Сотта өкіл бола алмайтын тұлғалар

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗТҰТЫНУОДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сот өкілдігі

Орындаған:

Тексерген:_________________

КАРАГАНДА 2019

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1 АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДЕГІ ӨКІЛДІК ИНСТИТУТЫНЫҢ
ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ ... ... ... ... ... ... ... ...5
.1 Азаматтық іс жүргізудің дербес институты ретіндегі сотта өкілдік ету ұғымы, мәні және маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
.2 Соттағы өкілдіктің жіктелуі, субьектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3 Соттағы өкілдің өкілеттіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13

1. АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДЕГІ АДВОКАТ - ӨКІЛ МӘРТЕБЕСІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 28

КІРІСПЕ

1991 жылдың 16 желтоқсанында Қазақ Советтiк Социалистiк Республикасы атауын Қазақстан Республикасы деп өзгерту туралы заңға қол қойылды[1]. Осы уақыт iшiнде Қазақстан Республикасының Туы, Елтаңбасы, әнұраны сияқты мемлекеттiк рәмiздерi қабылданып, тәуелсiз елдiң алғашқы Конституциясы өмiрге жолдама алды. Осы жылдар iшiнде мемлекет және қоғам дамудың барлық бағыттарында сүбелi жетiстiктерге қол жеткiздi. Қазақстан Президентi Н.Ә. Назарбаевтың елде жүргiзiп отырған әрелi саясатының арқасында мемлекеттiк билiктiң мықты жүйесi құрылды.
Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық зайырлы құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтыра отырып адам және азаматтық құқықтары мен бостандықтарына қорғауды басты мақсатқа қояды және оларға кепiлдiк бередi. Қазақстан Республикасының Конституциясында адам және азаматтық құқықтары мен бостандықтарына арналған 30 бап қарастырылған [2].
Бiздiң мемлекетiмiздiң ең басты қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары болып есептелiнедi. Осы себептен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, мүдделерiн қорғауды жүзеге асырушы тараптардың өкілдерінің, оның ішінде адвокаттардың рөлi арта түстi.
Қазақстан Республикасының 1995 жылы қабылданған Конституциясында жарияланған әрбiр азаматтың бiлiктi заң көмегiн алуға құқығы қағидасы бекітіліген. Осыған орай, Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы Қазақстан Республикасының 2018 жылғы 5 шілдедегі № 176-VІ Заңы [3] және Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік Кодексі Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 31 қазандағы № 377-V Кодексі [4]қабылданды.
Бұл заңдардың негiзгi мақсаты адамның өз құқықтарын, бостандықтарын сотта қорғауға және бiлiктi заң көмегiн алуға мемлекет кепiлдiк берген және Қазақстан Республикасының Конституциясымен баянды етiлген құқығын жүзеге асыруға жәрдемдесуге арналған. Адвокатура қылмыстық iстер бойынша, әкiмшiлiк басқа да iстер бойынша өкiлдiк ету, сондай-ақ азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн қорғау мен iске асыруға жәрдемдесу мақсатында заң көмегiнiң өзге де түрлерiн көрсету жөнiндегi адвокаттардың қызметiн ұйымдастырады.
Қазақстан мемлекетi өз азаматтарының белгiлi бiр iс әрекетiнiң заң жүзiндегi мүмкiндiктерiн таниды және оларға кепiлдiк бередi. Адам мен азамат құқығы - Қазақстан Республикасы Конституциясының iргелi санаты, ол адам және азаматты Қазақстандық қоғамның ең жоғарғы құндылығы ретiнде орнықтырады.
Қазақстан азаматтары өз құқықтары мен бостандықтарын заңға қайшы келмейтiн әдiстермен қорғауға құқығы бар. Қазақстан азаматтары ғана емес, сонымен қатар, Қазақстан аумағында тұратын азаматтығы жоқ адамдар, сондай-ақ басқа елдiң азаматтығы бар шетелдер Қазақстан аумағында құқықтары мен бостандықтарына қысым жасалған болса, олар өз құқықтары мен бостандықтарын қорғауды сұрай алады.
Зертеу жұмысының пәні болып Қазақстан Республикасының құқық жүйесіндегі азаматтық іс жүргізудегі өкілдер институтының құқықтықмәртебесін зерттеу табылады. Сондай-ақ, ізденіс-зерделеу және зерттеу объектісіне Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізудегі өкілдердің жетілуі, сонымен қатар ғылыми зерттеу нәтижелерінің толыққанды көрініс табуы мақсатында кешенді түрде конституциялық, азаматтық, азаматтық іс жүргізу,сот билігі және әділдігі сондай-ақ, адвокаттық қызмет пәні теорияларының басты жағдайларын қамту мәселелері жатады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Соттағы өкілдік ету қызметінің мәні мен өзгешеліктерін зерттей отырып, соттағы өкілдіктің рөлін анықтау.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Сотта өкілдік ету түсінігі мен түрлерін зерттеу;
Өкілдіктің субъектілері мен олардың міндеттемелерін қарастыру;
Сот өкілдігінің субъектілерімен және өкілдердің міндеттемелерімен таныстыру.

1 АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДЕГІ ӨКІЛДІК ИНСТИТУТЫНЫҢ
ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ

1.1 Азаматтық іс жүргізудің дербес институты ретіндегі сотта өкілдік ету ұғымы, мәні және маңызы

Сот билігі - қазақтардың мемлекеттік символы болып табылады. Ұлттық
санада да сот билігі халыққа етене жақын тұрған билік саласы болыпесептеледі. Би, бүгінгі тілмен айтқанда, судья - ел қамқоры, халық жанашырыәрі ақылшысы бола біледі.
Қазақ даласындағы сот билігінің мұраты - сот процесінеқатысушылардың жеңуі, не жеңілуінде емес, екі жақтың жеңілдепшығуында еді. Өйткені, оның басты мақсаты - бітім, бітімгершілік болатын.
Дау мұраты - бітім деген аталы сөз де сол кезден қалған.Қазіргі күнде біздің еліміздің саяси жүйесінің жаңғыртылуы жәнедемократияның әрі қарай дамуы мемлекет дамуының басым бағыттарының біріретінде атап көрсетілген. Бұл кездейсоқ емес, өйткені, бәсекеге қабілеттіліккөптеген елдердің, соның ішінде Қазақстанның дамуының саяси аспектілерінде анықтай бастады.
Бұдан шығатын қорытынды, Қазақстанда сот өкілдігінің кешендістратегиясын дәлме-дәл нақтылау мемлекеттік және қоғамдықинституттардың алдында тұрған өзекті мәселе болып табылады. Осығанбайланысты мемлекет басшысы өз кезегінде Қазақстанның мемлекеттікқұрылымы мен саяси жүйесінің тиімділігін арттыруға бағытталған елдегі ірікөлемдегі саяси реформаларды жалғастырудың қабылданған бағытынөзгертпейтінін тағы да атап өтті. Сонымен қатар, мұнда саяси жаңғыртудыжүзеге асыру барысында бұл сферадағы әлемдік тәжірибені де, сондай-аққазақстандық нақты жағдайды да есепке алу үлкен маңызға ие болатынынескертті.
Жалпы іс жүргізу заңдарына сәйкес азаматтар өз істерін сотта өздері немесе өкілдері арқылы жүргізуге құқылы және азаматтың іске өзінің қатысуы оның бұл іс бойынша өкілі болу құқығынан айырмайды (ҚР АІЖК 58-бабының 1 бөлігі)[4].
Өкілдік - басқа адамның (өкілдік берушінің) атымен бірадамның (өкілдік) сенімхатқа, заңдарға, сот шешіміне не әкімшілік құжатқа негізделген өкілеттігі күшімен жасаған мәмілесі өкілдік берушінің азаматтық құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады, өзгертеді және тоқтатады. Өкілеттік өкілдің әрекет жасаған жағдайынан да көрінуі мүмкін. Мысалы, бөлшек сауда жүйесіндегі сатушы, кассир, т.б. Өкіл жасаған мәміле бойынша тікелей өкілдік берушіде құқықтар мен міндеттер пайда болды. Әрекет қабілеттілігі жоқ адамдардың атынан мәмілелерді олардың заңды өкілдері мен қорғаншылары жасайды (ата-анасы, асырап алушылар) [5, 45б.].
Сотта өкілдік ету - басқа тұлғаның мүддесіне және оның атынан (өкілдік берушінің) өзіне берілген өкілеттігі шегінде процессуалдық әрекеттер жасайтын бір тұлға (өкіл етуші), оның себебіне өкілдік берушінің сәйкесті құқықтар мен міндеттер туындайды.
Сотта аталған процессуалдық іс-әрекеттер жасайтын тұлғаны сотта өкіл етуші деп атайды. Сотта басқа тұлғаның мүддесіне және оның атынан өкілдік етуге өкілдің құқығын куәландыратын құжаттар ұсынуы негіз болып табылады.
Сотта өкіл етуші - өкілдік берушінің мүддесіне және оның атынан өзіне берілген өкілеттігі шегінде процессуалдық әрекеттер жасайтын әрекет қабілеттігі бар тұлға. Сенімхатқа, заңдарға сот шешімдеріне не әкімшілік актісіне негізделген істі сотта жүргізуге тиісінше рәсімделген өкілеттігі бар әрекетке қабілетті кез келген адам сотта өкіл бола алады [5, 38б.].
Сотта өкілдік ету процессуалдық заңмен барлық азаматтық істер бойынша соттарда және азаматтық процестің барлық сатыларында болады.
АІЖҚ-ң 58-бабы бойынша азаматтық істерді сотта әрбір азамат өзі немесе өкілі арқылы жүргізуі мүмкін.
Істі азаматтың тікелей өзі жүргізуі оны осы іс бойынша өкіл алуқұқығынан айырмайды. Ұйымдардың істерін өз құзіреті шегінде заңмен, нормативті құқықтық актімен немесе құрылтай құжатымен бекітілген органдары немесе өкілдері жүргізеді.
Азаматтық істі өкіл арқылы жүргізу немесе сотта өкілдік ету 3 түрлі себеппен айқындалады:
1) Мүдделі тұлғаның істі өзі жүргізуі қолайсыз болса.
2) Мүдделі тұлғаға біліктілік заң көмегі қажет болса (адвокаттың көмегі)
3) Істі өзі жүргізу мүмкіндігі жоқ болса (әрекет қабілеттілігі жоқ болса, кәмелет жасқа толмаса т.б.)
Сотта өкілдік ету- азаматтық істерді қарау және шешу кезінде туындайтын сот пен өкілдің және өкіл мен өкіл тағайындаушының арасындағы қатынастарды реттейтін азаматтық іс жүргізу құқығының жеке институты.
1) сот пен өкіл арасында
2) өкіл мен өкіл тағайындаушы мыс: (талапкер мен адвокат арасында)
Аталған қатынастар азаматтық іс жүргізу құқығының тиісті нормаларының негізінде туындайды. АІЖК-58,62,63-баптары.
Сотта өкілдік етудің мақсаты:
- Өкілдік беруші тұлғаның мүддесін сотта қорғау.
- Өкілдік берушінің іс жүргізу құқығының жүзеге асуына және міндеттерінің орындалуына көмектесу.
- Соттың азаматтық істі дұрыс шешуіне ықпал ету.
Соттағы өкіл-азаматтық іс жүргізу құқыққатынасының жеке дербес субъектісі болып табылады. Дегенмен, соттағы өкілдер АІЖК-44-бабы бойынша іске қатысушы тұлғалардың құрамына кірмейді. Себебі ол іске қатысушы тұлғаға тән белгілерді иеленбейді. Атап айтқанда:
oo Өкілдің іс барысында заңды қызығушылығы болмайды.
oo Өкіл өз атынан емес мүдделі тұлғаның атынан қатысады.
Сонымен соттағы өкілдер дегеніміз - заңмен, жарғымен, ережелермен немесе құрылтай құжаттарымен белгіленген өкілеттілік шегінде сенім білдірушінің атынан істі жүргізуші жеке тұлға.
Сотағы өкілдердің белгілері.
- Өкілдің іс жүргізу құқықтары мен міндеттерінің көлемі сенім білдірушінің немесе өкіл тағайындаушының еркіне байланысты. Бұған заңды өкілдер мен жарғы бойынша өкілдердің өкілеттігі кірмейді.
