МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМСІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ЖАЛПЫ ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ
ЭТНОПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ
Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу мамандығы
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
ойын арқылы қалыптастыру.
Орындаған:
Әліпбекова .А
СМД-111до
п.ғ.к., доцент:
Кішібаева Д.
Түркістан 2014ж.
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Тарих -педагогика факультеті
Жалпы педагогика және
этнопедагогика кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Жалпы педагогика және
этнопедагогика кафедрасының
меңгерушісі, п.ғ.к.,аға оқытушы.
Рысбекова А.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
ойындар арқылы қалыптастыру.
Орындаған:
Әліпбекова А.
CМД-111до
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.к., доцент:
Кішібаева Д.
Түркістан 2013
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ОЙЫН АРҚЫЛЫ
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қалыптастырудың
педагогикалық сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудың жолдары 17
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМСІ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудағы ойынның түрлері.
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Балалардың шығармашылық қабілетін ойын арқылы қалыптастыруда
қолданылатын әдіс-тәсілдер 60
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... . ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79
. . . . . . . . . . .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . . . . . . . . . 82
ҚОСЫМШАЛАР . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86
. . . . . . . . . .
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі Жолдауда да білімді дамытуды халықаралық
деңгейге көтеру, бәсекелестікке даярлау, Отансүйгіштікке, төзімділікке,
маман ғана емес, адам тәрбиелеуіміз керектігін баса көрсетті. ...Адамның
өмір бойы білім алуы үшін жағдай туғызуымыз керек. Білім беру реформасы –
Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік
беретін аса маңызды құралдардың бірі деген еді Елбасы.
Мемлекет басшысы тәуелсіздігіміздің алғашқы күндерінен
бастап жаңа Қазақстанды құрудың басты стратегиялық жетістіктерінің бірі
ретінде адами капиталды дамытуды белгіледі. Елбасының білім саласына
қарқынды түрде жаңаруда деп жоғары баға бергендігі айтыла отырып,
Елбасының Қазақстан халқына арналған биылғы Жолдауында білім саласына зор
міндеттер жүктеп отырғандығы айтылған болатын
Шығармашылық
қабілеттердің өзі де білім базасына, іс-әрекеттердегі технологиялық
процестерді жүзеге асыратын іскерліктерге байланысты болып табылатыны
белгілі. Осы тұрғыдан қарастырғанда пәндік білімдер мен іскерліктердің
мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға маңызы
ерекше болары айқын.Адамның шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту мәселесі
Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасында да білім
беру мекемелерінің ең негізгі мақсаты дүниетанымдық, құзырлық, шығармашылық
деп атап көрсетілген. Аталмыш құжатта “шығармашылық” ұғымына “... адамның
өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі” ретінде сипаттама
берілген .Қазақстан Республикасы гуманитарлық білім беру тұжырымдамасында
былай делінген: “Білім берудің гуманитарлық сипаты, онда адам жай зерттеу
объектісі ретінде ғана емес, ең алдымен шығармашылық пен таным субъектісі,
құдіретті мәдениет үлгілерін дүниеге әкелген әрі өзінің шығармашылыққа
деген құлшынысымен оқушыларды баурап әкететін субъект ретінде бедерленеді”
[5]. Бұл айтылғандар оқытудың басты мақсаты балаларға дүние заңдылықтарын,
фактілерін таныту дегенді аңғартады. Оқу-тәрбие үрдісінде балалардың
шығармашылық белсенділігін арттыру жағын ойластыруды алға тартады.
Елімізде білім беру жүйесіндегі оң өзгерістер орын алып қалыптасып
келеді. Солардың қатарына мектепке дейінгі балалардың қасиеттерін,
қабілеттерін дамытып, шығармашылығын, талантын ұштаудағы оқу-тәрбие
процесін ұйымдастыруды, оқытудың озық технологияларын пайдалануды айтуға
болады. Оның себептерінің бірі қазіргі таңда ғылым мен техниканың дамуына,
технология ғылым саласының озық жетістіктерінің өндіріске көптеп өзгерістер
енгізуіне байланысты мектепте шығармашылық тұлғаға тән білім мен іскерлікті
беру қажеттігі.
Шығармашылық - мәдени немесе материалдық құндылықтарды өз ойы бойынша
жаңадан жасау ретінде түсінілетіні белгілі, әрі ол ойлаудың жоғары формасы
болып табылады.
Бүгінгі таңда шығармашылықтың саласы көп, әр сала бойынша іс-әрекет
нышандары әркімде болатынын, бірақ оны дамыту керектігін еліміздің
психологтары ХХ ғасырдың бас кезінде зерттеулер барысында дәлелдеп
көрсеткен.
Шығармашылық тұлға – бұл шығармашылыққа деген тұрақты да жоғары
қызығушылығын білдіретін, шығармашылық қабілетті қалыптастырудың бірлігінде
көрінетін, оған бір немесе бірнеше әрекет түрлерінде, жеке мәнді
шығармашылық нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Шығармашылық тұлға
қабілеттер арқылы көрініс табады. Ол көріністер адамның қасиеттерінің
синтезі, психологиялық ерекшеліктері, немесе адамның психологиялық
қасиеттерінің жиынтығы ретінде айқындалады. Шығармашылық қабілет, іс-әрекет
жөнінде өз ойларын көптеген ғұламалар еңбектерінде жазып қалдырған.
Қабілеттер жайлы, оның адамның еңбектік сферасына байланысты зерттеулер
жүргізілді. Мәселен, математикалық қабілеттер , педагогикалық қабілеттер .
Сондай-ақ балалардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамыту және т.б.
мәселелер бойынша зерттеудің жаңа бағыттары белгіленді.
Тәрбиелеу оқыту арқылы балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту
мәселесін педагог-ғалымдар Ш.А.Амонашвили, Л.И.Божович, Я.А.Пономарев,
Н.Ф.Талызина, Д.Б.Эльконин, И.С.Якиманская және т.б. қарастырған және
аталған ғалымдардың еңбектері көптеген іс-тәжірибелерге негіз болды. 6
Республикамызда мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық
қабілеттерін дамыту бойынша бірқатар зерттеулер жүргізілді. Олардың ішінде
жоғарғы сыныптарға шығарма жазғызу Ә.Қоңыратбаев , С.Тілешева , оқушыларды
сөз өнеріне баулу арқылы көркем-шығармашылық қабілеттерін дамыту
Қ.Ә.Жаманбаева , оқушы шығармашылығын дамытудың дидактикалық мүмкіндіктерін
ғылыми-педагогикалық тұрғыдан тұжырымдау А.Б.Мырзабаев шығармашылық іс-
әрекетке оқытудың ғылыми-дидактикалық негіздерін анықтау, шығармашылық
қабілеттерін дамыту Б.А.Тұрғынбаева мәселелері тереңінен зерттелген. 7
.8.9
Елімізде қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдай талабына сәйкес
мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыру мәселесін
педагогикалық тұрғыдан шешу қажеттілігі біздің диплом жұмысымыздың
тақырыбын Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін ойын
арқылы қалыптастыру деп алуымызға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық
қабілтін ойын арқылы қалыптастыруды теориялық тұрғыдан негіздеу .
Зерттеу объектісі: мектепке дейінгі оқу-тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастыру процесі.
Зерттеудің міндеттері:
1 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудың теориялық мәнін қарастыру.
2 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық сипатын айқындау.
3 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудың жолдарын анықтау.
4 Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастыруда ойын түрлерін пайдалану .
Зерттеу әдістері: зерттеу тақырыбы бойынша психологиялық,
педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау; зерттеу
мәселесі бойынша оқу-әдістемелік құжаттарды талдау; педагогикалық-
тәжірибелік талдауда әдістерді пайдалану.
Зерттеу көздеріне психолог, педагог – ғалымдардың шығармашылыққа баулу,
шығармашылығын дамыту жөніндегі еңбектері, Қазақстан Республикасы Үкіметі
мен Білім және ғылым министрлігінің құжаттары (Конституция, Білім туралы
заң, гуманитарлық білім беру және білім мазмұны тұжырымдамасы,
бағдарламалары, оқулықтары мен әдістемелік құралдар.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудың психологиялық- педагогикалық сипаты
Бүгінгі таңда кез келген өндіріс саласының даму кезеңінде адамдардың
шығармашылықты игеруі тек экономикалық ғана емес, сондай-ақ әлеуметтік
прогрестің жетекші факторы болып табылады.
Адамзаттың шығармашылықтағы іс-әрекеттерінің құрылымы мен мазмұны ұқсас
болып келетіні жөніндегі пікірлер де ХХ ғасырдың бас кезеңінде пайда болды.
Ғалымдар мен инженерлер: Т.Рибо, П.Энгельмейер ХХ ғасырда бастау алған
шығармашылықтың мәні жоғары екендігін көрсетті.
С.А.Рубинштейн ойлаудың іс-әрекетпен немесе іс-әрекет ойлаумен жайдан-
жай қабат жүрмейді, іс-әрекет бұл ойлаудың өмір сүруінің алғашқы нысаны
екенін атап көрсетеді [10].
Адамның еңбек сферасы саласындағы іс-әрекетінің түріне байланысты
шығармашылық және шығармашылық емес деп ажыратады. Ғалымдар арасында
кейбіреулері шығармашылыққа ертеректе белгісіз болған техникалық және
технологиялық мәселелерде туындайтын және шешетін еңбекті айтады.
Кейбіреулері шығармашылық еңбек ұғымының мәнін тарылтады, оны тек ақыл-ой
еңбегіне қатысты деп қарастырады, ал дене еңбегінің шығармашылық мазмұнының
болуының объективті мүмкіндігін қарастырмайды.
Шын мәнінде шығармашылық еңбек негізінің өзінде жатады. Сонымен қатар
шығармашылық элементтері адамның еңбек іс-әрекетінің әртүрлілігі де түрліше
дәрежеде болады. Еңбектің шығармашылық сипаты және еңбекке шығармашылық
қатынас ұғымдары теңгестірілмейді.
Энциклопедияда шығармашылық "... ешқашан бұрындары болмаған, жаңа сапалы
нәрсені тудырушы іс-әрекет ..." ретінде қарастырылады . Идеалистік және
метафизикалық тұжырымдамаларға қарсы тұрған шығармашылықтың ғылыми-
философиялық ұғымы, шығармашылықты адамның және адамзаттың мақсаттары мен
қажеттеріне сәйкес, нақтылы өмірдің объективті заңдылықтары негізінде
табиғат пен әлеуметтік дүниені өзгертетін адамның іс-әрекеті деген тұрғыда
қаралады . 11
Біздің ойымызша, шығармашылық деп адамның алдағы міндеттерді
(тапсырмаларды) шешу кезіндегі мақсатты еңбек іс-әрекетінің түрі аталады
және біріншіден, қандай-да бір бар нәрсе жетілдіріледі, екіншіден, оң
нәтиже беретін табиғатта кездеспеген қандай-да бір жаңа объекті, құбылыс,
т.б. пайда болады.
Шығармашыл тұлғаға қажетті сапаны зерттеудің алғашқы кезеңінде
психологтар және басқа да ғылым саласының ғалымдары мен ойлап табушылардың
өмірбаянын, мемуарын және олардың шығармашылық лабораториясы жөніндегі
айтылғандарды талдады. Осы талдау мен талдап қорытудың арқасында шығармашыл
жеке тұлғаға тән сипатты белгілер бөлінді. Олар: интуиция, бай қиял,
эмоционалдық қозушылық, жоғары деңгейде дамыған интеллект, зейін және т.б.
ХХ ғасырдың 20-жылдарынан бастау алған шығармашылық процесс және оны
зерттеуге байланысты көптеген жұмыстар жүргізілді, оның ішінде ойлап
табушылыққа бейімі бар адамның сипатты сапаларын айқындау әдістемесі,
организмде немесе жеке тұлғада шығармашылық потенциалды сақтау мәселесі,
шығармашылық қабілеттерді дамытудың әртүрлі тәсілдері бойынша жүргізілгені
осының дәлелі.
Шығармашылық процеске даярлауды мектепке дейінгі мекеме қабырғасында
жүзеге асыру мәселесі педагог-ғалымдардың назарында болды. Халыққа білім
беру жүйесінің негізгі міндеттері ретінде қоршаған әлемді шығармашылықпен
қабылдауды дамыту үшін қажетті өз бетінше ойлана алатын мектепке дейінгі
балаларды қалыптастыру қарастырылды. ХХ ғасырдың 70-жылдарында мектепке
дейіінгі балаларға шығармашылықты ұйымдастыру практикада жүзеге асырыла
бастады. Н.Г. Алексеев пен Э.Г. Юдин бұл оқытудың ұйымдастырылуы балалардың
шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруды бірден жақсартады деп санады. Ол
жөнінде ізденушілер: “Бұл жердегі ең қажетті мәселе мынада, оқытуда зерттеу
әдісін қолдану талап етіледі. Балалар негізгі ғылымға байланысты дайын
білімнің жиынтығын біліп қана қоймауы керек. Сондай-ақ, мектепке дейінгі
балалар тәрбиешінің басқаруымен бұл білімді немесе оның қажетті
құраушыларын өздерінше алуы керек жағдайда болуы қажет. Бұл өз кезегінде
тәрбиені оқытуды ұйымдастыру процесінде мынаны жоспарлайды. Балалар алдына
жаңа мәселелерді үздіксіз қоюды, оларды біртіндеп қиындық процесіне
айналдырады. Басқаша айтқанда, оқыту процесінің құрылымын ситуациялық
мәселелер құрайтын болады. Сондықтан да бұл тәсіл осылай аталады”, - деп
жазды . 12
Шығармашылық қабілеттің тәрбиелік мүмкіндіктері, шығармашылық
қабілеттерді тәрбиелеу жөніндегі зерттеулерде жүргізілді. П.Л. Капица
“Адамдағы іскерлік қабілетті тәрбиелеу өз бетінше ойлау қабілетін дамытуда
жатыр. Менің көз қарасымша, ол мына бағыттарда дамуы мүмкін: ғылыми
қорытынды жасай білу - индукция ; іс жүзіндегі процестердің өтуін айта білу
үшін теориялық шешімді қолдана білу - дедукция ; ең соңында табиғатта болып
жатқан процестер мен теориялық толықтырулардың қарама-қайшылығын анықтай
білу - диалектика ” – деп, өзіндік ойлаудың мәнін, бағытын сипаттады 14].
Жалпы білім беретін және жоғары оқу орындарындағы білім берудің негізгі
міндетінің бірі білім мен іскерлікті игерту ғана емес, осылардың негізінде
балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту болып табылады. Ол жөнінде
А.Н.Несмеянов “Бірақта ең бастысы білім беру - бұл білім "қоржынын" емес,
бұл "қоржынды" игере білу іскерлігі керек екендігін жиі ұмытамыз. Бұл кез
келген, соның ішінде жоғары білім беру саласының да басты мақсаты. ... Игеру
- бұл дегенің қолдана білу . Қолдана білу екі бөліктен құралады: өз
мамандығың бойынша техникалық жұмыс жасай білу, ол тәжірибе арқылы болады.
Ал негізгі іскерлік - өз мамандығың бойынша сұрақтарды қойып, оны шеше
білу. Сонымен білім берудің негізгі мақсаты - едәуір шығармашылық түрдегі
сұрқтарды қоя білуге және оны шешуге мыйды шынықтыру”, – деп жазды .
Жалпы шығармашылық тұлғаға, шығармашылық процесс барысына өзек болатын
негізгі элементтер не деген сұрақ та ғалымдардың зерттеу нысанынан тыс
қалмады. Ю.А.Дмитриев өзінің зерттеуінде, зерттеу нысанына байланысты
жұмысшылардың және инженер-техникалық жұмысшылардың техникалық
шығармашылығына ықпал ететін факторларды, факторлар мен жаңашылдардың
шығармашылық белсенділігі арасындағы байланыс тығыздығының дәрежесіне
сәйкес төмендегідей етіп анықтайды:
- біліктілігі;
- әлеуметтік жағдайы;
- жасы;
Соңғы педагогикалық әдебиеттерде мектепке дейінгі балаалардың оқу-
тәрбие процесінде шығармашылық іс-әрекет әдістері жөнінде кеңінен жазылуда.
Солардың бірі В.А.Бухвалов еңбегінде шығармашылық іс-әрекеттер әдістерін
кеңінен төмендегідей етіп береді:
1 Шығармашылық тапсырмаларды орындау үшін оқу мәтіндерін талдау.
2 Зерделенген ережелерді қосу .
3 Ойлауды белсендіру әдістері. Бұл әдістер балалардың жеке дара және
топтық шығармашылық жұмыстарында қолданылады.
Қазіргі уақытта мектепте дейінгі балалардың педагогикалық мақсаты – бұл
мәдениеттің негізгі заңдылықтары мен әдістері, танымдық және практикалық іс-
әрекетте өзбетінше жұмыс жасай алуды, кәсіптік, қоғамдық және отбасылық
карьерді таңдаудағы еркіндікті меңгеру процесінде өнегелік және
шығармашылық жеке тұлғаны дамыту 15].
ХХ ғасырдың 80-жылдары ғалымдар Г.С. Альтшуллер мен И.М. Верткин
шығармашылық жеке тұлға, яғни шығармашылық жеке тұлғаны дамыту теориясының
негіздерін әзірледі (жеке тұлғаның шығармашылық сапасы жөніндегі ілімді
қалады) . Бұған дейін кейбір ғалымдар "Шығармашылық сапа балаға тұқым
қуалаушылық бойынша ата-анадан беріледі және оны тәрбиелеу мүмкін емес"
деген көзқараста болған болатын. 16
Егер ондай көзқарас дұрыс болған жағдайда педагогтар мектепте тек жеке
тұлғаны дамытумен ғана шектелген болатын еді.
Осы мәселені шешу үшін ғалымдар мыңнан аса шығармашылық тұлғалардың
(ақындар, суретшілер, сазгерлер, инженерлер, дәрігерлер, ғалымдар және
т.б.) өмірбаяндарын талдай келе, шығармашыл тұлғалардың іс-әрекетінің
түріне байланыссыз олардың төмендегідей негізгі сапаларын меңгергенін
анықтады:- шығармашылық мақсатты қою және оған жетуге өзінің іс-әрекетін
бағындыру іскерлігі;
- өзінің іс-әрекетін жоспарлау және өзіндік бақылау іскерлігі;
- жоғары жұмыс жасау қабілеттілігі;
- мақсаттың негізін құрайтын мәселені табу және шешу іскерлігі;
- өзінің сенімін қорғай білуі .
В.А. Бухвалов адам өмірді белгілі мақсат үшін сүретінін және оның
шығармашылық болуы керектігін айта келе, шығармашылық іске өз балаңды
тәрбиелеу барысында, жиһазды конструкциялау, өсімдіктердің жаңа сорттарын,
жануарлардың тұқымдарын, тағамның жаңа түрлерін, киімнің жаңа үлгілерін
құру және т.б. жұмыс үлгілерінің қатысы барын өз еңбегінде сипаттайды.
Сондай-ақ мұндай жұмыстар әрбір адамның өзінің қызығушылық саласы мен
өзінің мүмкіндігінің деңгейінде жасауы, шығаруы қажет екендігін айтады
[17].
Я.А.Пономарев адамның шығармашылық потенциалын дамыту үшін,
педагогикалық ықпал етудің жолдарын тұжырымдай отырып, ой жүргізудің
ұйымдастыру жоспарын төмендегідей белгілеген:
- тапсырманы орындаушының өзі мен өзі, басқа бір әріптесімен немесе
тапсырманың өзімен шығармашылық іс-әрекет барысында диалогта болуының
коммуникативті-тұлғалық шарты;
- ойлау үрдісінің өз ішіндегі динамикасы немесе тапсырманы шешу
кезеңдерінің алға жылжуы, өнімділігі;
- құрылым реттілігі немесе ой жүргізу компоненттерінің өзара байланысы
мен әрекеттесуі .
Дегенмен, зерттеулер нәтижелерін зерделеудің негізінде В.А. Бухваловтың
“... шығармашылық іс-әрекетке қызығушылық пайда болғанда басталады” деген
пікірімен толық келісуге болады .19
Адамның шығармашылық қабілетін зерттеу барысы, негізінен, төмендегідей
ғылымдар жүйесі тұрғысынан зерттелді:
1 Шығармашылықтың мәні жөнінде философия саласы тұрғысынан;
2 Адамның шығармашылық қабілетінтін психологиялық тұрғыдан;
3 Шығармашылыққа баулу мәселесі бойынша педагогикалық тұрғыдан.
1.2 Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетінтін
қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық сипаты
Әлемдік білім кеңістігіне толығымен кіру білім беру жүйесін халықаралық
деңгейге көтеруді талап ететіні сөзсіз. Бұл үшін мектепке дейінгі балаларды
жоғары сатыда бейімді оқытуды көздейтін он екі жылдық білім беруге көшу
қажет деп еліміздің президенті Н.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында
атап көрсеткен.
Балалардың шығармашылық іс-әрекеті және оның мәнін түсіну үшін жеке
тұлғаның ғылыми-педагогикалық зерттеулердің объектісі ретінде анықталу
сипатын білу қажеттілік болып табылады. Шығармашылық қабілетет тұлғаны
құраушы және оны айқындаушы фактор ретінде де қарастырылады.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігінің білім беру жүйесі білім берудің
мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижелеріне қарап
бағалайтындығы байқалды. Мемлекетіміздің бәсекеге қабілетті елдер
қатарынан, өркениет биігінен көрінуі оқу сапасына тікелей байланысты.
Қазіргі жаңа өрлеу, даму кезеңінде, мектепке дейінгі балаларды заман
талабына сай тәрбиелеу және оларға жаңа заманға жаңаша көзқарас
қалыптастырып, білім сапасын техника жетістіктерімен сабақтастыра отырып
жаңарту – ХХІ ғасыр талабы болып табылады.
Бүгінгі ғылым мен техниканың қарқынды даму кезеңінде бұл міндеттердің
жүзеге асуы, жеке тұлғаның дамып қалыптасуында олардың білімге деген
қызығушылығы мен ынтасына байланысты.
Мектепке дейінгі балалардың дайындық тобында білімге деген қызығушылығы
мен ынтасы негізінде танымдық белсенділігі қалыптасады. Оқу-тәрбие
барысындағы балалардың іс-әрекетінде танымдық белсенділікті арттыру,
олардың шығармашылық әрекеттерінің нәтижесінде біліктілікке қол жеткізу -
бүгінгі оқу-тәрбие үрдісінің негізгі мақсаттарының бірі. Оқу-тәрбие
барысында белгілі бір әрекеттер нәтижесінде қалыптасатын жеке тұлға
мәселесі теориялық тұрғыдан педагогтар үшін де маңызды. Бұл проблеманың
кейбір тұстары тамыры тереңге бойлайтын көне замандардан бастау алды.
Антика дәуірінің ойшылы Сократ балалардың танымдық белсенділігі мен іс-
әрекетін басқаруға көп көңіл бөлді. Ол шәкірттеріне білімді жай ғана бере
салмай, сұрақ қоя отырып, олардың ойлау қабілетін, қызығушылығын арттырып,
өз ой тұжырымын жасай білуге үйретті.
Қызығушылықты дамыту белгілі бір болмыстағы белгісіз жағдайларға
қызығудан, оның заңдылықтарын, бір-бірімен қатынасын және өзара байланысын
айқындаудан, одан әрі қарай жалғастырудан тұрады. Ал қажеттілікті
қанағаттандыру мен алға қойған мақсатқа жету үшін адамда қызығушылық пайда
болады. Ол - адамның белгілі бір бағыттылығы деп жазды Ю.К. Бабанский [20].
Әйгілі педагог А.Дистервег тәрбиешінің ізденімпаздығы мен белсенділігі
жоғары болуы және ол білімін үнемі жаңартып, толықтырып отыруы керек деп
есептеді. А.Дистервергтің “Нашар мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, жақсы
тәрбиеші баланың өзін ізденуге жетелейді“ дейтін қанатты сөзі, тәрбиешінің
негізгі мақсаты баланың өз бетімен іс-әрекетін дамытуға бағытталуы тиіс,
себебі, солар арқылы ғана білім тереңдей түсетіндігіне көз жеткізеді.
А.Дистервегтің еңбектерінде алғаш рет қарастырылған оқытудың өз бетінше
ұстанымының біз үшін үлкен маңызы бар болып табылады. 21
Философтардың бұл iлiмi педагогика ғылымы үшiн өте маңызды, себебi
педагогикалық үрдiс барысында адамның тек бiлiм, бiлiк, қабiлеттерi
қалыптасып қана қоймайды, сонымен қатар тұлғаның әлеуметтiк дамуы жүзеге
асады. Тұлға үнемi даму үстiнде болу үшiн шығармашылықпен байланыста болуы
қажет. Шығармашылық мәселесiн қарастыруда шығармашылық, қабілеттілік,
іс-әрекет, шығармашылық іс-әрекет ұғымдарын айналып өтуге болмайды. Бұл
ұғымдардың ғалым-философтардың, психологтардың, педагогика ғылымының
көрнекі тұлғаларының көзқарастары арқылы сипатталып, анықталуын
қарастырайық.
Кеңес Одағының Үлкен энциклопедиясында: қоғамдық маңызы бар, жаңа
материалдық, рухани құндылық тудыратын адам әрекетін – шығармашылық, - деп
көрсеткен. Философиялық энциклопедияда: шығармашылық – бұрын еш уақытта
болмаған жаңа бірдеңе тудырушы әрекет, - деп айқындалады.
Қазіргі заманғы философиялық сөздікте: Шығармашылық жаңа объектілер
мен сапалық белгілер, жаңа бейнелер мен білімдерді, жаңаша сөйлесу мен
қатынас тізбектерін тудыратын адамның іс-әрекеті. 22
Шығармашылық мәселені қарастырудың жаңа координаталарын береді
делінген. Психологияда шығармашылық ұғымының түрлі тұжырымдары көп. Мысалы,
Т.И.Шамова: шығармашылық дегеніміз – қорытындысында бұрын белгісіз болған
деректер мен материалдық әлем және рухани мәдениеттің заңдылықтарын,
қасиеттерін және өзіндік құндылықтар тудыратын рухани әрекет, - деп
келтіреді . Ал профессор Қ.Жарықбаев: Басқалардан көмек күтпей, мәселені
шешуде басқа біреудің әдісін қайталамай, қалайда өзі шешуге тырысатын адам
шығармашыл ойдың иесі, - деген болатын[23.24].
Философияда қабілеттерді тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға
жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері екендігін, олар қоғамдық тарихи іс-
әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратынын атап
көрсетеді. Ал Б.Теплов қабілеттіліктің үш белгісін көрсетіп берді:
( қабілеттілік – бір адамды екінші адамнан ажыратуға негіз
болатын жеке даралық психологиялық ерекшелік;
( қабілеттілікке барлық жеке даралық ерекшеліктерді жатқызбай,
тек бір немесе бірнеше iс-әрекетті орындау барысында нәтижесі табысқа
жеткізетін ерекшеліктер жатады;
( қабілет адамда бар білім, іскерлік және дағдымен ғана
шектелмейді, керісінше, сол білім, іскерлік, дағдыны меңгеруге қабілетті.
С.Т.Шацкий шығармашылық қабілет қызығушылықтан туындап, соның негiзiнде
белсендi iс-әрекетке деген қажеттiлiктi сезiнуден пайда болады деп
түсiндiредi [25. Бірқатар психолог(педагог ғалымдар іс-әрекеттің
мынадай құрамдас бөліктерін атап көрсетеді.
1. Мақсат – құрал – нәтиже .
2. Іс-әрекет – қимыл – нәтиже .
3. Түрткі – норма – білім – дағды – құрал .
4. Мақсат – себеп – дағды - нәтиже - іс-әрекет пен нәтиже
арасындағы байланыс .
Қ.Жарықбаев Іс-әрекет деп түрлі қажеттерді өтеуге байланысты түрлі
мақсатқа жетуге бағытталған үрдісті айтамыз десе, А.Леонтьев Бұл өзара
әсер, әрекет қажеттіліктен келіп шығады. Сонда да болса, қажеттілік
әрекетінің көзі, қозғаушы күші бола алмайды, тек ол әрекеттің қалай
бағытталғанын, затын анықтайды дейді.
Шығармашылық танымдық әрекетке балалардың өзіндік жұмысы, бақылауы мен
тәжірибесі, ойлау амалы нәтижесінде алған білімі, дағдысы, танымы мен
ғылыми түсініктері жатады .
Жеке тұлға белгiлi бiр әрекеттер нәтижесiнде қалыптасады десек, ол
тәрбиенiң әсерi ғана емес, өзінің ойлаушылардың ойлау қабілетін,
қызығушылығын, танымдық іс-әрекетiн, даму мүмкiндiктерi мен білім, білік
деңгейлерін анықтап, олармен жеке дара жұмыстар жүйесін ұйымдастыруы қажет.
Қабілетті, ынталы балалардың арасында ойлау қабілетінің дәрежесін арттыра
түсу, теориялық білімді тереңдету, практикалық дағдысын дамыту
мақсатында дайындалатын жеке жұмыстар жүйесі өзекті мәселеге және оны шешу
жолдарына бағытталуы тиіс.
Жүйелі ұйымдастырылған танымдық әрекеттер нәтижесінде балалардың
білімі, біліктілігі кеңейіп, танымдық ізденімпаздығы қалыптасады. Балаларды
басқару іс-әрекеті өзінің және тәрбиешінің іс-әрекетін жоспарлаудан, оны
дұрыс ұйымдастырудан, оқыту сапасын талдаудан, баланың жеке тұлғалық дамуын
болжаудан т.б. тұрады.
Дайындық топ балаларының білім, білік, дағды және шығармашылық
әрекеттері қалыптасуының деңгейін ақпараттық технологияның көмегімен шешу -
бүгінгі күн талабы. Білім алуды дұрыс ұйымдастыруда ақпараттық
технологияның алатын орны ерекше. Ақпараттық технологиялардың негізгі
құралы – компьютер десек, балалардың шығармашылық іс-әрекеттерін
ұйымдастыруда төмендегідей талаптарды орындау қажеттілігі туады:
( Компьютерлік технологияны пайдалана білу іскерлігі;
( Қажетті ақпараттық технологияны таңдай білуі.
Аталған талаптарды, яғни компьютерлік сауаттылығы бар, ақпараттың
түрлі көздерімен жұмыс істеудің қазіргі заманғы әдіс-
тәсілдерін игерген бала, өзінің интеллектуалдық және шығармашылық
қабілетін дамытуға мүмкіндік алады. Оқыту құралдары: компьютерлер,
телекоммуникациялық байланыс құралдары, қажетті интерактивті бағдарламалық
және әдістемелік жабдықтар оқыту түрлерін жетілдіруге мүмкіндік береді
десек, тәрбиеші тарапынан балалар жеке мүмкіндіктеріне қарай даярланған
жеке дара тапсырмалар жүйесін жоғарыда аталған құралдар көмегімен орындауы,
балалардың шығармашылық әрекеттерін жүйелі қалыптастыруға жол ашады.
Балалардың шығармашылық әрекетін дұрыс ұйымдастыруда ең алдымен өзекті
мәселе анықталып, мақсаты мен міндеттері айқындалуы қажет. Тәрбиеші бар күш-
жігерін, педагогикалық шеберлігін бала бойындағы табиғи мүмкіндіктерді
ашуға жұмсауда тиімді әдіс амалдарды қолдану арқылы тапсырмалар дайындап,
олардың танымдық қабілеттеріне қарай ұсынады.
Баланың шығармашылық ойлауы мен шығармашылық әрекетін ақпараттық
технология көмегімен ұйымдастыруда, бала өз тарапынан белсенділік,
дербестік көрсетуі, өзіне деген сенімділігі арқылы ғана шығармашылық
әрекеттке бет бұрады. Іс-әрекет ұғымы психология саласындағы басты
түсініктердің бірі.
Шығармашылық дегеніміз - адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы,
ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам ой түйіп, өздігінен сапалы,
дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі керек. Адам бойындағы қабілеттерін
дамытып, олардың өшуіне жол бермеу адамның рухани күшін нығайтып, өзін-өзі
тануына көмектеседі. Тәрбиешінің тәрбие берудегі мақсаты- баланы
тәрбиелеуден бастап, шығармашылық ойларға, практикалық әрекеттерге дайын
болуға қызығушылыққа тәрбиелеу.
Баланың өз болмысын тануға көмектесіп қабілетін ояту, жаңа рухани
күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады.
Мектепке дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз, импульсивті қабылдау
мүмкіндіктері әр түрлі болады. Дегенмен әр баланың бір нәрсеге бейімі
болады. Бейімділік - оянып келе жатқан қабілеттің ең алғашқы белгісі.
Балалардың ардың шығармашылық қабілетін дамытуға мектепке дейінгі мекеме
ғана мақсатты түрде ықпал ете алады. Ол үшін тәрбиеші мейірбан болып,
балаларды сол қалпында сүюге тиіс. Тентегін де, тіл алғышын да, жалқауын
да, ыждағаттысын да, тәртіпсізін де бірдей жақсы көруі қажет.
Балаларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін
қызығушылықтарын арттыра түсу үшін шығармашылық қабілеттерін оқу-тәрбие
үрдісін дамытуда әр-түрлі әдіс- тәсілдерді қолдануға болады. Олар мынандай:
1. Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау.
2. Арнаулы бір тақырыпта пікірталас тудыру.
3. Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешу
(аннаграмма, сөзжұмбақ, құрастырмалы ойындар тағы басқа).
4. Берілген тапсырмаларды түрлендіру бағытындағы жұмыс ( суретке қарап
әңгіме құрастыру, мәтін мазмұнын өңдеу, шығарма, шағын мәтін құру тағы
басқа).
5. Әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу.
6. Қиялдау арқылы сурет салғызу, рөлге бөліп оқыту.
7. Өзі ұнатқан кейіпкеріне қалай қабылдағаны жайлы мінездеме беру.
8.Ой шапшаңдығын, сөз байлығын дамытуда өлең шумақтарын құрастыру.
9. Мәтінді, шығарманы, ертегіні, әңгімені өз бетінше аяқтау.
Дайындық тобындағы отырған әрбір бала - жеке тұлға. Шығармашылық -
осы тұлғаны дамытудың тиімді тәсілі. Алдына нақты мақсат қою арқылы
биіктерге беттеу, болашаққа ұмтылу және нәтижелерге жету тек шығармашыл
адамдардың қолынан келеді және бұл мәселені неғұрлым ерте қолға алса,
соғұрлым нәтижелі болатындығы ғылымда дәлелденген.
Шығармашылық іс-әрекет шығармашылық ойлаудан басталады. Ал
шығармашылық ойлау деген не? Ол кез келген жағдаятты шешу үшін барлық
варианттарды ойдан өткізу арқылы жаңа нәтижеге қол жеткізу болып табылады.
Шығармашылық барлық адамдарда болуға тиісті қасиет. Дайындық
топтарында әрбір баланың ерекшелігін дұрыс бағыттап, арнайы жаттықтыра
отырып мақсатты түрде дамыту- талантты, шығармашыл адамдар санын көбейтіп,
ұлттың ұлыларын, халқымыздың асыл перзенттерін еселеуге үлес қосады.
Тіл дамыту сабағында баланың шығармашылық қабілетін дамытуға ең басты
назарға алатын нәрсе:
1.Өлең айтуға үйрету, яғни сауат ашу.
2.Ұйқасын тапқызу, сөзбен-сөзді байланыстыру.
3. Алдарына ой тастау.
Яғни, қаланың, жер, су,аттарын, болмаса бір оқиғаны суреттеу арқылы
өлең жолдарын құрастыру. Тіл дамыту сабағында тақырып соңындағы
тапсырмаларға дамытушылық сипат көзделген. Мысалы: тапсырмалар оқулықта
берілгенде әңгіме, ертегі, өлең, сурет мазмұнына сәйкес құрыла салмай,
оқушының ізденушілігін қалыптастыратындай ойлауға, пайымдауға, дәлелдеуге
үйрететіндей етіп түзеледі.Олар мынандай тапсырмалар: оқиға болған уақытты
көз алдыңа елестет, қиялдай отырып, суретте немесе өлең жолын құрастыр.
Өлең жолын құрастыру бірінші сыныптан сауат ашу барысында басталады.
Дайындық тобынан бастап балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту
мақсатында түрлі тақырыптарда мазмұнды шығарма, мазмұндама жаздырту жұмысы
орын алады. Шығарма жазуға кез келген баланың қиналатыны белгілі. Ол үшін
алдымен ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу. Біріншіден, балаға шығарманың
үлгісін көрсету, яғни тірек нұсқасын беру. Екіншіден, баланың өз бетімен
жұмыс істеу қабілетін және ізденісін байқау мақсатында шығарманы үйде емес,
сыныпта жаздырту. Үшіншіден, ерекше бір ескеретін мәселе, бүл оқушының
еңбегін әділ бағалау. Мұнда тәрбиеші, ең алдымен, баланың ізденісін,
айтайын деген ойын бағалай білуі тиіс. Себебі, дайындық тобындағы бала
көптеген грамматикалық қателер жіберетіні белгілі.
Ал сыныптан тыс уақытта балалардың шығармашылық қабілетін дамытудың
жұмыс түрлері:
1. Орталық мұражайға апару;
2. Әр түрлі кездесулер өткізу;
З. Әр түрлі тақырыптарда сайыс, пікірталастар өткізіп, алған әсерлері
бойынша әңгіме құрастыру;
4. Балаларға арналған журналдарға жаздырып, оның суреттерін үнемі
пайдалану;
5. Әрбір оқылып отырған шығармалардың авторлары туралы толық мағлұмат
жинау.
Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу мектепке дейінгі дайындық тобындағы
балаларды, шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып,
тілін байытуға, қиялын ұштауға, өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді.
Бала бойындағы қабілетті ашу- баланың шығармашылық бағытта дамуына жете мән
беру болып табылады. Шығармашылық – жаңа нәрсе ойлап табуға бағытталған
қабілеттер деңгейі.
Ал шығармашылық сөзінің мәні неде? десек, Шығармашылық сөзінің
төркіні (этимологиясы) шығару, іздену, ойлап табу дегенге келіп
саяды. Шығармашылық мәселесін терең зерттеген Я.Н.Пономарев оны даму
ұғымымен қатар қояды. Өйткені әрбір жаңалық, әсіресе интелектуалдық
тұрғыдағы баланы жаңа психикалық сапаға көтереді. 27
И.Левитовтың пікірінше, балалардың шығармашылық қабілеттері деп біз
іс-әрекет қорытындысында жаңа бір нәрсені үйренулері және олардың даралық
бейімділіктерінің, қабілеттерінің көрінуі болып табылады. Мектепке дейінгі
балалардың жас ерекшеліктеріне сай қабілеті, олардың белгілі бір іс-
әрекетпен айналысуға бет бұрысы, оған көңілінің аууы, яғни оянып келе
жатқан қабілеттің алғашқы белгісі.
Сондықтан да әрбір тәрбиеші балалық кезде ерекше көзге түсетін бейім-
діліктердің, келешекте олардың қабілеттерінің көрсеткіші екенін ұмытпай,
балалардың бейімділіктерін дер кезінде көре біліп, оларды соған сәйкес
келетін қабілеттерді дамыту біздің міндетті борышымыз екенін ұмытпауымыз
керек.
Әр жеке адамның шығармашылық кезеңі жаңалық ашуға деген ынтамен
серіктес екенін есте сақтау қажет. Әсіресе, бала бойындағы шығармашылық
қабілеттерін бағыттап, тәрбиелеу-қазіргі таңдағы ата-ана мен тәрбиешінің ең
басты міндеті.
Осыған орай, Қазақстан Республикасында бастауыш білім беру жүйесінде
білім сапасын арттыру мақсатында оны инновациялық технологиялармен
байытуға, оқытудың интенцифтік сипатын арттыратын құралдармен әдіс-
тәсілдерді айқындауға және күтілетін нәтижеге бағдарлап оқыту арқылы
баланың дамуын қамтамасыз етуге назар аударылуда.
Қазақстан Республикасы білім жүйесін 2015 жылға дейінгі дамыту
тұжырымдамасында әлемдік білім беру кеңістігіне ықпалдастырылған көп
деңгейлі үздіксіз білім берудің ұлттық моделін қалыптастыру үшін білім
беруді дамытудағы стратегиялық басымдылықтарды белгілеу деп атап
көрсетілген болатын. Сонымен бірге, мектепке дейінгі мекеменің негізгі
міндеттері- баланың жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның
қабілеттерін, шығармашылық іс-әрекеттерін анықтау және қалыптастыру.
Осы сатыдағы оқу мен тәрбие шығармашылық қабілеттің, өзін-өзі
шығармашылық тұрғыдан таныта білуге, мінез - құлықтың мәдениетіне,
салауатты өмір салтының негіздеріне бағдарланатын. Мектепке дейінгі
мекемеде білімді күтілетін нәтижеге қарай сапалы меңгеруі, білім мен білім
беру негізінде балалардың шығармашылық іс -әрекетін қалыптастыру көкейкесті
мәселе болып отыр.
Білім құзырлығы балалардың тіл дамыту пәні бойынша бір біріне
алшақтықта емес, кешенді түрде балаға бағдарланған білім бөліктерін,
дағдыны қабылдауды шығармашылық іс-әркетті қамтамасыз етеді. Бұл жағдайда
білім құзырлығы көп жақты қызмет атқарып балалардың шығармашылық іс-
әрекетін қалыптастыруға көз жеткізетін. Қазіргі мектепке дейінгі мекемеде
білім алып өсіп келе жатқан баланың өмірдегі орнын анықтауға, өзінің барлық
мүмкіндігін пайдалана білуге үйретуде басым бағыт берілуде. Мұнда мектепке
дейінгі мекемеде дайындық тобында жазу, оқуды үйреніп қана қоймай жеке
өзінің шығармашылығымен және жеке білім алу жағдайында қалыптасады. Осыдан
балалардың білім алу деңггейі жас және психологиялық ерекшеліктерін ескере
отырып, игеруге тиісті білім мен өмірлік дағдылар жүйесімен шығармашылық іс-
әрекеттерді қалыптаструдың бағыттарын көрсетуге болады. Мысалы, әлеуметтік
дамуы, баланың қызметін ұйымдастыру, тілді дамыту, қабылдауы, баланың
шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыруы, салауатты өмір сүруі, еңбекке
үйрету.
Бірнеше өмір дағдыларын, атап айтсақ , олар мыналар:
( өзіндік интеллектуалдық және практикалық қызметінің дағдылары;
( балалардың шығармашылық іс-әрекеттері;
( арнайы тапсырмаларды орындау қабілеті;
( логикалық тапсырмаларды шығармашылықпен орындауы.
Баланың мектептке дейінгі мекемеде алған білім, білік, дағдыларын
күнделікті өмірде пайдалана отырып, қоғамның экономикалық мәдени дамуына өз
үлестерін қосу үшін жаңаша сапалы білім беру деңгейіне көтерілудің
негіздерін жетілдіру бүгінгі күннің талабы.
Жалпы блім беру үрдісінде:
(жаңа педагогикалық технологияларды ендіре отырып оқыту үрдісін
демократияландыру және ізгілендіру, субьект қатынасын қалыптастыру,
сабақтағы баланың шығармашылық іс-әрекетін арттырып, еркіндігін қамтамасыз
ету, сол арқылы балалардың даралық интеллектуалдық және шығармашылық
қабілеттерін, бейімділіктерін ашу және дамыту.
Шығармашылық қабілеттердің белгілері ретінде:
( мәселені қарастырудағы қырағылық көрегендікті;
( ақылдың икемдігі, ойдың орамдығы;
( әрекетті бағалай білуді қарастырады.
Адам әрекеті:
( шығармашылықтардағы қарама(қайшылықтың болуы;
( әлеуметтік немесе жеке адамға деген мәнінің болуы;
( шығармашылыққа арналған жағдайлардың болуы;
( шығармашылық тұлғаның жеке қасиеттерінің болуы;
Бұдан шығармашылық ( қайшылықтарды шешуге бағытталған, ол үшін жекелік
қасиеттердің болуын талап ететін, нәтижеде әлеуметтік не жеке адам үшін
мәні бар, соны жаңалыққа әкелетін адам әрекеті деген тұжырым жасалды.
Шығармашылық әрекетке ( баланың проблеманы көре білуіне және өз іс-
әрекетінің бағдарламасын жасай білуі, ойды іске асыру үшін жаңа идеялар
алуы жатады.
Шығармашылық сипаты баланың танымдық белсенділігін оятып,
шығармашылық іс-әрекетінің дамуына, тәртіптілік пен жолдастыққа,
адамгершілік қасиеттеріне әсер етеді. Ұжымдық ойындарда өзінің достарының
кемшілігін көруге, оған достық қолын созуға, өзгелердің ісінен сабақ
алуға, саналылыққа, танымдылыққа, әлеуметтік ұстанымның қалыптасуына өз
ортасының пікірінің әсері зор. Мұндай ойындарда балалардың ұжымдық ой-
пікірлері қалыптасып, достарының пікірі бойынша ортақ тұжырым жасауға
үйренеді: ортақ іске өз үлесін қосады, жолдасының жауабына пікір айтып,
бағалауға үйренеді; баланың өзіндік жұмысы талқыланады: шығарма,
мазмұндама, бақылау жұмысы т.б.; сайыстар ұйымдастырылып, балалардың жарысу
серпінін туғызады; ортақ мақсаттарының болуы есебінен ұжымдық шешім шығады,
болжамдар жасайды, эксперименттер жүргізіледі.
Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін қалыптастыру
проблемасын ұқыпты қадағалау, оқу процесінің тиімді болуында қандай көрініс
табады? Жалпы үлгерім, яғни олардың шығармашылық қабілетін дамытуға
бағытталған тапсырмалар тек білім мен ұқыптылығына ғана әсер етіп қоймай,
оқушылардың ойлау қабілетін дамытады. Баланың ойлау қабілетін дамыту
мәселесі мектепке дейінгі тәжірибесінде үлкен орын алады. Бала қабілетіне
қарай ең басты мәселені айыра білсе, демек, ол күрделі шығармашылық мәндегі
тапсырмаларды орындай алады.
Баланың шығармашылық қабілеті оның ізденімпаздығы арқылы дамиды.
Шығармашылыққа үйрететін сабақтар ( жаңа технологияларды үйрену болып
табылады. Мұндай сабақтарда бала ерекше ахуал, тәрбиеші мен бала арасында
ынтымақтастық қатынас қалыптасады. Тәрбиеші бұл жағдайда білімді түсіндіріп
қоюшы, бақылаушы емес, танымдық іс-әрекетін ұйымдастыратын ұжымдық
шығармашылық істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана бала интеллектісінің
көзін ашып, шығармашылығын дамытады.
Сонымен қатар, шығармашылыққа үйрету интеллектуалдық аспектісі ғана
емес, оның психологиялық, мінез-құлық ерекшеліктерін көздейді. Оған
жігерлілік, жаңа жағдайларға бейімделуге икемділілік, қажырлылық пен
табандылық, тәуелсіздік пен адамгершілік сезімі, ынтымақтастық, қажырлы
еңбекке қабілеті, белгісіз жағдайдағы өзіне сенімділік, ақиқатты іздеудегі
және қарым-қатынастағы адалдық жатады.
Балалардың шығармашылық қабілетін, ізденімпаздығын қалыптастыруда
сыныптан тыс, жеке, ұжымдық жұмыстар ұйымдастыруда шығармашылық, пәндік
апталықтар мен пәндік үйірмелер мен түрлі ойындардың маңызы зор. Барлық
жұмыстарда балалардың қалауы, таңдауы мен ұсыныстарын ескеру қажет.
Балалардың танымдық ізденімпаздығы мен белсенділігін, шығармашылық
бағыттылығына негізделген жұмыс түрлерін пайдалану – олардың танымдық
қажеттіліктерін қанағаттандыра алады. Сондай-ақ, мектептегі пәндік
сайыстар, көркем өнер және техникалық көрмелер, түрлі ізденіс қабілетін
ұштап, дербес оң нәтижеге жетуге ықпал етеді.
Оқу –тәрбие процесінде шығармашылық түсінігін жеке бастың қасиеті емес,
баланың оқу процесіндегі іс-әрекет құралы және табыстың белгісі деп білу
керек. Оқу –тәрбие процесіндегі негізгі мәселе ( балалардың белсенді іс-
әрекеті және шығармашылық қабілетінің дамуына негіз болады. Балалардың іс-
әрекеті неғұрлым үйлесімді, кемелденген, тиімді оқыту әдістерімен
ұйымдастырылса, онда олардың белсенділігі де соғұрлым жоғары болып,
шығармашылық қабілетінің қалыптасуы қарқынды түрде көрінеді.
Жеке тұлғаның ерекшеліктеріне тән қасиеттер оның санасына, өзіне-өзінің
сын көзімен қарауына, адам баласының есіне әсер ететін ішкі және сыртқы
түйсік, түйсіктердің әсеріне және оның ерік-жігер күші мен әсерленушілік
сезім дүниесіне байланысты құбылыс деген пікірді біздер қуаттаймыз . Оның
себебі, ұлы ғұламаларымыз осы ой-пікірде болған деп білеміз.
“Шығармашылық” ұғымы жөнінде Қазақстан Республикасы Орта білімді дамыту
тұжырымдамасында: “Шығармашылық - бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі
тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп,
өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам
бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеуге, оның рухани
күшін нығайтып, өмірден өз орнын табуға көмектеседі. Өйткені, адам туынды
ғана емес жаратушы да. Ол өзін-өзі жетілдіруге де, сонымен қатар өзінен-өзі
жойылуға да қабілетті. Адамның өз болмысын тануға ұмтылысына көмектесіп,
тереңде жатқан талап-тілегін, қабілеттерін дамыту, сол арқылы оған
толыққанды өмір сүру үшін рухани күш беру – білімнің басты мақсаты”, - деп
көрсетілген. Тұжырымдамаға мазмұнына және айтылған сілтемеге байланысты
шығармашылық: біріншіден, өзін-өзі тануға ұмтылысы, ізденісі, екіншіден,
қабілеттерін дамытуы, рухани күшінің нығаюы болып табылады. Осы айтылған
ойлардың өзі бірқатар ұғымдардың мәнін ашуды талап етеді.
Философиялық сөздікте: “Шығармашылық - нәтижесінде ертеректе белгісіз
болған қандай-да бір жаңаны (құру, ойлап табу) ашатын немесе бар бай
мәдениетті меңгерудегі уақыт талабына жауап беретін белсенді мақсатты
бағытталған іс-әрекет”, - деп көрсетілген . Л.С.Выготский “шығармашылық”
деп жаңалық ашатын әрекетті атаған. Ал, философиялық сөздіктегі мәтін
мазмұнына сәйкес шығармашылық белсенді іс-әрекет ретінде де анықталуы
мүмкін екендігін көреміз. Осыған сәйкес “шығармашылық” ұғымын “даму”,
“жаңалық”, “саналық”, “белсенділік” ұғымдарымен сәйкес қойған
зерттеулердегі айтылған ой-пікірлерді талдап қорыта келіп, Б.А.Тұрғынбаева
“шығармашылық қайшылықтарды шешуге бағытталған, ол үшін жеке қасиеттердің
болуын талап ететін, нәтижеде әлеуметтік не жеке адам үшін мәні бар соны
жаңалыққа әкелетін адам әрекеті”, - деген тұжырым жасайды [28].
Ғылыми-педагогикалық зерттеулерде ұғымдарға анықтамалар әртүрлі
тұрғыдан берілген. Біздер “дарындылық”, “қабілеттілік” деген ұғымдардың
ішінде төмендегілерін басшылыққа аламыз. Дарындылық - адамның
интеллектуалдық мүмкіндігімен байланысты болатын қабілеттіліктердің
бірлігі, оның іс-қимылының деңгейі мен өзіндік ерекшелігі. Қабілеттілік –
бұл бірдей күш пен бірдей уақыт аралығында, бір адамның басқа адамдарға
қарағанда жоғары көрсеткіштерге ие болуын қамтамасыз ететін мүмкіншілік .
Шығармашылық тұлғаға белсенділікке тән тұлға ретінде қарау соңғы
кездері орын алуда. Шығармашылықтың негізі балада ерте жастан пайда болып,
мектеп қабырғасында дамуы жүзеге асырылатыны белгілі. Оны жүзеге асырудың
бірден бір жолы – білім беру.
Мектепке дейінгі балалардың шығармашылыққа талпынысы, оның танымдық
мотивациясын қалыптастырушы ретінде шығармашылық процестің “оталдырғыш”
механизмі болып саналады. Балалар шығармашылықты танып-білуге құштарлығы
ынта-ықыласымен іс-әрекет барысында өзі үшін бір жаңалықты, белгісіз
нәрсені ашу барысында көрінеді. Ол іс-әрекеттің шығармашылық стилін
айқындап, баланы жасаушы, жалғастырушы позицияны қояды.
Белсенділік – бұл баланың белгілі мақсатқа ұмтылған әрекеті, мазмұнды,
көлемді оқуға қолданылатын және қызығушылығын тудыратын, белсенділігін,
шығармашылықты арттыратын, білімді меңгерудегі баланың өзіндік үйренуі,
дағды мен шеберлікті қалыптастырудағы қасиеті. Бұл - ой еңбегінің құлдырау
және тоқтап қалуынан сақтайтын, жігерлі, мақсатты болуға икемдеуге
бағытталған жүйе. Оның негізгі мақсаты – балалардың белсенділігін
қалыптастыру, оқу-тәрбиенің сапасын көтеру .
Педагогикалық әдебиеттерде танымдылық белсенділіктің мәнін ұғындыратын
екі әдіс белгілі болып отыр. Танымдық белсенділік әрекет және сапа мен
жекелік білім ретінде қарастырылуда.
Педагогикалық процестің негізгі заңының бірі – бала өткен ұрпақтардың
әлеуметтік тәжірибелерінің мұрагері – тек қана өзінің белсенді шығармашылық
іс-әрекетінің арқасында ғана бола алады . Б.А.Душковтың пікірінше іс-әрекет
“... саналы мақсатты басқарылатын, қоғамдық мәнді сипаты бар адамның ішкі
(психикалық) және сыртқы (физикалық) белсенділігі” [29].
Іс-әрекет барысында баланың дамуы жүзеге асырылады сондай-ақ сапалық
қасиеттер қалыптастырылады. Балаға шешім қабылдау, өзін ұстай білу,
батылдылық, табандылық, төзімділіктер іс-әрекет процесінде қиындықтарды
жеңу үшін қажет .
Балаларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін,
қызығушылықтарын арттыру үшін қиялдың, қабілеттің оқу-тәрбие барысында әр
түрлі әдіс-тәсілдерін қолдануға болады. Ол үшін тәрбиеші төмендегі
міндеттерді терең ойластырып, тыңғылықты даярланып жүзеге асыруы тиіс:
- тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау;
- баланың логикалық ойлауын дамытатын пікір-талас тудыру;
- ойлау, қиялдау арқылы суреттер салғызу;
- тапсырманы түрлендіру арқылы жұмыс бағыттарын ұйымдастыру;
- мәтін, әңгіме, ертегі шығармаларын тіл дамыту сабағында қолдану;
- әр түрлі тақырыптарда суреттерге қарап, мазмұндама, әңгіме құрастыру.
Педагогикалық тұрғыдан ұйымдастырылып, жоспарлы түрде жүргізілетін
тәрбиеші еңбегі – баланың шғармашылық іс-әрекетін қалыптастыру құралы.
Баланың белсенділігін іс-әрекетте танып білу тәрбиешінің басты міндеті.
Баланың белсенділігі - іс-әрекет үстіндегі жағдайы. Іс-әрекет барысында
баланың қарым-қатынас жасауы, өз-өзін тәрбиелеу белсенділігін
қалыптастырады.
.
( (
(
Өзіне-өзі сену, өзінӨзінің танымдық Қызығуын
дамыту қабілетін қанағаттандыруға
қалыптастыруға ұмтылу
ұмтылу
( (
(
.
Ғылыми еңбектерге сүйене отырып біздер балалардың шығармашылық
қабілеттерін тіл дамыту пәні негізінде қалыптастырудың жолдарын
төмендегідей деп білеміз:
- шығармашылық іс-әрекеттерді талдау және соның негізінде балабақшадағы
пән сабақтарына, балалардың сабақтан тыс шұғылданыстарына енгізу
мүмкіндігін бағалау;
- тіл дамыту пәні негізіндегі шығармашылық қабілетті қамтамасыз ету
- оқу пәндерінде балалардың шығармашылық қабілетіне айналуын
қамтамасыз ететін және жүзеге асыратын оқытудың әдістерін, құралдар жүйесін
тиімді пайдалану;
2 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ЖАЛПЫ ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ
ЭТНОПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ
Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу мамандығы
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
ойын арқылы қалыптастыру.
Орындаған:
Әліпбекова .А
СМД-111до
п.ғ.к., доцент:
Кішібаева Д.
Түркістан 2014ж.
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Тарих -педагогика факультеті
Жалпы педагогика және
этнопедагогика кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Жалпы педагогика және
этнопедагогика кафедрасының
меңгерушісі, п.ғ.к.,аға оқытушы.
Рысбекова А.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
ойындар арқылы қалыптастыру.
Орындаған:
Әліпбекова А.
CМД-111до
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.к., доцент:
Кішібаева Д.
Түркістан 2013
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ОЙЫН АРҚЫЛЫ
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қалыптастырудың
педагогикалық сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудың жолдары 17
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМСІ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудағы ойынның түрлері.
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Балалардың шығармашылық қабілетін ойын арқылы қалыптастыруда
қолданылатын әдіс-тәсілдер 60
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... . ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79
. . . . . . . . . . .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . . . . . . . . . 82
ҚОСЫМШАЛАР . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86
. . . . . . . . . .
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі Жолдауда да білімді дамытуды халықаралық
деңгейге көтеру, бәсекелестікке даярлау, Отансүйгіштікке, төзімділікке,
маман ғана емес, адам тәрбиелеуіміз керектігін баса көрсетті. ...Адамның
өмір бойы білім алуы үшін жағдай туғызуымыз керек. Білім беру реформасы –
Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік
беретін аса маңызды құралдардың бірі деген еді Елбасы.
Мемлекет басшысы тәуелсіздігіміздің алғашқы күндерінен
бастап жаңа Қазақстанды құрудың басты стратегиялық жетістіктерінің бірі
ретінде адами капиталды дамытуды белгіледі. Елбасының білім саласына
қарқынды түрде жаңаруда деп жоғары баға бергендігі айтыла отырып,
Елбасының Қазақстан халқына арналған биылғы Жолдауында білім саласына зор
міндеттер жүктеп отырғандығы айтылған болатын
Шығармашылық
қабілеттердің өзі де білім базасына, іс-әрекеттердегі технологиялық
процестерді жүзеге асыратын іскерліктерге байланысты болып табылатыны
белгілі. Осы тұрғыдан қарастырғанда пәндік білімдер мен іскерліктердің
мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға маңызы
ерекше болары айқын.Адамның шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту мәселесі
Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасында да білім
беру мекемелерінің ең негізгі мақсаты дүниетанымдық, құзырлық, шығармашылық
деп атап көрсетілген. Аталмыш құжатта “шығармашылық” ұғымына “... адамның
өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі” ретінде сипаттама
берілген .Қазақстан Республикасы гуманитарлық білім беру тұжырымдамасында
былай делінген: “Білім берудің гуманитарлық сипаты, онда адам жай зерттеу
объектісі ретінде ғана емес, ең алдымен шығармашылық пен таным субъектісі,
құдіретті мәдениет үлгілерін дүниеге әкелген әрі өзінің шығармашылыққа
деген құлшынысымен оқушыларды баурап әкететін субъект ретінде бедерленеді”
[5]. Бұл айтылғандар оқытудың басты мақсаты балаларға дүние заңдылықтарын,
фактілерін таныту дегенді аңғартады. Оқу-тәрбие үрдісінде балалардың
шығармашылық белсенділігін арттыру жағын ойластыруды алға тартады.
Елімізде білім беру жүйесіндегі оң өзгерістер орын алып қалыптасып
келеді. Солардың қатарына мектепке дейінгі балалардың қасиеттерін,
қабілеттерін дамытып, шығармашылығын, талантын ұштаудағы оқу-тәрбие
процесін ұйымдастыруды, оқытудың озық технологияларын пайдалануды айтуға
болады. Оның себептерінің бірі қазіргі таңда ғылым мен техниканың дамуына,
технология ғылым саласының озық жетістіктерінің өндіріске көптеп өзгерістер
енгізуіне байланысты мектепте шығармашылық тұлғаға тән білім мен іскерлікті
беру қажеттігі.
Шығармашылық - мәдени немесе материалдық құндылықтарды өз ойы бойынша
жаңадан жасау ретінде түсінілетіні белгілі, әрі ол ойлаудың жоғары формасы
болып табылады.
Бүгінгі таңда шығармашылықтың саласы көп, әр сала бойынша іс-әрекет
нышандары әркімде болатынын, бірақ оны дамыту керектігін еліміздің
психологтары ХХ ғасырдың бас кезінде зерттеулер барысында дәлелдеп
көрсеткен.
Шығармашылық тұлға – бұл шығармашылыққа деген тұрақты да жоғары
қызығушылығын білдіретін, шығармашылық қабілетті қалыптастырудың бірлігінде
көрінетін, оған бір немесе бірнеше әрекет түрлерінде, жеке мәнді
шығармашылық нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Шығармашылық тұлға
қабілеттер арқылы көрініс табады. Ол көріністер адамның қасиеттерінің
синтезі, психологиялық ерекшеліктері, немесе адамның психологиялық
қасиеттерінің жиынтығы ретінде айқындалады. Шығармашылық қабілет, іс-әрекет
жөнінде өз ойларын көптеген ғұламалар еңбектерінде жазып қалдырған.
Қабілеттер жайлы, оның адамның еңбектік сферасына байланысты зерттеулер
жүргізілді. Мәселен, математикалық қабілеттер , педагогикалық қабілеттер .
Сондай-ақ балалардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамыту және т.б.
мәселелер бойынша зерттеудің жаңа бағыттары белгіленді.
Тәрбиелеу оқыту арқылы балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту
мәселесін педагог-ғалымдар Ш.А.Амонашвили, Л.И.Божович, Я.А.Пономарев,
Н.Ф.Талызина, Д.Б.Эльконин, И.С.Якиманская және т.б. қарастырған және
аталған ғалымдардың еңбектері көптеген іс-тәжірибелерге негіз болды. 6
Республикамызда мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық
қабілеттерін дамыту бойынша бірқатар зерттеулер жүргізілді. Олардың ішінде
жоғарғы сыныптарға шығарма жазғызу Ә.Қоңыратбаев , С.Тілешева , оқушыларды
сөз өнеріне баулу арқылы көркем-шығармашылық қабілеттерін дамыту
Қ.Ә.Жаманбаева , оқушы шығармашылығын дамытудың дидактикалық мүмкіндіктерін
ғылыми-педагогикалық тұрғыдан тұжырымдау А.Б.Мырзабаев шығармашылық іс-
әрекетке оқытудың ғылыми-дидактикалық негіздерін анықтау, шығармашылық
қабілеттерін дамыту Б.А.Тұрғынбаева мәселелері тереңінен зерттелген. 7
.8.9
Елімізде қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдай талабына сәйкес
мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыру мәселесін
педагогикалық тұрғыдан шешу қажеттілігі біздің диплом жұмысымыздың
тақырыбын Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін ойын
арқылы қалыптастыру деп алуымызға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық
қабілтін ойын арқылы қалыптастыруды теориялық тұрғыдан негіздеу .
Зерттеу объектісі: мектепке дейінгі оқу-тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастыру процесі.
Зерттеудің міндеттері:
1 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудың теориялық мәнін қарастыру.
2 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық сипатын айқындау.
3 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудың жолдарын анықтау.
4 Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастыруда ойын түрлерін пайдалану .
Зерттеу әдістері: зерттеу тақырыбы бойынша психологиялық,
педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау; зерттеу
мәселесі бойынша оқу-әдістемелік құжаттарды талдау; педагогикалық-
тәжірибелік талдауда әдістерді пайдалану.
Зерттеу көздеріне психолог, педагог – ғалымдардың шығармашылыққа баулу,
шығармашылығын дамыту жөніндегі еңбектері, Қазақстан Республикасы Үкіметі
мен Білім және ғылым министрлігінің құжаттары (Конституция, Білім туралы
заң, гуманитарлық білім беру және білім мазмұны тұжырымдамасы,
бағдарламалары, оқулықтары мен әдістемелік құралдар.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудың психологиялық- педагогикалық сипаты
Бүгінгі таңда кез келген өндіріс саласының даму кезеңінде адамдардың
шығармашылықты игеруі тек экономикалық ғана емес, сондай-ақ әлеуметтік
прогрестің жетекші факторы болып табылады.
Адамзаттың шығармашылықтағы іс-әрекеттерінің құрылымы мен мазмұны ұқсас
болып келетіні жөніндегі пікірлер де ХХ ғасырдың бас кезеңінде пайда болды.
Ғалымдар мен инженерлер: Т.Рибо, П.Энгельмейер ХХ ғасырда бастау алған
шығармашылықтың мәні жоғары екендігін көрсетті.
С.А.Рубинштейн ойлаудың іс-әрекетпен немесе іс-әрекет ойлаумен жайдан-
жай қабат жүрмейді, іс-әрекет бұл ойлаудың өмір сүруінің алғашқы нысаны
екенін атап көрсетеді [10].
Адамның еңбек сферасы саласындағы іс-әрекетінің түріне байланысты
шығармашылық және шығармашылық емес деп ажыратады. Ғалымдар арасында
кейбіреулері шығармашылыққа ертеректе белгісіз болған техникалық және
технологиялық мәселелерде туындайтын және шешетін еңбекті айтады.
Кейбіреулері шығармашылық еңбек ұғымының мәнін тарылтады, оны тек ақыл-ой
еңбегіне қатысты деп қарастырады, ал дене еңбегінің шығармашылық мазмұнының
болуының объективті мүмкіндігін қарастырмайды.
Шын мәнінде шығармашылық еңбек негізінің өзінде жатады. Сонымен қатар
шығармашылық элементтері адамның еңбек іс-әрекетінің әртүрлілігі де түрліше
дәрежеде болады. Еңбектің шығармашылық сипаты және еңбекке шығармашылық
қатынас ұғымдары теңгестірілмейді.
Энциклопедияда шығармашылық "... ешқашан бұрындары болмаған, жаңа сапалы
нәрсені тудырушы іс-әрекет ..." ретінде қарастырылады . Идеалистік және
метафизикалық тұжырымдамаларға қарсы тұрған шығармашылықтың ғылыми-
философиялық ұғымы, шығармашылықты адамның және адамзаттың мақсаттары мен
қажеттеріне сәйкес, нақтылы өмірдің объективті заңдылықтары негізінде
табиғат пен әлеуметтік дүниені өзгертетін адамның іс-әрекеті деген тұрғыда
қаралады . 11
Біздің ойымызша, шығармашылық деп адамның алдағы міндеттерді
(тапсырмаларды) шешу кезіндегі мақсатты еңбек іс-әрекетінің түрі аталады
және біріншіден, қандай-да бір бар нәрсе жетілдіріледі, екіншіден, оң
нәтиже беретін табиғатта кездеспеген қандай-да бір жаңа объекті, құбылыс,
т.б. пайда болады.
Шығармашыл тұлғаға қажетті сапаны зерттеудің алғашқы кезеңінде
психологтар және басқа да ғылым саласының ғалымдары мен ойлап табушылардың
өмірбаянын, мемуарын және олардың шығармашылық лабораториясы жөніндегі
айтылғандарды талдады. Осы талдау мен талдап қорытудың арқасында шығармашыл
жеке тұлғаға тән сипатты белгілер бөлінді. Олар: интуиция, бай қиял,
эмоционалдық қозушылық, жоғары деңгейде дамыған интеллект, зейін және т.б.
ХХ ғасырдың 20-жылдарынан бастау алған шығармашылық процесс және оны
зерттеуге байланысты көптеген жұмыстар жүргізілді, оның ішінде ойлап
табушылыққа бейімі бар адамның сипатты сапаларын айқындау әдістемесі,
организмде немесе жеке тұлғада шығармашылық потенциалды сақтау мәселесі,
шығармашылық қабілеттерді дамытудың әртүрлі тәсілдері бойынша жүргізілгені
осының дәлелі.
Шығармашылық процеске даярлауды мектепке дейінгі мекеме қабырғасында
жүзеге асыру мәселесі педагог-ғалымдардың назарында болды. Халыққа білім
беру жүйесінің негізгі міндеттері ретінде қоршаған әлемді шығармашылықпен
қабылдауды дамыту үшін қажетті өз бетінше ойлана алатын мектепке дейінгі
балаларды қалыптастыру қарастырылды. ХХ ғасырдың 70-жылдарында мектепке
дейіінгі балаларға шығармашылықты ұйымдастыру практикада жүзеге асырыла
бастады. Н.Г. Алексеев пен Э.Г. Юдин бұл оқытудың ұйымдастырылуы балалардың
шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруды бірден жақсартады деп санады. Ол
жөнінде ізденушілер: “Бұл жердегі ең қажетті мәселе мынада, оқытуда зерттеу
әдісін қолдану талап етіледі. Балалар негізгі ғылымға байланысты дайын
білімнің жиынтығын біліп қана қоймауы керек. Сондай-ақ, мектепке дейінгі
балалар тәрбиешінің басқаруымен бұл білімді немесе оның қажетті
құраушыларын өздерінше алуы керек жағдайда болуы қажет. Бұл өз кезегінде
тәрбиені оқытуды ұйымдастыру процесінде мынаны жоспарлайды. Балалар алдына
жаңа мәселелерді үздіксіз қоюды, оларды біртіндеп қиындық процесіне
айналдырады. Басқаша айтқанда, оқыту процесінің құрылымын ситуациялық
мәселелер құрайтын болады. Сондықтан да бұл тәсіл осылай аталады”, - деп
жазды . 12
Шығармашылық қабілеттің тәрбиелік мүмкіндіктері, шығармашылық
қабілеттерді тәрбиелеу жөніндегі зерттеулерде жүргізілді. П.Л. Капица
“Адамдағы іскерлік қабілетті тәрбиелеу өз бетінше ойлау қабілетін дамытуда
жатыр. Менің көз қарасымша, ол мына бағыттарда дамуы мүмкін: ғылыми
қорытынды жасай білу - индукция ; іс жүзіндегі процестердің өтуін айта білу
үшін теориялық шешімді қолдана білу - дедукция ; ең соңында табиғатта болып
жатқан процестер мен теориялық толықтырулардың қарама-қайшылығын анықтай
білу - диалектика ” – деп, өзіндік ойлаудың мәнін, бағытын сипаттады 14].
Жалпы білім беретін және жоғары оқу орындарындағы білім берудің негізгі
міндетінің бірі білім мен іскерлікті игерту ғана емес, осылардың негізінде
балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту болып табылады. Ол жөнінде
А.Н.Несмеянов “Бірақта ең бастысы білім беру - бұл білім "қоржынын" емес,
бұл "қоржынды" игере білу іскерлігі керек екендігін жиі ұмытамыз. Бұл кез
келген, соның ішінде жоғары білім беру саласының да басты мақсаты. ... Игеру
- бұл дегенің қолдана білу . Қолдана білу екі бөліктен құралады: өз
мамандығың бойынша техникалық жұмыс жасай білу, ол тәжірибе арқылы болады.
Ал негізгі іскерлік - өз мамандығың бойынша сұрақтарды қойып, оны шеше
білу. Сонымен білім берудің негізгі мақсаты - едәуір шығармашылық түрдегі
сұрқтарды қоя білуге және оны шешуге мыйды шынықтыру”, – деп жазды .
Жалпы шығармашылық тұлғаға, шығармашылық процесс барысына өзек болатын
негізгі элементтер не деген сұрақ та ғалымдардың зерттеу нысанынан тыс
қалмады. Ю.А.Дмитриев өзінің зерттеуінде, зерттеу нысанына байланысты
жұмысшылардың және инженер-техникалық жұмысшылардың техникалық
шығармашылығына ықпал ететін факторларды, факторлар мен жаңашылдардың
шығармашылық белсенділігі арасындағы байланыс тығыздығының дәрежесіне
сәйкес төмендегідей етіп анықтайды:
- біліктілігі;
- әлеуметтік жағдайы;
- жасы;
Соңғы педагогикалық әдебиеттерде мектепке дейінгі балаалардың оқу-
тәрбие процесінде шығармашылық іс-әрекет әдістері жөнінде кеңінен жазылуда.
Солардың бірі В.А.Бухвалов еңбегінде шығармашылық іс-әрекеттер әдістерін
кеңінен төмендегідей етіп береді:
1 Шығармашылық тапсырмаларды орындау үшін оқу мәтіндерін талдау.
2 Зерделенген ережелерді қосу .
3 Ойлауды белсендіру әдістері. Бұл әдістер балалардың жеке дара және
топтық шығармашылық жұмыстарында қолданылады.
Қазіргі уақытта мектепте дейінгі балалардың педагогикалық мақсаты – бұл
мәдениеттің негізгі заңдылықтары мен әдістері, танымдық және практикалық іс-
әрекетте өзбетінше жұмыс жасай алуды, кәсіптік, қоғамдық және отбасылық
карьерді таңдаудағы еркіндікті меңгеру процесінде өнегелік және
шығармашылық жеке тұлғаны дамыту 15].
ХХ ғасырдың 80-жылдары ғалымдар Г.С. Альтшуллер мен И.М. Верткин
шығармашылық жеке тұлға, яғни шығармашылық жеке тұлғаны дамыту теориясының
негіздерін әзірледі (жеке тұлғаның шығармашылық сапасы жөніндегі ілімді
қалады) . Бұған дейін кейбір ғалымдар "Шығармашылық сапа балаға тұқым
қуалаушылық бойынша ата-анадан беріледі және оны тәрбиелеу мүмкін емес"
деген көзқараста болған болатын. 16
Егер ондай көзқарас дұрыс болған жағдайда педагогтар мектепте тек жеке
тұлғаны дамытумен ғана шектелген болатын еді.
Осы мәселені шешу үшін ғалымдар мыңнан аса шығармашылық тұлғалардың
(ақындар, суретшілер, сазгерлер, инженерлер, дәрігерлер, ғалымдар және
т.б.) өмірбаяндарын талдай келе, шығармашыл тұлғалардың іс-әрекетінің
түріне байланыссыз олардың төмендегідей негізгі сапаларын меңгергенін
анықтады:- шығармашылық мақсатты қою және оған жетуге өзінің іс-әрекетін
бағындыру іскерлігі;
- өзінің іс-әрекетін жоспарлау және өзіндік бақылау іскерлігі;
- жоғары жұмыс жасау қабілеттілігі;
- мақсаттың негізін құрайтын мәселені табу және шешу іскерлігі;
- өзінің сенімін қорғай білуі .
В.А. Бухвалов адам өмірді белгілі мақсат үшін сүретінін және оның
шығармашылық болуы керектігін айта келе, шығармашылық іске өз балаңды
тәрбиелеу барысында, жиһазды конструкциялау, өсімдіктердің жаңа сорттарын,
жануарлардың тұқымдарын, тағамның жаңа түрлерін, киімнің жаңа үлгілерін
құру және т.б. жұмыс үлгілерінің қатысы барын өз еңбегінде сипаттайды.
Сондай-ақ мұндай жұмыстар әрбір адамның өзінің қызығушылық саласы мен
өзінің мүмкіндігінің деңгейінде жасауы, шығаруы қажет екендігін айтады
[17].
Я.А.Пономарев адамның шығармашылық потенциалын дамыту үшін,
педагогикалық ықпал етудің жолдарын тұжырымдай отырып, ой жүргізудің
ұйымдастыру жоспарын төмендегідей белгілеген:
- тапсырманы орындаушының өзі мен өзі, басқа бір әріптесімен немесе
тапсырманың өзімен шығармашылық іс-әрекет барысында диалогта болуының
коммуникативті-тұлғалық шарты;
- ойлау үрдісінің өз ішіндегі динамикасы немесе тапсырманы шешу
кезеңдерінің алға жылжуы, өнімділігі;
- құрылым реттілігі немесе ой жүргізу компоненттерінің өзара байланысы
мен әрекеттесуі .
Дегенмен, зерттеулер нәтижелерін зерделеудің негізінде В.А. Бухваловтың
“... шығармашылық іс-әрекетке қызығушылық пайда болғанда басталады” деген
пікірімен толық келісуге болады .19
Адамның шығармашылық қабілетін зерттеу барысы, негізінен, төмендегідей
ғылымдар жүйесі тұрғысынан зерттелді:
1 Шығармашылықтың мәні жөнінде философия саласы тұрғысынан;
2 Адамның шығармашылық қабілетінтін психологиялық тұрғыдан;
3 Шығармашылыққа баулу мәселесі бойынша педагогикалық тұрғыдан.
1.2 Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетінтін
қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық сипаты
Әлемдік білім кеңістігіне толығымен кіру білім беру жүйесін халықаралық
деңгейге көтеруді талап ететіні сөзсіз. Бұл үшін мектепке дейінгі балаларды
жоғары сатыда бейімді оқытуды көздейтін он екі жылдық білім беруге көшу
қажет деп еліміздің президенті Н.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында
атап көрсеткен.
Балалардың шығармашылық іс-әрекеті және оның мәнін түсіну үшін жеке
тұлғаның ғылыми-педагогикалық зерттеулердің объектісі ретінде анықталу
сипатын білу қажеттілік болып табылады. Шығармашылық қабілетет тұлғаны
құраушы және оны айқындаушы фактор ретінде де қарастырылады.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігінің білім беру жүйесі білім берудің
мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижелеріне қарап
бағалайтындығы байқалды. Мемлекетіміздің бәсекеге қабілетті елдер
қатарынан, өркениет биігінен көрінуі оқу сапасына тікелей байланысты.
Қазіргі жаңа өрлеу, даму кезеңінде, мектепке дейінгі балаларды заман
талабына сай тәрбиелеу және оларға жаңа заманға жаңаша көзқарас
қалыптастырып, білім сапасын техника жетістіктерімен сабақтастыра отырып
жаңарту – ХХІ ғасыр талабы болып табылады.
Бүгінгі ғылым мен техниканың қарқынды даму кезеңінде бұл міндеттердің
жүзеге асуы, жеке тұлғаның дамып қалыптасуында олардың білімге деген
қызығушылығы мен ынтасына байланысты.
Мектепке дейінгі балалардың дайындық тобында білімге деген қызығушылығы
мен ынтасы негізінде танымдық белсенділігі қалыптасады. Оқу-тәрбие
барысындағы балалардың іс-әрекетінде танымдық белсенділікті арттыру,
олардың шығармашылық әрекеттерінің нәтижесінде біліктілікке қол жеткізу -
бүгінгі оқу-тәрбие үрдісінің негізгі мақсаттарының бірі. Оқу-тәрбие
барысында белгілі бір әрекеттер нәтижесінде қалыптасатын жеке тұлға
мәселесі теориялық тұрғыдан педагогтар үшін де маңызды. Бұл проблеманың
кейбір тұстары тамыры тереңге бойлайтын көне замандардан бастау алды.
Антика дәуірінің ойшылы Сократ балалардың танымдық белсенділігі мен іс-
әрекетін басқаруға көп көңіл бөлді. Ол шәкірттеріне білімді жай ғана бере
салмай, сұрақ қоя отырып, олардың ойлау қабілетін, қызығушылығын арттырып,
өз ой тұжырымын жасай білуге үйретті.
Қызығушылықты дамыту белгілі бір болмыстағы белгісіз жағдайларға
қызығудан, оның заңдылықтарын, бір-бірімен қатынасын және өзара байланысын
айқындаудан, одан әрі қарай жалғастырудан тұрады. Ал қажеттілікті
қанағаттандыру мен алға қойған мақсатқа жету үшін адамда қызығушылық пайда
болады. Ол - адамның белгілі бір бағыттылығы деп жазды Ю.К. Бабанский [20].
Әйгілі педагог А.Дистервег тәрбиешінің ізденімпаздығы мен белсенділігі
жоғары болуы және ол білімін үнемі жаңартып, толықтырып отыруы керек деп
есептеді. А.Дистервергтің “Нашар мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, жақсы
тәрбиеші баланың өзін ізденуге жетелейді“ дейтін қанатты сөзі, тәрбиешінің
негізгі мақсаты баланың өз бетімен іс-әрекетін дамытуға бағытталуы тиіс,
себебі, солар арқылы ғана білім тереңдей түсетіндігіне көз жеткізеді.
А.Дистервегтің еңбектерінде алғаш рет қарастырылған оқытудың өз бетінше
ұстанымының біз үшін үлкен маңызы бар болып табылады. 21
Философтардың бұл iлiмi педагогика ғылымы үшiн өте маңызды, себебi
педагогикалық үрдiс барысында адамның тек бiлiм, бiлiк, қабiлеттерi
қалыптасып қана қоймайды, сонымен қатар тұлғаның әлеуметтiк дамуы жүзеге
асады. Тұлға үнемi даму үстiнде болу үшiн шығармашылықпен байланыста болуы
қажет. Шығармашылық мәселесiн қарастыруда шығармашылық, қабілеттілік,
іс-әрекет, шығармашылық іс-әрекет ұғымдарын айналып өтуге болмайды. Бұл
ұғымдардың ғалым-философтардың, психологтардың, педагогика ғылымының
көрнекі тұлғаларының көзқарастары арқылы сипатталып, анықталуын
қарастырайық.
Кеңес Одағының Үлкен энциклопедиясында: қоғамдық маңызы бар, жаңа
материалдық, рухани құндылық тудыратын адам әрекетін – шығармашылық, - деп
көрсеткен. Философиялық энциклопедияда: шығармашылық – бұрын еш уақытта
болмаған жаңа бірдеңе тудырушы әрекет, - деп айқындалады.
Қазіргі заманғы философиялық сөздікте: Шығармашылық жаңа объектілер
мен сапалық белгілер, жаңа бейнелер мен білімдерді, жаңаша сөйлесу мен
қатынас тізбектерін тудыратын адамның іс-әрекеті. 22
Шығармашылық мәселені қарастырудың жаңа координаталарын береді
делінген. Психологияда шығармашылық ұғымының түрлі тұжырымдары көп. Мысалы,
Т.И.Шамова: шығармашылық дегеніміз – қорытындысында бұрын белгісіз болған
деректер мен материалдық әлем және рухани мәдениеттің заңдылықтарын,
қасиеттерін және өзіндік құндылықтар тудыратын рухани әрекет, - деп
келтіреді . Ал профессор Қ.Жарықбаев: Басқалардан көмек күтпей, мәселені
шешуде басқа біреудің әдісін қайталамай, қалайда өзі шешуге тырысатын адам
шығармашыл ойдың иесі, - деген болатын[23.24].
Философияда қабілеттерді тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға
жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері екендігін, олар қоғамдық тарихи іс-
әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратынын атап
көрсетеді. Ал Б.Теплов қабілеттіліктің үш белгісін көрсетіп берді:
( қабілеттілік – бір адамды екінші адамнан ажыратуға негіз
болатын жеке даралық психологиялық ерекшелік;
( қабілеттілікке барлық жеке даралық ерекшеліктерді жатқызбай,
тек бір немесе бірнеше iс-әрекетті орындау барысында нәтижесі табысқа
жеткізетін ерекшеліктер жатады;
( қабілет адамда бар білім, іскерлік және дағдымен ғана
шектелмейді, керісінше, сол білім, іскерлік, дағдыны меңгеруге қабілетті.
С.Т.Шацкий шығармашылық қабілет қызығушылықтан туындап, соның негiзiнде
белсендi iс-әрекетке деген қажеттiлiктi сезiнуден пайда болады деп
түсiндiредi [25. Бірқатар психолог(педагог ғалымдар іс-әрекеттің
мынадай құрамдас бөліктерін атап көрсетеді.
1. Мақсат – құрал – нәтиже .
2. Іс-әрекет – қимыл – нәтиже .
3. Түрткі – норма – білім – дағды – құрал .
4. Мақсат – себеп – дағды - нәтиже - іс-әрекет пен нәтиже
арасындағы байланыс .
Қ.Жарықбаев Іс-әрекет деп түрлі қажеттерді өтеуге байланысты түрлі
мақсатқа жетуге бағытталған үрдісті айтамыз десе, А.Леонтьев Бұл өзара
әсер, әрекет қажеттіліктен келіп шығады. Сонда да болса, қажеттілік
әрекетінің көзі, қозғаушы күші бола алмайды, тек ол әрекеттің қалай
бағытталғанын, затын анықтайды дейді.
Шығармашылық танымдық әрекетке балалардың өзіндік жұмысы, бақылауы мен
тәжірибесі, ойлау амалы нәтижесінде алған білімі, дағдысы, танымы мен
ғылыми түсініктері жатады .
Жеке тұлға белгiлi бiр әрекеттер нәтижесiнде қалыптасады десек, ол
тәрбиенiң әсерi ғана емес, өзінің ойлаушылардың ойлау қабілетін,
қызығушылығын, танымдық іс-әрекетiн, даму мүмкiндiктерi мен білім, білік
деңгейлерін анықтап, олармен жеке дара жұмыстар жүйесін ұйымдастыруы қажет.
Қабілетті, ынталы балалардың арасында ойлау қабілетінің дәрежесін арттыра
түсу, теориялық білімді тереңдету, практикалық дағдысын дамыту
мақсатында дайындалатын жеке жұмыстар жүйесі өзекті мәселеге және оны шешу
жолдарына бағытталуы тиіс.
Жүйелі ұйымдастырылған танымдық әрекеттер нәтижесінде балалардың
білімі, біліктілігі кеңейіп, танымдық ізденімпаздығы қалыптасады. Балаларды
басқару іс-әрекеті өзінің және тәрбиешінің іс-әрекетін жоспарлаудан, оны
дұрыс ұйымдастырудан, оқыту сапасын талдаудан, баланың жеке тұлғалық дамуын
болжаудан т.б. тұрады.
Дайындық топ балаларының білім, білік, дағды және шығармашылық
әрекеттері қалыптасуының деңгейін ақпараттық технологияның көмегімен шешу -
бүгінгі күн талабы. Білім алуды дұрыс ұйымдастыруда ақпараттық
технологияның алатын орны ерекше. Ақпараттық технологиялардың негізгі
құралы – компьютер десек, балалардың шығармашылық іс-әрекеттерін
ұйымдастыруда төмендегідей талаптарды орындау қажеттілігі туады:
( Компьютерлік технологияны пайдалана білу іскерлігі;
( Қажетті ақпараттық технологияны таңдай білуі.
Аталған талаптарды, яғни компьютерлік сауаттылығы бар, ақпараттың
түрлі көздерімен жұмыс істеудің қазіргі заманғы әдіс-
тәсілдерін игерген бала, өзінің интеллектуалдық және шығармашылық
қабілетін дамытуға мүмкіндік алады. Оқыту құралдары: компьютерлер,
телекоммуникациялық байланыс құралдары, қажетті интерактивті бағдарламалық
және әдістемелік жабдықтар оқыту түрлерін жетілдіруге мүмкіндік береді
десек, тәрбиеші тарапынан балалар жеке мүмкіндіктеріне қарай даярланған
жеке дара тапсырмалар жүйесін жоғарыда аталған құралдар көмегімен орындауы,
балалардың шығармашылық әрекеттерін жүйелі қалыптастыруға жол ашады.
Балалардың шығармашылық әрекетін дұрыс ұйымдастыруда ең алдымен өзекті
мәселе анықталып, мақсаты мен міндеттері айқындалуы қажет. Тәрбиеші бар күш-
жігерін, педагогикалық шеберлігін бала бойындағы табиғи мүмкіндіктерді
ашуға жұмсауда тиімді әдіс амалдарды қолдану арқылы тапсырмалар дайындап,
олардың танымдық қабілеттеріне қарай ұсынады.
Баланың шығармашылық ойлауы мен шығармашылық әрекетін ақпараттық
технология көмегімен ұйымдастыруда, бала өз тарапынан белсенділік,
дербестік көрсетуі, өзіне деген сенімділігі арқылы ғана шығармашылық
әрекеттке бет бұрады. Іс-әрекет ұғымы психология саласындағы басты
түсініктердің бірі.
Шығармашылық дегеніміз - адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы,
ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам ой түйіп, өздігінен сапалы,
дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі керек. Адам бойындағы қабілеттерін
дамытып, олардың өшуіне жол бермеу адамның рухани күшін нығайтып, өзін-өзі
тануына көмектеседі. Тәрбиешінің тәрбие берудегі мақсаты- баланы
тәрбиелеуден бастап, шығармашылық ойларға, практикалық әрекеттерге дайын
болуға қызығушылыққа тәрбиелеу.
Баланың өз болмысын тануға көмектесіп қабілетін ояту, жаңа рухани
күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады.
Мектепке дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз, импульсивті қабылдау
мүмкіндіктері әр түрлі болады. Дегенмен әр баланың бір нәрсеге бейімі
болады. Бейімділік - оянып келе жатқан қабілеттің ең алғашқы белгісі.
Балалардың ардың шығармашылық қабілетін дамытуға мектепке дейінгі мекеме
ғана мақсатты түрде ықпал ете алады. Ол үшін тәрбиеші мейірбан болып,
балаларды сол қалпында сүюге тиіс. Тентегін де, тіл алғышын да, жалқауын
да, ыждағаттысын да, тәртіпсізін де бірдей жақсы көруі қажет.
Балаларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін
қызығушылықтарын арттыра түсу үшін шығармашылық қабілеттерін оқу-тәрбие
үрдісін дамытуда әр-түрлі әдіс- тәсілдерді қолдануға болады. Олар мынандай:
1. Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау.
2. Арнаулы бір тақырыпта пікірталас тудыру.
3. Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешу
(аннаграмма, сөзжұмбақ, құрастырмалы ойындар тағы басқа).
4. Берілген тапсырмаларды түрлендіру бағытындағы жұмыс ( суретке қарап
әңгіме құрастыру, мәтін мазмұнын өңдеу, шығарма, шағын мәтін құру тағы
басқа).
5. Әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу.
6. Қиялдау арқылы сурет салғызу, рөлге бөліп оқыту.
7. Өзі ұнатқан кейіпкеріне қалай қабылдағаны жайлы мінездеме беру.
8.Ой шапшаңдығын, сөз байлығын дамытуда өлең шумақтарын құрастыру.
9. Мәтінді, шығарманы, ертегіні, әңгімені өз бетінше аяқтау.
Дайындық тобындағы отырған әрбір бала - жеке тұлға. Шығармашылық -
осы тұлғаны дамытудың тиімді тәсілі. Алдына нақты мақсат қою арқылы
биіктерге беттеу, болашаққа ұмтылу және нәтижелерге жету тек шығармашыл
адамдардың қолынан келеді және бұл мәселені неғұрлым ерте қолға алса,
соғұрлым нәтижелі болатындығы ғылымда дәлелденген.
Шығармашылық іс-әрекет шығармашылық ойлаудан басталады. Ал
шығармашылық ойлау деген не? Ол кез келген жағдаятты шешу үшін барлық
варианттарды ойдан өткізу арқылы жаңа нәтижеге қол жеткізу болып табылады.
Шығармашылық барлық адамдарда болуға тиісті қасиет. Дайындық
топтарында әрбір баланың ерекшелігін дұрыс бағыттап, арнайы жаттықтыра
отырып мақсатты түрде дамыту- талантты, шығармашыл адамдар санын көбейтіп,
ұлттың ұлыларын, халқымыздың асыл перзенттерін еселеуге үлес қосады.
Тіл дамыту сабағында баланың шығармашылық қабілетін дамытуға ең басты
назарға алатын нәрсе:
1.Өлең айтуға үйрету, яғни сауат ашу.
2.Ұйқасын тапқызу, сөзбен-сөзді байланыстыру.
3. Алдарына ой тастау.
Яғни, қаланың, жер, су,аттарын, болмаса бір оқиғаны суреттеу арқылы
өлең жолдарын құрастыру. Тіл дамыту сабағында тақырып соңындағы
тапсырмаларға дамытушылық сипат көзделген. Мысалы: тапсырмалар оқулықта
берілгенде әңгіме, ертегі, өлең, сурет мазмұнына сәйкес құрыла салмай,
оқушының ізденушілігін қалыптастыратындай ойлауға, пайымдауға, дәлелдеуге
үйрететіндей етіп түзеледі.Олар мынандай тапсырмалар: оқиға болған уақытты
көз алдыңа елестет, қиялдай отырып, суретте немесе өлең жолын құрастыр.
Өлең жолын құрастыру бірінші сыныптан сауат ашу барысында басталады.
Дайындық тобынан бастап балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту
мақсатында түрлі тақырыптарда мазмұнды шығарма, мазмұндама жаздырту жұмысы
орын алады. Шығарма жазуға кез келген баланың қиналатыны белгілі. Ол үшін
алдымен ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу. Біріншіден, балаға шығарманың
үлгісін көрсету, яғни тірек нұсқасын беру. Екіншіден, баланың өз бетімен
жұмыс істеу қабілетін және ізденісін байқау мақсатында шығарманы үйде емес,
сыныпта жаздырту. Үшіншіден, ерекше бір ескеретін мәселе, бүл оқушының
еңбегін әділ бағалау. Мұнда тәрбиеші, ең алдымен, баланың ізденісін,
айтайын деген ойын бағалай білуі тиіс. Себебі, дайындық тобындағы бала
көптеген грамматикалық қателер жіберетіні белгілі.
Ал сыныптан тыс уақытта балалардың шығармашылық қабілетін дамытудың
жұмыс түрлері:
1. Орталық мұражайға апару;
2. Әр түрлі кездесулер өткізу;
З. Әр түрлі тақырыптарда сайыс, пікірталастар өткізіп, алған әсерлері
бойынша әңгіме құрастыру;
4. Балаларға арналған журналдарға жаздырып, оның суреттерін үнемі
пайдалану;
5. Әрбір оқылып отырған шығармалардың авторлары туралы толық мағлұмат
жинау.
Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу мектепке дейінгі дайындық тобындағы
балаларды, шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып,
тілін байытуға, қиялын ұштауға, өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді.
Бала бойындағы қабілетті ашу- баланың шығармашылық бағытта дамуына жете мән
беру болып табылады. Шығармашылық – жаңа нәрсе ойлап табуға бағытталған
қабілеттер деңгейі.
Ал шығармашылық сөзінің мәні неде? десек, Шығармашылық сөзінің
төркіні (этимологиясы) шығару, іздену, ойлап табу дегенге келіп
саяды. Шығармашылық мәселесін терең зерттеген Я.Н.Пономарев оны даму
ұғымымен қатар қояды. Өйткені әрбір жаңалық, әсіресе интелектуалдық
тұрғыдағы баланы жаңа психикалық сапаға көтереді. 27
И.Левитовтың пікірінше, балалардың шығармашылық қабілеттері деп біз
іс-әрекет қорытындысында жаңа бір нәрсені үйренулері және олардың даралық
бейімділіктерінің, қабілеттерінің көрінуі болып табылады. Мектепке дейінгі
балалардың жас ерекшеліктеріне сай қабілеті, олардың белгілі бір іс-
әрекетпен айналысуға бет бұрысы, оған көңілінің аууы, яғни оянып келе
жатқан қабілеттің алғашқы белгісі.
Сондықтан да әрбір тәрбиеші балалық кезде ерекше көзге түсетін бейім-
діліктердің, келешекте олардың қабілеттерінің көрсеткіші екенін ұмытпай,
балалардың бейімділіктерін дер кезінде көре біліп, оларды соған сәйкес
келетін қабілеттерді дамыту біздің міндетті борышымыз екенін ұмытпауымыз
керек.
Әр жеке адамның шығармашылық кезеңі жаңалық ашуға деген ынтамен
серіктес екенін есте сақтау қажет. Әсіресе, бала бойындағы шығармашылық
қабілеттерін бағыттап, тәрбиелеу-қазіргі таңдағы ата-ана мен тәрбиешінің ең
басты міндеті.
Осыған орай, Қазақстан Республикасында бастауыш білім беру жүйесінде
білім сапасын арттыру мақсатында оны инновациялық технологиялармен
байытуға, оқытудың интенцифтік сипатын арттыратын құралдармен әдіс-
тәсілдерді айқындауға және күтілетін нәтижеге бағдарлап оқыту арқылы
баланың дамуын қамтамасыз етуге назар аударылуда.
Қазақстан Республикасы білім жүйесін 2015 жылға дейінгі дамыту
тұжырымдамасында әлемдік білім беру кеңістігіне ықпалдастырылған көп
деңгейлі үздіксіз білім берудің ұлттық моделін қалыптастыру үшін білім
беруді дамытудағы стратегиялық басымдылықтарды белгілеу деп атап
көрсетілген болатын. Сонымен бірге, мектепке дейінгі мекеменің негізгі
міндеттері- баланың жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның
қабілеттерін, шығармашылық іс-әрекеттерін анықтау және қалыптастыру.
Осы сатыдағы оқу мен тәрбие шығармашылық қабілеттің, өзін-өзі
шығармашылық тұрғыдан таныта білуге, мінез - құлықтың мәдениетіне,
салауатты өмір салтының негіздеріне бағдарланатын. Мектепке дейінгі
мекемеде білімді күтілетін нәтижеге қарай сапалы меңгеруі, білім мен білім
беру негізінде балалардың шығармашылық іс -әрекетін қалыптастыру көкейкесті
мәселе болып отыр.
Білім құзырлығы балалардың тіл дамыту пәні бойынша бір біріне
алшақтықта емес, кешенді түрде балаға бағдарланған білім бөліктерін,
дағдыны қабылдауды шығармашылық іс-әркетті қамтамасыз етеді. Бұл жағдайда
білім құзырлығы көп жақты қызмет атқарып балалардың шығармашылық іс-
әрекетін қалыптастыруға көз жеткізетін. Қазіргі мектепке дейінгі мекемеде
білім алып өсіп келе жатқан баланың өмірдегі орнын анықтауға, өзінің барлық
мүмкіндігін пайдалана білуге үйретуде басым бағыт берілуде. Мұнда мектепке
дейінгі мекемеде дайындық тобында жазу, оқуды үйреніп қана қоймай жеке
өзінің шығармашылығымен және жеке білім алу жағдайында қалыптасады. Осыдан
балалардың білім алу деңггейі жас және психологиялық ерекшеліктерін ескере
отырып, игеруге тиісті білім мен өмірлік дағдылар жүйесімен шығармашылық іс-
әрекеттерді қалыптаструдың бағыттарын көрсетуге болады. Мысалы, әлеуметтік
дамуы, баланың қызметін ұйымдастыру, тілді дамыту, қабылдауы, баланың
шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыруы, салауатты өмір сүруі, еңбекке
үйрету.
Бірнеше өмір дағдыларын, атап айтсақ , олар мыналар:
( өзіндік интеллектуалдық және практикалық қызметінің дағдылары;
( балалардың шығармашылық іс-әрекеттері;
( арнайы тапсырмаларды орындау қабілеті;
( логикалық тапсырмаларды шығармашылықпен орындауы.
