САҚ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ ПОЛИМОРФТЫҚ БЕЙНЕЛЕР

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 103 бет
Таңдаулыға:

САҚТАР ДҮНИЕТАНЫМЫНДАҒЫ АҢДАР МЕН ҚҰСТАРДЫҢ БЕЙНЕСІ

КІРІСПЕ
1 САҚ АҢ СТИЛІНІҢ ЗЕРТТЕЛУІ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1. 1 Тотемдік, магиялық және шамандық концепциялар

1. 2 Аң стилі семантикасының «Мифологиялық» концепциясы

2 САҚ ӨНЕРІНДЕГІ ЗООМОРФТЫҚ БЕЙНЕЛЕРДІҢ СЕМАНТИКАСЫ

2. 1 Бұғы семантикасы

2. 2 Арпалыс және аң аулау сәтіндегі көріністер

2. 3 Бас киім (құс, бұғы, мүйізді жануарлардың синреттік образдары)

2. 4 Петроглифтердегі бейнелер

2. 5 Берел мен Шілікті аң құс семантикасы

3 САҚ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ ПОЛИМОРФТЫҚ БЕЙНЕЛЕР

3. 1 Таз қара «грифон»

3. 2 Айналардағы фантастикалық жыртқыштар және жәукемдеу сәтіндегі көріністер

3. 3 Жерлеу ғұрпы мен жәдігерлер негізінде ежелгі тұрғындардың діни-мифологиялық дүниетанымдарын қайта жаңғырту

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Өзектілігі. Қазіргі таңдағы археология ғылымының дамуы қарқынында тек қана жазу мәдениеті бар қоғамның дүниетанымдық көзқарастарын жан-жақты анализдеу емес, сонымен қатар, жазба ескерткіштерін қалдырмаған ежелгі қоғамдарды да зерттеуге мүмкіндік береді. Осыған байланысты, Қазақстан жеріндегі ежелгі тұрғындардың мәдениетін зерттеу тек қана этногенетикалық және хронологиялық сызбалармен шектелмеуге тиіс. Мәдени дәстүрлерді объективті талдау үшін дүниетанымдық мәселені зерттеусіз мүмкін емес. Барлық халықтардың бірінші тарихи дүниетанымдық типі мифология болғаны анық. Миф - бұл білімнің алғашқы формасы емес, ол дүниетанымның ерекше түрі, коллективті өмір мен табиғат құбылыстарын спецификалық образды түсініктер. Мифтерде біз ар-ождандық сананың негізін, қазіргі өнердің барлық түрін, сонымен қатар, өмірдің мәні мен әлем құрылысы туралы философиялық ойларды көреміз.

Б. з. б. бірінші мыңжылдықта Моңғолиядан Дунайға дейін көсіліп жатқан еуразия далаларының ұлы белдеулерінде тірлік кешкен халықтардың өмірінде түбегейлі бетбұрыс болды. Жылқыны қолға үйрету, оны мініске пайдалану, жылқы шаруашылығын дамыту, көшпелі тұрмысқа өту, қола еңбек құралдары мен қару-жарақтарды біртіндеп темірге ауыстырулардың бәрі қоғамдық, экономикалық және саяси салаға түгелдей түбірлі өзгерістер ала келді. Осыған орай рухани мәдениетте, әлеуметтік психологияда, идеология мен құндылықтар жүйесінде тұтасымен тың жаңғыртулар туды.

Ғылымда “скиф-сібір әлемі” деп аталатын бүтін бір тарихи-мәдени қауымды құрған көшпелілердің сансыз зират-обалары, таңбалы тастары, қоныс-тұрақтары, киелі орындары мен ғибадатханалары көп. Антикалық және көне шығыстық мемлекеттермен шектесетін аймақта көшіп жүрген, еуразия даласының халықтары хақында жазба деректерде көптеген мәліметтер ұшырасады.

Тарихтың атасы саналатын Геродот Еділ мен Жайықтың арасын савроматтар мекендегенін жазған. Ал Қазақстан және Орталық Азия жерін сол кезде исседондар, “Алтын қорыған самұрықтар”, аргиппейлер, аримаспылар, сақтар, сарматтар, массагеттер, дахтар т. б. ірі көшпелі тайпалар бірлестігі мекен етті. Оңтүстік Сібірден, Моңғолиядан, Шығыс Түркістаннан осы сақ, скиф, саврамат тектес көшпелі тайпалардан қалған ескерткіштер көптеп табылып отыр.

Б. з. б. І мыңжылдықта Еуразияның далалық аймағын жайлаған көптеген көшпенді халықтар - скифтер, сақтар, масагеттер, савроматтар және т. б. көптеген тілі мен атауы бізге беймәлім тайпалар мен халықтар өмір сүрген. Олар бізге грек, рим, парсы, қытай авторларының мәліметі бойынша белгілі болған. Шөбі шүйгін ғаламат кеңістік - тамаша жайылымдық жер, ал тегіс те жайлы рельеф адамдардың қозғалыс қонысына еш кедергі келтірмеді. Осындай табиғат жағдайына қарай мұнда шаруашылықтың ерекше түрі - көшпенді малшылық қалыптасып дамыды. Көшпенділіктің қозғаласы, көші-қон маршруты мен сипаты туралы ғалымдарда әлі талас пікірлер бар, бірақ көшпенді өмірдің мобильділігін ешкім жоққа шығармайды. Осындай көшпенді мәдениеттер Шығыс еуропаның далалық және орманды даласын, Предкавказье, Оңтүстік орал, Арал маңы, бүкіл Қазақстан, Памир, Тянь-Шань мен Саян-Алтайдың кейбір аудандарын, Тува мен Оңтүстік Сібірдің басқа облыстарын алып жатыр. Олардың қауымын скиф түріндегі мәдениет қауымдастығы немесе скиф-сібір дүниесі деп атайды. Ұлы Еуразия даласы өзара тек түрлі көшпелі халықтарды ғана емес сонымен қатар екі дүниені - көшпелілер дүниесі мен отырықшылық өмір салтындағы адамдар дүниесін де байланыстырып өтті. Картаға көз тастасақ далалық аймақтың оңтүстігінде ежелгі егіншілік өркениеттілердің иеліктері орналысқан - батысында Закавказье мен Алдыңғы Азия, шығысында Қытай. Ежелгі Грекиямен де - Қара теңіз жағасындағы грек колониялары арқылы байланысып жатты.

Ерте көшпенділердің қорғандарында бейнелеу өнерінің ең жоғарғы деңгейінде орындалған скиф-сібір аң стилінде жасалған артефактардың мол қоры сақталған. Терең өнертанымдық талдау жасауға болатындай материалдар жинақталған.

Ерте көшпелілер қоғамының дүниетанымдық ерекшеліктерін зерттеу рухани мәдениеттің даму процестерін түсіну ғана емес, сонымен қатар, олардың мәденигенетикалық байланыстарын ашып көрсетуге көмегін береді. Сакральды, еске алу мен жерлеу ескерткіштері материалды мәдениеттің дүниетанымдық аспектісі болып табылады. Дүниетанымның аспектісі болатын археологиялық жәдігерлер бізге дүниетанымның жалпы моделін қалпына келтіруге мүмкіндік береді.

Зерттеу жұмысының деректік негізі. Мен өзімнің магистрлік диссертациямды жазу барысында археологиялық деректерді қолдандым. Оның ішінде белгілі археолог ғалымдардың еңбектерін пайдаландым. Атап айтсақ: К. А. Ақышев, М. П. Грязнов, С. С. Черников, С. И. Руденко, С. С. Сорокин, В. Д. Кубарев, Н. В. Полосьмак, Д. В. Черемисин және т. б. ғалымдар. Сонымен бірге қазіргі кездегі жарияланып жүрген ғылыми журналдар мен оқулықтарды пайдаландым.

К. А. Ақышев өзінің-«Искусство и идеология саков» (1984 ) Жетісудің көне тарихының көптеген қалтарыс тұстары ашылып, сақ дәуірі ескерткіштерін зерттеудің өлшеуші үлгісі іспеттес ескерткіштердің тізбесі ғылыми айналымға енгізілді. Әсіресе «Есік» қорғанынан алтын адамның табылуы еліміздің тарихында әлемдік маңызы бар оқиға болды. Бұл қорғаннан табылған жәдігерлер сақтардың мәдениетің, өңерін, шаруашылығын т. б. факторларды зерттеуде басты құралы болды. Жетісудің ерте темір дәуірі мәдениетің зерттеуге қосқан үлесі өз алдына маңызды мәселе болып табылатыны осыдан анық көрінсе керек, сонымен бірге сақ тайпаларының дүниетанымы, рухани мәдениеті мен әскери-теократиялық идеологиясын жоғары дәрежеде сипаттап берді [1, 15-18б]

Тақырыптың зерттелу дәрежесі.

Б. з. б I мыңжылдықта Еуразия тұрғындарының аң стилі өнерінің семантикасын зерттеу дәстүрлі түрде үш бағытқа немесе концепциялық мазмұны бар идеяларға бөледі: тотемдік, магиялық және мифологиялық теориялар. Бұлай топтастыру шартты түрде. Еуразияның ежелгі көшпенділерінің анимализм табиғатының тотемдік бағыты әскери немесе аң аулаушылық сарындағы бейнелердің магиялық интерпретациясымен байланыстырамыз. Осы бағыттағы зерттеушілердің жұмыстары скиф-сібір аң стилінің семантикасын анализдеу барысында шамандық түсініктер немесе аңшылық мифтерге бағытталған. Бұл зерттеулер аң стилінің шығу тегін қарапайым аңшылық қауымдардың идеялогиясынан іздейді.

Көшпенділердің рухани өмірін алғашқы зерттеушілерді бірі С. И. Руденко болды [2] . Антикалық зерттеушілері мен жерлеулердегі жәдігерлерге сүйене отырып ол өлілер мен ата-баба культін, магия, дуалау, құрбандық шалу, қайтыс болған адамдардың денесін бальзамдау, еске алу және тағы басқа діни-культтік әрекеттер мен оған қатысты сенімдер мен түсініктерді атап өтті. С. И. Руденконың бұл тұжырымдары қайта қарауды және нақтылауды қажет ететіндіктен зерттеудің осы бағытының дамуына өз үлесін тигізді. Келесі кезеңдерде аталған мәселе бойынша С. С. Сорокин [3], В. Д. Кубарев[4], А. С. Суразаков [5], Д. Г. Савинов [6], Л. С. Марсадолов [7], Вл. С. Семёнов [8], Н. В. Полосьмак [9] және басқа да ғалымдар зерттеді.

Отандық ғылымда кеңес заманы кезеңінде ежелгі кезеңінің діни және мифологиялық жүйесін зерттеу екінші кезекте тұрған міндет болды және негізгі бағыт мәдени-тарихи және әлеуметтік-экономикалық процесстерді зерттеу болған. Сонымен қатар, басты методология - тарихи материализм ежелгі және ортағасырлық қоғамдардың рухани мәдениетін толық және жан-жақты зерттеуге мүмкіндік бермеді. Бұл жағдай 80-ші жылдардың ортасынан бастап өзгере бастады. Бұған себеп болған дүниетанымдық көзқарастарды қайта жаңғыртуда «жаңа» метологияларды кеңінен қолдану болды.

70-ші жылдардың соңында және 80-ші жылдардың басында Еуразия көшпенділерінің рухани мәдениетін зерттеуші ғалымдар Причерномор скифтері, сақтар, пазырықтықтар және осы территориялардағы басқа тайпалардың дүниетанымының негізгі кешенін үнді-ирандық діни-мифологиялық дәстүрге жатады деп тұжырымдады.

Сонымен қоса В. Д. Кубарев скиф-сақ пен пазырық өнерінің архайкалық құбылыстардың (тотемиз қалдықтары, магия, жануарлар культі) қалыптасуы нәтижесінде тұрақты мифологиялық образдардың пайда болуы және де көршілермен мәдени қарым-қатынас (алдыңғы азиялық образдарды сіңіру, скифтік және хунндық ықпалдар) салдары болуы ықтимал [ 10, 136-137б] . Ғалым ежелгі, әсіресе зоологиялық құпияларды ашуда құрылымдық-семиотикалық бағыттың дұрыстығын атай келе Д. С. Раевский мен А. К. Акышевтің осы бағыттағы зерттеудегі жемістерін келтіреді. В. Д. Кубарев жерлеу дәстүрлер көшпенділердің дүниетанымымен байланысты деген басқа да археологтармен бір пікірде.

Сақтардың мифлогиясы жайлы жан-жақты қалпына келтіруді Есік «патша» қорғаны жәдігерлері негізінде А. К. Акишев жүзеге асырды") [1, 36б] . Митраисттік идеологияны тыңғылықты зерттеген Д. Кэмпбелдің еңбектеріне сүйене отырып зерттеген А. К. Акишев сақ космолгиясының құрамдас бөлігі зооморфты образдар мен сақ мифологемі «әлем моделін» мұқият анализдеуден өткізді.