- Сотта олар өз құқықтарын емес сенім білдірген тұлғаның құқықтырын қорғайды.
- Іс жүргізуі нәтижесінде өкіл тағайындаушының процесуалдық құқықтары мен міндеттері туындайды немесе қысқарады.
Соттағы өкілге заңды күшіне енген сот шешімінің материалдық - құқығының салдары болмайды және олар құқық жөніндегі даудың субъектісі болмағандықтан сот шығындарын өтемейді.
Сенімхатқа, заңдарға, сот шешімдеріне, немесе әкімшілік актісіне негізделген істі сотта жүргізуге тиісінше рәсімделген өкілеттігі бар әрекетке қабілетті кез келген адам сотта өкіл бола алады.
Азаматтық іс жүргізу кодексінің 58 және 62 баптарына сәйкес мына тұлғалар сотта өкіл бола алады.
- адвокаттар
- заңды тұлғаның қызметкерлері осы ұйымның істері бойынша
- кәсіптік одақтың уәкілетті адамдары.
- заңмен жарығымен немесе ережемен осы ұйым мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымның уәкілетті адамдары.
- тең қатысушының тапсырмасы бойынша тең қатысушылардың біреуі.
- іске қатысушының рұқсатымен басқа да адамдар.
- әрекет қабілеттілігі жоқ және шектеулі азаматтың ата-аналары, асырап алушылары қамқоршылары, қорғаушылары.
-хабар- ошарсыз кеткендердің мүлкіне қатысты істер бойынша мүлкіне қамқорлықты жүзеге асыратын адам.
- қайтыс болған адамдардың мүлкіне қатысты іс бойынша сақтаушы немесе қамқоршы.
Сотта өкіл бола алмайтын тұлғалар.
АІЖК-ң 59-бабы бойынша сотта өкіл бола алмайтын тұлғаларға мыналар кіреді.
1.Судьялар,тергеушілер, прокурорлар мен өкілді органның депутаттары, олардың процеске тиісті ұйымның уәкілеттік берілген адамдары немесе заңды өкілдер ретінде қатысу жағдайынан басқа жағдайда сотта өкіл бола алмайды.
2. Адвокатура туралы заңдармен белгіленген ережелерді бұза отырып, заң көмегін көрсету туралы тапсырма алған адвокаттар сотта өкіл бола алмайды.
3. Адам егер мүдделері өзі өкіл болып отырған адамның мүдделеріне қайшы келетін адамадарға осы іс бойынша заң көмегін көрсетсе немесе бұрын көрсеткен болса.
4. Бұрын осы іс бойынша судья, прокурор, сарапшы, маман, аудармашы, куә ретінде қатысса.
5. Істі қарауға қатысушы лауазымды адаммен туыстық қатынастарда болса өкіл бола алмайды.
Сотта өкілдік институтының мақсаты - өкіл етушінің мүддесіне нақты іс-әрекеттер жасау. Сот өкілдігі азаматтық процесте оған берілген өкілеттік шегінде әрекет етеді. Азаматтық іс жүргізу кодексінің 61-бабына орай, іске қатысып отырған адвокат шағым талаптарынан толық бас тартуға, тиесілі мүлікті немесе ақшаны алуға қол қоюға, тағы да басқаларға құқылы емес. Адвокат шағымданған азаматтың қорғаушысы болғандықтан, сотқа дейін шарт жасасуға, әрекет етуге кеңес береді және ол сот отырысындағы жарыссөзге қатысуға ғана келеді. Басқадай қызметтерді мойнына алмайды.
Адвокаттар мен өкілдердің соттағы қызметтермен байланыстылығы олардың функцияларында біршама түсінбеушілік тудырды. Осылайша, Азаматтық іс жүргізу кодексінің 59-бабымен адвокаттар өкілдер санатына жатқызылып, заң шығарушы өзге өкілдер алдында адвокаттардың жоғары дәрежелігі анықталып, мәртебесі белгіленді. Сонымен қатар, АІЖК-нің 60-бабы нормаларымен, Адвокаттардың қызметі туралы занының талаптарын бұзумен, заңды көмек көрсету туралы тапсырманы қабылдаған адвокаттар өкілдер бола алмайтыны белгіленді.
Тәжірибеде заңды өкілдік алауыздықты тудырмайды. Алайда, АІЖК-нің 58-бабында қарастырылған өкілдікке қатысты мәселе туындайды [4]. Кейбір зерттеушілердің, адвокаттардың, заңгерлердің пікіріне сүйенсек, берілген тармақтар АІЖК-нен алып тасталуға жатады. Жасыратыны жоқ, көптеген әріптестерім оны құптайды. Өкіл ретінде сотқа заңгерліктен алыс адамдар келе алады. Олардың ойынша, сот - сахна шығармашылығын дамытатын орын. Бұндай көзқарастың қарсылық тудыратыны анық.
Соттағы өкілдік азаматқа заңдық көмек көрсету үшін конституциялық құқық беруіне кепілдік беруі тиіс. Әрине, өзінің конституциялық құқығын іске асыруда сот өкілдігінің таңдауы болуы қажет. Өкілдікке қойылатын талап - біліктілік пен арнайы дайындықтың болуы.
Мүліктік қатынастарда өкілдікті жүзеге асыру Азаматтық кодекстің 5 тарауында қарастырылған [6]. Соттық дауларда өкіл талапкер немесе жауапкер атынан әртүрлі іс-жүргізу әрекеттерін жасай алады. Әсіресе, ол айғақтар, сотқа ауызша және жазбаша түсінік бере алады, сот шешіміне шағым жасай алады және бейбіт келісім жасауға құқығы бар.
Өкілеттік деп басқа адамның атынан бір адамның сенімхатқа, заңдарға, сот шешіміне не әкімшілік құжатқа негізделген өкілеттігі күшімен жасалған мәмілесін айтамыз. Өкілдік берушінің азаматтық құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады, өзгертеді және тоқтатады.
Өкілеттік өкілдің (бөлшек сауда жүйесіндегі сатушы, кассир) әрекет жасаған жағдайынан көрінуі мүмкін (АК-тің 163-бабы).
Өкілдік институтының маңыздылығы сонда, ол тұлғаға бір мезгілде бірнеше рынокта, оның ішінде шетелде жұмыс істеуге мүмкіндік береді, сондай-ақ істің көзін білетін әрі ұйымдастыра алатын мамандарды тартуға қолайлы келеді.
Іс-әрекеттердің бәрін өкілет арқылы істеуге бола бермейді. Заң бойынша кейбіреулер үшін оның өзі қатысуы керек болады. Заңдылық әрекеттерді өзі ғана жасауы керектігі заңда айтылмаған немесе сол әрекеттердің сипатынан тумаған жағдайлардың бәрінде де өкілдікке рұқсат беріледі. Мәселен, өсиет қалдыру мәселесіне өкілдік болмайды, өйткені, қағазға өсиет қалдырушы өзі қол қоюы керек,некені тіркеуде, лекция оқу, сахнада ойнау тәрізді жеке өзіндік міндеттерді орындағанда арада өкілдік жүрмейді (АК-тің 163-бабы,5-тармағы).
Өкілдік институтының мазмұны субъектілер құрамы туралы ережемен айқындалады, ал ол кезегінде құқықтар мен міндеттердің пайда болуына, олардың мазмұндарына, қорғану түрлеріне негізделеді. Аталған негізгі элементтердің сипаты өкілдік ұғымы арқылы көрінеді.
Өкілдіктің негізгі белгілері:
1. Өкілдіктің субъектілерінің құрамы үш адамнан-өкілдік беруші, өкіл және үшінші жақтан тұрады. Өкілдік беруші өкілге іс-әрекеттерді жасауды тапсырып, тиісті сенімхат берген болса ғана немесе заңды тұлғаның құжаттары бойынша істейтін болса ғана өкілдің іс-әрекеттері өкілдік беруші үшін құқықтар мен міндеттер тудыра алады. Азаматтық құқықтың кез келген субъектілер, құқық қабілеттілігі бар немесе жоқ адам да, заңды тұлға да өкілдік беруші бола алады. Өкілеттікті жүзеге асыру кезінде екі бірдей құқықтық қатынас жүзеге асырылады: өкілдік беруші мен өкіл арасындағы ішкіқұқықтық қатынас, өкіл мен үшінші жақ арасындағы сыртқы құқықтық қатынас. Алайда екінші құқықтық қатынаста өкіл іс-әрекетке өз атынан түспейді.
Ал азаматтық құқық субъектілерінің бәрі бірдей өкіл бола алмайды. Азаматтық әрекет қабілеттілігі бар кез-келген тұлға, яғни азаматтар мен заңды тұлғалар өкіл бола алады. Мұның өзі алдымен азаматтың 18 жасқа толу керектігін көрсетеді, бұл жаста оған азаматтық әрекет қабілеттігі толықтай тән, ал заңды тұлғадағы өкілдік жарғымен айқындалған құқықтық қабілеттілікке қайшы келмеуі тиіс. Азаматтық Іс жүргізу кодексі сотта өкіл бола алмайтын тұлғалар тобын белгілейді. Олар: судьялар, тергеушілер, прокурорлар, істі қарауға қатысы бар лауазымды тұлғамен туыстық қатынасы бар тұлғалар.
Өкіл беруші кез-келген азаматтық құқық субъектісі бола алады. Өкілеттік берушінің әрекет қабілеттігі тек ерікті түрдегі өкілдік үшін қажет.
Үшінші жақ -- азамат немесе заңды тұлға. Өкілдік онымен әрекетке түсуі нәтижесінде өкілдік берушінің азаматтық құқық қатнастары белгіленеді, өзгереді және тоқтатылады.
2. Өкілдік шартсыз болуы мүмкін. Азаматтық кодекстің әрекет қабілетсіз азаматтар атынан заңды өкіл болу шартын қарастыратын 164-бабынан басқа АІК-де соттағы заңды өкіл туралы ереже қарастырылған. АІК 38-бабында әрекет қабілетсіз азаматтардың, толық әрекет қабілеттігі жоқ азаматтардың, әрекет қабілеттігі шектеулі деп танылған азаматтардың құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін сотта олардың ата-аналары, асырап алушылары, қамқоршылары мен қорғаншылары сотта өздерінің өкілетті құжаттарын көрсете отырып қорғай алады. Қазақстан Республикасының Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Кодексінің 111 - бабына сәйкес қамқоршылар мен қорғаншылар заң жүзінде қамқоршылыққа алынғандардың өкілдері болып табылады және барлық қажетті мәмілелерді олардың атынан және олардың мүдделерін көздеп жасайды[7].
Қамқоршылар өздерінің қамқоршылығындағы адамдардың өз бетінше жасауға құқығы жоқ мәмілелерді жасауға келісім береді, қамқоршылығындағылардың өз құқықтарын жүзеге асыруына және міндеттерін атқаруына жәрдем көрсетеді, сондай-ақ оларды үшінші бір тұлғалардың тарапынан ықтимал қиянаттардан қорғайды.
3. Өкілдіктің құқығы мен міндетінен туындайтын қандайда бір әрекеттер өкілдік беруші үшін жасалады. Өкілдің барлық әрекеттері өкіл беруші үшін заңды салдарлар туғызады.
4. Өкіл өкілеттік негізінде әрекет етеді. Өкілеттік бұл -- өкілдің жасай алатын әрекеттер шеңбері, құқықтық қатынастардағы өкілдің мәміле негізінде белгіленген мүмкіндіктерінің шектері.Өкілдіктің түріне қарай өкілеттік әртүрлі тәсілдермен қалыптасады. Ерікті өкілдікте өкілеттік екі жақтың келісімімен жүзеге асырылатын әрекеттер сипаты шарт немесе сенімхат мәтінінде көрсетіледі.
Өкілдік негізі бір тұлғаның (өкілдік беруші, сенім беруші) екінші тұлғамен (өкілмен) өкілеттікті бөлісуі жатыр. Мұндай өкілеттік болмаған және өкілдік қатнасын асыра пайдаланған екінші жақтың өкілдік беруші тұлғаның атынан жасалған мәмілесі жарамсыз болып табылады. Бірақ Азаматтық кодекстің 165-бабына сәйкес өкілдігі жоқ басқа бір адамның атынан немесе өкілеттігін асыра пайдаланып жасаған мәмілесі өкілдік беруші кейін осы мәмілені кейіннен мақұлдаған ретте ғана үшін азаматтық құқықтар мен міндеттерді туғызады, өзгертеді және тоқтатады. Әрі өкілдік берушінің берушінің кейіннен мақұлдауы мәмілені оны жасаған кезінен бастап жарамды етеді.
Өкілеттік туындауының негізі - заң фактісі болып табылады. Заңда мынандай өкілдіктің негіздері бар: шартта немесе алдын-ала келісімде көрсетілген өкіл ұстауға тілек білдірген өкілдік берушінің еркі; заңда көрсетілген фактілер; мәселен ата-ана өздерінің балаларының заңды өкілдері бола алады, әрі олардың құқықтары мен міндеттерін кез келген жеке және заңды тұлғалар алдында қорғай алады, сондай-ақ балалары үшін сотта арнайы өкіл болып қатыса алады (АК-тің 164-бабы); уәкілетті органның актісі-тұлғалар өкіл болып қатысуға рұқсат беретін акт. Мысалы өкілеттік міндетті атқаруды талап ететін лауазымға тағайындау өкілеттік сондай-ақ өкілдің (бөлшек сауда жүйесіндегі сатушы, кассир және т.с.с.) әрекет жасайтын жағдайынан да көрінуі мүмкін (АК-тің 163-бабының 1-тармағы).

2.1 Сотта өкілдік етудің жіктелуі, субьектілері және өкілдің өкілеттіктері

Сот пен өкілдердің арасында құқықтық қатынастар белгілі заңды фактілерге байланысты туындайды. Ол фактілерге:
oo Сотқа өкілеттігін куәландыратын құжаттарды табыстау немесе өкіл берушінің өкіл тағайындау жөніндегі ауызша өтінішін хаттамаға тіркеу. АІЖК 59-бабы 6, 7 тармағы.
oo Өкілді іске қатыстыру жөніндегі соттың ұйғарымы жатады.
Азаматтық іс жүргізу заңдары бойынша сотта өкілдік етудің 2 түрі бар.
а) Тапсырма бойынша өкілдік ету.
б) Заңды өкілдер.
Тапсырма бойынша өкілдік етудің өзі бірнеше түрлерге бөлінеді.
- Шарттық өкілдер-тапсырма шарты бойынша немесе еңбек шарты бойынша пайда болады. Мұндай өкілдік беруші (тарап, үшінші тұлға) басқа тұлғаға (өкіл етушіге) сотта оның ісін жүргізуін тапсырады. Азаматтық процесс бойынша тарап немесе үшінші тұлға ретінде қатысатын іске өзінің қатысуы оның бұл іс бойынша өкілі болу құқығынан айырмайды (ҚР АІЖК 58-бабының 1-бөлігі). Сонымен қатар істің мән-жайлары бойынша қажет болса, сот тараптардың сот отырысына қатысуын міндетті деп тани алады (ҚР АІЖК 187-бабы 5-бөлігі).Оған адвокаттың қызметі немесе азаматтардың өтініші бойынша кез-келген тұлғанаң өкіл ретінде қатысуы және тең қатысушылардың біреуінің басқа қатысушылар атынан өкіл ретінде іске қатысуы жатады (АІЖК 59-бабы 1, 6, 7т.).
- Қоғамдық өкілдер- азаматтық қоғамдық бірлестіктерге мүше болуы негізінде пайда болады.
- Заң көмегін заңмен немесе жарғымен басқа адамдардың мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымдардың уәкілетті адамдары жүргізеді. АІЖК 59-бабы 3,4 - тармақтары.
- Жарғы бойынша өкілдік ету - ұйымдардың ісін сотта заңмен, құрылтай құжаттарымен берілген өкілеттік шегінде олардың органдары немесе өкілдері жүргізеді. Заңды тұлғалардың басшылары сотқа олардың қызметтік жағдайын немесе өкілеттіктерін куәландыратын құжаттар береді. АІЖК 58-бабы 2 -тармағы, 59-бабы 2, 5-тармағы.
Ұйымдардың ісін сотта оларға заңмен, өзге нормативтік құқықтық актілермен немесе құрылтай құжаттарымен берілген өкілеттіктердің шегінде іс-әрекет жасайтын олардың органдары және тиісті өкілеттіктер берілген олардың өкілдері жүргізеді. Заңды тұлғалардың басшыларын сотта олардың өкілдері жүргізеді. Заңды тұлғалардың басшылары сотқа олардың қызметтік жағдайын немесе өкілеттіктерін куәландыратын құжаттар береді.
Заңды және қоғамдық өкілдердің, заңды тұлғалардың органдары мен өкілдерінің өкілеттіктері сәйкесті заңдардан, құрылтай құжаттарынан немесе ережелерден туындайды.
Заңды өкілдер АІЖК 63,304- баптарында көзделгендей әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеттігі шектеулі адамдарға тағайындалады. Олардың өкілдері ретінде ата-аналары, асырап алушылары, қамқоршылары , қорғаншылары қатысады. Заңды өкілдер заңда көзделген шектеулермен өкілдік етушінің атынан жасау құқығы өкілдік берушіге тиесілі барлық іс жүргізу әрекеттерін жасайды.
Заңды өкілдік ету - заңның тікелей көрсетілуіне негізделген өкілдік ету. ҚР АІЖК-нің 63-бабы бойынша сотта заңды өкілдік ету:
- әрекетке қабілетсіз (14 жасқа дейінгі, есі дұрыс емес), әрекет қабілетіне толық ие емес (14-18 жаста) немесе әрекетке қабілеті шектеулі (маскүнемдіктен, нашақорлықтан) азаматтардың жеке және мүліктік құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін ата-аналармен, асырап алушылармен, қамқоршылар немесе қорғаншылармен;
- хабар-ошарсыз кеткен деп белгіленген тәртіппен танылған азамат қатысуға тиісті іс бойынша - мүлкіне қамқорлықты жүзеге асыратын адаммен;
- қайтыс болған немесе қайтыс болды деп белгіленген тәртіппен жарияланған адамның мұрагері қатысуға тиісті іс бойынша, егер мұраны әлі ешкім қабылдамаса - мұралық мүлікті қорғау мен басқару үшін тағайындалған сақтаушы немесе қамқоршымен жүзеге асырылады.
Сонымен заңды өкілдік ету туындау негізі үшін әртүрлі заңды фактілер қажет - туыстық, асырап алушылық, қорғаншы немесе қамқоршы тағайындауы.Заңды өкілдік істі сотта өздері жүргізеді немесе басқа өкілге тапсыра алады (ҚР АІЖК 63-бабы 4-бөлігі).
Сотта өкілдің өкілдік ету құқығын куәландыратын құжаттары:
1. заңды тұлғалардың басшылары сотқа олардың қызметтік жағдайын немесе өкілеттіктерін куәландыратын куәліктер;
2. заңды тұлғаның өкілдерінің куәліктері (тапсырмалары);
3. АХАЖ органдарының куәліктері немесе қамқоршылық және қорғаншылық органдарының куәліктері;
4. клиент пен адвокат арасындағы жасалған келісім-шарт, ордер, менімхат;
5. өзге жеке және заңды тұлғалардың нотариуспен куәландырылған сенімхаттары.
Заңды өкілдер заңда көзделген шектеулермен өкілдік етушілердің атынан жасау құқығы өкілдік берушіге тиесілі барлық іс жүргізу әрекеттерін жасайды.
Өкілдің өкілеттігін беруші белгілейді және заңға сәйкес берілген және ресімделінген сенімхатта көзделуі тиіс.
Азаматтық сот өндірісінде адвокаттың іске қатысуы арнайы заңмен реттеледі. Адвокаттық алқаларда мүше болатын және мамандық негізінде заң көмегін көрсете алатын жоғарғы заң білімі бар, 2 жылдан жоғары жұмыс стажы бар, адвокаттың әрекетті жүзеге асыруға лицения алған ҚР азаматы адвокат бола алады[3].
Қасақана қылмысы үшін сотталған немесе әрекет қабілеттілігі жоқ немесе шектелген азаматтар, адвокаттық алқалардын шығарылғандар - адвокат бола алмайды.
Лицензия біліктілік емтиханы тапсырылғаннан кейін беріледі және оның күші ҚР-ң бүкіл территориясына қатысты болады.
Заң көмегін көрсету жөніндегі төлемақылар адвокат пен клиент арасындағы келісімдермен реттеледі.
Адвокат заң көмегін көрсету негізінде белгілі болған мәліметтерді құпия түрінде сақтауға міндетті. Құпияны сақтамаған жағдайда жауапкершілікке тартылады. Адвокаттық қызмет туралы заңның 3, 18 - баптары.

5.1 Соттағы өкілдің өкілеттіктері

Соттағы өкілдердің өкілеттігі жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Жалпы өкілеттілікке сот шешімі мен ұйғарымына шағындану құқығынан басқа АІЖК-ң 47-бабында көзделген барлық әрекеттер кіреді.
Арнайы өкілеттілікке АІЖК-ң 61-бабында аталған әрекеттер кіреді. Аталған іс-әрекеттерді әрқайсысын жасауға өкілеттігі өкілдік беруші берген сенімхатта арнайы көзделуі тиіс.
Әрбір өкіл өзінің өкілеттігін куаландыратын құжатын және жеке басын куаландыратын құжатын сотқа табыс етуі тиіс.
Адвокаттың нақты іс жүргізуге арналған төкілеттігі немесе адвокаттың кеңсе берген ордермен, ал ол кызметін дербес жүргізген жағдайда адвокат клиентпен жасасқан шартпен куәландырылады.
Кәсіптік одақтар мен басқа ұйымдық уәкілеттік берілген адамдар сотқа осы іс бойынша өкілдікті жүзеге асыруға арналған тапсырманы куәландыратын құжаттарды беруге тиіс. 159 бап, 3,4,5-тармақ.
Заңды тұлғаның басшылары заңды тұлға атынан тиісті сенімхаттар береді.
59-баптың 6,7-тармағы бойынша ауызша сенім бірдіру сот хаттамасына енгізілуі тиіс.
Ата-аналар заңды өкіл ретінде сотқа АХАЖ органдар берген баланың тууы туралы куәлігін беруі тиіс.
Асырап алушылар-сот шешімдерін және жаңадан алған тууы туралы куәлікті көрсетуі тиіс.
Қамқоршылар мен қорғаушылар сол органдардан берілген актілерді көрсетуі тиіс [3].
Азаматтық заңдылыққа сай өкілдік заңды және ерікті деп бөлінеді. Заңды өкілдік тікелей заңнан туындайды, әрі ол өкілдік берушінің еркіне қарамайды. Мысалы, Теңіз жолы сауда кодексі бойыншакеме капитаны қызмет бабында жасалған мәмілеге байланысты кеме иесінің және жүк иесінің өкілі болып табылады, жолшыбай не барған жерінде кеме иесінің немесе жүк иесінің өкілдері болмаса, жағдайға байланысты талап қою мәселесін өзі шеше береді, кейбір мәмілелерге билік етеді (ТЖСК-нің 50-бабы) Шартқа негізделген өкілдік ерікті өкілдік деп атайды. Мұның өзі өкілдік берушінің еркіне байланысты болады. Өкілдік беруші өкілдік тауып қана қоймай, оның өкілеттігін де айқындайды (мысалы, тапсырма шарты).
Заңды өкілділік сот шешіміне немесе әкімшілік актіге негізделеді. Азаматтық хал актілерін тіркеу органында тіркелген туу куәліктері негізінде ата-аналар өз балаларының өкілі бола алады. Балаларды асырап алу жағдайында дәл солай тіркеу жүргізіледі және асырап алушыларды ата-ана ретінде жасылуына және жаңа туу туралы куәліктің берілуіне жергілікті атқарушы органның әкімшілік шешім-актісі негіз бола алады.
Өкілдің өкілеттіктері заңға сәйкес берілген және рәсімделген сенімхатта көрсетілуге тиіс. Кәсіптік одақтар мен басқа ұйымдардың уәкілеттік берілген адамдары сотқа осы іс бойынша өкілдікті жүзеге асыруға арналған тапсырманы куәландыратын құжаттарды беруі тиіс (ҚР АІЖК 59-бабының 3,4, және 5 тармақшылары). Адвокаттың нақты істі жүргізуге арналған өкілеттігі заң консультациясы немесе адвокаттық кеңсе берген ордермен, ал өз қызметін дербес жүргізген жағдайда - адвокат клиентпен жасасқан шартпен куәландырады. Заңды тұлғаның ағынан сенімхатты тиісті заңды тұлғаның басшысы немесе өзге уәкілетті адамы береді. ҚР АІЖК-ің 59 бабының 6) және 7) тармақшыларында аталған өкілдің өкілеттігі сенімхатта немесе сот отырысының хаттамасына кіргізген сенім білдірушінің сотта берген ауызша түрдегі өтінішінде көрініс табуы мүмкін.
Азаматтық кодекске сәйкес әрекет қабілеті жоқ азаматтарға, әрекет қабілеті шектеулі азаматтарға, жасөспірімдерге, психикалық ауыратын азаматтарға қамқоршы, ішімдікке салынған азаматтар мен нашақорларға сот қорғаншы тағайындайды. Бұл өкілдердің өкілеттігі заңмен анықталады, сондықтан олар заңды өкілдер деп аталады.
Өкілетсіз екінші бір тұлғаныңмүддесі үшін әрекет еткен тұлға өкіл болып табылмайды. Өкілетсіз әрекетке АК 165-бабы өкілеттікті асыра пайдаланушыларды да жатқызады. Өкілеттікті асыра пайдалануға сенімхатта көрсетілмеген мәмілелерді жүзеге асыру жатқызылады[6]. Мысалы, пәтерді мәміле бойынша жалға алу керек болса, өкіл оны сатып-алуға келісімге отырады. Өкіл асара пайдаланған өкілеттіктің салдарын өкілдік беруші қолдаса, онда әрекет негізінде туындаған құқықтар мен міндеттер осы әрекет жасалған уақыттан бастап өкіл берушіге тиісті болады. Егер өкіл беруші әрекетті қолдамаса, оның ішінде өкілеттікті асыра пайдалану негізінде жасалған мәмілелерді дұрыс деп таппаса, онда үшінші жақ алдында жауапкершілікті өкіл ретінде қатынасқа түскен адам алады.
Рыноктық қатынасқа өту және мүліктік айналымның дамуы жағдайында тауар-ақша қатынасында коммерциялық өкілдік маңызды орын алады. Коммерциялық өкіл - бұл шарт жасасу кезінде кәсіпкер атаныан тұрақты және еркіті өкіл бола алатын тұлға.
Егер мұндай шарттың тарабы кәсіпкерлік жүйеде шарт жасасқан кезде олардың атынан үнемі және дербес өкілдік етуші болмаса, онда коммерциялық өкілдік туындай (АК-тің 166-бабының 1- тармағы). Мұндай жағдайда коммерциялық өкіл өкілдің өкілеттігі көрсетілетін жазбаша шарт негізінде, ал ол көрсетілмеген жағдайда- сенімхат негізінде әрекет жасайды. Коммерциялық өкілдік екі түрге бөлінеді: өз өкілдігі және бөтен тұлғаның алдында болатын өкілдік.
Өз атынан болу - заңды тұлға өкілді өз құрылымына тағайындайды және ол арқылыөзінің құқықтарымен міндеттерін орындап, мүделерін қорғайды. Мұндай өкілетте бір субъект болады, сырттан бөтен тұлғаны айналымға қатыстырмайды (АК-тің 163-бабының 1- тармағы). Мысалы, жұмыс беруші атынан басқа субъектілермен құқықтық қатынаста өзінің қызметтік міндетін атқаратын жұмысшы, кәсіпорыннң ісін жүргізуші немесе сауда мәмілесін жасаушы кәсіпорын қызметкері сәйкес заңды тұлғаның өкілі болып табылады. (дүкен сатушысы, кәсіпорынның заңды кеңесшісі, т.б.).
Өз атынан өкіл болу сонымен қатар басқа да тәсілмен жасалуы мүмкін. Әсіресе, олар заңды тұлға өз қаржысы есебінен қосымша құрылымдық бөлімдерді құру кезінде пайда болады. Мысалы оған заңды тұлғалардың филиалдарын, өкілдіктерін және шаруашылық серіктестіктерін жатқызуға болады. Олар өздерін құрушылардың мүддесі үшін мәмілеге қатысқан кезде бұл құрылған жаңа құрылымдардың құқықтық жағдайының тең болатынын естен шығармау қажет. Бірақ олар заңды тұлға бола алмайды. Бұл құрылымдық бөлімдердің жетекшілерін құрушы коммерциялық заңды тұлғалардың уәкілетті органдыры тағайындайды және олар сенімхатта көрсетілген функцияларды ғана атқара алады.
Коммерциялық өкілдіктің екінші түрі-басқалардың мүдделері үшін болса да өз атынан әрекет ететін адамдар (коммерциялық делдалдар, мұрагерлік кезінде өсиетті орындау тапсырылған адамдар және т.б.). Өкілдіктің бұл түрі бизнес сферасында қызмет көрсетудің өзіндік түрі ретінде сипатталды. Мүліктік айналымда бұл өкілдік арнайы делдалдық түрі ретінде қолданылады.
Рыноктың қажеттілігіне сәйкес делдалдық қызметтің дамуын өкілдікті жүзеге асыру жолы нормативтік актілермен реттеледі.
Коммерциялық өкілдің өкілеттігі жазбаша шартта тікелей көрсетілуі тиіс немесе оған берілетін сенімхатта да жазылады. Коммерциялық өкіл бір мезгілде өзінің қатысуымен жасалатын шартың түрлі тараптарын мүдделерін білдіре алады. Бұл орайда ол өзіне берілген кәдімгі кәсіпкердің ыждағаттығымен орындауға міндетті.(АК-тің 166-бабының 4-тармағы).
Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген салаларындағы коммерциялық өкілдіктің ерекшеліктері заңмен белгіленеді.
Коммерциялық өкілдіктедің ерекше сипаты төмендегі ережелерден көрінеді:
1) коммерциялық өкілдердің өкілеттігі сенімхаттарда жазбаша көрсетілуі тиіс;
2) коммерциялық өкілге өкілдік беруші атынан өз мүддесі үшін немесе басқа тұлғаға қатысты мәмілелер жасауға жол берілмейді, сонымен қатар бір уақытта өкілге оның қатысуымен жасалған шарттың әртүрлі тараптарының мүдделерін білдіре алады (мысалы, сатушы мен сатып алушының, жалға беруші мен жалға алушының және т.б.).
3) комерциялық өкіл өзара жасасқан шартта көрсетілген болса, шарт тараптарынан сыйлық ақы алуға құқылы;
4) коммерциялық өкілге сауда мәмілелерін жаса кезінде мәлім болған құпияларды сақтау міндеті жүктеледі.
Коммерциялық өкілдіктің бір сферасы сақтандыру құқықтық қатынасы болып табылады. Қазақстан Республикасының Сақтандыру туралыЗаңы [8] бойынша сақтандыру ұйымы ретінде тіркелген, заңды тұлғалардың атынан әрекет ететін сақтандыру брокерларының қызметіне жол берілген. Қазақстан Республикасының азаматтары мен заңды тұлғалары үшін сақтандыру брокері ретінде лицензияланған қызмет қажет емес. Шетелдік заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының территориясында сақтандыру брокерлік қызметтерін өздерінің филиалдары немесе өкілдіктері арқылы белгіленген тәртіпте жүзеге асыра алады.
2009 жылғы 18 қарашадағы Қазақстан Республикасы судьяларының V-съезінде берілген Елбасының тапсырмаларын орындау шаралары туралы Жоспарының 6-тармағында Дауларды қараудың альтернативті нысандары, соның ішінде жарастыру үрдістерін (медиация) енгізу мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнамаларына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заң жобасын дайындау мәселелері қарастырылған.
Осы орайда беріліп отырған мақала құқық теориясындағы өкілдік институты мен медиация түсініктерінің арақатынасы туралы кейбір өзекті мәселелерге қатысты жазылып отыр.
Өкілдік және медиацияның өзара ұштасу кезеңдері мен жағдайлары құқық тәжірибесінде кеңінен кездесіп жатырғандығы бәрімізге белгілі. Алайда, қазіргі кездегі медиация түсінігі салыстырмалы түрде өкілдік институтынан кейін пайда болып отырған құқықтық институттарының бірі.
Қазіргі таңда шаруашылық субъектілері арасындағы экономикалық қатынастардың тұрақтылығы көптеген субъективтік және объективтік факторларға тәуелді. Осыған байланысты кәсіпкерлік қызметтегі субъектілер арасында даулар мен таластардың туындауы сирек емес.
Бұл өзектілігі жағынан теориялық және тәжірибелік сұрақтардың бірі. Осы орайда корпоративтік даулар мен корпоративтік таластар ұғымдарының түсіндірілуі өзекті. Азаматтық құқық пен азаматтық іс жүргізу құқығының мамандары, сондай-ақ осы сұрақтармен шұғылданатын ғалымдардың пайымдауы бойынша корпоративтік талас - бұл соттағы қарастырылып жатырған дау [9, 52б]. Алайда, бұндай көзқарасқа бірқатар қарсы пікірлер де бар. Құқықтық доктрина мен заңнамада дауларды қараудың соттағы және соттан тыс тәсілдері бар екендігі кездейсоқ емес (мысалы еңбек, сайлау және әкімшілік даулар). Корпоративтік дау соттан тыс тәсілмен шешілуі де мүмкін (претензиялық тәртіптер мен медиаторлар (немесе өкілдер) арқылы).
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 5-тарауында аталып кеткен өкілдік институты, аталмыш корпоративтік даулар мен таластардың бір шығу жолы ретінде қарастырылуы мүмкін. Демек, басқа адамның (өкілдік берушінің) атынан бір адамның (өкілдің) сенімхатқа, заңдарға, сот шешіміне не әкімшілік құжатқа негізделген өкілеттігі күшімен жасаған мәмілесі өкілдік берушінің азаматтық құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады, өзгетеді және тоқтатады [6]. Өкіл деп танылатын тұлғамен жүзеге асырылатын өкілдік беруші деп аталатын өзге тұлғаның атынан тұлғаның азаматтық құқықтары мен міндеттерін тудыратын, өзгертетін немесе тоқтататын мәмілелер немесе өзге де юридикалық ерекше орны бар әрекеттерді жасау (мысалы, сотқа талап-арыз беру немесе сот отырысына қатысу) өкіл етушілік құқықтық қатынастарын айтамыз. Демек, жалпы ережелер бойынша, азаматтық құқықтың субъектілері болып табылатын заңды тұлғалар (корпорациялар) өзге тұлғалардың делдалдық қызметіне жүгінбей мүліктік айналымға өз атынан қатысуларына құқықтары бар. Алайда, осыған қарамастан азаматтық айналымда өкілдік институты кеңінен қолданылады. Ӛкілдікке мұқтаждық өкілдік берушінің өз құқықтары мен мүдделерін немесе міндеттерін жүзеге асыра алмауы себебінен пайда болуы мүмкін. Егер осы негіздерді заңды тұлғалар мысалына аударатын болсақ, бұл реттерде өкілдің тәжірибесін, арнайы білімдері мен біліктілігін пайдалану үшін қолданылатын өкілдіктің осындай бір қырлары туралы айтуға болады. Әдетте кәсіпкерлік қызметтегі өкілдік сол кәсіпкерліктің бәсеңдігін жойып, алғырлығын арттыру үшін қолданылуы ықтимал (мысалы, кәсіпкер атынын сотта өкілдік ету).
Кәсіпкерлік қызметтердегі корпорациялар үшін өкілдік институты ерекше мүмкіндік. Корпоративтік құқықта туындайтын дауларды алдын-алу немесе оларды шешу кезінде корпорациялар тек қана өз заңгерлерінің көмегіне жүгініп қоймай, өкілдердің қызметіне де назарларын аударады.
Қазіргі ғылымда өкілдік институты мен медиация (делдал қызметі, келіссөздер мен жарастыру) түсініктерінің арақатынасы, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтары, бір сұраққа келгендегі шешу тәсілдерінің біркелкілігі мен әрнысандылығы, ғылымдағы ұштасу және түйісу жерлері қарастырылып, зерттелуде. Осыған орай, егер корпоративтік құқықтағы өкіл, корпорацияның тапсырмасы бойынша белгілі бір істі жүзеге асырумен айналысатын болса (мысалы, белгілі бір дауды шешу үшін өкіл қызметіне жүгіну), бұндай жағдайда сол өкілдің заңды мәртебесі медиатордың мәртебесімен тұспа-тұс келеді ме, медиатор мен өкілге өкілеттілік берудің тәртіптері қалай жүзеге асырылады және қалай ресімделеді? - деген сұрақтарға жауап іздестіріп көрейік.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 166 - бабына назар салатын болсақ, онда кәсіпкерлік шарт жасасқан кезде олардың атынан үнемі және дербес өкілдік етуші адам (коммерциялық өкіл) өкілдің өкілеттігі жазбаша шарт негізінде, ал ол көрсетілмеген жағдайда - сенімхат негізінде де әрекет жасайды. Коммерциялық өкіл сонымен бір мезгілде өзінің қатысуымен жасалатын шарттың түрлі тараптарының мүдделерін білдіре алады. Бұл орайда ол өзіне берілген тапсырмаларды кәдімгі кәсіпкердің ыждалағаттығымен орындауға міндетті [6]. Жоғарыда көрсетілген мәтіннің мазмұнынан біз коммерциялық өкіл өкілдік берушінің сенімхаты негізінде, не болмаса кәсіпкерлермен шарт жасасу негізінде өз қызметін жүзеге асыратындығын білдік. Бұл жағдай өз алдына ерекше маңызды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.