Құрылғылар мен бағдарламалар
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1 БЕЙНЕ МАТЕРИАЛДАРДЫ КОМПЬЮТЕРГЕ ЕНГІЗУ ... ... ... ... ... ... 5
Виртуалды ұғымына 5
түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
... . 9
Виртуалды альбом құруға арналған
бағдарламалар ... ... ... ... ... . ... ... ...
Бейнемонтаж жасау бағдарламаларына
сипаттама ... ... ... ... ... ... . ... ... ..
Adobe Premiere бағдарламасының 18
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... . ... ... ...
Бейне материалдарды 18
импорттау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Импортталған бейне көріністі өңдеу 31
тәсілдері ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
1.4.3 Өңделген бейне файлдарды 47
экспорттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ВИРТУАЛДЫ АЛЬБОМ - ЭЛЕКТРОНДЫҚ ЖОБАСЫН ҚҰРУ ... ... 50
Бейнемонтаж жасаудағы 50
нұсқаулық ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
Бейнемонтаж жасаудағы әдістемелік 69
құралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 72
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 74
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында ақпараттандыру процессі басталған кезден
бастап-ақ оны қолданудың тиімді жолдары іздестіріле басталды. Басында мәтін
теру, электронды кестемен жұмыс жасау сияқты дайын программалардың көмегіне
жүгінсе, қазіргі уақытта әр-түрлі салада өзіне әмбебап программалар
дайындауға көшті.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін ақпараттандыру еліміздің
даму стратегиясының негізгі бағыттарының бірі, себебі ХХІ ғасыр – білім
беру жүйесін ақпараттандыру ғасыры. Сол себепті, бүгінгі таңда компьютерді,
Web технологияны, интернетте программалауды, компьютерлік графиканы,
бейнемонтаждарды жасайтын бағдарламаларды және тағы басқаларды білу өзекті
мәселелердің бірі болып отыр.
Жаңа технологияларды оқып үйренумен қатар, оларды қолдану кез келген
білім ошақтарында жоғарғы оқу орындарында жүзеге асырыла бастады.
Технологияның жетіліп дамығаны сондай сыртқы ақпараттарды да компьютерге
енгізіп, оны өңдеп, қайтадан сыртқа шығару мүмкіндіктеріне қол жеткізіп
отырмыз. Жаңа технологиялық әдістерді тек теориялық тұрғыда ғана
қарастырмауымыз керек, оны оқып үйренудегі білімімізді тәжірибелік
тұрғыда, яғни күнделікті тұрмыста, үйде, немесе басқа да өндіріс
салаларында қолдана білгеніміз жөн. Жаңа технологияларды меңгере отырып,
жұмыс жасау үшін басты міндеттердің бірі компьютердің барлық жұмыс
жасау мүмкіндіктері мен бағдарламалардың қамсыздандыру ерекшеліктеріне,
қолданушы үшін компьютерге қойылатын талаптарға сай жұмыс жасауы қажет.
Осындай үлкен алға қойылған бүгінгі күннің талаптарынан болашаққа деген
қөзқарас, технологияны меңгеруге деген талпыныс, қызығушылық арта түспек.
Қазіргі әлеуметтік желі дамыған заманда кез-келген мекемеде газеттер
мен журналдарға жарнамаларға тапсырыс беру немесе виртуалды парақшалар мен
буклеттер жасау қажеттілігі туындады. Олардың кейбіреулері осындай
жұмыстарды арнайы дизайнерлік бюролар мен жарнамалық агенттіктерге
тапсырса, кейбіреулері қолда бар программалық құралдарын пайдаланып, өз
күштерімен жасауға тырысады.
Дегенмен, білім саласында өздерінің үздік шәкірттері туралы жарнама
жасайтын виртуалды альбомдар жоқтың қасы. Сондықтан біз зерттеу тақырыбын
Физика-математика факультетінің белсенділері және оқу озаттары виртуалды
альбомын құру деп алдық және бұл зерттеу тақырыбының өзектілігін
анықтайды.
Зерттеу объектісі: Виртуалды альбомды қолдану салалары.
Зерттеу пәні: білім беру саласының жұмысын жарнамалау процесі.
Зерттеу жұмысының мақсаты: виртуалды альбом және бейнемонтаж жасауға
арналған бағдарламаларды зерттеп, тиімдісін анықтап, сол бағдарламалардың
мүмкіндіктерін қолданып физика-математика факультетінің белсенділері мен
оқу озаттарын бейнелейтін виртуалды альбом құру.
Зерттеудің мақсаты және пәні негізінде келесі міндеттер анықталды:
• қажетті материалдарды, мәліметтерді жинақтау, талдау;
• виртуалды альбом, бейнемонтаж жасауға арналған бағдарламалардың
жіктемесін анықтау және олардың мүмкіндіктерін оқып-үйрену;
• факультеттің белсенді және озат оқитын білімгерлерін анықтау және
бейнероликке түсіру;
• түсірілген бейнероликтерге монтаж жасау;
• физика-математика факультетінің белсенділері мен оқу озаттары жайлы
ақпарат беретін виртуалды альбом құру.
Теориялық негізі: бейнемонтаж жұмыстарын жүргізудегі жетістіктер,
Adobe Premiere бағдарламасының мүмкіндіктерін көрсетуге арналған
еңбектер.
Әдіснамалық негізі: ғылыми және арнайы әдебиеттерді талдау,
бейнемонтаж жұмыстарын жүргізугеа арналған программалық өнімдер және
техникалық құралдар.
Зерттеудің жаңалығы:
• виртуалды альбом, бейнемонтаж жасауға арналған бағдарламалардың
жіктемесі анықталып, олардың мүмкіндіктері зерттелді;
• факультеттің белсенді және озат оқитын білімгерлері анықталып, олар
бейнероликке түсірілді;
• түсірілген бейнероликтерге монтаж жасалды;
• физика-математика факультетінің белсенділері мен оқу озаттары жайлы
ақпарат беретін виртуалды альбом құрылды.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: зерттеу нәтижесінде жасалған
виртуалды альбомды кез-келген оқу орны және виртуалды альбом жасап
үйренемін деушілер шын мәнінде қолдана алатындығында.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі, жұмыстың мақсаты,
нысаны мен пәні, міндеттері, зерттеудің теориялық және әдіснамалық
негіздері, жаңалығы, жұмыстың практикалық маңыздылығы баяндалған.
Бірінші бөлімде виртуалды альбом ұғымына түсінік беріліп, оларды
жасауға арналған бағдарламалардың және бейнемонтаж жасауға арналған
бағдарламалардың мүмкіндіктері баяндалған.
Екінші бөлімде құрылған виртуалды альбомның сипаттамасы берілген
Қорытындыда зерттеу жұмысының ұсыныстары мен қорытындылары тұжырымдалған.
1 БЕЙНЕ МАТЕРИАЛДАРДЫ КОМПЬЮТЕРГЕ ЕНГІЗУ
1.1 Виртуалды ұғымына түсініктеме
Әрбір қoғамның өзіндік құндылықтарының маңызды өлшем екенін қанша
жерден мoйындасақ та, әлемдік мәдениеттегі қазіргі жағдайды көбінде
еурoпалық өмір үлгісінің басымдық танытуы деп қарастыруымыз керек. ХХ
ғасырда бұл жағдайды oйшылдар еурooрталықтық деп атады. Еурoпалық
құндылықтар жүйесін oрнықтыруға Еурoпаның және АҚШ-тың экoнoмикалық,
технoлoгиялық және әскери басымдылығы қуат беріп oтыр. Ақпараттану
идеoлoгиясы ақпараттық мәдениет фенoменін дүниеге әкелді. Қазіргі заман
мәдениетін басқашалай ақпараттық мәдениет деп те атайды. Өйткені, қазірде
ақпарат қoғам өмірінің маңызды элементі бoлып, адам өмірінің барлық
саласына әсер етіп oтыр. Ғаламтoрдың пайда бoлуымен бірге, әлемдегі
адамзаттың өзара тәуелді байланысының қалыптасуы – жаһандану үдерісін
туындатты. Жаһандануға адамзат өміріне саяси-экoнoмикалық өзгерістер
әкелетін кұбылыс деп қана қарауға бoлмайды. Жаһандану ұлттық құндылықтарды
сақтай oтырып, ғаламдық қатынастарға бейімделу деген үлкен мәселені күн
тәртібіне қoйып oтыр.Міне, қысқаша қайырсақ, қазіргі заман мәдениетіне тән
сипаттамалар реті oсындай. Ары қарай қазіргі заман мәдениетінің бедерін
салып oтырған ақпараттық технoлoгияларға, oлар туындатқан рухани мәдениет
үлгілеріне нақтырақ тoқталуды қажет көріп oтырмыз.
Кoмпьютерлік технoлoгиялар жетістігінің арқасында адамда жаңа өмір
сүру кеңістігі (көзбoяу бoлса да) – киберкеңістік пайда бoлды. Oл
кеңістікте бүкіл әлем бізге мoнитoр экранынан нақты шындық іспеттес бoлып
көрінгенімен, oл өзінің қoлмен ұстауға келерлік заттық тығыздығынан,
қаттылығынан айырылған мөлдір әлем [1].
Ғаламтoрды пoстмoдерн (мoдерн дәуірінен кейінгі) заманының ұлы
гипермәтіні деуге бoлады. Қазірде ғаламтoр бірнеше милиoндаған
кoмпьютерлердің басын қoсып oтырған ашық жүйе. Ғаламтoр әу бастан либералды
мәнге ие. Oнда көп нәрсеге рұқсат етілген. Ғаламтoрға ілінген мәтін еркін
пайдалануға берілген мәтін.
Бүгінгі қoғамды қoршаған ақпараттық шындық адамзатты 70-80 жылдарғы
шындықтан мүлдем бөлек. Oл виртуалды шындық туындатқан ғайып бoлмысқа
байланысты. Oсы виртуалды шындық тіркесі көп қoлданылып жүргенімен, oның
мағынасының түсініксіз, көмескілеу екендігі белгілі. Әдетте, бұл термин
кoмпьютермен байланысты пайдаланылатындығы ғана анық. Виртуалды шындық
әлемінде бізге үйреншікті кітаби мәдениет мәтіні де өзгеріске ұшырап oтыр.
Бұрынғы бірөлшемді, бір сызық бoйына тізбектелген бір жазықтықтағы түзу
мәтін oрнына көпөлшемді электрoнды гипермәтін келді. Гипермәтін
кеңістігінде бірнеше мәтіннің қатар oрналасуы мүмкін, тіпті, мәтіндегі кез
келген сөз немесе автoр туралы бүкіл керекті мағлұматты ала алатын басқа
сайт парақтары тұруы мүмкін. Виртуалды шындық ұғымын 1970 жылдардың
сoңында Массачусетс технoлoгиялық институтында oйлап тапты деген де дерек
бар. Oл шындықтың кoмпьютер көмегімен берілген үшөлшемді макрoүлгісін
анықтау үшін пайдаланылған. Бастапқыда oл үлгілер әскери салада әлдебір
техниканы сынақтан өткізу алдында, мысалы, ұшақты ауада айдағандай әсер ала
oтырып, ұшуға жерде даярлық жасау барысында қoлданылған құрылғыларға
қатысты айтылған. Ал Жарoн Ланье терминді жаңа кoмпьютерлік өнімдерге
байланысты пайдаланып oл көпшілік айналымға кoмпьютермен бірге еніп
үлгерді.Бұл шындық бар шындықтың тұтастығы, тұрақтылығы мен
тәмәмдалғандығының oрнына бөлшектік, өзгермелік, алуан түрлілік,
аяқталмағандықты қoйды. Виртуалды шындық шын өмірге зиянын тигізбей өз
алдына балама әлем жасап алу мүмкіндігін берді. Кoмпьютерлік графика мен
oнда бoлып жатқан oқиғаларға адамның тікелей әсер ете алу мүмкіндігі қoсыла
келе виртуалды жасампаздықтың жаңа мүмкіндігін берген киберкеңістік дүниеге
келді. Енді, міне, виртуалды кoрпoрация, виртуалды ақша, виртуалды
oйын, виртуалды oқу, және т.б. туралы да айтатын бoлып жүрміз. Демек,
виртуалдылықтың (ғайыптылықтың) әлеумет өміріне, адам өміріне терең бoйлай
енгені сoншалық, біз енді қoғамның виртуализациялануы туралы айтуға
мәжбүрміз. Бүгінде виртуалды әлем сoған көз жеткізген сайын үйреншіктілікке
айналды. Виртуалды кoмпьютерлік магазиннен тауар сатып аламыз, бoлашақ
салынар үйімізді қoлмен салып қoйғандай етіп жoбалай аламыз.
1.2 Виртуалды альбом құруға арналған бағдарламалары
Компьютерде жұмыс жасай білу үшін ең бастысы компьютерлік
программаларды қамтамасыз ету мүмкіндіктері мен ерекшеліктерін ажырата
білуіміз қажет екендігін айтып өткен болатынбыз. Программамен қамтамасыз
ету дегеніміз-компьютерде де белгілі бір үлгілерді орындайтын, оларды
орындауға септігін тигізетін, техникалық программалық құжаттамалар жиынын
қоса алғандағы программалардың жиынтығы. Әдетте мұндай программалар
жиынтығын Software, hardware-деп те атайды. Software-программалық
қамтамасыз ету. (Soft-жұмсақ, ware-өнім) яғни жұмсақ өнім деген мағынаны
білдіреді [2].
Нardware-аппараттық құрал, (Нard-қатты) деген мағынан береді. Кез-
келген нақты компьютерде аппараттық және программалық құралдардың нақты
жиыны, сондай-ақ олардың ресурстарын қалыптастыратын әр түрлі деректер
болады.
(Software) программалық қамтамасыз ету әр түрлі қызмет салаларындағы
есептеуіш жүйені пайдалануға бағдарланған, әрі ол алға қойылған міндеттерді
уақтылы және баламалы шешуді қамтамасыз етуі керек. Бұл программалы етудің
компоненттерін әзірлеуге қойылатын талаптарды сақтаудың қажеттілігін
тудырады. Бұл талаптардың негізгілеріне мыналар жатады: модульдігі, өсуі
мен дамуы, сенімділігі, болжанатыны, қолайлы болуы, эргономикалығы,
икемділігі, тиімділігі, үйлесімділігі.
Программалық қамтамасыз етудің құрылымы: Бүгінгі таңда программалық
қамтамасыз етудің үш тобын бөліп көрсетуге болады: Олар жүйелік,
инструментальдық, және қолданбалы. Программаны осылайша үш топқа бөлудің
өзі шартты түрде ғана болады, мәселен жүйелі сипатындағы программаға мәтін
редакторы да, яғни қолданбалы сипаттағы программа да кіруі ықтимал.
Жүйелік программа: Деректерді өңдейтін компьютерлік технологиялардың
барлық түрін пайдалану барысында орындауға тура келетін көмекші
жұмыстарының көбісін аппаратық құралдармен автоматтандырады. Жүйелік
программа тобына операциялық жүйе, операциялық қоршам, архиватор,
антивирустық программа және тағы басқалары кіреді.
Инструментальдық программалық қамтамасыз ету: Адам қызметінің әр түрлі
салаларында қолданылатын программалардың барлық ықтимал дестелерін
әзірлеуде қолданылады. Инструментальдық программалар тобына кіретіндер;
программа мәтінін машина тіліне аударуды жүзеге асыратын әр түрлі
алгоритмдік тілдердің трансляторы; программаның жекелеген бөліктерін
біріктіріп, бір бүтін тұтас ететін байланыстырушы редакторлар, сондай-ақ
жөндеуші-оның көмегімен программаны жазу барысында кеткен қателіктер
табылып, жойылады; ыңғайлы жасалуы үшін жоғарыда аталған компоненттерді
біріктіретін әзірлеушілердің интеграциялық ортасы.
Қолданбалы программа немесе қосымша: - бұл деректерді өңдеудің
информациялық технологиясы қолданылатын белгілі бір саладағы міндеттерді
немесе міндеттер тобын шешуге арналған программа. Қолданбалы программаларын
қамтамасыз ету қолданбалы программистер қызметінің түпкі мақсаты әрі бір
мезгілде түпкілікті көрсеткіштердің еңбек құралы болып табылады. Түпкілікті
пайдаланушы осы, белгілі бір нақты саладағы немесе қандайда бір мақсатта
нақты міндеттерді шешу үшін қажетті информацияны алуға септігін тигізетін
есептеуіш техникаларын пайдаланатын адамды айтады.
Нardware-Аппараттық жасақтама (Аппаратное (техническое)
обеспечение)программаларды немесе мәліметтерді сақтау, өңдеу, немесе
жеткізу үшінпайдаланатын физикалық жабдық. Оның құрамына кез-келген
компьютерлік жүйенің жұмыс істеуіне қажетті негізгі сыртқы құрылғыларды,
терминдер мен абоненттік бөлімдерді, байланыс құралдарын қамтитын
техникалық құралдардың кешені кіреді [3].
Сыртқы құрылғылар- кез келген есептеу кешенінің маңызды құраушы
бөлшегі. Кей жағдайда сыртқы құрылғының бағасы бүкіл дербес компьютер
бағасының 50-80%-ын құрайтынын айту жеткілікті. Басқару жүйесінде және
жалпы халық шаруашылығында дербес компьютерді қолдану тиімділігі және
мүмкіндіктері көбіне сыртқы құрылғының құрылымына және сипаттамасына
байланысты. Сыртқы құрылғылар әр түрлі, олар бірқатар белгілері бойынша
жіктелуі мүмкін. Оларды бірнеше топтарға бөлуге болады:
• Мәліметтерді енгізу құрылғылары;
• Мәліметтерді баспаға шығару құрылғылары;
• Мәліметтерді сақтау құрылғылары;
• Мәліметтермен алмасу құрылғылары;
• Байланыс және телекоммуникация құралдары.
Енді осылардың әрқайсысына жеке-жеке қысқаша тоқтала кетсек:
Ақпараттарды енгізу құралдарына жататындар;
Пернетақта-сандық, мәтіндік және дербес компьютерге басқару
ақпараттарын қолдан енгізуге арналған құрылғы;
Графикалық планшеттер графикалық ақпараттарды, кескінді арнайы
көрсеткіш планшеті бойынша жылжыту жолымен қолдан енгізуге арналған;
Сканерлер-қағаз тасушылардағы ақпараттарды оқуға және дербес
компьютерге машиналық мәтіндерді, графиктерді, суреттерді, сызбаларды
енгізуге арналған;
Манипуляторлар (көрсету құрылғысы) джойстик, тінтуір, трекбол,
сәулелік қаламұш және тағы басқа. Экран бойынша меңзердің қимылын басқару,
кейіннен оның координаттарын кодтау және дербес компьютерге енгізу арқылы
экран дисплейінде графикалық ақпаратты енгізуге арналған;
Ақпаратты шығару құрылғылары:
Принтерлер-қағаз тасушыларға ақпаратты шығаруға арналған басу
құрылғысы;
Графиксалғыштар (плоттерлер) дербес компьютерден қағаз тасушыларға
графикалық ақпараттарды (графиктер, сызбалар, суреттер) шығаруға арналған.
Байланыс және телекоммуникация құрылғысы:
Байланыс арналарына басқа ЭЕМ-ға және есептеу желілеріне дербес
компьютерді қосу үшін қолданылады. Нақтырақ айтсақ, желілік конртроллер
басқа ЭЕМ-дерден ақпарат алмасу, есептеу желісі құрамында жұмыс істеу
мақсатында байланыс арнасына қосу үшін қызмет етеді. Ауқымды желілерде
желілік контроллер қызметін модем орындайды. Жоғарыда айтылған
құрылғылардың көбі шартты түрде ерекшеленген топ-мультимедиа құралдарына
жатады [4].
Мультимедиа құралдары дегеніміз-адамға әр түрлі-дыбысты, бейнені,
графиканы, мәтіндерді, анимацияларды және тағы басқаларын қолдана отырып
компьютермен қарым қатынас жасауға мүмкіндік беретін бағдарламалық және
аппараттық құралдардың кешені. Мультимедиа құралдарына ақпараттарды
енгізудің және шығарудың сөйлеу құрылғылары, сканерлер, жоғары сапалы бейне
және дыбыстық тақташалар, бейнемагнитафоннан немесе бейнекамерадан
түсірілетін және дербес компьютерге кіретін оның кескіндері жатады . Осы
қарастырылып отырған сыртқы құрылғылардың барлығы аналық тақша арқылы
қызмет атқарады. Аналық тақша (Плата материнская motherboard) орталық
процессор, жедел жад микросхемалары, кеңейту, қуыс орындары және есептеу
машиналарының басқа да кейбір жүйелік сыңарлары орналастырылған негізгі
мөрлі тақша. Мультимедиа құралдарына сонымен қатар дыбыстық және бейне
ақпараттарды жазу үшін жиі қолданылатын оптикалық дискілердегі сыйымдылығы
үлкен сыртқы сақтау құрылғысы да жатады. Сондай ақ сыйымдылығы үлкен бейне
ақпараттарды енгізу үшін арнайы қосымша құрылғылар қажет мұндай құрылғының
бірі ІЕЕЕ-1394 DV-платасы [5].
Олай болса кез-келген бір түсірілген бейне таспаны компьютердерге
енгізіп, монтаждауды қарастыралық. Қазіргі кезде фильмді аяқталған туынды
ретінде құрастыру, бейнекамерасы, бейнетаспасы, сандық фотоаппараты, және
компьютері бар кез келген адамның қолынан келе береді. Монтаж жасау үшін
қажетті қосымша құрылғылардың жұмыс істеу мүмкіндіктері мен қуаттылықтарын
сипаттай білгеніміз жөн.
1.3 Бейне монтаж жасау бағдарламаларына сипаттама
Бейнемонтаж жасаудың негізгі мақсаты бейнематериалдардың бөлек
үзінділерін байланыстыру, олардың арасында ауысуды жасау, арнайы эффектілер
мен түсіндірме титрларды қосу, және сюжеттің артық бөліктерін алып тастау
болып табылады. Бейне монтаждар жасау үшін қолданылатын қосымша құрылғылар
мен бағдарламалар 1-кестеде көрсетілген.
Кесте 1. Бейне монтаждар жасау үшін қолданылатын қосымша құрылғылар
мен бағдарламалар
РсҚұрылғылар мен бағдарламалар Орнатушы Компьютерден
атауы файл көлемі алатын орны
1 ІЕЕЕ-1394 DV-платасы 418 мб 728 мб
2 1.3. Movie maker --------- -------------
3 InterVideo WinDVD Creator 2 124 мб 63.89 мб
4 Nero 105 мб 274 мб
5 Ulead VideoStudio 8. 627 мб 3 881.00 мб
6 TitleDeko 10.0мб 4.44 мб
7 Pinacle 4.3гб 4.30гб
8 Adobe Premiere Pro 348 мб 369.00 мб
Қосымша құрылғылар көмегімен жұмыс жасау үшін компьютерге қойылатын
жүйелік талаптар мына деңгейде болса жеткілікті.
Жүйелік талаптар:
ОЖ-WINDOWS XP
256mb RAM, жады 512 мб
Қатқыл диск 80гб. МП жиілігі: 3.02 гц [6].
DVD-дискі жетегі бейне монтаждар жасау үшін шамамен осындай
параметрлер жеткілікті.
Ең алдымен бейне монтаждар жасау үшін қажетті бірнеше құрылғыларға
тоқтала кетелік. Компьютерде бейне монтаждар жасау үшін компьютердің жұмыс
істеу қасиеттеріне дұрыс көңіл бөлгеніміз жөн. Компьютердің жақсы жұмыс
істеуі үшін ең кем дегенде жедел жад көлемі 512mb, қатқыл диск 80гб, бейне
картасы 256 mb тан кем болмауы керек. Компьютер қуаттылығы неғұрлым жақсы
болған сайын оның жұмыс істеу мүмкіндігі де жақсара түспек, әйтпесе
компьютердің жұмыс кезінде жиі тежеліп қалуы, тағы да басқа көптеген
қолайсыз жағдайлар туғызуы әбден мүмкін. Бейне монтаждар жасау керек
болғандықтан ол өңделгеннен кейін арнайы DVD диск тасымалдаушысына жазылуы
керек сондықтан міндетті түрде компьютерде DVD-диск жазуды қолдайтын
дискжетегі болуы керек. Компьютер қуаттылығы толық жұмыс істеуге сай
болғаннан кейін оған бейне көріністерді енгізу үшін қосымша құрылғыларды
орнатуымыз қажет [7].
Енді осы қажет құрылғының бірі ІЕЕЕ-1394 DV-платасы. Плата құны 3000
теңге шамасында болса оның орнатушы файл көлемі 418mb, ал компьютерден
алатын орны 728mb көлем шамасында. 1-суретте ІЕЕЕ-1394 DV-платасы
бейнеленген.
Сурет 1. ІЕЕЕ-1394 DV-платасы Сурет 2. ІЕЕЕ-1394 DV-платасы компьютерге
орнатылғаны
Плата аналық тақтаға арнайы ұяшыққа орнатылып бекітіледі. Суретте
құрылғы компьютерге орнатылғаны бейнеленген (Сурет 2)
Құрылғы толығымен орнатылғаннан кейін компьютер жадына бейне
материалдарды енгізу үшін бейне таспа керек. Суретте сандық бейне таспа
бейнеленген. Бейне таспаларда бірнеше түрлі қазіргі кезде кең қолданыста
жүрген сандық бейне таспалар өйткені оларды арнайы осы құрылғыға қосылу
үшін байланыс ұяшықтары бар [8].
Сандық бейне камераның бір артықшылығы бейне монтаж жасалғаннан кейін
бағдарламаның таспаға жіберу мүмкіндігі болса ол өңделген бейнені қайтадан
өзіне қабылдай алады. Жартылай сандық бейне таспалар арнайы кіші көлемді
ленталы кассеталарға жазады, ал толық сандық бейне таспаларда арнайы қатқыл
дискісі немесе сақтаушы карталары арқылы түсіреді. Олар бір-бірімен арнайы
ІЕЕЕ-1394 байланыс кабелі арқылы қосылады. Кабельдің бір басы ІЕЕЕ-1394
ұяшықты ал екінші ұшы DV-қосқыш болып келеді. Бейне таспа қондырғыға
қосылғаннан кейін жұмыс столының бетінде бірнеше бағдарламалары бар арнайы
сұхбат терезесі пайда болады. Бұл терезенің ішінен пайдаланушы өз еркі
бойынша бейне монтаждар жасау үшін қолайлы бағдарламалардың бірін таңдайды.
Өйткені бұл бағдарламалардың сыртқы ақпаратты ішке енгізу құндылықтары мен
әдістер бір бірінен мүлдем өзге. Төменде бейне монтаж жасау үшін
қолданылатын бағдарламалар терезесі.
Енді осы бағдарламалардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталайық. Өйткені
бұлардың компьютерде бейнелерді монтаждау кезінде, компьютер жадынан алатын
орындарыда бір-бірінен мүлдем өзге, бірінің алатын орны аз болғанмен,
монтаждау процедуралары күрделі, ал енді біреулері алатын орны көп, бірақ
монтаждау кезінде мүмкіндіктері аз. Бұл бағдарламалардың ішінде
тасымалдаушы дискілерге жазу үшін қолданушының пайдалануына өте қолайлы,
және жазу кезінде уақытты үнемді пайдаланатын бағдарламаларда бар,
сондықтан олардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталғанымызда дұрыс. Өйткені
пайдаланушы үшін бұл бағдарламалардың барлығының жұмыс жасау
мүмкіндіктерімен қолайлы жақтарын толық білгені жөн.
Сурет 3. Movie maker бағдарламасы
Бұл бағдарлама WINDOWS ХР операциялық жүйесін орнатқан кезде
автоматты түрде орнатылады. Жұмыс істеу қасиетіне тоқтала кетсек бірнеше
мүмкіндіктері бар, әсіресе сандық фотоаппарат арқылы түсірілген фото
суреттерді енгізе отырып суреттер арасына түрлі эфектілер арқылы өту,
немесе фильмнің басына, соңына түрлі титрлар қою мүмкіндіктері қолданушыға
пайдалануға өте қолайлы жағдайда қарастырылған. Дайын клиптардың аудио
дыбыстық файлдарын жібермей, видео файлдарын жіберу, немесе видео файлдарын
жібермей, аудио файлдарын жіберу мүмкіндіктері өте сәтті көріністер
орындауға мүмкіндік береді. Өңделген бейне көріністі қайтадан бейне
таспаға жазу мүмкіндігі де бар. Ал компьютерге сақтаған кезде 1-минуттық
бейне көріністің алатын орны шамамен 7.50кб. Файл кеңейтілімі *.wmm болып
сақталады [9].
InterVideo WinDVD Creator бағдарламасы:
Бағдарламаның орнатушы файлының көлемі 124 кб ал компьютерден алатын
орны 63.89мб. Бұл бағдарламада басқа бағдарламалар тәріздес монтаждау
мүмкіндігі қолданушыға жұмыс жасауға қолайлы.
Сурет 4. InterVideo WinDVD Creator бағдарламасы
Суретте жұмыс терезесінің бірнеше жұмыс жасау мүмкіндіктері
көрсетілген сонымен қатар бұл бағдарламада арнайы қызметші мәзірлер қатары
бар онда қолданушыға қолайлы бейне көрініс жасау терезелері бар, әрбір
қызметші мәзірлер терезесін қолданушы сәйкесінше әуендер қойып, терезе
өңдерін өзгертіп және бейнені ойнатқыш батырмаларында өз қалауынша өзгертіп
отыруына әбден болады. Бейне көріністерді дайындау кезінде бірнеше титрлар
мен эффект түрлерінде өз мүмкіндігіңше қоюға болады. Бұл бағдарламаның
басты қасиеттеріне тоқталатын болсақ:
Артықшылығы: Бейне таспадан бірден компьютер жадына жазуға болады,
*.avi болатын файлдарды бірден ашуға мүмкіндік береді. Бейне көріністі
бірнеше бөлімге бөліп тақырыпшалар арқылы да қарауға болады. Бейне
көріністер ойнатылып тұрған кезде қажетті жерлерін фото суретке
түсіріп,немесе керек бейне көрініс жерлерін кесіп алып қолдануға болады. Ол
сурет түрінде түседі. Бейне көріністер үстіне қойылған мәтіндер уақытын
көбейтіп азайтуға болады. Үлкен көлемді сақталған жалғаушысы *.avi болатын
файлдарды 4.7cb көлемде болатын DVD-R тасымалдаушы құралына автоматты
түрде өңдеп сыйғызады. Сонымен қатар тасымалдаушыға жазу кезінде уақытты
үнемді жұмсайды. Жазу кезінде диск көлемін қолданушының талабы бойынша
алады [10].
Кемшілігі: Фото суреттер арқылы монтаждау кезінде, немесе бейне
файлдарды монтаждау кезінде бір бөлімнен екінші бөлімге ауысу кезінде сәл
кедергі үзілістер пайда болады. Монтажталған файлдарды *.avi кеңейтілімі
түрінде сақтай алмайды. Өңделген бейне көріністерге мәтіндер теріп өңдеген
кезде мәтіндерді безендіру мүмкіндігі қолданушыға әдемі болып көрінбейді.
Көбінесе мәтіндер жоғары төмен, оңға, солға ғана қозғалыс берумен
шектеледі.Екі көрініс бірдей бір уақытта көрсетілмейді екеуі екі бөлім
терезесінен көрінеді.
InterVideo WinDVD Creator жұмыс терезесінің мәзірлер қатарынан
жаңа(Создать) батырмасын бассаңыз бейне бетті өңдеу жұмыс алаңы терезесінде
бейне өңдерін таңдау түрлерімен бірнеше қызметші батырмалар орналасқанын
көре аласыздар.
Барлық өңдік суреттер мен өңдік дыбыстық әуендер таңдалып қойылып
болғаннан кейін (Создать фильм) мәзірін орындау арқылы тасымалдаушы
дискілерге жазу мүмкіндігіне қол жеткіземіз.
Сурет 5. InterVideo WinDVD Creator жұмыс терезесі
Суретте көрсетілгендей осыдан келіп бейне көрінісіңізге керекті өңдер
түрін алып, егер қаламасаңыз өң таңдау батырмасы арқылы қалаған суретіңізді
қоя аласыз. Бейне ойнатқыш батырмасын басқанша таңдаған өңіңізге арнайы
әуен ойнатып қоюыңызға да болады.Әуенді де өң таңдау батырмасы сияқты
арнайы батырмадан таңдап қоя аласыз.Сонымен қатар бейненнің өзін бірнеше
бөлімдерге бөліп арнайы терезелермен де қосуға болады. Ал компьютерге
сақтаған кезде 1-минуттық бейне көріністің алатын орны 60.0 кб. Файл
кеңейтілімі *.wср болып сақталады. Бағдарламаның өзінде өңделіп сақталған
файлды басқа бағдарламалар аша бермейді. Тасымалдаушы құралдарға жазу
кезінде 4.7gb көлемді дискілерге 35-40 минут шамасынан аспайды. Бұл
бағдарламада қолданушы үшін ең тиімді жағы өңделген бейне көріністерді
қайтадан бейнетаспаға жібере алады. DVD-тасымалдаушы дискілерге жазу
кезінде бейне ақпараттардың уақыт көлеміне қарай отырып жазуға болады
Сондықтан көбіне өңделген бейне көріністерді тек тасымалдаушы дискілерге
ғана жазу үшін қолданған қолайлы болып табылады [11].
NERO бағдарламасының қасиеттері мен мүмкіндіктері.
NERO-бағдарламасының бірнеше версиялары бар, соның ішінде жұмыс
істеуге қолайлы да мүмкіндігі көп түрі ол NERO-ның 7-версиясы. Оның жалпы
жүктеу файлының көлемі 105мб ал компьютерден алатын орны 274мб.Біз неге бұл
түрін таңдап отырмыз деген сұраққа тоқталатын болсақ оның NERO VISION
бөлімі жұмыс жасау үшін өте қолайлы. Суретте NERO VISION жұмыс терезесі мен
қызметші мәзір батырмалары.
Сурет 6. NERO бағдарламасы
Бұл бағдарламамен де монтаждау жұмыстарын жасауымызға болады. Басқа
бағдарламалармен салыстырғанда кемшілігі монтаждау кезінде көлемі үлкен
файлдар көрініс немесе дыбыстық жолдарынан бір біріне сай келмей қалады. Ал
оның артықшылығы көлемі 15-20гб көлемді бейне файлдарды 4.7gb көлемді
дискіге сыйғызып жазады нәтижесінде файлдың бейне көрінісі, дыбыстық
файлдары ешқандай зақымданбайды. Монтаж жасау кезінде мәтіндік қозғалыстары
қолданушыға өте тартымды көрінеді. Дискіге жазу кезінде мүмкіндіктері өте
көп [12].
Ulead VideoStudio 8 бағдарламасының қасиеттері мен мүмкіндіктері.
Ulead VideoStudio 8 бағдарламасының орнатушы файлының көлемі 627мб
компьютерден алатын орнының көлемі 3881.00мб бұл бағдарлама негізінен ІЕЕЕ-
1394 құрылғысының стандартты бағдарламасы. Өйткені ол ІЕЕЕ-1394
құрылғысының орнатушы дискісінің ішінде қызметші бағдарлама ретінде
орналасқан. Басқа бағдарламаларға ұқсас бұл бағдарламамен де бейне
монтаждар жасаудың бірнеше мүмкіндігі бар. Бұл бағдарламаның артықшылығы
бейне үзінділерінің арасына өту эффектілерін қойған кезде мұндағы
эффектілер қоры басқа бағдарламаларға қарағанда өте көп, және ол әр түрлі
тақырыптар бойынша көрсетілген. Суретте Ulead VideoStudio 8 бағдарламасының
жұмыс алаңы бейнеленген.
Сурет 7. Ulead VideoStudio 8 бағдарламасы
Мұнда сонымен қатар суретте көрсетілгендей монтаждау кезінде тақырыпқа
сай арнайы бейне файлдар мен дайын суреттер қоры да пайдаланушыға көп
жеңілдік береді. Монтаждалған бейне файлдарды жазу кезінде бейне файлдың
басында немесе соңында қоятын арнайы бейнелік ойнатқыштары бар және оларға
қолданушы өз керегінше жазып мәтіндерін өзгертуіне де болады. Ал егер
монтаждалған файлды компьютер жадына сақтайтын болсақ онда *.кеңейтілімі
бар файл болып түседі. Тасымалдаушы құралдарға жазған кезде бұл
бағдарламада жұмыс жасау өте қолайлы уақытты үнемі пайдаланады. Бұл
бағдарламаның кейбір кемшіліктеріне тоқталсақ монтаждау кезінде бірнеше
бейне үзінділерді бір уақытта көрсете алмайды.
TitleDeko бағдарламасы.
Бұл бағдарлама көбінесе атына сай монтаждау кезінде мәтіндер жазып қою
үшін өте жиі қолданылады. Жалпы орнатушы файл көлемі 162 кб компьютер
жадында алатын орны 4.44мб. Мәтіндерді қолданушы өз қалауынша өңдеп өзгерте
алады бірақ бір кемшілігі жазылған мәтінге қозғалыстар енгізілмейді.
Сурет 8. TitleDeko бағдарламасының жұмыс аймағы бейнеленген.
Суретте бейнеленгендей қолданушы қаріптер түрін керекті түстерін
қолымен өз қалауынша таңдап қоя алады. Мәтінге дайын түстерден немесе
қызметші батырмалар, мен мәзірлерді пайдалана отырып түстерді өз қалауынша
таңдай алады. Бұл бағдарламадағы жұмысты аяқтап сақтау керек болған
жағдайда бағдарламада жасалған ақпараттар *.tga кеңейтілімі бар файл болып
түседі. Бұл кеңейтілімдегі файлды жиі қолданыстағы *.jpg кеңейтілімді
файлға ауыстырып содан кейін қолдануға болады [13].
Pinacle бағдарламасы.
Бұл бағдарлама басқа бағдарламаларға қарағанда өте кең көлемді, өте
ауқымды бағдарламардың бірі. Adobe Premiere Pro бағдарламасымен бірдей роль
атқаратын бағдарлама десе де болады. Алдыңғы бағдарламаларға қарағанда
мұндағы мүмкіндіктер өте көп, жоғарыда айтылған бағдарламалармен жұмыс
жасап білген адамға бұл бағдарламамен де жұмыс жасау аса көп қиындықтар
туғыза қоймайды. Бұл жұмыс істеу мүмкіндігі күрделірек болғандықтан оның
компьютерден алатын орны да ерекше ол 4.3гб орын алады.
Сурет 9. Pinacle бағдарламасы
Pinacle бағдарламасы жұмыс жасау мүмкіндіктері өте көп, Adobe
Premiere Pro бағдарламасы тәріздес үлкен бағдарлама болғандықтан қолданушы
бұл екі бағдарламаның біреуін қарастырғаны дұрыс, өйткені бұл
бағдарламалармен қатар жұмыс жасау компьютер жұмысын тежейді. Қазіргі кезде
монтажға арналған бағдарламалардың саны өте көп, олай болса біз қазіргі
кезде кең қолданыста жүрген солардың ішіндегі ең нәтижелісі Adobe Primerе
бағдарламасы. Бұл бағдарлама 1991 жылы пайда болып, үстелдік компьютерлер
жүйесінде бейнемонтаж жасау бағдарламаларының озығы болды. Осы
бағдарламаның соңғы түрлері кәсіпқойлар үшін жасалып, қоданушыға
бейнемәліметтерді өңдеудің өте ыңғайлы құралдарын, жоғары сапасын және
өнімділігін ұсынады [14].
1.4 Adobe Premiere Pro бағдарламасының мүмкіндіктері
1.4.1 Бейне материалдарды импорттау
Premiere бағдарламасын қосқаннан кейін төменде көрсетілген суреттей
диалогты терезе пайда полады. Бұл терезеде, арнайы батырамаларды басып,
жаңа жоба құруға(New Project батырмасы), сақталған жобаны ашуға (Open
Project батырмасы), үстіңгі сол жақ бөлігіндегі сілтемелер арқылы соңғы
сақталған жобаларды ашуға болады, немесе мәлімет алу жүйесін ашуға (Help)
болады.
Сурет 10. ADOBE PREMIERE PRO бағдарламасы
Жұмысымызды жаңа жоба жасаудан бастайық.
New Project батырмасын басыңыз, сол кезде төмендегідей терезе пайда
болады.Бұл терезе 2 бөлімнен тұрады: Load Preset (дайын орнатуларды
таңдау), Custom Settings (таңдамалы орнатулар).
Сурет 11. Жаңа жоба жасау
Load Preset бөлімінің сол жақ Available Presets тізімінен DV - PAL -
Standart 32kHz (стандарты PAL цифрлік видео, 32 кГц стандартты дыбыс)
орнатуын таңдаңыз.
Төменгі жағында Browse... батырмасын басып, жобаның қай бумада
сақталатынын көрсетеміз және Name мәьіндік бөлігіне жобаның атын теріп ОК
батырмасын басыңыз
Жаңа жоба құрғаннан кейін, Premiere бағдарламасының негізгі терезесі
ашылады. Мұнда бірнеше енгізілген терезелер орналасады, олардың әр қайсысы
әр түрлі операцияларда қолданылады. Олардың ішінен ең бастылары:
Project (Жоба) — жобаның құрамдары ораналасуы үшін;
Timeline (Монтаждық стөл) — уақыт шкаласы бойымен орналасқан төрт
бұрышты блоктар түрінде көрсетілген фильмді құрайтын бөлек клиптарды өңдеу
үшін;
Monitor (Монитор) — фильмді қарау үшін қолданылады;
Ескертпе: Клип дегеніміз бастапқы медиа-файлдардың (видео, дыбыс,
графикалық файлдар) құрамы.
Project терезесі фильмдер мен клиптердің қоймасы болып табылады, ал
қалған екеуі монтаждау процессінде қолданылады. Барлық үш терезелер өз
жағынан бөліктерге бөлінеді, ол терезенің үстіңгі бөлігінде көрсетіледі.
Сурет 12. Фильмдер мен клиптердің қоймасы
Үш негізгі терезелермен қатар, оң жақ төменгі бөлігінде палитра деп
аталатын қосымша терезелер көрсетіледі:
History (Журнал) — соңғы орындалған әрекеттерді қарау үшін немесе
оларды кері қайтару үшін қолданылады;
Info (Ақпарат) — белгіленген объектіге байланысты ақпаратты көрсетеді.
Effects (Эффектілер) - клиптарға байланысты әр түрлі эффектілерді
қолдану үшін арналған.
Effect Controls (Эффектіні басқару) - қолданған эффектіні өзгерту үшін
арналған.
Title Designer (Титрладың дизайнері) - титрларды жасау және өңдеу
терезесі.
Audio Mixer (Дыбыстық микшер) - дыбыстарды өңдеу үшін арналған.
Premiere бағдарламасында монтаждау принципі бастапқы клиптарға
байланысты әрекеттерді орындауда негізделген.Ол әрекеттерді Tools
терезесінде орналасқан арнайы құрал арқылы орындайды.
Ескерту: Егер Premiere бағдарламасын қосқан кезде кейбір қосымша
терезелер көрсетілмесе, онда Windows менюін қолданыңыз [15].
Клиптарды импорттау
Premiere бағдарламасында фильмдер екі клиптардан, дыбыстық және бейне
жолдардан тұрады. Клиптарды жобада қолдану үшін керек бастапқы видео немесе
дыбыстық материалдар компьютерде сақталған болса, онда оларды импорттау
керек. Ол үшін:
File → Import командасын орындаңыз (немесе File → Import Recent File -
соңғы қолданылған клиптарды импорттау);
Пайда болған терезеден керек клипті тышқан арқылы көрсетіп, Ашу
(Открыть немесе Open) батырмасын басу керек.
Импортталған клип project терезесінің негізгі бөлігінде орналасады:
13 сурет. Рroject терезесінің көрінісі
Premiere бағдарламасына импортталатын файлдар форматтары:
AVI, MOV, MPEG, Open DML, WMF - бейне файлдар;
AIFF, MP3, WAV, WMA - дыбыстық файлдар;
AI, PSD, BMPDIBRLE, GIF, ICO, PRTL, JPEG, PICT, TGA, TIFF, PCX,
FLCFLI - тұрақты графикалық файлдар;
animated GIF, Filmstrip, PICT, TGA, TIFF. - тұрақты графикалық
файлдардың тізілімі немесе анимациялық-графикалық файлдар;
Клиптарды нөмірлеу (оцифровка)
Жобаға қажет клиптар әр қашанда компьютерде дайын медиа-файл күйінде
бола бермейді. Көбіне клиптар бейнетаспаларда немесе басқа да соған ұқсас
құрылғыларда орналасады. Компьютерге жалғанған сыртқы құрылғылардан
клиптарды енгізу процессі нөмірлеу деп аталады. Сыртқы құрылғы ретінде
бейнемагнитофон, бейнекамера немесе қазіргі заманғы цифрлік құрылғылар
болуы мүмкін.
Premiere бағдарламасында клиптарды нөмірлеудің келесі жолдары мүмкін:
аппараттық бақылаусыз — сыртқы құрылғыда орналасқан клиптің көрсетілуі
немесе тоқтатылуы сол сыртқы құрылғының өзінде жүзеге асырылады;
ақпараттық бақылаудың көмегімен (device control) — сыртқы құрылғыларды
бақылауды Premiere бағдарламасының өзінде жүзеге асыру;
Premiere бағдарламасында клиптарді нөмірлеу қалай жасалатынын
қарастырайық:
Сыртқы бейнесигнал көзін нөмірлеу құрылғысы арқылы компьютерге
жалғаңыз.
Меню жолынан FileCapture (ФайлНөмірлеу) командасын орындаңыз..
Біраз уақыттан кейін Capture терезесі пайда болады:
Сурет 14. Capture терезесі
Capture терезесінің менюінен керек нөмірлеу түрін таңдаңыз:: Record
Video (тек қана видеоны жазу), Record Audio (тек қана дыбысты жазу) немесе
Record Video and Audio (видео мен дыбысты жазу).
15- сурет. Видео мен дыбысты жазу
Сонымен қатар басқа да қосымша параметрлерді таңдауыңызға болады.
Capture терезесі екі бөлімнен тұрады:
Logging (Формуляр) — ең негізгі атрибуттар орналасқан бөлім
Settings (Установки) — нөмірлеу процессін реттеу бөлігі.
Сурет 16. Logging бөлімі.
Clip Data (Клип мәліметтері) тобында клиптің келесі параметрлерін
көрсетуге болады:
Clip Name (Клип аты);
Таре Name (Бейнетаспа аты);
Description (Сипаттама);
Scene (Сцена);
Shot Take (Түсіру);
Log Note (Формулярларға қосымшалар).
Settings бөлімі.
Capture Locations тобында клиптің келесі параметрлерін көрсетуге
болады:
Video - бейне мәліметтің қай бумаға жазылуын көрсетеміз.
Audio - дыбыстың қай бумаға сақталатынын көрсетеміз.
Video және Audio параметрлерінің қасында орналасқан ашылатын тізім
арқылы бейне немесе дыбыстық мәліметтердің сақталатын бумаларын көрсетеміз
- My Documents (Мои документы бумасы), Same as Project (Жоба сақталған
бумаға), Custom (Таңдамалы) тізімнің жанындағы Browse батырмасы арқылы
керек буманы өзіңіз көрсетесіз.
Егер сіздің құрылғыңыздың аппраттық бақылау функциясы болмаса, онда
келесі әрекеттерді орындаңыз:
Capture терезесінің төменгі жағында орналасқан Жазу батырмасын
басыңыз.
Құрылғыдағы Көрсету батырмасын басыңыз.
Қажет клипті жазып болғасын Тоқтатубатырмасын басыңыз
Пайда болған Log Clip (Клип формуляры) терезесінде клиптің атын
енгізіңіз.
ОК батырмасын басыңыз
Егер сіздің құрылғыңыздың аппараттық бақылау функциясы болса, онда
айтылып кеткен әрекеттердің тек екіншісін орындамайсыз. Өйткені ол әрекет
автоматты түрде орындалады [16].
Осыдан кейін цифрленген файл Settings бөлімінде көрсетілген бумада
пайда болады, ал Capture терезесі келесі клипті нөмірлеуге дайын болады
және алдында көрсетілген клиптің аты келесі клиптерге орнатылады, сонымен
қатар, цифрленген клип автоматты түрде жоба қоймасына орналасады.
Сурет 17. Log Clip терезесі
Adobe Systems Incorporated - американдық көп ұлттық,
компьютерлік бағдарламалық жасақтамалар жасаумен айналысатын компания. Штаб
пәтері Сан-Хосе қаласында (Калифорния штаты, АҚШ) орналасқан. Компания өз
құрылуынан бастап мультимедиялық және шығармашылық бағыттағы компьютерлік
бағдарламлық жасақтамалды өндірумен айналысып келеді. Соңғы жылдары
ғаламтор арқылы жұмыс істеуге арнаған бағдарламаларды да едіріп келеді.
Компания Portable Document Format (PDF) форматы мен Adobe Creative
Cloud (бұрынғы Adobe Creative Suite) бағдарламалар жасақтамаларымен
танымал.
Компанияны 1982 жылы ақпанда Джон Уорнок пен Чарльз Гешке құрды. Олар
өздерінің жасап шығарған PostScript бетті сипаттау тілін дамыту және одан
коммерциялық табыс табу мақсатымен Xerox PARC компаниясын кетіп қалды. 1985
жылы Apple Computer PostScript-ке оны лазерлі принтерлерде қолдану туралы
лицензия берді, соның нәтижесінде қағаз құжаттарды компьютермен басып
шығару саласы кең тарады.
Компанияның бағдармаларын үш топқа бөлуге болады:
Өзекті бағдарламалары: Adobe Creative Suite, Adobe Acrobat, Adobe
After Effects, Adobe Audition, Adobe Bridge, Adobe Dreamweaver т.с.с
Сатып алынған бағдарламалары: Syntrillium Cool Edit Pro, Macromedia
Studio, Macromedia Breeze, Macromedia Web Publishing System.
Беделсіз (өзекті емес) бағдарламалары: Adobe ImageReady,Adobe
Atmosphere, Adobe Dimensions, Adobe ImageStyler, Adobe InProduction.
Adobe Systems корпарациясының бейне монтаж жасауға арналған көптеген
бағдармалық пакеттері бар, солардың ішінде Adobe After effects
бағдарламасына тоқталып кетсек.
Adobe After Effects. Қазіргі заманда компьютерде безендіру
жұмыстарын жүзеге асыру қарқынды дамып келе жатыр. Безендіру жұмыстары
қазір барлық жерлерде қолданылады: жарнамалар жасауда, түсірілген
бейнелерге бейнемонтаж жасауда, фильмдердің бейнелерін қиып алып
бейнеклиптер жасауда және т.б. безендіру мүмкіндіктерін жүзеге асыруда
компьютердің маңызы өте зор.
After Effects бағдарламасы өзінің атқаратын жұмысына байланысты,
бәрімізге мәлім Premiere Pro бейне редакторына ұқсас болып табылады. Бірақ
After Effects бағдарламасында ұзақ уақытқа созылатын бейнемонтаждарды өңдеу
тиімді емес болып табылады. Жоғарыда атап өтілген бағдарламалар бір-бірін
толықтырады: Premiere Pro бейнелерді өңдеу жұмысымен айналысады, ал After
Effects бағдарламасының көмегімен осы бейнелерді қызықты ететін арнайы
құбылыстар жасауға болады. Сонымен, After Effects бағдарламасын қысқа
жарнамалар және презентациялық роликтер жасау үшін қолданған дұрыс [17].
After Effects бағдарламасы көптеген бейне және дыбыстық әсерлерге ие
және Сіз оларды өзіңіздің жобаларыңызда қолдана аласыз. Бұл бағдарламаның
ең тиімді жағы, ол әсерлер және олардың анимацияларын басқару болып
табылады, әсерлер көптеген орнатылған параметрлерге ие және олар кілттік
кадрлардың көмегімен уақытқа байланысты көп заттарды өзгерте алады. After
Effects бағдарламасының құрамында бар дыбыс және бейне әсерлердің
қосарлануларына қарамастан, бағдарламаға қосуға болатын шеттен келген
өндірушілердің әсерлерінің де саны көп, оладың көмегімен Сіз бейне өнім
өндеу кезінде әр түрлі қимылдармен қатар кез келген бейнелерді құруға
мүмкіндігіңіз бар.
Adobe компаниясының бағдарламалар жиынтықтары After Effects жаңа
бағдарламалау түрімен толықтырылды. After Effects бағдарламасы нені
білдіреді және ол не үшін қолданылады? Ең алдымен After Effects
бағдарламасы үйлесілімділікті және пост өңдеуді қамтамасыз етеді. Егер
қарапайым тілмен түсіндіретін болсақ, онда осы бағдарлама көрінетін және
дыбыстық қозғалыстарымен, бейнелердің анимациясымен және қысқа
бейнероликтерді жинақтаумен айналысады.
After Effects бағдарламасын не үшін қолдану керек? Жоғарыда аталып
өткендей, After Effects бағдарламысының көмегімен шағын жарнамалар және
презентацилық бейнероликтер құруға болады. Сонымен қатар, Сіз Premiere Pro
бағдарламасында өңделіп жатқан киноның үзіндісін көшіре аласыз, ол
бейнеәсерлер, бейнелер түзетулерін, титрларды орналастыру және т.б.
әрекеттерді орындау үшін пайдаланылады. Сіз жарқын анимациялық бейнелер,
анимацияланған логотип және басқада көптеген әрекерттерді орындай аласыз.
Егер, Сіз кино өңдеу жұмыстарымен, бейнежарнамалар немесе жай ғана бейне
құрайтын болсаңыз, After Effects бағдарламасы Сіздің қол жетпес серігіңіз
болып табылады. Бейнелерді өңдейтін басқа бағдарламалар сияқты, After
Effects бағдарламасы компьютердің бағдарламалық және аппараттық
қамсыздандыруларына белгілі бір шарттар қояды. Осы шарттарды қарастырып
шығайық: Сіздің компьютеріңіз осы шарттарды орындауларына байланысты,
орындап отырған жобаңыздың жылдамдығы мен тиімділігі қамтамасыз етіледі.
After Effects бағдарламасының дұрыс жұмыс істеуі үшін Сіздің
компьютеріңіз келесі компоненттермен қамсыздандырылуы тиіс:
- Intel Pentium 4, Intel Centrino, Intel Xeon немесе Intel Core Duo
процессорының болуы тиіс;
- DV форматымен жұмыс істеу үшін 1Гб көлемді ОЕСҚ (оперативті есте
сақтау құрылғысы) болуы тиіс және HDV және HD форматтарымен жұмыс істеу
үшін 2Гб кем емес жады болуы тиіс;
- 32 бит түс тереңдігіне байланысты 1024-тен 768 дейінгі кеңейтілімді
қамтамасыз ететін бейнекартасы болуы керек. Бағдарламаның интерфейсі
көптеген терезелерден тұрады, оларды тақталар деп те атайды, сондықтан
тиімді жұмыс істеу үшін жоғарғы кеңейтілімдермен жұмыс істеу талап етіледі;
- DVD бағдарламасын орнатуға арналған құрылғысы болуы керек.
Қатты дискіде бағдарламаның файлдары және жобаның шығыс
компоненттеріне (бейнеклиптер, дыбыстық және графиктік файлдар, сонымен
қатар бағдарламамен жұмыс барысында құрылған уақытша файлдар) жадының бос
орындары жеткілікті болуы тиіс. After Effects бағдарламасын орнату үшін
дискідегі жадының бос орны 3 Гигабайттан кем болмауы тиіс. Компьютерде
Service Pack 2 түзеу дестесі бар Windows XP немесе Windows Vista
операциялық жүйелері орнатылған болуы керек.
Бағдарламамен жұмысты бастамастан бұрын, After Effects бағдарламасын
іске қосып және оның интерфейсімен танысайық:
- Тышқан көрсеткішімен Windows операциялық жүйесінің Пуск (Start)
батырмасына апарып басыңыз. Экранда Windows-тың негізгі мәзірі пайда
болады.
- Пайда болған негізгі мәзірден Все программы – Adobe After Effects
(All Programs – Adobe After Effects ) командасын орындаңыз. Экранда
бағдарламаның бейнесі пайда болады, уақыт өте бағдарламаның негізгі
терезесі пайда болады [18].
Бұрында Adobe (Photoshop, Premiere Pro, Flash) бағдарламаларымен жұмыс
істеген қолданушыларға бағдарламаның интерфейсі таныс болып көрінеді. Осы
компанияның барлық бағдарламалары бір-біріне ұқсас және оңай есте
сақталатын болып табылады. After Effects бағдарламасының басты
терезелерінде неше түрлі терезелер болады және олар палитралар деп аталады.
Кейбір палитраларда қосымшалар болады. Оң жақтың жоғарғы жағында орналасқан
палитраға көңіл аударыңыз. Осы берілген палитра Info (ақпарат) және Audio
(дыбыс) қосымшаларына ие. Сонымен қатар, жаңа палитралардың ашылуларына
байланысты қосымшалардың саны көбеюі мүмкін және олар өз алдына жеке-жеке
палитралар да болып кетуі мүмкін. Сондықтан қателіктер болмас үшін біз
қосымша терминін қолданбайтын боламыз. Егер Сіз тәжірибе жүзінде жұмыс
істеп жатқан кезде, Сізге палитраға өтіңіз ... немесе палитрадан
таңдаңыз...құрал ... деген сөздер шықса, Сіз осы атауға ұқсас қосымшаға
көшесіз немесе осы атауға сәйкес қосымшадан құралды таңдайтын боласыз.
Сурет 18. After Effects бағдарламысының жұмыс терезесі
After Effects бағдарламасының негізгі терезесінің ортасында ең үлкен
палитра орналасқан, ол Composition (Композиция) деп аталады. Осы палитраның
алдын ала қарау аймағында Сіз құралып отырған бейнеңізді көре аласыз,
сонымен қатар кейбір параметрлерді өзгерте аласыз (оларға көлемі және
суреттің орналасуы немесе бейне әсердің элементтері). Composition
(Композиция) палитрасының төменгі жағында тепе-теңдікті сақтайтын
элементтер орналасқан, ол арқылы Сіз қарастырылып отырған бейненің сапасын
және масштабын өзгерте аласыз және т.с.с.
After Effects бағдарламасының негізгі терезесінің төменгі жағында
Timeline (монтаж терезесі) палитрасы орналасқан. Бұл негізінен ең басты
палитра болып табылады, бұл палитрада бейненің монтажы және бейнені
жинақтау жүзеге асады. Сонымен қатар, бұл жерде жобаны жасау барысындағы
қолданылып отырған элементтердің дыбыстық әсерлері, бейнелердің
параметрлерінің өзгерістері және кілттік кадрлар жүзеге асады.
Timeline палитрасының қолданбалары (бейне, графикалық және дыбыстық
файлдар) бірінен кейін бірі орналасады. Қолданбалардың бұлай орналасуын Сіз
кез келген бейнередакторларда кездестіре аласыздар. Бірақта, After Effects
бағдарламасында қолданбалар жолдарда емес қабаттарда орналасады. Сонымен,
Timeline (монтаж терезесі) палитрасында орналасқан графикалық немесе
бейнефайлдар жалпы бейне көріністің жеке-жеке қабаттары дегенді білдіреді.
Timeline палитрасы көлденең орналасқан екі бөлікке бөлінеді. Оң бөлігінде
әр түрлі параметрлерге арналған кілттік кадрлар құрылады, олар бейне
әсердің қабаттарында қолданылады, ал сол жақ бөлігінде әр кілттік кадрларға
арналған әсерлердің параметрлері орнатылады [19].
After Effects бағдарламасының жұмыс терезесінің сол жағында Project
(Жоба) тақтасы орналасқан. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1 БЕЙНЕ МАТЕРИАЛДАРДЫ КОМПЬЮТЕРГЕ ЕНГІЗУ ... ... ... ... ... ... 5
Виртуалды ұғымына 5
түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
... . 9
Виртуалды альбом құруға арналған
бағдарламалар ... ... ... ... ... . ... ... ...
Бейнемонтаж жасау бағдарламаларына
сипаттама ... ... ... ... ... ... . ... ... ..
Adobe Premiere бағдарламасының 18
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... . ... ... ...
Бейне материалдарды 18
импорттау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Импортталған бейне көріністі өңдеу 31
тәсілдері ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
1.4.3 Өңделген бейне файлдарды 47
экспорттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ВИРТУАЛДЫ АЛЬБОМ - ЭЛЕКТРОНДЫҚ ЖОБАСЫН ҚҰРУ ... ... 50
Бейнемонтаж жасаудағы 50
нұсқаулық ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
Бейнемонтаж жасаудағы әдістемелік 69
құралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 72
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 74
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында ақпараттандыру процессі басталған кезден
бастап-ақ оны қолданудың тиімді жолдары іздестіріле басталды. Басында мәтін
теру, электронды кестемен жұмыс жасау сияқты дайын программалардың көмегіне
жүгінсе, қазіргі уақытта әр-түрлі салада өзіне әмбебап программалар
дайындауға көшті.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін ақпараттандыру еліміздің
даму стратегиясының негізгі бағыттарының бірі, себебі ХХІ ғасыр – білім
беру жүйесін ақпараттандыру ғасыры. Сол себепті, бүгінгі таңда компьютерді,
Web технологияны, интернетте программалауды, компьютерлік графиканы,
бейнемонтаждарды жасайтын бағдарламаларды және тағы басқаларды білу өзекті
мәселелердің бірі болып отыр.
Жаңа технологияларды оқып үйренумен қатар, оларды қолдану кез келген
білім ошақтарында жоғарғы оқу орындарында жүзеге асырыла бастады.
Технологияның жетіліп дамығаны сондай сыртқы ақпараттарды да компьютерге
енгізіп, оны өңдеп, қайтадан сыртқа шығару мүмкіндіктеріне қол жеткізіп
отырмыз. Жаңа технологиялық әдістерді тек теориялық тұрғыда ғана
қарастырмауымыз керек, оны оқып үйренудегі білімімізді тәжірибелік
тұрғыда, яғни күнделікті тұрмыста, үйде, немесе басқа да өндіріс
салаларында қолдана білгеніміз жөн. Жаңа технологияларды меңгере отырып,
жұмыс жасау үшін басты міндеттердің бірі компьютердің барлық жұмыс
жасау мүмкіндіктері мен бағдарламалардың қамсыздандыру ерекшеліктеріне,
қолданушы үшін компьютерге қойылатын талаптарға сай жұмыс жасауы қажет.
Осындай үлкен алға қойылған бүгінгі күннің талаптарынан болашаққа деген
қөзқарас, технологияны меңгеруге деген талпыныс, қызығушылық арта түспек.
Қазіргі әлеуметтік желі дамыған заманда кез-келген мекемеде газеттер
мен журналдарға жарнамаларға тапсырыс беру немесе виртуалды парақшалар мен
буклеттер жасау қажеттілігі туындады. Олардың кейбіреулері осындай
жұмыстарды арнайы дизайнерлік бюролар мен жарнамалық агенттіктерге
тапсырса, кейбіреулері қолда бар программалық құралдарын пайдаланып, өз
күштерімен жасауға тырысады.
Дегенмен, білім саласында өздерінің үздік шәкірттері туралы жарнама
жасайтын виртуалды альбомдар жоқтың қасы. Сондықтан біз зерттеу тақырыбын
Физика-математика факультетінің белсенділері және оқу озаттары виртуалды
альбомын құру деп алдық және бұл зерттеу тақырыбының өзектілігін
анықтайды.
Зерттеу объектісі: Виртуалды альбомды қолдану салалары.
Зерттеу пәні: білім беру саласының жұмысын жарнамалау процесі.
Зерттеу жұмысының мақсаты: виртуалды альбом және бейнемонтаж жасауға
арналған бағдарламаларды зерттеп, тиімдісін анықтап, сол бағдарламалардың
мүмкіндіктерін қолданып физика-математика факультетінің белсенділері мен
оқу озаттарын бейнелейтін виртуалды альбом құру.
Зерттеудің мақсаты және пәні негізінде келесі міндеттер анықталды:
• қажетті материалдарды, мәліметтерді жинақтау, талдау;
• виртуалды альбом, бейнемонтаж жасауға арналған бағдарламалардың
жіктемесін анықтау және олардың мүмкіндіктерін оқып-үйрену;
• факультеттің белсенді және озат оқитын білімгерлерін анықтау және
бейнероликке түсіру;
• түсірілген бейнероликтерге монтаж жасау;
• физика-математика факультетінің белсенділері мен оқу озаттары жайлы
ақпарат беретін виртуалды альбом құру.
Теориялық негізі: бейнемонтаж жұмыстарын жүргізудегі жетістіктер,
Adobe Premiere бағдарламасының мүмкіндіктерін көрсетуге арналған
еңбектер.
Әдіснамалық негізі: ғылыми және арнайы әдебиеттерді талдау,
бейнемонтаж жұмыстарын жүргізугеа арналған программалық өнімдер және
техникалық құралдар.
Зерттеудің жаңалығы:
• виртуалды альбом, бейнемонтаж жасауға арналған бағдарламалардың
жіктемесі анықталып, олардың мүмкіндіктері зерттелді;
• факультеттің белсенді және озат оқитын білімгерлері анықталып, олар
бейнероликке түсірілді;
• түсірілген бейнероликтерге монтаж жасалды;
• физика-математика факультетінің белсенділері мен оқу озаттары жайлы
ақпарат беретін виртуалды альбом құрылды.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: зерттеу нәтижесінде жасалған
виртуалды альбомды кез-келген оқу орны және виртуалды альбом жасап
үйренемін деушілер шын мәнінде қолдана алатындығында.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі, жұмыстың мақсаты,
нысаны мен пәні, міндеттері, зерттеудің теориялық және әдіснамалық
негіздері, жаңалығы, жұмыстың практикалық маңыздылығы баяндалған.
Бірінші бөлімде виртуалды альбом ұғымына түсінік беріліп, оларды
жасауға арналған бағдарламалардың және бейнемонтаж жасауға арналған
бағдарламалардың мүмкіндіктері баяндалған.
Екінші бөлімде құрылған виртуалды альбомның сипаттамасы берілген
Қорытындыда зерттеу жұмысының ұсыныстары мен қорытындылары тұжырымдалған.
1 БЕЙНЕ МАТЕРИАЛДАРДЫ КОМПЬЮТЕРГЕ ЕНГІЗУ
1.1 Виртуалды ұғымына түсініктеме
Әрбір қoғамның өзіндік құндылықтарының маңызды өлшем екенін қанша
жерден мoйындасақ та, әлемдік мәдениеттегі қазіргі жағдайды көбінде
еурoпалық өмір үлгісінің басымдық танытуы деп қарастыруымыз керек. ХХ
ғасырда бұл жағдайды oйшылдар еурooрталықтық деп атады. Еурoпалық
құндылықтар жүйесін oрнықтыруға Еурoпаның және АҚШ-тың экoнoмикалық,
технoлoгиялық және әскери басымдылығы қуат беріп oтыр. Ақпараттану
идеoлoгиясы ақпараттық мәдениет фенoменін дүниеге әкелді. Қазіргі заман
мәдениетін басқашалай ақпараттық мәдениет деп те атайды. Өйткені, қазірде
ақпарат қoғам өмірінің маңызды элементі бoлып, адам өмірінің барлық
саласына әсер етіп oтыр. Ғаламтoрдың пайда бoлуымен бірге, әлемдегі
адамзаттың өзара тәуелді байланысының қалыптасуы – жаһандану үдерісін
туындатты. Жаһандануға адамзат өміріне саяси-экoнoмикалық өзгерістер
әкелетін кұбылыс деп қана қарауға бoлмайды. Жаһандану ұлттық құндылықтарды
сақтай oтырып, ғаламдық қатынастарға бейімделу деген үлкен мәселені күн
тәртібіне қoйып oтыр.Міне, қысқаша қайырсақ, қазіргі заман мәдениетіне тән
сипаттамалар реті oсындай. Ары қарай қазіргі заман мәдениетінің бедерін
салып oтырған ақпараттық технoлoгияларға, oлар туындатқан рухани мәдениет
үлгілеріне нақтырақ тoқталуды қажет көріп oтырмыз.
Кoмпьютерлік технoлoгиялар жетістігінің арқасында адамда жаңа өмір
сүру кеңістігі (көзбoяу бoлса да) – киберкеңістік пайда бoлды. Oл
кеңістікте бүкіл әлем бізге мoнитoр экранынан нақты шындық іспеттес бoлып
көрінгенімен, oл өзінің қoлмен ұстауға келерлік заттық тығыздығынан,
қаттылығынан айырылған мөлдір әлем [1].
Ғаламтoрды пoстмoдерн (мoдерн дәуірінен кейінгі) заманының ұлы
гипермәтіні деуге бoлады. Қазірде ғаламтoр бірнеше милиoндаған
кoмпьютерлердің басын қoсып oтырған ашық жүйе. Ғаламтoр әу бастан либералды
мәнге ие. Oнда көп нәрсеге рұқсат етілген. Ғаламтoрға ілінген мәтін еркін
пайдалануға берілген мәтін.
Бүгінгі қoғамды қoршаған ақпараттық шындық адамзатты 70-80 жылдарғы
шындықтан мүлдем бөлек. Oл виртуалды шындық туындатқан ғайып бoлмысқа
байланысты. Oсы виртуалды шындық тіркесі көп қoлданылып жүргенімен, oның
мағынасының түсініксіз, көмескілеу екендігі белгілі. Әдетте, бұл термин
кoмпьютермен байланысты пайдаланылатындығы ғана анық. Виртуалды шындық
әлемінде бізге үйреншікті кітаби мәдениет мәтіні де өзгеріске ұшырап oтыр.
Бұрынғы бірөлшемді, бір сызық бoйына тізбектелген бір жазықтықтағы түзу
мәтін oрнына көпөлшемді электрoнды гипермәтін келді. Гипермәтін
кеңістігінде бірнеше мәтіннің қатар oрналасуы мүмкін, тіпті, мәтіндегі кез
келген сөз немесе автoр туралы бүкіл керекті мағлұматты ала алатын басқа
сайт парақтары тұруы мүмкін. Виртуалды шындық ұғымын 1970 жылдардың
сoңында Массачусетс технoлoгиялық институтында oйлап тапты деген де дерек
бар. Oл шындықтың кoмпьютер көмегімен берілген үшөлшемді макрoүлгісін
анықтау үшін пайдаланылған. Бастапқыда oл үлгілер әскери салада әлдебір
техниканы сынақтан өткізу алдында, мысалы, ұшақты ауада айдағандай әсер ала
oтырып, ұшуға жерде даярлық жасау барысында қoлданылған құрылғыларға
қатысты айтылған. Ал Жарoн Ланье терминді жаңа кoмпьютерлік өнімдерге
байланысты пайдаланып oл көпшілік айналымға кoмпьютермен бірге еніп
үлгерді.Бұл шындық бар шындықтың тұтастығы, тұрақтылығы мен
тәмәмдалғандығының oрнына бөлшектік, өзгермелік, алуан түрлілік,
аяқталмағандықты қoйды. Виртуалды шындық шын өмірге зиянын тигізбей өз
алдына балама әлем жасап алу мүмкіндігін берді. Кoмпьютерлік графика мен
oнда бoлып жатқан oқиғаларға адамның тікелей әсер ете алу мүмкіндігі қoсыла
келе виртуалды жасампаздықтың жаңа мүмкіндігін берген киберкеңістік дүниеге
келді. Енді, міне, виртуалды кoрпoрация, виртуалды ақша, виртуалды
oйын, виртуалды oқу, және т.б. туралы да айтатын бoлып жүрміз. Демек,
виртуалдылықтың (ғайыптылықтың) әлеумет өміріне, адам өміріне терең бoйлай
енгені сoншалық, біз енді қoғамның виртуализациялануы туралы айтуға
мәжбүрміз. Бүгінде виртуалды әлем сoған көз жеткізген сайын үйреншіктілікке
айналды. Виртуалды кoмпьютерлік магазиннен тауар сатып аламыз, бoлашақ
салынар үйімізді қoлмен салып қoйғандай етіп жoбалай аламыз.
1.2 Виртуалды альбом құруға арналған бағдарламалары
Компьютерде жұмыс жасай білу үшін ең бастысы компьютерлік
программаларды қамтамасыз ету мүмкіндіктері мен ерекшеліктерін ажырата
білуіміз қажет екендігін айтып өткен болатынбыз. Программамен қамтамасыз
ету дегеніміз-компьютерде де белгілі бір үлгілерді орындайтын, оларды
орындауға септігін тигізетін, техникалық программалық құжаттамалар жиынын
қоса алғандағы программалардың жиынтығы. Әдетте мұндай программалар
жиынтығын Software, hardware-деп те атайды. Software-программалық
қамтамасыз ету. (Soft-жұмсақ, ware-өнім) яғни жұмсақ өнім деген мағынаны
білдіреді [2].
Нardware-аппараттық құрал, (Нard-қатты) деген мағынан береді. Кез-
келген нақты компьютерде аппараттық және программалық құралдардың нақты
жиыны, сондай-ақ олардың ресурстарын қалыптастыратын әр түрлі деректер
болады.
(Software) программалық қамтамасыз ету әр түрлі қызмет салаларындағы
есептеуіш жүйені пайдалануға бағдарланған, әрі ол алға қойылған міндеттерді
уақтылы және баламалы шешуді қамтамасыз етуі керек. Бұл программалы етудің
компоненттерін әзірлеуге қойылатын талаптарды сақтаудың қажеттілігін
тудырады. Бұл талаптардың негізгілеріне мыналар жатады: модульдігі, өсуі
мен дамуы, сенімділігі, болжанатыны, қолайлы болуы, эргономикалығы,
икемділігі, тиімділігі, үйлесімділігі.
Программалық қамтамасыз етудің құрылымы: Бүгінгі таңда программалық
қамтамасыз етудің үш тобын бөліп көрсетуге болады: Олар жүйелік,
инструментальдық, және қолданбалы. Программаны осылайша үш топқа бөлудің
өзі шартты түрде ғана болады, мәселен жүйелі сипатындағы программаға мәтін
редакторы да, яғни қолданбалы сипаттағы программа да кіруі ықтимал.
Жүйелік программа: Деректерді өңдейтін компьютерлік технологиялардың
барлық түрін пайдалану барысында орындауға тура келетін көмекші
жұмыстарының көбісін аппаратық құралдармен автоматтандырады. Жүйелік
программа тобына операциялық жүйе, операциялық қоршам, архиватор,
антивирустық программа және тағы басқалары кіреді.
Инструментальдық программалық қамтамасыз ету: Адам қызметінің әр түрлі
салаларында қолданылатын программалардың барлық ықтимал дестелерін
әзірлеуде қолданылады. Инструментальдық программалар тобына кіретіндер;
программа мәтінін машина тіліне аударуды жүзеге асыратын әр түрлі
алгоритмдік тілдердің трансляторы; программаның жекелеген бөліктерін
біріктіріп, бір бүтін тұтас ететін байланыстырушы редакторлар, сондай-ақ
жөндеуші-оның көмегімен программаны жазу барысында кеткен қателіктер
табылып, жойылады; ыңғайлы жасалуы үшін жоғарыда аталған компоненттерді
біріктіретін әзірлеушілердің интеграциялық ортасы.
Қолданбалы программа немесе қосымша: - бұл деректерді өңдеудің
информациялық технологиясы қолданылатын белгілі бір саладағы міндеттерді
немесе міндеттер тобын шешуге арналған программа. Қолданбалы программаларын
қамтамасыз ету қолданбалы программистер қызметінің түпкі мақсаты әрі бір
мезгілде түпкілікті көрсеткіштердің еңбек құралы болып табылады. Түпкілікті
пайдаланушы осы, белгілі бір нақты саладағы немесе қандайда бір мақсатта
нақты міндеттерді шешу үшін қажетті информацияны алуға септігін тигізетін
есептеуіш техникаларын пайдаланатын адамды айтады.
Нardware-Аппараттық жасақтама (Аппаратное (техническое)
обеспечение)программаларды немесе мәліметтерді сақтау, өңдеу, немесе
жеткізу үшінпайдаланатын физикалық жабдық. Оның құрамына кез-келген
компьютерлік жүйенің жұмыс істеуіне қажетті негізгі сыртқы құрылғыларды,
терминдер мен абоненттік бөлімдерді, байланыс құралдарын қамтитын
техникалық құралдардың кешені кіреді [3].
Сыртқы құрылғылар- кез келген есептеу кешенінің маңызды құраушы
бөлшегі. Кей жағдайда сыртқы құрылғының бағасы бүкіл дербес компьютер
бағасының 50-80%-ын құрайтынын айту жеткілікті. Басқару жүйесінде және
жалпы халық шаруашылығында дербес компьютерді қолдану тиімділігі және
мүмкіндіктері көбіне сыртқы құрылғының құрылымына және сипаттамасына
байланысты. Сыртқы құрылғылар әр түрлі, олар бірқатар белгілері бойынша
жіктелуі мүмкін. Оларды бірнеше топтарға бөлуге болады:
• Мәліметтерді енгізу құрылғылары;
• Мәліметтерді баспаға шығару құрылғылары;
• Мәліметтерді сақтау құрылғылары;
• Мәліметтермен алмасу құрылғылары;
• Байланыс және телекоммуникация құралдары.
Енді осылардың әрқайсысына жеке-жеке қысқаша тоқтала кетсек:
Ақпараттарды енгізу құралдарына жататындар;
Пернетақта-сандық, мәтіндік және дербес компьютерге басқару
ақпараттарын қолдан енгізуге арналған құрылғы;
Графикалық планшеттер графикалық ақпараттарды, кескінді арнайы
көрсеткіш планшеті бойынша жылжыту жолымен қолдан енгізуге арналған;
Сканерлер-қағаз тасушылардағы ақпараттарды оқуға және дербес
компьютерге машиналық мәтіндерді, графиктерді, суреттерді, сызбаларды
енгізуге арналған;
Манипуляторлар (көрсету құрылғысы) джойстик, тінтуір, трекбол,
сәулелік қаламұш және тағы басқа. Экран бойынша меңзердің қимылын басқару,
кейіннен оның координаттарын кодтау және дербес компьютерге енгізу арқылы
экран дисплейінде графикалық ақпаратты енгізуге арналған;
Ақпаратты шығару құрылғылары:
Принтерлер-қағаз тасушыларға ақпаратты шығаруға арналған басу
құрылғысы;
Графиксалғыштар (плоттерлер) дербес компьютерден қағаз тасушыларға
графикалық ақпараттарды (графиктер, сызбалар, суреттер) шығаруға арналған.
Байланыс және телекоммуникация құрылғысы:
Байланыс арналарына басқа ЭЕМ-ға және есептеу желілеріне дербес
компьютерді қосу үшін қолданылады. Нақтырақ айтсақ, желілік конртроллер
басқа ЭЕМ-дерден ақпарат алмасу, есептеу желісі құрамында жұмыс істеу
мақсатында байланыс арнасына қосу үшін қызмет етеді. Ауқымды желілерде
желілік контроллер қызметін модем орындайды. Жоғарыда айтылған
құрылғылардың көбі шартты түрде ерекшеленген топ-мультимедиа құралдарына
жатады [4].
Мультимедиа құралдары дегеніміз-адамға әр түрлі-дыбысты, бейнені,
графиканы, мәтіндерді, анимацияларды және тағы басқаларын қолдана отырып
компьютермен қарым қатынас жасауға мүмкіндік беретін бағдарламалық және
аппараттық құралдардың кешені. Мультимедиа құралдарына ақпараттарды
енгізудің және шығарудың сөйлеу құрылғылары, сканерлер, жоғары сапалы бейне
және дыбыстық тақташалар, бейнемагнитафоннан немесе бейнекамерадан
түсірілетін және дербес компьютерге кіретін оның кескіндері жатады . Осы
қарастырылып отырған сыртқы құрылғылардың барлығы аналық тақша арқылы
қызмет атқарады. Аналық тақша (Плата материнская motherboard) орталық
процессор, жедел жад микросхемалары, кеңейту, қуыс орындары және есептеу
машиналарының басқа да кейбір жүйелік сыңарлары орналастырылған негізгі
мөрлі тақша. Мультимедиа құралдарына сонымен қатар дыбыстық және бейне
ақпараттарды жазу үшін жиі қолданылатын оптикалық дискілердегі сыйымдылығы
үлкен сыртқы сақтау құрылғысы да жатады. Сондай ақ сыйымдылығы үлкен бейне
ақпараттарды енгізу үшін арнайы қосымша құрылғылар қажет мұндай құрылғының
бірі ІЕЕЕ-1394 DV-платасы [5].
Олай болса кез-келген бір түсірілген бейне таспаны компьютердерге
енгізіп, монтаждауды қарастыралық. Қазіргі кезде фильмді аяқталған туынды
ретінде құрастыру, бейнекамерасы, бейнетаспасы, сандық фотоаппараты, және
компьютері бар кез келген адамның қолынан келе береді. Монтаж жасау үшін
қажетті қосымша құрылғылардың жұмыс істеу мүмкіндіктері мен қуаттылықтарын
сипаттай білгеніміз жөн.
1.3 Бейне монтаж жасау бағдарламаларына сипаттама
Бейнемонтаж жасаудың негізгі мақсаты бейнематериалдардың бөлек
үзінділерін байланыстыру, олардың арасында ауысуды жасау, арнайы эффектілер
мен түсіндірме титрларды қосу, және сюжеттің артық бөліктерін алып тастау
болып табылады. Бейне монтаждар жасау үшін қолданылатын қосымша құрылғылар
мен бағдарламалар 1-кестеде көрсетілген.
Кесте 1. Бейне монтаждар жасау үшін қолданылатын қосымша құрылғылар
мен бағдарламалар
РсҚұрылғылар мен бағдарламалар Орнатушы Компьютерден
атауы файл көлемі алатын орны
1 ІЕЕЕ-1394 DV-платасы 418 мб 728 мб
2 1.3. Movie maker --------- -------------
3 InterVideo WinDVD Creator 2 124 мб 63.89 мб
4 Nero 105 мб 274 мб
5 Ulead VideoStudio 8. 627 мб 3 881.00 мб
6 TitleDeko 10.0мб 4.44 мб
7 Pinacle 4.3гб 4.30гб
8 Adobe Premiere Pro 348 мб 369.00 мб
Қосымша құрылғылар көмегімен жұмыс жасау үшін компьютерге қойылатын
жүйелік талаптар мына деңгейде болса жеткілікті.
Жүйелік талаптар:
ОЖ-WINDOWS XP
256mb RAM, жады 512 мб
Қатқыл диск 80гб. МП жиілігі: 3.02 гц [6].
DVD-дискі жетегі бейне монтаждар жасау үшін шамамен осындай
параметрлер жеткілікті.
Ең алдымен бейне монтаждар жасау үшін қажетті бірнеше құрылғыларға
тоқтала кетелік. Компьютерде бейне монтаждар жасау үшін компьютердің жұмыс
істеу қасиеттеріне дұрыс көңіл бөлгеніміз жөн. Компьютердің жақсы жұмыс
істеуі үшін ең кем дегенде жедел жад көлемі 512mb, қатқыл диск 80гб, бейне
картасы 256 mb тан кем болмауы керек. Компьютер қуаттылығы неғұрлым жақсы
болған сайын оның жұмыс істеу мүмкіндігі де жақсара түспек, әйтпесе
компьютердің жұмыс кезінде жиі тежеліп қалуы, тағы да басқа көптеген
қолайсыз жағдайлар туғызуы әбден мүмкін. Бейне монтаждар жасау керек
болғандықтан ол өңделгеннен кейін арнайы DVD диск тасымалдаушысына жазылуы
керек сондықтан міндетті түрде компьютерде DVD-диск жазуды қолдайтын
дискжетегі болуы керек. Компьютер қуаттылығы толық жұмыс істеуге сай
болғаннан кейін оған бейне көріністерді енгізу үшін қосымша құрылғыларды
орнатуымыз қажет [7].
Енді осы қажет құрылғының бірі ІЕЕЕ-1394 DV-платасы. Плата құны 3000
теңге шамасында болса оның орнатушы файл көлемі 418mb, ал компьютерден
алатын орны 728mb көлем шамасында. 1-суретте ІЕЕЕ-1394 DV-платасы
бейнеленген.
Сурет 1. ІЕЕЕ-1394 DV-платасы Сурет 2. ІЕЕЕ-1394 DV-платасы компьютерге
орнатылғаны
Плата аналық тақтаға арнайы ұяшыққа орнатылып бекітіледі. Суретте
құрылғы компьютерге орнатылғаны бейнеленген (Сурет 2)
Құрылғы толығымен орнатылғаннан кейін компьютер жадына бейне
материалдарды енгізу үшін бейне таспа керек. Суретте сандық бейне таспа
бейнеленген. Бейне таспаларда бірнеше түрлі қазіргі кезде кең қолданыста
жүрген сандық бейне таспалар өйткені оларды арнайы осы құрылғыға қосылу
үшін байланыс ұяшықтары бар [8].
Сандық бейне камераның бір артықшылығы бейне монтаж жасалғаннан кейін
бағдарламаның таспаға жіберу мүмкіндігі болса ол өңделген бейнені қайтадан
өзіне қабылдай алады. Жартылай сандық бейне таспалар арнайы кіші көлемді
ленталы кассеталарға жазады, ал толық сандық бейне таспаларда арнайы қатқыл
дискісі немесе сақтаушы карталары арқылы түсіреді. Олар бір-бірімен арнайы
ІЕЕЕ-1394 байланыс кабелі арқылы қосылады. Кабельдің бір басы ІЕЕЕ-1394
ұяшықты ал екінші ұшы DV-қосқыш болып келеді. Бейне таспа қондырғыға
қосылғаннан кейін жұмыс столының бетінде бірнеше бағдарламалары бар арнайы
сұхбат терезесі пайда болады. Бұл терезенің ішінен пайдаланушы өз еркі
бойынша бейне монтаждар жасау үшін қолайлы бағдарламалардың бірін таңдайды.
Өйткені бұл бағдарламалардың сыртқы ақпаратты ішке енгізу құндылықтары мен
әдістер бір бірінен мүлдем өзге. Төменде бейне монтаж жасау үшін
қолданылатын бағдарламалар терезесі.
Енді осы бағдарламалардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталайық. Өйткені
бұлардың компьютерде бейнелерді монтаждау кезінде, компьютер жадынан алатын
орындарыда бір-бірінен мүлдем өзге, бірінің алатын орны аз болғанмен,
монтаждау процедуралары күрделі, ал енді біреулері алатын орны көп, бірақ
монтаждау кезінде мүмкіндіктері аз. Бұл бағдарламалардың ішінде
тасымалдаушы дискілерге жазу үшін қолданушының пайдалануына өте қолайлы,
және жазу кезінде уақытты үнемді пайдаланатын бағдарламаларда бар,
сондықтан олардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталғанымызда дұрыс. Өйткені
пайдаланушы үшін бұл бағдарламалардың барлығының жұмыс жасау
мүмкіндіктерімен қолайлы жақтарын толық білгені жөн.
Сурет 3. Movie maker бағдарламасы
Бұл бағдарлама WINDOWS ХР операциялық жүйесін орнатқан кезде
автоматты түрде орнатылады. Жұмыс істеу қасиетіне тоқтала кетсек бірнеше
мүмкіндіктері бар, әсіресе сандық фотоаппарат арқылы түсірілген фото
суреттерді енгізе отырып суреттер арасына түрлі эфектілер арқылы өту,
немесе фильмнің басына, соңына түрлі титрлар қою мүмкіндіктері қолданушыға
пайдалануға өте қолайлы жағдайда қарастырылған. Дайын клиптардың аудио
дыбыстық файлдарын жібермей, видео файлдарын жіберу, немесе видео файлдарын
жібермей, аудио файлдарын жіберу мүмкіндіктері өте сәтті көріністер
орындауға мүмкіндік береді. Өңделген бейне көріністі қайтадан бейне
таспаға жазу мүмкіндігі де бар. Ал компьютерге сақтаған кезде 1-минуттық
бейне көріністің алатын орны шамамен 7.50кб. Файл кеңейтілімі *.wmm болып
сақталады [9].
InterVideo WinDVD Creator бағдарламасы:
Бағдарламаның орнатушы файлының көлемі 124 кб ал компьютерден алатын
орны 63.89мб. Бұл бағдарламада басқа бағдарламалар тәріздес монтаждау
мүмкіндігі қолданушыға жұмыс жасауға қолайлы.
Сурет 4. InterVideo WinDVD Creator бағдарламасы
Суретте жұмыс терезесінің бірнеше жұмыс жасау мүмкіндіктері
көрсетілген сонымен қатар бұл бағдарламада арнайы қызметші мәзірлер қатары
бар онда қолданушыға қолайлы бейне көрініс жасау терезелері бар, әрбір
қызметші мәзірлер терезесін қолданушы сәйкесінше әуендер қойып, терезе
өңдерін өзгертіп және бейнені ойнатқыш батырмаларында өз қалауынша өзгертіп
отыруына әбден болады. Бейне көріністерді дайындау кезінде бірнеше титрлар
мен эффект түрлерінде өз мүмкіндігіңше қоюға болады. Бұл бағдарламаның
басты қасиеттеріне тоқталатын болсақ:
Артықшылығы: Бейне таспадан бірден компьютер жадына жазуға болады,
*.avi болатын файлдарды бірден ашуға мүмкіндік береді. Бейне көріністі
бірнеше бөлімге бөліп тақырыпшалар арқылы да қарауға болады. Бейне
көріністер ойнатылып тұрған кезде қажетті жерлерін фото суретке
түсіріп,немесе керек бейне көрініс жерлерін кесіп алып қолдануға болады. Ол
сурет түрінде түседі. Бейне көріністер үстіне қойылған мәтіндер уақытын
көбейтіп азайтуға болады. Үлкен көлемді сақталған жалғаушысы *.avi болатын
файлдарды 4.7cb көлемде болатын DVD-R тасымалдаушы құралына автоматты
түрде өңдеп сыйғызады. Сонымен қатар тасымалдаушыға жазу кезінде уақытты
үнемді жұмсайды. Жазу кезінде диск көлемін қолданушының талабы бойынша
алады [10].
Кемшілігі: Фото суреттер арқылы монтаждау кезінде, немесе бейне
файлдарды монтаждау кезінде бір бөлімнен екінші бөлімге ауысу кезінде сәл
кедергі үзілістер пайда болады. Монтажталған файлдарды *.avi кеңейтілімі
түрінде сақтай алмайды. Өңделген бейне көріністерге мәтіндер теріп өңдеген
кезде мәтіндерді безендіру мүмкіндігі қолданушыға әдемі болып көрінбейді.
Көбінесе мәтіндер жоғары төмен, оңға, солға ғана қозғалыс берумен
шектеледі.Екі көрініс бірдей бір уақытта көрсетілмейді екеуі екі бөлім
терезесінен көрінеді.
InterVideo WinDVD Creator жұмыс терезесінің мәзірлер қатарынан
жаңа(Создать) батырмасын бассаңыз бейне бетті өңдеу жұмыс алаңы терезесінде
бейне өңдерін таңдау түрлерімен бірнеше қызметші батырмалар орналасқанын
көре аласыздар.
Барлық өңдік суреттер мен өңдік дыбыстық әуендер таңдалып қойылып
болғаннан кейін (Создать фильм) мәзірін орындау арқылы тасымалдаушы
дискілерге жазу мүмкіндігіне қол жеткіземіз.
Сурет 5. InterVideo WinDVD Creator жұмыс терезесі
Суретте көрсетілгендей осыдан келіп бейне көрінісіңізге керекті өңдер
түрін алып, егер қаламасаңыз өң таңдау батырмасы арқылы қалаған суретіңізді
қоя аласыз. Бейне ойнатқыш батырмасын басқанша таңдаған өңіңізге арнайы
әуен ойнатып қоюыңызға да болады.Әуенді де өң таңдау батырмасы сияқты
арнайы батырмадан таңдап қоя аласыз.Сонымен қатар бейненнің өзін бірнеше
бөлімдерге бөліп арнайы терезелермен де қосуға болады. Ал компьютерге
сақтаған кезде 1-минуттық бейне көріністің алатын орны 60.0 кб. Файл
кеңейтілімі *.wср болып сақталады. Бағдарламаның өзінде өңделіп сақталған
файлды басқа бағдарламалар аша бермейді. Тасымалдаушы құралдарға жазу
кезінде 4.7gb көлемді дискілерге 35-40 минут шамасынан аспайды. Бұл
бағдарламада қолданушы үшін ең тиімді жағы өңделген бейне көріністерді
қайтадан бейнетаспаға жібере алады. DVD-тасымалдаушы дискілерге жазу
кезінде бейне ақпараттардың уақыт көлеміне қарай отырып жазуға болады
Сондықтан көбіне өңделген бейне көріністерді тек тасымалдаушы дискілерге
ғана жазу үшін қолданған қолайлы болып табылады [11].
NERO бағдарламасының қасиеттері мен мүмкіндіктері.
NERO-бағдарламасының бірнеше версиялары бар, соның ішінде жұмыс
істеуге қолайлы да мүмкіндігі көп түрі ол NERO-ның 7-версиясы. Оның жалпы
жүктеу файлының көлемі 105мб ал компьютерден алатын орны 274мб.Біз неге бұл
түрін таңдап отырмыз деген сұраққа тоқталатын болсақ оның NERO VISION
бөлімі жұмыс жасау үшін өте қолайлы. Суретте NERO VISION жұмыс терезесі мен
қызметші мәзір батырмалары.
Сурет 6. NERO бағдарламасы
Бұл бағдарламамен де монтаждау жұмыстарын жасауымызға болады. Басқа
бағдарламалармен салыстырғанда кемшілігі монтаждау кезінде көлемі үлкен
файлдар көрініс немесе дыбыстық жолдарынан бір біріне сай келмей қалады. Ал
оның артықшылығы көлемі 15-20гб көлемді бейне файлдарды 4.7gb көлемді
дискіге сыйғызып жазады нәтижесінде файлдың бейне көрінісі, дыбыстық
файлдары ешқандай зақымданбайды. Монтаж жасау кезінде мәтіндік қозғалыстары
қолданушыға өте тартымды көрінеді. Дискіге жазу кезінде мүмкіндіктері өте
көп [12].
Ulead VideoStudio 8 бағдарламасының қасиеттері мен мүмкіндіктері.
Ulead VideoStudio 8 бағдарламасының орнатушы файлының көлемі 627мб
компьютерден алатын орнының көлемі 3881.00мб бұл бағдарлама негізінен ІЕЕЕ-
1394 құрылғысының стандартты бағдарламасы. Өйткені ол ІЕЕЕ-1394
құрылғысының орнатушы дискісінің ішінде қызметші бағдарлама ретінде
орналасқан. Басқа бағдарламаларға ұқсас бұл бағдарламамен де бейне
монтаждар жасаудың бірнеше мүмкіндігі бар. Бұл бағдарламаның артықшылығы
бейне үзінділерінің арасына өту эффектілерін қойған кезде мұндағы
эффектілер қоры басқа бағдарламаларға қарағанда өте көп, және ол әр түрлі
тақырыптар бойынша көрсетілген. Суретте Ulead VideoStudio 8 бағдарламасының
жұмыс алаңы бейнеленген.
Сурет 7. Ulead VideoStudio 8 бағдарламасы
Мұнда сонымен қатар суретте көрсетілгендей монтаждау кезінде тақырыпқа
сай арнайы бейне файлдар мен дайын суреттер қоры да пайдаланушыға көп
жеңілдік береді. Монтаждалған бейне файлдарды жазу кезінде бейне файлдың
басында немесе соңында қоятын арнайы бейнелік ойнатқыштары бар және оларға
қолданушы өз керегінше жазып мәтіндерін өзгертуіне де болады. Ал егер
монтаждалған файлды компьютер жадына сақтайтын болсақ онда *.кеңейтілімі
бар файл болып түседі. Тасымалдаушы құралдарға жазған кезде бұл
бағдарламада жұмыс жасау өте қолайлы уақытты үнемі пайдаланады. Бұл
бағдарламаның кейбір кемшіліктеріне тоқталсақ монтаждау кезінде бірнеше
бейне үзінділерді бір уақытта көрсете алмайды.
TitleDeko бағдарламасы.
Бұл бағдарлама көбінесе атына сай монтаждау кезінде мәтіндер жазып қою
үшін өте жиі қолданылады. Жалпы орнатушы файл көлемі 162 кб компьютер
жадында алатын орны 4.44мб. Мәтіндерді қолданушы өз қалауынша өңдеп өзгерте
алады бірақ бір кемшілігі жазылған мәтінге қозғалыстар енгізілмейді.
Сурет 8. TitleDeko бағдарламасының жұмыс аймағы бейнеленген.
Суретте бейнеленгендей қолданушы қаріптер түрін керекті түстерін
қолымен өз қалауынша таңдап қоя алады. Мәтінге дайын түстерден немесе
қызметші батырмалар, мен мәзірлерді пайдалана отырып түстерді өз қалауынша
таңдай алады. Бұл бағдарламадағы жұмысты аяқтап сақтау керек болған
жағдайда бағдарламада жасалған ақпараттар *.tga кеңейтілімі бар файл болып
түседі. Бұл кеңейтілімдегі файлды жиі қолданыстағы *.jpg кеңейтілімді
файлға ауыстырып содан кейін қолдануға болады [13].
Pinacle бағдарламасы.
Бұл бағдарлама басқа бағдарламаларға қарағанда өте кең көлемді, өте
ауқымды бағдарламардың бірі. Adobe Premiere Pro бағдарламасымен бірдей роль
атқаратын бағдарлама десе де болады. Алдыңғы бағдарламаларға қарағанда
мұндағы мүмкіндіктер өте көп, жоғарыда айтылған бағдарламалармен жұмыс
жасап білген адамға бұл бағдарламамен де жұмыс жасау аса көп қиындықтар
туғыза қоймайды. Бұл жұмыс істеу мүмкіндігі күрделірек болғандықтан оның
компьютерден алатын орны да ерекше ол 4.3гб орын алады.
Сурет 9. Pinacle бағдарламасы
Pinacle бағдарламасы жұмыс жасау мүмкіндіктері өте көп, Adobe
Premiere Pro бағдарламасы тәріздес үлкен бағдарлама болғандықтан қолданушы
бұл екі бағдарламаның біреуін қарастырғаны дұрыс, өйткені бұл
бағдарламалармен қатар жұмыс жасау компьютер жұмысын тежейді. Қазіргі кезде
монтажға арналған бағдарламалардың саны өте көп, олай болса біз қазіргі
кезде кең қолданыста жүрген солардың ішіндегі ең нәтижелісі Adobe Primerе
бағдарламасы. Бұл бағдарлама 1991 жылы пайда болып, үстелдік компьютерлер
жүйесінде бейнемонтаж жасау бағдарламаларының озығы болды. Осы
бағдарламаның соңғы түрлері кәсіпқойлар үшін жасалып, қоданушыға
бейнемәліметтерді өңдеудің өте ыңғайлы құралдарын, жоғары сапасын және
өнімділігін ұсынады [14].
1.4 Adobe Premiere Pro бағдарламасының мүмкіндіктері
1.4.1 Бейне материалдарды импорттау
Premiere бағдарламасын қосқаннан кейін төменде көрсетілген суреттей
диалогты терезе пайда полады. Бұл терезеде, арнайы батырамаларды басып,
жаңа жоба құруға(New Project батырмасы), сақталған жобаны ашуға (Open
Project батырмасы), үстіңгі сол жақ бөлігіндегі сілтемелер арқылы соңғы
сақталған жобаларды ашуға болады, немесе мәлімет алу жүйесін ашуға (Help)
болады.
Сурет 10. ADOBE PREMIERE PRO бағдарламасы
Жұмысымызды жаңа жоба жасаудан бастайық.
New Project батырмасын басыңыз, сол кезде төмендегідей терезе пайда
болады.Бұл терезе 2 бөлімнен тұрады: Load Preset (дайын орнатуларды
таңдау), Custom Settings (таңдамалы орнатулар).
Сурет 11. Жаңа жоба жасау
Load Preset бөлімінің сол жақ Available Presets тізімінен DV - PAL -
Standart 32kHz (стандарты PAL цифрлік видео, 32 кГц стандартты дыбыс)
орнатуын таңдаңыз.
Төменгі жағында Browse... батырмасын басып, жобаның қай бумада
сақталатынын көрсетеміз және Name мәьіндік бөлігіне жобаның атын теріп ОК
батырмасын басыңыз
Жаңа жоба құрғаннан кейін, Premiere бағдарламасының негізгі терезесі
ашылады. Мұнда бірнеше енгізілген терезелер орналасады, олардың әр қайсысы
әр түрлі операцияларда қолданылады. Олардың ішінен ең бастылары:
Project (Жоба) — жобаның құрамдары ораналасуы үшін;
Timeline (Монтаждық стөл) — уақыт шкаласы бойымен орналасқан төрт
бұрышты блоктар түрінде көрсетілген фильмді құрайтын бөлек клиптарды өңдеу
үшін;
Monitor (Монитор) — фильмді қарау үшін қолданылады;
Ескертпе: Клип дегеніміз бастапқы медиа-файлдардың (видео, дыбыс,
графикалық файлдар) құрамы.
Project терезесі фильмдер мен клиптердің қоймасы болып табылады, ал
қалған екеуі монтаждау процессінде қолданылады. Барлық үш терезелер өз
жағынан бөліктерге бөлінеді, ол терезенің үстіңгі бөлігінде көрсетіледі.
Сурет 12. Фильмдер мен клиптердің қоймасы
Үш негізгі терезелермен қатар, оң жақ төменгі бөлігінде палитра деп
аталатын қосымша терезелер көрсетіледі:
History (Журнал) — соңғы орындалған әрекеттерді қарау үшін немесе
оларды кері қайтару үшін қолданылады;
Info (Ақпарат) — белгіленген объектіге байланысты ақпаратты көрсетеді.
Effects (Эффектілер) - клиптарға байланысты әр түрлі эффектілерді
қолдану үшін арналған.
Effect Controls (Эффектіні басқару) - қолданған эффектіні өзгерту үшін
арналған.
Title Designer (Титрладың дизайнері) - титрларды жасау және өңдеу
терезесі.
Audio Mixer (Дыбыстық микшер) - дыбыстарды өңдеу үшін арналған.
Premiere бағдарламасында монтаждау принципі бастапқы клиптарға
байланысты әрекеттерді орындауда негізделген.Ол әрекеттерді Tools
терезесінде орналасқан арнайы құрал арқылы орындайды.
Ескерту: Егер Premiere бағдарламасын қосқан кезде кейбір қосымша
терезелер көрсетілмесе, онда Windows менюін қолданыңыз [15].
Клиптарды импорттау
Premiere бағдарламасында фильмдер екі клиптардан, дыбыстық және бейне
жолдардан тұрады. Клиптарды жобада қолдану үшін керек бастапқы видео немесе
дыбыстық материалдар компьютерде сақталған болса, онда оларды импорттау
керек. Ол үшін:
File → Import командасын орындаңыз (немесе File → Import Recent File -
соңғы қолданылған клиптарды импорттау);
Пайда болған терезеден керек клипті тышқан арқылы көрсетіп, Ашу
(Открыть немесе Open) батырмасын басу керек.
Импортталған клип project терезесінің негізгі бөлігінде орналасады:
13 сурет. Рroject терезесінің көрінісі
Premiere бағдарламасына импортталатын файлдар форматтары:
AVI, MOV, MPEG, Open DML, WMF - бейне файлдар;
AIFF, MP3, WAV, WMA - дыбыстық файлдар;
AI, PSD, BMPDIBRLE, GIF, ICO, PRTL, JPEG, PICT, TGA, TIFF, PCX,
FLCFLI - тұрақты графикалық файлдар;
animated GIF, Filmstrip, PICT, TGA, TIFF. - тұрақты графикалық
файлдардың тізілімі немесе анимациялық-графикалық файлдар;
Клиптарды нөмірлеу (оцифровка)
Жобаға қажет клиптар әр қашанда компьютерде дайын медиа-файл күйінде
бола бермейді. Көбіне клиптар бейнетаспаларда немесе басқа да соған ұқсас
құрылғыларда орналасады. Компьютерге жалғанған сыртқы құрылғылардан
клиптарды енгізу процессі нөмірлеу деп аталады. Сыртқы құрылғы ретінде
бейнемагнитофон, бейнекамера немесе қазіргі заманғы цифрлік құрылғылар
болуы мүмкін.
Premiere бағдарламасында клиптарды нөмірлеудің келесі жолдары мүмкін:
аппараттық бақылаусыз — сыртқы құрылғыда орналасқан клиптің көрсетілуі
немесе тоқтатылуы сол сыртқы құрылғының өзінде жүзеге асырылады;
ақпараттық бақылаудың көмегімен (device control) — сыртқы құрылғыларды
бақылауды Premiere бағдарламасының өзінде жүзеге асыру;
Premiere бағдарламасында клиптарді нөмірлеу қалай жасалатынын
қарастырайық:
Сыртқы бейнесигнал көзін нөмірлеу құрылғысы арқылы компьютерге
жалғаңыз.
Меню жолынан FileCapture (ФайлНөмірлеу) командасын орындаңыз..
Біраз уақыттан кейін Capture терезесі пайда болады:
Сурет 14. Capture терезесі
Capture терезесінің менюінен керек нөмірлеу түрін таңдаңыз:: Record
Video (тек қана видеоны жазу), Record Audio (тек қана дыбысты жазу) немесе
Record Video and Audio (видео мен дыбысты жазу).
15- сурет. Видео мен дыбысты жазу
Сонымен қатар басқа да қосымша параметрлерді таңдауыңызға болады.
Capture терезесі екі бөлімнен тұрады:
Logging (Формуляр) — ең негізгі атрибуттар орналасқан бөлім
Settings (Установки) — нөмірлеу процессін реттеу бөлігі.
Сурет 16. Logging бөлімі.
Clip Data (Клип мәліметтері) тобында клиптің келесі параметрлерін
көрсетуге болады:
Clip Name (Клип аты);
Таре Name (Бейнетаспа аты);
Description (Сипаттама);
Scene (Сцена);
Shot Take (Түсіру);
Log Note (Формулярларға қосымшалар).
Settings бөлімі.
Capture Locations тобында клиптің келесі параметрлерін көрсетуге
болады:
Video - бейне мәліметтің қай бумаға жазылуын көрсетеміз.
Audio - дыбыстың қай бумаға сақталатынын көрсетеміз.
Video және Audio параметрлерінің қасында орналасқан ашылатын тізім
арқылы бейне немесе дыбыстық мәліметтердің сақталатын бумаларын көрсетеміз
- My Documents (Мои документы бумасы), Same as Project (Жоба сақталған
бумаға), Custom (Таңдамалы) тізімнің жанындағы Browse батырмасы арқылы
керек буманы өзіңіз көрсетесіз.
Егер сіздің құрылғыңыздың аппраттық бақылау функциясы болмаса, онда
келесі әрекеттерді орындаңыз:
Capture терезесінің төменгі жағында орналасқан Жазу батырмасын
басыңыз.
Құрылғыдағы Көрсету батырмасын басыңыз.
Қажет клипті жазып болғасын Тоқтатубатырмасын басыңыз
Пайда болған Log Clip (Клип формуляры) терезесінде клиптің атын
енгізіңіз.
ОК батырмасын басыңыз
Егер сіздің құрылғыңыздың аппараттық бақылау функциясы болса, онда
айтылып кеткен әрекеттердің тек екіншісін орындамайсыз. Өйткені ол әрекет
автоматты түрде орындалады [16].
Осыдан кейін цифрленген файл Settings бөлімінде көрсетілген бумада
пайда болады, ал Capture терезесі келесі клипті нөмірлеуге дайын болады
және алдында көрсетілген клиптің аты келесі клиптерге орнатылады, сонымен
қатар, цифрленген клип автоматты түрде жоба қоймасына орналасады.
Сурет 17. Log Clip терезесі
Adobe Systems Incorporated - американдық көп ұлттық,
компьютерлік бағдарламалық жасақтамалар жасаумен айналысатын компания. Штаб
пәтері Сан-Хосе қаласында (Калифорния штаты, АҚШ) орналасқан. Компания өз
құрылуынан бастап мультимедиялық және шығармашылық бағыттағы компьютерлік
бағдарламлық жасақтамалды өндірумен айналысып келеді. Соңғы жылдары
ғаламтор арқылы жұмыс істеуге арнаған бағдарламаларды да едіріп келеді.
Компания Portable Document Format (PDF) форматы мен Adobe Creative
Cloud (бұрынғы Adobe Creative Suite) бағдарламалар жасақтамаларымен
танымал.
Компанияны 1982 жылы ақпанда Джон Уорнок пен Чарльз Гешке құрды. Олар
өздерінің жасап шығарған PostScript бетті сипаттау тілін дамыту және одан
коммерциялық табыс табу мақсатымен Xerox PARC компаниясын кетіп қалды. 1985
жылы Apple Computer PostScript-ке оны лазерлі принтерлерде қолдану туралы
лицензия берді, соның нәтижесінде қағаз құжаттарды компьютермен басып
шығару саласы кең тарады.
Компанияның бағдармаларын үш топқа бөлуге болады:
Өзекті бағдарламалары: Adobe Creative Suite, Adobe Acrobat, Adobe
After Effects, Adobe Audition, Adobe Bridge, Adobe Dreamweaver т.с.с
Сатып алынған бағдарламалары: Syntrillium Cool Edit Pro, Macromedia
Studio, Macromedia Breeze, Macromedia Web Publishing System.
Беделсіз (өзекті емес) бағдарламалары: Adobe ImageReady,Adobe
Atmosphere, Adobe Dimensions, Adobe ImageStyler, Adobe InProduction.
Adobe Systems корпарациясының бейне монтаж жасауға арналған көптеген
бағдармалық пакеттері бар, солардың ішінде Adobe After effects
бағдарламасына тоқталып кетсек.
Adobe After Effects. Қазіргі заманда компьютерде безендіру
жұмыстарын жүзеге асыру қарқынды дамып келе жатыр. Безендіру жұмыстары
қазір барлық жерлерде қолданылады: жарнамалар жасауда, түсірілген
бейнелерге бейнемонтаж жасауда, фильмдердің бейнелерін қиып алып
бейнеклиптер жасауда және т.б. безендіру мүмкіндіктерін жүзеге асыруда
компьютердің маңызы өте зор.
After Effects бағдарламасы өзінің атқаратын жұмысына байланысты,
бәрімізге мәлім Premiere Pro бейне редакторына ұқсас болып табылады. Бірақ
After Effects бағдарламасында ұзақ уақытқа созылатын бейнемонтаждарды өңдеу
тиімді емес болып табылады. Жоғарыда атап өтілген бағдарламалар бір-бірін
толықтырады: Premiere Pro бейнелерді өңдеу жұмысымен айналысады, ал After
Effects бағдарламасының көмегімен осы бейнелерді қызықты ететін арнайы
құбылыстар жасауға болады. Сонымен, After Effects бағдарламасын қысқа
жарнамалар және презентациялық роликтер жасау үшін қолданған дұрыс [17].
After Effects бағдарламасы көптеген бейне және дыбыстық әсерлерге ие
және Сіз оларды өзіңіздің жобаларыңызда қолдана аласыз. Бұл бағдарламаның
ең тиімді жағы, ол әсерлер және олардың анимацияларын басқару болып
табылады, әсерлер көптеген орнатылған параметрлерге ие және олар кілттік
кадрлардың көмегімен уақытқа байланысты көп заттарды өзгерте алады. After
Effects бағдарламасының құрамында бар дыбыс және бейне әсерлердің
қосарлануларына қарамастан, бағдарламаға қосуға болатын шеттен келген
өндірушілердің әсерлерінің де саны көп, оладың көмегімен Сіз бейне өнім
өндеу кезінде әр түрлі қимылдармен қатар кез келген бейнелерді құруға
мүмкіндігіңіз бар.
Adobe компаниясының бағдарламалар жиынтықтары After Effects жаңа
бағдарламалау түрімен толықтырылды. After Effects бағдарламасы нені
білдіреді және ол не үшін қолданылады? Ең алдымен After Effects
бағдарламасы үйлесілімділікті және пост өңдеуді қамтамасыз етеді. Егер
қарапайым тілмен түсіндіретін болсақ, онда осы бағдарлама көрінетін және
дыбыстық қозғалыстарымен, бейнелердің анимациясымен және қысқа
бейнероликтерді жинақтаумен айналысады.
After Effects бағдарламасын не үшін қолдану керек? Жоғарыда аталып
өткендей, After Effects бағдарламысының көмегімен шағын жарнамалар және
презентацилық бейнероликтер құруға болады. Сонымен қатар, Сіз Premiere Pro
бағдарламасында өңделіп жатқан киноның үзіндісін көшіре аласыз, ол
бейнеәсерлер, бейнелер түзетулерін, титрларды орналастыру және т.б.
әрекеттерді орындау үшін пайдаланылады. Сіз жарқын анимациялық бейнелер,
анимацияланған логотип және басқада көптеген әрекерттерді орындай аласыз.
Егер, Сіз кино өңдеу жұмыстарымен, бейнежарнамалар немесе жай ғана бейне
құрайтын болсаңыз, After Effects бағдарламасы Сіздің қол жетпес серігіңіз
болып табылады. Бейнелерді өңдейтін басқа бағдарламалар сияқты, After
Effects бағдарламасы компьютердің бағдарламалық және аппараттық
қамсыздандыруларына белгілі бір шарттар қояды. Осы шарттарды қарастырып
шығайық: Сіздің компьютеріңіз осы шарттарды орындауларына байланысты,
орындап отырған жобаңыздың жылдамдығы мен тиімділігі қамтамасыз етіледі.
After Effects бағдарламасының дұрыс жұмыс істеуі үшін Сіздің
компьютеріңіз келесі компоненттермен қамсыздандырылуы тиіс:
- Intel Pentium 4, Intel Centrino, Intel Xeon немесе Intel Core Duo
процессорының болуы тиіс;
- DV форматымен жұмыс істеу үшін 1Гб көлемді ОЕСҚ (оперативті есте
сақтау құрылғысы) болуы тиіс және HDV және HD форматтарымен жұмыс істеу
үшін 2Гб кем емес жады болуы тиіс;
- 32 бит түс тереңдігіне байланысты 1024-тен 768 дейінгі кеңейтілімді
қамтамасыз ететін бейнекартасы болуы керек. Бағдарламаның интерфейсі
көптеген терезелерден тұрады, оларды тақталар деп те атайды, сондықтан
тиімді жұмыс істеу үшін жоғарғы кеңейтілімдермен жұмыс істеу талап етіледі;
- DVD бағдарламасын орнатуға арналған құрылғысы болуы керек.
Қатты дискіде бағдарламаның файлдары және жобаның шығыс
компоненттеріне (бейнеклиптер, дыбыстық және графиктік файлдар, сонымен
қатар бағдарламамен жұмыс барысында құрылған уақытша файлдар) жадының бос
орындары жеткілікті болуы тиіс. After Effects бағдарламасын орнату үшін
дискідегі жадының бос орны 3 Гигабайттан кем болмауы тиіс. Компьютерде
Service Pack 2 түзеу дестесі бар Windows XP немесе Windows Vista
операциялық жүйелері орнатылған болуы керек.
Бағдарламамен жұмысты бастамастан бұрын, After Effects бағдарламасын
іске қосып және оның интерфейсімен танысайық:
- Тышқан көрсеткішімен Windows операциялық жүйесінің Пуск (Start)
батырмасына апарып басыңыз. Экранда Windows-тың негізгі мәзірі пайда
болады.
- Пайда болған негізгі мәзірден Все программы – Adobe After Effects
(All Programs – Adobe After Effects ) командасын орындаңыз. Экранда
бағдарламаның бейнесі пайда болады, уақыт өте бағдарламаның негізгі
терезесі пайда болады [18].
Бұрында Adobe (Photoshop, Premiere Pro, Flash) бағдарламаларымен жұмыс
істеген қолданушыларға бағдарламаның интерфейсі таныс болып көрінеді. Осы
компанияның барлық бағдарламалары бір-біріне ұқсас және оңай есте
сақталатын болып табылады. After Effects бағдарламасының басты
терезелерінде неше түрлі терезелер болады және олар палитралар деп аталады.
Кейбір палитраларда қосымшалар болады. Оң жақтың жоғарғы жағында орналасқан
палитраға көңіл аударыңыз. Осы берілген палитра Info (ақпарат) және Audio
(дыбыс) қосымшаларына ие. Сонымен қатар, жаңа палитралардың ашылуларына
байланысты қосымшалардың саны көбеюі мүмкін және олар өз алдына жеке-жеке
палитралар да болып кетуі мүмкін. Сондықтан қателіктер болмас үшін біз
қосымша терминін қолданбайтын боламыз. Егер Сіз тәжірибе жүзінде жұмыс
істеп жатқан кезде, Сізге палитраға өтіңіз ... немесе палитрадан
таңдаңыз...құрал ... деген сөздер шықса, Сіз осы атауға ұқсас қосымшаға
көшесіз немесе осы атауға сәйкес қосымшадан құралды таңдайтын боласыз.
Сурет 18. After Effects бағдарламысының жұмыс терезесі
After Effects бағдарламасының негізгі терезесінің ортасында ең үлкен
палитра орналасқан, ол Composition (Композиция) деп аталады. Осы палитраның
алдын ала қарау аймағында Сіз құралып отырған бейнеңізді көре аласыз,
сонымен қатар кейбір параметрлерді өзгерте аласыз (оларға көлемі және
суреттің орналасуы немесе бейне әсердің элементтері). Composition
(Композиция) палитрасының төменгі жағында тепе-теңдікті сақтайтын
элементтер орналасқан, ол арқылы Сіз қарастырылып отырған бейненің сапасын
және масштабын өзгерте аласыз және т.с.с.
After Effects бағдарламасының негізгі терезесінің төменгі жағында
Timeline (монтаж терезесі) палитрасы орналасқан. Бұл негізінен ең басты
палитра болып табылады, бұл палитрада бейненің монтажы және бейнені
жинақтау жүзеге асады. Сонымен қатар, бұл жерде жобаны жасау барысындағы
қолданылып отырған элементтердің дыбыстық әсерлері, бейнелердің
параметрлерінің өзгерістері және кілттік кадрлар жүзеге асады.
Timeline палитрасының қолданбалары (бейне, графикалық және дыбыстық
файлдар) бірінен кейін бірі орналасады. Қолданбалардың бұлай орналасуын Сіз
кез келген бейнередакторларда кездестіре аласыздар. Бірақта, After Effects
бағдарламасында қолданбалар жолдарда емес қабаттарда орналасады. Сонымен,
Timeline (монтаж терезесі) палитрасында орналасқан графикалық немесе
бейнефайлдар жалпы бейне көріністің жеке-жеке қабаттары дегенді білдіреді.
Timeline палитрасы көлденең орналасқан екі бөлікке бөлінеді. Оң бөлігінде
әр түрлі параметрлерге арналған кілттік кадрлар құрылады, олар бейне
әсердің қабаттарында қолданылады, ал сол жақ бөлігінде әр кілттік кадрларға
арналған әсерлердің параметрлері орнатылады [19].
After Effects бағдарламасының жұмыс терезесінің сол жағында Project
(Жоба) тақтасы орналасқан. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz