Ғылыми зерттеудің әдістемесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық техникалық университеті

Баяндама
Тақырыбы: Ғылыми зерттеуді ұйымдастыру.

Баяндамашы: ВС-21 тобының студенті Агишева Эльвира
Тексерген: аға оқытушы,phD Монтаева Н.С.

Орал 2020
Жоспар
Кіріспе
1 Ғылыми зерттеулерді ұйымдастыру және жоспарлау
1.1 Ғылыми зерттеудің әдістемесі. Зерттеу бағытын таңдау
1.2 Ғылыми іс . әрекет, оның мақсаты мен ерекшеліктері
1.3 Зерттеудің мәселесі мен тақырыбын анықтау . ғылыми ізденістің алғашқы кезеңі

2 Ғылыми зерттеулердің алғашқы қойылу кезеңі
2.1 Ғылыми зерттеудің жүргізілу процесі
2.2 Эмпирикалық зерттеу әдістері
2.3 Ғылыми бағыттың құрылымдық бірліктері

3 Ақпараттық іздестіру теориясының негіздері
3.1 Ақпараттану туралы түсінік. Ақпараттану ғылым ретінде
3.2 Ақпараттық іздестіру және ақпараттық технология

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Ғылымдар жаратылыстану, техникалық, * қоғамдық және философияға бөлінеді. Бұл жіктелімдер негізінде материалдық элемнің нысандарын қарастыру ерекшеліктері туындайды. Техникалық ғылымдар мақсатты түрде табиғи денелер мен үрдістерді техникалық нысандармен қатысты қарастырады, кұрастырмалытехникалық іс-эрекеттер әдістері барысында сонымен бірге қоғамдық өндіріс жүйесінде техникалық нысандарды қалыптастыру амалдары жайында ой білдіреді. Ғылым аясында негізгі координатор білім беру Министрлігі мен Қазақстан Республикасының ғылыми саласы енеді. Қазақстан Республикасының жоғарғы ғылыми мекемесі -- Қазақстан Республикасыньщ Ғылым Академиясы, қоғамдық және жаратылыстану гылымдарының гылыми негіздемелерін айқындап, барлық ғылыми мекемелер мен жоғары оқу орындарындағы зерттеулерге басшылық жасайды. Ғылыми зерпгтеулердің орындалуьгаа жоғары оқу орьгадарының профессор -- оқытушылық құрамы тартыльга, жоғары мектептің ғылыми жүйесін құрайды. Жоғары оқу орьгадарьгада ғылыми мекемелер, ғылыми зерттеулер зертханалары, ғылыми зерттеу институттары үйымдастырылады. Ғылыми зерттеулер жүмыстарына студенттер тартылады. Кадрларды ғылыми-педагогикалық негізнде даярлау жоғары оқу орындары мен ғылыми мекемелердегі магистратура мен аспирантура арқылы жүзеге асады. Білім беру жүйесінде ең жоғары саты -- докторантура.

1.1 Ғылыми зерттеудің әдістемесі. Зерттеу бағытын таңдау
Білім объективті элемнің байланысы жайлы зандыльщтардың көрінісі. Білім функциясы, қызметі-табиғат, қоғам мен ойлау заңдылықгары турасьгада жинақгау үрдістері, тэжірибелік іс- эрекетке жинақталған теориялық жүйелерді ойластыру. Адам ойлаудың қозғалыс үрдісі білместіктен білімге үмтылу таным деп аталады. Танымның дамуының қозғаушы күпгі - тәжірибелік түгыну қажеттілігі. Таным екі деңгейді қажет етеді: сезімдік жэне 4 рационалды. Сезімдік таным эмпирикалық білімді, ал рационалдық теоретикалық білімді қалыптастырады. Сезімдік таным адамның қоршаған ортамен ұздіксіз байланысын қамтамасыз етеді. Сезімдік таным элементтері - түйсіну, қабылдау, қиял елестету. Рационалды таным сезімдікті толықгырып, үрдіс мәнін тануға итермелейді, даму заңдылыктарын ашады. Танымның негізгі міндеті -- өзгерістер себебін нактылау мен нақты жағдайлар мен үрдістерді дамыту. Рационалды таным формасы - абстрактылы ойлау. Ойлау - адамның миындағы мәнді белгілердің жинақталған көрінісі, себешік қатынастар нысан мен жагдай арасында өрбиді. Ойлаудың негізгі кұралы - адамның логикалық ой толғанысы, құрылымдық элементтері -- түсінік, ұғым , ойда қорыту. Үғым -- бұл ойлау, зат пен жағдайдың қажетті белгілерінің мәнді көрінісі. Ғылыми зерттеулер үрдісінде келесі кезеңдерді атап өтуге болады: идеялардың туындауы, ұғым түсініктерді қалыптастыру, гипотеза ұсыну, ғылыми деректерді жинақгау, гипотеза мен ұғымдардың дұрыстығын дәлелдеу. Ғылыми идея - жағдайды интуитивті түсіндіру. Гипотеза - себептің нақгылануы, аталмыш себеп-салдарына байланысты. Егер бақыланатын деректермен гипотеза құпталса, онда оны ғылымда теория немесе заң деп аталады. Заң - жағдайлардың ішкі мәнді байланысы, заңды дамуға негізделеді. Заң жағдайлар мен материалды нысандар арасындағы тұрақты байланысты аңғартады. Теория -- жинақталған білім жүйесі, іс-әрекеттің бір жағына түсінік беру. Теория танымдық іс-әрекет пен тәжірибені тұжырымдау нэтижесінде туындайды. Теория құрылымы принциптері: аксиомалар, заңдар, түйіндер, ұғым, категория, деректер. Ойдың қозғалысы білместіктен білуге әдістемемен басшылыққа алынады. Методология - таным эдістері жайлы философиялық ілім, әлемді тану көзқарастары принцитерін таным үрдісінде рухани шыгармашылықпен тәжірибеде қолдану. Әдіс -- мақсатқа жету жолдары. Әдіс - бағдарламалық құрылым мен теорияны тәжірибелік қолдану. Әдістерді мынадай түрлерге бөліп қарастыруға болады: жалпы, жалпы ғылыми, жеке арнаулы, ерекше. Жалпы ғылыми әдістерге енетіні: бақьшау, салыстыру, есеп, өлшем, эксперимент, жинақгау, абстрактылау, анализ, синтез, индукция, дедукция, аналогия, моделдеу, аксиоматикалық, гипотетикалық, тарихи, жэне жүйелік әдістер енеді. Байқау, бақылау - объективті әлемді тану амалы, заттар мен жағдайларды зерттеушілердің үрдіске араласпай - ақ сезім орындары 5 арқылы қабылдау. Салыстыру -- материалдық элем нысандардың араларындагы айырмашылыңтарды тану, сезім органдарымен қоса қабат арнаулы кұрылымдар да араласады. Есеп - бір типті нысандардың сандық қатынасын айқындау. Өлшем -- физикалық үрдіс, кейбір шамалардың сандық мәнін оның эталондары мен салыстыру жолымен айқындау. Эксперимент - адами тэжірибенің бір саласы, ұсынылатын гипотезаның шынайылыгын тексеруге немесе ( объективті элем зандылықтарын айқындауға арналады. Эксперимент барысында зерттеуші қарастьфып отырған үрдісті тану әдісімен араласьш, осы орайда тэжірибенің бір жағдайлары шоғырланып, кейбіреулері жойылады, үпгіншілері күшейіп немесе әлсізденеді. Жинақтау -- жалпы ұгымдағы анықтама, аталмыш класс нысандары көрініс табады. Абстрактылау -- зерттеушіні қызықтыратын заттық қатынастарды оймен нақтылау. Абстрактылаудың жарқын үлгісі - идеалды газ, физика, термодинамика жэне басқа гылымдарда көрініс табады. Формальдандыру нысан мен жағдайдың белгілік пішінде көрініс табуы және зертгеу мүмкщщктерінің шынайы мүмкіндіктерін қамтамасыз ету, лайықты белгшерді формальды зерттеу. Аксиоматикалық эдіс -- ғылыми теориялык қүрылымы амалдары, осы орайда кейбір оксиомалар дәлелдемелерсіз қабылданады, әрі қарай логикалық ережелермен қалған білімдх игеруге ықпал етеді. Талдаузерттеу, пэн, нысан, қасиет белгілерін мүшелсндіру көмегімен қүрамды бөліктерде ыдырату. Синтез - пэннің жетелеген тұстарын біртүтас жүйеге біріктіру. Анализ бен синтез өзара байланысты, қарама-қайшылық бірлігін қамтамасыз етеді. Таным теориясындағы маңызды түсінік - үғымдар: индукция - деректерден кейбір гипотезаға қарай ой қорытылымы, дедукция - ақыл ой тұжырымы, түйін кейбір элементгерде барлық мүшелердің қасиеттерін негізге ала отырып жүзеге асады. Дедукция мен индукция - таным амалдары. Ғылыми танымньщ белгілі эдістерінің бірі - аналогия, заттар мен жағдайлар туралы білім басқа ыңғайдағылармен ұқсастық тұстары нысанға алынады. Аналогия моделдеумен, модельдік экспериментпен тығыз байланысты. Гипотетикалық әдіс ғылыми гипотезаның физикалық, химиялық ыңғайда қарастыруды қажет етеді, алгоритмнің есептік сызбасын қүруға, оны тануга, анализге негізделеді. Танымның тарихи әдісі нысандар дамуымен қалыптасуын, туындауын хронологиялық тәртіпте қарастырып, нәтижесінде зерттеуші қарастырып отырған нысаны барысында қосымша дерекке ие болады. Идеализация - нысандьфды ойлы түрде қүрастырмалау; күрделі жүйелерді зертгеуде сан алуан байланыстармен қоса қабат жүйелі әдістер де қолданылады 6 (операцияларды зертгеу, басқару теориясы, көптелу теориясы). Осы орайда негізгі, көмекпгі факторларды ерекшелендіруге болады. Ғылыми танымның эр қилы эдіс амапдары шартты түрде бірнеше деңгейге бөлінеді: эмпирикалық, экспериментгі-теоретикалық, теоретикалық және метатеоретикалық.

1.2 Ғылыми іс . әрекет, оның мақсаты мен ерекшеліктері
Ғылыми зерттеудің мақсаты -- жан жақты, нысанды нақтылы тану; үрдіс пен жағдай, олардың құрылымы, байланысы мен қатынасы барысында терең қарастырулар, сонымен бірге өндіріске тәжірибелік негізде нәтижелер енгізу. Кез келген ғылыми зерттеу нысаны мен пәні болады. Ғылыми зерттеу нысаны материалдық, идеалдық жүйе. Пәнжүйелер құрылымы, жүйе аралығындағы элементтердің өзара әрекетінің заңдылықтары, түрлі қасиет, сапалық белгілері. Максатты тағайындалым ыңғайына қарай ғылыми зерттеулер үшке бөлінеді: фундаментальді, қолданбалы жэне эзірлемелер. Фундаментальді зерттеу жаңа жағдайларды ашу, үйрену, табиғат зандылықтарын қарастыруға, зерттеудің жаңа приндиптерін құруға арналған. Олардың мақсаты - қоғамның ғылыми деңгейін көтеру, япяшшн тэжірибелік іс-әрекетінде қолданатын үрдістеріне бағыт бағдар беру. Мысалы, фундаментальды зерттеу бағыты ПМУ-ның металлургия кафедрасында қолға алынған. Көп компонентті жүйелердегі үрдістердің физика-химиялық негздері. Пирометаллургиялық үрдістердің ғылыми негіздерін әзірлеу -- фаза түзілімі және физика-химиялық негіздердің темір құрамдас жүйелердегі ерекшелігі. Жоғары түйінді технологиясының физика - химиялық бағалау жүйесі металдардың кендерге қатысты әрекеттерінде белен алады. Қолданбалы зерттеулер табиғат заңдарын пайдалану амалдарын табуға багытталған және адами іс-әрекеттің амал-тәсілдерін жандандыруға әрекет етеді. Мақсаты - ғылыми білімді пайдалану жолдарьш нақтылау, негізгі зерттеулер тәжірибелік іс-әрекетгеріне бағытгалады. Қолданбалы зерттеулер түрлері: ізденіс, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік - құрастырмалық. Зерттеудің ізденісті түрі факторларды нақтылауға бағытталған, нысандарға эсер берік, фундаментальды зерттеулер нэтижесінде, ұсынылған амалдар негізінде жаңа технологиялар мен техникаларды қарастыру мақсаты көзделеді. Ғылыми зерттеу жұмысы нэтижесінде жаңа технологиялар құрылады, тэжірибелі 7 қондырғылдар, құралдар жэне т.б. эзірленеді. Тәжірибелік қүрастырма жұмыстарының мақсаты - құрастырмалау ерекшеліктерін іріктеу, логикалық негізін нактылау. Қолданбалы зерттеу мақсаты -- зерттеу нәтижелерін өндіріске енгізу.
Кешенді проблемалар біртұтас мақсатқа жұмылдырылған. Негізгі мэселе күрделі теориялық жэне тәжірибелік міндеттердің жиынтығы. Ғылыми зерттеудің тақырыбы - мэселенің құрамдас бөлігі. Зерттеу нэтижесінде тақырып бойынша нақтылы ғылыми сұрыптағы мәселеге қатысты жауап алынады. Ғылыми зерттеу бағытына таңдау - жауапты міндет. Зерттеудің нақты бағыты өндірістік қажеттіліктерді, тұгынуды тануға ыңғайланып, өзекті мэселе жайын арқау етеді. Мәселені іріктеу мен гылыми зерттеу тақырыбын таңдауда ең алдымен талдау нәтижесінде мэселе қалыптасып, күтілетін нэтиже орындалып, проблеманың құрылымы әзірленеді, тақырыптар, сауалдар ерекшеленіп өзектілігі қалыптасады. Осы орайда маңыздылығы -- мәселелер ретін ғылыми проблемалардан ажырата білу, ол оз кезегінде ғылыми қызметкерлерден ақпараттану деңгейіне де қатысты. Мәселені нақтылап, құрылымы реттелгеннен кейін ғылыми зерттеу тақырыбы анықталады, эр қайсысы өзекті болуы қажет деп саналады, ғылыми жаңашылдығы болуы шарт, яғни ғылымға тиісті үлес қосып, өндіріс үшін тиімді деп саналынған. Тақырыпты іріктеуге әдебиет көздерінен танысуға көңіл бөлінеді. Ол зерттеу мәселелеріне қатысты болады, осы орайда дискуссиялар, мәселелерді талқылау, маман-тәжірибе иегерлерімен кеңес алуда басты әрекетке енеді.

1.3 Зерттеудің мәселесі мен тақырыбын анықтау . ғылыми ізденістің алғашқы кезеңі
Ғылыми зерттеу тақырыбы проблеманың құрамдас бөлігі болып табылады. Тақырып бойынша зерттеу нәтижесінде проблема бөлігін қамтитын, белгілі ғылыми сұрақтардың жауабын алады, жауап нәтижелерін тақырып кешені бойынша жалпылау ғылыми проблеманың шешімін беруі мүмкін.
Проблеманы тұжырымдап және оның құрылысын орнатқаннан кейін әрқайсысы актуалды болуы керек. Ғылыми зерттеудің тақырыптары анықталады, яғни ол тақырыптар ғылымға жаңалықтар енгізу керек, халық шаруашылығына экономикалық тиімді болуы керек. Сондықтан тақырыпты таңдау арнайы техника-экономикалық есепке негізделуі керек. Теориялық зерттеулерді өндіру кезінде экономикалық талабы кейде ғылым деңгейін анықтайтын мәнділік талабымен ауыстырылады.
Әрбір ғылыми коллектив (ЖОО, кафедра, бөлім) дәстүр бойынша өзінің ғылыми профилін, квалификациясын, қызметін иеленеді. Ол зерттеу тәжірибесінің толуына, өндіруінің теориялық деңгейінің жоғарылауына, сапа және экономикалық тиімділікке, зерттеуді жүргізу мерзімінің қысқаруына әкеледі.
Тақырыптың маңызды сипаттамасы өндіріске алынған нәтижелерді тез енгізу мүмкіндігі болып табылады. Нәтижелерді тапсырушы кәсіпорында ғана емес, сала масштабтарында да кеңінен енгізуді қамтамасыз ету маңызды. Енгізуді тоқтатқанда немесе кәсіпорында енгізген кезде мұндай тақырыптардың тиімділігі айтарлықтай төмендейді.
Тақырыпты таңдау алдында берілген және аралас мамандықтардың еліміздегі және шетелдегі әдебиеттермен мұхият таныс болу керек. Тақырыптарды таңдау әдістемесі ғылыми дәстүрі бар және кешенді проблемаларды өндірген ғылыми коллективтерде оңай болады. Ғылыми зерттеуді ұжымдық (коллективтік) өндіру кезінде проблемаларды және тақырыптарды талқылау, критика, дискуссия үлкен роль атқарады. Пікірталас (дискуссия) үрдісінде маңыздылығы мен көлемінің әртүрлі деңгейіндегі әлі шешілмеген актуалды есептер шығарылады.
Бұл ЖОО - ң әртүрлі курсындағы студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстарына қатысуына жақсы жағдай жасайды. Бірінші сатыда оқытушылар студенттерге 1 - 2 мәнжазба дайындауды тапсыру керек, олармен консультатция жүргізу керек, нақты есептерді анықтау керек. Қолданбалы тақырыптарды таңдауға тапсырушының тапсырманы нақты құруы үлкен мағына береді.
Бұл кезде ғылыми өндіру үрдісінде өндірістік жағдайларға байланысты тапсырушының талабы бойынша тематикада кейбір өзгерістер болуы мүмкін екенін есте сақтау қажет.
Ғылыми сұрақтар ретінде әдетте ғылыми зерттеудің нақты тақырыбына қатысты шағын ғылыми есептер түсініледі.

2 Ғылыми зерттеулердің алғашқы қойылу кезеңі
Тақырыпты жасаудың келесі кезеңі өндіріске зерттеу нәтижелерін енгізу және оның шын мәніндегі экономикалық әсерін анықтау болып табылады. Өндіріске қолданбалы және фундаментальды ғылыми зерттеулерді енгізу тәжірибелік-конструкторлы бюрода, проектілі ұйымдарда, тәжірибелі зауыттар мен шеберханаларда өткізілген жұмыстар арқылы жүзеге асады. Жұмыс жоспарлары тәжірибелік-технологиялық немесе тәжірибелік-конструкторлық түрде безендіріледі, оның құрамына тақырыптың қалыптасуы, жұмыстың мақсаты мен міндеттері, әдебиеттерді үйрену, экспериментальды үлгіні техникалық жобалау, жекелеген блоктар дайындау олардың жүйедегі бірігуі, техникалық жобаның келісімі және оның техникалық-экономикалық негізделуі жатады. Осыдан соң жұмыстық жобалау орындалады (жобаның детальды өңделуі), тәжірибелік үлгі дайындалады, оны сынақтан өткізу іске асады. Содан кейін тәжірибелік үлгіде жөндеп, түзеу жүзеге асады (өндірістік сынақ сараптамасы, қайта жасау және басқа бөлшектермен алмастыру).
Аталған кезеңдерді сәтті орындау үлгіні мемлекеттік сынаққа таныстыруға мүмкіндік береді, нәтижесінде сол үлгі сериялық өндіріске жіберіледі. Жасап шығарушылар бұл кезде бақылау жасап, кеңес береді. Зерттеу нәтижелерін енгізу зерттеу нәтижелерінің экономикалық әсері актісіне қол қойып, оны жасаумен аяқталады.

2.1 Ғылыми зерттеудің жүргізілу процесі
Әрбір ғылыми-зерттеу жұмысын белгілі бір бағытқа жатқызуға болады.Ғылыми бағыт- ғылым және ғылым комплексі ретінде түсіндіріледі,бұл облыста ғылыми зерттеулер жүргізіледі және осымен бірге техникалық,биологиялық, әлеуметтік,физико-техникалық,тарихи және т.б.кейін бөлшектеуге мүмкіндігі бар бағыттарды айыруға болады.
Техникалық бағытқа мұнай және газ кен орындарын игеру және пайдалану облысындағы зерттеулерді жатқызуға болады.Ғылыми бағыттың негізіне арнайы ғылым қатары, зерттеудің арнайы әдістері және техникалық құрылғылар(мысалы:жер асты гидромеханика,мұнай кен орнын игеру,газ кен орнын игеру және т.б.)болып табылады.
Проблема бағыттарын,ғылыми зерттеу тақырыптарын таңдау және ғылыми сұрақтарды құрастыру өте жауапты жұмыстардың бірі болып табылады.

Ғылыми-зерттеу жұмысының кезеңдері
Техниклық-экономикалық негіздеме (ТЭН)
Зерттеуге дайындық
Жұмыс жоспары және зерттеу жүргізу
Зерттеу нәтижелерін қолдану
Мәселемен жалпы танысу нәтижесінде тақырып қалыптасу барысында негізгі алғашқы алғыжоспар құжат - тақырыптың технико-экономикалық негіздемесі дайындалады және зерттеу жүргізіледі. Осындай негіздеме арқылы ғана тапсырыс беруші тақырыпты жоспарлап, қаржыландыра алады.
ТЭН-нің бірінші бөлімінде дайындау себептері (оның негіздемесі), бұрын алынған нәтижелер мен зерттеу деңгейін сипаттайтын қысқаша әдеби шолу келтірілген. Бұл шешім, мәселе әдістерін және зерттеу кезеңдерін нобайлауға, мәселенің орындалуының соңғы мақсатын анықтайды. Мұнда тақырыптың патентті қайта өңделуі мен лицензия сату сәйкестілігін анықтау жатады. ТЭН-ді құру сатысында ҒЗЖ-ның күтілетін нәтижесін қолдану аймақтары анықталады, сол салада тәжірибелік орындау мүмкіндігі, жаңа техника (ҒЗЖ мен НКЖ дайындық нәтижесіне байланыс) қолдану кезіне жобаланатын (әлуетті) экономикалық нәтиже анықталады. Экономикалық нәтижеден басқа ТЭН- де жобаланатын саяси нәтижелер көрсетіледі (жұмыс өндірісінің өсу шегі, өнім сапасы, қауіпсіздік деңгей және өндіріс тазалығының жоғарылауы, қоршаған орта мен табиғатты қорғауды қамтамасыз ету).
ТЭН құру нәтижесінде ҒЗЖ мен НКЖ орындалу қажеттілігі мен сәйкестік тұжырымдамасы келтіріледі. Технико-экономикалық негіздеме сала министрлігімен бекітіледі.

Зерттеуге дайындық

ТЭН бекітілгесін зерттеу мақсаттары мен мәселелері айқындалады. Отандық және шетел әдебиетінің библиографиялық тізімі, сәйкес бейіндегі түрлі ұйым тақырыбында ғылыми-техникалық есеп берулер, әдеби дереккөздер аннотациялары жасалады, керек жағдайда тақырыптар бойынша реферат дайындалады, зерттеу әдістері (теориялық, тәжірибелік т.б.) мен нақты зерттеуді қамтитын құбылыс, зат, процестер анықталады.

Теориялық зерттеу мақсаты заттың физикалық мағынасы болып табылады. Нәтижесінде физикалық жобасы құрылып, математикалық жобасы қайта жасалады және алдын-ала алынған нәтижесі талданады.
Тәжірибелік зерттеуді ұйымдастыру алдында мәселелер қайта жасалады, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.