Рим империясының құлдырауы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Рим империясының құлдырауы және оның себептері

Жоспар

• Кіріспе бөлім: Рим мемлекетінің құлауы

• Негізгі бөлім:
1. Рим империясының құлдырауы.
2. Империяның құлауы
3. Варварлық мемлекеттің құрылуы
4. Антика заманындағы зерттеулер.
• Қорытынды:

• Пайдаланған әдебиет тізімі:

1. Рим империясы құлағаннан кейiн оның орнына екi империя құрылды.
Батыс және Шығыс Рим империясы деп аталды. Батыс Рим империясына қарағанда
Шығыс Рим империясы Европадан келген варварлардың шабуылына төтеп бере
алды. 330 жылы император Константин астанасын Константинопольға көшiрiп
Шығыс Рим империясын Византия деп атай бастады. Бұл империя өте үлкен
территорияны алып жатты. Бұл империя Батыс пен Шығысты жалғастырып жататын
теңiз және құрлықтағы жол торабында орналасқандықтан сауда мен қолөнер
дамудың нәтижесiнде алғашқы қауымдыққұрылыс ыдырап, феодалдыққатынастардың
белгiлерi бiлiне бастады. Феодалдыққатынастардың қалыптасуы және толық
орнығуы ұзақ эволюциялық процестi басынан кешiрдi. Үш - төрт ғасырға
созылған процестерден кейiн IХ-ХІ ғасырға қарай Батыс Европа
мемлекеттерiнде феодализмнiң толық орнағанын байқауға болады. Қауымдық
жерлер жойыла бастады. Ерiктi шаруалар кедейленiп, кауымдарда бай
адамдардың топтары пайда болды. Алғаш Византияда кейiннен Батыс Европаның
басқа да мемлекеттерiнде алғашқы феодалдық поместьелер пайда болды.
Феодализмнiң алғашқы белгiсi ретiнде жiктелу процесiнiң ерекшелiгi көрiндi,
бай жер иелерi феодалдар мен оларға тәуелдi шаруалар табы бiр-бiрiне
қарама- қарсы екi тап пайда болды. Батыс елдердiң орта ғасыр тарихы
феодализмнiң негiзгi белгiлерiн қалыптасуы мен дамуын әсiресе Франция,
Италия, Германия, Англия тағыда басқа мемлекеттерiндегi даму генезисiн
оқып үйретедi.
Францияда бытыраңқы мемлекет екендiгiне қарамай өз иелiктерiнде әрбiр
феодал шексiз түрде билей бастады. Бiрак шетел басқыншылары келген жағдайда
корольмен уақытша одақ жасап отырды. Осы кезеңде Францияда Каролингтер
династиясы тек өзiнiң доминионына ғана тиiстi жерлерiне ғана билiк еттi.
Тек қана корольдiк титулын сақтап Париждi және Парижге жақын графтықтарға
билiк еттi. Ал 987 жылы Людовиктiң өлуiмен Каролингтер династиясы жойылды.
Сөйтiп король болып Гуго Капета сайланды. Осылайша француз революциясына
дейiн Капетингтер династиясының негiзiн қалады. Алғашқы кезеңде бұл
Капетингтер династиясы да Каролингтер иелiк еткен жерлерге ғана иелiк еттi.
Бiрақ кейiннен өз иелiктерiн кеңейттi. Сөйтiп бiршама уақыттан кейiн Бүкiл
Францияға билiгiн нығайтты.

Осы кезеңдерде Франциядағы шаруашылық феодалдық тәуелдiлiкке толық
түскенiн айтуға болады. Х ғ. Франция шаруалары екi негiзгi топқа бөлiндi:
I. Серва II. Виллан деп аталды. Вилла (село тұрғындары) негiзiнен
колондардың тегiнен шыққан адамдар едi. Олар сот билiгiне бағынышты
жерлерге иемденiп өз сеньорларына бұл жерлерден - барина, оброк және
ақшалай салықтар төлеп отырды. Сонымен бiрге мырзалар олардан сот мырзасы
негiзiнде де қосымша төлем алып отырды. Ал серваларды правосы шектеулi
болды. яғни олар бұрынғы құлдардың тегi болды. Олардың салық төлемi тек
қана жерден ғана емес сонымен бiрге бас бостандығы үшiн де болды (некеге
тұрғаны үшiн салықтар төледi, ауыр жұмысқа жегiлдi, жол үшiн, көпiр
үшiн т.б. үшiн қосымша салықтар төледi). Осылайша феодалдардың шаруаларды
қанауы күннен күнге күшейе түстi. Феодалдардың мұндай қанаудың күшеюiне
Францияда шаруалар қауымы жаппай халықтың көтерiлiстермен жауап бердi.
Мысалы: 997 жылы Нормандияда, 1024 ж. Бретеньде т.б. болды. Бұл процесс
шаруашылыққиын жағдайын феодалдар аз да болса жақсартуға мәжбүр болды.
Италияны - бүкiл орта ғасыр бойына батыраңқы Батыс Европада жалғыз
мемлекетi Италияның мемлекеттiк бiрiгуiне түрлi экономикалық iшкi саяси
және сыртқы саяси жағдайлар мүмкiндiк бермедi. Ал шетелдiк шапқыншылық елдi
әртүрлi саяси бөлiктерге бөлiп жiбердi. Мысалы, Солтүстiк және Орталық
Италия ҮІ-ҮІII ғ. аралығында лангобардтарға бағынса, кейiннен Каролингтер
империясына бағынды. Апулия, Калабрия және Сицилия Византия периясының қол
астына қарады. Оңтүстiк Италия мен Орталық Италия Риммен қоса Пана билiгiне
бағынады. Осылайша Италия IХ-ХІ ғ. саяси батыраң қы мемлекет бойынша.
Италияда феодалдық қатынастар әртүрлi облыстарда әркелкi жағдайда
қалыптасты. Бiрақ бүкiл Батыс Европа басқа мемлекеттермен салыстырғанда
ерте қалыптасты. Елдiң Солтүстiк және Орталығында Лангобардтардың билiгi
жерге феодалдық иелiктi күшейттi. Яғни жердiң барлығы магнаттарға берiлдi.
Ал Франктардың ҮІII ғ. жаулап алуы феодалдық қатынастардың дамуын одан әрi
күшейттi. Нәтижеде шаруалар тәуелдiлiкке түстi.
Феодалдық қатынастардың дамуы Италияда товар-ақша қатынастарының
дамуын тездеттi. Ең алдымен Италияда жерге iрi феодалдық иелiк орнатылды.
Сөйтiп Италияда жер сатып алу мен сату обектiсiне айналдырылды. Ал жердi
шаруалар либеллярлық аренда негiзiнде иемдендi. Ол бойынша 29 жылға немесе
өмiр бойы иемденуге алды. Либеллярға жақын жердi арендаға алу формасы
эмфитевзис болды. Оның мерзiмi 10, 20, 30 жыл болды. Бұлар бойынша жер
иемденген шаруалар негiзiнен крепоснойлық жағдайға ұшырап отырды.
Ал Оңтүстiк Италияда Византия империясы көп уақыт бойы құл
иеленушiлiк укладты сақтап қалды.
Ал Италияның терииториясында Батыс Европа басқа мемлекеттерге
қарағанда антика дәуiрiндегi қалалар сақталды. Орта ғасырларда да бұл
қалалар өздерiнiң қолөнер мен сауда орталығы маңызын сақтап қалды. Iрi
портты қалалары шығыспен сауда байланысын сақтап отырды. Сонымен қатар
көптеген қалалары епископтардың резиденциясы мен әкiмшiлiк орталықтары
болып қалды. Дегенмен Солтүстiк және Орталық Италия қалалары IХ-ХІ ғ. iрi
қолөнер және сауда орталығына айналды. Олар Халықаралық маңызы бар
ярмаркаларға айналды. Мысалы мұндай қалалар Лукка қолөнер орталығы мен
монета шығаратын орталық болды. Осылайша қалалар бiр-бiрiмен бәсекелесiп
отырды. Көптеген итальян қалалары сыртқы сауданы феодалдық негiзге
айландырды. Бiрақ батыраңқы болды. IХ–ХІ ғ.ғ. Бүкiл Италияда этникалық
бiрiгу процесiн бастан кешiрдi. Сөйтiп әртүрлi этникалық топтардан келiп
итальян ұлысы қалыптасты.
Германия. Герман мемлекетi Франк империясының құлауы нәтижесiнде
құрылды. 843 жылы Верден шарты бойынша герман тайпаларының жаулап алған
жерлерi Шығыс-Франк мемлекетiне бiрiктi. Бұл жерлер Людовик Немецкийге
берiлдi. Бұған Швабия (Алемания) Бавария, Франкония, Саксония Тюринги
едi. Ал IХ ғ. аяғы Х ғ. соңында Фразия мен Лотарингия ендi. Бұл
территорияларда немiс этникалық тобымен қатар роман-славян топтары да
болды. Олар негiзiнен ассимиляцияға ұшырады.
Германияда феодалдық қатынастар Франк империясының Батысымен
салыстырғанда баяу қарқынмен жүрдi. Мұның ең басты себебi қауымдық-
патриархтық құрылыстан феодализмге өту процесiн басынан кешiрдi.
Ал феодалдық қатынастар Германияның әртүрлi облыстарында әртүрлi
негiзде болды. Себебi Германияның феодализмiнiң қалыптасуына Рим
құлиеленушiлiк құрылысы мен франктердiң билiгi өз әсерiн тигiздi.
Атногонистiк таптарға - феодал жер иелерi мен тәуелдi шаруаларға
бөлiну ХІ ғ. соңында ғана болды. Яғни осы кезден бастап әрбiр шаруа белгiлi
бiр жер иесiне, тәуелдi болып белгiлендi. Олар осы иесiне түрлi салық
төлеуге мiндеттелдi. Ең басты жер иелерi - герцогтар, графтар,
архиепископтар, аббаттар болса, орташа жер иелерi рыцарлар болды.
Германия феодалдық қатынастарының басқа мемлекеттерiмен салыстырғандағы
ерекшелiгi мынада: Германия саяси жағынан бiрiккен мемлекет болды, яғни
әрбiр герман феодалы өз сенборина қызмет етумен қатар корольдiң әскери
қуатына көмек көрсетуге мәжбүр болды.
Англия. Ү ғ. Британ аралдарына герман тайпалары болып аола бастады.
Сөйтiп англосаке тайпалары Британ аралында үлкендi-кiшiлi корольдерге
бiрiктi. Осы кезеңдерде англосактар Ү-ҮІ ғасырларда англосакс тайпалары
еiгiншiлiкпен және мал шаруашылығымен, балық аулаумен аң аулаумен
шұғылданады. Дәндi дақылдардан - бидай, арпа, сұлы т.б. ектi. Сонымен
қатар бау-бақша өсiрдi. Жалпы екi талапты егiндi пайдаланды. Англо
сакстардың қоғамдық құрылысында ру-тайпалық және қауымдық қатынастар басым
болды. Англосакстардың негiзгi халқы басы бос қауымдар (керлдар) болды.
Олар үлкен отбасымен 50 га жердi пайдаланды. Бұл жерлер әйелдер тарапынан
мұрагерлiкке берiлмейдi. Ал қоғамдық саяси-құрылысы бойынша франктер сияқты
әрбiр басы бос қоғам мүшесiнiң (вергельдi - айып төлеу құны деген мағына
бередi) 200 шиллинг болды. Ал белгiлi тайпа, ру көсемдерiнiң әрла
вергельдi алғашқы кезеңде 400, кейiннен 600 шиллинг болды. Ал Англиядағы
ең төменгi тап елдiң жартылай басы бос халқы лэттер мен уэлилер (Уэльс)
болды. Олардың өздерiнiң жерi болмады, негiзiнен эрлалардың жерiнен
пайдаланып эрлаларға оброк және натуралды салықтарын төледi. Ал лэттердiң
вергельдi 80 шиллинг болды. Ал құлдарға ешқандай вергельд пайдаланбады.
ҮІI ғ. басы бос англосакстардың арасында жiкке бөлiну процесi
нәтижесiнде қауымдық жер иелену ыдырай бастады. Сөйтiп Англияда iрi жер
иелушiлiк процесi қалыптаса бастады. Мұны Англияда Бокленд деп атады. Бұл
процесс Англияда феодалдық қатынастардың дамуына алғышарт болды.
ҮІII-IХ ғ. Нормандардың Британияға шабуыл жасауы шаруашылық жағдайын
күрт нашарлатып жiбердi. Шаруалар көптеген мемелекеттiк қамалдар мен
көпiрлер салуға шұмылдырылдыҚарауылдық және әскери мiндеттер (орындады)
атқарды. Мұндай процестер шаруаларды iрi жер иелерiне тәуелдiлiктi
күшейттi. Әсiресе феодалдану процесi рыцарлықтың шығуымен байланысты болды.
Рыцарлар тек қана корольге ғана бағынатын болды. Рыцарьлар (тэндер)
шаруаларды қанауды күшейттi. яғни рыцарлар бiрте-бiрте әскери шонжарларға
айнала бастады. IХ ғ. дейiн негiзгi шаруалардың басы бос болды. Ал
феодалдық жерлерде жартылай тәуелдi шаруалар мен құлдар iстедi. Тәуелсiз
қауымдар ормандарды т.б қауымдық жерлерден пайдаланды. IХ-Х ғ. феодалдану
процесi күшейдi. 930 ж. Британ королi Эпельстон әрбiр басы бос адам өзiне
лорд мырза табуы керек туралы указ жарлық шығарды. Мемлекет әрбiр үстем
жапқа өз жерiндей халыққа заң жүзiнде иелiк ету туралы иммунитеттiк право
бердi. Яғни шаруалар лордттардың жеке сотымен жазаланды. Бұл соттарды соко
деп атады. Ал осы сотпен сотталған шаруалар сокмендер деп аталды. Iрi
феодалдық поместьелер мен құлдар еңбек еттi. Х ғ. деректерiнде шаруалардың
әртүрлi категориялары бар екендiгiн дәлелдейдi. Мысалы: Гениттер - басы бос
шаруалар, олардың өздерiнiң жерi болған және салықты королтге, көршi
лордтарға салықтар төлеген. Гебурлар - шаруалар олар помещиктiң жерiне
қоныстанып ауыр барщина мен лордтарға астықтан және малдан салық төлеп
отырды. Сонымен бiрге аздаған жерлерi бар шаруалар да тобы болды.
Осы кезеңдерде Англияда басы бос шаруалар 50% болды. яғни тәуелсiз
шаруалар қауымының маңызы әлi де жойылмады. ХІ ғ. өзiнде де феодалдану
процесi англосакстарда аяқталмады.

Империяны сақтап қалуда император Диоклетиан мен Константин бірнеше уақытша
табыстарға қол жеткізді.
Диоклетин (284–305жж) отпушениктің ұлы болды және қарапайым
салдаттан император күзетінің бастығына дейін өсті.Император Канын
ұлдарының өлімінен кейін оны император жариялады.Ол бірнеше маңызды
реформалар жүргізді. Ол империяны төрт бөлікке бөлді, өзімен бірігіп
басқарушы Август титулымен етіп жолдасы Максимилианды алды.
Диоклетиан принципстен біржолата мырзаға осыдан келіп соңғы ииперияның
доминат госпадин атауы шыұқты. Юпитердің тіклей ұрпағына айналды.
Хрестиандар бұрынғыға қарағанда қатал қуғындауға ұшырайды. Сенаторлар
сенатқа қатысқанына немесе именилерінде өмір сүре беруінен тәуелсіз жоғары
сословие болып қала берді, барлық істі император және оның оның кеңесі
шешті. Дегенмен Ақсүйектер Диоклетианың германдықтармен, парсыларман,
маврлармен табысты соғысына ең бастысы көтерілістерді басқанына риза
болды.
305ж Диоклетиан билігін бас тартып туған жері Дальмацияға кетеді.
Үміткерлер арасындағы қысқа күрестен, император болып Канстантин
тағайындалды. Ол жеке билеуші болды бірақ империяның претория префектісіне
бағынған және диоцездерге бірігіп провинцияларға бөлінген префектуралар
бөлінісін сақтайды. Канстантин хрестиандарды қуғындауды тоқтатьады және
тіпті Никеиде ортақ ілімді жасау үшін сабор шақырады. Оның тұсында
хрестиандық мемлекеттік дінге айналды. Ол өзінің өлер алдында күнәләрінен
айрылуға үміттеніп шоқынады.
Бұдан былай шіркеу мемлекеттің одақтасына айналаы. II ғасырдың
соңында хрестиан шіркеуінің көрнкекті қайраткері Тетуллиан егер цезардң
(Император) өзі хрестиан болса империяда жалпыға бірдей бағыт беибітшілік
және туысқандық орнайды деп жазған еді. Енді сол кезде утопия болып
көрінген арман орындалған кезже не император не хрестиан шіркеуіндегі
жағдай жақсармады. Үстемдікке қолы жеткен шіркеу әртүрлі діни бағыттар
арасындағы күрес аренасына айналып кетті және жеңгендерді қарсылатарын ерес
деп айыптады. Оларға қарсы мемлекеттік аппарат күшін қолданды.Императорлық
культті қабыл алмаған шіркеу императорыды құдайдың жердегі наместннигі деп
мойындады. Оған қатысты бар нәрселердің бәрі жанама болса да қасйетті деп
жарйялады. Наразылық құдайға тіл тйгізгенімен теңестірілді. Шіркеу
императорлар және жеке адамдардың садақасы есебінен байыды. Жерге және
колондарға иелік етті.
Шіркеудің өзгеруіне наразы болғандар өз секталарын құрып далаға кетіп
манахтың негізін салды. Сонымен бірге хрестиандық ілім, дін ілімі,
хрестиандық философия дамыды. Ол антикалық философиядан үйрене отырып сол
проблеммаларға өз түсіндірулерін берді, олары шешудің өз жолдарын
кһөрсетті.
IY–Yғғ хрестиан философиясфнан көрнекті өкілдері шіркеу әкесі
атанған ұлы Василий, Ионанн Злотоуст, Амвроский Медиоланскии Августин өмір
сүрді.
Императорлық билік аса дәріптеліп оның сыртқы көзге күшейгеніне
қарамастан империяның шын жағдайы осал болды. Халық бұрынғыа қарағанда ауыр
жағдайға түсті.
Бұрынғы Рим дәстүрлерінің бәрінен қол үзген Канстантин өз астанасын
Визянтиямен орнына пайда болған Канстантинопольге көшірді. Бұл қаланың
салтанаты ертегідей болды. Астананың шығысқа көшірілуі империяның
орентазициялануы процесін символдар болды. әдетте бұл термин император
билігінің теократиялануы шығыс патшаларынан ритуалына ұқсас ритуалдардың
орнауын білдіреді.Бірақ бұл ішкі процестерінің сыртқы белгісіне ғана еді.
Рим азаматтық қауым стадиясынан өтіп орасан зор патша жерлері тәуелді
халықтың әртүрлі катигориялары дамымаған эканомикалық байланыстары бар
шығыс мемлекеттерінің құрылысына жақын құрылысқа келді. Әлеуметтік
эканомикалық құрылымдағы ұқсастық мемлекеттік өкіметті құрудағы ұқсастықты
тудырды. Дегенмен күштің сыртқы атрибуттарын көосете отырып өкімет бұл
күшке іс жүзінде ие бола алмады. Әсіресе бұл Канстантиннің мирасқорлары
иұсында қатты байқалды. Оның реформалары Диоклетианыңреформаларын
жалғастыра отырып аз уақытқа ғана империяны нығайта алды. Крепостной
колондарымен күйзелген шаруалардан құралған армия жауынгерлік қабілетін
жоғалтты. Барған сайын жас варварлардан шыққан салдаттардың көмегіне
жүгінуге тура келді. Олардың командирлері император сарайында жоғарғы
ықпалға ие бола бастайды, ал олардың әскері шекпараларға шабуылдаған
тайпаластарына тегеурінді қарсылық көрсетпейді. Әлі бекінген қалаларды алып
үйренбеген варварлар селолық жерлерді қаңыратты. Оларға күреске шыққан
шаруалар жиі қосылып кетіп отырды.Олар виллаларды басып алып, борышкерлер
тізімін құртты, мырзаларды құлға айналдырды.
Әлсіреген империя варварлардан оңай олжасына айналды. 410 жылы 24
тамызда готтардың көсемі Аларих Римді алады. Готтар кейін Римнен кетеді,
бірақ оның құлауынаң әсері жан түршігерліктей болды.
Кейінгі онжылдықтарда батыс провинциялар бірінен соң бірі
готтардың бергундтердің, лангобарттардың, вандалардың, франктердің қолына
өтіп, олар онда өз карольдіктерін құрды. Ешқандай билігі қалмаған Рим
императорларын германдық дружиналардың көсемдері тағайындады және
алмастырып отырды.476 жылы скир таипасыннан шыққан Одоакр соңғы Августула
атанған император Ромульды орнынан алды және орнына жаңа император
тағайындауды керек те етпейді, император билінің инсигнияларын
Канстантинополге, Шығыс Рим империясының астанасына жіберді. Шығыс
Рим империясы Византия деген атмпн әлі де мың жыл өмір сүреді.
Антикалық әлемнің тарихы осылай аяқталады және феодкалдық
құрылыстың қалыптасу дәуірі басталды.
Антикалық құл иеленушілік құрылыстан Феодалдық дәуірге өтудің
сипаты туралы мәселе көптеген дискуссиялардың тақырыбы болып отыр. Бірақ
бұл проблеммалар қалай шешілмесін антикалық әлем және оның цивилязациясының
Рим империясы құрамына енген халықтар ғана емес, сол сияқты герман, араб,
славян, халықтарына да таралып, кейінгі дәуірдің материалдық және рухани
мәдениетіне орасан зор ықпал жасағаны сөзсіз. Антикалық мұраның әртүрлі
әлеуметтіук – эканомикалық және саяси құрылысы бар қоғамдардағы ықпалын,
ассимиляциялануын және трансфармациялануын адамзат қоғамының бір сатыдан
екінші сатыға өтуі жалпы тарихи – мәдени дамудың проблеммаларын зерттеу
үшін жоғары дәрежелі маңызы бар.
Батыс Рим империясы құлады бірақ антикалық дәстүр шығыста,
Византияда қайта ой иелігінен өткізіліп, іс жүзінде одан еш уақытта қол
үзілмейді.
2. Империяны сақтап қалуда император Диоклетиан мен Константин
бірнеше уақытша табыстарға қол жеткізді.
Диоклетин (284–305жж) отпушениктің ұлы болды және қарапайым
салдаттан император күзетінің бастығына дейін өсті.Император Канын
ұлдарының өлімінен кейін оны император жариялады.Ол бірнеше маңызды
реформалар жүргізді. Ол империяны төрт бөлікке бөлді, өзімен бірігіп
басқарушы Август титулымен етіп жолдасы Максимилианды алды.
Диоклетиан принципстен біржолата мырзаға осыдан келіп соңғы
ииперияның доминат госпадин атауы шыұқты. Юпитердің тіклей ұрпағына
айналды. Хрестиандар бұрынғыға қарағанда қатал қуғындауға ұшырайды.
Сенаторлар сенатқа қатысқанына немесе именилерінде өмір сүре беруінен
тәуелсіз жоғары сословие болып қала берді, барлық істі император және оның
оның кеңесі шешті. Дегенмен Ақсүйектер Диоклетианың германдықтармен,
парсыларман, маврлармен табысты соғысына ең бастысы көтерілістерді
басқанына риза болды.
305ж Диоклетиан билігін бас тартып туған жері Дальмацияға кетеді.
Үміткерлер арасындағы қысқа күрестен, император болып Канстантин
тағайындалды. Ол жеке билеуші болды бірақ империяның претория префектісіне
бағынған және диоцездерге бірігіп провинцияларға бөлінген префектуралар
бөлінісін сақтайды. Канстантин хрестиандарды қуғындауды тоқтатьады және
тіпті Никеиде ортақ ілімді жасау үшін сабор шақырады. Оның тұсында
хрестиандық мемлекеттік дінге айналды. Ол өзінің өлер алдында күнәләрінен
айрылуға үміттеніп шоқынады.
Бұдан былай шіркеу мемлекеттің одақтасына айналаы. II ғасырдың
соңында хрестиан шіркеуінің көрнкекті қайраткері Тетуллиан егер цезардң
(Император) өзі хрестиан болса империяда жалпыға бірдей бағыт беибітшілік
және туысқандық орнайды деп жазған еді. Енді сол кезде утопия болып
көрінген арман орындалған кезже не император не хрестиан шіркеуіндегі
жағдай жақсармады. Үстемдікке қолы жеткен шіркеу әртүрлі діни бағыттар
арасындағы күрес аренасына айналып кетті және жеңгендерді қарсылатарын ерес
деп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.