздық, салмақтылық, ұстамдылық,
ілтипаттылық, кешірімділік, талап қоя білу, адамға сенім арту, ынталы-
ықыласты болу, талас-тартыс туған жағдайда әділдік, адалдық көрсету, бала
жүрегіне жол табу, оны тыңдай білу, түсіне білу педагогтық әдептілік
белгілеріне жатады.
Қазіргі кезде мұғалім мамандығына қойылатын талаптың бірі –
оны өзі тарапынан оқушымен, ата-аналармен, әдістермен демократиялық,
гуманитарлық және жариялылық принципті негіздерде қарым-қатынас жасау
арқылы педагогикалық ынтымақтастықты жүзеге асыра білуі. Себебі, тек басқа
адаммен қарым-қатынас жасау барысында ғана адамның ішкі жан-дүниесі,
көзқарасы мен қаситтері айқын көрінеді. Қарым-қатынассыз адам туралы жете
білу мүмкін емес. Қазіргі қоғамды қайта құрудың өзі рухани жаңару.
Мұғалім жас ұрпақты жаңаша ойлауға адамзат тарихында ғасырлар
бойы жиналған байлықты білуге және бүгінгі күнде өмірімізде орын алған
рухани жұтандықтан арылуға ықпал жасаушы мамандық.
Педагогикалық энциклопедияда: Шығармашылық дегеніміз адамның
белсенділігі мен дербес іс-әрекетінің ең жоғары формасы - деп анықтама
берілген. Ал адамның белсенділігі де дербес іс-әрекетпен сипатталады. Бұл
жерде еске алатын нәрсе мұғалімнің қызметінің ерекшелігі өсіп-дамып келе
жатқан жас адамның ішкі жан дүниесін үнемі сезе білуі. Сондықтан ешбір
оқулық та, бағдарлама да мұғалім мен бала арасындағы жанды ынтымақтастықты
алмастыра алмайды. Бұдан туындайтын ой: бүгінгі мектептегі педагогикалық
процесте мұғалімді де, оқушыны да бірдей шығармашылық позицияға қоятын
педагогикалық ахуал туғызу. Кезінде көрнекті ғалым-педагог Б.П.Есинов
мұғалімнің еңбегіне мән беріп, оқушылардың шығармашылық еңбеғі жаңа бір
нәрсені жасау, табумен ғана шектелмей, оның сол жаңаны табуға, жасауға жету
жолында, әдісін де қамтитынын түсіндірген [13,14].
Кезінде А.С.Макаренко тәрбие жұмысының шын мәні оның балаға
тікелей ықпалында емес, оның өмірін ұйымдастыруында деп атап айтқан болатын
[15].
Сонымен мұғалімнің рухани өсіп-жетілуі оның педагогикалық шеберлігіне
байланысты. Ал педагогикалық шеберлік мүғалімнің мектептегі оқу-тәрбие
жұмысы мен кәсіби білімінің кешенді дайындығының негізі болып табылады.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2003 жылғы 6
мамырдағы №294 Эксперименттік оқу жоспарлары туралы бұйрығы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2003 жылғы 8
тамыздағы №538 12 жылдық оқыту бойынша эксперименттің басталуы туралы
бұйрығы
Жамбыл облысы әкімдігі білім басқармасының 2003 жылғы 14 тамыздағы
№321 бұйрығы
Экспериментке қамтылған оқушылар туралы мәлімет
№ ЭксперименттікОқыту ЭксперименттікОқушылар Оның ішінде
пп тілі сыныптар саны
мектеп
ер бала қыз бала
1. Тараз қаласы қазақ 7 19 8 11
№5 МГ
8 17 9 8
Барлығы: 36 17 19
2. Тараз қаласы орыс 6 19 13 6
№7 МГ
7 20 7 13
8 21 12 9
Барлығы: 60 32 28
3. Тараз қаласы орыс 7 17 7 10
№39 МГ
8 20 10 10
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz