Ішкі әрекет - сыртқы әрекеттің интериоризациясы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ӘӨЖ 370. 113: 373. 222 Қолжазба құқығында

ҚАЙБЫЛДАЕВА ҒАЗИЗА ҚҰЛАХМЕТҚЫЗЫ

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

6М010300 - ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ мамандығы бойынша педагогика және психология ғылымдарының магистрі академиялық дәреже алу үшін магистерлік диссертация

ТҮРКІСТАН - 2012

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

Қорғауға жіберілді:

Экономика кафедрасының

меңгерушісі, э. ғ. к., аға оқытушы

Г. Ж. Әзіретбергенова

(қолы)

«___»20__ ж.

Магистерлік диссертация

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

мамандығы: 6М010300 - ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ

Магистрант Ғ. Қ. Қайбылдаева

(қолы) (аты-жөні, тегі)

Ғылыми жетекшісі,

п. ғ. к., доцент Д. Кішібаева

(қолы) (аты-жөні, тегі)

ТҮРКІСТАН - 2012

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . .1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІБАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ:

КІРІСПЕ . . .

1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

4: 4

КІРІСПЕ . . .1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІБАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ: 1. 1

4: Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастырудың педагогикалық сипаты . . .

КІРІСПЕ . . .1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІБАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ: 1. 2

4: Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастырудың жолдары . . .

КІРІСПЕ . . .1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІБАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ:

КІРІСПЕ . . .1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІБАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ: 2 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМСІ

КІРІСПЕ . . .1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІБАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ: 2. 1

4: Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастырудағы педагогикалық тапсырмалар . . .

КІРІСПЕ . . .1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІБАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ: 2. 2

4: Балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыруда қолданылатын әдіс-тәсілдер . . . … . . .

КІРІСПЕ . . .1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІБАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ:

4: ҚОРЫТЫНДЫ . . .

КІРІСПЕ . . .1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІБАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ:

4: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

КІРІСПЕ . . .1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІБАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ:

4: ҚОСЫМШАЛАР . . .

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі Жолдауда да білімді дамытуды халықаралық деңгейге көтеру, бәсекелестікке даярлау, Отансүйгіштікке, төзімділікке, маман ғана емес, адам тәрбиелеуіміз керектігін баса көрсетті. « . . . Адамның өмір бойы білім алуы үшін жағдай туғызуымыз керек. Білім беру реформасы - Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардың бірі» деген еді Елбасы. Елдігімізді алып, еңсемізді тіктеп, тәуелсіздігімізді баянды етіп келе жатқан жылдар ішінде Президент білім мен ғылым саласына қажеттің барлығын мүмкіндігіне қарай жасап келеді. Н. Назарбаев «Білім туралы» Қазақстан Республикасының заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға қол қойды. Өткен жылы «Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы», биылғы жылдың басында «Ғылым туралы» жаңа заң, таяуда «Білім туралы» заңның жаңа редакциясы қабылданды. Мемлекет басшысы тәуелсіздігіміздің алғашқы күндерінен бастап жаңа Қазақстанды құрудың басты стратегиялық жетістіктерінің бірі ретінде адами капиталды дамытуды белгіледі. Елбасының білім саласына «қарқынды түрде жаңаруда» деп жоғары баға бергендігі айтыла отырып, Елбасының Қазақстан халқына арналған биылғы Жолдауында білім саласына зор міндеттер жүктеп отырғандығы айтылған болатын. Қысқаша мемлекеттік білім беру бағдарламасын іске асыруда ең маңызды сұрақтарға тоқталсам, 2015 жылға біз 12 жылдық білім беруге көшуге жағдай туғызуымыз қажет. Яғни оқу үрдісіне жаңа технологиялар мен әдістерді, әлемдік білім стандартын енгізу және педагог шеберлігінің озық тәжірибелерін интеграциялау арқылы білім жүйесін модернизациялауды жүзеге асыруға міндеттіміз. Осы міндеттерді іске асыру үшін төмендегі проблемаларды шешуіміз қажет : Біріншіден, педагогтар құрамының кәсіби құзіреттілік деңгейін көтеру, бағдарлама белгілеген мақсатты индикаторларды қабылдауға және жүзеге асыру қабілетін жетілдіру. Мемлекетіміз экономиканы индустриалды-инновациялық дамыту бағытын алды және пәндерді сапалы оқыту міндеті тұр. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасында «Біз Қазақстанның барлық азаматтарының отаншылдық сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін дамытуға тиіспіз» дегені мәлім. Сондықтан жеке тұлғаның патриоттық тәрбиесін қалыптастыруда мәдени және рухани құндылықтардың алатын орны ерекше. Шығармашыл тұлғаның, шығармашылық қабілеттердің болуы адам қанындағы құрамның өзгешелігімен сипатталады деген пікір ХХ ғасырдың 20-жылдарына дейін үстем болды. Кеңестік кезеңіндегі психологиялық-педагогикалық ғылыми зерттеулер шығармашылық қабілеттердің нышаны кез келген адамда болатыны дәйекті түрде дәлелденді. Ал, 60-жылдардан бастап жалпы білім беретін мектеп пәндерін оқыту процесінде оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту жөніндегі зерттеулер жүргізілді. Оқушыларыдың шығармашылық қабілеттерін дамыту мәселесін педагог-ғалымдар Я. А. Пономарев [2], Ш. А. Амонашвили [3], Н. Ф. Талызина [4], Л. И. Божович [5], Д. Б. Эльконин [6] және т. б. қарастырған. Білім берудің шығармашылық бағыттылығын күшейту, баланың қабілеттілігін дамытуға басшылық жасаудың мақсатты - бағыт-бағдар беру. Ал оларға педагогикалық ықпал ету - педагогикалық ғылымның негізгі мәселелерінің бірі. Ғылым мен техниканың, өндірістің, табиғат жөніндегі білімдер жүйесінің дамуы білім беру мазмұнының барлық құраушы элементтерінің мазмұндық өзгерісіне алып келеді

Шығармашылық қабілеттердің өзі де білім базасына, іс-әрекеттердегі технологиялық процестерді жүзеге асыратын іскерліктерге байланысты болып табылатыны белгілі. Осы тұрғыдан қарастырғанда пәндік білімдер мен іскерліктердің мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға маңызы ерекше болары айқын.

Адамның шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту мәселесі Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасында да білім беру мекемелерінің ең негізгі мақсаты дүниетанымдық, құзырлық, шығармашылық деп атап көрсетілген. Аталмыш құжатта “шығармашылық” ұғымына “… адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі” ретінде сипаттама берілген [7] .

Қазақстан Республикасы гуманитарлық білім беру тұжырымдамасында былай делінген: “Білім берудің гуманитарлық сипаты, онда адам жай зерттеу объектісі ретінде ғана емес, ең алдымен шығармашылық пен таным субъектісі, құдіретті мәдениет үлгілерін дүниеге әкелген әрі өзінің шығармашылыққа деген құлшынысымен оқушыларды баурап әкететін субъект ретінде бедерленеді” [8] . Бұл айтылғандар оқытудың басты мақсаты балаларға дүние заңдылықтарын, фактілерін таныту дегенді аңғартады. Оқу-тәрбие үрдісінде балалардың шығармашылық белсенділігін арттыру жағын ойластыруды алға тартады.

Елімізде білім беру жүйесіндегі оң өзгерістер орын алып қалыптасып келеді. Солардың қатарына мектепке дейінгі балалардың қасиеттерін, қабілеттерін дамытып, шығармашылығын, талантын ұштаудағы оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруды, оқытудың озық технологияларын пайдалануды айтуға болады. Оның себептерінің бірі қазіргі таңда ғылым мен техниканың дамуына, технология ғылым саласының озық жетістіктерінің өндіріске көптеп өзгерістер енгізуіне байланысты мектепте шығармашылық тұлғаға тән білім мен іскерлікті беру қажеттігі.

Шығармашылық - мәдени немесе материалдық құндылықтарды өз ойы бойынша жаңадан жасау ретінде түсінілетіні белгілі, әрі ол ойлаудың жоғары формасы болып табылады.

Бүгінгі таңда шығармашылықтың саласы көп, әр сала бойынша іс-әрекет нышандары әркімде болатынын, бірақ оны дамыту керектігін еліміздің психологтары ХХ ғасырдың бас кезінде зерттеулер барысында дәлелдеп көрсеткен.

Шығармашылық тұлға - бұл шығармашылыққа деген тұрақты да жоғары қызығушылығын білдіретін, шығармашылық қабілетті қалыптастырудың бірлігінде көрінетін, оған бір немесе бірнеше әрекет түрлерінде, жеке мәнді шығармашылық нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Шығармашылық тұлға қабілеттер арқылы көрініс табады. Ол көріністер адамның қасиеттерінің синтезі, психологиялық ерекшеліктері, немесе адамның психологиялық қасиеттерінің жиынтығы ретінде айқындалады. Шығармашылық қабілет, іс-әрекет жөнінде өз ойларын көптеген ғұламалар еңбектерінде жазып қалдырған.

Қабілеттер жайлы, оның адамның еңбектік сферасына байланысты зерттеулер жүргізілді. Мәселен, математикалық қабілеттер (В. А. Крутецкий [9] ), педагогикалық қабілеттер (Н. В. Кузьмина [10] ) . Сондай-ақ оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамыту (В. Г. Разумовский [11] ) және т. б. мәселелер бойынша зерттеудің жаңа бағыттары белгіленді.

Оқыту арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту мәселесін педагог-ғалымдар Ш. А. Амонашвили [12], Л. И. Божович [13], Я. А. Пономарев [14] Н. Ф. Талызина [15], Д. Б. Эльконин [16], И. С. Якиманская [17] және т. б. қарастырған және аталған ғалымдардың еңбектері көптеген іс-тәжірибелерге негіз болды.

Республикамызда оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту бойынша бірқатар зерттеулер жүргізілді. Олардың ішінде жоғарғы сыныптарға шығарма жазғызу (Ә. Қоңыратбаев [18], С. Тілешева [19] ), оқушыларды сөз өнеріне баулу арқылы көркем-шығармашылық қабілеттерін дамыту (Қ. Ә. Жаманбаева [20] ), оқушы шығармашылығын дамытудың дидактикалық мүмкіндіктерін ғылыми-педагогикалық тұрғыдан тұжырымдау (А. Б. Мырзабаев [21] шығармашылық іс-әрекетке оқытудың ғылыми-дидактикалық негіздерін анықтау, шығармашылық қабілеттерін дамыту (Б. А. Тұрғынбаева [22] ) мәселелері тереңінен зерттелген.

Елімізде қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдай талабына сәйкес мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыру мәселесін педагогикалық тұрғыдан шешу қажеттілігі біздің диплом жұмысымыздың тақырыбын «Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыру» деп алуымызға негіз болды.

Зерттеу мақсаты: мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыруды теориялық тұрғыдан негіздеу .

Зерттеу объектісі: мектепке дейінгі оқу-тәрбие процесі.

Зерттеу пәні: мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыру процесі.

Зерттеудің міндеттері:

1 Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастырудың теориялық негіздері

2 Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық сипатын айқындау.

3 Оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастырудың педагогикалық жолдарын анықтау.

4 Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастырудағы педагогикалық тапсырмалар жүйесін дайындау

Зерттеу әдістері: зерттеу тақырыбы бойынша психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау; зерттеу мәселесі бойынша оқу-әдістемелік құжаттарды талдау; педагогикалық-тәжірибелік талдауда әдістерді пайдалану.

Зерттеу көздеріне психолог, педагог - ғалымдардың шығармашылыққа баулу, шығармашылығын дамыту жөніндегі еңбектері, Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Білім және ғылым министрлігінің құжаттары (Конституция, Білім туралы заң, гуманитарлық білім беру және білім мазмұны тұжырымдамасы, бағдарламалары, оқулықтары мен әдістемелік құралдар.

Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастырудың психологиялық- педагогикалық сипаты

Бүгінгі таңда кез келген өндіріс саласының даму кезеңінде адамдардың шығармашылықты игеруі тек экономикалық ғана емес, сондай-ақ әлеуметтік прогрестің жетекші факторы болып табылады.

Адамзаттың шығармашылықтағы іс-әрекеттерінің құрылымы мен мазмұны ұқсас болып келетіні жөніндегі пікірлер де ХХ ғасырдың бас кезеңінде пайда болды. Ғалымдар мен инженерлер: Т. Рибо, П. Энгельмейер ХХ ғасырда бастау алған техникалық шығармашылықтың мәні жоғары екендігін көрсетті. [23, б. 225] .

С. А. Рубинштейн ойлаудың іс-әрекетпен немесе іс-әрекет ойлаумен жайдан-жай қабат жүрмейді, іс-әрекет бұл ойлаудың өмір сүруінің алғашқы нысаны екенін атап көрсетеді [24] .

Адамның еңбек сферасы саласындағы іс-әрекетінің түріне байланысты шығармашылық және шығармашылық емес деп ажыратады. Ғалымдар арасында кейбіреулері шығармашылыққа ертеректе белгісіз болған техникалық және технологиялық мәселелерде туындайтын және шешетін еңбекті айтады. Кейбіреулері шығармашылық еңбек ұғымының мәнін тарылтады, оны тек ақыл-ой еңбегіне қатысты деп қарастырады, ал дене еңбегінің шығармашылық мазмұнының болуының объективті мүмкіндігін қарастырмайды.

Шын мәнінде шығармашылық еңбек негізінің өзінде жатады. Сонымен қатар шығармашылық элементтері адамның еңбек іс-әрекетінің әртүрлілігі де түрліше дәрежеде болады. Еңбектің шығармашылық сипаты және еңбекке шығармашылық қатынас ұғымдары теңгестірілмейді.

Энциклопедияда шығармашылық "… ешқашан бұрындары болмаған, жаңа сапалы нәрсені тудырушы іс-әрекет …" ретінде қарастырылады [25] . Идеалистік және метафизикалық тұжырымдамаларға қарсы тұрған шығармашылықтың ғылыми-философиялық ұғымы, шығармашылықты адамның және адамзаттың мақсаттары мен қажеттеріне сәйкес, нақтылы өмірдің объективті заңдылықтары негізінде табиғат пен әлеуметтік дүниені өзгертетін адамның іс-әрекеті деген тұрғыда қаралады .

Біздің ойымызша, шығармашылық деп адамның алдағы міндеттерді (тапсырмаларды) шешу кезіндегі мақсатты еңбек іс-әрекетінің түрі аталады және біріншіден, қандай-да бір бар нәрсе жетілдіріледі, екіншіден, оң нәтиже беретін табиғатта кездеспеген қандай-да бір жаңа объекті, құбылыс, т. б. пайда болады.

Шығармашыл тұлғаға қажетті сапаны зерттеудің алғашқы кезеңінде психологтар және басқа да ғылым саласының ғалымдары мен ойлап табушылардың өмірбаянын, мемуарын және олардың шығармашылық лабораториясы жөніндегі айтылғандарды талдады. Осы талдау мен талдап қорытудың арқасында шығармашыл жеке тұлғаға тән сипатты белгілер бөлінді. Олар: интуиция, бай қиял, эмоционалдық қозушылық, жоғары деңгейде дамыған интеллект, зейін және т. б.

ХХ ғасырдың 20-жылдарынан бастау алған шығармашылық процесс және оны зерттеуге байланысты көптеген жұмыстар жүргізілді, оның ішінде ойлап табушылыққа бейімі бар адамның сипатты сапаларын айқындау әдістемесі, организмде немесе жеке тұлғада шығармашылық потенциалды сақтау мәселесі, шығармашылық қабілеттерді дамытудың әртүрлі тәсілдері бойынша жүргізілгені осының дәлелі.

Шығармашылық процеске даярлауды мектеп қабырғасында жүзеге асыру мәселесі педагог-ғалымдардың назарында болды. Халыққа білім беру жүйесінің негізгі міндеттері ретінде қоршаған әлемді шығармашылықпен қабылдауды дамыту үшін қажетті өз бетінше ойлана алатын мектепке дейінгі балаларды қалыптастыру қарастырылды. ХХ ғасырдың 70-жылдарында мектепке дейіінгі балаларға проблемалы оқытуды ұйымдастыру практикада жүзеге асырыла бастады. Н. Г. Алексеев пен Э. Г. Юдин бұл оқытудың ұйымдастырылуы балалардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруды бірден жақсартады деп санады. Ол жөнінде ізденушілер: “Бұл жердегі ең қажетті мәселе мынада, оқытуда зерттеу әдісін қолдану талап етіледі. Балалар негізгі ғылымға байланысты дайын білімнің жиынтығын біліп қана қоймауы керек. Сондай-ақ, мектепке дейінгі балалар тәрбиешінің басқаруымен бұл білімді немесе оның қажетті құраушыларын өздерінше алуы керек жағдайда болуы қажет. Бұл өз кезегінде оқытуды ұйымдастыру процесінде мынаны жоспарлайды. Балалар алдына жаңа мәселелерді үздіксіз қоюды, оларды біртіндеп қиындық процесіне айналдырады. Басқаша айтқанда, оқыту процесінің құрылымын ситуациялық мәселелер құрайтын болады. Сондықтан да бұл тәсіл осылай аталады”, - деп жазды [26, б. 399] .

Шығармашылық іс-әрекеттің тәрбиелік мүмкіндіктері, шығармашылық қабілеттерді тәрбиелеу жөніндегі зерттеулерде жүргізілді. П. Л. Капица “Адамдағы іскерлік қабілетті тәрбиелеу өз бетінше ойлау қабілетін дамытуда жатыр. Менің көз қарасымша, ол мына бағыттарда дамуы мүмкін: ғылыми қорытынды жасай білу - индукция ; іс жүзіндегі процестердің өтуін айта білу үшін теориялық шешімді қолдана білу - дедукция ; ең соңында табиғатта болып жатқан процестер мен теориялық толықтырулардың қарама-қайшылығын анықтай білу - диалектика ” - деп, өзіндік ойлаудың мәнін, бағытын сипаттады [27, б. 22] .

Жалпы білім беретін және жоғары оқу орындарындағы білім берудің негізгі міндетінің бірі білім мен іскерлікті игерту ғана емес, осылардың негізінде жастардың шығармашылық қабілеттерін дамыту болып табылады. Ол жөнінде А. Н. Несмеянов “Бірақта ең бастысы білім беру - бұл білім "қоржынын" емес, бұл "қоржынды" игере білу іскерлігі керек екендігін жиі ұмытамыз. Бұл кез келген, соның ішінде жоғары білім беру саласының да басты мақсаты. … Игеру - бұл дегенің қолдана білу . Қолдана білу екі бөліктен құралады: өз мамандығың бойынша техникалық жұмыс жасай білу, ол тәжірибе арқылы болады. Ал негізгі іскерлік - өз мамандығың бойынша сұрақтарды қойып, оны шеше білу. Сонымен білім берудің негізгі мақсаты - едәуір шығармашылық түрдегі сұрқтарды қоя білуге және оны шешуге мыйды шынықтыру”, - деп жазды [28, б. 79-80] .

Жалпы шығармашылық тұлғаға, шығармашылық процесс барысына өзек болатын негізгі элементтер не деген сұрақ та ғалымдардың зерттеу нысанынан тыс қалмады. Ю. А. Дмитриев өзінің зерттеуінде, зерттеу нысанына байланысты жұмысшылардың және инженер-техникалық жұмысшылардың техникалық шығармашылығына ықпал ететін факторларды, факторлар мен жаңашылдардың шығармашылық белсенділігі арасындағы байланыс тығыздығының дәрежесіне сәйкес төмендегідей етіп анықтайды:

біліктілігі;
өндірістік өтілімі;
әлеуметтік жағдайы;
жасы;
кәсіптік тобы [29, б. 7] .

Соңғы педагогикалық әдебиеттерде мектепке дейінгі балаалардың оқу-тәрбие процесінде шығармашылық іс-әрекет әдістері жөнінде кеңінен жазылуда. Солардың бірі В. А. Бухваловтың “Развитие учащихся в процессе творчества и сотрудничества”. Автор еңбегінде шығармашылық іс-әрекеттер әдістерін кеңінен төмендегідей етіп береді:

1 Шығармашылық тапсырмаларды орындау үшін оқу мәтіндерін талдау.

2 Зерделенген ережелерді қосу .

3 Ойлауды белсендіру әдістері. Бұл әдістер балалардың жеке дара және топтық шығармашылық жұмыстарында қолданылады.

Қазіргі уақытта мектепте дейінгі балалардың педагогикалық мақсаты - бұл мәдениеттің негізгі заңдылықтары мен әдістері, танымдық және практикалық іс-әрекетте өзбетінше жұмыс жасай алуды, кәсіптік, қоғамдық және отбасылық карьерді таңдаудағы еркіндікті меңгеру процесінде өнегелік және шығармашылық жеке тұлғаны дамыту [30, б. 3] .

ХХ ғасырдың 80-жылдары ғалымдар Г. С. Альтшуллер мен И. М. Верткин шығармашылық жеке тұлға, яғни шығармашылық жеке тұлғаны дамыту теориясының негіздерін әзірледі (жеке тұлғаның шығармашылық сапасы жөніндегі ілімді қалады) [31] . Бұған дейін кейбір ғалымдар "Шығармашылық сапа балаға тұқым қуалаушылық бойынша ата-анадан беріледі және оны тәрбиелеу мүмкін емес" деген көзқараста болған болатын.

Егер ондай көзқарас дұрыс болған жағдайда педагогтар мектепте тек жеке тұлғаны дамытумен ғана шектелген болатын еді.

Осы мәселені шешу үшін ғалымдар мыңнан аса шығармашылық тұлғалардың (ақындар, суретшілер, сазгерлер, инженерлер, дәрігерлер, ғалымдар және т. б. ) өмірбаяндарын талдай келе, шығармашыл тұлғалардың іс-әрекетінің түріне байланыссыз олардың төмендегідей негізгі сапаларын меңгергенін анықтады:- шығармашылық мақсатты қою және оған жетуге өзінің іс-әрекетін бағындыру іскерлігі;

- өзінің іс-әрекетін жоспарлау және өзіндік бақылау іскерлігі;

- жоғары жұмыс жасау қабілеттілігі;

- мақсаттың негізін құрайтын мәселені табу және шешу іскерлігі;

- өзінің сенімін қорғай білуі .

В. А. Бухвалов адам өмірді белгілі мақсат үшін сүретінін және оның шығармашылық болуы керектігін айта келе, шығармашылық іске өз балаңды тәрбиелеу барысында, жиһазды конструкциялау, өсімдіктердің жаңа сорттарын, жануарлардың тұқымдарын, тағамның жаңа түрлерін, киімнің жаңа үлгілерін құру және т. б. жұмыс үлгілерінің қатысы барын өз еңбегінде сипаттайды. Сондай-ақ мұндай жұмыстар әрбір адамның өзінің қызығушылық саласы мен өзінің мүмкіндігінің деңгейінде жасауы, шығаруы қажет екендігін айтады [30] .

Соңғы кездері нақты бір кәсіп, іс-әрекет түріне баулу бойынша да шығармашылықты зерттеулер жүргізілуде [32; ] . Ж. Балкенов өзінің зерттеуінде студенттерді өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекетке оқытудың жүйелі ерекшеліктерін төмендегідей етіп белгілейді:

- өрнек өнеріндегі көркемдіктің тиімді жолдарын қарастыру;

- өрнек өнеріндегі шығармашылықтың көркемдік мазмұнын терең меңгеру;

- өрнек өнеріндегі шығармашылық іс-әрекетке студенттердің белсенділігін туғызу, өрнек өнеріне қызықтыру;

- болашақ мамандардың өрнек өнеріндегі көркем шығармашылық қабілетін қалыптастыру, көркемдік логикасын дамытуға ықпал ету [33, б. 22] .

Я. А. Пономарев адамның шығармашылық потенциалын дамыту үшін, педагогикалық ықпал етудің жолдарын тұжырымдай отырып, ой жүргізудің ұйымдастыру жоспарын төмендегідей белгілеген:

- тапсырманы орындаушының өзі мен өзі, басқа бір әріптесімен немесе тапсырманың өзімен шығармашылық іс-әрекет барысында диалогта болуының коммуникативті-тұлғалық шарты;

- ойлау үрдісінің өз ішіндегі динамикасы немесе тапсырманы шешу кезеңдерінің алға жылжуы, өнімділігі;

- құрылым реттілігі немесе ой жүргізу компоненттерінің өзара байланысы мен әрекеттесуі [34] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.