Бухгалтерлік есептің мәні мен әдісі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І. ЖАЛПЫ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..6

1.1 Бухгалтерлік есептің экономиканы басқару жүйесінде алатын
орны ... ... ... .6

1.2 Бухгалтерлік есептің мәні мен
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9

II. НЕГІЗГІ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 15

2.1 Бухгалтерлік есептің
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 15

2.2 Бухгалтерлік баланс, оның мәні мен
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .26

2.3 Баланстық құрылымы және оның баптарының
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ...29

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..33

КІРІСПЕ

Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын қызметі.
Бухгалтерлік есеп өзінің бастауын сонау ХІІ ғасырдан алады. Бұл ғылым
туралы алғашқы түсінік шамамен 1340 жылдары Генуе қаласында пайда болған.
Бухгалтерлік есептің алғашқы негізін салушы және дамытушысы Француз монахы
Лука Пачоли болып табылады. Ол бухгалтерлік есеп туралы 1493 жылы Шоттар
және жазулар деген трактатын жазған. Ал бухгалтер термині ХV ғасырда
Австрия қаласында пайда болған. Бухгалтерлік есеп - ұйымның қаржылық
ақпаратын белгілі бір (белгіленген) әдістері мен тәсілдері бойынша
есептейтін, өлшейтін және оны өңдеп, тасымалдайтын ғылым. Ол кәсіпорынның
жұмысын толығымен бақылап, оны басқару үшін бағыт-бағдар беріп, алдағы
уақытта істелінетін жұмысын жоспарлап және сонымен қатар ол ұйымның
болашақта атқарылатын жүмысына экономикалық талдау жасауға өте қажетті жүйе
болып табылады. Coңдықтaн бухгалтерлік есепті бүгінде халық шаруашылығы
есебінің ең басты және негізгісі деп айтуымызға болады.
Бухгалтерлік есеп ғылымының шығу тарихы ертеден басталған. Ол бұдан
көптеген жүзжылдықтар бұрын пайда болып, бүгінгі күнге дейін әрбір
кезеңдердің уақыт талаптарына сәйкес дамып келеді. Тайпалар арасындағы
шаруашылық операцияларына байланысты табылған жазулардан бухгалтерлік есеп
біздің заманымызға дейінгі V ғасырда жүргізілді деген деректер бар. Ал
біздің заманымызға дейін ІІ ғасырда Грекияда салынған құрылысқа кеткен
шығындар есептеліп, салынған үйдің (ғимараттың) қабырғасына жазылатын
болған. Рим империясының квесторлары мемлекеттік бухгалтерлерді бақылап,
оның қорытындысын емтихан қабылдаушы тыңдаған. Осыдан аудитор деген
термин пайда болған. Міне, осы жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып,
бухгалтерлік есептің тек қана кәсіпорын жұмысының бір бөлігін атқарып қана
қоймай, тұтас мемлекетті басқаруға қатысы бар екендігін дәлелдеуімізге
болады. Сондықтан да болар көрнекті ғалым Б. Де Солозаноның Бухгалтерлік
есеп болмаса әлемді басқару мүмкін емес және онсыз адамдар бірін-бірі
түсінбес еді - деген.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есепті жүргізу жүйесін анықтайды,
қаржылық есеп беру мен оның пайдаланылуын және есепке алудың негізгі
принциптері мен жалпы тәртібін, ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі
талаптарды, сондай-ақ ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлық кәсіпорын
бухгалтерлік есептеу мен қаржылық есеп беруді осы заңға сәйкес жүргізуге
міндетті.
Кез келген ұйымда бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу экономикалық
мәселелердің негізгі және басты қажеттілігі болып табылады. Бухгалтерлік
есеп арқылы өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге, айырбастауға
және одан түскен қаржыны тиімді де ұқыпты етіп бөліп жұмсауға, яғни
кәсіпорындағы шаруашылық үдерістердің барлығын басынан соңына дейін
есептеуге болады. Осы айтылғандарға сәйкес ұйымдағы экономикалық және
технологиялық үдерістердің, сондай-ақ шаруашылық операцияларының барлығының
да есепке алынуы экономикалық талапқа сай бухгалтерлік есептің негізі болып
табылады. Жалпы бухгалтерлік есеп кәсіпорында мынадай қызмет атқарады:
- болашақта (алдағы уақытта) пайдалану үшін ұйымда болып жатқан
операцияларды тіркеп және оны өңдеп отырады;
- ұйымның қаржылық-ақпараттық мәліметін өңдейді, сондай-ақ оны керек
уақытына дейін сақтайды;
- қаржылық-ақпараттық мәліметті пайдаланушыларға уақытылы беріп
отырады, ал бұл ақпаратты пайдаланушылар осы дepeктep арқылы ұйымды
басқару барысында түрлі шешім қабылдайды.
Көп жағдайда бухгалтер мен есепшінің арасыңдағы айырмашылықты
білмегеннің самарынан бұл екеуін шaтастырып алатындар да жиі кездеседі.
Бұлар іс-тәжірибеде өз қызметтері барысында бірін-бірі аустырып
отыратындығы, әрине, рас. Бірақ есепшінің негізгі міндеті шаруашылық
операцияларын есептеу, тіркеу және бухгалтерлік құжаттарды, ақпараттық
мәліметтерді сақтау ғана болса, ал бұл мәліметтерді өңдеп, оған
экономикалық талдау жасап және оны пайдаланушылардың қолдануына ыңғайлы
етіп берудiң міндеті болып табылады.
Кәсіпорындардағы бухгалтер маманының, қай-қайсының болмасын негізгі
кәсіби міндеті пайдаланушыларға дұрыс есептелген бухгалтерлік ақпараттық
мәліметтерді уақытылы, яғни дер кезінде беру (ұсыну) болып табылады.

І. ЖАЛПЫ БӨЛІМ

1.1 Бухгалтерлік есептің экономиканы басқару жүйесінде алатын орны.
Шаруашылық есептің нарық экономикасы жағдайындағы мақсаты мен
міндеттері. Экономиканы басқарудың жетіле түсуі, нарықтың қатынастардың
қалыптасуы, меншіктің әр түрлі нысандарын пайдалану, шетелдік әріптестердің
қатысуымен бірлескен кәсіпорындарды жүргізу, халықаралық стандарттарға
қарай бағыт алу бухгалтерлік есептің атқаратын рөлі мен мәнінің алдағы
уақытта да арта түсетінін білдіреді.
Шаруашылық есептің жүйесі есептің өзара байланысты үш түрінен: жедел,
бухгалтерлік және статистикалық есептерден тұрады.
Жедел (немесе жедел-техникалық) есеп шаруашылық процестері мен
құбылыстарына оларды тікелей жүзеге асыру барысында бақылау жасауға
арналған.
Оның ерекшелігі - басшылық пен басқарманың деректерінің қамтамасыз
етудің жылдамдығы, жеделдігі. Жедел есептің көмегімен басқару қызметкері
кәсіпорындағы материалдық ресурстардың қозғалысы туралы, шығарылған
өнімнің көлемі, оның тиеп-жөнелтілуі және сатылуы жайында, өндірістік
қорлардың қолда бары, шарттың тәртібін жеткізушілер мен сатып алушылардың
сақтауы туралы және т.с.с. ақпараттар келіп түседі.
Бұл есептің басқаларына қарағанда (техникасы жағынан) қарапайым түрі
жедел есеп әр түрлі процестер мен ұсыныстарды әр түрлі өлшеуіштердің -
натуралды, ақшалай және еңбектік өлшеуіштердің көмегімен көрсетіледі.
Оны бөлім, цех, фирма сияқты бөлімшелердің қызметкерлері жүргізеді.
Оның деректері міндетті түрде құжаттарда тіркелмейді, оларды ауызша,
телефонмен, телеграфпен және т.б. беруге болады. Кез-келген жағдайларда
жедел есеп үшін арнайы құжат нысандары жасалады, мысалы: жұмысқа шығу мен
жұмыс уақытын пайдалану табелі. Жедел -техникалық есеп уақыты бойынша
бөлінуі мүмкін және оған деген сұраныс қажеттілігіне қарай туындайды.
Сонымен, жедел есеп шаруашылық операциялары мен процестер олар жасалып
жатқан кезде қадағалауға және бақылауға арналған.
Статистикалық есеп немесе статистика экономика, мәдениет, білім беру,
және т.б. салаларындағы көпшілік сипаттағы құбылыстарды зерттейді.
Статистика экономикалық жағдайы, оның үрдістері мен пульс күшінің
қозғалысы, тауарлар, бағалы қағаздар, хаты саны мен құрамы туралы
ақпараттарды қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына талдау және жорамал
жасау мақсатында әзірлейді және жинақтайды.
Халық шаруашылығы есебінің жүйесіндегі статистика бухгалтерлік есеп
пен жедел есепті біріктіретін қорытынды есеп түрі.
Бухгалтерлік есеп шаруашылық құбылыстарының caндық жағын сапалық
жағымен байланыстыра отырып, заттық көрсеткіштерін, сондай -ақ ақшалай
түрде шаруашылық фактілерін жалпылама, үздіксіз, құжатты негізделген және
өзара байланыстыра реттеу жолымен зерттейді.
Шаруашылық қызметін жалпылама көрсетуден барлық мүмкіндікті ,
өндірістік кәсіпорындардың барлық түрін, шығындарды, өнімдерді, ақша
қаражаттарын, қорларды, кәсіпорынның берешектерін және т.с.с., міндетті
түрде есепке алуды түсінуге болады.
Уақыты жағынан үздіксіз материалдық құндылықтардың, ақша
қаражаттарының, есеп айырысуларды, несиелердің және т.б. қозғалысы туралы
кәсіпорында жасалып жатқан фактілерді қадағалауды, және құжаттарда жазуды
талап етеді.
Әрбір шаруашылық фактісі құжатпен немесе бастапқы кағаз құжатпен,
болмаса құқықтық негізі бар ақпараттық машиналық тасығыштармен
рәсімделеді, яғни соған сәйкес орындалатын шаруашылық, операциясы үшін
жауапкершілік белгіленеді, демек құжат заңдық күшке ие болады.
Бухгалтерлік есептің аталып өткен ерекшеліктері, оны есептің жедел-
техникалық жане статистикалық түрлерінен айрықшаландырады. Бірақ есептің
барлық үш түрінің ақпараттарын, яғни шаруашылық есепті бүтін жүйе ретінде
пайдалану ғана кәсіпорындарға шаруашылық қызметін неғұрлым тиімді
басқаруға, өнімді тұтынушылардың сұранысын қанағаттандыруға, жұмыстар
орындауға және қызметтер көрсетуге, кәсіпорынның нарықтағы жағдайын
бағалауға мүмкіндік бермесе есептің әрбір түрі бірін-бірі толықтырып
отырады.

1.2 Бухгалтерлік есептің мәні мен әдісі

Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар бухгалтерлік есепті қолданудың
негізгі учаскілері болып табылады. Онда қосымша көмегімен барлық шаруашылық
қызметінің үстінен кадағалау және бақылау жасау қамтамасыз етіледі.
Кәсіпорындар құрылған кезде қатысушылардың салымдары есебінен корлар
жасалады. Олар өндіріс процесіне, бөлініске, айналым ісіне тұтынуға
қызмет етеді.
Сонымен, қарастыру көздерін байланыстылығы шаруашылық құралдары және
шаруашылық қызметі процесіндегі олардың айналымы бухгалтерлік есептіц пәні
бөлек болып табылады. Пәніне сипаттама бере келіп, бухгалтерлік есептің
объектілерін дәлдік объективтілік негізді болу ескерілген барлық деректер
дұрыс, дәл есептелген, тиісті құжаттармен негізделген болу ерекшелігін
аңғартады. Олар жұмыстағы жетістіктерді ғана емес. Сондай-ақ кемшіліктерді
де дұрыс көрсетіп беруге тиіс.
Бухгалтерлік есеп стандарттарына барынша жақындатып жасалғандығын атап
өтуге болады. Сонымен қатар біздің еліміз халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттарына көшуге бетбұрыс жасап 2003 жылдан бастап еліміздегі ірі
кәсіпорындар өз есептерін халықаралық стандарттың талаптарына сай етіп
жүргізу керектігін қабылдады. Біріншіден - осы тұрғыдан, ал екіншіден
елдегі қазіргі экономикалық жағдайға сәйкес болса керек. Еліміздегі кәсіби
ұйымдардың қаржылық есеп берулері соңының кездері қаржы салымшыларын
(инвесторларды) ақпараттық мәліметтермен қамтамасыз етуге негізделіп
жасалып отыр.
Шаруашылық процестері мен олардың нәтижелері. Шаруашылық құралдарының
құжатпен рәсімделген қозғалысы мен өзгерісінің фактісі шаруашылық
операциясы болып табылады.
Бұл орайда шаруашылық операциялары кәсіпорынның мүлкіне ғана
(баланыстағы активі) немесе оның пайда болу көзіне (пассив) ғана немесе бір
мезгілде мүлікке де (байланысты активі де, пассиві де) қатысты болуы
мүмкін.
Шаруашылық операциялары жеткізушіден тауарлы-материалдық
құндылықтарды сатып алудан, негізгі қоpды пайдаланудан, жалақы есептеуден,
өнім өндipyгe жұмсалған шығындарды анықтаудан және т.с.с.тұрады.
Біртектес шаруашылық операциялардың жиынтығы шаруашылық процесі деп
аталады. Кәсіпорынның шаруашылығы қызметіне тән үш шаруашылық процесін
ажыратуға болады:
- өндірістік қорларды дайындау;
- өнім өндіру;
- сату (өткізу);
Дайындаудың мәні еңбек заттарын қажет ететін кәсіорынның оларды басқа
кәсіпорындардан сатып алуынан бухгалтерлік есеп, оны мәні және
экономиканы басқару жүйесінде алатын орны тұрады. Бұл жерде ақша
қаражаттары еңбек заттарына айырбасталады. Аталған процессте дайындалған
материалдар мен оларды сатып алуға байланысты шығындар ақшалай бағамен
ескеріледі.
Материалдық құндылықтарды дайындау нәтижесінде кәсіпорындардың,
компаниялардың арасында көптеген есеп айырысулар туындайды. Олар екі жақтың
сипатқа ие болады. Бір кәсіпорын басшылыққа алдында борышкер (дебитор)
рөлін, ал басқасы несие берушінің рөлін (кредитор) aтқарады.
Дебиторлық және кредиторлық берешектердін пайда болу себептері - бұл
құндылықтарды алу, қызмет көрсету және т.с.с. мерзімдерінің оларды төлеу
мерзімдерімен сәйкес келмеуі.
Өндіріс процесінің мәні - жұмысшылар машиналар мен еңбектің басқа
құралдардың көмегімен енбек заттарына әсер етіп, оларды дайын өнімге
айналдырады. Бұл жерде материалдық және есептік шығындар ескеріледі. Өнім
өндіруге жұмсалып, ақшалай нысанда көрсетілген шығындар оның өзіндік
ұсыныстарын береді. Олар натуралды және енбектік өлшеуіштермен де
көрсетілуі мүмкін.
Өнімдерді өткізу және caтy процесстеріндe кәсіпорындар немесе фирмалар
оны сатып алушыларға жүктеді және сол үшін ақша қаражаттарын алады. Бұл
жерде дайын өнім өсіңкі сомадағы ақшалай нысанға айналады, өйткені өнім
сатылатын нарықтық (келісімді) бағалар әдетте осы өнімнің нақты өзіндік
құнынан жоғары болады. Сату процесі өнімді өткізу жөніндегі шығындармен
(буып-түю, тиеу, түсіру және т.с.с.) байланысты. Сонымен шаруашылық
процестерінен де құралдар қозғалады және өзгереді.
Бұл орайда ақша материалға, ал материал дайын өнімге айналады, содан
кейін өнім қайтадан ақша қаражатына айналады.
Өндіріс процесін жалғастыру үшін ақша қаражатынан шикізаттар мен
материалдарды жаңа топтамасын сатып алу керек. Сөйтіп, құралдардың
ауыспалы айналымы, яғни құралдардың бір нысаннан басқа нысанға біртіндеп
айналуы бір процестен басқа процеске ауысуы жүзеге асады.
Құралдары бір нысаннан басқа нысанға біртіндеп айналуы және бір
процестен басқа процеске ауысуы жүзеге асады.
Шаруашылық құралдары мен олардың көздері кәсіпорынның шаруашылық
құралдары экономикалық мағынасына сәйкес:
- құрамы (функционалдық рөлі) бойынша;
- олардың пайда болу көздері бойынша жіктеледі .
Құрамы бойынша шаруашылық құралдары өндіріс саласындағы құралдарға
және айналым саласындағы құралдарға бөлінеді. Өндіріс саласындағы құралдар
өз кезегінде еңбек құралдарына, материалдық емес активтерге және еңбек
затына бөлінеді.
Еңбек туралы - бұл еңбектің құрал - сайманы, соның көмегімен адам
өндіріс процессінде белгілі бір өнім өндіріп шығару үшін еңбек затына әсер
етеді.
Материалдық емес активтер - бұл құндылық бағасы бар, бірақ заттай
болып табылмайтын ұзақ мерзімді (бір жылдан астам) салымның объектісі.
Оған табиғи ресурстарды, жер учаскілерін пайдалану, патенттер,
лицензиялар,тауар таңбалары және т.с.с. жатады.
Еңбек заттары - адам еңбек процесінде еңбек құралдарының көмегімен
әсер ететін заттар. Олар бір рет қана қатысады, толығымен тұтынады және
өздерінің құнын өнім құнына көшіреді.
Өндірістік бір кезегінде оған шикізат пен материалдар, жартылай
фабрикаттар, отындар, қайталанатын ресурстар және т.б. жатады.
Айналым саласындағы құралдар дайын өнімге, ақша қаражатына және есеп
айырысудағы карансаттарга бөлінеді. Өнделуі толық аяқталған, сынақтан
өткен, стандарттарға сәйкес келетін дайын өнім қоймаға өткізіледі.
Ақша қаражаты - бұл кәсіпорынның кассасындағы қолма-қол ақша
қаражаттарының сомасы, банктердегі есеп айырысу шотындағы, валюталық
шоттағы және өзге шоттардағы ақша қаражаттары, бағалы қағаздар (акциялар,
облигациялар, жинақ ақша сертификаттары, вексельдер) және кәсіпорынның өзге
де ақша қаражаттары.
Есеп айырысудағы қаражат берілген баланстар бойынша тауарлар,
жұмыстар кызметтер үшін, алынған вексельдер бойыншада дебиторлық
берешектер, есеп беретін адамдардағы сомалар.
Оқшауландырылған қаражат - бюджетке салық түрінде аударылуға тиіс
пайда сомасы мен кәсіпорындарының арнайы қорларын құруға жұмсалған сомалар.

Алу көздөрі мен максаттық бағыттар шаруашылық; құралдары меншікті және
тартылған қаражат көздеріне бөлінеді.
Меншіктегі қаражат көздері болып табылатындар:
- жарғылық қор - кәсіпорынды кұрған кезде оны қызметін қамтамасыз ету
үшін құрылтай құжаттарында белгіленген мөлшерде құрылтайшылар (меншік
иелері) мүлік түрінде (негізгі құралдардың, материальдық емес активтердің
құны,) енгізген салымдарынын ақшалай түрдегі жиынтығы:
- пайда - өнімдерді, жұмыстарды, қызметтерді, материалдық
құндылықтарды , негізгі кұралдарды және т.б. сатудан кәсіпорын алған
табыстын шығыстардан асу сомасы;

Кері байланыс. Өткен уакытта жасалынған болжамдар немесе оларға
енгізілген өзгерістер пайдаланушыларға тиімді, оң әсер етуі қажет;
Сенімділік принципі.Берілген ақпараттық мәліметтерде қате болмаса,
сондай-ақ пайдаланушылар оған сенімді болса, онда бұл сенімді ақпарат болып
табылады.
Салыстырмалық принципі. Қандайда бір кезеңнің бухгалтерлік есеп
мәліметтері (қаржылық есебі) өткен уақыттардағы мәліметтермен салыстырылып
көрсетілген кезде ғана оның пайдалылығы мен мазмұндылығы арта түседі.
Сақтық принципі. Бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтерінде
жазылатын цифрлар кәсіпорынның экономикалық жағдайын суреттейді
(бейнелейді) және пайдаланушылар осы мәлімет арқылы түрлі шешім қабылдайды.
Сондықтан да әрбір әріптің және цифрдың дұрыс жазылуы үшін сақ болу қажет.
Есептеу принципі. Кәсіпорындағы кез келген операциялар (кірістер,
шығыстар) есептеліп отырылуы қажет.
Үздіксіз принципі. Ұйымның қызметі үздіксіз жалғаса берілетін
болжам жасалынады.
Мәнділік принципі. Ұйымның бухгалтерлік есеп ақпараттары
пайдаланушылардың қажеттілігін қанағаттандыруы қажет. Сондай-ақ
пайдаланушылардың кәсіпорын жұмысына (қызметіне) баға беруіне көмектесуі
керек.
Бейтараптық принципі. Ақпарат сенімді болуы үшін алдын ала бір шешімді
қабылдауға арналмаған болуы керек. Егер ақпарат өзінің іріктеліп
дайындалуымен немесе ұсынылуымен белгілі бір шешім қабылдауға немесе ойды
қорытындылауға жету мақсатымен қалыптастыруға әсер ететін болса онда ондай
ақпараттар бейтарап болмайды. Алдын ала дайындалған ақпараттық мәліметтер
болмаған жағдайда, негізделмеген, бір қорытындығы келтірілмеген ойды
пайдалану бейтараптыққа сәйкес келеді.
Әділетті әрі тура көрсету принципі.Кәсіпорынның қаржылық қорытынды
есебі осы мәліметтерді пайдаланушыларды қаржы жағдайы және ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы нақты әрі әділетті ақпараттармен қамтамасыз
етуі қажет.
Толықтылық принципі. Ұйымның қаржылық қорытынды есебіндегі акпараттық
мәліметгер сенімді болу үшін толық болуды қажет етеді және шыққан шығынға
қарай олар мәнді болуы қажет. Мәліметтің толық болмауы оны теріс немесе
жалған етеді. Сондықтан да ол сенімсіз және маңызсыз болады.
Дәйектілік принципі. Кәсіпорын өзінің қызметі барысында таңдап алған
есеп жүргізу саясатын есепті кезеңнің басынан соңына дейін дәйекті түрде
қолдануы қажет.

II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2.1 Бухгалтерлік есептің әдістері
Кез келген ғылымның, соның ішінде бухгалтерлік есептің өз принципінің
болуы заңдылық. Қаржылық есеп беру тұжырымдамасы шаруашылық үдерістері
барынша шешім қабылдау үшін бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің
қажеттілігін анықтайды. Жалпы оқулықтар мен оқу құралдарын оқи отырып
бухгалтерлік есептің жиырмадан астам принципін кездестіруге болады.
Авторлар өз еңбегі барысында оларды кей кездері белгілі бір ұқсастықтарына
қарай біріктіріп отырады. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
стандарттарында бухгалтерлік есептің мына төмендегідей принциптері
анықталған:
• есептеу;
• үздіксіз (ұдайы);
• түсінілікті;
• мәнділік;
• маңыздылық;
• сенімділік;
• әділетті әрі тура көрсету;
• бейтараптық;
• сақтык:
• толықтылық;
• салыстырмалық;
• дәйектілік
Түсініктілік, маңыздылық, сенімділік және салыстырмалық деп аталатын
төрт принцип - бухгалтерлік есептегі ақпараттық мәліметтерінің негізгі,
сонымен қатар сапалы мінездемесі болып табылады.
Түсініктілік принципі. Бухгалтерлік есептің ақпараттық
мәліметтері оны пайдаланушыларға шешім қабылдауы барысында түсінікті
болу керектігімен түсіндіріледі. Ол үшін бұл мәліметтерді пайдаланушылар
бухгалтерлік есеп жайында белгілі бір дәрежеде білімді болулары қажет.
Дегенмен де түсініктілік принципі ақпараттық мәліметтерді жәй қарапайым
адамдардың, кәсіпқой емес тұлғалардың пайдалануы үшін сапасын төмендеy
деген түсінікке сай емес. Сонымен қатар осы мақсат үшін оны қаржылық
есептен алып тастауға болмайды. Ақпаратты пайдаланушы тұлғалар бұл
мәліметтерді түсіну үшін алдын ала кеңес алулары қажет.
Маңыздылық принципі. Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің, қаржылық
есептің сыртқы пайдаланушыларға олардың шешім қабылдауы үшін қажет болуымен
түсіндіріледі. Олар негізінен бухгалтерлік есеп мәліметтерін келесідей
мақсаттарға пайдаланады:
• алдағы уақыттағы экономикалық жағдайды болжау үшін;
• бұрын жасалынған болжамдардың барысында алынған нәтиженің
дұрыстығын анықтау үшін.
Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің маңыздылық деңгейін өлшеу үшін
үш түрлі сапалық аспектілер қолданылады.
1)Уақытылы. Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтер өз пайдаланушыларына
керекті уақытында жеткізіліп отыруы қажет. Бұл мәліметтің жеткізілу
уақытының кешіктірілуі оның маңыздылық деңгейін төмендетеді.
2)Болжамның құндылығы. Өткен немесе қазіргі кездегі жасалынған
болжаулардың нәтижесінде алынған бухгалтерлік ақпараттық мәліметтер
пайдаланушыларға тиімді болуы қажет.
3)Айырып алу керек. Олардың құрамы халық шаруашылығын алуан түрлі
салаларындағы кәсіпорындардың меншік нысандарына, ерекшеліктеріне және
функцияларына байланысты.
Кәсіпорындағы есептің маңызды объектілеріне: материалдық емес
активтер, негізгі құралдар, материалдар, енбекақы бойынша есеп айырысу,
өнім өндіру, жабдықтау, сату процесстері, шығындар, ақша қаражаттары мен
есеп айырысулар, қаржы нәтижелері және т.с.с. жатады.
Бухгалтерлік есептің әдістері. Кәсіпорындар мен ұйымдарда болып
отыратын күнделікті операциялардың, үдерістердің маңызы әр түрлі. Осы
үдерістермен операцияларды бухгалтерлік есептің көмегімен бақылап, тексеріп
олардың дұрыс орындалғандығын немесе орындалмай жатқанын қарап, одан нәтиже
шығарып отыруға болады. Осы айтылғандардың орыңдалуы барысында бухгалтерлік
есепте әр түрлі тәсілдер қолданылады. Сол барлық қолданылатын тәсілдердің
жиыны және олардың ғылыми тұрғыдан басқарылатындай бір жүйеге келтірілуі
бухгалтерлік есептің әдістері болып саналынады.

Бухгалтерлік есептің әдістері келесідей түрлерден тұрады:
• құжаттау;
• түгендеу;
• шоттар;
• екі жақты жазу;
• бағалау;
• калькуляциялау;
• бухгалтерлік баланс;
• есеп беру.
Құжаттау барлық ұйымдарда өздерінің күнделікті жұмысы барысында әр
түрлі шаруашылық операциялары орындалады. Ал бұл операцияларды бухгалтерлік
есепке алу ушін оларға алдымен құжаттар толтырылуы қажет. Құжат орындалған
операцияның жазбаша түріндегі анықтамасы болып табылады. Құжатқа орындалған
операцияның аталуы, мазмұны, орындалған уақыты, өлшем бірлігі, орындаушы
немесе тапсырушымен қабылдап алушы адамдардың аты-жөні және тағы басқа
деректер толтырылады. Құжаттар заңды түрде белгіленген дәлелді ақпараттық
мәлімет болып есептеледі. Құжатта міндетті түрде көрсетілуге тиісті
мәліметтерді деректеме (реквизит) деп те атайды.
Түгендеу.Ұйымның шаруашылық операцияларының орындалуы барысында барлық
операцияларын сол сәтінде құжатка жазуға мүмкіндік бола бермейді. Тіпті
құжаттар толтырылғанның өзінде де қателіктер кетуі мүмкін және
материалдарды сақтау кезінде олар табиғи кеміп азайып отырады. Соған
байланысты кәсіпорындағы өндіріліп шығарылған дайын өнімдерді, басқа
ұйымдардан алынған заттарды, сондай-ақ басқа да қолда бар құралдарды,
мүліктерді тексеріп, түгендеп тұрмаса олардың жоғалуына немесе ұрлануына
жол берілуі мүмкін. Сондықтан тугендеу әдісі арқылы кәсіпорын өзінің нақты
қолда бар материалдық құндылықтары мен ақшаларын және тағы да басқа
мүліктерін есептегімен (құжаттағымен) салыстырып отырады.
Шоттар. Бухгалтерлік есеп шоттары дегеніміз - шаруашылық құралдары мен
олардың қорлану көздерін белгілі бір ұқсастықтарына және маңызы мен
көрсеткіштеріне сәйкес жинақтап топтау құралдары болып табылады. Жалпы
шоттар ұйымның шаруашылық үдерістерінің, сондай-ақ активтермен олардың
қорлану көздерінен түрлеріне қарай ашылады. Шоттар кәсіпорында күнделікті
болып отыратын операцияларды үздіксіз жазып отырмай, оларды экономикалық
маңызына қарай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.