ШЕТЕЛ АЗАМАТТАРЫНЫҢ ҚАТЫСУЫМЕН ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Өміржан Әкімбек

Шетелдіктердің еңбек жағдайын Қазақстанда құқықтық реттеу

МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

6М030100 - «Заңтану» мамандығы

Алматы , 2019

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі Ф. И. О.

МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

Тақырыбы:

«Шетелдіктердің еңбек жағдайын Қазақстанда құқықтық реттеу»

6М030100 - «Заңтану» мамандығы бойынша

Орындаған Өміржан Ә. Ө.

Ғылыми жетекшісі

з. ғ. к., доцент Нұрғалым К. С.

Алматы, 2019

МАЗМҰНЫ

МАЗМҰНЫ:

МАЗМҰНЫ: КІРІСПЕ .

: 4

: 1

МАЗМҰНЫ: ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫ - ЖЕКЕ ЗАҢ ИНСТИТУТЫ РЕТІНДЕ . . .

: 9

: 1. 1

МАЗМҰНЫ: Еңбек құқығы институтының тұжырымдамасы және оның құқық жүйесіндегі орны …… . . .

: 9

: 1. 2

МАЗМҰНЫ: КСРО-да шетел азаматтарының еңбек қызмет әрекеттері. . . . .

: 13

: 1. 3

МАЗМҰНЫ: Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің алғашқы онжылдығының шетел жұмысшыларының қатысуымен еңбек қатынастарының құқықтық реттелуі . . .

: 17

МАЗМҰНЫ:

: 2

МАЗМҰНЫ: ШЕТЕЛ АЗАМАТТАРЫ - ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ СУБЪЕКТІЛЕРІ РЕТІНДЕ . . .

: 22

: 2. 1

МАЗМҰНЫ: Қазақстан Республикасының аумағындағы шетелдік жұмысшылардың құқықтық мәртебесінің түсінігі мен принциптері… . . .

: 22

: 2. 2

МАЗМҰНЫ: Замануидағы құқықтық қатынастар теориясындағы құқық субектілік категориясы . . .

: 26

: 2. 3

МАЗМҰНЫ: Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес еңбек қатынастарындағы шетел азаматтарының құқықтық субектілігі . . .

: 31

МАЗМҰНЫ:

: 3

МАЗМҰНЫ: ШЕТЕЛ АЗАМАТТАРЫНЫҢ ҚАТЫСУЫМЕН ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ . . .

: 38

: 3. 1

МАЗМҰНЫ: Қазақстан Республикасындағы шетелдік азаматтардың еңбек қызметі . . .

: 38

: 3. 2

МАЗМҰНЫ: Көші-қон процестері. Еңбек көші-қонының өзекті мәселелері . . .

: 41

: 3. 3

МАЗМҰНЫ: Қазақстан Республикасының аумағына шетелдік жұмыс күшін тартудың негізі мен тәртібі . . .

: 45

: 3. 4

МАЗМҰНЫ: Шетелдік жұмысшылармен жеке еңбек шартының өзге де заңды мәселелері . . .

: 52

МАЗМҰНЫ:

МАЗМҰНЫ: ҚОРЫТЫНДЫ . .

: 55

МАЗМҰНЫ:

МАЗМҰНЫ: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ .

: 58

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыс шетелдіктердің еңбек жағдайын Қазақстанда құқықтық реттеуге арналған. Зерттеу жұмысы шетелдік тұлғалар мен азаматтығы жоқ тұлғалардың Қазақстанда еңбек етуін құқықтық реттеуге қатысты жазылған еңбектер мен зерттеулерді қарастырып, Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын, көші-қон саласындаңы заңнамасын, нормативтік-құқықық актілерді негізге алды.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Халықаралық құқықтың дамуы мен Қазақстан дамуының қазіргі кезеңінде халықаралық құқықтың субъектісі ретінде ұлттық заңнамада халықаралық құқық принциптері мен нормаларын іске асыру және одан әрі практикалық іске асыру мәселесі өте маңызды болып табылады. Осы нормалар мен қағидалардың әрекет ету салаларының бірі әлеуметтік және еңбек қатынастары саласы болып табылады. Әрбір мемлекет пен әлемдік қоғамдастық халықаралық құқық нормалары мен стандарттарын әзірлеу мен қабылдау және оларды кейінгі міндетті орындау арқылы еңбек қатынастарын тиімді құқықтық реттеу міндеттерін алға қойды.

Қазақстан Республикасының әлемдік экономикалық кеңістікке, оның ішінде халықаралық еңбек нарығына интеграциялануы халықаралық еңбек көші-қонын реттеу процесіне белсенді қатысуды білдіреді. Мұндай жағдайларда Қазақстан Республикасында жұмыс күшін пайдалану және тарту проблемалары айрықша өзектілікке ие. Бір жағынан бұл процесс отандық еңбек нарығындағы жұмыссыздықтың өсуіне байланысты қазірдің өзінде қиын жағдайды қиындатып отыр. Мысалы, ҚР Ұлттық экономика министрлігінің Статистика агенттігінің деректері бойынша бүгінгі күні 204, 4 мың жұмыссыз адам тіркелген [1] . Екінші жағынан, әлемдік отандық тәжірибе көрсетіп отырғандай, белгілі бір көлемде шетелдік жұмыс күшін тартпай ұлттық еңбек нарығын қалыптастыру оның дамуын айтарлықтай төмендетеді. Осыған байланысты бұл тақырып бүгінгі күні де өзінің өзектілігін жоғалтқан емес және де әрі қарай зерттеуді қажет етеді.

Шетелдік жұмыс күшін тарту тәртібі Қазақстан Республикасының «Халықтың көші-қоны туралы», «Халықты жұмыспен қамту туралы» заңдарымен, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 15 желтоқсандағы № 802 қаулысымен, Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің м. а. 2016 жылғы 27 маусымдағы № 559 бұйрығымен бекітілген Жұмыс берушілерге шетелдік жұмыс күшін тартуға рұқсат беру және (немесе) ұзарту, сондай-ақ корпоративішілік ауыстыруды жүзеге асыру қағидалары мен шарттарымен реттеледі.

Қазақстан Республикасындағы шетелдіктер Қазақстан Республикасының заңдарында және халықаралық шарттарында көзделген жағдайларды қоспағанда, барлық құқықтар мен бостандықтарға ие, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Конституциясында, заңдарында және халықаралық шарттарында белгіленген барлық міндеттемелерге ие болады.

Көрсетілген нормативтік актілерден Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын және уақытша болатын шетел азаматтарының екі санаты бар екендігін көруге болады, олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар.

Тұрақты тұрушылар ретінде оған рұқсат және Қазақстан Республикасында тұруға рұқсат немесе ішкі істер органдары берген азаматтықсыз тұлға куәлігін алған шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар саналады. Шетелдік азаматтардың бұл санаты еңбек қатынастарында қазақстандық азаматтар сияқты бірдей құқықтарға ие және міндеттерді атқарады. Оларға Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің (бұдан әрі - ҚР ЕК) нормалары сөзсіз қолданылады.

Сонымен қатар барлық шетел азаматтарының құқықтық мәртебесін реттейтін жалпы құқықтық нормалар да бар. Бұл, бірінші кезекте, ҚР Конституциясының ережелері, онда шетелдіктердің Қазақстан Республикасында құқықтар мен еркіндіктерді пайдаланатындығы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтары үшін белгіленген міндеттерді сақтайтындығы бекітілген. Еңбек қатынастары бойынша шетел азаматтары Қазақстан Республикасының азаматтары сияқты бірдей құқықтарға ие және бірдей міндеттерді атқарады. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде Қазақстан Республикасының аумағында заңды түрде жұмыс істейтін шетелдік жұмысшыларға қатысты еңбек саласындағы кемсітушілікке тыйым салу көзделген. Әркімнің еңбек құқықтарын жүзеге асыруда тең мүмкіндіктері бар. Ешкім еңбек құқықтарымен шектеле алмайды немесе жынысына, жасына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, тұрғылықты жеріне, азаматтығына, сондай-ақ қызметкердің іскерлік дағдысы мен нәтижелеріне қатысы жоқ өзге де жағдайларға байланысты оларды жүзеге асыруда ешқандай артықшылықтарды ала алмайды [2] .

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Қазақстан Республикасында шетелдіктердің еңбек жағдайын құқықтық реттеуді зерттеу зерттеу жұмысының мақсаты болып табылады. Алға қойған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау алға қойылды:

Еңбек құқығы институтының тұжырымдамасын және оның құқық жүйесіндегі орнын анықтау;
КРСО-да шетел азаматтарының еңбек қызметінің ерекшеліктерін зерттеу;
Тәуелсіздіктің алғашқы онжылдығында шетелдіктердің қатысуымен орын алатын еңбек қатынастарының құқықтық реттелуін зерттеу;
ҚР аумағындағы шетелдік жұмысшылардың құқықтық мәртебесі мен қағидаларын анықтау;
Құқық субъектілік категориясын талдау;
ҚР заңнамасына сәйкес шетелдіктердің құқықтық жағдайын зерделеу;
ҚР-дағы шетелдік азаматтардың еңбек қызметін, шетелдік жұмыс күшін тарту тәртібін сараптау,
Шетелдіктермен еңбек шарттарының құқықтық қырларын талдау.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. «Еңбек қатынастарын халықаралық-құқықтық реттеу» - отандық заң ғылымында дамымаған және зерттелмеген салалардың бірі. Әлеуметтік саланы, оның ішінде еңбек қатынастарын халықаралық-құқықтық реттеу мәселелері шетелдік, ресейлік, отандық (Хамзин А. Ш., Абайдельдинов Е. М., Ахметов А., Ахметова Г., Сафонова О. Н., Шайбеков К. А. ) ғалымдардың еңбектерінде зерттеу пәнінен айналды.

КСРО-дағы шетелдік жұмыс күшін тарту мәселесіне бірқатар ресейлік авторлар зерттеу жүргізген. Кеңес Одағына американдық көмек көрсету мәселелері бойынша жетекші маман Б. М. Шпотов Батыс әдебиетінде КСРО-ны индустриалды жаңғыртуды жүзеге асыру кезінде шетелдік фактордың қайта бағалануы болғандығын және бар екендігіне ерекше назар аударады. Олар Батыстың көмегінсіз кеңестік индустрияландыру іс жүзінде жүзеге асырылмайды деп санайды. Кеңестік ғылыми әдебиетте оның айқын бағаланбауы байқалады [3] .

Қазіргі кезеңде шетелдік тәжірибені алудың теңдестірілген және объективті бағалаулары пайда болды. Мәселен, Шпотовтың айтуынша, американдық тәжірибе кеңестік индустрияның мұнай, трактор, автомобиль сынды салаларын дамыту, сондай-ақ өнеркәсіптік жобалау үшін шешуші болды. Ол былай деп жазады: «1930 жылдардың ортасына қарай КСРО өнеркәсібі жаппай өндіріс негіздерін, озық технологияларды және ірі өнеркәсіптік объектілерді салуды меңгерді» [3, 28-б. ] .

КСРО-ның соғыс жылдарындағы басқа елдермен экономикалық өзара іс-қимылының бұл жағы қазірдің өзінде өзіне назар аударады, дегенмен, кейбір сарапшылардың пікірінше, проблема әлі күнге дейін жеткіліксіз зерттелмеген [4, 3-23 б. ] . Жаңа бай деректі материалдармен күрделі монографиялар пайда болды - Б. М. Шпотова [4; 3; 5], Гарб Пола [6], О. А. Дель [7], Е. А. Осокина [8], С. В. Журавлев [9] және басқалар.

Қазақстан Республикасының аумағындағы шетелдік жұмысшылардың құқықтық мәртебесін бірқатар отандық авторлар да зерттеген. Олардың ішінде Сабикенов С. Н., Лазарев Л. В., М. М. Богуславский, Ахметов А., Ахметова Г. атап өтуге болады.

Бұл аталған ғалымдардың және басқа да заңгер-зерттеушілердің осы саладағы атқарған зор еңбектерінің арқасында шетелдіктердің Қазақстан заңнамасындағы құқықтық жағдайының құқықтық негізін қалыптастыруға мүмкіндік туады. Бірақ қазіргі таңда дәл біздің Республикамыздағы шетелдіктердің азаматтық құқықтық жағдайы мәселесі толық зерттелуін таппаған. Яғни елімізге келіп жатқан көптеген шетелдіктердің азаматтық құқықтық жағдайы мен құқықтық, еңбек қатынастарының реттелуі әлі де зерттеуді талап етеді.

авторлар Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесін жалпы Жалпы халықаралық құқықтық нормаларға анықтаа бере отырып, кейбір

Зерттеу объектісі - Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша шетелдіктердің еңбек жағдайы.

Зерттеу пәні - Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша шетел азаматтарының құқықтары мен міндеттерінің жалпы теориялық кешені, қарастырылатын тақырыптағы Қазақстан Республикасының негізгі заңнамасы.

Тақырыптың хронологиялық шегі. Зерттеу жұмысы ХХ ғасырдың басынан бастап қазіргі уақытқа дейінгі аралықты қамтиды.

Зерттеу жұмысының деректік негізі. Зерттеу жұмысын жазу барысында деректер көзін төрт топқа бөлуге болады.

Бірінші топқа автор шетелдіктердің құқықтық жағдайын зерттеген бірнеше қазақстандық және ресейлік ғалым-құқықтанушылардың монографиялық еңбектерін енгізуге болады: Хамзин А. Ш., Абайдельдинов Е. М., Ахметов А., Ахметова Г., Сафонова О. Н., Шайбеков К. А., Сабикенов С. Н., Лазарев Л. В., М. М. Богуславский және т. б.

Деректер көзінің екінші тобына мемлекет басшысының жолдауларын, жарлықтарын жатқызуға болады.

Деректер көзінің үшінші тобына ҚР-дағы шетел азаматтарының құқықтық жағдайын, еңбек жағдайын реттейтін ҚР Конституциясын, ҚР Еңбек Кодексін, Шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19 маусымдағы N 2337 Заңын, Қазақстан Республикасының «Халықтың көші-қоны туралы», «Халықты жұмыспен қамту туралы» заңдарын, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 15 желтоқсандағы № 802 қаулысымен, Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің м. а. 2016 жылғы 27 маусымдағы № 559 бұйрығымен бекітілген Жұмыс берушілерге шетелдік жұмыс күшін тартуға рұқсат беру және (немесе) ұзарту, сондай-ақ корпоративішілік ауыстыруды жүзеге асыру қағидалары мен шарттарын және т. б. нормативтік-құқықтық актілерді жатқызуға болады.

Деректер көзінің төртінші тобын жергілікті және шетелдік мерзімді басылым беттеріндегі мақалалар және ғаламтор желісінен алынған мәліметтер құрайды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Аталған тақырыпты зерттеу барысында ұлттық құқықтық нормалардың жасалуы, қолданылуы бойынша кешенді зерттеу жүргізілуі, шетелдіктердің еңбек жағдайының құқық реттелуі бойынша отандық заңнамаға кешенді талдау жасалуы зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы болып табылады.

Зертеу әдістері. Магистрлік диисертацияны жазу барысында жинақтау жүйелеу, салыстыру, талдау және т. б. зерттеу әдістері пайдаланылды.

Зерттеу жұмысының методологиялық негізі. Диссертациялық жұмысты атқару кезінде қойылған мәселелерді ғылыми тұрғыдан ашып көрсету мақсатында салыстырмалы талдау, логикалық, салыстырмалы-құқықтық және басқа да жалпы ғылыми әдістер қолданылды.

Қорғауға ұсынылған негізгі ғылыми тұжырымдар:

1. Шетел азаматтары отандық азаматармен бірдей құқықтар мен бостандықтарға ие болып, міндеттер көтереді, яғни негізгі бастау ретінде ұлттық режим қағидасы танылады.

2. шетел азаматтары олардың туу тегіне, әлеуметтік және мүліктік жағдайына, нәсілі мен ұлтына, жынысы, білім деңгейі, дініне қатыстылығы, айналысатын ісіне қарамастан заң алдында тең.

3. Шетел азаматтарының ҚР-да өз құқықтарын пайдалануы мемлекет пен қоғамның, ҚР азаматтары мен өзге тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделеріне зиян келтірмеуі тиіс. Азаматтық айналымның басқа қатысушылары секілді шетелдіктер ҚР-да әрекет ететін заңдарды, оның ішінде субъектілердің өз азаматтық құқықтарын жүзеге асыру тәртібін анықтайтындарды да сақтауға міндетті.

Жұмыстың тәжірибелік маңызы. Диссертациялық жұмыс «Халықаралық құқық» және «Еңбек құқығы» пәндерін оқыту кезінде зерттеулермен қатар көмекші құрал ретінде пайдалануға мүмкіндік береді.

Зерттеу нәтижелерін жариялау және апробациялау. Зерттеу жұмысының негізгі мәселелері бойынша тұжырымдалған, айтылған ой-пікірлер ғылыми басылымдарда жарияланды. Олар:

Диссертациялық жұмыс университеті факультетінің кафедрасында талқылаудан өтіп, қорғауға ұсынылды.

Диссертациялық жұмыстың көлемі мен құрылымы. Зерттеу мақсаттары мен міндеттері диссертациялық жұмыстың көлемі мен құрылымын анықтап берді. Диссертациялық жұмыс құрылымы мазмұны, қысқарған сөздер тізімінен, кіріспеден, 3 тарау және 10 тараушадан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫ - ЖЕКЕ ЗАҢ ИНСТИТУТЫ РЕТІНДЕЕңбек құқығы институтының тұжырымдамасы және оның құқық жүйесіндегі орны

Еңбек құқығы ұғымы оның анықтамасынан гөрі кеңірек түсінік болып табылады. Еңбек құқығының тұғымын ашу үшін оның анықтамасын ғана емес, сонымен бірге оның ұлттық экономикалық және құқықтық рөлін де ескеру қажет.

Еңбек құқығының көмегімен қызметкерлер Қазақстан Республикасы Конституциясының 24-бабына сәйкес тек қана кәсіптік бостандық қағидасын ғана емес, сонымен қатар мамандықты таңдауға, жұмысқа орналасуға, сондай-ақ жұмыс орнын таңдауға құқылы.

Қазақстан Республикасында жұмыс істейтін барлық қызметкерлер ерікті түрде жасау арқылы еңбек заңнамасы арқылы еңбек еркіндігі қағидатын жүзеге асырады. Еңбек заңнамасы басқа еңбек құқықтарының қызметкерлері мен олардың таңдаған қызмет саласына адал еңбек ету бойынша міндеттерін орындаудың заңды фактісі болып табылады.

Еңбек заңнамасын үш аспектімен бөлуге болады:

1) қызметкер ретiнде еңбек шарты ретiнде;

2) еңбек қатынастарымен тығыз байланысты өзге де құқықтық қатынастардың пайда болуына және туындауына алғышарт болып табылатын еңбек құқықтық қатынастарының пайда болуы мен нысаны уақытында негіз болып табылатын заңды факт ретінде;

3) еңбек құқығы институты ретінде, яғни жұмысқа қабылдау, басқа жұмысқа ауысу және жұмыстан босату туралы құқықтық нормалар жүйесі.

Заң шығарушы қызметкер мен қызметкердің белгілі бір мамандық, біліктілік немесе лауазым бойынша жұмыстарды орындауға міндеттенетін ұйымның кәсіпорынның ішкі жұмыс кестесімен бағыныстылығы бар келісімшарт екендігін көрсете отырып, еңбек заңнамасының (келісімшарттың) заңды анықтамасын береді, ал екінші тарап жұмыскерге еңбек заңнамасында және тараптардың келісімдерінде көзделген еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге міндеттенеді.

Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінен, Қазақстан Республикасының заңдарынан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, еңбек қатынастарын, әлеуметтік әріптестік қатынастарын және еңбекті қорғауды реттейтін нормаларды Қазақстан Республикасының өзге нормативтік құқықтық актілеріне енгізуге тыйым салынады.

Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Кодексте көзделгеннен өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады. Қазақстанда ратификацияланған халықаралық шарттар еңбек қатынастарына тікелей қолданылады, егер ол халықаралық келісімнен туындайтын болса, оның қолданылуы заң шығаруды талап етеді.

Қазақстандағы еңбек заңнамасының мақсаты мен міндеттері еңбек қатынастары тараптарының құқықтары мен мүдделерін қорғауға, еңбек саласындағы құқықтар мен бостандықтардың минималды кепілдіктерін белгілеуге бағытталған еңбек қатынастары мен еңбек қатынастарымен тікелей байланысты басқа қатынастарды құқықтық реттеу болып табылады.

Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының міндеттері еңбек қатынастары тараптарының мүдделерінің теңгеріміне, экономикалық өсуге, өндірістің тиімділігін арттыру және халықтың әл-ауқатын арттыруға қол жеткізуге бағытталған қажетті құқықтық жағдайларды жасау болып табылады.

Қазақстандағы еңбек заңнамасының қағидалары:

1 адам мен азаматтың еңбек саласындағы құқықтарын шектеуге жол бермеу;

2 жұмыс еркіндігі;

3 дискриминацияға, мәжбүрлі еңбекке және балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне тыйым салу;

4 қауіпсіздік пен гигиена талаптарына жауап беретін еңбек жағдайларына құқықты қамтамасыз ету;

5 Өндірістік қызметтің нәтижелеріне қатысты қызметкердің өмірі мен денсаулығы басымдығы;

6 ең төменгі жалақыдан кем емес еңбекке ақы төлеу үшін әділетті сыйақы алу құқығын қамтамасыз ету;

7 демалыс құқығын қамтамасыз ету;

8 қызметкерлердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі;

9 құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында қызметкерлер мен жұмыс берушілердің бірігу құқығын қамтамасыз ету;

10 әлеуметтік серіктестік;

11 еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелерін мемлекеттік реттеу;

12 Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуына қоғамдық бақылауды жүзеге асыру үшін қызметкерлер өкілдерінің құқығын қамтамасыз ету.

2007 жылғы 15 мамырда Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің (бұдан әрі - Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі) қабылдануы жаңа экономикалық шарттардағы елдегі еңбек қатынастарын реформалаудың тағы бір кезеңі болды.

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі (қазіргі Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің қабылдануына байланысты күшін жойған Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» заңы емес, 2015 жылғы 23 қарашадағы редакциясы) шын мәнінде жаңа нарықтық жағдайларға қатысты өркениетті еңбек қатынастарын қалыптастыруға бағытталған және жұмыс орнының көптеген мәселелерін қатаң императивті реттеудің орнына еңбек және тікелей байланысты қатынастарды шарттық реттеуді дамытуға мүмкіндік берді. Онда сондай-қ қызметкерлердің жекелеген санаттарының еңбек шарттарының ерекшеліктеріне қатысты мәселелер де көрініс тапқан.

Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының мақсаты еңбек қатынастары тараптарының құқықтары мен мүдделерін қорғауға, еңбек құқықтары мен бостандықтарының ең аз кепілдіктерін белгілеуге бағытталған еңбек қатынастары мен еңбек қатынастарына тікелей қатысы бар өзге де қатынастарды құқықтық реттеуді жариялау болып табылады (ҚР Еңбек кодексінің 3-бабы) .

Басымдық мақсаттар азаматтардың еңбек құқықтары мен бостандықтарының мемлекеттік кепілдіктерін құру, жұмысшылардың және жұмыс берушілердің құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін қолайлы еңбек жағдайларын жасау болып табылады, олар үшін Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі барлық қызметкерлерге қатысты кепілдіктер береді.

Мұндай кепілдіктерге мыналар жатады: жұмысқа қабылдау кепілдігі (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 124, 125, 126-баптары) ; басқа жұмысқа ауысу (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 38, 39-баптары) ; жұмыс уақытының ұзақтығы (ҚР ЕК 68, 69, 70-баптары) ; демалыс (ҚР ЕК 88, 89, 90-баптары) және т. б.

Қолайлы еңбек жағдайларын жасау қызметкерлердің қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауға байланысты туындайтын қатынастарды реттеу арқылы қамтамасыз етіледі.

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттары және оның нормативтік талаптары, жұмыс берушінің қауіпсіз еңбек шарттарын қамтамасыз ету бойынша міндеттемелері, еңбекшілердің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғауға құқықтарын қамтамасыз ету, сондай-ақ еңбек келісім-шартын жасасу кезінде де, жұмысқа орналастыру кезінде де кепілдіктері ашылады.

Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 3-бабының 2-тармағы жалпы еңбек заңына ортақ міндеттерді белгілейді. Сонымен қатар, осы заңнама өз үлесін қосуға бағытталған міндеттер ауқымы әртүрлі.

Еңбек заңнамасының негізгі міндеттерінің бірі еңбек қатынастары тараптарының мүдделерін оңтайлы үйлестіруге қол жеткізу үшін қажетті құқықтық жағдайларды жасау болып табылады, бұл еңбек заңнамасын бір мезгілде екі функцияны жүзеге асырумен қамтамасыз етіледі: әлеуметтік және экономикалық.

Әлеуметтік функцияның мақсаты қызметкерге еңбек жағдайларын жасау, оның еңбекақысын төлеу және қазіргі адамның лайықты қорғалуын қамтамасыз ету; экономикалық - жұмыс берушінің жұмысының тиімді нәтижелеріне жетудегі өзінің қызығушылығын қанағаттандыруға мүмкіндік беретін еңбек құқықтарының және жұмыс берушінің экономикалық мүмкіндіктерімен қызметкерлердің кепілдемелерінің сақталуын қамтамасыз ету.

Қазақстандық еңбек заңнамасының әлеуметтік бағдарлануының таралуы қоғамның көпшілігін өз кезегінде мемлекет кепілдік беретін заңнамалық қолдау және еңбек құқықтарын және заңды мүдделерін қорғауды қажет ететін қызметкерлермен ұсынылғанымен түсіндіріледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.