Сонымен бірге Н. В. Полосьмак көшпенділерге қытай өркенитінің ықпалы ғана емес, керісінше де, яғни, ежелгі қытай мифологиясына үндіиран мифологиялық сюжеттерінің ықпал еткенін айтады. 1997 жылы Н. В. Полосьмак «Пазырық мәдениеті. Дүниетанымдық және мифологиялық түсініктерді жаңғырту» атты докторлық диссертациясы осы тақырыптағы ең бірініші жинақталған еңбектердің бірі деп айтса да болады. Диссертацияның негізіне Укок платосында зерттелген қорғандардың материалдары жатады [9, 23б] . Оларды анализдеу мен интерпретациялауда Н. В. Полосьмак әртүрлі жаратылыстану мен гуманитарлық деректер мен мәліметтерді қолданған.

Сақтардың жылқымен бірге жерлеу ғұрпын зерттеген З. С. Самашев сақ дүниетанымын түсінуге үлкен үлес қосты. Сонымен қатар, Ә. Т. Төлеубаевтың Шығыс Қазақстан сақтарының дүниетанымын зерттеуде және Шілікті алтын адамының зерттеулері арқасында Жетісу сақтарының шығыс Қазақстан сақтарымен мәдени байланысын көреміз.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Сақтардың дүниетанымының мәденигенетикалық аспектілері арқылы мәдениет генезисі мен этногенезін археологиялық ескерткіштер мен жәдігерлер арқылы ашып көрсету. Сонымен қатар, ежелгі сақ тайпаларының культін, дүниетанымдық дәстүрі мен идеологиясын зерттеу мен қалпына келтіру басты мақсатымыз.

-Қазақстан және оған жапсарлас жерлерді мекен еткен ежелгі тұрғындарының культтік түсініктеріндегі әртүрлі бейнелеу өнері туындыларының мазмұны мен оған байланысты салт-жоралғыларды ашып көрсету;

- зергерлік өнер туындыларын мен жерлеу ескерткіштерін салыстыру анализінің нәтижесі бойынша миф-ритуалдық түсініктерді қайта қалпына келтіру;

-зергерлік өнер туындылары арқылы дүниетанымдық түсініктердің ерекшеліктерін анықтау;

Зерттеу жұмысының нысанына тақырып бойынша архивтік және қазіргі таңда жинақталған археологиялық материалдар мен ерте темір кезеңіне жататын ғылыми еңбектерді зерттеу, сонымен қатар, мифологиялық сюжеттерді, ерте кезеңдегі салттар, ғұрыптар, дүниетанымдық құрылымдар, діни жүйелер.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы. Сақтар дүниетанымында ерекше орын алатын аң стилінің арнайы зерттелуі.

Зерттеу жұмысының географиялық шеңбері. Магистрлік диссертацияның тақырыбына байланысты зерттеу жұмысының географиялық шеңбері Қазақстан, Ресей, Моңғолия.

Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері.

Қазақстандағы ерте темір дәуірі мәдениеттерінің хронологиялары әрқалай. Жетісу өңіріндегі Есік обасы б. з. б. ІҮ ғасырдың аяғы мен ІІІ ғасырға сай келеді, Бесшатыр обасы б. з. б. Ү-ІҮ ғғ. Оңтүстік Қазақстан өңіріндегі Түгіскен б. з. б. ІХ-Ү ғғ, Ұйғарақ б. з. б. ҮІ ғ. Шығыс Қазақстан өңіріндегі Шілікті б. з. б. ҮІІ-ҮІ ғғ, Берел б. з. б. Ү-ІХ ғғ. Орталық Қазақстан өңіріндегі Тасмола мәдениеті б. з. б ҮІІ-І ғғ. Жалпы Қазақстандағы ерте темір дәуірінің хронологиясы б. з. б. ІХ-І ғғ қамтиды.

Жұмыстың практикалық маңызы.

Зерттеу жұмысы сақтардың дүниетанымы жайында алынған нәтижелер мен ғылыми тұжырымдарды орта мектеп қабырғасында жүргізілетін «Ежелгі Қазақстан тарихы» пәні және тарих апталықтарында, өлкетану сияқты факультатив сабақтармен ұйымдастырылатын түрлі іс-шараларда пайдалануға болады.

Диссертациялық зерттеудің әдістемелік негізідері. Диссертацияның методологиялық ұстанымы объективтілік, жүйелілік және тарихилық принциптерге негізделген. Қазба барысында алынған нақты материалдарды зерделеуде ғылыми зерттеудің көпшілікке танымал салыстырмалы талдау, сараптау, салыстыру және жүйелеу секілді әлемдік тарихнамада кеңінен танылған әдістері басшылыққа алынды. Жиналған археологиялық деректерді, дерек көзі ретінде сынау, яғни алғышарттарын, сақталу формалары мен ерекшеліктерін көрсету, олардағы мәліметтерді сыннан өткізу арқылы археологиялық деректердің бейнелену дәрежесін, ақпараттардың шынайлық деңгейімен толықтығын анықтау сияқты теориялық-методологиялық қағидаларға, ғылыми зерттеудің обьективтілік, жалпы ғылыми принціптеріне, арнайы және нақты ғылыми таным заңдылықтары мен методтарына негізделген.

Жұмыстың құрылымы. Диссертация жұмысы кіріспе, үш бөлімнен қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.

1 САҚ АҢ СТИЛІ ЗЕРТТЕЛУІ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1. 1 Тотемдік, магиялық және шамандық концепциялар

Көшпенділердің рухани өмірін алғашқы зерттеушілерді бірі С. И. Руденко болды (1952; 1953; 1960) [2] . Антикалық зерттеушілері мен жерлеулердегі жәдігерлерге сүйене отырып ол өлілер мен ата-баба культін, магия, дуалау, құрбандық шалу, қайтыс болған адамдардың денесін бальзамдау, еске алу және тағы басқа діни-культтік әрекеттер мен оған қатысты сенімдер мен түсініктерді атап өтті. С. И. Руденконың бұл тұжырымдары қайта қарауды және нақтылауды қажет ететіндіктен зерттеудің осы бағытының дамуына өз үлесін тигізді. Келесі кезеңдерде аталған мәселе бойынша С. С. Сорокин (1978, 1981) [3] , В. Д. Кубарев (1980; 1981; 1987; 1991) [4], А. С. Суразаков (1984; 1986; 1987) [5], Д. Г. Савинов (1994; 1996) [6], Л. С. Марсадолов (1996) [7], Вл. С. Семёнов (1994) [8], Н. В. Полосьмак (1992; 1993; 1994: 1997) [9] және басқа да ғалымдар зерттеді.

Зерттеушілердің негізгі бағыты өнер туындылардағы әртүрлі бейнелеу образдарын анализдеу болды. Өздерінің көзқарастарындағы негізгі тұжырымдарында этнографиялық деректерді кең пайдаланды. Жекелеген жағдайларда кейбір авторлар өз интерпретациясында мәдениетті зерттеуде құрылымдық-семиотикалық әдістерді қолданды. Соған қарамастан, жазба деректерді, салыстырмалы мифология мен осы бағыттағы әртүрлі мектептердің жоспарлары дінтанудағы теоретикалық ұсыныстар толық пайдаланылған жоқ. Қоғам мен жеке адамның мінез-құлқының даму кезеңдерін зерттейтін психология ғылымының жетістіктерін зерттеушілер мүлдем елемеді деседе болады. Мұның барлығы құбылысты субъективті-авторлық түсіндіруге алып келді және ішкі мағынасы мен маңызын толық түсінуге мүмкіндік бермеді.

Бұл жағдайлар сақ тайпаларының дінін толық зерттеуге мүмкіндік туды. Сақтардың сенімі мен мифологиясын қайта жаңғырту мәселелерімен жақсы айналысқан В. Д. Кубарев өзінің екі монографиясының жеке тараулар арнаған. Басқа зерттеушілердің тұжырымдамаларына ол аң стилінің нақты образдарын анализдеу мен бірге этнографиялық, жазба және басқа да деректерді кең қолданды. Ғалымның ойынша Алтайдың ежелгі көшпенді тайпаларының дүниетанымы мен идеологиясын қайта жаңғырту үшін үндіиран мифтері мен түркі халықтарының батырлық эпостарында пайдалану нәтиже береді деп тұжырымдайды [10, 168б] .

Сонымен қоса В. Д. Кубарев скиф-сақ пен сақ өнерінің архаикалық құбылыстардың (тотемиз қалдықтары, магия, жануарлар культі) қалыптасуы нәтижесінде тұрақты мифологиялық образдардың пайда болуы және де көршілермен мәдени қарым-қатынас (алдыңғы азиялық образдарды сіңіру, скифтік және хунндық ықпалдар) салдары болуы ықтимал. Ғалым ежелгі, әсіресе зоологиялық құпияларды ашуда құрылымдық-семиотикалық бағыттың дұрыстығын атай келе Д. С. Раевский (1977; 1978; 1985) мен А. К. Акишевтің (1984) осы бағыттағы зерттеудегі жемістерін келтіреді. В. Д. Кубарев жерлеу дәстүрлер көшпенділердің дүниетанымымен байланысты деген басқа да археологтармен бір пікірде.

Ол этнографиялық материалдар негізінде кейбір жерлеу салттарының (жерлеу құрылысы, жерленген адамның қойылуы және т. б. ) интерпретациясын келтіреді. Осы жағдайда кеңес кезеңі археологтарының дәстүрлі әдісі болып табылатын археологиялық және этнографиялық деректерді байланыстыра зерттеу көшпенділердің рухани мәдениетін жаңғыртуға өз септігін тигізді. Қозғалған мәселеде Н. В. Полосьмактың зерттеулері ерекше орын алады. Зерттеуші алдымен өз мақаласында артынан «Стерегущие золото грифы» (ак-алахинские курганы) » атты монографиясында көшпенділердің кейбір мифологиялық түсініктерін пазырық өнеріндегі балық пен «феникс» құсының образдарын интерпретациялау негізінде тұжырымдайды. Оның ойынша осы екі образдар мен оған қатысты мифологиялық түсініктердің пайда болуын пазырық тайпаларының қытай өркениетімен қарым-қатынасынан туындауы мүмкін екенін келтіреді. [11, 90-96б] .

Сонымен бірге Н. В. Полосьмак көшпенділерге қытай өркенитінің ықпалы ғана емес, керісінше де, яғни, ежелгі қытай мифологиясына үндіиран мифологиялық сюжеттерінің ықпал еткенін айтады. 1997 жылы Н. В. Полосьмак «Пазырық мәдениеті. Дүниетанымдық және мифологиялық түсініктерді жаңғырту» атты докторлық диссертациясы осы тақырыптағы ең бірініші жинақталған еңбектердің бірі деп айтса да болады. Диссертацияның негізіне Укок платосында зерттелген қорғандардың материалдары жатады. Оларды анализдеу мен интерпретациялауда Н. В. Полосьмак әртүрлі жаратылыстану мен гуманитарлық деректер мен мәліметтерді қолданған.

Жұмыстың методологиялық негізін отандық этнография мектептерінің дәстүрлі принциптері, француз әлеуметтік мектебі (Л. Леви-Брюль), структурализмнің кейбір принциптері (Ю. М. Лотман) және М. Элиаданың синтездік әдістері құрады. Бұл зерттеушінің пазырықтықтардың рухани мәдениеті туралы тұжырымдар жасауға мүмкіндік берді. Бірнеше зерттеушілер пазырықтықтардың діни-мифологиялық жүйесінің шығу тегі мен оның компоненттерін анықтауға тырысты. Осылай, 1952 жылы Р. Ханчар олардың дініндегі шаманизмнің кейбір белгілерін көрсетті. Нәтижесінде оны С. С. Сорокин (1978) [12] , Ф. Б. Балонов (1987) [13] , Т. Н. Курочкин (1988; 1992-1994) [14] және тағы басқа да ғалымдар қолдады.

С. С. Сорокин өзінің бір мақаласында, шаманизм - бұл әлемнің құрылысы туралы анимистикалық идеялар мен мифологиялық түсініктердің кешенді үлгісі. Скиф уақытында орманды далалы және Азияға жапсарлас шекарада қалыптасты деген көзқарасты ұсынды. Пазырықтықтар мәдениетіндегі шаманизм белгілерінің дәлелі ретінде, ғалымның ойынша, көшпенділердің жекелеген қорғандарындағы материалдар: музыкалық инструменттер, денедегі суреттер(татуировка), өзіне рахат сезімін тудыратын заттар(қола жаровни, канопля тұқымы және т. б. ) фантастикалық жануарлар мүсіндер және басқа да заттар [12, 184-185б] келтіреді.

Осы бағыттағы зерттеулерді басқа да ғалымдар жалғастырды. 1992 жылы Н. Ю. Кузьмин Саян-Алтайдағы шаманизмнің пайда болуы б. з. б 1 мыңжылдықтың басында үндіеуропалық дәстүрлі-мифологиялық жүйесі негізінде қалыптасты деген тұжырымға келеді. Бұл процестер көшіп келген жаңа тұрғындардың жергілікті этникалық топтармен араласқаннан кейін пайда болғанын айтады. Ғалымның ойынша үндіеуропалық және шамандық симбиоздық түсініктер пазырықтық жерлеу ғұрыптарында толық кездеседі[15, 128-130б] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.