Баланың мектептке дейінгі мекемеде алған білім, білік, дағдыларын
күнделікті өмірде пайдалана отырып, қоғамның экономикалық мәдени дамуына өз
үлестерін қосу үшін жаңаша сапалы білім беру деңгейіне көтерілудің
негіздерін жетілдіру бүгінгі күннің талабы.
Жалпы блім беру үрдісінде:
(жаңа педагогикалық технологияларды ендіре отырып оқыту үрдісін
демократияландыру және ізгілендіру, субьект қатынасын қалыптастыру,
сабақтағы баланың шығармашылық іс-әрекетін арттырып, еркіндігін қамтамасыз
ету, сол арқылы балалардың даралық интеллектуалдық және шығармашылық
қабілеттерін, бейімділіктерін ашу және дамыту.
Шығармашылық қабілеттердің белгілері ретінде:
( мәселені қарастырудағы қырағылық көрегендікті;
( ақылдың икемдігі, ойдың орамдығы;
( әрекетті бағалай білуді қарастырады.
Адам әрекеті:
( шығармашылықтардағы қарама(қайшылықтың болуы;
( әлеуметтік немесе жеке адамға деген мәнінің болуы;
( шығармашылыққа арналған жағдайлардың болуы;
( шығармашылық тұлғаның жеке қасиеттерінің болуы;
Бұдан шығармашылық ( қайшылықтарды шешуге бағытталған, ол үшін жекелік
қасиеттердің болуын талап ететін, нәтижеде әлеуметтік не жеке адам үшін
мәні бар, соны жаңалыққа әкелетін адам әрекеті деген тұжырым жасалды.
Шығармашылық әрекетке ( баланың проблеманы көре білуіне және өз іс-
әрекетінің бағдарламасын жасай білуі, ойды іске асыру үшін жаңа идеялар
алуы жатады.
Шығармашылық сипаты баланың танымдық белсенділігін оятып,
шығармашылық іс-әрекетінің дамуына, тәртіптілік пен жолдастыққа,
адамгершілік қасиеттеріне әсер етеді. Ұжымдық ойындарда өзінің достарының
кемшілігін көруге, оған достық қолын созуға, өзгелердің ісінен сабақ
алуға, саналылыққа, танымдылыққа, әлеуметтік ұстанымның қалыптасуына өз
ортасының пікірінің әсері зор. Мұндай ойындарда балалардың ұжымдық ой-
пікірлері қалыптасып, достарының пікірі бойынша ортақ тұжырым жасауға
үйренеді: ортақ іске өз үлесін қосады, жолдасының жауабына пікір айтып,
бағалауға үйренеді; баланың өзіндік жұмысы талқыланады: шығарма,
мазмұндама, бақылау жұмысы т.б.; сайыстар ұйымдастырылып, балалардың жарысу
серпінін туғызады; ортақ мақсаттарының болуы есебінен ұжымдық шешім шығады,
болжамдар жасайды, эксперименттер жүргізіледі.
Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін қалыптастыру
проблемасын ұқыпты қадағалау, оқу процесінің тиімді болуында қандай көрініс
табады? Жалпы үлгерім, яғни олардың шығармашылық қабілетін дамытуға
бағытталған тапсырмалар тек білім мен ұқыптылығына ғана әсер етіп қоймай,
оқушылардың ойлау қабілетін дамытады. Баланың ойлау қабілетін дамыту
мәселесі мектепке дейінгі тәжірибесінде үлкен орын алады. Бала қабілетіне
қарай ең басты мәселені айыра білсе, демек, ол күрделі шығармашылық мәндегі
тапсырмаларды орындай алады.
Баланың шығармашылық қабілеті оның ізденімпаздығы арқылы дамиды.
Шығармашылыққа үйрететін сабақтар ( жаңа технологияларды үйрену болып
табылады. Мұндай сабақтарда бала ерекше ахуал, тәрбиеші мен бала арасында
ынтымақтастық қатынас қалыптасады. Тәрбиеші бұл жағдайда білімді түсіндіріп
қоюшы, бақылаушы емес, танымдық іс-әрекетін ұйымдастыратын ұжымдық
шығармашылық істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана бала интеллектісінің
көзін ашып, шығармашылығын дамытады.
Сонымен қатар, шығармашылыққа үйрету интеллектуалдық аспектісі ғана
емес, оның психологиялық, мінез-құлық ерекшеліктерін көздейді. Оған
жігерлілік, жаңа жағдайларға бейімделуге икемділілік, қажырлылық пен
табандылық, тәуелсіздік пен адамгершілік сезімі, ынтымақтастық, қажырлы
еңбекке қабілеті, белгісіз жағдайдағы өзіне сенімділік, ақиқатты іздеудегі
және қарым-қатынастағы адалдық жатады.
Балалардың шығармашылық қабілетін, ізденімпаздығын қалыптастыруда
сыныптан тыс, жеке, ұжымдық жұмыстар ұйымдастыруда шығармашылық, пәндік
апталықтар мен пәндік үйірмелер мен түрлі ойындардың маңызы зор. Барлық
жұмыстарда балалардың қалауы, таңдауы мен ұсыныстарын ескеру қажет.
Балалардың танымдық ізденімпаздығы мен белсенділігін, шығармашылық
бағыттылығына негізделген жұмыс түрлерін пайдалану – олардың танымдық
қажеттіліктерін қанағаттандыра алады. Сондай-ақ, мектептегі пәндік
сайыстар, көркем өнер және техникалық көрмелер, түрлі ізденіс қабілетін
ұштап, дербес оң нәтижеге жетуге ықпал етеді.
Оқу –тәрбие процесінде шығармашылық түсінігін жеке бастың қасиеті емес,
баланың оқу процесіндегі іс-әрекет құралы және табыстың белгісі деп білу
керек. Оқу –тәрбие процесіндегі негізгі мәселе ( балалардың белсенді іс-
әрекеті және шығармашылық қабілетінің дамуына негіз болады. Балалардың іс-
әрекеті неғұрлым үйлесімді, кемелденген, тиімді оқыту әдістерімен
ұйымдастырылса, онда олардың белсенділігі де соғұрлым жоғары болып,
шығармашылық қабілетінің қалыптасуы қарқынды түрде көрінеді.
Жеке тұлғаның ерекшеліктеріне тән қасиеттер оның санасына, өзіне-өзінің
сын көзімен қарауына, адам баласының есіне әсер ететін ішкі және сыртқы
түйсік, түйсіктердің әсеріне және оның ерік-жігер күші мен әсерленушілік
сезім дүниесіне байланысты құбылыс деген пікірді біздер қуаттаймыз . Оның
себебі, ұлы ғұламаларымыз осы ой-пікірде болған деп білеміз.
“Шығармашылық” ұғымы жөнінде Қазақстан Республикасы Орта білімді дамыту
тұжырымдамасында: “Шығармашылық - бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі
тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп,
өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам
бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеуге, оның рухани
күшін нығайтып, өмірден өз орнын табуға көмектеседі. Өйткені, адам туынды
ғана емес жаратушы да. Ол өзін-өзі жетілдіруге де, сонымен қатар өзінен-өзі
жойылуға да қабілетті. Адамның өз болмысын тануға ұмтылысына көмектесіп,
тереңде жатқан талап-тілегін, қабілеттерін дамыту, сол арқылы оған
толыққанды өмір сүру үшін рухани күш беру – білімнің басты мақсаты”, - деп
көрсетілген. Тұжырымдамаға мазмұнына және айтылған сілтемеге байланысты
шығармашылық: біріншіден, өзін-өзі тануға ұмтылысы, ізденісі, екіншіден,
қабілеттерін дамытуы, рухани күшінің нығаюы болып табылады. Осы айтылған
ойлардың өзі бірқатар ұғымдардың мәнін ашуды талап етеді.
Философиялық сөздікте: “Шығармашылық - нәтижесінде ертеректе белгісіз
болған қандай-да бір жаңаны (құру, ойлап табу) ашатын немесе бар бай
мәдениетті меңгерудегі уақыт талабына жауап беретін белсенді мақсатты
бағытталған іс-әрекет”, - деп көрсетілген . Л.С.Выготский “шығармашылық”
деп жаңалық ашатын әрекетті атаған. Ал, философиялық сөздіктегі мәтін
мазмұнына сәйкес шығармашылық белсенді іс-әрекет ретінде де анықталуы
мүмкін екендігін көреміз. Осыған сәйкес “шығармашылық” ұғымын “даму”,
“жаңалық”, “саналық”, “белсенділік” ұғымдарымен сәйкес қойған
зерттеулердегі айтылған ой-пікірлерді талдап қорыта келіп, Б.А.Тұрғынбаева
“шығармашылық қайшылықтарды шешуге бағытталған, ол үшін жеке қасиеттердің
болуын талап ететін, нәтижеде әлеуметтік не жеке адам үшін мәні бар соны
жаңалыққа әкелетін адам әрекеті”, - деген тұжырым жасайды [28].
Ғылыми-педагогикалық зерттеулерде ұғымдарға анықтамалар әртүрлі
тұрғыдан берілген. Біздер “дарындылық”, “қабілеттілік” деген ұғымдардың
ішінде төмендегілерін басшылыққа аламыз. Дарындылық - адамның
интеллектуалдық мүмкіндігімен байланысты болатын қабілеттіліктердің
бірлігі, оның іс-қимылының деңгейі мен өзіндік ерекшелігі. Қабілеттілік –
бұл бірдей күш пен бірдей уақыт аралығында, бір адамның басқа адамдарға
қарағанда жоғары көрсеткіштерге ие болуын қамтамасыз ететін мүмкіншілік .
Шығармашылық тұлғаға белсенділікке тән тұлға ретінде қарау соңғы
кездері орын алуда. Шығармашылықтың негізі балада ерте жастан пайда болып,
мектеп қабырғасында дамуы жүзеге асырылатыны белгілі. Оны жүзеге асырудың
бірден бір жолы – білім беру.
Мектепке дейінгі балалардың шығармашылыққа талпынысы, оның танымдық
мотивациясын қалыптастырушы ретінде шығармашылық процестің “оталдырғыш”
механизмі болып саналады. Балалар шығармашылықты танып-білуге құштарлығы
ынта-ықыласымен іс-әрекет барысында өзі үшін бір жаңалықты, белгісіз
нәрсені ашу барысында көрінеді. Ол іс-әрекеттің шығармашылық стилін
айқындап, баланы жасаушы, жалғастырушы позицияны қояды.
Белсенділік – бұл баланың белгілі мақсатқа ұмтылған әрекеті, мазмұнды,
көлемді оқуға қолданылатын және қызығушылығын тудыратын, белсенділігін,
шығармашылықты арттыратын, білімді меңгерудегі баланың өзіндік үйренуі,
дағды мен шеберлікті қалыптастырудағы қасиеті. Бұл - ой еңбегінің құлдырау
және тоқтап қалуынан сақтайтын, жігерлі, мақсатты болуға икемдеуге
бағытталған жүйе. Оның негізгі мақсаты – балалардың белсенділігін
қалыптастыру, оқу-тәрбиенің сапасын көтеру .
Педагогикалық әдебиеттерде танымдылық белсенділіктің мәнін ұғындыратын
екі әдіс белгілі болып отыр. Танымдық белсенділік әрекет және сапа мен
жекелік білім ретінде қарастырылуда.
Педагогикалық процестің негізгі заңының бірі – бала өткен ұрпақтардың
әлеуметтік тәжірибелерінің мұрагері – тек қана өзінің белсенді шығармашылық
іс-әрекетінің арқасында ғана бола алады . Б.А.Душковтың пікірінше іс-әрекет
“... саналы мақсатты басқарылатын, қоғамдық мәнді сипаты бар адамның ішкі
(психикалық) және сыртқы (физикалық) белсенділігі” [29].
Іс-әрекет барысында баланың дамуы жүзеге асырылады сондай-ақ сапалық
қасиеттер қалыптастырылады. Балаға шешім қабылдау, өзін ұстай білу,
батылдылық, табандылық, төзімділіктер іс-әрекет процесінде қиындықтарды
жеңу үшін қажет .
Балаларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін,
қызығушылықтарын арттыру үшін қиялдың, қабілеттің оқу-тәрбие барысында әр
түрлі әдіс-тәсілдерін қолдануға болады. Ол үшін тәрбиеші төмендегі
міндеттерді терең ойластырып, тыңғылықты даярланып жүзеге асыруы тиіс:
- тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау;
- баланың логикалық ойлауын дамытатын пікір-талас тудыру;
- ойлау, қиялдау арқылы суреттер салғызу;
- тапсырманы түрлендіру арқылы жұмыс бағыттарын ұйымдастыру;
- мәтін, әңгіме, ертегі шығармаларын тіл дамыту сабағында қолдану;
- әр түрлі тақырыптарда суреттерге қарап, мазмұндама, әңгіме құрастыру.
Педагогикалық тұрғыдан ұйымдастырылып, жоспарлы түрде жүргізілетін
тәрбиеші еңбегі – баланың шғармашылық іс-әрекетін қалыптастыру құралы.
Баланың белсенділігін іс-әрекетте танып білу тәрбиешінің басты міндеті.
Баланың белсенділігі - іс-әрекет үстіндегі жағдайы. Іс-әрекет барысында
баланың қарым-қатынас жасауы, өз-өзін тәрбиелеу белсенділігін
қалыптастырады.
.
( (
(
Өзіне-өзі сену, өзінӨзінің танымдық Қызығуын
дамыту қабілетін қанағаттандыруға
қалыптастыруға ұмтылу
ұмтылу
( (
(
.
Ғылыми еңбектерге сүйене отырып біздер балалардың шығармашылық
қабілеттерін тіл дамыту пәні негізінде қалыптастырудың жолдарын
төмендегідей деп білеміз:
- шығармашылық іс-әрекеттерді талдау және соның негізінде балабақшадағы
пән сабақтарына, балалардың сабақтан тыс шұғылданыстарына енгізу
мүмкіндігін бағалау;
- тіл дамыту пәні негізіндегі шығармашылық қабілетті қамтамасыз ету
- оқу пәндерінде балалардың шығармашылық қабілетіне айналуын
қамтамасыз ететін және жүзеге асыратын оқытудың әдістерін, құралдар жүйесін
тиімді пайдалану;
2 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz