Технология пәнін оқытуда оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың ғылыми негіздері
Технология пәнін оқытуда ұлттық бұйымдардың элементтерін қолдану арқылы
оқушылардың шығармашылығы.
Алмаханова Гулзат Ско 120-71
Мазмұны
Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 4
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
Белгілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 6
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Технология – деген ұғым грек тілінен аударғанда – іскерлік, шеберлік,
білгірлік деген мағына береді;
Педагогикалық технология – мақсаттар қою, оқу жоспары мен оқу
бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық жүйелердің
тиімділігі;
Интеграция -пәндердің өзара байланысын жоғарлату деңгейінде нақты
түрде іске асыру. Интеграция тұтастықты қалыптастырып, білімді жүйелеу
мен жинақтауда әртүрлі ғылымды бір-бірімен біріктіреді;
Математика - кеңістік формалары мен сандық қатынастар туралы ғылым;
Ою-өрнек – латын тілінен алынған орнамент мағынасы сәндеу, әсемдеу
дегенді білдіреді;
Композиция – өрнекті бұйымның бетіне реттеп орналастыру;
Симметрия – ою-өрнектің екі жағының тең болуы;
Колорит – ою-өрнектің бояу түрлерінің ою-өрнектің бір-бірімен үйлесіп,
жарасым табуы. Мысалы: қара түсті қызыл, ақ, сары түстердің ашуы;
Ритм – ою-өрнекте бір элементтің қайталанып келуі;
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ХҚТУ - Халықаралық қазақ-түрік университеті
ТОПБ - Технология оқу пәні бағдарламасы;
АҚШ - Америка Құрама Штаттары;
ЭЕМ - Электрондық есептеуіш машина
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..1
1 Технология пәнін оқытуда оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытудың ғылыми
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1 Технологиялық білім беру үрдісінің даму жолдары және қалыптасу
тарихынын негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ..8
1.2 Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың психо-педагогикалық
негіздерін
қалыптасу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...19
1.3 Оқушылардың шығармашылық қабілетке бағытталған әрекетін ұлттық
бұйымдардың элементтері негізінде қалыптастырудың
жолдары ... ... ... ... ... .29
1.4 Технологиялық білім берудегі инновациялық
технологиялары ... ... ... 37
2 Ұлттық бұйым элементтері негізінде оқушылардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудағы педагогикалық тәжірибелік жұмыстың мазмұны мен
әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
2.1 Оқушылардың шығармашылық қабілетін ұлттық бұйымдардың элементтерін
дамытудың теориялық және әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... 46
2.2 Оқушылардың шығармашылық қабілетін ұлттық бұйымдардың элементтері
негізінде дамытуға бағытталған тәжірибелік жұмыстардың
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 76
Қосымшалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... .83
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының
стратегиялық бағыттарына сәйкес білім беру жүйесін дамыта отырып, әлемдік
білім кеңістігіне ықпалдастырудағы негізгі бағдар – адамды қоғамның ең
маңызды құндылығы ретінде танып, оның рухани жан-дүниесінің дамуына, көз
қарастары мен шығармашылық әлеуетінің, танымдық біліктілігі мен мәдени
құндылықтарының жоғары деңгейде дамуына, жеке тұлғасының қалыптасуына
жағдай жасау жолдарын қалыптастырды.
Бұл міндеттерді жүзеге асыру еліміздегі мектептерде оқыту процесінің
мазмұндық болмысын жаңа әдіснамалық тұрғыдан негіздеуді талап етіледі.
Мұндай жаңа әдіснамалық жүйе дәстүрлі оқыту процесін түбегейлі өзгертудің
қажеттігін көрсетіп, оқытудың шығармашылық қызметін дамытып, білім
мазмұнының ұлттық негізде берілуін жаңа өркениеттік бағдар тұрғысынан
жетілдіруді қарастырады.
Білім берудің жаңа бағыттарының басты ерекшелігі – оқытудың нәтижесін
алдын-ала болжап, оқушылардың қызығушылықтары мен ізденімпаздығы негізінде
білімі мен біліктерін жетілдіріп, оны санасында терең зерделей отырып,
шығармашылық әлеуетін үнемі дамытуға және рухани толысуға ұмтылысын
қалыптастыруды қажет етеді. Сондай қажеттіліктің бірі – оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамыту мүмкіндіктерін технология пәнінің оқу-тәрбие
үрдісінде тиімді пайдалану. Бұл мәселенің нәтижелі жүзеге асуы
мұғалімдердің қазақ ұлттық бұйымдары бойынша толық білім сапасын және оны
оқушылардың тәрбиесіне пайдалана алу іскерлігі мен қабілетін қажет етеді.
Оның үстіне қазақ ұлттық бұйымдары өзінің бай тарихы, терең мазмұны, сан
қилы ерекшеліктерімен оқушыларға рухани, эстетикалық, эмоционалдық,
интеллектуалдық тұрғыда әсер етіп, олардың тұлғалық және сапалық
қасиеттерін дамыта түсетіні сөзсіз жағдай. Сондықтан да оқу-тәрбие
процесінде ұлттық бұйымдар элементтері негізінде оқушылардың шығармашылық
қабілетін дамыту қажет болып тур.
Білім беру процесін жаңаша ұйымдастыру оның философиялық, педагогикалық-
психологиялық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды
қажет етеді. Бүгінгі философтар мен педагог - ғалымдар білім беру саласында
жаңа оқыту технологиялары мен әдістерін енгізумен ғана шектелмей, білім
берудегі дүниетанымдық ұстанымдарды қайта қарау, рухани-адамгершілік
құндылықтарға бетбұрыс жасау қажеттігі қарастырлуда .
Білім беру саласындағы инновациялық процестердің күрделілігі мен
қайшылықтары жаңа құбылыстармен әрекеттесу және жалпы орта білімді
ізгілендірудің сапалы кезеңінде оқушылардың шығармашылық қызығушылығын
қалыптастырудың мәселесін өзекті болуында.
Қазіргі кезеңдегі білім берудің жаңа парадигмасы жағдайында жеке
тұлғаның шығармашылық бағыттылығын қалыптастыру - оқушының оқу-танымдық іс-
әрекеттегі шығармашылық қызығушылығына тікелей байланысты. Шығармашылық
қызығушылық – тұлғаның ізденімпаздық қабілет сапасын дамытудың негізгі
өзегі болып табылады. Себебі өмірдегі құндылықтардың барлығы да жаңашылдық
бағыттар арқылы ғана іс-әрекетке тұрақты шығармашылық қызығушылық
нәтижесінде танылып, болашақта өміршең дамуына мүмкіндік алады. Сондықтан
шығармашылық қызығушылықты жеке тұлғаның дамуына, оның рухани жетілуінде
мәні терең, мотивациялық, білімділік бағдар құндылығы ретінде танылуының
маңызы зор екенін білеміз.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында, [1] ҚР стратегиялық
дамуының Қазақстан - 2030 бағдарламасында, ҚР білім беруді дамытудың
2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында, [2] Қазақстан
Республикасында Техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 - 2012
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында мемлекеттік саясаттың басты
принциптері ретінде жеке адамның шығармашылық әлеуетін дамыту, білім
берудің дамытушы сипатын арттыру мәселелерінде басты міндеттер қатарында
қойылған. [3]
Демек, болашақ жастарымыздың кәсіби құзырлы, шығармашыл болуын
қамтамасыз ететін оқытудың жаңа парадигмасы оқытудың субъектін және
оқушының әлеуетіне тікелей әсері мол шығармашылық қызығушылығын
қалыптастырудың теориялық, әдіснамалық, дидактикалық тұғырларын айқындау
міндеттерін алдыңғы қатарға шығарады.
Адамзат баласының алға қарай сатылап өркениетке жетуі әр адамның іс-
әрекеттегі жаңашылдығына, жаңаны ойлап табуына, шығармашылық болмысына
байланысты. Ал шығармашылық іс-әрекет, жаңашылдыққа бағыттылық тек қана
шығармашылық қызығушылықтан бастау алады.
Адамзаттың ұлт ретінде қалыптасуы, ұлттың шығармашылық әлеуеті де әр
жеке тұлғаның шығармашылық деңгейімен анықталады. Сондықтан зерттеушілер
өркениетке жетудің жолын әр адамның шығармашылық қызығушылық деңгейімен,
жаңашылдық болмысымен байланыстырады. Қазақстанның әлемнің білім
кеңістігінен интеграциялануы Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі
білім беруді дамыту тұжырымдамасы мен Қазақстан Республикасында 2005-2010
ж.ж білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы талаптарына сәйкес
отандық білім беруді модернизациялау мен тәрбие мазмұнын жаңартуды талап
етуде.
Ж. Баласұғын жеке тұлғаның қоғаммен қарым-қатынасын ескере отырып,
адамдардың табиғи ерекшеліктерін , әлеуметтік-этикалық адамгершілік-
психологиялық деңгейін анықтауды көздеген. М.Қашқари жеке тұлға идеялы
өмірге сүйіспеншілікпен қарайтын , білімге құштар өзінің бақыты үшін күресе
алатын адам, деген. Оқу, білім, өнер, тәлім-тәрбие туралы демократ
ағартушылар-Ы. Алтынсарин, Ж.Аймауытов, М.Дулатов, Ш.Уалиханов,
А.Құнанбаев, М.Жұмабаев[30,31,32,33,40] қазақтың сәндік қолданбалы өнерінің
даму тарихы, мәні, ою-өрнек жасалу технологиясы және мағынасы туралы
тарихшы-этнограф ғалымдар К.Ақышев, Х. Арғынбаев, Т.Басенов, Ә.Марғұлан,
М.Қадырбаев, М.Мұханов, Ә.Тәжімұратов, С.Қасиманов, Ө.Жәнібеков, М.Қани,
Т.Б. еңбектерінде қарастырылған[131,132,133,134,135]
Қазақстанда инновациялық мектептердің қалыптасу және даму жолдарын
Р.Р. Масырова, Т.А. Линчевская [5], ал мектептерде білім беру мазмұнын
жетілдіруді И.Д. Зверева, М.П. Кашина [6] қарастырды.
Ал, Қазақстан зерттеушілері 50 - жылдары оқыту үрдісі мәселелеріне
бағалы үлес қосты. Олар: Р.Г. Лемберг, Н.К. Көшекбаев, Н.Д. Хмель т.б.
[12,13,14], болашақ мамандарды дайындаудың теориясы мен практикасы
Б.К.Момынбаев, С.А..Жолдасбекова, К.Өстеміров [15,73,136], біліктілігін
көтерудің жаңашылдығы К.А. Дүйсенбаев, Ш.Т.Таубаева, ұлттық негізде
жандандыруға үлес қосқан Т.Левченко, С.Жолдасбекова [40,73,130],
Б.Ж.Жиентаева, А.Д. Райымқұлова зерттеулерінің маңыздылығы жоғары, бірақ
оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін ұлттық бұйымдардың элементтері
арқылы дамытуға бағытталған еңбектер жеткіліксіз.
Тұлғаның шығармашыл болуына ықпал етудің түрлі аспектілері бойынша ТМД
елдерінде психология мен педагогика саласында жеке тұлғаны қалыптастыру
мәселесіне елеулі үлес қосқан ғалымдар бар. Олардың еңбектерінде бұл
мәселенің: Педгогикалық және әдістемелік тұрғысынан бала әрекетін
белсендіру мәселелері Т.И.Шамова, И.Я.Лернер, Г.И.Щукина, М.Н.Махмутова,
М.А.Данилов, М.Н.Скаткин және т.б. ғаылмдар ғылыми-зерттеулерінде
қарастырған [59,64]. шығармашылықтың психологиялық табиғатын талдау
бағыттарын Л.С.Выготский, Я.А. Пономарев, В.В. Давыдов, А.В. Запорожца
Д.Б.Эльконин, Ю.Г.Юдин, И.Я. Лернер, А.Н. Лук, В.А. Караковский,
Б.Г.Ананьев, А.И. Леонтьев, С.А.Рубинштейн, Л.В. Занков қарастырады
[42,58,].
Соңғы уақытта оқу-тәрбие процесін гуманизациялау, оның практикалық
бағытын күшейту, дамытушылық қызметін арттыру мақсатындағы шаралар
қолданылғанымен, оқу процесінде уақыттың басым бөлігі репродуктивті әдіске
жұмсалып отыр, сондықтан оның нәтижесі мардымсыз сипат алуда.
Оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытудың тиімді әдістерін
іздеу және оқу үрдісінің мазмұнына ұлттық элемент енгізу біздің зерттеу
жұмысымыздың проблемасы болып табылады. Ол біздің зерттеу жұмысымыздың
Технология пәнін оқытуда ұлттық бұйымдардың элементтерін қолдану арқылы
оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту атты тақырыбын анықтады.
Зерттеудің мақсаты – Оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін
дамытудың педагогикалық жүйесін теориялық негіздеу, практикалық тұрғыда
жасау.
Зерттеудің нысаны – мектептегі технология білім беру саласындағы
педагогикалық іс-әрекет
Зерттеу пәні – жаңа педагогикалық технологиялар негізінде жалпы білім
беру мектептерінде Технология пәнін оқыту үрдісі.
Зерттеу міндеттері:
- ҚР жалпы білім беру мектептеріндегі оқушылардың еңбекке дайындық
жағдайын зерделеу және оны жетілдірудің жолдарын айқындау;
-оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытудың
педагогикалық жүйесі компоненттерінің мазмұнын жасау;
- оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытуда ұсынылған
жүйенің тиімділігін тәжірибе арқылы зерттеу.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Қазақстан
республикасының Білім туралы Заңы, Қазақстанның 2030 - жылға дейінгі
даму стратегиясын іске асыру жөніндегі шаралар туралы білім беруді
дамытудың 2010 - жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасын іске асыру
нәтижесінде, Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі ұсынған
тақырыптық жоспар мен бағдарлама оқушылардың кәсіби даярлығы туралы
философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектердегі жеке тұлғалық
қасиеттерін дамыту және олардың шығармашылығын қалыптастыру туралы
қағидалар.
Зерттеудің көздері: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы,
Қазақстан Республикасында білімді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы, 12 жылдық білім беру тұжырымдамасы, басқа да
білім беру саласына қатысты мемлекеттік құжаттар, білім берудің
стандарттары, зерттеліп отырған мәселеге байланысты Отандық және шетел
ғалымдарының педагогикалық еңбектері, технология пәні мұғалімдерінің
жаңашылдық тәжірибелері, озат ғылыми зерттеулер, автордың өз тәжірибесі.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде (қараша-қантар 2008-2009 ж.ж.) – таңдаған тақырыпқа
қатысты материалдар жиналып, жүйеге келтірілді, философиялық,
психологиялық, педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерге талдау
жасалынды. Жинақталған материалдар сұрыпталды.
Екінші кезеңде (ақпан-наурыз-сәуір 2009ж.) – Технология пәнін
оқытуда ұлттық бұйымдардың элементтерін қолдану арқылы оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамыту тақырыбының өзектілігіне негіздеме жасалды.
Жоғары оқу орындарының Кәсіби оқыту кафедраларының және магистранттарының
еңбектерімен танысып, тәжірибе алмасу, тақырыпқа байланысты мақалалар жазу.
Мектеп оқушыларымен тәжірибе эксперименттің бағдарламасы даярланды.
Үшінші кезеңде (қазан-қараша-желтоқсан 2009 ж.) – жүргізілген зерттеу
жұмысының нәтижесін бір жүйеге келтіру, бекітілген жоспарға диссертация
жасау, жинақтау мен қорытындылау, әдістемелік ұсыныстар жасалынды. Алынған
нәтижелердің тиімділігін, кемшілігін анықтау
Төртінші кезеңде (қаңтар-ақпан-наурыз 2010ж.) Бекітілген аппоненттерге
диссертациялық жұмысты ұсынып, көрсетілген кемшіліктермен жұмыс. Кафедрада
алдын ала қорғаудан өту.
Зерттеудің базасы. Тәжірибе эксперимент жұмысы Қызылорда қаласының
Қорқыт Ата атындағы ҚМУ жанындағы Қабілет Бейімді білім беру лицейінде,
Мұхамеджан Қалтаев атындағы 1-ші мектеп гимназияда өтті.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
-жалпы білім беру мектептерінде оқу-тәрбие үрдісін өнімді ететін
оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытудың құралдары мен жолдары
анықталды;
-оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытудың педагогикалық
жүйесі жасалынып, тәжірибеде тексерілді.
-оқушыларды еңбекке оқыту жүйесіндегі инновациялық педагогикалық
технологияларды қолдану ғылыми тұрғыда негізделді;
-жалпы білім беру мектептерінде технология мұғалімдері үшін
оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін ұлттық элементтер негізінде
дамытуға бағытталған және белдік киімдерді құрастыру және моделдеудің
теориялық ұсыныстары жасалды;
-киім композициясы атты бұйымды ұлттық элементтерді киімге қиыстыру
дағдыларын қалыптастыратын автоматтандырылған оқыту бағдарламасы жасалды;
-оқушылардың жоба жұмыстарын орындауға әдістемелік нұсқау жасалынды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы оның материалдарында жалпы білім
беру мектептеріндегі оқу-тәрбие үрдісіне Белдік киімдерді құрастыру және
моделдеу әдістері атты әдістемелік оқу құралы, Технология сабақтарындағы
жоба жұмыстары атты әдістемелік нұсқау, киім композициясы атты
автоматтандырылған оқыту бағдарламасы жасалды.
Қорғауға ұсынылатын қағдалар:
1.ҚР жалпы білім беру мектептерінде еңбекке даярлауды жетілдірудің
құралдары мен жолдары
2.Оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытудың педагогикалық
жүйесі
3. Оқушылардың өз бетінше орындайтын жоба жұмыстары
Диссертацияның құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі
тараудан, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан,
кестелер мен суреттерден тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеудің ғылыми аппараты: тақырыпты таңдау
негізделеді, оның көкейкестілігі, нысаны мен зерттеу пәні анықталады,
мақсаты, міндеттері, зерттеу базасы, зерттеу көздері, ғылыми жаңалығы,
практикалық маңыздылығы және қорғауға ұсынылатын қағидалар баяндалады.
Технология пәнін оқытуда оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың
ғылыми-теориялық негіздері деп аталатын бірінші тарауда Отандық, Ресейлік
ғалымдардың философиялық, психологиялық, педагогикалық зерттеулердегі ой -
пікірлері талданып, негізгі тұжырымдары басшылыққа алынып, тарихи дамуы
және теориялық негізі анықталған.
Ұлттық бұйым элементтері негізінде оқушылардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудағы педагогикалық тәжірибелік жұмыстың мазмұны мен
әдістемелері. атты екінші тарауда оқушылардың шығармашылық
қабілеттіліктерін ұлттық элементтер негізінде дамыту мүмкіндіктерін
педагогикалық жүйе арқылы қалыптастыру ұсынылып, тәжірибелік жұмыстардың
материалдары берілген.
Қорытындыда зерттеу нәтижелері бойынша шығармашылыққа бағытталған
әрекеттерге қатысты ұсыныстар берілген.
Қосымшада тәжірибелік - эксперименттік жұмыстың кейбір материалдары
ұсынылған.
1 Технология пәнінде оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың
ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Технологиялық білім беру үрдісінің даму жолдары және қалыптасу
тарихы
Жалпы педагогикада білім беру мазмұны – халыққа білім беру ісін
жетілдіру мемлекет саясатының өзекті мәселелерінің бірі. Сондықтан да білім
беру мазмұны мына мәселелерді қамтуы керек:
- табиғат, қоғам, техника, мәдениет, адам жайындағы білім
қалыптастыру;
- адамды жан – жақты дамыту;
- жастарды өмірге, еңбекке даярлау [7].
Уақыт талабында мектеп түлегі жалпы білім беретін орта мектептерде
қазіргі инновациялық өзгерістерге бейім, ізденуге бағдарланған және ізденіс
жұмыстарын шығармашылықпен жүргізе алуды талап етеді.
Сондықтан да оқыту үрдісі білім беру мазмұнын көлемді инновациялық
оқыту технологиялары арқылы қалыптасуды қажет етеді. Бұған қосымша дүние
жүзілік талап болашақ мұғалімдерді даярлау жағдайында да интеграциялау
жұмысын жүргізу болып отыр. Бір сөзбен айтқанда, білім беруді жаңарту, ХХІ
ғасыр тұрған адамзат дамуының жаңа кезеңі ретінде білім алушыларға жан -
жақты білім берудің ауқымды мәселелерінің бірі ретінде саналып келеді.
Қоғамдағы адам өмірінің, ойының ерекше жоғары дәрежеде дамуына жағдай
туғызатын - оның еңбек етуі. Олай болса Қазақстан Республикасында білім
беру саласындағы болашақ маман иелері ғылымның әр саласынан жалпы білім
алуымен бірге белгілі дәрежеде кәсіби іскерлік және дағдымен қарулануы
тиіс. Бұл жалпы білім беру мектептеріндегі Технология пәнінің білім беру
мазмұнын қалыптастырудың педагогиканың мәселелерімен қатар, қоғам
талаптарына сәйкес оқыту үрдісінің дамуын инновациялық әдіс - тәсілдері мен
ұйымдастыру формаларын орынды пайдалануды талап етеді. Қазіргі нарықтық
экономика жағдайында Қазақстан Республикасының білім беру жүйесіндегі
өзгерістер олардың жалпы бағыттары мен ұстанымдарына байланысты болып отыр.
Жалпы ғылыми технология термині (гректің techno - өнер,
шеберлік, икемділік және logos - ғылым, заң) өндірістің белгілі бір
саласындағы өндірістік әдістер мен үрдістердің жиынтығы, сондай-ақ өндіріс
тәсілдерін ғылыми суреттеу деп түсіндіреді. Басқа бір зерттеулерде бұл
категорияны өндірістік үрдістер деп қарастырады да, оны өнімді өндіру
барысында шикізаттың, материалдың өңделу, дайындалу, өзгеру жағдайы,
қажетті әдістерінің жиынтығы деп анықтайды.
Д.Қ. Пошаев Технология түсінігін - ол өнім алу барысында шикізат
пен материалдың күйін, қасиеттері мен формасын өзгерту үшін қолданылатын
әдістердің жиынтығы – деп береді [8].
Технологияның ғылым ретінде атқаратын міндеті - практикадағы ең
тиімді өндірістік үрдісті анықтау және оны пайдалану мақсатында әртүрлі
ғылым (физика, химия т.б.) заңдылықтарды анықтау деп те қарастырады. Бұл
анықтамалар біздің Технология пәнін оқыту барысына қолайлы келеді. Демек
Технология пәні өндірістің белгілі бір саласындағы өндірістік әдістер мен
үрдістердің мазмұны мен оқыту әдіс тәсілдерін үйретуге бағытталған.
Демек, технологияның ғылым ретіндегі міндеті - тәжірибе жүзінде
неғұрлым нәтижелі әрі үнемді өндірістік үрдістерді анықтау және пайдалану
мақсатында физикалық, химиялық, механикалық және басқа да заңдылықтарды
айқындау және білім беру мазмұнында өз орны бар.
Қазіргі жалпы білім беретін мектептерде Технология - еңбек
ресурстарын дайындаудың негізгі көзі - кәсіптік білім жүйесі. Бұл білім
1886 жылы Швециядағы мектеп директоры Сент - Илердің Қол еңбегін оқытудың
негіздері деген еңбегінен бастау алған. Ресейде 1900 - 1901 оқу жылында
Қол еңбегімен сызу пәндерінен еңбекті оқыту деген бағдарламада сол
бағдарлама негізінде еңбектің оқу құралдары даярланған.
Қазақстанда 1922 жылы халық ағарту комиссариатында бекітілген оқу
жоспарында Қолөнері, қол еңбегі деп енгізілген. Сөйтіп, бір ғасырдан
артық уақыт барлық мектептер жүйесінде 1 - 11 сыныптар арасында үзбей,
үзіліссіз оқытылып келе жатыр.
1994 жылы дүние жүзінде технология пәнін оқыту мақсатында Қолөнер -
технология қоғамы ұйымдастырылды.
1997 жылы Қолөнер - технология қоғамында. Технология - баршамызға
деген халықаралық бағдарлама даярланды. Оған дүние жүзінің Аргентина,
Ұлыбритания, Израиль, Ресей. АҚШ, Франция және Оңтүстік Африка
мемлекеттерінің арнайы мамандары қатынасты. Барлық елдерден келген мамандар
технология білім аймағынан қазіргі тәжірибесін ұсынды. 1998-1999 оқу
жылында үш оқулық даярланды.
Бүгін және ертең (Технологияға кіріспе) – 5 - сынып, Жобалау - 6-
сынып, Технологиялық жүйе - 7 - сынып. 1999 - 2001 оқу жылдарында
байқаудан өткізді. Оқулыққа қосымша оқу - әдістемелік кешен, жұмыс дәптері,
зертханалық - сарамандық сабақтары, әдістемелік құрал, компьютерлік
бағдарлама және файл дайындалды. Ресейде 1993 жылы жаңа базистік жоспар
жасалды. Соған сәйкес 1997 жылдан бастап Вентана - Граф баспасы 5-11
сыныптарға арналған оқулықтар (Авторлары В.Д. Симонко, В.Н. Чернякова, Е.А.
Старикова, Г.А. Корчагина т.б.) шығарды [9].
Жалпы білім беру мазмұны өзінен туындайтын оқыту әдістеріне қарағанда
негізгі өзекті мәселе болып саналады. Білім беру мазмұны жеке тұлғаны жан -
жақты қалыптастырудың гармониялық құрылымына бағынышты жоба ретінде
көрініс табуы қажет. Ол қолданыстағы оқу жоспарлары, бағдарламалар мен
оқулықтардың педагогикалық теориямен біріккен түрде, оқыту үрдісінде -
жалпы мектептің талаптарын қанағаттандыра алатын оқыту әдістерін практикада
пайдалануға қызмет етеді. Осыған байланысты мектептерде бірқатар зерттеу
жұмыстары жүргізіліп, Қазақстан Республикасының нақты пәндер бойынша жалпы
білім беретін оқу орындарында ведомостылық бағыныштылығына, ұйымдастыру -
құқықтық формаларына және оқыту түрлеріне қарамастан қолданылатын және
қатаң сақталатын міндетті стандарттар әзірленуде.
Педагогика ғылымында білім беру мазмұны нақты ұсынылған оқу жоспарлары,
бағдарлама, оқулықтар, ғылыми негіздегі шешімдерді талап ететін күрделі
мәселелерді туындатты. Теориялық құндылықтар үшін практикада өткізілген оқу
материалдары біртіндеп жинақталды. Практикаға тиімді теориялық ережелер
сақталынып, ал жарамсыздары оның құрамынан алынып тасталынды.
Өкінішке орай, іріктеліп алынған теориялық ой – пікірлер практика
жүзінде және мазмұн құрылымының тасасында қалып қойды. Сондықтан да, білім
саласында жүйенің даму кезеңіне қажет емес ой - пікірлердің нәтижелері
қолданылды. Эмпирикалық жолмен құрастырылған білім беру мазмұнындағы
кемшіліктер құрамдас (аралас) ғылым салаларында (философия, әлеуметтану,
психология) дами түсті.
Білім беру мазмұны өте күрделі және көп жақты ұғым болғандықтан да, ол
қоғамның экономикалық және ғылыми - техникалық даму қажеттіліктеріне
байланысты қарастырылады.
Білім беру мазмұнының көп жақтылығы ең алдымен қоғамның мектеп алдына
қоятын мақсаттар және міндеттері негізінде анықталады. Оқытудың мақсаттары
мен міндеттерін анықтауда дидактика талаптары да ескеріледі, себебі соның
негізінде ғана қай сыныпта, қандай көлемде, қандай пәндерді оқытуға
болатындығы дұрыс шешімін табады. Табылған шешім қоғам дамуының әртүрлі
сатысында білім беру мазмұны ғылыми - техникалық даму қажеттіліктеріне сай
талқыланып келді.
Біздің елімізде барлық халық ағарту жүйесі, оның құрамды буыны жалпы
білім беретін мектеп әрқашан да қоғамның саяси - экономикалық және рухани
әлеуметтік өміріндегі түбірлі өзгерістерге жауап беруді көздейді.
Бүкіл Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектебі де, білім
беру мазмұны да тарихи дамудан өтіп келеді.
Қазақстандағы мектептердің педагогикалық ой-пікірдің дамуы туралы
арнайы жүргізілген зерттеулердің жарық көрген еңбектердің авторлары
кеңестік мектебінің білім беру мазмұнына да тоқталады. Кеңестік
мектептерде білім беру мазмұнының теориясын қалыптастыруда (Н.К.
Крупскаяның) еңбектері ерекше маңызға ие болды әрі ие болып отыр [10].
Н.К. Крупская өзінің көптеген мақалалары мен баяндамаларында Кеңестік
құрылыс жолына түскен елдегі тәрбие мен білім берудің жаңа мақсаттарын
ашып көрсетті: Жан - жақты жетілген адамды тәрбиелеу... мақсатты, ойлы
дүниетанымы бар, айналадағы табиғатта және қоғамдық өмірде болып жатқан
өзгерістерді, адамдарды айқын түсінетін, барлық еңбек түріне, дене еңбегіне
де, ақыл-ой еңбегіне де теориялық және практикалық тұрғыдан даяр,
парасатты, мазмұнға бай, әсем де шат қоғамдық өмірді құра біледі [10,11].
Н.К. Крупская білім беру мазмұнының мынадай құрамдас бөлігіне ерекше
мән берді: ғылым негіздері, еңбекке баулу, өнер, дене тәрбиесі, ойын. Бұл
компоненттер білім алушыларды оқыту үрдісінде біліммен, тәрбиемен және жан
- жақты дамытумен қамтамасыз ету үшін қажет.
Білім беру мазмұнының теориясына Н.К. Крупскаяның жеке пәндерді
оқып үйренуге көзқарасы туралы, оқу пәндері арасындағы, теория мен
практиканың өзара диалектикалық байланыстар туралы пікірлері құнды болып
табылады. Білім беру мазмұны туралы тарихи мәліметтер педагогика ғылымында
Я.А. Коменский дәуірінен бастап белгілі болған кезеңдермен қазіргі күнге
дейінгі аралықта қарастырылды. Зерделеу барысында білім беру мазмұны мен
оқыту үрдісінің қалыптасуының қазіргі кезең үшін ерекше тарихи маңызы
болғандықтан, оны толық қамтуда біршама педагогика тарихының мәліметтері
басшылыққа алынды және кеңейтілген ретте жүргізілді.
1950 - жылдары білім беру мазмұнын қалыптастыруда зерттеушілер
дидактика ұстанымдарын негіз етуді кеңінен қолданды. Қолдану барысына қарай
ұстанымдар көптеген өзгерістерге ие болды. Бұл оқыту үрдісін ұйымдастырудың
ғылыми ұстанымдарымен олардың мазмұндық ұстанымдарына үйлесімділігін талап
етеді. Ал, Қазақстан зерттеушілері 50 - жылдары оқыту үрдісі мәселелеріне
бағалы үлес қосты. Олар: Р.Г. Лемберг, Н.К. Көшекбаев, Н.Д. Хмель т.б.
[12,13,14] қыту әдістерінің білім беру мазмұнындағы маңыздылығы, олардың
әдістемелік тәсілдерін, сабақ құрылысының теориясы мен әдістемесін
дәлелдеді.
Б.Момынбаевты арнайы кәсіби мамандарды дайындауда кәсіби білім беру
мазмұнын блоктар арқылы қалыптастыруды, теориялық және өндірістік оқыту
әдістерін қолдану ережелерін зерттеген [15]
Педагогиканың жалпыдидактикалық аспектісінде білім беру мазмұнын
әлеуметтік тапсырыс негізінде форманың нақты шынайы өмір сүруі есебінен
қарастырады. Сондықтан да, тек процессуальдық түрде шектелген теориялық
мәселелер, іс - әрекетпен біріккен бірқатар біржақтамалық бағыттар білім
беру мазмұнына жарамсыз деп саналды. Осы ұстанымға қарама - қарсы
нормативті ережелер ретінде білім беру мазмұнына оқытудың біріккен -
мазмұндық және процессуалдық ұстанымдарын қолдану ұсынылды. Әрбір мазмұн
білім алушылар мен білім берушілердің ақпараттарын оқыту үрдісіне лайықты
көзқараста жинақтап, оларды репродуктивті және шығармашылық түрде меңгерту
негізінде құралды.
1980 жылдары (В.В. Краевский мен И.Я. Лернер) зерттеулерінде білім
беру мазмұны мен оқыту үрдісінің жүйедегі әртүрлі деңгейлік байланыстарын
емес, оқыту үрдісі мен оның компоненттерінің білім беру мазмұнына, оны
сапаландыру және құрастыру (қалыптастыру) тәсілдеріне қолайлы ықпал етуін
қарастырды [16].
Олар: білім беру мазмұнының оқыту үрдісінде қалыптасуының 3 деңгейін
атап көрсетті:
1. Жалпы теориялық ұсыныстар;
2. Оқу пәндері;
3. Оқу материалдары.
Сонымен қатар В.В. Краевский мен И.Я. Лернер [16] .
зерттеулерінде білім беру мазмұнын оқыту үрдісі деңгейінде, атап
айтқанда:
- үрдістің заңдылықтары есебінде білім беру мазмұны жобасының құрылуы;
- үрдіс элементтерінің жобаға әсері;
- жоба мазмұнын оқыту әрекеттерінде жүзеге асыруға дайындау
барысындағы түзетулер;
- оқыту үрдісіндегі ағымдық өзгерістерді қарастырды.
Жалпы білім беру мазмұнының құраушылары білім, іскерлік дағды болса,
оған (В.В. Краевский мен И.Я. Лернер) іс - әрекет пен оқу тапсырмаларын
қосымшалайды. Бұл енгізілген қосымшалар бізге шығармашылық тұрғыда ойлай
алатын, жоғары танымдық тұрғыдан адамдардың жаңа легін, қоғам талабына
жауапкершілікпен қарай білетін біліктілігі жоғары мамандарды даярлау жолына
бағыттайды.
Білім беру мазмұнында әлеуметтік тапсырыс тәжірибесі барысында білім
алушылардың жалпы адами мәдениеттілікті меңгеруін М.Н. Скаткин, жеке-
тұлғалық іс - әрекет ықпалын В.С. Леднев қарастырды [17]. Осы позицияларды
В. Оконь қолдады [18].
1990 - жылдары еңбек технологиясы бағытындағы мамандарды даярлау
барысын оқыту үрдісінде үздік жетілдіріп отырудың ең тиімді жолдары мен
уақыт мөлшерін ғылыми - теориялық тұрғыда негіздеу, ғылыми негіздегі оқу
жоспарлары мен пәндік бағдарламалар жасау арқылы мамандар даярлаудың
жолдары мен әдістемелерін, еңбек профилі мұғалімдерін кәсіби педагогикалық
білім беру мазмұнын құрастырудың әдіснамалық негіздері [19] зерттелінген.
Қазіргі қоғам өміріндегі күрделі өзгерістер, ғылымдану үрдісі,
инновациялық технологиялардың пайдаланылуы мектептегі Технология пәніне
білім беру мазмұнының қалыптасуына жаңа серпін енгізуді талап етеді. Бұл
бізге білім саласындағы әр кезеңнің өзіне лайықты кемшіліктері және сол
жағдайда тікелей өндіргіш күш болып табылатын ғылыми көзқарастарының
жеткіліксіз тұстарын жою мақсатында жүргізілген іс – шаралар мен білім беру
мазмұнына қатысты құжаттармен жан - жақты және терең танысу, шынайы
мәліметтерді ашып, тиісті қорытынды шығаруға мүмкіншілік берді. Сол
кезеңдердегі кейбір жоғары дәрежелі оқу орындарында іріктеп алынған оқу
материалдары мен пәндерді оқыту үрдісінде қолдану жөніндегі тәжірибелерде
елеулі назар аударуға лайықтылары болғандығы да назардан тыс қалған жоқ.
Шынын айту керек, педагогика саласында білім беру мазмұны мен оқыту
үрдісінің қалыптасуының тарихи деректемелері зерттеу жұмысымыздың мақсатын
толық қанағаттандыра алмайтындықтан, біз іздену барысын ғылыми -
практикалық және жалпы түрде дамып бара жатқан инновациялық технологиялар
арқылы қарастыру тиімді деп таныдық.
Оқыту – біртұтас педагогикалық үрдістің құрамды бөлігі. Сондықтан да
оған сол үрдістің барлық негізгі заңдылықтары, құрылым бөліктері тән.
Оқыту түсінігі ол - белгілі бір мақсатқа жету бағытында
ұйымдастырылған, жоспарлы күйде тұрақты жүзеге асырылатын педагогтар,
шеберлер, тәлімгерлер т.б. жетекшілігімен жүргізілетін білімді,
іскерлікті және дағдыны меңгеру үрдісі.
Оқыту –екі жақты үрдіс, мұғалім өзінің іс-әрекетін ұйымдастырып қана
қоймай, оқушының белсенділігін, шығармашылық қабілеттерінің дамуына ықпал
етуі қажет. ҚР президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның егеменді мемлекет
ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы деген еңбегінде мемлекетімізді
егеменді тәуелсіздігіне жеткізетін төрт күшті: біріншісі-жеріміздің
қойнауындағы байлық; екіншісі-жеріміздің бетіндегі байлық; үшіншісі-
өндіріс байлығы; төртіншісі тапқырлардың ақыл-ой байлығы, тапқырлардың
үйреншікті қалыпқа симайтын, бүкіләлемдік деңгейдегі жасалымдары.Төртінші
күш дегеннің өзі шығармашыл тұлғаның ерекше , дәстүрлі емес, қалыптан тыс
ой-пікірінің нәтижелі мағынасын береді.
Оқыту-алға қойған мақсатқа бағытталған оқытушы мен оқушының өзара
реттелген әрекеті. Білім еру мазмұны мен оқыту формалары және оқыту
әдістерін таңдау оқыту мен дамытудың арақатынасына тікелей тәуелді.Бұны
белгілі ғалым Л.В.Выготскийдың дамыта оқыту жөніндегі психологиялық
тұжырымдамасы бойынша оқыту мен дамытудың арақатынасы дамудың екі аймағымен
байланысты. Л.В.Выготский дамудың қол жеткен жәнежақын даму аймағы
жөніндегі идеясын ұсынды. Оның пікірінше, дамудың аяқталған кезеңіне
негізделген оқыту табыс әкелмейді немесе ол баланың кежегесін кері кетіреді
және баланың дамуға деген функциональдық қажеттілігін қанағаттандыра
алмайды. Яғни оқушыны жеңіл игеретін білім ынталандырмайды және
қызықтырмайды. Ал оқыту қол жеткен аймағы деңгейінен озып, жақын даму
аймағындағы күштерге қозғау салса, онда дамудың қарқыны арта түседі. Сөйтіп
оқыту жемісті болады. Л.В.Выготский ұсынған идеяны бастау алған Л.В.Занков
дамыта оқыту тұжырымдамасы мынадай ұсыныстарды басшылыққа алады:оқытуды
жоғары қиындық деңгейінде құру; материалды жылдам қарқынмен игеру;
теориялық білімнің жетекші рольде болуы, оқушының оқу үрдісін саналы
түсінуі. Демек Л.В.Занков тұжырымдамасы бойынша дамыта оқыту дегеніміз –
жеке тұлғаның білім, білік, дағдыны жан-жақты жетілдіре отырып, оның жалпы
дамуын жедел қарқынмен жүзеге асыру. [20]
Оқудың әдістері жөніндегі мәселелерді қарастырғанда Дж. Локк [21] ең
бірінші орынға баланың ойлауын тәрбиелеуді қойды.
Оқыту әдістерінің түрлерін, білім алушылардың танымдық іс -
әрекеттерін белсендіре түсуге бағытталған зерттеулер Ю.К. Бабанский, М.Ж.
Арстанов еңбектерінде жарық көрді [22, 23]
Оқыту әдістері мен құралдары білім алушының психологиялық деңгейіне
сәйкес келгенде ғана дамыта оқытуға болады деп санады. (И.Ф. Гербарт) оқыту
үрдісі мәселесін шешудің негізгі жолы балалардың дамуы мен жетілу
деңгейінің сәйкес келуімен сипатталады, ал, педагогикалық негіздері оқыту
құралдары мен әдістерін әзірлеу және қолданудан құралады.
Кез келген әдісті қолданғанда ең алдымен балалардың шынайы
мүмкіндіктерінен бастау керек, содан кейін ғана оқыту әдістерін құруға
болады деп алғаш рет пікір айтқан (И.Ф. Гербарт) болды. Оны дидактикадағы
дәстүрлі бағыттың негізін қалаушылардың бірі деп атайды. Бұл бағыттың
негізгі мазмұны оқушыға әсер ету нәтижелігінің маңызды түрде арттыру
мақсатында білім алушының әрекетіне талдау жасаудан көрінеді. Бірақ мұнда
мына бір жағдай ескерілмей отыр, яғни И.Ф. Гербарттің пікіріне тәрбиелік
оқыту теориясы білім алушылардың өзекті мүмкіндіктерін есепке алуға
негізделген, оны анықтау үшін жаңаша білімдерді іске қосу керек. (Ф.А.
Дистервег) (1790 - 1866, Германия) [24] дидактикалық ережелер кешенін
әзірледі. Ол кешен арқылы оқыту үрдісінің барынша нәтижелі болуына қол
жеткізуге болады деген пікір айтты. Ережелер кешені оқыту үрдісінің барлық
негізгі компоненттері – оқушыны, мұғалімді және білім беру мазмұнын
қамтыды.
Ф.А. Дистервег жеке пәндерді оқыту арқылы балаларды болашақ қызметке
керекті оқыту әдістерінің мәнін балалардың ақыл - ойын дамытуға тигізетін
әсеріне қарай бағалады. Оқытуда, әсіресе, әңгіме әдісінің рөлін өте жоғары
бағалады. Әңгіме балалардың ақыл - ойын дамытады, іздеуге, талдауға,
ойлауға үйретеді деп санады. Я.К. Коменский сияқты Ф.А. Дистервег оқытуда
оқу жоспарына және жақсы оқулыққа үлкен баға берді.
Философияда қабілеттерді тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға
жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері дей келе, олар қоғамдық тарихи іс-
әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, ары қарай дамып отыратынын айтады.
Қабілет ұғымына берілетін анықтамалар: қабілеттер-адамның білім алуға
қажетті психологиялық еркшеліктері . Қабілеттер – іс-әрекеттің белгілі бір
түрін нәтижелі орындаудан көрінетін адамның жеке қасиеттерінің жиынтығы
Бала бойындағы дарындылық сияқтя ерекше қасиетті зерттеген Н.Лейтес
қабілетке іс-әрекеттің белгілі бір түрінде жетістіктерге жеткізетін
психологиялық қасиет деген анықтама берді. [25] Қабілеттер жайында ой
пікірді түйіндей келе төмендегідей тұжырым жасаймыз.
Қабілеттер мәсеелесі –оқушылардың жеке қасиеттерінің мәселесі .
Қабілеттердің туа бітетін нышандары болады. Олар өмір сүру барысында дамып
отырады. Қабілет дәрежесі әр адамда әртүрлі деңгейде болады. Ол әрекеттен
байқалып, сол әрекет арқылы дамып отырады.
Қабілет әрекеттің белгілі бір түрімен айналысуға мүмкіндік беретін
бейімділіктен байқалады. Академик Т. Тәжібаев Бала кезде ерекше көзге
түсетін бейімділік оның келешек қабілетінің көрсеткіші [26] деп жазады.
Қабілет жайында жазылған ойларды, тұжырымдамаларды, еңбектерді талдай
келе адам бойында табиғи мүмкіндіктер болады, олар тек белгілі бір
әлеуметтік жағдайда байқалып, әрі қарай дамиды. Әрбір адам басқа адамнан
табиғи психологиялық жағынан ерекшеленеді деген қорытындыға келуге болады.
Ал Н.Лейтес болса бейімділік ұмтылу, ал қабілет мүмкіндіктер [27]
дейді.
Қабілет тұлғаға тән қасиеттердің бірі болса онда тұлға, ұғымының
мәніне ерекше тоқталу керек. Тұлға (латынша-percona) –деген ұғымды
білдіреді.
Тұлға қоғамдағы адамның даму дәрежесіне байланысты оның психикасында
болатын жаңа сапа-деп жазды А.Леонтьев.Ал Э.Ильенковтың айтуынша Тұлғалар-
қоршаған ортаға , өздеріне де өзгеріс енгізе алатын адамдар.
Оқыту үрдісі – оқытушы мен білім алушының өзара байланысты іс-
әрекеттері жеке бастың жан - жақты дамуы мен ақыл - ой тәрбиесінің
алдындағы тұрған міндеттерді шешуге бағытталған.
Кей жағдайларда оқыту үрдісі мен оқу үрдісі атауларын ажыратады.
Соңғы атауды нақтылы оқу орнындағы оқыту үрдісінің ерекшелігі - деп
түсіндіреді. Бірақ бұл терминдердің шартты ажыратылуы ғана. Терминдердің
шартты ажыратылуы оқыту үрдісінің ғылыми теориясына келіп тіреледі.
Оқыту үрдісінің ғылыми теориясы білім алушылардың танымдық іс -
әрекетін ұйымдастыруды, білім алушылардың білімнің ғылыми жүйесін тиімді
игеруді қамтамасыз етуді, іскерлік пен дағдыны меңгеруді, таным күштерін
дамытуды, сонымен қатар, ақыл - ой іс - әрекетінің нақтылы амалдарын
пайымдайтын, қабілеттілікті, дүниетанымы жоғары жеке тұлғаны қалыптастыру
тәсілдері мен амалдарын зерттеуді қарастырады.
Оқыту үрдісінде оқушылардың білімін қалыптастыру, білім беру бірлігінде
жүзеге асады. Бұл бірлік оқыту үрдісін екі жақты сипатқа бөліп көрсетеді:
ішкі және сыртқы.
Мұғалімнің материалды баяндауы, оның білім алушылармен әңгімелесуі,
өзіндік жұмыстарды әртүрлі тапсырмаларды ұйымдастыру т.б. сонымен қатар
білім алушылардың оқытушының баяндағанын тыңдау, оның сұрақтарына жауап
беру, ұсынылған тапсырмаларды орындау – осының барлығы оқыту үрдісінің
сыртқы жағдайын құрастырады. Оқыту үрдісінің ішкі жағдайы, оның мәні – ол
білім алушылардың білімді, іскерлікті, дағдыны бірлікте игеруі, жеке
тұлғаның қалыптасуы және дамуы. Оқыту үрдісінің ішкі және сыртқы жағдайлары
өзара байланысты. Көрсетілген ажыратулардың оқытушы үшін үлкен тәжірибелік
маңызы бар, өйткені оны білім, іскерлік, дағдыны игерудің заңдылықтарын
зерттеуге бағыттайды. Күрделі, біртұтас оқыту үрдісінде оның құрылымын
көріп, танудың маңызы зор, өйткені оқыту үрдісі оқыту – тәрбиелеу немесе
мектептің педагогикалық үрдісінің маңызды құрамды бөлігі болып табылады.
Оқыту үрдісінде жалпы құрамы ретінде тәрбиенің мақсаты, міндеттері,
мазмұны, амалы, түрлері, әдістері, әдістемелік тәсілдері, білім алушыларға
берілетін тапсырмалар айқындалады. Оқытушының бұл бөліктерді білуі тікелей
практикалық маңызы бар: сабаққа дайындалуда оқытушы қандай міндеттерді
шешетіндігін жобалайды. Сабақтың мазмұны, оқыту материалдары немесе білім,
іскерлік, дағды қандай болу керек және қойылған міндеттерді шешуге
бағытталған қандай жұмыс түрлері мен әдістерді қолдану арқылы білім
алушылардың танымдық әрекетін ұйымдастыруға болады?
Оқыту үрдісінің дамуы адамзат алдында пайда болған ежелгі мәселелердің
бірі бола отырып, қазіргі күнге дейін осы қалпын сақтап келеді. Бұл
мәселенің өміршеңдігі оның күрделі болуымен ғана емес, сондай - ақ
динамикалылығымен анықталуда. Өйткені, ол адамдардың әрбір ұрпақ ауысымында
және қоғамдық – экономиканың эмпирикалық көрінісінің бірі- әкелер мен
балалардың мәңгі мәселелері ретінде орын алады. Оқыту мәселесін
ұғынуға жасалынған талпыныстар тамыры ежелгі дәуірлермен тереңдей түседі.
Оқыту үрдісінің дамуы мәселесін шешуге жасалған алғашқы қадамдардың
бірі, шамамен Сократтың Африкада адамдарды ақиқатқа ұмтылдыру үшін
пайдаланған әдісі болса керек (б.э.д. 470 - 399 ғғ. Көне Греция). Ақиқатқа
ұмтылдыру нәтижелілігі Сократтық әдістің диалогтық формасымен қамтамасыз
етілді.
Табиғат үйлесімділігіне адамды үндестіре дамыту әдістерін әзірлеуге
дейінгі жол - ежелгі дәуірдегі оқыту үрдісінің дамуы мәселесін шешу жолы
болып келді. Оқыту үрдісі мәселе ретінде таныла бастады. Алғаш рет бұл
туралы Марк Квинтилиан (б.э.д 42 - 18 ж.ж Көне Рим) айтқан болатын. Ол
оқыту үрдісін ұстаз шеберлігінің мінез - құлқын білу деп санады.
Сөйтіп, құл иеленуші қоғамның өзінде оқыту үрдісі мәселесін шешуге
алғашқы талпыныстар жасалды, мұның өзі сол дәуір үшін едәуір сәтті болып
келді. Бұл талпыныстар оқыту үрдісінің шешуін жаңа арнаға бұрды. Ф. Рабле
(1494 - 1553, Франция) және Т. Кампанелла (1568 - 1639, Италия) балалардың
барлық күштері мен қабілеттерін дамытуға әкелетін оқытудың жаңаша формасын
жасау қажет деп алғаш ой білдірген ғалымдар. Мұндағы мәселе білім беру
мазмұны мен оқыту үрдісі мәселесін шешу үшін алуан түрлі ретте кешенді әдіс
қажеттілігі туралы болып отыр.
Осы ғалымдармен бір уақытта М. Монтень (1533 - 1592, Франция) өз
бетінше ойлауды қалыптастыру қажеттілігін кешенді түрде қарастыру қажет
деген пікірді нақтылады, осы арқылы адам дами түседі деп санады.
Сонымен, орта ғасырлар дәуірінде оқыту үрдісі дамуы мәселесін шешу
үшін екі жеке әдіс белгіленді. Біріншісінің мәні білім беру мазмұнын өлшеу
арқылы мәселені шешуден құралса, екіншісі біріншісін толықтыра отырып,
білім алушылардың параметрлерін өзгерту арқылы мәселені шешуді қарастырады.
Оқыту мәселесін шешуге жасалған алғашқы талпыныстарды талдауды қарастыра
келе, олардың оқыту үрдісінің барлық негізгі үйрету, білім мазмұны, оқыту
әдістері мен білім алушылар құрылымдарын қамтитынын атап өтеміз. Соған орай
дидактикада оқыту үрдісіне негізгі нысана болып табылатын арнайы ғылым
пайда болғанға дейін оны құрайтын параметрлердің өзгерісі арқылы
басқарудың алғашқы талаптары жасалды.
Капитализм дәуірі өнерге байланысты әдістері арқылы оқыту үрдісін
дамыту мәселесін ғылыми тұрғыдан түсінуге түрткі болды. Оған алғаш рет
талпыныс жасаған Я.А. Коменский болды (1592 - 1677, Оңтүстік Моравия). Ол
табиғатқа үйлесімділік ұстанымын өзінің бүкіл дидактикалық жүйесіне негіз
етіп қойды. Я.А. Коменскийдің өзінен бұрынғы Көне Грек ойшылдарынан
ерекшелігі – ол бұл ұстанымды оқыту мен тәрбиелеудің нақты формалары,
әдістері және құралдары деңгейіне дейін дамыту болды. Мұның өзі соншалықты
нәтижелі болғандықтан, көпшілігі қазіргі күнге дейін сақталып келеді.
Я.А. Коменскийдің басты сіңірген еңбегі өз дәуірі үшін едеуір тиімді
оқыту жүйесін әзірлегендіктен ғана емес, сондай - ақ оның алғаш рет оқыту
үрдісін дамыту мәселесін оқыту мәселесі компоненттерінің өзара әрекеттесу
үрдісінен туындайтын функция ретінде қарастырылуынан көрінеді. Ол табиғатқа
үйлесімділікті жүйенің жеке блоктар қызметінің табиғатқа үйлесе келуі
ретінде ғана емес, сондай - ақ олардың өзара әрекеттесуіндегі табиғи
үйлесімділік ретінде қарастырды. Мұнда ой - пікір жүйе ретінде оқыту
үрдісінің дамуын анықтайтын барлық факторларды қамтитындығы туралы болып
отыр. Қазіргі ғылыми түсінік тұрғысынан алғанда, оның жіберген бір қателігі
– оқыту үрдісі критерийлерін нақтыламауы. Сондықтан ондағы табиғатқа
үйлесімділік оқыту үрдісінің негізгі дидактикалық ұстанымы және оқыту
нәтижелігінің бірыңғай критерийі ретінде көрінеді.
(Д. Дидро) (1713 - 1784, Франция) (К.А. Гельвециямен) пікір таластыра
отырып, тәрбиелеу мен оқыту әдістерін абсолюттендіру және табиғи
факторларды бұрмалауға қарсы шығады, қарапайым білім беруді жалпыландыру
қажет деп санайды. Ол соңғы осы пікірін оқытуға арналған балалардың
бойындағы тума алғышарттарды айқындау үшін қажет алғы шарт деп қарастырды.
Бұл алғышарттарды айқындау кезінде оқыту үрдісі барынша көп нәтижеге қол
жеткізуі болды. Сөйтіп Д. Дидро бойынша оқыту үрдісі тиімді әдістер арқылы
бастапқы даму жағдайынан табиғи қажеттердің болуы арқылы анықталды.
Әдістердің тиімділігі білім алушылардың қабілеттерінің дамуы болып
табылады.
(И.Г. Песталоцци) оқыту мәселесін шешудегі негізгі әдіс балалардың
жеке және жас ерекшеліктеріне орай білім беру мазмұнын таңдай алудың барлық
табиғи қабілеттерін үндестіре дамытуды қарастырды. Оған қол жеткізу үшін
дамыта оқыту қажет деп көрсетті [28 ].
Оқуды өнімді еңбекпен ұштастыру, соның ішінде қолөнері және ауыл
шаруашылық еңбегімен ұштастыру И.Г. Песталоццидің педагогикалық теориясы
мен қызметінің мәселелерінің бірі болып табылады. Ол оқыту - бақылауға,
тәжірибеге негізделіп ұйымдастырылып, қорытынды жасауға, жалпылауға қарай
жүргізілу керек деді. Бақылау арқылы балада көру, есту және т.б. түйсінулер
пайда болады. Солардың негізінде ойлау және сөйлеу дамиды. Оқыту үрдісінде
өлшеу арқылы бала заттың формасын, санау арқылы санын, тілін дамыту арқылы
заттың атын таниды деп санады. Сөйтіп, элементарлық білім беру өлшеу, санау
және сөзді меңгеруден тұрады деп есептеді. И.Г. Песталоцци оқудың негізін
оның көрнекі болуы деп санады. Көрнекілікті кең түрде қолданған жағдайда
ғана айналадағы дүние туралы дұрыс білім қалыптасады, ойлау және тіл дамиды
деп көрсетті.
Оқыту үрдісінің дамуына әсер ету әдістері мен құралдарын педагогикалық
тұрғыдан негіздеу мәселесін байланыстырған ғалымдардың бірі (И.Ф. Гербарт)
(1778 - 1841, Германия) [29]болды.
Сонымен, оқыту үрдісі дамуы мәселесін шешу туралы ежелгі дәуірден
бастап қазіргі күнге дейінгі пікірлерге жасалған талдау көрсеткендей,
барлық осы белгілі әдістер мен құралдары арқылы мәселені шешу, талпыныстары
(Сократ – Демокрит – Аристотель – Гельвеций); екіншісі – білім алушы
тарапынан шешуге арналған әдістер (Квинтилиан). Үшінші түрдің өкілдері
мәселені білім беру мазмұны жағынан қарастырды (Рабле – Кампанелла
–Песталоций); төртіншісі – білім берушілер арқылы мәселені шешу (Монтень
–Дидро). Бесінші түрі мәселені кешенді түрде қарастыру, оқыту жүйесінің
барлық немесе бірнеше компоненттерінің параметрлерін өзгертуді қарастырады
(Коменский - Руссо – Гербарт – Дистервег – Дьюи).
Әдістерді күрделендіру арқылы оқыту үрдісін дамыту мәселелеріндегі
сабақтастық айқын көрініп тұрды. Тіпті кешенді әдістің өзі сол кезеңде
қолайлы шешім табуға мүмкіндік бермеді, өйткені бұл әдіс түрлі авторлардың
көзқарастары тұрғысынан өзара әртүрде байланысқан бірнеше компоненттерден
құралатын конгломерат деп қарастырылды.
Біздің ойымызша, оқыту үрдісін әлдебір жүйе ретінде қарастыратын әдіс
барынша дұрыс болып келеді, оның тиімділігі құрамдас жүйелер (блоктар)
параметрлерімен ғана емес, сондай - ақ олардың өзара оңтайлы байланысы
арқылы да анықталады. Мұнда соңғысы жүйе құраушы фактор ретінде көрінеді.
Оқыту үрдісінің даму мәселесіне тарихи саяхат жасау осы мәселені
шешудегі белгілі бір заңдылықты көрсетті. Бұл заңдылық бойынша оқыту
әдістері мен құралдары және білім алушылардың әрекеті төңірегінде
ізденістер жүргізілді. Содан соң білім беру мазмұны мен білім алушылардың
әрекетін өзгерту арқылы оқыту үрдісінің дамытуға талпыныс жасалды. Соңында
зерттеушілер мәселені кешенді түрде шешу қажет деген қорытындыға келді.
Педагогикалық мәліметтерге сүйенсек, қазақ жеріндегі мұсылман
мектептері оқушылар құрамы жағынан кішігірім мектептер болды. Көбінесе олар
киіз үйге орналасты, мектеп жабдықтары мен оқу құралдары болмады.
Балалардың бәрі бір киіз үйде отырғаны болмаса, олардың әрқайсысы жеке
тапсырма алды. Бірте - бірте мектептерде ана тілінде ғылыми білім беретін
пәндерді оқытуда жаңа әдістерді қолдану орын ала бастады. Қазақ жерінде
балалар алдымен араб тіліндегі барлық әріптің атын білуге тиісті болды.
Әріптерді қосып оқымастан бұрын, әріптердің атын қосуға жаттықтырылды.
Оқудың негізгі әдісі жаттау болды. Оқығанын әңгімелеп шығу және жаттау
әдістеріне баса назар аударды.
Л.Н. Толстой мектеп пен оқытушының оқу жұмысын ұйымдастырудағы міндеті
– барлық балалардың сабаққа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
оқушылардың шығармашылығы.
Алмаханова Гулзат Ско 120-71
Мазмұны
Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 4
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
Белгілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 6
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Технология – деген ұғым грек тілінен аударғанда – іскерлік, шеберлік,
білгірлік деген мағына береді;
Педагогикалық технология – мақсаттар қою, оқу жоспары мен оқу
бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық жүйелердің
тиімділігі;
Интеграция -пәндердің өзара байланысын жоғарлату деңгейінде нақты
түрде іске асыру. Интеграция тұтастықты қалыптастырып, білімді жүйелеу
мен жинақтауда әртүрлі ғылымды бір-бірімен біріктіреді;
Математика - кеңістік формалары мен сандық қатынастар туралы ғылым;
Ою-өрнек – латын тілінен алынған орнамент мағынасы сәндеу, әсемдеу
дегенді білдіреді;
Композиция – өрнекті бұйымның бетіне реттеп орналастыру;
Симметрия – ою-өрнектің екі жағының тең болуы;
Колорит – ою-өрнектің бояу түрлерінің ою-өрнектің бір-бірімен үйлесіп,
жарасым табуы. Мысалы: қара түсті қызыл, ақ, сары түстердің ашуы;
Ритм – ою-өрнекте бір элементтің қайталанып келуі;
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ХҚТУ - Халықаралық қазақ-түрік университеті
ТОПБ - Технология оқу пәні бағдарламасы;
АҚШ - Америка Құрама Штаттары;
ЭЕМ - Электрондық есептеуіш машина
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..1
1 Технология пәнін оқытуда оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытудың ғылыми
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1 Технологиялық білім беру үрдісінің даму жолдары және қалыптасу
тарихынын негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ..8
1.2 Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың психо-педагогикалық
негіздерін
қалыптасу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...19
1.3 Оқушылардың шығармашылық қабілетке бағытталған әрекетін ұлттық
бұйымдардың элементтері негізінде қалыптастырудың
жолдары ... ... ... ... ... .29
1.4 Технологиялық білім берудегі инновациялық
технологиялары ... ... ... 37
2 Ұлттық бұйым элементтері негізінде оқушылардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудағы педагогикалық тәжірибелік жұмыстың мазмұны мен
әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
2.1 Оқушылардың шығармашылық қабілетін ұлттық бұйымдардың элементтерін
дамытудың теориялық және әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... 46
2.2 Оқушылардың шығармашылық қабілетін ұлттық бұйымдардың элементтері
негізінде дамытуға бағытталған тәжірибелік жұмыстардың
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 76
Қосымшалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... .83
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының
стратегиялық бағыттарына сәйкес білім беру жүйесін дамыта отырып, әлемдік
білім кеңістігіне ықпалдастырудағы негізгі бағдар – адамды қоғамның ең
маңызды құндылығы ретінде танып, оның рухани жан-дүниесінің дамуына, көз
қарастары мен шығармашылық әлеуетінің, танымдық біліктілігі мен мәдени
құндылықтарының жоғары деңгейде дамуына, жеке тұлғасының қалыптасуына
жағдай жасау жолдарын қалыптастырды.
Бұл міндеттерді жүзеге асыру еліміздегі мектептерде оқыту процесінің
мазмұндық болмысын жаңа әдіснамалық тұрғыдан негіздеуді талап етіледі.
Мұндай жаңа әдіснамалық жүйе дәстүрлі оқыту процесін түбегейлі өзгертудің
қажеттігін көрсетіп, оқытудың шығармашылық қызметін дамытып, білім
мазмұнының ұлттық негізде берілуін жаңа өркениеттік бағдар тұрғысынан
жетілдіруді қарастырады.
Білім берудің жаңа бағыттарының басты ерекшелігі – оқытудың нәтижесін
алдын-ала болжап, оқушылардың қызығушылықтары мен ізденімпаздығы негізінде
білімі мен біліктерін жетілдіріп, оны санасында терең зерделей отырып,
шығармашылық әлеуетін үнемі дамытуға және рухани толысуға ұмтылысын
қалыптастыруды қажет етеді. Сондай қажеттіліктің бірі – оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамыту мүмкіндіктерін технология пәнінің оқу-тәрбие
үрдісінде тиімді пайдалану. Бұл мәселенің нәтижелі жүзеге асуы
мұғалімдердің қазақ ұлттық бұйымдары бойынша толық білім сапасын және оны
оқушылардың тәрбиесіне пайдалана алу іскерлігі мен қабілетін қажет етеді.
Оның үстіне қазақ ұлттық бұйымдары өзінің бай тарихы, терең мазмұны, сан
қилы ерекшеліктерімен оқушыларға рухани, эстетикалық, эмоционалдық,
интеллектуалдық тұрғыда әсер етіп, олардың тұлғалық және сапалық
қасиеттерін дамыта түсетіні сөзсіз жағдай. Сондықтан да оқу-тәрбие
процесінде ұлттық бұйымдар элементтері негізінде оқушылардың шығармашылық
қабілетін дамыту қажет болып тур.
Білім беру процесін жаңаша ұйымдастыру оның философиялық, педагогикалық-
психологиялық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды
қажет етеді. Бүгінгі философтар мен педагог - ғалымдар білім беру саласында
жаңа оқыту технологиялары мен әдістерін енгізумен ғана шектелмей, білім
берудегі дүниетанымдық ұстанымдарды қайта қарау, рухани-адамгершілік
құндылықтарға бетбұрыс жасау қажеттігі қарастырлуда .
Білім беру саласындағы инновациялық процестердің күрделілігі мен
қайшылықтары жаңа құбылыстармен әрекеттесу және жалпы орта білімді
ізгілендірудің сапалы кезеңінде оқушылардың шығармашылық қызығушылығын
қалыптастырудың мәселесін өзекті болуында.
Қазіргі кезеңдегі білім берудің жаңа парадигмасы жағдайында жеке
тұлғаның шығармашылық бағыттылығын қалыптастыру - оқушының оқу-танымдық іс-
әрекеттегі шығармашылық қызығушылығына тікелей байланысты. Шығармашылық
қызығушылық – тұлғаның ізденімпаздық қабілет сапасын дамытудың негізгі
өзегі болып табылады. Себебі өмірдегі құндылықтардың барлығы да жаңашылдық
бағыттар арқылы ғана іс-әрекетке тұрақты шығармашылық қызығушылық
нәтижесінде танылып, болашақта өміршең дамуына мүмкіндік алады. Сондықтан
шығармашылық қызығушылықты жеке тұлғаның дамуына, оның рухани жетілуінде
мәні терең, мотивациялық, білімділік бағдар құндылығы ретінде танылуының
маңызы зор екенін білеміз.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында, [1] ҚР стратегиялық
дамуының Қазақстан - 2030 бағдарламасында, ҚР білім беруді дамытудың
2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында, [2] Қазақстан
Республикасында Техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 - 2012
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында мемлекеттік саясаттың басты
принциптері ретінде жеке адамның шығармашылық әлеуетін дамыту, білім
берудің дамытушы сипатын арттыру мәселелерінде басты міндеттер қатарында
қойылған. [3]
Демек, болашақ жастарымыздың кәсіби құзырлы, шығармашыл болуын
қамтамасыз ететін оқытудың жаңа парадигмасы оқытудың субъектін және
оқушының әлеуетіне тікелей әсері мол шығармашылық қызығушылығын
қалыптастырудың теориялық, әдіснамалық, дидактикалық тұғырларын айқындау
міндеттерін алдыңғы қатарға шығарады.
Адамзат баласының алға қарай сатылап өркениетке жетуі әр адамның іс-
әрекеттегі жаңашылдығына, жаңаны ойлап табуына, шығармашылық болмысына
байланысты. Ал шығармашылық іс-әрекет, жаңашылдыққа бағыттылық тек қана
шығармашылық қызығушылықтан бастау алады.
Адамзаттың ұлт ретінде қалыптасуы, ұлттың шығармашылық әлеуеті де әр
жеке тұлғаның шығармашылық деңгейімен анықталады. Сондықтан зерттеушілер
өркениетке жетудің жолын әр адамның шығармашылық қызығушылық деңгейімен,
жаңашылдық болмысымен байланыстырады. Қазақстанның әлемнің білім
кеңістігінен интеграциялануы Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі
білім беруді дамыту тұжырымдамасы мен Қазақстан Республикасында 2005-2010
ж.ж білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы талаптарына сәйкес
отандық білім беруді модернизациялау мен тәрбие мазмұнын жаңартуды талап
етуде.
Ж. Баласұғын жеке тұлғаның қоғаммен қарым-қатынасын ескере отырып,
адамдардың табиғи ерекшеліктерін , әлеуметтік-этикалық адамгершілік-
психологиялық деңгейін анықтауды көздеген. М.Қашқари жеке тұлға идеялы
өмірге сүйіспеншілікпен қарайтын , білімге құштар өзінің бақыты үшін күресе
алатын адам, деген. Оқу, білім, өнер, тәлім-тәрбие туралы демократ
ағартушылар-Ы. Алтынсарин, Ж.Аймауытов, М.Дулатов, Ш.Уалиханов,
А.Құнанбаев, М.Жұмабаев[30,31,32,33,40] қазақтың сәндік қолданбалы өнерінің
даму тарихы, мәні, ою-өрнек жасалу технологиясы және мағынасы туралы
тарихшы-этнограф ғалымдар К.Ақышев, Х. Арғынбаев, Т.Басенов, Ә.Марғұлан,
М.Қадырбаев, М.Мұханов, Ә.Тәжімұратов, С.Қасиманов, Ө.Жәнібеков, М.Қани,
Т.Б. еңбектерінде қарастырылған[131,132,133,134,135]
Қазақстанда инновациялық мектептердің қалыптасу және даму жолдарын
Р.Р. Масырова, Т.А. Линчевская [5], ал мектептерде білім беру мазмұнын
жетілдіруді И.Д. Зверева, М.П. Кашина [6] қарастырды.
Ал, Қазақстан зерттеушілері 50 - жылдары оқыту үрдісі мәселелеріне
бағалы үлес қосты. Олар: Р.Г. Лемберг, Н.К. Көшекбаев, Н.Д. Хмель т.б.
[12,13,14], болашақ мамандарды дайындаудың теориясы мен практикасы
Б.К.Момынбаев, С.А..Жолдасбекова, К.Өстеміров [15,73,136], біліктілігін
көтерудің жаңашылдығы К.А. Дүйсенбаев, Ш.Т.Таубаева, ұлттық негізде
жандандыруға үлес қосқан Т.Левченко, С.Жолдасбекова [40,73,130],
Б.Ж.Жиентаева, А.Д. Райымқұлова зерттеулерінің маңыздылығы жоғары, бірақ
оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін ұлттық бұйымдардың элементтері
арқылы дамытуға бағытталған еңбектер жеткіліксіз.
Тұлғаның шығармашыл болуына ықпал етудің түрлі аспектілері бойынша ТМД
елдерінде психология мен педагогика саласында жеке тұлғаны қалыптастыру
мәселесіне елеулі үлес қосқан ғалымдар бар. Олардың еңбектерінде бұл
мәселенің: Педгогикалық және әдістемелік тұрғысынан бала әрекетін
белсендіру мәселелері Т.И.Шамова, И.Я.Лернер, Г.И.Щукина, М.Н.Махмутова,
М.А.Данилов, М.Н.Скаткин және т.б. ғаылмдар ғылыми-зерттеулерінде
қарастырған [59,64]. шығармашылықтың психологиялық табиғатын талдау
бағыттарын Л.С.Выготский, Я.А. Пономарев, В.В. Давыдов, А.В. Запорожца
Д.Б.Эльконин, Ю.Г.Юдин, И.Я. Лернер, А.Н. Лук, В.А. Караковский,
Б.Г.Ананьев, А.И. Леонтьев, С.А.Рубинштейн, Л.В. Занков қарастырады
[42,58,].
Соңғы уақытта оқу-тәрбие процесін гуманизациялау, оның практикалық
бағытын күшейту, дамытушылық қызметін арттыру мақсатындағы шаралар
қолданылғанымен, оқу процесінде уақыттың басым бөлігі репродуктивті әдіске
жұмсалып отыр, сондықтан оның нәтижесі мардымсыз сипат алуда.
Оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытудың тиімді әдістерін
іздеу және оқу үрдісінің мазмұнына ұлттық элемент енгізу біздің зерттеу
жұмысымыздың проблемасы болып табылады. Ол біздің зерттеу жұмысымыздың
Технология пәнін оқытуда ұлттық бұйымдардың элементтерін қолдану арқылы
оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту атты тақырыбын анықтады.
Зерттеудің мақсаты – Оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін
дамытудың педагогикалық жүйесін теориялық негіздеу, практикалық тұрғыда
жасау.
Зерттеудің нысаны – мектептегі технология білім беру саласындағы
педагогикалық іс-әрекет
Зерттеу пәні – жаңа педагогикалық технологиялар негізінде жалпы білім
беру мектептерінде Технология пәнін оқыту үрдісі.
Зерттеу міндеттері:
- ҚР жалпы білім беру мектептеріндегі оқушылардың еңбекке дайындық
жағдайын зерделеу және оны жетілдірудің жолдарын айқындау;
-оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытудың
педагогикалық жүйесі компоненттерінің мазмұнын жасау;
- оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытуда ұсынылған
жүйенің тиімділігін тәжірибе арқылы зерттеу.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Қазақстан
республикасының Білім туралы Заңы, Қазақстанның 2030 - жылға дейінгі
даму стратегиясын іске асыру жөніндегі шаралар туралы білім беруді
дамытудың 2010 - жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасын іске асыру
нәтижесінде, Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі ұсынған
тақырыптық жоспар мен бағдарлама оқушылардың кәсіби даярлығы туралы
философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектердегі жеке тұлғалық
қасиеттерін дамыту және олардың шығармашылығын қалыптастыру туралы
қағидалар.
Зерттеудің көздері: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы,
Қазақстан Республикасында білімді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы, 12 жылдық білім беру тұжырымдамасы, басқа да
білім беру саласына қатысты мемлекеттік құжаттар, білім берудің
стандарттары, зерттеліп отырған мәселеге байланысты Отандық және шетел
ғалымдарының педагогикалық еңбектері, технология пәні мұғалімдерінің
жаңашылдық тәжірибелері, озат ғылыми зерттеулер, автордың өз тәжірибесі.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде (қараша-қантар 2008-2009 ж.ж.) – таңдаған тақырыпқа
қатысты материалдар жиналып, жүйеге келтірілді, философиялық,
психологиялық, педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерге талдау
жасалынды. Жинақталған материалдар сұрыпталды.
Екінші кезеңде (ақпан-наурыз-сәуір 2009ж.) – Технология пәнін
оқытуда ұлттық бұйымдардың элементтерін қолдану арқылы оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамыту тақырыбының өзектілігіне негіздеме жасалды.
Жоғары оқу орындарының Кәсіби оқыту кафедраларының және магистранттарының
еңбектерімен танысып, тәжірибе алмасу, тақырыпқа байланысты мақалалар жазу.
Мектеп оқушыларымен тәжірибе эксперименттің бағдарламасы даярланды.
Үшінші кезеңде (қазан-қараша-желтоқсан 2009 ж.) – жүргізілген зерттеу
жұмысының нәтижесін бір жүйеге келтіру, бекітілген жоспарға диссертация
жасау, жинақтау мен қорытындылау, әдістемелік ұсыныстар жасалынды. Алынған
нәтижелердің тиімділігін, кемшілігін анықтау
Төртінші кезеңде (қаңтар-ақпан-наурыз 2010ж.) Бекітілген аппоненттерге
диссертациялық жұмысты ұсынып, көрсетілген кемшіліктермен жұмыс. Кафедрада
алдын ала қорғаудан өту.
Зерттеудің базасы. Тәжірибе эксперимент жұмысы Қызылорда қаласының
Қорқыт Ата атындағы ҚМУ жанындағы Қабілет Бейімді білім беру лицейінде,
Мұхамеджан Қалтаев атындағы 1-ші мектеп гимназияда өтті.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
-жалпы білім беру мектептерінде оқу-тәрбие үрдісін өнімді ететін
оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытудың құралдары мен жолдары
анықталды;
-оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытудың педагогикалық
жүйесі жасалынып, тәжірибеде тексерілді.
-оқушыларды еңбекке оқыту жүйесіндегі инновациялық педагогикалық
технологияларды қолдану ғылыми тұрғыда негізделді;
-жалпы білім беру мектептерінде технология мұғалімдері үшін
оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін ұлттық элементтер негізінде
дамытуға бағытталған және белдік киімдерді құрастыру және моделдеудің
теориялық ұсыныстары жасалды;
-киім композициясы атты бұйымды ұлттық элементтерді киімге қиыстыру
дағдыларын қалыптастыратын автоматтандырылған оқыту бағдарламасы жасалды;
-оқушылардың жоба жұмыстарын орындауға әдістемелік нұсқау жасалынды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы оның материалдарында жалпы білім
беру мектептеріндегі оқу-тәрбие үрдісіне Белдік киімдерді құрастыру және
моделдеу әдістері атты әдістемелік оқу құралы, Технология сабақтарындағы
жоба жұмыстары атты әдістемелік нұсқау, киім композициясы атты
автоматтандырылған оқыту бағдарламасы жасалды.
Қорғауға ұсынылатын қағдалар:
1.ҚР жалпы білім беру мектептерінде еңбекке даярлауды жетілдірудің
құралдары мен жолдары
2.Оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытудың педагогикалық
жүйесі
3. Оқушылардың өз бетінше орындайтын жоба жұмыстары
Диссертацияның құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі
тараудан, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан,
кестелер мен суреттерден тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеудің ғылыми аппараты: тақырыпты таңдау
негізделеді, оның көкейкестілігі, нысаны мен зерттеу пәні анықталады,
мақсаты, міндеттері, зерттеу базасы, зерттеу көздері, ғылыми жаңалығы,
практикалық маңыздылығы және қорғауға ұсынылатын қағидалар баяндалады.
Технология пәнін оқытуда оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың
ғылыми-теориялық негіздері деп аталатын бірінші тарауда Отандық, Ресейлік
ғалымдардың философиялық, психологиялық, педагогикалық зерттеулердегі ой -
пікірлері талданып, негізгі тұжырымдары басшылыққа алынып, тарихи дамуы
және теориялық негізі анықталған.
Ұлттық бұйым элементтері негізінде оқушылардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудағы педагогикалық тәжірибелік жұмыстың мазмұны мен
әдістемелері. атты екінші тарауда оқушылардың шығармашылық
қабілеттіліктерін ұлттық элементтер негізінде дамыту мүмкіндіктерін
педагогикалық жүйе арқылы қалыптастыру ұсынылып, тәжірибелік жұмыстардың
материалдары берілген.
Қорытындыда зерттеу нәтижелері бойынша шығармашылыққа бағытталған
әрекеттерге қатысты ұсыныстар берілген.
Қосымшада тәжірибелік - эксперименттік жұмыстың кейбір материалдары
ұсынылған.
1 Технология пәнінде оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың
ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Технологиялық білім беру үрдісінің даму жолдары және қалыптасу
тарихы
Жалпы педагогикада білім беру мазмұны – халыққа білім беру ісін
жетілдіру мемлекет саясатының өзекті мәселелерінің бірі. Сондықтан да білім
беру мазмұны мына мәселелерді қамтуы керек:
- табиғат, қоғам, техника, мәдениет, адам жайындағы білім
қалыптастыру;
- адамды жан – жақты дамыту;
- жастарды өмірге, еңбекке даярлау [7].
Уақыт талабында мектеп түлегі жалпы білім беретін орта мектептерде
қазіргі инновациялық өзгерістерге бейім, ізденуге бағдарланған және ізденіс
жұмыстарын шығармашылықпен жүргізе алуды талап етеді.
Сондықтан да оқыту үрдісі білім беру мазмұнын көлемді инновациялық
оқыту технологиялары арқылы қалыптасуды қажет етеді. Бұған қосымша дүние
жүзілік талап болашақ мұғалімдерді даярлау жағдайында да интеграциялау
жұмысын жүргізу болып отыр. Бір сөзбен айтқанда, білім беруді жаңарту, ХХІ
ғасыр тұрған адамзат дамуының жаңа кезеңі ретінде білім алушыларға жан -
жақты білім берудің ауқымды мәселелерінің бірі ретінде саналып келеді.
Қоғамдағы адам өмірінің, ойының ерекше жоғары дәрежеде дамуына жағдай
туғызатын - оның еңбек етуі. Олай болса Қазақстан Республикасында білім
беру саласындағы болашақ маман иелері ғылымның әр саласынан жалпы білім
алуымен бірге белгілі дәрежеде кәсіби іскерлік және дағдымен қарулануы
тиіс. Бұл жалпы білім беру мектептеріндегі Технология пәнінің білім беру
мазмұнын қалыптастырудың педагогиканың мәселелерімен қатар, қоғам
талаптарына сәйкес оқыту үрдісінің дамуын инновациялық әдіс - тәсілдері мен
ұйымдастыру формаларын орынды пайдалануды талап етеді. Қазіргі нарықтық
экономика жағдайында Қазақстан Республикасының білім беру жүйесіндегі
өзгерістер олардың жалпы бағыттары мен ұстанымдарына байланысты болып отыр.
Жалпы ғылыми технология термині (гректің techno - өнер,
шеберлік, икемділік және logos - ғылым, заң) өндірістің белгілі бір
саласындағы өндірістік әдістер мен үрдістердің жиынтығы, сондай-ақ өндіріс
тәсілдерін ғылыми суреттеу деп түсіндіреді. Басқа бір зерттеулерде бұл
категорияны өндірістік үрдістер деп қарастырады да, оны өнімді өндіру
барысында шикізаттың, материалдың өңделу, дайындалу, өзгеру жағдайы,
қажетті әдістерінің жиынтығы деп анықтайды.
Д.Қ. Пошаев Технология түсінігін - ол өнім алу барысында шикізат
пен материалдың күйін, қасиеттері мен формасын өзгерту үшін қолданылатын
әдістердің жиынтығы – деп береді [8].
Технологияның ғылым ретінде атқаратын міндеті - практикадағы ең
тиімді өндірістік үрдісті анықтау және оны пайдалану мақсатында әртүрлі
ғылым (физика, химия т.б.) заңдылықтарды анықтау деп те қарастырады. Бұл
анықтамалар біздің Технология пәнін оқыту барысына қолайлы келеді. Демек
Технология пәні өндірістің белгілі бір саласындағы өндірістік әдістер мен
үрдістердің мазмұны мен оқыту әдіс тәсілдерін үйретуге бағытталған.
Демек, технологияның ғылым ретіндегі міндеті - тәжірибе жүзінде
неғұрлым нәтижелі әрі үнемді өндірістік үрдістерді анықтау және пайдалану
мақсатында физикалық, химиялық, механикалық және басқа да заңдылықтарды
айқындау және білім беру мазмұнында өз орны бар.
Қазіргі жалпы білім беретін мектептерде Технология - еңбек
ресурстарын дайындаудың негізгі көзі - кәсіптік білім жүйесі. Бұл білім
1886 жылы Швециядағы мектеп директоры Сент - Илердің Қол еңбегін оқытудың
негіздері деген еңбегінен бастау алған. Ресейде 1900 - 1901 оқу жылында
Қол еңбегімен сызу пәндерінен еңбекті оқыту деген бағдарламада сол
бағдарлама негізінде еңбектің оқу құралдары даярланған.
Қазақстанда 1922 жылы халық ағарту комиссариатында бекітілген оқу
жоспарында Қолөнері, қол еңбегі деп енгізілген. Сөйтіп, бір ғасырдан
артық уақыт барлық мектептер жүйесінде 1 - 11 сыныптар арасында үзбей,
үзіліссіз оқытылып келе жатыр.
1994 жылы дүние жүзінде технология пәнін оқыту мақсатында Қолөнер -
технология қоғамы ұйымдастырылды.
1997 жылы Қолөнер - технология қоғамында. Технология - баршамызға
деген халықаралық бағдарлама даярланды. Оған дүние жүзінің Аргентина,
Ұлыбритания, Израиль, Ресей. АҚШ, Франция және Оңтүстік Африка
мемлекеттерінің арнайы мамандары қатынасты. Барлық елдерден келген мамандар
технология білім аймағынан қазіргі тәжірибесін ұсынды. 1998-1999 оқу
жылында үш оқулық даярланды.
Бүгін және ертең (Технологияға кіріспе) – 5 - сынып, Жобалау - 6-
сынып, Технологиялық жүйе - 7 - сынып. 1999 - 2001 оқу жылдарында
байқаудан өткізді. Оқулыққа қосымша оқу - әдістемелік кешен, жұмыс дәптері,
зертханалық - сарамандық сабақтары, әдістемелік құрал, компьютерлік
бағдарлама және файл дайындалды. Ресейде 1993 жылы жаңа базистік жоспар
жасалды. Соған сәйкес 1997 жылдан бастап Вентана - Граф баспасы 5-11
сыныптарға арналған оқулықтар (Авторлары В.Д. Симонко, В.Н. Чернякова, Е.А.
Старикова, Г.А. Корчагина т.б.) шығарды [9].
Жалпы білім беру мазмұны өзінен туындайтын оқыту әдістеріне қарағанда
негізгі өзекті мәселе болып саналады. Білім беру мазмұны жеке тұлғаны жан -
жақты қалыптастырудың гармониялық құрылымына бағынышты жоба ретінде
көрініс табуы қажет. Ол қолданыстағы оқу жоспарлары, бағдарламалар мен
оқулықтардың педагогикалық теориямен біріккен түрде, оқыту үрдісінде -
жалпы мектептің талаптарын қанағаттандыра алатын оқыту әдістерін практикада
пайдалануға қызмет етеді. Осыған байланысты мектептерде бірқатар зерттеу
жұмыстары жүргізіліп, Қазақстан Республикасының нақты пәндер бойынша жалпы
білім беретін оқу орындарында ведомостылық бағыныштылығына, ұйымдастыру -
құқықтық формаларына және оқыту түрлеріне қарамастан қолданылатын және
қатаң сақталатын міндетті стандарттар әзірленуде.
Педагогика ғылымында білім беру мазмұны нақты ұсынылған оқу жоспарлары,
бағдарлама, оқулықтар, ғылыми негіздегі шешімдерді талап ететін күрделі
мәселелерді туындатты. Теориялық құндылықтар үшін практикада өткізілген оқу
материалдары біртіндеп жинақталды. Практикаға тиімді теориялық ережелер
сақталынып, ал жарамсыздары оның құрамынан алынып тасталынды.
Өкінішке орай, іріктеліп алынған теориялық ой – пікірлер практика
жүзінде және мазмұн құрылымының тасасында қалып қойды. Сондықтан да, білім
саласында жүйенің даму кезеңіне қажет емес ой - пікірлердің нәтижелері
қолданылды. Эмпирикалық жолмен құрастырылған білім беру мазмұнындағы
кемшіліктер құрамдас (аралас) ғылым салаларында (философия, әлеуметтану,
психология) дами түсті.
Білім беру мазмұны өте күрделі және көп жақты ұғым болғандықтан да, ол
қоғамның экономикалық және ғылыми - техникалық даму қажеттіліктеріне
байланысты қарастырылады.
Білім беру мазмұнының көп жақтылығы ең алдымен қоғамның мектеп алдына
қоятын мақсаттар және міндеттері негізінде анықталады. Оқытудың мақсаттары
мен міндеттерін анықтауда дидактика талаптары да ескеріледі, себебі соның
негізінде ғана қай сыныпта, қандай көлемде, қандай пәндерді оқытуға
болатындығы дұрыс шешімін табады. Табылған шешім қоғам дамуының әртүрлі
сатысында білім беру мазмұны ғылыми - техникалық даму қажеттіліктеріне сай
талқыланып келді.
Біздің елімізде барлық халық ағарту жүйесі, оның құрамды буыны жалпы
білім беретін мектеп әрқашан да қоғамның саяси - экономикалық және рухани
әлеуметтік өміріндегі түбірлі өзгерістерге жауап беруді көздейді.
Бүкіл Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектебі де, білім
беру мазмұны да тарихи дамудан өтіп келеді.
Қазақстандағы мектептердің педагогикалық ой-пікірдің дамуы туралы
арнайы жүргізілген зерттеулердің жарық көрген еңбектердің авторлары
кеңестік мектебінің білім беру мазмұнына да тоқталады. Кеңестік
мектептерде білім беру мазмұнының теориясын қалыптастыруда (Н.К.
Крупскаяның) еңбектері ерекше маңызға ие болды әрі ие болып отыр [10].
Н.К. Крупская өзінің көптеген мақалалары мен баяндамаларында Кеңестік
құрылыс жолына түскен елдегі тәрбие мен білім берудің жаңа мақсаттарын
ашып көрсетті: Жан - жақты жетілген адамды тәрбиелеу... мақсатты, ойлы
дүниетанымы бар, айналадағы табиғатта және қоғамдық өмірде болып жатқан
өзгерістерді, адамдарды айқын түсінетін, барлық еңбек түріне, дене еңбегіне
де, ақыл-ой еңбегіне де теориялық және практикалық тұрғыдан даяр,
парасатты, мазмұнға бай, әсем де шат қоғамдық өмірді құра біледі [10,11].
Н.К. Крупская білім беру мазмұнының мынадай құрамдас бөлігіне ерекше
мән берді: ғылым негіздері, еңбекке баулу, өнер, дене тәрбиесі, ойын. Бұл
компоненттер білім алушыларды оқыту үрдісінде біліммен, тәрбиемен және жан
- жақты дамытумен қамтамасыз ету үшін қажет.
Білім беру мазмұнының теориясына Н.К. Крупскаяның жеке пәндерді
оқып үйренуге көзқарасы туралы, оқу пәндері арасындағы, теория мен
практиканың өзара диалектикалық байланыстар туралы пікірлері құнды болып
табылады. Білім беру мазмұны туралы тарихи мәліметтер педагогика ғылымында
Я.А. Коменский дәуірінен бастап белгілі болған кезеңдермен қазіргі күнге
дейінгі аралықта қарастырылды. Зерделеу барысында білім беру мазмұны мен
оқыту үрдісінің қалыптасуының қазіргі кезең үшін ерекше тарихи маңызы
болғандықтан, оны толық қамтуда біршама педагогика тарихының мәліметтері
басшылыққа алынды және кеңейтілген ретте жүргізілді.
1950 - жылдары білім беру мазмұнын қалыптастыруда зерттеушілер
дидактика ұстанымдарын негіз етуді кеңінен қолданды. Қолдану барысына қарай
ұстанымдар көптеген өзгерістерге ие болды. Бұл оқыту үрдісін ұйымдастырудың
ғылыми ұстанымдарымен олардың мазмұндық ұстанымдарына үйлесімділігін талап
етеді. Ал, Қазақстан зерттеушілері 50 - жылдары оқыту үрдісі мәселелеріне
бағалы үлес қосты. Олар: Р.Г. Лемберг, Н.К. Көшекбаев, Н.Д. Хмель т.б.
[12,13,14] қыту әдістерінің білім беру мазмұнындағы маңыздылығы, олардың
әдістемелік тәсілдерін, сабақ құрылысының теориясы мен әдістемесін
дәлелдеді.
Б.Момынбаевты арнайы кәсіби мамандарды дайындауда кәсіби білім беру
мазмұнын блоктар арқылы қалыптастыруды, теориялық және өндірістік оқыту
әдістерін қолдану ережелерін зерттеген [15]
Педагогиканың жалпыдидактикалық аспектісінде білім беру мазмұнын
әлеуметтік тапсырыс негізінде форманың нақты шынайы өмір сүруі есебінен
қарастырады. Сондықтан да, тек процессуальдық түрде шектелген теориялық
мәселелер, іс - әрекетпен біріккен бірқатар біржақтамалық бағыттар білім
беру мазмұнына жарамсыз деп саналды. Осы ұстанымға қарама - қарсы
нормативті ережелер ретінде білім беру мазмұнына оқытудың біріккен -
мазмұндық және процессуалдық ұстанымдарын қолдану ұсынылды. Әрбір мазмұн
білім алушылар мен білім берушілердің ақпараттарын оқыту үрдісіне лайықты
көзқараста жинақтап, оларды репродуктивті және шығармашылық түрде меңгерту
негізінде құралды.
1980 жылдары (В.В. Краевский мен И.Я. Лернер) зерттеулерінде білім
беру мазмұны мен оқыту үрдісінің жүйедегі әртүрлі деңгейлік байланыстарын
емес, оқыту үрдісі мен оның компоненттерінің білім беру мазмұнына, оны
сапаландыру және құрастыру (қалыптастыру) тәсілдеріне қолайлы ықпал етуін
қарастырды [16].
Олар: білім беру мазмұнының оқыту үрдісінде қалыптасуының 3 деңгейін
атап көрсетті:
1. Жалпы теориялық ұсыныстар;
2. Оқу пәндері;
3. Оқу материалдары.
Сонымен қатар В.В. Краевский мен И.Я. Лернер [16] .
зерттеулерінде білім беру мазмұнын оқыту үрдісі деңгейінде, атап
айтқанда:
- үрдістің заңдылықтары есебінде білім беру мазмұны жобасының құрылуы;
- үрдіс элементтерінің жобаға әсері;
- жоба мазмұнын оқыту әрекеттерінде жүзеге асыруға дайындау
барысындағы түзетулер;
- оқыту үрдісіндегі ағымдық өзгерістерді қарастырды.
Жалпы білім беру мазмұнының құраушылары білім, іскерлік дағды болса,
оған (В.В. Краевский мен И.Я. Лернер) іс - әрекет пен оқу тапсырмаларын
қосымшалайды. Бұл енгізілген қосымшалар бізге шығармашылық тұрғыда ойлай
алатын, жоғары танымдық тұрғыдан адамдардың жаңа легін, қоғам талабына
жауапкершілікпен қарай білетін біліктілігі жоғары мамандарды даярлау жолына
бағыттайды.
Білім беру мазмұнында әлеуметтік тапсырыс тәжірибесі барысында білім
алушылардың жалпы адами мәдениеттілікті меңгеруін М.Н. Скаткин, жеке-
тұлғалық іс - әрекет ықпалын В.С. Леднев қарастырды [17]. Осы позицияларды
В. Оконь қолдады [18].
1990 - жылдары еңбек технологиясы бағытындағы мамандарды даярлау
барысын оқыту үрдісінде үздік жетілдіріп отырудың ең тиімді жолдары мен
уақыт мөлшерін ғылыми - теориялық тұрғыда негіздеу, ғылыми негіздегі оқу
жоспарлары мен пәндік бағдарламалар жасау арқылы мамандар даярлаудың
жолдары мен әдістемелерін, еңбек профилі мұғалімдерін кәсіби педагогикалық
білім беру мазмұнын құрастырудың әдіснамалық негіздері [19] зерттелінген.
Қазіргі қоғам өміріндегі күрделі өзгерістер, ғылымдану үрдісі,
инновациялық технологиялардың пайдаланылуы мектептегі Технология пәніне
білім беру мазмұнының қалыптасуына жаңа серпін енгізуді талап етеді. Бұл
бізге білім саласындағы әр кезеңнің өзіне лайықты кемшіліктері және сол
жағдайда тікелей өндіргіш күш болып табылатын ғылыми көзқарастарының
жеткіліксіз тұстарын жою мақсатында жүргізілген іс – шаралар мен білім беру
мазмұнына қатысты құжаттармен жан - жақты және терең танысу, шынайы
мәліметтерді ашып, тиісті қорытынды шығаруға мүмкіншілік берді. Сол
кезеңдердегі кейбір жоғары дәрежелі оқу орындарында іріктеп алынған оқу
материалдары мен пәндерді оқыту үрдісінде қолдану жөніндегі тәжірибелерде
елеулі назар аударуға лайықтылары болғандығы да назардан тыс қалған жоқ.
Шынын айту керек, педагогика саласында білім беру мазмұны мен оқыту
үрдісінің қалыптасуының тарихи деректемелері зерттеу жұмысымыздың мақсатын
толық қанағаттандыра алмайтындықтан, біз іздену барысын ғылыми -
практикалық және жалпы түрде дамып бара жатқан инновациялық технологиялар
арқылы қарастыру тиімді деп таныдық.
Оқыту – біртұтас педагогикалық үрдістің құрамды бөлігі. Сондықтан да
оған сол үрдістің барлық негізгі заңдылықтары, құрылым бөліктері тән.
Оқыту түсінігі ол - белгілі бір мақсатқа жету бағытында
ұйымдастырылған, жоспарлы күйде тұрақты жүзеге асырылатын педагогтар,
шеберлер, тәлімгерлер т.б. жетекшілігімен жүргізілетін білімді,
іскерлікті және дағдыны меңгеру үрдісі.
Оқыту –екі жақты үрдіс, мұғалім өзінің іс-әрекетін ұйымдастырып қана
қоймай, оқушының белсенділігін, шығармашылық қабілеттерінің дамуына ықпал
етуі қажет. ҚР президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның егеменді мемлекет
ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы деген еңбегінде мемлекетімізді
егеменді тәуелсіздігіне жеткізетін төрт күшті: біріншісі-жеріміздің
қойнауындағы байлық; екіншісі-жеріміздің бетіндегі байлық; үшіншісі-
өндіріс байлығы; төртіншісі тапқырлардың ақыл-ой байлығы, тапқырлардың
үйреншікті қалыпқа симайтын, бүкіләлемдік деңгейдегі жасалымдары.Төртінші
күш дегеннің өзі шығармашыл тұлғаның ерекше , дәстүрлі емес, қалыптан тыс
ой-пікірінің нәтижелі мағынасын береді.
Оқыту-алға қойған мақсатқа бағытталған оқытушы мен оқушының өзара
реттелген әрекеті. Білім еру мазмұны мен оқыту формалары және оқыту
әдістерін таңдау оқыту мен дамытудың арақатынасына тікелей тәуелді.Бұны
белгілі ғалым Л.В.Выготскийдың дамыта оқыту жөніндегі психологиялық
тұжырымдамасы бойынша оқыту мен дамытудың арақатынасы дамудың екі аймағымен
байланысты. Л.В.Выготский дамудың қол жеткен жәнежақын даму аймағы
жөніндегі идеясын ұсынды. Оның пікірінше, дамудың аяқталған кезеңіне
негізделген оқыту табыс әкелмейді немесе ол баланың кежегесін кері кетіреді
және баланың дамуға деген функциональдық қажеттілігін қанағаттандыра
алмайды. Яғни оқушыны жеңіл игеретін білім ынталандырмайды және
қызықтырмайды. Ал оқыту қол жеткен аймағы деңгейінен озып, жақын даму
аймағындағы күштерге қозғау салса, онда дамудың қарқыны арта түседі. Сөйтіп
оқыту жемісті болады. Л.В.Выготский ұсынған идеяны бастау алған Л.В.Занков
дамыта оқыту тұжырымдамасы мынадай ұсыныстарды басшылыққа алады:оқытуды
жоғары қиындық деңгейінде құру; материалды жылдам қарқынмен игеру;
теориялық білімнің жетекші рольде болуы, оқушының оқу үрдісін саналы
түсінуі. Демек Л.В.Занков тұжырымдамасы бойынша дамыта оқыту дегеніміз –
жеке тұлғаның білім, білік, дағдыны жан-жақты жетілдіре отырып, оның жалпы
дамуын жедел қарқынмен жүзеге асыру. [20]
Оқудың әдістері жөніндегі мәселелерді қарастырғанда Дж. Локк [21] ең
бірінші орынға баланың ойлауын тәрбиелеуді қойды.
Оқыту әдістерінің түрлерін, білім алушылардың танымдық іс -
әрекеттерін белсендіре түсуге бағытталған зерттеулер Ю.К. Бабанский, М.Ж.
Арстанов еңбектерінде жарық көрді [22, 23]
Оқыту әдістері мен құралдары білім алушының психологиялық деңгейіне
сәйкес келгенде ғана дамыта оқытуға болады деп санады. (И.Ф. Гербарт) оқыту
үрдісі мәселесін шешудің негізгі жолы балалардың дамуы мен жетілу
деңгейінің сәйкес келуімен сипатталады, ал, педагогикалық негіздері оқыту
құралдары мен әдістерін әзірлеу және қолданудан құралады.
Кез келген әдісті қолданғанда ең алдымен балалардың шынайы
мүмкіндіктерінен бастау керек, содан кейін ғана оқыту әдістерін құруға
болады деп алғаш рет пікір айтқан (И.Ф. Гербарт) болды. Оны дидактикадағы
дәстүрлі бағыттың негізін қалаушылардың бірі деп атайды. Бұл бағыттың
негізгі мазмұны оқушыға әсер ету нәтижелігінің маңызды түрде арттыру
мақсатында білім алушының әрекетіне талдау жасаудан көрінеді. Бірақ мұнда
мына бір жағдай ескерілмей отыр, яғни И.Ф. Гербарттің пікіріне тәрбиелік
оқыту теориясы білім алушылардың өзекті мүмкіндіктерін есепке алуға
негізделген, оны анықтау үшін жаңаша білімдерді іске қосу керек. (Ф.А.
Дистервег) (1790 - 1866, Германия) [24] дидактикалық ережелер кешенін
әзірледі. Ол кешен арқылы оқыту үрдісінің барынша нәтижелі болуына қол
жеткізуге болады деген пікір айтты. Ережелер кешені оқыту үрдісінің барлық
негізгі компоненттері – оқушыны, мұғалімді және білім беру мазмұнын
қамтыды.
Ф.А. Дистервег жеке пәндерді оқыту арқылы балаларды болашақ қызметке
керекті оқыту әдістерінің мәнін балалардың ақыл - ойын дамытуға тигізетін
әсеріне қарай бағалады. Оқытуда, әсіресе, әңгіме әдісінің рөлін өте жоғары
бағалады. Әңгіме балалардың ақыл - ойын дамытады, іздеуге, талдауға,
ойлауға үйретеді деп санады. Я.К. Коменский сияқты Ф.А. Дистервег оқытуда
оқу жоспарына және жақсы оқулыққа үлкен баға берді.
Философияда қабілеттерді тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға
жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері дей келе, олар қоғамдық тарихи іс-
әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, ары қарай дамып отыратынын айтады.
Қабілет ұғымына берілетін анықтамалар: қабілеттер-адамның білім алуға
қажетті психологиялық еркшеліктері . Қабілеттер – іс-әрекеттің белгілі бір
түрін нәтижелі орындаудан көрінетін адамның жеке қасиеттерінің жиынтығы
Бала бойындағы дарындылық сияқтя ерекше қасиетті зерттеген Н.Лейтес
қабілетке іс-әрекеттің белгілі бір түрінде жетістіктерге жеткізетін
психологиялық қасиет деген анықтама берді. [25] Қабілеттер жайында ой
пікірді түйіндей келе төмендегідей тұжырым жасаймыз.
Қабілеттер мәсеелесі –оқушылардың жеке қасиеттерінің мәселесі .
Қабілеттердің туа бітетін нышандары болады. Олар өмір сүру барысында дамып
отырады. Қабілет дәрежесі әр адамда әртүрлі деңгейде болады. Ол әрекеттен
байқалып, сол әрекет арқылы дамып отырады.
Қабілет әрекеттің белгілі бір түрімен айналысуға мүмкіндік беретін
бейімділіктен байқалады. Академик Т. Тәжібаев Бала кезде ерекше көзге
түсетін бейімділік оның келешек қабілетінің көрсеткіші [26] деп жазады.
Қабілет жайында жазылған ойларды, тұжырымдамаларды, еңбектерді талдай
келе адам бойында табиғи мүмкіндіктер болады, олар тек белгілі бір
әлеуметтік жағдайда байқалып, әрі қарай дамиды. Әрбір адам басқа адамнан
табиғи психологиялық жағынан ерекшеленеді деген қорытындыға келуге болады.
Ал Н.Лейтес болса бейімділік ұмтылу, ал қабілет мүмкіндіктер [27]
дейді.
Қабілет тұлғаға тән қасиеттердің бірі болса онда тұлға, ұғымының
мәніне ерекше тоқталу керек. Тұлға (латынша-percona) –деген ұғымды
білдіреді.
Тұлға қоғамдағы адамның даму дәрежесіне байланысты оның психикасында
болатын жаңа сапа-деп жазды А.Леонтьев.Ал Э.Ильенковтың айтуынша Тұлғалар-
қоршаған ортаға , өздеріне де өзгеріс енгізе алатын адамдар.
Оқыту үрдісі – оқытушы мен білім алушының өзара байланысты іс-
әрекеттері жеке бастың жан - жақты дамуы мен ақыл - ой тәрбиесінің
алдындағы тұрған міндеттерді шешуге бағытталған.
Кей жағдайларда оқыту үрдісі мен оқу үрдісі атауларын ажыратады.
Соңғы атауды нақтылы оқу орнындағы оқыту үрдісінің ерекшелігі - деп
түсіндіреді. Бірақ бұл терминдердің шартты ажыратылуы ғана. Терминдердің
шартты ажыратылуы оқыту үрдісінің ғылыми теориясына келіп тіреледі.
Оқыту үрдісінің ғылыми теориясы білім алушылардың танымдық іс -
әрекетін ұйымдастыруды, білім алушылардың білімнің ғылыми жүйесін тиімді
игеруді қамтамасыз етуді, іскерлік пен дағдыны меңгеруді, таным күштерін
дамытуды, сонымен қатар, ақыл - ой іс - әрекетінің нақтылы амалдарын
пайымдайтын, қабілеттілікті, дүниетанымы жоғары жеке тұлғаны қалыптастыру
тәсілдері мен амалдарын зерттеуді қарастырады.
Оқыту үрдісінде оқушылардың білімін қалыптастыру, білім беру бірлігінде
жүзеге асады. Бұл бірлік оқыту үрдісін екі жақты сипатқа бөліп көрсетеді:
ішкі және сыртқы.
Мұғалімнің материалды баяндауы, оның білім алушылармен әңгімелесуі,
өзіндік жұмыстарды әртүрлі тапсырмаларды ұйымдастыру т.б. сонымен қатар
білім алушылардың оқытушының баяндағанын тыңдау, оның сұрақтарына жауап
беру, ұсынылған тапсырмаларды орындау – осының барлығы оқыту үрдісінің
сыртқы жағдайын құрастырады. Оқыту үрдісінің ішкі жағдайы, оның мәні – ол
білім алушылардың білімді, іскерлікті, дағдыны бірлікте игеруі, жеке
тұлғаның қалыптасуы және дамуы. Оқыту үрдісінің ішкі және сыртқы жағдайлары
өзара байланысты. Көрсетілген ажыратулардың оқытушы үшін үлкен тәжірибелік
маңызы бар, өйткені оны білім, іскерлік, дағдыны игерудің заңдылықтарын
зерттеуге бағыттайды. Күрделі, біртұтас оқыту үрдісінде оның құрылымын
көріп, танудың маңызы зор, өйткені оқыту үрдісі оқыту – тәрбиелеу немесе
мектептің педагогикалық үрдісінің маңызды құрамды бөлігі болып табылады.
Оқыту үрдісінде жалпы құрамы ретінде тәрбиенің мақсаты, міндеттері,
мазмұны, амалы, түрлері, әдістері, әдістемелік тәсілдері, білім алушыларға
берілетін тапсырмалар айқындалады. Оқытушының бұл бөліктерді білуі тікелей
практикалық маңызы бар: сабаққа дайындалуда оқытушы қандай міндеттерді
шешетіндігін жобалайды. Сабақтың мазмұны, оқыту материалдары немесе білім,
іскерлік, дағды қандай болу керек және қойылған міндеттерді шешуге
бағытталған қандай жұмыс түрлері мен әдістерді қолдану арқылы білім
алушылардың танымдық әрекетін ұйымдастыруға болады?
Оқыту үрдісінің дамуы адамзат алдында пайда болған ежелгі мәселелердің
бірі бола отырып, қазіргі күнге дейін осы қалпын сақтап келеді. Бұл
мәселенің өміршеңдігі оның күрделі болуымен ғана емес, сондай - ақ
динамикалылығымен анықталуда. Өйткені, ол адамдардың әрбір ұрпақ ауысымында
және қоғамдық – экономиканың эмпирикалық көрінісінің бірі- әкелер мен
балалардың мәңгі мәселелері ретінде орын алады. Оқыту мәселесін
ұғынуға жасалынған талпыныстар тамыры ежелгі дәуірлермен тереңдей түседі.
Оқыту үрдісінің дамуы мәселесін шешуге жасалған алғашқы қадамдардың
бірі, шамамен Сократтың Африкада адамдарды ақиқатқа ұмтылдыру үшін
пайдаланған әдісі болса керек (б.э.д. 470 - 399 ғғ. Көне Греция). Ақиқатқа
ұмтылдыру нәтижелілігі Сократтық әдістің диалогтық формасымен қамтамасыз
етілді.
Табиғат үйлесімділігіне адамды үндестіре дамыту әдістерін әзірлеуге
дейінгі жол - ежелгі дәуірдегі оқыту үрдісінің дамуы мәселесін шешу жолы
болып келді. Оқыту үрдісі мәселе ретінде таныла бастады. Алғаш рет бұл
туралы Марк Квинтилиан (б.э.д 42 - 18 ж.ж Көне Рим) айтқан болатын. Ол
оқыту үрдісін ұстаз шеберлігінің мінез - құлқын білу деп санады.
Сөйтіп, құл иеленуші қоғамның өзінде оқыту үрдісі мәселесін шешуге
алғашқы талпыныстар жасалды, мұның өзі сол дәуір үшін едәуір сәтті болып
келді. Бұл талпыныстар оқыту үрдісінің шешуін жаңа арнаға бұрды. Ф. Рабле
(1494 - 1553, Франция) және Т. Кампанелла (1568 - 1639, Италия) балалардың
барлық күштері мен қабілеттерін дамытуға әкелетін оқытудың жаңаша формасын
жасау қажет деп алғаш ой білдірген ғалымдар. Мұндағы мәселе білім беру
мазмұны мен оқыту үрдісі мәселесін шешу үшін алуан түрлі ретте кешенді әдіс
қажеттілігі туралы болып отыр.
Осы ғалымдармен бір уақытта М. Монтень (1533 - 1592, Франция) өз
бетінше ойлауды қалыптастыру қажеттілігін кешенді түрде қарастыру қажет
деген пікірді нақтылады, осы арқылы адам дами түседі деп санады.
Сонымен, орта ғасырлар дәуірінде оқыту үрдісі дамуы мәселесін шешу
үшін екі жеке әдіс белгіленді. Біріншісінің мәні білім беру мазмұнын өлшеу
арқылы мәселені шешуден құралса, екіншісі біріншісін толықтыра отырып,
білім алушылардың параметрлерін өзгерту арқылы мәселені шешуді қарастырады.
Оқыту мәселесін шешуге жасалған алғашқы талпыныстарды талдауды қарастыра
келе, олардың оқыту үрдісінің барлық негізгі үйрету, білім мазмұны, оқыту
әдістері мен білім алушылар құрылымдарын қамтитынын атап өтеміз. Соған орай
дидактикада оқыту үрдісіне негізгі нысана болып табылатын арнайы ғылым
пайда болғанға дейін оны құрайтын параметрлердің өзгерісі арқылы
басқарудың алғашқы талаптары жасалды.
Капитализм дәуірі өнерге байланысты әдістері арқылы оқыту үрдісін
дамыту мәселесін ғылыми тұрғыдан түсінуге түрткі болды. Оған алғаш рет
талпыныс жасаған Я.А. Коменский болды (1592 - 1677, Оңтүстік Моравия). Ол
табиғатқа үйлесімділік ұстанымын өзінің бүкіл дидактикалық жүйесіне негіз
етіп қойды. Я.А. Коменскийдің өзінен бұрынғы Көне Грек ойшылдарынан
ерекшелігі – ол бұл ұстанымды оқыту мен тәрбиелеудің нақты формалары,
әдістері және құралдары деңгейіне дейін дамыту болды. Мұның өзі соншалықты
нәтижелі болғандықтан, көпшілігі қазіргі күнге дейін сақталып келеді.
Я.А. Коменскийдің басты сіңірген еңбегі өз дәуірі үшін едеуір тиімді
оқыту жүйесін әзірлегендіктен ғана емес, сондай - ақ оның алғаш рет оқыту
үрдісін дамыту мәселесін оқыту мәселесі компоненттерінің өзара әрекеттесу
үрдісінен туындайтын функция ретінде қарастырылуынан көрінеді. Ол табиғатқа
үйлесімділікті жүйенің жеке блоктар қызметінің табиғатқа үйлесе келуі
ретінде ғана емес, сондай - ақ олардың өзара әрекеттесуіндегі табиғи
үйлесімділік ретінде қарастырды. Мұнда ой - пікір жүйе ретінде оқыту
үрдісінің дамуын анықтайтын барлық факторларды қамтитындығы туралы болып
отыр. Қазіргі ғылыми түсінік тұрғысынан алғанда, оның жіберген бір қателігі
– оқыту үрдісі критерийлерін нақтыламауы. Сондықтан ондағы табиғатқа
үйлесімділік оқыту үрдісінің негізгі дидактикалық ұстанымы және оқыту
нәтижелігінің бірыңғай критерийі ретінде көрінеді.
(Д. Дидро) (1713 - 1784, Франция) (К.А. Гельвециямен) пікір таластыра
отырып, тәрбиелеу мен оқыту әдістерін абсолюттендіру және табиғи
факторларды бұрмалауға қарсы шығады, қарапайым білім беруді жалпыландыру
қажет деп санайды. Ол соңғы осы пікірін оқытуға арналған балалардың
бойындағы тума алғышарттарды айқындау үшін қажет алғы шарт деп қарастырды.
Бұл алғышарттарды айқындау кезінде оқыту үрдісі барынша көп нәтижеге қол
жеткізуі болды. Сөйтіп Д. Дидро бойынша оқыту үрдісі тиімді әдістер арқылы
бастапқы даму жағдайынан табиғи қажеттердің болуы арқылы анықталды.
Әдістердің тиімділігі білім алушылардың қабілеттерінің дамуы болып
табылады.
(И.Г. Песталоцци) оқыту мәселесін шешудегі негізгі әдіс балалардың
жеке және жас ерекшеліктеріне орай білім беру мазмұнын таңдай алудың барлық
табиғи қабілеттерін үндестіре дамытуды қарастырды. Оған қол жеткізу үшін
дамыта оқыту қажет деп көрсетті [28 ].
Оқуды өнімді еңбекпен ұштастыру, соның ішінде қолөнері және ауыл
шаруашылық еңбегімен ұштастыру И.Г. Песталоццидің педагогикалық теориясы
мен қызметінің мәселелерінің бірі болып табылады. Ол оқыту - бақылауға,
тәжірибеге негізделіп ұйымдастырылып, қорытынды жасауға, жалпылауға қарай
жүргізілу керек деді. Бақылау арқылы балада көру, есту және т.б. түйсінулер
пайда болады. Солардың негізінде ойлау және сөйлеу дамиды. Оқыту үрдісінде
өлшеу арқылы бала заттың формасын, санау арқылы санын, тілін дамыту арқылы
заттың атын таниды деп санады. Сөйтіп, элементарлық білім беру өлшеу, санау
және сөзді меңгеруден тұрады деп есептеді. И.Г. Песталоцци оқудың негізін
оның көрнекі болуы деп санады. Көрнекілікті кең түрде қолданған жағдайда
ғана айналадағы дүние туралы дұрыс білім қалыптасады, ойлау және тіл дамиды
деп көрсетті.
Оқыту үрдісінің дамуына әсер ету әдістері мен құралдарын педагогикалық
тұрғыдан негіздеу мәселесін байланыстырған ғалымдардың бірі (И.Ф. Гербарт)
(1778 - 1841, Германия) [29]болды.
Сонымен, оқыту үрдісі дамуы мәселесін шешу туралы ежелгі дәуірден
бастап қазіргі күнге дейінгі пікірлерге жасалған талдау көрсеткендей,
барлық осы белгілі әдістер мен құралдары арқылы мәселені шешу, талпыныстары
(Сократ – Демокрит – Аристотель – Гельвеций); екіншісі – білім алушы
тарапынан шешуге арналған әдістер (Квинтилиан). Үшінші түрдің өкілдері
мәселені білім беру мазмұны жағынан қарастырды (Рабле – Кампанелла
–Песталоций); төртіншісі – білім берушілер арқылы мәселені шешу (Монтень
–Дидро). Бесінші түрі мәселені кешенді түрде қарастыру, оқыту жүйесінің
барлық немесе бірнеше компоненттерінің параметрлерін өзгертуді қарастырады
(Коменский - Руссо – Гербарт – Дистервег – Дьюи).
Әдістерді күрделендіру арқылы оқыту үрдісін дамыту мәселелеріндегі
сабақтастық айқын көрініп тұрды. Тіпті кешенді әдістің өзі сол кезеңде
қолайлы шешім табуға мүмкіндік бермеді, өйткені бұл әдіс түрлі авторлардың
көзқарастары тұрғысынан өзара әртүрде байланысқан бірнеше компоненттерден
құралатын конгломерат деп қарастырылды.
Біздің ойымызша, оқыту үрдісін әлдебір жүйе ретінде қарастыратын әдіс
барынша дұрыс болып келеді, оның тиімділігі құрамдас жүйелер (блоктар)
параметрлерімен ғана емес, сондай - ақ олардың өзара оңтайлы байланысы
арқылы да анықталады. Мұнда соңғысы жүйе құраушы фактор ретінде көрінеді.
Оқыту үрдісінің даму мәселесіне тарихи саяхат жасау осы мәселені
шешудегі белгілі бір заңдылықты көрсетті. Бұл заңдылық бойынша оқыту
әдістері мен құралдары және білім алушылардың әрекеті төңірегінде
ізденістер жүргізілді. Содан соң білім беру мазмұны мен білім алушылардың
әрекетін өзгерту арқылы оқыту үрдісінің дамытуға талпыныс жасалды. Соңында
зерттеушілер мәселені кешенді түрде шешу қажет деген қорытындыға келді.
Педагогикалық мәліметтерге сүйенсек, қазақ жеріндегі мұсылман
мектептері оқушылар құрамы жағынан кішігірім мектептер болды. Көбінесе олар
киіз үйге орналасты, мектеп жабдықтары мен оқу құралдары болмады.
Балалардың бәрі бір киіз үйде отырғаны болмаса, олардың әрқайсысы жеке
тапсырма алды. Бірте - бірте мектептерде ана тілінде ғылыми білім беретін
пәндерді оқытуда жаңа әдістерді қолдану орын ала бастады. Қазақ жерінде
балалар алдымен араб тіліндегі барлық әріптің атын білуге тиісті болды.
Әріптерді қосып оқымастан бұрын, әріптердің атын қосуға жаттықтырылды.
Оқудың негізгі әдісі жаттау болды. Оқығанын әңгімелеп шығу және жаттау
әдістеріне баса назар аударды.
Л.Н. Толстой мектеп пен оқытушының оқу жұмысын ұйымдастырудағы міндеті
– барлық балалардың сабаққа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz