Тұлға ретінде, ғалым ретінде

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4

І. Л.Н. ГУМИЛЕВТІҢ ӨМІР ЖОЛЫ ЖӘНЕ АЛҒАШҚЫ ҒЫЛЫМИ ІЗДЕНІСТЕРІ
1.1 Л.Н. Гумилевтің өскен ортасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2 Л.Н. Гумилевтің ғылыми қызметі қалыптасуының алғашқы кезеңі ... ... 17

II. Л.Н. ГУМИЛЕВТІҢ ЕҢБЕКТЕРІНДЕ ЕУРАЗИЯ ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ ЭТНОГЕНЕЗІ
2.1 Этногенез және жер биосферасы еңбегінің этнология
ғылымындағы орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.2 Ғұндар және Көне түріктер еңбегінің ғылыми маңызы ... ... ... ... ... 31
2.3 Л.Н. Гумилевтің тарих ғылымына қосқан үлесі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...45

III. Л.Н. ГУМИЛЕВ ТАРИХШЫ ЖӘНЕ ШЫҒЫСТАНУШЫ ТАҚЫРЫБЫН ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫНДА ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
3.1. Орта мектепте Қазақстан тарихы пәнін оқытудың әдістемесі ... ... ... ... 58
3.2. Л.Н. Гумилев тарихшы және шығыстанушы тақырыбын оқытудың әдістемелік сабақ жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..68

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазақ халқының тарихы мен мәдениеті әлемдік өркениет пен мәдениеттің құрамдас бөлігі ретінде өзіндік табиғи-ландшафттық жағ - дай - ларда - ерте кезден Батыс пен Шығыс мәде - ниеттерін байланыстырып келген Еуразияның орталық территориясындағы Ұлы Дала аума - ғында қалыптасты. Алтай, Алатау және Орал тау - лары - ның арасындағы кең даланы мекен еткен Орта - лық Азия халықтары мен ертедегі тайпаларының палеолит, қола дәуірлерінен бас - талған мәдени дәс - түрлері жаһандық жалпы - адам - заттық заңды - лық - тардың динамикасы ағымын - да - ғы әлеуметтік-мәдени үдерістерді бастан ке - шіріп, номадизмге тән көшпелі мал шаруашы - лығының ықпалымен орнықты. Кейінірек толық құралып біткен авто - х - тонды төлтума дәстүрлер жапсарлас жатқан халықтар мен елдердің мәде - ни әсерін бойына сіңі - ре отырып, қазіргі мәде - ниеттанулық теория - лық тұрғыдағы зерттеулерді талап ететіндей күр - де - лі және біртұтас феномен - дәстүрлі этно - мәдениетті дүниеге әкелді. Үш мың жылға жуық тарихы бар көшпелі өркениет барысында қазақ халқы сыннан өткен теңдессіз бай рухани және мәдени мұраны артындағы ұрпаққа мирас етіп қалдырды. Сондықтан қазақ халқы мәдениетінің терең еуразиялық тамырларын есте сақтаған жөн.
Осы орайда зерттеп отырған тақырыбымыздың өзектілігі де, қазақ халқының, жалпы Еуразия халықтарының тарихы мен бірлігі контексіндегі түркілер мен славяндардың өзара қарым-қатынасы мәселесі бойынша, түркі-монғол әлемінің тарихын тану бойынша жұмыс істеген ұлы тұлғалардың бірі Лев Николаевич Гумилевтің өмірі мен оның мұрасына тиесілі бағасын беріп, ұқыптылықпен терең зерттеу міндетіміз болып табылды.
Менің өмірімнің мәнді бір бөлшегі - өзім шынайы жақсы көрген Еуразия халықтарына тиесіліні қайтару - деп 1992 жылы Л.Н. Гумилев өзінің соңғы сұхбатында айтып кеткен болатын.
Лев Николаевич Гумилев - ХХ ғасырдың көрнекті ғалымы және ойшыл. Оның Еуразия тарихы, түркі және славян, Азия және Еуропа халықтарының тарихы жөніндегі еңбектері зерттеу пәні Еуразия аймағы мемлекеттерінің, халықтарының, мәдениеті мен тілінің тарихы болып табылатын шын мәніндегі еуразиятану ғылымындағы пәнаралық бағытты дамытты. Бұл жағынан алғанда, Л.Н.Гумилев тек еуразияшыл ғана емес, сонымен қатар, ең алдымен, түркология мен славистиканы жақындастырған шығыстану мен ресейтанудың арасындағы ғылыми шыңды бағындырған еуразиятанушы-зерттеуші. Л.Н.Гумилевтің мұрасы саяси, халықаралық мәндегі көкейкесті мәселе, себебі ол - жаһандану мен аймақтық интеграциялану негізіндегі мемлекетаралық және этносаралық қарым-қатынас концепциясы ретінде еуразияшылдықтың ғылыми-тарихи негіздемесі. Осы тұста Л.Н.Гумилевтің еуразияшылдығы мен Н.Ә.Назарбаевтыңеуразиящылдық идеясы өзара үндес екенін аңғарамыз. Мемлекет басшысы - Қазақстанның ұлттық өрлеуінің және еуразия идеясының қолдаушысы. Дәл осы себеппен 1996 жылы елордамыздағы университетке көрнекті еуразияшыл-ғалым Л.Н.Гумилевтің аты берілді.
Л.Н.Гумилев өз заманы үшін кім болды? Тұлға ретінде, ғалым ретінде? Оның ХХ ғасыр тарихнамасында алатын орны қандай? Бұл сұрақтарға нақтылы әлі күнге дейін жауап жоқ. Оның өмірі мен қызметінің толық шежіресі жасалынған жоқ. Сөз жөқ, Л.Н.Гумилев жан-жақты адам болғаны хақ. Оны біреулер, шығыстанушы, археолог, этнолог, тарихшы ретінде танып жатса, екіншілер географ ретінде мойындайды. Л.Н.Гумилев шығармашылығы көпқырлы, бірақ бұл оның ғылыми тұлға ретіндегі өзіндік ерекшелігін анықтауға тосқауыл бола алмайды. 1968 жылы Л.Н.Гумилевтің ірі генетик ғалым Н.В.Тимофеев-Ресовскиймен өзара тиімді деп ойлаған байланысында Лев Николаевич өзі туралы: "Әйткенмен, мен кәсіби тарихшымын дегені белгілі [1]. Лев Николаевичтің осы сөзін негізге алатын болсақ, қателеспейміз деп ойлаймыз.
Л.Н.Гумилев - тарихшы. Бірақ қандай тарихшы? Оның көне түріктер тарихына арналған кандидаттық және докторлық диссертацияларын негізге алсақ, ол - тарихшы-шығыстанушы. Сондай-ақ Лев Николаевичті түрколог ретінде тануға болады, алайда бұл мамандық түркі халықтарының тілі мен әдебиетін зерттейтін филологиялық, лингвистикалық бағыт болып табылады, ал бұл Л.Н.Гумилевтің ғылыми қызығушылығымен мүлдем сәйкеспейді. Оның шығармашылығын жинақтай келгенде, біз оның белгілі бір шығыс тілінің, аймағының немесе кезеңінің шеңберіне сыймайтын - шын мәніндегі еуразиялық масштабтағы ғалым екендігін мойындауымыз керек. Л.Н.Гумилев - энкциклопедист, жалпы тарихтың білгірі. Ғұндар мен көне түріктерді оқу арқылы ол уақыт өлшемі бойынша кейінгі орта ғасырды зерттеді. 1930 жылдар мен 1990 жылдардың басына дейінгі аралықтағы оның ғылыми зерттеулерінің пәні тек бір ғана этникалық топ емес, тұтас еуразия халықтары болды.
Терең танымның, ұшқыр ойдың иесі өз жаңалықтарын пән аралық салада -тарих, география, жаратылыстану, психология, мәдениеттану сияқты ілімдер түйісінде ашты. Еуразия халықтарының бірлігі идеясын сараптау - Н.Трубецкой, П.Савицкий, Л.Карсавин, Г.Вернадский және баска да алғашқы еуразияшылдар еңбегінен басталып, ғылыми негіздемесі мен дамуы Л.Н.Гумилев енбегінде жалғасын табады. Оның еңбегі өткенсіз болашақ жоқ екенін есте ұстай отырып, өткенді жаңаша сабақтайды, славян және түркі халықтарының тату көршілігі туралы ғылыми негіздеме береді. Л.Н.Гумилевті еуразияшылдардың соңғы тұяғы деп атайды. Бүгінде еуразияшылдар ілімі қайта жаңғырып жалғасын тауып отыр [2].
Кейде Лев Николаевичтің өмірі, егер 20-жылдардың басында, әкесі атылғаннан кейін бірден анасы мен ұлы эмиграциямен өзге елге кеткенде басқаша болар ма еді деген пікірлер айтылып қалады. Бірақ А.А.Ахматова Отанынан кеткісі келмеді және ол эмиграцияны еш қолдамайтын. Алайда осылай болғанда да, Лев бала кезінде Отанынан кетіп қалса, өзге елде материалдық жағынан игілікті өмірде бақытты бола алар ма еді? Біз бұл сауалдың жауабын білмейміз. Әйтсе де біз Л.Н.Гумилевтің жасы ұлғайған шақта өзі туралы өзінің айтқанын білеміз: мен бақытты адаммын. Мен әрқашан да өзімнің айтқым келген нәрсені айттым және өзімнің кітаптарымның барлығының жарияланғанын көрдім. Бұл туралы кез келген ғалымның армандайтынын түсіндірудің қажеті бар ма.
Л.Н.Гумилев - тарих ғылымына зор үлес қосқан ғалым. Оның ғұндар, хазарлар, байырғы түркілер, Еуразиялық бірлестік туралы зерттеулері кезінде КОКП-ның партиялық, таптық, ұлыдержавалық теориясы мен идеологиясына қиғаш келгені өз алдына, жүрегі, ниеті халқым деп тебіренген талай қазақ ғалымдарына моральдық, шығармашылық қолдау болды, методологиялық ұстанымның бірегей үлгісіне айналды, арғы қазақтар тарихтың ұзына бойына дамымай мешел қалғандар емес екендігін биік өремен дәйектеді. Тарихты жасайтын күш - халық.
Тарихи - өркениеттік, этно - әлеуметтік, саяси және экономикалық мәселелердің кең көлемді мәнде алынған Л.Н.Гумилевтің мұрасы Еуразия халықтарының игілігі үшін ғылыми тұрғыдан зерделеуді қажет етеді.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Ұсынылып отырған зерттеу тақырыбымыздың негізгі мақсаты Л.Н.Гумиевтің өмір жолы мен оның ғылыми мұраларын зерттеу.
Осы мақсатты жүзеге асыру үшін диплом жұмысының алдына мынадай нақты міндеттер қойылды:
oo Л.Н.Гумилевтің өмір жолы мен алғашқы ғылыми ізденістері туралы зерттеулер;
oo ғалымның еңбектеріндегі түркі тарихының мәселелері туралы ой тұжырымдау;
oo Л.Н.Гумилевтің ғылыми мұраларын саралап, маңыздылығын айқындау;
oo пассионарлық теорияның тарихи маңыздылығы;
oo Еуразияшылдық идеясының соңғы тұяғы - Л.Н.Гумилев.
Тақырыптың зерттелу деңгейі мен тарихнамасы. Л.Н.Гумилев өмірі - оның негізгі кезеңдері белгілі бола тұра, толық зерттелмеген тақырып. Бізге ойшылдың өмір жолына арналған үш кітап қана белгілі: С.Б. Лавров Лев Гумилев. Судьба и идеи (М., 2000) [3], А.И. Чистобаев Этнологи, опередившие время: к 90-летию Л.Н. Гумилева и 50-летию К.П. Иванова (СПб., 2002) [4] и Т.Фроловская Евразийский Лев (Семей, 2003) [5]. Сондықтан Л.Н.Гумилевтің өмірін толыққанды сипаттау, оның адами және ғылыми биографиясын беру қиындық туады. Ғалымның өмірі мен оның шығармашылығы жөніндегі көптеген ақпараттық қайнар көздерді Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетіндегі петербургтік әріптестерінің көмегімен жинақталған Кабинет қорындағы нақты деректерді саралай отырып, тақырыпты толыққанды зерттеуге бар күш жігерімізді салдық.
Жоғарыда айтып өткеніміздей, Л.Н.Гумилев тек қана шығыстанушы-тарихшы ғана емес. Тарихнамада Түркі қағанатының саяси тарихын зерттеу аспектісі ретінде алғаш өзінің ғылыми жолын түркі тарихынан бастаған Лев Николаевич филологиялық шығыстанудан, филология арқылы шығыс әлемін зерттеуден алыс жатты. Сондай-ақ филологиялық ізденістерге деген қарым-қатынасы Ойдан шығарылған патшалықты іздеу кітабында ашық көрсетілгені белгілі. Л.Н.Гумилевтің түркілердің, моңғолдардың, жалпы Еуразия халықтарының тарихына көзқарасы - бұл филология асуын бағындыру кезеңінен өтіп кеткен [6].
1946 жылы университет қабырғасында француз, неміс, көне түркі, латын тілдерінің білгірі, ғұндар оркениеті тарихының және ежелгі монғол тарихынын, маманы - Лев Гумилевтің әрі қарай білімін жалғастыруға, ғылыми ізденістерге ынта-ықыласы күшті, талабы зор болатын. Алайда 1948 жылы ол тағы да тұтқындалды. Бұл жолы өзі айтқандай, анасы үшін қамауға алынады (алғашында, 1935 жылы, өзі үшін; 1938 жылы әкесі үшін қамалып еді). Ленинградтың ерекше кеңесуінен кейін контрреволюциялық әрекеті үшін ол 10 жылға сотталады. Лагерь Қарағандыдан онша қашық емес, Шерубай-Нұра жайлауында, көптеген совет ғалымдары жазасын өтеп жатқан орында болатын. Одан соң Л.Гу - милев Междуреченск деген жерге ауыстырылып, жазасын өтеу мерзімін Омбы абақтасында аяқтайды. 1956 жылы ұзақ сұрау салып, өтініш етуден соң бостандыққа жіберіліп, қылмыс құрамы болмауына байланысты ақталып шығады. 1956 жылы түрмеден босатылғаннан кейін 44 жастағы тарих ғылымының кандидаты Л.Н.Гумилев Ленинградқа оралып, өзінің Хундар тарихы еңбегін аяқтауға белсене кірісіп кетеді.
1957 жылы Лев Гумилев үшін үлкен қуаныш: өз жұмыстарын шығаруға ұсыныс алды. Ол Ежелгі кезеңнен б.з.д. Ү ғ.аралығындағы хундар тарихы кітабын берді [7]. Л.Н.Гумилевтің Хундар кітабы тудырған пікірталас тарихи зерттеудің әдістері мен түрлері туралы пікірталас болып табылады. Бұл тарихшылар мен филологтар арасында бәсекеге тудырған пікірталас еді. 1950 жылдардың аяғы мен 1960 жылдардың алғашқы жартысында лингвист-түркологтар арасында Л.Н.Гумилев сияқты терең ойлайтын, Хундар немесе Көне түріктер трилогиясына пара-пар келетін жалпылама зерттеуді жазып шығатын ғалымның болуы екіталай болатын. Сонымен, Л.Н.Гумилев 48 жасында өзінің алғашқы кітабын жарыққа шығарды [8].
Л.Н.Гумилев докторлык диссертациясын 1961 жылы тамаша табыспен қорғап шығады. Соның негізінде 1967 жылы Ежелгі түркілер атты кітабы жарық көреді. Бұл кітаптың тың тақырыбы, авторының ұшан-теңіз білімі, тіл көркемдігі, баяндау стилі оқырмандар арасында үлкен серпін туғызды. Осы жылдардан бастап ғалымның қоңыр тірлігі мен бейбіт өмірдің қым-куат күйкі-күйбеңі араласып, ғалым өмір ағынына ілесе берді. Ғалым еңбектерінің мән-мазмұны туралы әңгімелейтін мезгіл жетті. Соңғы жиырма жылда оның бәсі кемімейтін ғылыми еңбектері жарыққа шыға бастады, қайта басылып та жатыр. Ондаған жылдар бойы басуға тиым салынған немесе шектеулі таралыммен шығарылған сол еңбектердің арасында Ғұндар (М., 1960), Хазарияның ашылуы (М, 1966) [9], Ежелгі түркілер(М, 1967) [10], Қиял патшалығын іздеу (М, 1970) [6], Қытайдағы ғұндар (М, 1974), Ежелгі Русь және Ұлы Дала [11], Этногенез және Жер биосферасы (М., 1989) [12], Шырағың сөнбес үшін (М., 1990), Русьтен Ресейге дейін (М., 1992) [13], Еуразия ырғағы [14] және тағы басқа көптеген туындылар бар [15]. Көптеген ғылыми еңбектерін сол уақытта мойындамай, қарсылық тудырсада, көзі тірісінде-ақ Л.Н.Гумилев Ұлы ғалым деп аталды.
Жоғарыда көрсетілген еңбектер кейінгі жылдары қайтадан баспа бетінен жарық көріп, кейбір туындылар орыс тілінен қазақ тіліне аударылып, оқырман назарына ұсынылды. Сонымен қатар, Л.Н.Гумиевтің өмір жолы мен оның ғылыми мұраларын зерттеуде А.И.Чистобаев [16], Ж.А.Ермекбаев [17], Ә.Әбдіманапов [18], А.Е.Жарников [19], К.А.Ахметов [20] және шетелдік зерттеушілердің арасынан еуразияшылдық идеясын терең зерттеп жүрген Марлен Ларюэльдің еңбектерін құнды дерек көздері ретінде қарастыруға болады [21].
Жұмысты жазу барысында зерттеу тақырыбына қатысты республикалық басылымда жарияланған біршама еңбектер пайдаланылды. Олардың ішінде: Л.Н.Гумилевтің өмірі мен шығармашылығына қатысты, жыл сайын Еуразия ұлттық университетінде өткізілетін ғылыми-практикалық конференциялардың материалдары, Қазақ тарихы журналының сандары, ҚазМҰҰ - ның Хабаршысы және т.б. баспа беттерінен жарық көрген тарихшы - жазушылардың мақалалары кеңінен пайдаланылды. Сонымен қатар, диплом жұмысын жазу барысында, Л.Н.Гумиевтің өмір жолы мен мұраларын зерттеп, саралап, интернет желісіндегі арнайы сайттарында орналастырылған құнды дерек көздері мен материалдарды көптеп қолдануға тырыстық. Осындай сайттардың бірі, маңыздылығымен құндылығы жағынан http:www.levgumilev.spbu.ru мен http:www.gumilevika.ru атауға болады [22].
Диплом жұмысының хронологиялық аясы. Зерттеп отырған тақырыбымыздың аясы, Л.Н.Гумилевтің өміріге келген кезі 1912 жыл мен 1992 жылдар аралығын қамтиды.
Жұмыстың зерттеу әдістері. Диплом жұмысының негізгі әдіс - тәсілдері - қажетті мәліметтерді жинақтап, оларды саралау, ұғымдарды жинақтау, баяндау, пікірлерді қорыту, ғылыми тұрғыда талдау. Сондай - ақ, тарихи талдау басшылыққа алынды.
Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы. Жұмысымыздағы тұжырымдамалардың жалпы тарихшы мамандарға, мектеп, колледждерде және жоғарғы оқу орындарының ізденушілері, аспиранттары мен студенттеріне, тарих факультетінде дәріс алатын болашақ зерттеушілерге арнайы курстар мен семинар сабақтарында, сондай-ақ өздік жұмысы ретінде саралауға бере отырып, Л.Н.Гумилевтің өмірі мен шығармашылығы туралы ойларын жетілдіріп, білімдерін кеңейтуге пайдасын келтіріп, олар оны тиісінше өз кәделеріне жарата алады ғой деген үміттеміз.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымша құжаттардан тұрады.

І. Л.Н. ГУМИЛЕВТІҢ ӨМІР ЖОЛЫ ЖӘНЕ АЛҒАШҚЫ ҒЫЛЫМИ ІЗДЕНІСТЕРІ

1.1 Л.Н. Гумилевтің өскен ортасы

Лев Николаевич Гумилев - ХХ ғасырдың көрнекті ғалымы және ойшылы. Оның Еуразия тарихы, түркі және славян, Азия және Еуропа халықтарының тарихы жөніндегі еңбектері, зерттеу пәні-Еуразия аймағы мемлекеттерінің, халықтарының, мәдениеті мен тілінің тарихы болып табылатын шын мәніндегі еуразиятану ғылымындағы пәнаралық бағытты дамытты. Бұл жағынан алғанда, Л.Н.Гумилев тек еуразияшыл ғана емес, сонымен қатар, ең алдымен, түркология мен славистиканы жақындастырған шығыстану мен ресейтанудың арасындағы ғылыми шыңды бағындырған еуразиятанушы-зерттеуші.
Ызғарлы тағдыр ызбары, олардың жалғыз ұлдарын да жанай өтпеді, әке-шеше кінәсі баласын да күйдірді.
Лев Николаевич Гумилевтің ата-анасы орыстың текті ақсүйегі, атақты ақын Николай Степанович Гумилев пен ақын Анна Андреевна Ахматова болатын. Бұл адамдардың өмірі мен шығармашылығы XX ғасыр басындағы жаңа орыс мәдениетіндегі айтулы құбылысқа айналған еді [2,18].
Ғалымның әкесі Николай Гумилев 1886 жылы Корнштадта дүниеге келген. Балалық шағын Царское Селода өткізіп, 1903 жылы сол жерде гимназияға оқуға түседі. Оқуын аяқтаған соң Парижге кетіп қалады. Бұл уақытта Николай Гумилев Путь конквистадоров атты кітаптың авторы болып үлгерген болатын.
Парижде Сириус атты журналды басып шығарды. Ол жерде орыстың және француздың жазушыларымен танысты. 1908 жылы Романтические цветы деп аталатын екінші кітабы шығады. Бұл кітапты өзінің әйеліне арнаған болатын. Ресейге оралып, Царское Селода қоныстанады. Петербург университетінде заң кейіннен тарих-филология факультетінде оқиды. 1909 жылы Аполлон журналының маңызды қызметкерлерінің бірі болды [23].
Сол жылы күзде Африкаға ұзақ уақытқа саяхатқа кетеді. Ресейге 1910 жылы оралып, Жемчуг деп аталатын өлеңдер жинағын шығарды.
Біздің ойымызша, Л.Н.Гумилевтің өмірі мен шығармашылығына үңіле отырып, біз міндетті түрде тектік деңгейінде де, әке өлеңдері арқылы да әкесінің рухани және зияткерлік әсерін есепке алуымыз қажет.
Н.С.Гумилев поэзиясын бағалаушыларға Николай Степанович шығыс (батыс емес) өркениетін жырлаушы болғаны белгілі. Оның Шығысқа деген тұрақты қызығушылығын, бұл ұғымның кең мағынасында, білдіретін өлеңдерімен бірнеше бетті толтыруға болар еді. Н.С.Гумилев өзінің күллі шығармашылығында өзінің петербургтік емес, оның ұлы айтқандай еуразияшыл өлеңдеріне шабыт болып келген ақиқат Отанын үздіксіз іздейді. Сол уақытта ресми түрде еуроазиялық ғылым болып танылмаған түркі-славяндық жәдігерлерге Л.Н.Гумилев та әкесінің соңынан өмір бойы жүріп келді.
Батысқа қарағанда Шығыс, Еуразия кеңістігі әрқашан жақын болған зерттеуші ретінде Л.Н.Гумилевтің тегін түсіну үшін естен шығармайтын тағы бір фактор - оның анасының тегі. Егер Анна Андреевна Ахматованың отбасылық тегін оның жазба кітапшалары негізінде және Лев Николаевичтің естеліктері бойынша шығарсақ, онда былай болады.
Ғалымның анасы Анна Ахматова ІІ ранг капитаны, теңіз инженерінің отбасында дүниеге келгенімен, оның арғы атасы Ахмат хан Шыңғысханның ұрпағы, ол 1840 жылғы Русьте аяқталған Орда билігінің соңғы билеушісі еді. 1733 жылы осы ханның ұрпағы Ресей дворяндығын алған. Оның ұлы Петербургте татар типографиясын ашқан. Ахматовтардың соңғы ханшайымы Прасковья Егоровна ХІХ ғасырдың басында сібір алпауыты Егор Мотиловқа тұрмысқа шығады. Олардың қызы Анна Егоровна (Анна Андреевнаның әжесі) полковник Эразм Стоговқа күйеуге шығады. Сол кісінің құрметіне (болашақ ақын) Анна деп аталады.
Әрине біз Л.Н.Гумилев анасының тегі жағынан Шыңғысхан ұрпағына жататыны жайлы дауласып, күмәндануымызға болады, ал Л.Н.Гумилевтің бойында түркі қанының бар екендігі ешқандай дау тудырмайды.
Л.Н.Гумилев 1992 жылы белгілі режиссер Э.Е.Ділмұхамедоваға берген сұхбатынан үзінді келтірсек: Мен өзімді кім деп санауым керек - татар немесе орыс? Қалыптасқан стереотип бойынша орыс екендігім күмәнсіз. Бірақ менің бойымда татар белгілерінің сақталғаны да рас. Менің Сібір мен Орта Азия халықтарына деген қызығушылығым бала кезден қалыптасқан. Менің ғылыми табыстарымды да осымен түсіндіруге болады. Себебі мен өзіме қымбат, жақын, оны өзімнің бөлшегімді құрайтын пән ретінде жаздым.
Міне, осы Лев Николаевичтің негізгі ғылыми қызығушылығына қатысты өмірінің соңында айтылған - менің өзімнің бөлшегім - оның сан қырлы шығармашылығында көптеген жағдайларды түсіндіретін әдемі және төтенше маңызды ой болып табылады.
Ал енді, ХХ ғасыр басындағы Лев Гумилев отбасының оқиғасын өрбітейік. Анасы Анна Ахматова бір жасқа келгенге дейін отбасымен Одесса қалашығынының жанындағы Үлкен Фонтан бекетінде өмір сүрді. Кейін Царское Селоға қоныс аударады, сол жерде ол өзінің болашақ жарымен кездеседі. Ақынның балалық шағы "Царское селода" өтеді. Тырнақалды өлеңдері осында жазылып, шығармашылық тұрғыдағы бет-бейнесі де осы жерде айқындалады. Ол 16 жасқа толғанда Петербургке көшіп, сонда тұрды [24].
Өзі Киевтегі жоғары әйелдер курсында, Киев университетінің заң факультетінде оқыған. "Кеш" атты алғашқы өлеңдер жинағы 1912 ж. жарияланды. Кейін "Жел мені жерле" (1917), "Ақ түн" (1911), "Үйеңкі" (1940), "Ән" (1917) т.б. поэтикалық жинақтары жарық көрген. Анна лирикалық миниатюраның әлемге танымал шебері. Оның поэзиясында түркілік пафос, азиялық таным, көркемдік қабылдау ерекше аңғарылады. Шығыс пен Батыс поэзиясының үздік дәстүріне үндескен Анна шығармалары өзіндік дара стилімен өзгешеленеді. "Замана ағымы" (1965) жинағы үшін Аннаға Италияның Энта-Таормин әдеби сыйлық берілді. Оксфорд университетінің құрметті докторы болды. Анна өлеңдері ағылшын, неміс, француз, итальян, жапон, поляк, чех және басқа да тілдерге аударылған.
Анна Ахматова мен Николай Гумилев 1903 жылы жоғарыда айтқанымыздай, Царское селосында тұрған кезден таныс болған. Кейін 1907 жылы Н.С.Гумилев Парижден шығатын өзінің Сириус журналына "На руке его много блестящих колец..." өлеңін басып шығарады.
1910 жылы 25-сәуірде екі ұлы ақын Н.С.Гумилев пен А.А.Ахматова Днепр бойындағы шіркеуде некелесіп, үйленді [23]. 1912 жылы 1 қазанда Царское Село жерінде, әдебиетшілер әулетінде Л.Н. Гумилев дүниеге келді, сөйтіп екі ұлы ақынның одағын одан әрі жарасымды ете түсті.
Академик А.М.Панченко көптеген жылдар Л.Н.Гумилевпен жақын араласа жүріп Лев Николаевичтің қайтыс болғанына 40 күн толғаннан кейінгі берген қазанамасында Левтің өмірге келгендігі туралы былай деп жазады: ...И вот 1 октября 1912 г. "барышня Аня" родила сына. Когда в Слепневе (родовое имение Гумилевых в Тверской губернии) получили известие о рождении наследника, хозяева усадьбы созвали крестьян и простили им все долги, вынесли корзины яблок и всем раздали по яблочку. Міне осы кезден кішкене Левтің өмір жолы басталды.
Л.Н.Гумилев отбасымен бірге Царское Селосындағы кішкентай көшедегі (Революция көшесі, 57 үй) үйде тұрды. Бұл үйді оның әжесі Анна Ивановна Гумилева Лев Гумилев дүниеге келмей тұрып, бір жыл бұрын сатып алған болатын. Оның дүниеге қалай келгендігі жөнінде Анна Андреевна П. Лукницкиймен әңгімесінде еске алады. Анна Андреевна өзі ерте тұрып Н.Степановичке Петербургке кету керектігін айтады. Николай Степанович сасқандығы соншалық арбакешті алдыртуға немесе трамвайға отыруға болатындығы есінен шығып, вокзалдан перзентханаға дейін жаяу жүреді. Таңертең сағат онда перзентханада болады [2,16].
Лев Николевичтің отбасы алғашқы жылдары Царское Селода ұзақ тұрақтайды.
Әкесі Николай Гумилев 1912 жылы жаңа поэтикалық, ақындық мектептің басшысы болды. Дүниежүзілік соғыс басталғанда Николай Гумилев алда не күтіп тұрғанын, болашақ оған не сыйларын анық сезінді: соғыс кесірінен туындар тәртіпсіздіктер, қырып-жою мен қуғын-сүргін, діни, моральдық және идеялық құндылықтардың жоғалуы. 1914 жылы І дүниежүзілік соғыс басталған соң, Н.С.Гумилев өз еркімен әскерге аттанады.
Әкесі (майданнан келген), шешесі және төрт жасар Лева барлығы бірге түскен әйгілі фотосурет 1916 жылы түсірілген. Сол кезде 1916 жылы маусымның 24-інде Марина Цветаева өзінің сәуегейлік Стихи к Ахматовой өлеңінде Л.Н.Гумилевтің болашақ өмірінің барлық трагедиясын болжаған еді. Лев Николаевичтің әкесі Николай Степанович шыққан дворяндық ақсүйектер сословиесін тарататын әлеуметтік төңкеріске дейін бір жылдан сәл ғана асатын уақыт қалған болатын.
Л.Н.Гумилевтің балалық шағы терең тебіреніске толы: соғыс, Ресейдегі сілкіністер, әкесінің әскерге аттануы сияқты жағдайлардың бәрі оны тебірентпей, толқытпай қалдыра алмады.
Болашақ ғалым ол мәселелерді сергек санамен саралай білді, сол мәдениеттер ақиқатын айқындауға өз өмір жолын арнады, содан соң оларды жіктеп, топтастыру мен этногенезді түсіндіріп пайымдауға саналы ғұмырын сарп етті [2,17]. Лев Гумилев үшін қаншалықты тағдыры қиынға соқса да, 9 жасында әкесінің атылып, жетім қалуына қарамастан, оған Бежецк қымбат еді. 1991 жылы берген сұқбаттарында Лев Гумилев: мен әкемнің ату жазасына кеткенін білдім, үй ішін тынышсыздық биледі, әжем баласының ату жазасына кеткеніне қайғырумен болды, бірақ маған ешкім түсіндіріп айтпады, мен үйдегілердің менен жасырып сөйлеген әңгімелерінен бәрін ұқтым. Маған әкемнің өлімі жаныма қатты батты. Әжем мен анам әкеме тағылған айыптың жөнсіз екенін білді. Оның кінәсіз өлімі, қайғымызды жұбатардай болмады,- деп есіне алады. Лев Гумилевқа әкесінің дворянин болуы да өмірінің көп белестерінде қйыншылықтар тудырды. Н.С.Гумилев ісі деп аталатын құжатта, әкесінің өз қолымен жазылған Фамилия-Гумилев, аты-жөні- Николай Степанович, атағы- дворянин делінген [25,23].
А.И.Гумилеваның келіні А.Ахматоваға 1924 жылы 5 шілдеде жіберген хатында: Қымбатты Аничка! Бүгін Лев 4-сыныпты аяқтағаны туралы куәлікті алуға және келесі оқу жылына көшірілу үшін мектепке барды.Бірақ оған ешқандай куәлік бермепті, себебі ол үшін баланың туу туралы куәлігі қажет екен. Бала қатты ашуланып, ренжіп қайтты. Менде жағдайды анықтау үшін мектепке барғанымда, мағанда сол метркенің қажет екенін айтты. Ол менде жоқ. Сол үшін, көкешім, балаңа тездетіп метрке жасат. Ал, ол болмаса, баланы еш жерге қабылдамайды. Қағазды не құжатты аларда, оның дворянның баласы екені жазылмауын қадағала. Жай азаматтың баласы, не болмаса студенттің, әйтеуір дворянның баласы деп жазылмауын жазуын өтін,себебі бұл оған өмір бойы тосқауыл болады, оны мектепке де, жоғары оқу орнына да қабылдамай тастайды-деп жазған. Бұл кезде Лев Гумилев 12 жаста еді.
Лев Гумилевтің бала кезіндегі қиын шақтарда оған қамқор болған әжесі Анна Ивановна болатын. Ол оны бағып-қағып өсірді және тәрбиеледі. 1918 жылы 5-тамызда әкесі Н.С.Гумилев пен анасы А.А.Ахматова заң жүзінде ажырасады. Анна Ахматова Анна Ивановнаға Николай Гумилевпен ажырасатындығын айтады және ажырасқаннан кейін Лев өзімен бірге болатыны туралы шарт қояды.
Анна Ивановна сол сәтте Николай Степановичті шақыртып: Мен саған шындықты айтайын. Мен Левті Аннадан да және сенен де қатты жақсы көремін-деп айтады [25,163]. Анна Ивановна өмір бойы (Лев Ленинградқа кеткенге дейін) баланы айналасындағы қайғыдан, уайымнан бөлек ұстады. Бұл Левке деген шексіз махаббаттың куәсі еді. Әжесі немересіне ата-анасының орнын білдіртпес үшін өте жақын болды. Жоғарыда атап өткендей, әжесі екеуі пәтер жалдап тұрды. Анна Ивановна бірінші деңгейлі мектепте мұғалім болды, осы әжесінің айлығымен қарапайым өмір сүрді.
Ол 1919 жылдан жаңа өмірге бірте-бірте бейімделе бастайды. Николай Гумилев 1921 жылдың мамырда анысымен, баласымен, әйелімен (бұл кезде әйелі Н.Энгельгардт) қоштасу үшін Бежецкке келеді. Бұл Лев Гумилевтің әкесін соңғы рет көруі еді. 1921 жылы 3 тамызда Н.С.Гумилевқа антисоветтік қастандыққа қатысқан деген айып тағылып, түрмеге қамалды. 24-тамызда ату жазасы туралы өкім шығады. Әкесі атылғаннан күннен бастап, оның өмірдегі орны да тарыла түседі [2,19]. Ақын атына негізсіз айыптаулар айтылып, ол жөнсіз жазғыруларға ұшырады. Ақынға милитаризмге құштар деген кінә тағылды, оны соғыстың жаршысы және көне шығыс мәдениетінің жыршысы деп те санады. Өйткені өткен дәуір мәдениетіне мән беруге, маңызы зор есімдерді қадірлеуге замандастары кереңдік танытып, көкірек көздерін де байлап тастаған еді.
Осы жылы қыста, Н.Гумилевтің өлімінен кейін Анна Ахматова Бежецкке келеді. Ол Левті әжесімен Бежецкте қалдыру немесе өзімен бірге Петроградқа әкетуді шешу үшін келген болатын. Лев әжесімен бірге қалатын болды. Себебі Петроградта өмір сүру қиынға соғар еді, әрі бұл кезде Анна Ахматова күйеуі Казимирович Шилейкомен ажырасып жатқан болатын
Әжесінің Левті алып-қалуы өте дұрыс шешім болды. Оны кейін анасы да, әжесі де түсінеді. Әжесі немерісінің жағдайын жасау үшін барын салды. Немересінің түр-сипаты баласын есіне түсіретін болды. Ал, Лев бала күнінде ешқандай беймаз болмады. Ол өз алдына бір іспен айналысып отыратын, тәртіпті бала болып өсті. Әжесінің естеліктерінде Лев Гумилев мектептен келген соң, тыныш қана Әкесі Н.Степанович Абиссиниден әкелген леопард терісінің үстінде сурет салумен айнылысып, әжесін ешқалай шаршатпайтыны айтылады. Әжесі Лев Гумилевті барынша діни сенімде тәрбиеледі.
Лев Гумилевқа ата-анасының ажырасуы, әкесінің жазықсыз атылуы өмірін түбегейлі өзгертуіне себебін тигізсе де, тағдырдың талайын қасқайып тұрып қарсы алуына аяулы әжесінің тәрбиесі әсер етті.
Лев Гумилевтің діни сауаттылығы жөнінде М.Ардов: Лев Гумилев біздің интеллектуалды ортамыздағы жалғыз дінге деген сенімі мол сауатты христиан еді деп есіне алады [26]. Бұдан Левтің діни сауаттылығын ашуда әжесінің өте үлкен рөл ойнағанын көреміз. Әжесінің бала күнінен берген діни тәрбиесі Левтің университетте оқып жүрген кезінде университет шіркеуін қалпына келтірудегі жұмысынан байқалады.
Л.Н.Гумилев Бежецктегі №1 мектепте білім алады. Мектеп өте нашар болатын. Онда-ашық қарсылықтар болды, оқулықтар жетіспеді, сабақтар өте қызықсыз жүргізілді. Оқу деңгейі өте төмен болғаны соншалық, Лев Ленинградқа келген соң институтқа түсу үшін 9 сыныпты қайтадан оқиды.
Мектепте жүрген жылдарында Гумилевке оның сүйікті ұстазы А.М.Переслегиннің ықпалы мол болды. Ол туралы Л.Н.Гумилев өмірінің соңына дейін айтып отырды: Теміржол мектебінің қоғамтану мен әдебиет мұғалімі Александр Михайлович Переслегин болды. Екеуінің арасындағы қарым-қатынас, оның Гумилевтің қалыптасуындағы рөлі жөнінде 1968 жылы желтоқсанда Бежецк мұғаліміне жазған хатынан көруге болады: Дала трилогиясының үшінші бөлімі Қиял патшалығын іздеу, яғни Иоан пірәдардың патшалығын (861-1312) жазып бітірдім бұл монографиядан гөрі трактатқа ұқсайды, солай болғаны қызықты сияқты, сонымен қатар Природа журналына Этнос және Этногенез табиғи құбылыс ретінде деген кең көлемді мақала бердім. Қабылдады! Екеуі де екеуміздің әңгімемізден туындаған дүние, сіз маған сол кездерде көп уақытыңызбен назарыңызды аударып, түсіндіріп беретін едіңіз. 1928 жылдан бері мен Сіз әңгімелеген осы тақырыптар жөнінде жұмыс жасап жүрдім. Қазір мен қартайдым, қажыдым бірақ, бала кездегі осы бір бейне мен сіздің жарқын кейпіңіз менің көз алдымнан кетпейді. Сізді құшақтадым. Лев [26]. Осы мұғалім жөнінде айтар болсақ А.М. Переслегин (1891-1973) Лисичанскте тау инженерінің отбасында дүниеге келген. 1900 жылы әкесі Петербург қаласына тағайындалады, бірақ жолда кенеттен жүрек талмасынан қайтыс болады. Әйелі мен тоғыз баласы Петербургке өздері келеді. Тарих-филология факультетін бітірген соң Александр Михайлович орыс тарихы кафедрасында ғылыми жұмыс жазу үшін қалдырылады. Десертациясын жазуды бастаған соң, революция, аштық, отбасында бір баланың қайтыс болуына байланысты олардың Бежецкке көшуіне тура келді. 1919 жылдан Александр Михайлович осындағы мектепте мұғалім болады. Переслегин отбасы Гумилев отбасы мен достық қарым-қатынаста болған. Александр Михайлович кей кездерде әкесінің орнын басты. Переслегиннің оқыту әдісі тамаша болды, оның әсерімен оқушылар тарихты қызыға оқитын болды. Бежецк мектебінде бұдан басқа нәрселер нашар болды. Лев Гумилев өмірінің соңғы жылдарында Мектеп қатаң сынақ жылдары болды, себебі, тіл мен әдебиетті білмеу адамды қоршаған ортамен байланысын үзеді, ал тарихсыз өткеннің мұрасынан қол үзесің. Жиырмасыншы жылдары тарих мектеп бағдарламасынан алынып тасталды, ал география өте аз өтілетін болды. Бұл екеуіде жақсылық әкелмеді-деп есіне алады. Мектепте Лев Гумилев біркелкі оқыған жоқ. Бірінші әдебиет, қоғамтану, биология сабағына баратын болған. Оның себебін өзі былай деп түсіндіреді: Мен үшін география мен тарих қызықты болған, математика мен тілдер үйренуге қызықпағанмын. Неге бұлай болды айту қиын, айтудын да қажеті жоқ, менің психофизиологиялық немесе тума қабілетіме байланысты [27,16]. Лев Гумилев Адам 6-7 жасынан бастап қана өзіне керекті нәрсені алып, керек еместі итеріп тастайтын болады деп көрсетсе, бұл туралы ол өзінің П.Савицкийге жазған хатында Мен тарихпен 38 жыл бойы айналысып келемін, яғни тарихқа қызығушылығым 6 жасымнан басталды. Алғашқы он жылым гимназиялық курстарға арналса, кейін Шығыс қызықтырды -деп келтіреді.
Бежецкте маған кітапхана ұнайтын. Мен көп оқып, үлкен этникалық және аумақтық топтар арсындағы айырмашылықтарды салыстыра бастадым Мысалы: Ислам әлемі мен христиан әлемі, Венгрлердің австриялықтар мен поляктармен соғысы. Кейін 14 жасымда протестанттар мен католиктер арасындағы отыз жылдық соғыс қызықтыра бастады-деп баяндайды.
Лев Гумилевтің бақытына орай Бежецктегі кітапханада Майн Рид, Купер, Жюль Верн, Уэллс, Джек Лондон және кең мағлұмат беретін басқа да қызықты авторлардың кітаптары болған.
Онда Шекспирдің хроникалары, Дюманың, Конан Дойлдың, Вальтер Скоттың, Стивенсонның тарихи романдары да бар болатын. Және де Слепневсктегі үйінде үлкен ескі кітапхана болған. Осы кітаптарды оқу арқылы Лев Гумилев бірінші дәйекті материалдармен танысып, одан соң ол туралы бірінші тарихи сұрақтар, ойлар туындады. Осы жылдар оның әлем тарихына деген қызығушылығының алғашқы факторы болды. Тарихи және қызықты оқиғаларға толы романдары мен өзге де салмақты тарихи шығармаларды оқиды.
Л.Н.Гумилев сонымен қатар, антикалық дәуірді, онда ежелгі Италия тарихы, Рим республикасының тарихы, Византияның остготтық Италияның жаулап алуы туралы кітаптар оқитын болған.
Бежецк аймағында Европа мен Таяу шығыстың тарихы жайында кітаптар да бар. Қытай, Индия, Орталық Азия және Колумб ашқанға дейінгі Америка жайында кітаптар жоқ болатын. Ол уақытта Прескоттың кітабынан басқа кітаптар кездеспейтін. Лев Гумилевке Скваттерлердің шабуылынан қорғанған индейцтер, конквистадорлармен күрескен ацтек пен инктер ұнайтын.
Сол кездің өзінде Лев Николаевич Гумилевтің европоцентристікке қарсы көзқарасы қалыптасты. Ал, Лев Гумилевтің географияға деген қызығушылығы Анна Андреевнаның жіберген неміс тіліндегі атласынан басталады. Ол неміс тілін білмеді, алайда картадан латын әрпімен іздеу өте пайдалы іс болды, соның арқасында Лев Гумилев географиялық номенклатураны жақсы меңгерді.
Ол анасы Анна Ахматова айналасындағы адамдардың бәрін: Андрей Белый, Леонид Андреев, Павел Флоренский, Александр Чижевскийлерді жақсы білді. Көркем ойлы, ұшқыр қиялды поэзия сүйгіш зиялыларымен сыр бөлісті. Бұл- Л.Н. Гумилевтің нәрлендірген, рухани азық берген мәдени орта болатын [2,28].
Л. Гумилев Бежецк орта мектебінде 1926-1929 жылдары оқып, 1929 жылы Ленинградқа анасына барады, сонда №65 орта мектепті тәмамдайды. Герцен атындағы пединститутқа түскісі келеді, бірақ ата-анасының дворян тегінен шыққанына байланысты жаңа қоғамдық құрылыс адамының әлеуметтік мәртебесіне лайықты болмағандықтан оқуға қабылдау кезінде қарсылыққа тап болады.
Дегенмен, Лев Гумилевтің қайғы мен мұңға толы балалық шағы, оның болашақ ғылым жолына түсуіне кері әсерін тигізбеді. Ғалым тағдырдың салған қиындықтарына қарамастан, ғылымға деген қызығушылығы оны ары қарай білімін жетілдіруге ұмтылдырды.

1.2 Л.Н. Гумилевтің ғылыми қызметі қалыптасуының
алғашқы кезеңі

Лев Николаевич Гумилев Ленинградқа қиын уақытта қайтып келді. Оның қайтып келу себебі, ол мұнда бір кездері аз уақыт болса да әкесімен бірге тұрған еді. Халық жауының баласы ретінде мұнда оны ешкім керек етпеді. Ал, анасы болса өз жеке басымен шығармашылығымен әуре болып жүрді. Бірақ та, қатал қала оның сүйіктісіне айналды, лагерлік өмірінде үлкен арман болып қалды. Олар анасымен бірге қиын күндерді бастарынан өткерді.
Анна Андреевна 1930 жылы профессор, атақты өнер танушы Николай Ниолаевич Пунинмен тұрмыс құрады. Лев гумилев анасының жаңа күйеуімен келісе алмады. Ол осы үйдегі жағдайдан шаршады, жұмысы да (1930 ж. қыркүйек-1930 ж. желтоқсаны аралығында тоқ пен жол қызметінде қара жұмысшы) өте ауыр еді. Лев Гумилевтің елдерді аралағаны жөнінде өзінің Л.Н.Гумилев қатысқан экспидициялардың тізімі атты жеке іс-қағазында жазып кеткен. Мұнда 1938 жылы сотталғанға дейінгі өмірінің бірінші Ленинградтық кезеңінде төрт экспидиция жөнінде - Қырым (1932-1933 ж.ж), Маныш археологиялық (1935ж) және Саркел археологиялық экспидициялары туралы айтылады. Осы тізімде Л.Н. Гумилев өзінің 13 экспидицияға қатысқанын жазады (1932-1962 ж.ж). КСРО география қоғамының президенті, академик С.В.Калесник Л.Н.Гумилев туралы мақаласында оның 21 экспидицияға қатысқандығын айтады. Гумилев өзінің тізімінде жалақыға бола қатысқан экспидицияларын санамаған.
1931 жылы Забайкальедегі Саян геологиялық іздеу экспедициясы құрамында коллектор болып жұмыс жасайды. Оған мұндағы Ландшафтар, Рельефтер ұнады. Мұнда ол Анна Дашковамен танысып, ұзақ жылдарға дейін бір-бірімен хат алмасып тұрды. Жазған хаттарында Лев Аннаға Тәжікстанға жасаған экспидициясына қызығатынын көрсеткен [28,96-98].
Л.Н.Гумилев 1932 жылы алғашқы бесжылдықтардың қызған кезінде, аштық азабын арқалаған ауыр уақытта өндіріс күштерін зерттеу жөніндегі Кеңес ұйымдастырған, академик Евгений Никанорович Павловский басшылығымен болған Памир тауларын зерттеу экспедициясы құрамында ғылыми-техникалық қызметші болып барады. Осы жерде Ресейдің шет аймақтарындағы түркі этносының соңғы тұяқтарымен бетпе-бет кездеседі. Памир Лев Николаевичті өзіне баурап алады. Осында ол Догар совхозындағы маляр станциясына маляр разведчик болып жұмысқа тұрады. Тәжік-парсы тілдері мен араб төте жазуының қырларымен танысады. Тәжік пен қырғыздың ауызекі сөйлеу тілін меңгереді, дәруіштермен, босқындармен танысады.
1933 жылы ол Қырымдағы Г.А. Бонч-Осмоловскийдің археологиялық экспедициясында ғылыми - техникалық қызметкер ретінде жұмыс істейді. Аджи-Каба палеолит кезеңінің тұрағын ашуға қатысады.
Лев Гумилевті жасынан Шығысқа деген қызығушылығы байқалатын. Анна Дашкова Забайкальеде болған бір эпизод жайында баяндайды: Лев Гумилев аяғына басын қойып ұйықтаған үлкен жастағы бурятты оятуға рұқсат етпеді: Оны жайына қалдырыңдар, ұйықтасын. Аборигендерді құрметтеу керек, себебі олар моңғолдардың ұрпағы!-деп айтқанын мен оны он жыл өткен соң ғана түсіндім, ол сол кездің өзінде, 19 жасында моңғолдарды ұнатқан екен [29, 96].
30 жылдары болған экспедициялар Л.Н.Гумилев үшін өмірлік сабақ болды. Сондай-ақ экспедициялар Ленинградтағы қиын өмірінен алыстауға мүмкіндік берді. А.М.Переслегиннің насихатының арқасында Лев Гумилев тарих өнерін игеру үшін университетке түсуді ойлады. Сонымен 1934 жылы Лев Николаевич Ленинград мемлекеттік университетінің тарих факультетіне түседі. Е.Тарле, В.Струве және басқа да әлемге танымал ғалымдардан дәріс алады. Жас Л.Н. Гумилевтің арманы орындалғанымен ол ұзаққа созылмады. Оның оқуы соншалықты созылып, оны тек Отан соғысынан кейін ғана аяқтайтынын кім білген. Оның дипломында тура осылай университетке 1934 жылы түсіп, 1946 жылы аяқтағандығы жазылған. Бұл аралықта Лев Николаевичтің тағдыры түрлі әскери, түрмелік университеттер болды.. 1935 жылы студенттік комсомол бірлестігінің қаулысымен Лев Гумилев антисоветтік адам деп есептеліп, совет университетінде оқуға лайықсыз деп айып тағылды.
Біреулердің жаласымен отбасында айтылатын әңгімелер сипатынан хабардар етпегені үшін тұтқындалады. Анна Ахматова Мәскеуге келіп, таныстары арқылы Сталинге жеке хат жолдайды. Хатта: Аса құрметті Иосиф Виссаринович, сіздің еліміздің мәдени күштеріне, соның ішінде жазушыларға деген ыстық ықыласыңызды біле отырып сізге осы хат арқылы айтарым бар
23 қазанда Ленинградта НКВД күйеуім Николай Николаевич Пунин (художество Академиясының профессоры) және ұлым Лев Николаевич Гумилевті (ЛГУ студенті) қамауға алды.
Иосиф Виссаринович, мен оларды не үшін кінәләп жатқанын білмеймін, бірақ сізге сөз беремін, олар ешқандай да ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.