Күнделікті киімдерді қарапайым маталардан тіккен

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Өткен тарихыңды білмей,болашақ тарихыңды болжай алмайсын.Біз ата -бабаларымыздың тарихын, өмір сүру салтын, әдет - ғұрпын, ұлттық киімдерін, ұлттық тағамдарын, олардың бізге берер тәрбиелік мәнін білуіміз қажет. Қазақ халқы мал баққан ел, ешкімге соқтықпай жай жатқан ел. Қазақ халқының басынан қаншама қиын - қыстау күндер өтті. Жан түршігерлік соғыстар, ашаршылық, құрғақшылық т.с.с. қилы замандар бастан өткерді.Қазақ халқы қандай жағдайлар өтсе де шыдап бақты. Төрт түлік малды тастамай, қандай жағдай болмасын өздерімен бірге алып жүрді. Түйе - байлық, жылқы - сәндік, сиыр - ақтық, қой - мырзалық, ешкі - кедейлік.Қазақ халқы сонымен қатар қонақжай халық.Үйіне қонақ келсе қой сойып, мол дастарханымен, кең пейілімен қарсы алған. Қой малын негізінен сыйлы қонақтарға сойған. Сиыр, жылқы, түйе сияқты ірі малдарды қысқа қам жасаған кезде сойған. Төрт түлік малдың пайдасы мол болған.Қазақ халқы төрт түлік малды қастерлеген, көңіл бөліп қарап, мақал - шығарған.
Малды жақсы баққаның,
Өзіңе абырой тапқаның.
Малды жаман баққаның,
Келген бақты қаққаның.
Қазақ халқы жылқы малын аса қастерлеген. Мінсе көлік, кисе киім, ішсе сусын, жесе ет, алыс жолға жарамды жігіттің сенімді серігі болған. Негізінен қазақ халқы киімдік бұйымдарын төрт түлік малдың терісінен, жүнінен дайындап отырған. Киім тігуде мал жүнінің ең асылы түйе, қой жүнін, ешкінің түбітін пайдаланған. Түйе жабағысынан әр түрлі жеңіл де , жылы күпі киген. Иірілген түйе жүнінен шекпен тоқыған. Шудасынан жамау-жасқаулық жіп иіріп, осы шуда жіппен тон - шалбар тіккен.
Қойдың жабағы жүнінен шидем шапан, күпі тіккен, жеңіл байпақ тіккен. Ешкінің түбітінен жылы орамалдар тоқып, өз игіліктрерінежаратқан. Малдың терісін иілеп, жақсылап өңдеп, тон жасаған.
Негізінен киім - денені ауа райының, сыртқы ортаның зиянды әсерінен қорғайтын, адамның денесіне киюге арналған жасанды жамылғы түрі, тұтыныс бұйымы. Киімнің шығуы адам еңбегінің ерекшеліктеріне, қоғамның материалдық және рухани құрамдас бөлігі болып табылады. Бір жағынан бұл адамдардың еңбегімен жасалған және кейбір қажеттілікті қанағаттандыратын материалдық құндылықтар болса, екіншіден ол адамның келбетін эстетикалық жағынан өзгертетін қолданбалы сән өнері.
Адамдар полеолит - тас дәуірінде тігіссіз байланатын лыпа киімдерді пайдалануымен қатар сүйек ине, сүйек бізді қолданып тері және тоқыма киім -кешек жасап, киіну мәдениетінің басқа да түрлерін қалыптастыра бастаған. Алғашқы қарапайым киімдер жай ғана байланатын немесе түйрелетін болған. Тас дәуірінің соңын ала адамдар қолға үйреткен мал жүнін, аң терілерін жабайы өсімдіктердің жапырақтарын, қабықтарын пайдаланудың жолын тауып, жабайы кендір сияқтыларды есіп, мал жүндерін иіріп, сүйектен тебен ине жасап, бастарына бүркеніш, үстілеріне жаға, жеңсіз тері киім, белге орайтын алжапқыш, аяққа тартатын тері шақай сияқты біршама тұтас тері киімдерін тіге білді.
Неолит дәуірінде өруі иіру және тоқу кәсібі дамып, иықтан , мықыннан келетін киім түрлері пайда болды.
Еңбек бөлінісі күшейіп, адамдар мал, аң терілерін илеп, мәнерлеу, жүн иіру, тоқыма тоқу, бояу жасау, тас күйдіріп метелл өңдеуге қол жеткізген замандарда киім - кешек түрлері де кемелдене, түрлене түсті.
Киім тігісті және тігіссіз деген екі топқа бөлінеді. Тігіссіз киім адам денесіне оралады, байланады, ілініп байланады. Мысалы: үнділіктердің сариі, шалма, шәлі кавказдықтардың буркасы, римдіктердің тогасы, ежелгі гректердің гематийі, солтүстік халықтарының теріден жасалған тұлыптары, тайгалықтардың тері желбегейі болған.
Ұлттық киім - бай тарихи - мәдени мұра, оны зерттеу бізді өткен ғасырлардағы әдет - ғұрып, салт - дәстүр, халықтың хал - ахуалынан кең көлемде жан - жақты хабардар етеді. Қазақ халқының киімі басқа ұлттардан өзгеше өзіндік қасиетке толы. Мұның басты себебі: қазақ халқының табиғат төсінде өсіп, еркін ғұмыр кешуімен байланысты. Қазақтың ұлттық киімдері негізінен ертедегі көшпенділер киімдерін еске түсіреді. Қазір өзіміз күнделікті киіп жүрген бірқатар киім үлгілері сақ киімдерінде, орта ғасырларда түріктерде кездеседі. Көшпенділердің адамзат тарихында атқа отыруға қолайлы болу үшін ойлап тапқан кең шалбар мен екі өңірі ашық, қаусырылатын кеуде киімі - шапанды адамзат өркениеіне қосқан.
Киімдердің етек жеңіне рәміздік ұғымды тұспалдайтын ою - өрнектерін салу, үкі тағу, жын - перілерден, пәле - жаладан, ауру - сырқаудан қорғайды, магиялық күш әсер етеді деген сенімнен туған. Кеіннен үкінің қара қасқасын ерлер, балақ жүнінің ұлпасын әйелдер қолданған. Үкі құсын қазақ қасиетті деп білген. Ежелгі бақсылар , батырлар, сал - серілер де үкі тағып жүрген.
Қазақ киімдерінің көшпелі халықтарға тән сипаты болды. Жас және жыныс ерекшеліктеріне қарай: сәби киімі (ит көйлек, сылау тақия), бала киімі ( кепеш, малақай, құлақшын,жейде, дамбал, шалбар, етік, бешпент, шапан), бозбала киімі ( тақия, етік жейде, шалбар), бойжеткен киімі ( желбіршекті көйлек, тақия кәзекей ), қалыңдық киімі (сәукеле, желек),келіншек, бәйбіше киімі (көйлек, кимешек, жаулық, қамзол, кебіс-мәсі, көкірекше), күйеу, жас жігіт, ақсақал киімдері (шапан, ішік, бешпент,сырма шалбар, ақ жейде , дамбал,саптама етік, кебіс-мәсі) деп түрлерге жіктеледі.
Қазақтың киімінің тәуірін ежелден қыз - келіншектер киген, әшекейдің де асылын осылар таққан.Жас қыздар бүрмелі етек көйлек, бешпент, қамзол, қынама бел киімдер, бастарына үкі кепеш, аяқтарына мәсі, оюлы кебістер киген. Бойжеткен қыздар бастарына кәмшат бөрік, сәндеп өрнектеген ақ шыт орамал таққан.
Әсіресе ұзатылатын қызды үлдемен - бүлдеге ораған.Г.Андреев өзінің 1945 жылдары жазған "Киімнің ең жақсысы қалыңдықтың үстінде. Желбіршекті жібек көйлек пен, барқыт қамзолдың сыртынан кигені жібек көк бешпент, иығына жамылғаны парша шапан. Қос бұрымында сылдыраған күміс шашбау, басына майда күміс теңгелермен әшекейленіп, төбесіне үлбіреген үкі қадалған "қыз қалпақ". Қыздың ұзатыларда киетін киімі қымбат маталардан тігілді. Асыл тастармен, моншақталған желегі бар сәукеле - қыздың оң жақта отырғандағы баскиімі. Күйеуінің ауылына жеткен соң басына жаулық салынды.
Қазақ әйелдері киімді тігіп ғана қоймай, оған лайық сәндерін де өздері жасаған.Кесте тігу, жиек жүргізу, оюлау, шілтер шалу, зерлеу, тері киім тігу" сияқты нәзік жұмыстарды әйелдер атқарған.
Г.Загряжский қазақ әйелінің шаруашылыққа ерте араласуы жөнінде былай деді: "5 жаста қыз бала отынға шөптік жинап, су тасиды. 8-9-ға келгенде кесте тоқып, киім тігеді, ұзатыларда берілетін жасауын дайындайды, қоржын, бау тоқиды, туырлықтарды шұғамен өрнектейді".
Басқа да халықтардың мақсаты секілді қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарының мақсаты жас ұрпақты бұқараның ең жақсы идеяларына тәрбиелеу. Халық ертегілеріне, батырлар жырында, мақал - мәтелдерінде, эпостардағы халық педагогикасының тәрбиелік мәнін, сәулетті мұнараларды киім үлгілерін модельдеу барысында басшылыққа алуға болады.
Қазақстан жеңіл өнеркәсіп саласындағы тұрмыс деңгейін едәур көтеруді, халқымыздың мәдениеті мен өнерінің озық үлгілерін әлемге таныстыруды мақсаты тұтқан кәсіп орындар аз емес. Олар "Сымбат" сән академиясы, "Ерке-Нұр" компаниясы, "Мақпал", "Аида Кауменова", "Құралай", "Орал", "Саңғар" сән үйлері осының айғағы болса керек. Қазіргі заманға киімнің дамуы адамзаттың материалдық және рухани өмірінің басты бір бөлігі болып табылады, ол өткенді, бүгінді, келешекті байланыстырады.
Диплом жұмысының мақсаты:
Қазақ халқының киім дайындау барысындағы ұлттық ою - өрнектерді пайдалана отырып, қазақтың асыл мұраларына жататын ою - өрнектерді үйлестіре отырып, киімдерде шифон және киіз матасымен, киім үлгісінің конструкиясын pred- a-porter стилінде үйлестіріп қазіргі заман талабына сай етіп жаңа киім үлгілерін жасау, ұлттық элементтердің мәні мен маңызын ашу.
Осы мақсатқа жету барысында алдымызға қойылған міндеттер:
1. Қазақ халқының қол өнерін дамыту, ою - өрнектерін киімдерде үйлестіре пайдалану. Қазақ халқының асыл мұрасына жататын костюмдік бұйымдарды қазіргі заман талабына сай етіп дайындауымыз қажет. " Pred - a-porter" стиліндегі костюмдік бұйымды шифон және киіз матасынан дайындай отырып, қазақы нақыштағы ою - өрнектермен әсемдеп дайындаймыз. Халқымыздың осындай киім үлгісін күнделікті өмірде киюіне ат салысамыз.Костюмде ою -өрнектер не мақсатпен қолданылды, киім технологиясындағы материалдар жайлы, киіз материалының артықшылықтары жайлы мәліметтер іздеу, шығармалар жинақтау, салыстыру, жүйеге келтіру.
2. Тәуелсіз Қазақстан Республикасының киім дизайны өнеріне өз тарапымыздан үлес қоса отырып, елеусіз қалып бара жатқан еліміздің қолданбалы өнерін қазақи киімдерде пайдалануымыз қажет.
3. Жастарымыздың ой санасын дамыту, асыл мұраларымызды костюмдік бұйымдарда пайдалануға болатынын көрсету.
Диплом жұмысының нысаны:
* Тігін өнеріне жаңадан сән туындыларын енгізу.
* Костюм дизайнында "Асыл мұра" қорындағы мұраларды киімде үйлестіре пайдалану.
* Pred - a-porter стиліне қазақтың ұлттық ою - өрнектерін қолдану.

0.1. "АСЫЛ МҰРА" сән үлгілерін айқындау бағытындағы ізденістер.

Қазақ ұлттық киімдерінің тарихы ұлы дала көшпенділердің тарихы мен тығыз байланысты. Бізге көшпенділер өздерінің бірнеше мыңдаған жылдар бойы сақтаған салт-дәстүрін, киім кию мәдениетін, ғажайып өркениетін мұраға қалдырып кетті. Біздің бабаларымыз сақтар ежелгі заманда өздерінің салт- дәстүрімен, жауынгерлік өнерінің дәрежесінің биіктігімен танымал болған. Төзімді сақтар бірнеше тәулік бойы аттың жалына бастарын салып ұйқтай алған.Сақтардың киіну мәдениеті жөнінде археологиялық қазбалар, ежелгі жылнамалар арқылы пайымдауында болды.
Сақтардың киіну мәдениеті жөнінде археологиялық қазбалар, ежелгі жылнамалар арқылы пайымдауымызға болады. Суретшілер Қ.С.Ахметжан, М.В.Баст, М.В.Гореликтің көптеген археологиялық материалдар негізінде қалпына келтірген суреттеріне қарап сақтар мен ғұн киімдерін суреттеуге болады. Бастарына киген киізден жасалған шошақ бөрік, теріден немесе қолдан тоқылған мауытыдан тігілген қаусырмалы бешпенті, металл қаңылтырлар тағылған былғары белдік, тері шалбар және киіз етік сақ киімдерінің үнемі ат үстінде жүретін көшпелі өмір салтына ыңғайлы болғанын көрсетеді. Киімге тоқылған қаңыртырлар сәндік қызметімен қатар қорғаныш қызметін атқарған болу керек.
Әртүрлі аң стилінде салынған қымбат материалдардан тағылған әшекейлер сақтар мәдениетінен бізге жеткен ең ірі мұралардың бірі.
Үйсін тайпалары Қазақстан аумағында б.з.д. II - б.з.д. VI ғасырда өмір сүріп өздерінің мемлекетін құрған.Алакөлден Талас өзеніне Жетісу жерлеріне қоныстанған . VIғасырдың ортасында Түрік қағандығының құрамына қосылған. Үйсіндер Қазақстандағы мемлекеттің алғашқы үрдісін қалыптастырған.
VI ғасырда Қазақстан территориясы көптеген түркі тайпаларын біріктірген қуатты мемлекет- Түркі қағанатының құрамына кірді. Батыс Түркі қағанатының құрамына Орта Азия мен Оңтүстік Қазақстан, Жетісу аймағы енді.Шу алқабындағы Суяб қаласы қағанаттың астанасы болды.Сол кезеңдегі көшпенділердің мәдениеті мен салтын сипаттайтын ең үлкен қалалардың бірі Тараз қаласы еді.Тарихшылардың айтуына қарағанда бұл қала даңқы шыққан, іскерлік байланысы кең, бай қала болған.Бұл жерге өздерінің сауда керуендерін жібермейтін мемлекет болмаған.Түріктердің қолында киіз жаңа сипатқа ие болып, оны құрылыс материалы ретінде киіз үй салуға пайдаланған.Киіздің қыс кезінде жылылықты,ыстық кезде жылуды сақтау қасиетіне байланысты тұрмысқа қажетті заттар жасауда таптырмайтын тамаша материал болған.Түріктер киізді асқан шеберлікпен өңдеп, өздеріне киім- кешек, аяқ киім және бас киімдер тіккен.Ұлттық киім-жай киім ғана емес.Оның пішімінен, түр үййлесімінен,салынған әшекейлері мен оюларынан халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан тарихы мен тәжірибесін көреміз.Алайда осы көне ғасырларда пайда болған көптеген киім түрлері мен үлгілері бізге жеткен жоқ.
Біздің мақсатымыз қолөнердің бай мұраларынжинап, заманымызға лайықты сапа, түр беру әдісімен оларды сақтап қалу және дамыту.Осы мақсатта көптеген ұлттық киімдерімізді жан а заман талабына сай жан - жақты зерттеп, жаңа заман талабына сай жаңғыртып, қазақ халқының ұлттық киімдерін әлемге танытып жүрген кәсіпқой суретші, Қазақстан дизайнерлер Одағының мүшесі, халықаралық жиырмадан астам фестивалдардың сертификаты мен дипломдарының иегері Мүсілім Жұмағалиев.Автордың айтуынша, тарихи костюмдерді өайтадан жаңғырту жөніндегі ой қазақстандық мұражайларды аралағаннан кеін келген.Мұражайларда негізінен ХVIII, ХIХ, ХХ ғасырларда тігілген киімдер ған сақталған. Ежелгі киімдеріміз кейінгі ұрпаққа сақталмаған. Мүсілім осы олқылықтың орнын толтырып отырғаны біз үшін үлкен мақтаныш.
Киімнің негізгі түрлері:
* Бас киім
* Сырт киім
* Шалбар
* Аяқ киім
Бас киім ұлттық киімдердің мәнерлі де ерекше бөлігі болып саналады, олардан халқымыздың эстетикалық талғамын аңғарамыз. Бас киімдерге сәукеле, бөрік, тымақ, кимешек, қалпақ, жаулық, тақия жатады. Сәукелені қыз ұзатылған кезде киетін бас киімі. Сәукеленің құны бұрынғы заманда бір үйір жылқының құнымен бағаланған. Қымбат асыл тастармен әсемдеп, төбесіне үкі тағып сәндеген. Жаулықты келін болып түскенде тағады. Кимешекті екі-үш балалы болғанда кие бастайды. Кимешек адамның шашын, мойнын жасырып тұрады. Кимешек бір жағынан тазалықтың, этикалық және эстетикалық талаптарға сай келетін бас киімдердің бірі болып табылады. Кимешекті қымбат жіптермен кестелеген. Қызыл түсті жіппен кестелеген кимешекті күйеу барлар киген, ал болмашы ғана байқалып тұратын ақ жіппен кестелеген кимешекті жесір келіншектер киген.
Қазақ халқы қандай киім дайындаса да ою - өрнексіз елестете алмаймыз.

Өнертанушы В.Чепелев:Қазақтар тек ою - өрнек әлемінде өмір сүретін сияқты, - деп жазған еді. Шынында да қазақ тұрмысында ою - өрнектің араласпайтын жері жоқ. Оюлар, өрнектер тіл - көзден, пәле - жаладан, ауру - сырқаудан сақтап тұрады.Қазақтың ою және өрнек деген екі сөзі бірге келіп, латынша орнамент деген ұғымды білдіреді.

Ою - өрнек сөздерінің мағынасы бір нәрсені ойып, кесіп, қиып алап немесе екі затты оя кесіп қиюластырып, біріктіре жасау, бір заттың бетіне ойып бедер түсіру. Қазақтар бір өрнекке салып қиып алған үлгіні, үлгіге салып кескен сырмақтың қиығын, мүйіз тектес ою өрнекке қосылатын барлық қошқар мүйіз өрнектерді ою дейді. Ал өрнек дегеніміз - әртүрлі ою, бедер бейне, күйдіріп, жалатып, бояп, қалыптап, үлгімен істеген көркемдік түрлердің, әшекейлердің ортақ атауы. Қазақ халқы үй жиhаздарына да ою -өрнектерді қолданған. Ағаштың бетіне қолдан ою ойып, оны бояп ерекше бұйым дайындап шығарған.
"Ағаш көркі - жапырақ, адам көркі - шүберек " - дейді халық даналығы. Киім адам өміріндегі басты қажеттіліктердің бірі. Осыған орай, киімнің атқаратын қызметтері де бірнешеу.
Киім қызметтері:
а)қорғау қызметі (табиғаттың қолайсыз жағдайларынан : ысықтан, суықтан,жауын шашыннан қорғау);
б)ақпараттық қызметі (адамның қоғамдық және кәсіптік қызметінің ерекше белгісін байқатады);
в)эстетикалық қызмет (киім адам қмір сүрген тарихи кезеңнің ерекшелігін ғана емес,жекебас тұлғалық ерекшеліктерін аңғартады).
Киім тобы: тұрмыстық, өндірістік,спорттық.
Тұрмыстық киімдер - нақты жағдайда қолданылуына байланысты былайша бөлінуі мүмкін: күнделікті киетін, салтанатқа киетін, үй киімі және т.б.
Өндірістік киімдер - класы атқаратын қызметтеріне қарай үш класс тармағына бөлінеді: арнайы киімдер; ведомствалық (формалық) киімдер; технологиялық (санитарлық - гигиеналық) киімдер.
Спорттық киімдер -спорт түрлеріне қарай класс тармақтарына, жыныс ерекшеліктеріне қарай топтарға бөлінеді.
Киімнің әр бөлігі мақта матадан, зығырдан, жүннен, жібектен, аралас немесе синтетикалық маталар мен материалдаран, әртүрлі талшықтық құрамнан жасалады. Киімнің былайша топтастырылуы мата бойынша топтастырып жіктеу деп аталады. Қазақ халқының ұлттық киімдері ата - бабаларымыздың өнері мен дарыны нәтижесінде өмірге келген. Киім үлгілерінен халық өмірінің бейнесі, қолөнер деңгейі, әсемдік мұрат - мақсаттары айқын байқалады.
Қазақтарда ішкі, сырттық, сулық, бір киер, сәндік және кейбірінде салтанат -ғұрып киімдері болған.

Күнделікті киімдерге қарағанда, салтанатты киімдер еркін пішімді болып келеді. Салтанатты киімдерді тігу үшін барқыт, жібек, паша сияқты маталар мен бағалы аң терілерін қолданған. Күнделікті киімдерді қарапайым маталардан тіккен. Әйелдердің ұлттық киімдері әртүрлі болып келеді. Олардың түрпішіні, сұлбасы, пішімі, түстік шешімі әйелдің жасына байланысты. Қазақ әйелдерінің ұлттық киімі негізінен көйлек, кимешек, жаулық, сәукеле, желек, тақия, қамзол, кәзекей, кебіс-мәсі, көкірекшеден тұрады.Әшекей, ажар жағынан төрт топқа арналып тігіледі. Олар:қыз киімдері, келіншек киімдері, орта жастағы әйелдер мен бәйбішелердің киімдері.

Қыз киімдерінің кеуделері тар, қынамалы, жаға - жеңі кеудесі, өңірі кестелі, әшекейлі келеді. Келіншектер ашық маталардан, бүрмелермен әшекейлі кестеленген көйлектерді кимейтін. Бірақ жас келіншектерге көйлек сыртынан көкірекшені киюге рұхсат етілген. Қазақ әйелдерінің дәстүрлі ұлттық бас киімі -кимешек. Кимешек ақ матадан тігіліп, жиегі астарланады. Кимешектің иекті айнала, маңдайды жауып тұратын екі жағын "шықшыт" деп атайды.
Кимешектің алдын "жақ" дейді. Белден төмен түсіп, шашты жауып тұратын ұзын ұшы "құйрықша" деп аталады. Кимешек әйелдердің шашын шаң тозаңнан сақтап, қобырап тұрмауына септігін тигізеді.
Қыста әйелдер киіміне сырылған астарлығы бар, барқыттан тігілген шапан және аң терісі салынған жұрынды бас киім бөрік, орамал, жылы етік қосылатын.
Қазақтарда баскиімді ерлер де, әйелдер де киеді. Ерлер мен әйелдердің баскиімдері әртүрлілігімен ерекшеленеді.ХIХғасыр ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақтың ұлттық киімдерін зерттеген И.В.Захарова мен Р.Р. Ходжаева ер адамдардың бас киімдерін төмендегідей түрге бөледі:
1. Дөңгелек, жеңіл, өзін сырып, кестелеп матадан тіккен және қалпақ, тымақ астынан киетін кішігірім баскиім тақия;
2. Матадан тігілген кішкентай, етегі терімен көмкерілген бас киім - төбетай;
3. Киізден тігілген бас киім - қалпақ;
4. Қалың матадан тігілген башлық (күләпара);
5. Тері қапталған жылы баскиім - бөрік;
6. Ақ терісінен жасалып, суықта киетін баскиім - тымақ;

Қалпақ-ақ киізден немесе қалың матадан тігілген, биік төбелі ерлер баскиімі. Оны күз бен көктемде, салқын таулы өңірлерде жаз айларында таңертеңгі және кешкі мезгілдерде киеді.Төбесі шошақ биіктеу, етегі кең келген бұл бас киім күннің сәулесін, суық өткізбейді, желге қақтырмайды, жауын-шашында пана, сәнді де сәулетті бас киім.
Оны ақ киізден немесе қалың матадан тігеді. Қойдың ақ жүнінен, ақ қозының күзем жүнінен, көбіне ешкінің ақ түбітінен қосып басқан шымыр жұқа ақ киізден тігеді.

Ол негізгі бөліктен құралады.Олар қалпақтың төбесі және етегі (кейде қайырмасы) деп аталады. Төрт сайдан тұратын қалпақтың сайларының төбесі күмбез тәрізді болады. Қалпақтың етегін жоғарғы бөліктің етегіне сызық салып қондырады. Қайырма етегі мен төбесн түрлі түсті жібек матамен тыстаған немесе ою-өрнек салған түрлері де кездеседі. Төбеден төгілдіре шашақты маржан тағылады. Кейде қайырма етегінің алды - арты жырық келеді. Көбіне жиегіндегі қайырмасы қара, қызыл, күрең түсті барқытпен әдіптеледі. Қалпақтың сайлары ұлттық ою - өрнектермен әшекейленіп, төбесіне салбырап тұратын шашақ тағылады.

Қалпақты дайындау:
Қалпақ ақ жүннен жұқалап шымыр басылған киізден жасалады. Іріктелген ақ жүнді жуып, шайырынан тазартқан соң, түтеді де, қылшықтарынан арылтады. Содан кейін кішкене шидің үстіне тегістеп жаймалап, киіз басатын әдіспен ширатып пісіреді. Еш жеріне кір жұқтырмайды. Пісіріп алған соң таза суға шайқайды. Киіздің көлемі бір қалпақтық мөлшерден аспайды. Сонда киіз әрі тығыз, әрі таза шығады.

Әйелдердің баскиімдері: бергек, бөрік, жаулық, желек, кимешек, күндік, орамал, қарқара, сәукеле, тақия, тәжі (жібек, шілтер, оюлы түрі бар), қасаба, бүркеніш, шылауыш т.б.

Жоғарғы сакралды әлемдегі рухтар мен ата - бабалар аруағымен "шекараласатын " бөліктегі киім - баскиім үйдің құты мен берекесі, басқа қонған бақтың "тұрағы" деп есептеледі. Сондықтанға баскиімге қатысты ырым -тыйымдар кешені сол құт пен берекені сақтауға,баянды етуге бағытталған.Айталық, олардың қатарында баскиімді тарту етпеу, ауыстырып кимеу, қабаттамау сияқтыларды атауға болады. Баскиімді кез келген жерге тастай салуға болмайды, биікке іліп қою керек.Әсіресе астыға басып отыруға болмайды. "Себебі бастан бақ таяды,бас ауруына тап болады. Бас айналып, тіл байланып, иман қамады" деген наным бар. Адамның басынан қадірлі, ақылынан қасиетті ештеңе жоқ.Қазақ киімдері қолдану аясына қарай бірнеше топқа бөлінеді. Соның бірі ішкиімдер. С.Қасиманов ішкиімдерге- көйлек, дамбал, желетке, қамзол, кәзекейлерді жатқызған.
Қамзол - ХVIII- ХIХ ғасырларда қазақ халқы арасында кең тараған ұлттық киім. Қамзол туралы мәліметтер ХIХғасырдың ортасынан бастап кездеседі.Әйелдер киімінде қамзолдың орны ерекше, ол әрі жылулық, әрі сәндік міндеттерді атқаратын киім.Қамзолдар астарлы, жеңсіз жеңіл жаздық киім.Етектері мен жағалары тас, оқа, күміс тиындармен (сөлкебай) әшекейленген, бойтұмар қадап, әртүрлі әткеншектер ілген.

Бір түсті қызыл, көк, жасыл, қара түсті барқыт, шұға, мауыты, кейде гүлді маталар әйелдердің жас ерекшелігіне қарай таңдалған.Дегенмен, жасқа қарай матаның түсі өзгеріп отырған жастарға ашық түсті, жолақ немесе түрлі түсті матадан, орта және одан жоғары жастағылар көк, жасыл, сарғыш түсті матадан тігеді.Қамзолдың үшкілдеп қиық шабылған етегі кең шішіледі.Қамзолдың екі өңіріне, жағасына, етегіне зерлі оқалар,өрнектер жүргізіледі, түйме орнына күміс қапсырмалар тағылады.

Киізден қамзолдар дайындауға да болады. Қамзолдар ішкиімдік бұйымдарға жатады.Көйлектің сыртынан қамзол киеді.Қамзолды негізінен пұлыштан, паршадан дайындаған.Жүннен киіз басып, киізден қамзол жасауға болады.Оны ою-өрнектермен безендіріп, асыл тастармен сәндеуге де болады.
Қамзолды дайындамас бұрын лекаласын өлшеп дайындап алмыз.Жүнді киіз етіп басу үшін бізге жылы су, сабын, киізді орайтын мата қажет. Біз осы қажетті заттарды пайдалана отырып, қамзол жасаймыз.Қойдың боялған жүнінен картиналар жасауға да болады.Бас киімдер, қолөнер бұйымдарын дайындауға да болады.

Ертеңгі келер күннің бүгінгіден нұрлырақ болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш тек білімге ғана тән. Қай елдің болсын өсіп өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттың білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына, тікелей байланысты болып келеді. Жалпы әр халықтың ұлттық білім беруі сол елдің экономикалық дамуына, халқының тарихи тағлымына, мәдениетінің деңгейіне сай болуы керек. Ұлттың табиғатына терең бойламаған бәйтерек,тамыры жер бетіне ғана жайылған дарақ сияқты, жел соқса, шайқалып жылдам қопарылып түседі. Мемлекет болашағы бүгінгі жеті жасар ұрпақтын білімі мен тәрбиесіне, іскерлігі мен парасаттығына тікелей байланысты.

Ою-өрнектің таралуы қолөнер, тұрмыс заттарының өркендеуімен байланысты. Олардың даму процестеріне халықтық әлеуметтік сана-сезімінің, болмыс тіршілігінің жанданып, мәдениетінің өсіп, тұрмыс жағдайларының жақсаруына да әсері болды. Сонымен қатар ою-өрнектің өркендеуіне ата-бабаларымыздың сезімдік талғампаздық дүниесі, қоршаған табиғат аясы, туған жердің қасиетті топырағы мен тоғай- тауларының құлпырған реңк-түрлері, шикізат байлықтары да қатты ықпал етті.
Ұлтқа тән өзіндік ою-өрнек негіздері қалыптасып дәстүр алды. Пішу, үлгі алу, және басқа материалға көшіріп әсемдеу жолдары дамыды. Кілемге, киімге, сырмаққа, ыдысқа, қару жараққа, үй жиһаздарына арналған ою түрлері қалыптасқан. Олай болса, ою-өрнек бүгінгі тіршілік өмірімізге бірден дайын күйінде келмеген. Ою-өрнек адам баласының ақыл-ойларының толып-толқуымен жүрегінің лүпілінен, өзін айнала қоршаған ортадан туған образдар. Гүлдің, жапырақтың, жан-жануарлардың бейнелері сол қалпында берілмей, көшірілмей, образдар арқылы ою-өрнекке айналып, қолдану аясына ерекше мәнерімен, үндестікпен, әуенмен жеткен. Бұл халықтың білімінің, шеберлігінің өсіп, ою-өрнек өнеріне қосқан үлесі, тапқырлығы, данышпандығы.

Ою-өрнекті зертеп не екенін басқа елдерге жеткізген, көптеген шет елдердің саяхатшылары, тарихшылары, этнографтары, археолог-ғалымдары, айта кетсек, Г.Н.Потанин, В.В.Стасов, П.С.Паласс т.б айтуға болады.
Оюдың өзіне тоқталатын болсақ заттың, бұйымдардың, жиһаздардың, ғимараттардың сыртқы пішініне, түріне, шығармашылық әуеніне ерекше мәнер, қосымша әсер беріп, қарпайым симетриялы элементтерден құрылып, ырғақ, теңеу, рең арқылы түзу жазықтықта немесе шаршы, ромб, шеңберлерде тұйықталып орналасқан әшекейлі өрнекті айтады. Заттың бұйымның сыртқы пішініне, алатын орнына, атқаратын қызметіне, пайдалану мақсатына және шикізат түрлеріне қарай ою-өрнекті ойып, бояп, қашап, құйып, бедерлеп, өріп, заттардың түр-пішініне үйлестіре іске пайдаланған.

Оюлар әр шикізаттың физикалық қасиетіне, пайдаланатын өнер бұйымының қолдану аясына байлынысты рельефті, барельефті болып шешіліп, жазықтықта қалай қолданылса, кеңістікте де солай орын ала білген.
Ою-өрнектің классификациялық негізгі мәнері төрт топқа бөлінеді. Олар: 1. Геометриялық ою-өрнектер; 2. Жан-жануар, хайуанаттар ою-өрнектері; 3. Өсімдік тектес ою-өрнектер; 4. Космогониялық (аспан, көк әлемнің жер дүние сырын бейнелейтін) ою-өрнектер жатады.
Сондықтан ою-өрнектерге талдау жасап, әр классикалық топқа бөлмес бұрын ою-өрнектің негізгі құрылымы қалай, оюдың негізгі ерекшелігі неде, композициялық орналастыру ережесіне, ою-өрнектің пішінін, құрылысын, образдық белгісін өзгертуге симметрияның әсері?- деген сұрақтарға жауап беруіміз керек. Ою-өрнекті сәулет, кескіндеме қолданбалы өнерде, қолдан шыққан барлық өнер заттарын көркемдеуге, әсемдеуге пайдаланған.
Осы орайда ою-өрнектің өзін екі топқа бөлуге болады. Біріншісі, ешқандай заттарды көркемдемей - ақ өз алдына жеке әшекей ретінде қолданылып, көрермендерге эстетикалық сүйсініс, әсер береді. Бұндай жағдайда оның көркемдік, әсемдік жақтары пайдаланады. Екінші түрінде шебердің қолынан шыққан заттарды, көркемдеп, толықтырып, айрықша көрініс, сән мән-мағына береді. Яғни, ою-өрнек жасалған заттан ерекше бөлінбей оның формасын, пішін- түрлерін шешеді. Осындай бұйымдар күнделікті тұрмыста пайдалануымен қатар, көрермендерге эстетикалық ләззат және рухани байлық болып ерекше сезімге тәрбиелейді.
Қазақ ою-өрнектерінің өздеріне тән сыңар ою, тең, жүздеме ою секілді композиция құрылымы қалыптасқан. Аталған оюларда да композицяның классикалық-орталық бөлік, шет, жиек, фон негіздерімен бірге, симметриялық тепе-теңдік, тұйықтық, орнықтылық категориялары сақталған.
Жан-жануарлар қазақтың ою-өрнегінің ішіндегі ең көп тараған, ең көп қолданылатын түрі. Жабайы аңдар мен ұшатын құстар, малдар адам баласына ішетін сусын, жейтін тамақ, киетін киім болып ғасырлар бойы асырап келе жатқанын айтудың қажеті жоқ. Ата-бабамыз малдың ерекше қасиеттерін бағалап, ән-жырға, күйге қосты. Образдары шығармаларға, бейнелері қол өнерде ою-өрнекке айналды.
Сондықтан хайуанаттар оюларының тамыры тереңде жатыр. Бұл оюдың негізін қошқар мүйіз өрнегі қалайды. Осы мүйіз түріндегі оюмен әшекейленіп, безендірілмеген ұлттық дәстүрлі бұйым, дүние-мүліктер, заттар жоқ десек қателеспейміз. Бұл өрнек қолөнер түрлерінің барлық салаларында кездеседі және кеңінен қолданылады. Ою-өрнекпен зергерлер, шеберлер алқа, сырға, білезік, сырмақ, текемет, кілем, түскиіз, сандық-кебеже, киім-кешектерді тағы да басқа тұрмыста қолданып жүрген заттарды өз ырғақ мәнерімен безендіріп отырған.
Ою-өрнектің мектепке қолданудың өзі оқушылардың қолшеберліктерін дамытып, ой-өрісінкеңітіп, эстетикалық талғамдарын байытады. Және де түзусызық, қисық сызық, шеңбер сызғанда тигізер пайдасы мол. Сол сияқты симметрия туралы толық түсінулерге, көру, байқау қабілеттерін дамытуға, шексіздік туралы, композициялық құрылымның дұрыс орналасуын бақылауларына көп көмегі бар.

6.1. " Асыл мұра " сән үлгілерінің қызметі және дизайн обьектісі.

Дизайн іс- тәжірибе мен көркемдеу әдістерінің жиынтығы негізінде материалдық және рухани құндыоықтар жасау саласына жатады.
Қазіргі заманғы дизайн - адамның суретшілік іскерлігінің, әрі теориялық ойлау қабілетінің негізінде қалыптасқан сала. Сұлулық және функционалдық заңдылық нәтижесінде жасалынған бұйым дизайн туындысы болып табылады. Қазіргі дизайн заттық бұйымдарды сәндеудің барлық талабына жауап бере алады, сондықтан костюм жобалауына да тікелей қатысы бар.
Дизайн ( desiqn) - ағылшын тілінен аударғанда жобалау, сызу, ойлап табу, сондай - ақ жоба, сызба, сурет деген мағынаны білдіреді. Қазіргі кезде бұл термин өндіріс бұйымдарын әрі ыңғайлы, әрі әдемі көркемдеп жобалау дегенді білдіреді. Дизайн - қоғамды индустрияландыруға байланысты пайда болған және қалыптасқан жаңа өнер түрі. Дизайн пайда болуының алғышарттары қол еңбегінің машина өндірісіне ауысу ғасырында қалыптасқан. ХХ ғасырда индустрияның қарқынды дамуы нәтижесінде штампыланған сан түрлі тауалар дүниеге келді. Ю.Б.Борев айтқандай: "Бұйым жасаушының жеке даралық қасиеті жоғалғандықтан, өнім сәндік зат болудан шығып қалды". Сол кезде бұйымның жалпы құрылысын жобалаған құрастырушыға оны эстетикалық тұрғыдан безендіретін, бейнелейтін суретші көмекке келді.Осылайша көркемдік дайындығы бар инженер - жобалаушы, жобалаушы мен суретші екеуінің бірігуінен дизайнер мамандығы пайда болды. Дизайн - қолданбалы өнердің өндірістік дамуы негізінде техниканың эстетикамен үйлесімі нәтижесінде пайда болған сала.
ХХ ғасырдың ХХ - жылдарындағы атақты модельер және театр суретшісі Н. Ламанова былай деп жазған: "Қоғамдық тұрмыс пен мінез құлықтың ең нәзік көрінісі костюм. Бұл бұйымның біздің жұмысымызбен, өмірімізбен байланысты қызмет ету қабілеті бар, сондықтан ол бізге кедергі жасамай, керсінше, толық көмектесу мүмкіндігін көрсету керек". Барлық бұйымдардың ішінен костюм адам баласымен ерекше тығыз байланыста болады.
Косюмнің дизайндық көркемдік ерекшелігі сол , оның шығармашылық обьектісі - адам. ХХ ғасырдың аяғында дизайн саласында адамзаттың еркін дамуына лайық жаңа кеңістікті құру, мұқтаждығын өтейтін стильдер кең тарай бастады. Қазіргі сәнгерлер мен киім өндірушілер өз жұмыстарында жаңа материалдарды пайдаланып, жаңа технологияларға сүйенеді. Нәтижесінде киім атаулы адамның жас ерекшеліктерін, жыныс ерекшеліктерін айқындайтын қызметінен айырылып, жеке еңбектің көрінісі болудан қалды. Бірінші орынға жетілген қызмет шығып, киім жоғарғы технологиялық бұйымға айналды.
Көп бұйымдардың жиынтығынан құралған киім мынадай қызметтерді атқарды:
oo утилиарлық - практикалық-адамның нақты әрекетіне байланысты киім қызметі;
oo бейімделушілік - қоршаған ортаға ыңғайлы, әрі үйреншікті киім қызметі;
oo нәтижелік - жеке тұлғаның, қоғам мүшелерінің өз қабілетін жүзеге асырып, мақсатына жету үшін нәтижеге жеткізетін киім қызметі;
oo ықпалдастық - біртұтас бұйымдардың мәдени сапасының мазмұны материал мен пішін үйлесімділігі арқылы беріледі. Сондықтан, киім - адамның қоршаған ортасы мен тіршілігі бейнесінің көрінісі.
Дизайн -қоғамның бұқаралық қарым қатынас құралы.
Өйткені ол сауда өнімі арқылы өндіріс пен тұтынушыны байланыстырады, жалпы көпшіліктің тұтынушылық белсенділігін арттырып, сұраныс пен тұтынушы талабының өзара әсерін реттейді. Дизайн - көп өнім шығару мен қызмет көрсетуге қажетті сұраныс талабы жоғары қоғамның әлеуметтік мәдени реттегіші. Тауар сатып алан тұтынушы өз қажетін өтеу үшін ғана зат сатып алмайды, белгілі бір әлеуметтік мәртебеге ие болады. Дизайн затың символикасы арқылы тауарға белгілі бір әлеуметтік - мәдени мағына береді, мағына береді, жаңа тауарды сатуға алғышарт жасайды. Осылайша, дизайн тұтынушы мен өнім өндірушіні байланыстыратын маркетінгтің бір нысанына және жалпы қарым - қатынас құралына айналады. Дегенмен, дизайн мен өнердің арасында айырмашылық бар: қолданбалы өнерде бұйымның көркем, әрлі нұсқасы дайындалса, дизайн - қоғам мен адамның нақты қажеттілігіне сәйкес жаңа міндеттерді шешуге бағытталады. Дизайнер құрастырушымен бірге немесе жалғыз өзі жаңа заттық құрылыс жобасын жасаса, ал қолөнер - cуретші өзінің шығармашылық мақсаттарын , бұйымның функциональды - техникалық пішінін инженердің құрастыруынан соң ғана жүзеге асырады. Одан басқа да дизайн - өндіріс бұйымдарын, адамға қажетті заттарды мәдени құбылысқа айналдыратын өнердің ерекше түрі. Тек дайын болған тұтас өнім ғана емес, жаңа затты жасаудағы шығармашылық процесте де эстетикалық көрініс бастау алады. Дизайнердің суретшіге ғана тән эстетикалық сезім, қиял, шығармашылық толғаныс сияқты қасиеттеріне қоса ғылыми деректер мен фактілерді талдай білетін зерттеушілік қабілеті болуы тиіс.
Осылайша, дизайн адам қажеттілігін өтеу мен өмір салтын өзгертуге лайық киімнің сапасы мен жаңа қызметін жобалауға бағытталады.
Костюмді дайындау жұмыстарына көп мамандық иелері қатысады: киім пішуші, тігінші, сәнгер, етікші, тері илеуші, технолог, құрастырушы, кестелеуші және тағы басқалар. Киімді жобалауда және дайындауда әрқайсысының атқаратын қызметі бар. Жаңа модельді ойлап табушы, жасаушы автор сәнгер (модельер) деп аталады. Ол - стиль мен бейнені, жалпы конструктивтік шешімді анықтаушы; жаңа технологиялық шешім ойлап табушы; аксесуар мен басқа қосымшаларды ойлап табушы; жаңа жобаны игеруші. Осылайша, сәнгер - киім моделін, бұйымның үлгілерін дайындаушы. Бұдан басқа батыс дәстүріне сай бұл мамандықтың өзге де атаулары бар: дизайнер, стилист, кутюрье.
Дизайнер - заттардың көркемдеу жобасымен айналысатын суретші - құрастырушы маман. Дәлірек айтқанда, сән әлемінде киім моделінің жеке үлгілерін жиынтығын дайындаушы суретші. Кутюрьеден айырмашылығы - дизайнер өндіріс өнімімен тығыз байланыста болады. Еуропа дәстүрінде киім, аяқ киім, аксессуар дайындау саласы тұтасымен (ағылшын тіоінен аударғанда "фэшн дизайн") сән дизайны деп аталады, ал костюм үлгісінің суретшісі "дизайнер" деп аталады. Ал орыс тілінде бұл сөзге балама сөз - "модельер" сөзі. Шартты түрде дизайнерді былай бөлуге болады: креатор (creator - ағылшын тілінен аударғанда, құрастырушы, жаратушы деген сөз ) - жаңа идеяларды таратушы, суретші; интерпреатор - біреудің идеясын дамытушы және қандай да бір мәнерде немесе стильде интерпретациялаушы. Француз және итальян дәстүрінде дизайнер стилист деген ұғымға сай келеді.
Кутюрье ( фр. couturier - киім пішуші, үлгіші ) - ХХ ғасырдың екінші жартысындағы сән суретшісі, тігін саласының жоғарғы дәрежедегі маманы. Жоғарғы сән ("от кутюр") киім үлгісінің топтамасын жасаушы. Парижде немесе басқа қалаларда жоғарғы сән үлгісі үйлерінде қол еңбегімен жекелеген модельдерді жасаушы болған.
Стиль (ағылш. style) сөзінің астарында көркем идеялық мағынаға негізделген шығармашылық тәсілдер, айқындалған көркемдеу құралдары, тарихи негізделген жалпы белгілері, тұрақты бейне жүйелері деген мағына жатыр. Осы ортақ белгілер сәулет өнерінде, әдебиетте, сурет, кескіндеме өнерінде, костюм үлгісінде көрініс тапқан.
Стиль жүйесінің тұрақты:
oo формальды;
oo көркем - бейнелі;
oo әлеуметтік - психологиялық сипаттамалары бар.
Формальдыққа талапқа сәйкес сильуэтті сызықтар, конструктивтік және композициялық құрылым, орындау техникасы, декорациялық және түстік өрнектеу шешімі жатады.
Көркем - бейнелі сипаттама - адам пропоциясы, этникалық менталитетке негізделген сулулық типі мен идиялы жөніндегі түсінік.
Әлеуметтік - психологиялық аспект адамның мінез құлқының, жас ерекшелігінің киім үйлесімділігіне сай келуін қарастырады.
Әрбір ғасыр стиль, мәдениет, қоршаған орта және киімнің, сәулет өнері мен қолданбалы өнердің арасындағы байланыстың міндетті түрде болуын талап етеді. Қоршаған ортадағы заттар мен сәулет өнерінің костюммен үйлесімділігі мәдениеттің стильдік белгісі боп саналады. Негізінде, стильде сол заманға сәйкес сұлулық идилы көрініс табады.Стиль қоймасы - өз идеяларын айқындауға ұмтылған суретшілер тудырған бейнелер мен пішіндер. Кез келген тарихи кезеңде костюм пішіні идеясының негізінде бейне мен адамның толық не арық дене бітімі есепке алынады. Дене бітім сәулет өнерінде модуль ретінде саналады. Ежелгі сәулет өнерінде жеке стиль мен алғашқы бейне негізінде алынған. Әрбір ғасырда адамның дене бітімінің эстетикалық идиалы, пропорциясы мен масштабы, түстің және геометриялық пішіннің көлемі дамытылған.
Стиль және сән - өзара байланысқан жүйе, олар бір - бірінсіз дамып, өрби алмайды. Әдетте, әр заманда бір уақытта бірнеше стиль өмір сүреді. Атап айтқанда, оларға қолданыстан шыққан, дәл сол кезеңде салтанат құрған және болашақ стильді қалыптастыратын элементтері бар стиль жатады. Әрбір елде басқа елдермен мәдени қарым - қатынас дәрежесіне қарай саяси - әлеуметтік, экономикалық дамуына, мәдениеттің өркендеу дәрежесіне байланысты көркемдік стильдің даму эволюциясы бар. Мысалы, Италияда мәдени гүлдену "Ренессанс" деп аталса, Германияда "Кеш дамыған готика" деп аталады. Бұдан басқа да жоғары стильдер арасында микростильдердің де дамуы мүмкін, мысалы "модерн" стилінде "арнуво", "либерти" деген микростильдер болды, ал 1890 - 1900 жылдары "жаңа готика", "жаңа орыс", т.б. стильдер; "арт деко" стилінде (1920 ж) - "орыс", "африкандық", "геометриялық" стильдер, т.б. болған.
ХХ ғасырда киім үлгісінде классикалық, романтикалық, спорттық және фольклорлық стильдер қалыптасып орныққан. Өткен дәуірлердегі көркем стильдерге қарағанда аталған стильдер функционалдығымен және костюмді орынды пайдалануымен сипатталады.
Адам өмірі мен қоғамның қарқындап дамуы ақпараттық процестердің өсуі, жаңа технология мен көпшілік нарықтың көбеюінің әсері адамзатқа бір ғана стиль емес, бірнеше стиль пішіні мен плпстикалық үлгілерді таңдауын әкеледі. 1940 жылдары АҚШ - та сәнді костюм "кантри", "вестерн", "латынамерикандық " стильдері 1950 жылдары "нью лук", "шанель", 1960ж. "космостық ", 1970ж. " романтикалық ", "ретро", "фольклорлық", "этникалық", "спорттық ", "джинсылық ", "диффузиялық", "әскери", "іш киімдік", "диско", "сафари", "панк - стиль", 1980ж. "экологиялық стиль", "жаңа пираттар", "жаңа классика", "жаңа борокко", "секси", "көрсетті", "этникалық" , 1990ж. "грандж", "гламур", "нео - панк ", "кибер - панк ", "нео - хиппи ", минимализм ", "милитари", т.б. стильдер болды.
Қазіргі заманғы сәндегі стиль көптігі ерікті түрде туды деп айтуға болмайды. Саяси оқиғалармен, адамзатты толғандыратын әлеуметтік мәселелермен байланысты туған стильдер дамып, құндылығын арттыруда. Жаңа материалдың және оларды өңдеудің түрлері жаңа стильдердің пайда болуына әсерін тигізді.
ХХ ғасырда сән мен костюмге айтарлықтай әсер еткен ағым -эклектизм болды. Эклектиканың басты белгісі - стильдер қосындысы, мысалы, романтикалық пен спорттық стильдің үйлесімді байланысы.
Сонғы онжылдықтағы киім үлгісінде, әсіресе эклектика ағымы күшейді. Бүгінгі күнгі дизайнда дәстүрдегі қиыспайтын нәрселерді қиыстыру әдісінің алатын орны ерекше. Суретшілер жаңашылдық іздеудің шексіз мүмкіндігін қарастыпуда. Әлемдік сән мінбесіне жібекпен қалың жайма, табиғи тері мен жұқа шифон, қамқа мен қарапайым ағылшын твидін киген модельдер көрсетілуде.
Жаңа стильдердің пайда болуы мен қарқынды дамуына қарамастан, бұрынғыша көптеген әр түрлі сән мен сәндік стильді сапалылығымен жаулап алған "классикалық стиль " маңызын сақтап қалды. Классикалық стильге "ағылшын" стилін ( классикалық үлгідегі жағалық киім - костюм ), "Шанель", "джинсылық", "кантри", "теңізші" стильдерін атауға болады.
Көркемдік стильдер мен микростильдерден басқа "автор стилі", "шебердің жеке стилі" деген ұғымдар да бар. Стиль суретшінің жеке ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.