Қара топырақтар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

Кіріспе
Негізгі бөлім

Өсімдіктердің фосфорлық қоректену диагностикасы . . . 4
Фосфор тыңайтқышының өсімдікке және топыраққа маңызы . . . 5

Қорытынд . . . 8
Пайдаланылған әдебиет . . . 9

Кіріспе

Агрохимия өсімдікттің, топырақтың және тыңайтқыштарың өзара қатынасын, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімін арттырып, сапасын жақсарту үшін, топырақ құнарлығынын ұдайы жоғарлығын зерттейтін ғылым.

Агрохимия ғылымының жетістіктерін талдай отырып, қазіргі кезеңде оның алдында шешуді қажет ететін мынандай басты міндеттер анықталады: Өсімдіктің қоректенуі мен оның өсу кезеңдерінде жүретін органикалық және минералдық заттардың алмасу құбылысын зерттеу. Физиологиялық-биохимиялық процестерді, қоректік элементтердің рөлін тереңіріек талдау. Сөйтіп өсімдіктің қоректенуінің минералдық теориясын жетілдіру

Өсірілетін дақылдардың биологиялық ерекшеліктеріне сәйкес әрбір аймақ топырағының ғылыми тұрғыдан айқындалған, қоректік элементтердің жылжымалы түрлерімен қамтамасыз етілуі деңгейін жасау.

Өсімдік өнімінің сандық және сапалық көрсеткіштерінің мөлшерін қалыптастыру.

Фосфор өсімдік тіршілгіне қажетті элементтің бірі болып саналады. Кезінде орыс оқымыстысы А. Е. Фереман (Фосфор- тіршілік пен ақыл-ой элементі) деген

Фосфор-барлық тірі организимнің құрамына кіретін маңызды элемент. Фосфор ферменттердің, дәрумендердің құрамында болады. Фосфорсыз хлорофилл түзілмейді, онда өсімдік жапырағы көмірқышқыл газын сіңіре алмайды. Өсімдікте фосфор жетіспесе, жапырақта қара қошқыл жасыл, қара дақ пайда болып, өсімдіктің гүлденуі мен пісуі баяулайды. Фосфор тыңайтқышын топыраққа енгізу арқылы алынатын жемістің сапасын жақсартып, өнімі артады.

Өсімдікте фосфор шамалы мөлшерде түрлі минералдық қосылыстар түрінде кездеседі. Оған негізінен орта фосфор қышқылының тұздары жатады. Өсімдік организмінде фосфор көптеген процестерге қатысады. Мысалы, құрамында фосфор қышқылы бар АТФ-сыз фотосинтез және тыныс алу процестері өтпейді, сондай-ақ өсімдіктегі қосылыстардың түрленуі болмайды. Жалпы өсімідіктің қоректенуін топырақтың жылжымалы фосфор мөлшері анықтайды. Сондықтан топырақтың фосфатпен қамтамасыз етілу деңгейін жылжымалы фосфор шамасы бойынша бағалайды. Жылжымалы фосфор мөлшері ауыспалы егістіктің әрбір гектарынан 45-50ц астық бірлігін алуды қамтамасыз етеді.

Негізгі бөлім

Фосфор топырақта минералдық және органикалық түрдекездеседі. Органикалық қосындылардағы фосфор химиялық реак-цияларға қатысады, бірақ ол өте берік ұсталғандығынан органи-калық заттың минералданғанынан соң ғана өсімдіктермен пайдаланаалады. Минералдық фосфордың қайнар көзі болып апатит минералытабылады. Топырақ ерітіндісінде фосфор жеткіліксіз болған жағ-дайда апатит ери бастайды. Минералдық фосфат-иондар топырақ-тың сіңіру кешенінің оң зарядты учаскелерінде адсорбцияланады. Адсорбцияланған фосфор және басқа қатты түрлері өте азмөлшерде кездесетін еріген фосформен (H2PO4-және HPO42-) теңге- рімде болады. Сонда да өсімдіктердің көбісі жылда осы еріген фос-фордың 10-30 кг/га пайдаланады. Сондықтан, топырақ ерітінді-сіндегі фосфордың орны оқтын-оқтын толтырылып отырылуы ке- рек. Бұл толтырылыс органикалық заттың минералдануы есебіненнемесе адсорбцияланған фосфат-иондарының және басқа қаттыфосфор қосындыларымен теңгеру реакциясы арқылы жүреді. Еріген фосфордың мөлшері аз болса да, сол жағдайда, өсімдіктер соған қанағат етіп, кәдімгідей өседі.

Топырақ ерітіндісінің фосфаттары өсімдіктермен толығыменпайдаланады, әсіресе алғашқы даму кезеңінде. Олардың концен-трациясы топырақтың еріген фосфор қорының жылжымалықдәрежесін, яғни фосфаттық потенциалын сипаттайды. Оны су неме-се сәл тұзды сүзіндісімен шығарылатын фосфат-иондар концен-трациясы бойынша анықтайды. Фосфор қышқылынан (H3PO4) бір, екі немесе барлық үшсутегісін иондауда келесі үш фосфор иондары пайда болады -H2PO4-, HPO4--, PO4---

. Фосфордың бұл түрлерінің қайсысы басымболуы ерітіндінің pH шамасына тәуелді. Өсімдіктермен адсорбцияланған фосфордың басым бөлігі бірвалентті ортофосфат (H2PO4-) түрінде болады. Дифосфатпен (HPO4--) салыстырғанда бұл монофосфат (H2PO4-) өсімдіктермен . Ерітіндінің pH шамасы жоғарылаған (>7, 2) сайын HPO4-- мөлшері көбейеді (басым ионға айналу себебінен) . Топырақ ерітіндісіндегі PO4- иондары өсімдіктердің қоректенуіндекөп мәнісі жоқ (ерітіндінің pH шамасы өте биік санда ) . Өсімдіктердің қоректенуіне H3PO4

молекуласы дакөп қатыспайды (ерітіндінің pH шамасы өте төмен санда ) . Сонымен, сілтілі жағдайларда кальцийдің фосфаттарыерімейтін түрге айналады.

Ca(H2PO4) 2+ Ca(HCO3) 2→ 2CaHPO4 +2H2CO3; Ca(H2PO4) 2 + 2Ca(HCO3) 2→2Ca3(PO4) 2 +4H2CO3;

Немесе

(Топырақ) Ca + Ca(H2PO4) 2→ (Топырақ) 2H + 2CaHPO4 (Топырақ) 2Ca + Ca(H2PO4) 2→ (Топырақ) 4H + Ca3(PO4) 2;

Өсімдіктердің фосфорды пайдалануы үшін ең қолайлы pHшамасы - нейтралдыға жақыннан сәл қышқылға дейін. Реакциясысәл сілтілі топырақтарда кальций көп болады. Бұл жағдайлардафосфор аз еритін кальций фосфаттарына немесе басқа түріне айна-лады - гидроксилапатит Ca5(PO4) 3OH.

Ерітіндінің pH шамасы 4 тең және төменірек болған жағдайдаH2PO4-

иондар өсімдіктермен өте жеңіл адсорбцияланады. Сонымен, әлсіз қышқыл ретінде H3PO4

молекуласының диссо-циациялануы ортаның реакциясына тәуелді: ортаның реакциясысілтілі жағдайында ғана H3PO4

молекуласы толығымен диссоциа-цияланады, ал нейтралды және сәл қышқыл ортада диссоциация-лану нәтижесінде H2PO4-және HPO4--

иондары пайда болады. Өсімдіктердің дамуының бастапқы кезеңінде фосфор қарқын-ды түрде топырақтың 10-15 см қабатынан пайдаланады.

Қара топырақтар.

Бұл топырақтар қышқыл топырақтарға(күлгін және шымтезек- күлгін) қарағанда қарашіріндісі молдау, pHшамасы биіктеу, нейтралдыға жақын, фосфорлық режимі қолайлы-лау болып келеді. Фосфордың минералды қосындылары көбінесе кальцийтұздары түрінде кездеседі. Органикалық қосындылардың фосфоры-на топырақтағы жалпы фосфордың 50% артық бөлігі жатады. Су-перфосфатты тұрақты және ұзақ қолданған жағдайда қара топырақ-тар фосфордың жылжымалы түрлерімен толығады. Бұл топырақтарда суперфосфат қатты бекіліп қалады дегенмәселе туындамайды. Мұнда суперфосфатты жергілікті тұрғыда(дәндер қатарына, ұяларға) еңгізген пайдалы (фосфор тезжылжымайды, өсімдік тамырларына жақын орналасады, дамудыңерте кезеңінде өсімдіктер бұл элементті өте қажет етеді) .

Боз топырақтар. Бұл топырақтардың ерітіндісінің реакциясы рН=7-8 шегінде, қарашірінді мөлшері аз, сіңірілген катиондар арасында Ca және Mg өте маңызды қызмет атқарады. Органикалық қосындылардың фосфоры топырақтағы жалпы фосфордың тек қана 10-12 құрайды. Топырақ фосфоры кальций фосфаттары түрінде болғандықтан, оны өсімдіктер пайдалана алады. Бұл топырақтарға суперфосфат тыңайтқышын енгізеді, кальций монофосфаты кальций немесе магний фосфаттарына көшеді.

Осы түрдегі фосфорды өсімдіктер бірнеше жыл бойы пайдалана алады. Фосфордың мұндай кейінгі әсері, енгізілген тыңайтқыш дозасына немесе басқа жағдайларға байланысты, үш жылға немесе одан да көп мерзімге созылады.

Қәзіргі кезде топырақтағы фосфор қорын молайтудың еңбасты әдісі - фосфор тыңайтқышын қолдану болып саналады. Ауыл шаруашылығы дақылдарының фосфорды пайдалануытөмен дәрежеде, атап айтқанда, өсімдік бірінші жылы құрамындағы фосфордың 10-12% пайдаланады. Фосфор тыңайтқышының тиімділігі топырақтың жылжы-малы фосформен қамтамасыз етілу деңгейіне байланысты өзгереді. Топырақты агрохимиялық зерттеудің мәліметтерін пайдалана оты- рып, фосфор тыңайтқышын қолдану оның тиімділігінің артуынаықпал етеді. Ол үшін жылжымалы фосфор мен жоспарланған өнімдеңгейіне сәйкес берілетін тыңайтқыш мөлшеріне түзету еңгізіледі.

Жалпы фосфор жетіспесе өсімдіктің сабағымен жапырақтарының өсуі баяулайды, тұқым салмайды.

Топырақ құрамындағы фосфор қосылыстарыжәне олардың өзгеруіТопырақтағы фосфор мөлшері оның мен органикалық заттардың қорына байланысты, 0, 01 -0, 2пайыз аралығында болады. Топырақтың үстіңгі қабатында төменгіқабатқа қарағанда фосфор көп кездеседі. Бірақта топырақтағыжалпы фосфор қорының аз бөлігі ғана өсімдікке сіңімді түрдеболады. Сондықтан фосфордың жалпы мөлшері, бұл элементпенөсімдіктің қамтамасыз өтілу дәрежесін білдірмейді. Топырақта фосфор түрлі органикалық және минералдыққосылыстар құрамына енеді. Фосфордың бұл екі қосылыстарыныңмөлшері және арақатынасы топырақ түріне қарай өзгеріп тұрады. Органикалық фосфаттар негізінен топырақтың қарашірінді-сінде шоғырланған. Орманды далалық аймақ 1, 78-2, 46%‚ қалың қабатты қара топырақ қараші- ріндісінде-0, 81-1, 25% кәдімгі қара топырақ қарашірінді құрамында0, 90-1, 27%, сілтісізденген қара топырақ қарашіріндісінде 1, 10-1, 43%, ал қара қоңыр топырақ қарашіріндісінде 0, 97-1, 30% фосфорболады (32 - кесте) . Сонымен қатар фосфордың органикалық , нуклеин қышқылдары, қант фосфаттары, фитин, фосфатидтер жатады. Органикалық фосфордың біраз плазмасында да болады.

Қарашірінді және тағы басқа органикалық заттардыңыдырауынан түзілген суда еритін фосфор топырақта қорланыпқалмайды. Оны өсімдік пайдаланады және химиялық, физикалық-химиялық, биологиялық жолмен топырақ сіңіреді.

Органикалық фосфаттардың ыдырауы процестердің өту қарқынына байланысты. Құрамындаорганикалық заттардың ыдырауынан пайда болған сіңімді фосфор-дың 0, 2-0, 3 пайыз өсімдіктің қоректенуі үшін жеткіліксіз болады. Өйткені ол топырақтағы микроорганизмдердің қоректенуінен артыл-майды.

Өсімдіктер әсіресе АIPO4, FеРО4

сияқты тұздардыңфосфорын өте нашар қабылдайды. Өсімдік, органикалық заттар мен пиро- фосфорды олар гидролизденген соң сіңіреді. Метафос-фаттардың фосфорын өсімдік тікелей пайдалана алады. Топырақтағы адсорбцияланған фосфор да өсімдік үшінқоректену көзі болып саналады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.