Мектеп оқушыларының ептіліктері мен іскерлік қабілеттерін қалыптастырудың ерекшеліктері
Анықтамалар
Берілген дипломдық жобада анықтамалары бар элементтер бар:
Праксиология - деген ұғым оқушының практикалық іс-әрекетке
деген қабілеті мен икемділігін айқындайды
Тангентальды - бағыт
Белгілер мен қысқартулар
Берілген дипломдық жобада кейбір белгілер мен қысқартулар бар:
ЖОО – Жоғары оқу орны
ОҚМУ – Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
% - пайыз
мм – миллиметр
ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттік Достастығы
мнм – миллиньютон метр
м2 – метр квадрат
б.э.д. – біздің эрамызға дейін
лк – люкс өлшем бірлігі
СО2 – көміртегі тотығы
Дб – дауысты
ДВП – древесно-волокнистые плиты
°С - градус цельский
мс – метр секунд
Гц – гига герц
ОТҚ – Оқытудың техникалық құралдары
м3сағат – метр куб сағат
СТД-120 - ағаш өндеу станогі
ЭТ-62 - электроқайрақ
И-2УА – электросүргілер
И-93 - маркілі электролобзик
НС-12 типтегі бұрғылау станогы
Квт – киловатт
И-78 - марклі дискалы ара
УСВ – М - сегіз қырлы ұста үстелі
ОВП-5 - өрт сөндіргіш баллоны
Болашақ кәсіби мамандарды ыдыс-аяқ жасауға үйрету әдістемесі (ожау,
тостаған жасау мысалында)
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 КӘСІПТІК ОҚЫТУ МАМАНДАРЫН ҰЛТТЫҚ ҚОЛӨНЕРГЕ БАУЛУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1. Мектеп оқушыларының ептіліктері мен іскерлік қабілеттерін
қалыптастырудың ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Болашақ жастарымызды еңбекке тәрбиелеудің
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3. . Ұлттық қолөнердің оқу тәрбие үдерісіндегі тәрбиелік
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4. . Қолөнер бұйымдарын дайындауға қажетті конструкциялық ағаш
материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІНДЕ АҒАШТЫ КӨРКЕМ ӨҢДЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ
1. Ағашты көркем өңдеуде мектеп оқушыларының қызығушылықтарын дамыту
2. Ағашты көркем өңдеудің
техникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Ағашты механикалық тәсілмен өңдеу процестері
4. Ағаштан көркем бұйымдар дайындаудың экономикалық
аспектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
5. Үлгіретінде сабақ жоспарлары
3. БҰЙЫМ ОРЫНДАУ ТЕХНИКАСЫ
3.1 Өндірістік оқу мақсатында оқу шеберханасын әзірлеудің
талаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Мектептің ағаш өңдеу шеберханасына қойылатын талаптар
3.3 Ағаш өндеу шеберханасы
3.4 Ағаштан ожау, қасық, тостаған жасау техникасы. Ұлттық ыдыс-аяқтар
3.5 Бұйымның экономикалық есебі
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі. Қазақстан Республикасының білім беру
жүйесінде егемендік алған жылдардан бастап әлемдік білім беру
стандарттарына сай білім берудің талаптары күшейтілуде. Осындай
талаптардың қойылу арқасында Елбасының жыл сайынғы кезекті жолдауында
бүгінгі жастарға білім беру мәселесі бірінші кезекте қойылып үкімет
тарапынан қадағалануда. Жауапты міндеттерді атқару жоғары оқу орындары
құрлымында Кәсіптік оқыту мамандығы бойынша білім беріп жатқан оқытушы-
профессорлар құрамымен мектеп мектеп мұғалімдеріне жүктеленетіні белгілі.
Жалпы білім алушылармен мектеп оқушыларының білім деңгейлерін жан-жақты
дамыта түсуде күнделікті сабақтардың ролімен бірге мектеп оқушыларын
ұлттық қолөнерге деген қызығушылықтарын арттырудың маңызы зор болып
саналады.
Сондықтан, еңбірінші кезекте ұлттық мәдениетімізді меңгермей,
мәдениетті адамзат тәрбиелеу және ұлттық сананы қалыптастыру мүмкін емес.
Қай кезеңде болсын адамзат алдында тұратын мұрат-міндеттердің ең бастысы,
өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу болып
табылады.
Білімді, жан-жақты тәрбиелі жастар ұлтымыздың баға жетпес қазынасы,
сондықтан бүгінгі жастарды жан-жақты қабілетті азамат етіп өсірудегі халық
қолөнерінің тәлім-тәрбиелік, танымдық ролі орасан зор. Халық бұрын ғылым
мен білімге қолы жетпесе де, сұлулық пен әсемдікті талғай да, таңдай да
білген. Өз тұрмысы мен мәдениетін де, қолөнерді мұрат тұтып жетілдіре
білген. Әрбір өнердегі шеберліктің сан саласын асқан ұқыптылықпен
көкірегінде қастерлей сақтап, меңгеріп, біздің дәуірімізге ұштастырғаны
белгілі.
Елбасының кезекті Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты жолдауында Жаңа
әлемдегі жаңа Қазақстанды құру жеке адамдардың, қоғамның және еңбек
нарығының талаптарын қанағаттандыра алатын бәсекеге қабілетті отандық білім
беру жүйесін қалыптастыруды талап етіп отыр. Осыған орай, бүгінгі таңдағы
білім жүйесінің ерекшелігінде ұстаз тек қана жалпыға міндетті стандартты
орындаушы ғана емес, ол шығармашыл ұстаз ретінде қызмет көрсете алатын
мүмкіндікке ие болуы керек деп атап көрсетеді [1].
Қазақстан Республикасының білім және ғылым саласындағы тың
өзгерістерді жаңаша дамытуда Елбасының өзі тікелей үкімет алдына қоя
білгендігін, еліміздің әрбір өңірінде орналасқан білім беру мекемелерінде
атқарылып келе жатқан жұмыстарды атап кетуге болады. Оның айғағы ретінде
елімізде соңғы жылдары қабылданып жатқан ҚР Президенті Жолдауында атап
өтілген кәсіптік техникалық білім беруді дамытудың негізгі талаптарына
аса зор көңіл бөлініп отырғанын білеміз.
Осындай жауапты жұмыстарды атқаруда кәсіптік білім беретін оқу
орындарымен мектептің барша ұстаздар қауымы жемісті еңбек ете білуі керек.
Әрбір пәннің мақсат міндеттері де біз атап отырған өзекті мәселелерді шеше
білуі керек. Негізгі мектептегі технология сабағьнда 5-11 – сынып
оқушыларының технологиялық дайындығын арттыру мақсатымен оқушыларда
технологиялық білім мен ептілікті қалыптастыруды қамтамасыз ететін
дидактикалық кұралдардың, тәсілдердің, әдістердің жиынтығының тиімділігі
көп жылғы тәжірибе барысында қалыптастыратыны белгілі.
Жалпы білім беретін орта мектептердегі өтілетін технология пәні
сабақтарының тақырыбын жоспарлауда оқу материалын қайталамауға,
зерделенетін фактілер мен кұбылыстардың мәнін түсіндірудегі тәсілдерді
анықтау мен жекелеген ұғымдарды қалыптастырудағы дәйексіздікті түзетуге
ұмтылу қажет. Технологиялық принципті жүзеге асыру мақсатында оқыту
әдістерінің, тәсілдерінің және дидактикалық құралдардың ең тиімдісін
қолдану мектеп оқушыларын практикалық оқытуға дайындаудағы мұғалімнің іс -
әрекетінің кажетті буыны болып табылады.
Қазіргі кезде оқушыларға меңгертілетін қазақ халқының сәндік-қолданбалы
өнер түрлерін жүйеге келтіруде және оны оқытушылар тарапынан басқаруға
байланысты бірқатар талпыныстар жасалуда. Бұл мектептің Технология пәні
бағдарламалары бөлімдеріне қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнер бағыттарын
ендіруге байланысты туындап отыр [2].
Технология пәні сабақтарының негізгі мақсаттарының бірі - алғаш
білімдерін практикада қолдануға үйрету, дағдыландыру, теориялық білімнің
негізінде практикалық дағдыны, ептіліктерін қалыптастыру жолын қарастыру,
яғни:
- оқушы өзінің болашақ мамандығын таңдауына бағыт алады;
- еңбек етуге машықтандыру арқылы икемділігін, ептілктерін, іскерлік
пен шеберлік дағдыларын қалыптастырады;
- мектеп оқушылары қолөнер сабақтарында өздерінің шығармашылық
қабілеттерін қалыптастыруға жол ашады.
Жоғарыда атап өтілген негізгі міндеттерді атқаруда ЖОО-дың құрамында
арнайы мамандар даярлап шығаратын Кәсіптік оқыту мамандығының
студенттеріне сәндік қолданбалы өнер негізінде көптеген бұйымдарды дайындап
үйренуге оқу жоспарларындағы кәсіптік бағыттағы негізгі пәндердің бірі
болып енгізілген. Сондықтан болашақ мамандар қазақ халқының ұлттық өнері
туралы теориялық білімдермен бірге практикалық жағынанда жан-жақты білім
алып шығады.
Дегенмен, студент жастарымызбен мектеп оқушыларының білім сапасын
арттыру бірінші кезекте ұстаздар қауымымен мектеп мұғалімнің кәсіби
шеберлігіне, оқушылардың оқу іс-әрекеттерін педагогикалық сауатты
ұйымдастыра білуіне байланысты болса, екіншіден мектеп оқушыларының
сабақтарда ұлттық қолөнерге деген қызығушылықтарына да байланысты болып
келеді.
Бүгінгі таңда мектеп оқушыларын еңбекке дайындауда оқыту
әдістемесіне ресейлік педагог ғалымдар П.Р.Атутов, В.А.Поляков,
Д.Тхоржевский, қазақстандық педагог ғалымдар О.Сыздықов, К.Өстеміров, С.
Жолдасбекова, Ж.Күнпейіс, Б.Ортаев және т.б. ғалымдардың еңбегін атап өтуге
болады [3].
Республика көлемінде егемендік алған күндерден бастап қазақ халқының
ұлттық қолөнерін мектеп оқушыларына оқытып үйретуде жалпы білім беретін
орта мектептер мен бастауыш білім беру жүйесінде ұлттық бағдарламалар,
әдістемелік құралдардың жарық көруі ұлттық қолөнердің мектеп өмірінің
жандануына себепші болды деп айтуға болады. Мәселен, еліміздің барлық
ұлттық тілдегі мектептерге арналған ОҚМУ ғалымдарының басшылығымен
С.Жолдасбекованың Ұлттық сәндік - қолданбалы өнерге үйрету бағдарламасы
осы мақсаттарды жүзеге асыруға айтарлықтай үлес қосуда деп толық айта
аламыз [4].
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігінің рұқсатымен
Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім академиясынын республикалық баспа
кабинеті ұсынған Ә.Құтпанбаев пен Е.Райымжановтың Еңбекке баулу және
ұлттық тәрбие атты еңбегін, Ш.Әбдуәлиеваның Халық қолөнері атты
әдістемелік құралы еңбекке баулу пәні мұғалімдеріне арналады. Мұнда сәндік-
қолданбалы өнері сабақтарын өткізу әдістемесі мен ұйымдастыру мәселелері
жайлы кеңінен жазылған [5].
Біздің дипломдық жұмысымыздың тақырыбына байланысты бірқатар педагог
ғалымдар мен этнограф ғалымдардың еңбектеріне талдау жасап, мектеп
бағдарламасында енгізілген технология сабағының сәндІк қолданбалы өнер
жұмыстары (ағаштан бұйымдар жасау) арқылы мектеп оқушыларының
қызығушылықтарын арттырудың маңызын басшылыққа ала отырып, зерттеу
жұмысымыздың тақырыбын: Болашақ кәсіби мамандарды ыдыс-аяқ жасауға үйрету
әдістемесі (ожау, тостаған жасау мысалында) - деп алдық.
Зерттеу жұмысының нысаны: Жалпы білім беретін орта мектептің оқу-тәрбие
үдерісі.
Зерттеу пәні: Технология пәні арқылы жоғары сынып оқушыларын ұлттық
қолөнерге баулу.
Зерттеу мақсаты: Технология пәнінде сәндік қолданбалы өнер жұмыстары
арқылы жоғары сынып оқушыларының ептіліктерін қалыптастырудың
мүмкіндіктерін, мазмұнын анықтау.
Зерттеу міндеттері:
- технология сабақтарында сәндік қолданбалы өнер жұмыстарын
ұйымдастырудың әдістері мен тәсілдерінің мәнін анықтау;
- дәстүрлік қолөнер түрлерін үйретудің, ұйымдастырудың әдістемесін
айқындау;
- оқушылардың ептілігі мен дағдыларын қалыптастыруда қолөнер
жұмыстарына оқушылардың қызығушылықтарын айқындау;
Зерттеу әдістері:
- психологиялық, педагогикалық, этнографиялық көркем әдебиеттермен
бірге әдістемелік және арнайы оқу құралдарына шолу жасау;
- тақырыпқа байланысты қажетті материалдарды жинақтау, талдау,
сараптау;
- мектептің пәндік жоспарына сәйкес технология сабақтарында
ұйымдастырылатын сәндік-қолданбалы өнері негізінде практикалық
сабақтарын оқыту үдерісін бақылау;
Диплом жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1. КӘСІПТІК ОҚЫТУ МАМАНДАРЫН ҰЛТТЫҚ ҚОЛӨНЕРГЕ БАУЛУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектеп оқушыларының ептілік және іскерлік қабілеттерін қалыптастырудың
психологиялық, педагогикалық ерекшеліктері
Мектеп оқушыларының ептілік қабілеттері мен іскерлік қабілеттерін
қалыптастырудың психологиялық, педагогикалық ерекшеліктері туралы шетелдік
ғалымдармен ресейлік ғалымдар көптеген зерттеулер жүргізгені белгілі. Ол
ғалымдардың зерттеу жұмыстарын басшылыққа ала отырып әрбір мектеп
мұғалімдері өздерінің күнделікті сабақтарында оқушылардың сабаққа
қызығушылықтарын арттыруда, оқушы белсенділіктерін арттырудың жолдарын
қарастыруда.
Халық ағарту ісінің белгілі қайраткерлері К.Д,Ушинский Ана
тілін оқытуға басшылық еңбегінде, В.А.Сухомлинский Балаларға жүрек
жылуы еңбегінде, В.Ф.Шаталов, Н.А.Менчинская, П.П.Блонский,
Я.А.Пономарев т.б. өздерінің еңбектерінде атап көрсетілсе, Қазақстанда
ағартушылық идеяны көтерген Ы.Алтынсарин „Таңдамалы педагогикалық
мұралары“, М.Жұмабаев „Педагогика“, Қ.Бержанов, Т.Сабыров „Оқыту
теориясының негіздерін“, Ж.Әбиев „Еңбек тәрбиесінің педагогикалық
негіздерін“ т.б. еңбектерінде жастарға білім беру саласында өскелең өмір
жағдайында мектеп оқушыларының ептілік қабілеттерін дамытудың
маңыздылығына көп тоқталады [6].
Адам бойындағы ептілік-адам бойындағы қабілетті дамытып, олардың
өшуіне жол бермеу, адамның рухани күшін нығайтып, өзін-өзі танытуына
көмектеседі. Адамның ойлау үдерісі қандай да бір сұраққа жауап
беру, белгілі бір тапсырманы орындау, іс-әрекеттің қандай да бір түрін
табу және тағы басқа да қажеттіліктер туғанда активті қызмет
жасауға көшеді. Мұның барлығы танымға объектілер мен шынайылық
құбылыстарын бейнелеуден, ұғынудан көрініс табады. Кез-келген тарихи
кезеңде өмір сүріп отырған мемлекеттің өзіне тән білім беру жүйесі
болады. Білім беру тұжырымдамасында ұсынылып отырған жүйенің қазіргі
және белгіленген мерзімде жүзеге асатын, мүмкін болатын құрамалары
айқын белгіленген.
Бүгінгі Егеменді Қазақстан, қуатты өркениетті дамушы 50 елдің
қатарына қосылу үшін әлемдік деңгейдегі білім кеңістігінен орын
алуға ұмтылыс жасауда. Кезінде ұлы ағартушы-педагог Ахмет Байтұрсынұлы
„Басқадан кем болмас үшін біз білімді, бай, әм күшті болуымыз
керек. Білімді болуға ұмтылу керек. Бай болуға кәсіп керек. Күшті
болуға бірлік керек“ деп сара жол сілтеді. Өсіп келе жатқан
ұрпаққа шығармашылық тәрбие берудің тиімді нұсқаларын әр түрлі жас
мөлшеріндегі балаларға мақсаттың қолайлы құрылысын анықтаудан бастау
керек. Мұнсыз оқушылардың білімін жетілдіру жемісті бола бермейді.
Ы.Алтынсариннің пікірінше, педагогикалық жұмыстағы ең шешуші
нәрсе: мұғалімнің ең жақсы оқыту әдістерін таба білуінде,
балалармен дұрыс тіл табыса білуінде. Үлгілі жолға қойылған, дұрыс
тәртібі бар жаңа типті мектеп, оқушыларды қызықтырып, оларды
мәдениетке, жұмысқа және айналасын, өз ортасын тануға, ой еңбегін
үйретуге тиіссің,- деп атап көрсетті [7].
Бала бойындағы еңбек ету қабілетін, шығармашылық қабілетті
дамытудың психологиялық, педагогикалық ережелерін басшылыққа ала отырып
қызмет атқара білу керек.
Психологтардың зерттеуі бойынша әрбір балалардың жас кезеңінде
шығармашылыққа баулуға өзек болардай өзіндік ерекше қабілет, ептілік,
бейімділік болуы керек. Сондықтан қабілет, ептілік, бейімділік туралы
түсініктерге тоқталуға тура келеді.
Қабілеттілік – оқушының жеке психологиялық ерекшелігі. Ол жалаң
білім мен дағды емес, соны тез игеру жолындағы табандылығы. Ол адам
бойындағы жақсы қасиеттер, яғни олардың жиынтығы. Өзбек ғұламасы
Әлішер Науаи өзінің Ғажайып мәжілістерң атты еңбегінде адам тек
рухани қабілеттіліктен туады. Оның негізі еңбек деп тұжырымдады.
Баланың қабілетін дамыту мәселесі өзінің тамырын адамзат тарихының
тереңінен алады. „Қабілет“ ұғымын ғылымға алғашқы рет енгізген Платонның
да, оның ізбасарларыныңда бұл ұғым жайлы түсініктері таптық көзқарастарға
негізделген болатын. Олар адам туғаннан бастап, бірі басқарушылар, бірі
жауынгер, бірі жер иеленушілер болып туады дегенді уағыздады. Қабілеттерге
байланысты адамдар арасындағы теңсіздік осы кездерден басаталса керек. Ал
Платонның шәкірті Аристотель қабілеттерді адамның ішкі ашылмаған
мүмкіндіктері деп қарастырған [8].
Ежелгі грек ғалымы және философы Сократ бала бойында болатын
қабілеттерге ерекше мән берген. Ол өз оқушыларының қабілеттерінің дамуына
үнемі қамқорлық жасап отырғандығын оларға ешқандай дайын ұсыныстар бермей,
“ақиқатқа жетуді“ өздеріне тапсырғанын байқауға болады. Бұл әдіс
„Сократтық„ әдісі деп аталған.
Іскерлік-бұл адамның бұрындағы алған тәжірибесі негізінде қандай да
бір іс-әрекетті орындай білуге деген қабілеттілігі. Іскерлік-ептілік
дағдымен тығыз байланысты. Дағды меңгерудің ең жоғары өлшемінің
сипатталатын әрекет. Дағдылар мен іскерлік, ептілікті қалыптастыру жаттығу
арқылы жүзеге асырылып отырылады. Ептілікті қалыптастырудағы негізгі жол-
бұл адамның қабілетін дамыту. Ішкі және сыртқы (айналадағы) байланыстарды
қалыптастыру.
Көптеген психологтар оқушылардың жасы өскен сайын жүйке
жүйесінің мүмкіндіктері кеңейіп, қалыптасып отыратындығын, бірақ
оқушының дамуы үшін ең қажетті, құнды қасиеттерінің біртіндеп жоғалып
отыратындығымен түсіндіре келе, бала қабілетінің дамуы үшін ең
қымбатты кезеңді, тиімді пайдаланып қалуға асығу керектігін
ескертеді.
Балалық кезде ерекше көзге түсетін бейімділіктің келешектегі
олардың қабілетінің көрсеткіші екенін ескеріп, оқушының бейімділігін
дер кезінде көре біліп, соған сәйкес келетін қабілеттерді дамыту
біздің міндетті борышымыз екенін ұмытпауымыз керек.
Бастауыш сынып оқушыларының қабілеттерін дамыту жөнінде
И.П.Волковтың айтқан пікірі өте құнды. Оқушының шығармашылық
қабілеттері олардың өз бетімен меңгерген білімдерін, ептіліктерін,
іскерліктерін, дағдыларын пайдалана отырып өзіне бұрыннан белгілі
жаңадан бір нәтиже алуы. Баланың жаңа нәтижеге қол жеткізуі жалпы
білімдерімен қатар олардың осы нәтиже алу жолында пайдаланылатын
әдіс-тәсілдердің тиімдісін таңдай алуына, тапқырлықтарына және жеке
психологиялық қабілеттеріне байланысты.
Психологтардың зерттеулеріне қарағанда, шығармашылық іс-әрекеттің
қалыптасуы өздігінен тұйыққа тірелген процесс емес. Ол тек
әлеуметтік орта қоршауымен, адамның өзіндік қызмет сипатымен ғана
емес, жеке тұлғаның кәсіби іс-әрекеті, танымдық қажеттілігін оятуға
ынталандыратын оқу және тәрбие процесі, сондай-ақ өзінің жеке басының
белсенділігімен үндесе жүргізілетін күрделі процес.
Бұл мәселе белгілі бір танымдық іс-әрекетке оларды бағыттайтын,
тәрбиелейтін, жұмылдыратын, ынталандыратын адамдардың әсеріне де
тікелей байланысты. Сонымен қатар шәкірттің танымдық іс-әрекетте
ілгері қарай басуына себепкер болатын негізгі күш – түрлі
қайшылықтар. Бала білмеуден білуге қадам басқанда әртүрлі қайшылықтар
мен қиындықтарға кездеседі, оларды шешу, жеңу нәтижесінде оқу
міндеттері жүзеге асады. Оқу үрдісіндегі ең негізгі қайшылықтармен
оқушының мүмкіндіктерінің (білімі, дағдысы, дамуының қазіргі деңгейі)
арасындағы қайшылық. Бұдан тағы да оқушының білімі мен біліктілігі
арасындағы және шығармашылық ойлауы мен репродуктивті ойлау
арасындағы т.б. қайшылықтар жатады. Осындай қайшылықтарды шешу
оқушының саналы түрде көп күш-жігер жұмсауын керек етеді.
Оқытушы шәкірттің білім, білік деңгейлерін анықтап, олармен
жеке дара жұмыстар жүйесін пайдалануы керек. Жүйелі, дұрыс
ұйымдастырылған шығармашылық әрекет түрлері нәтижесінде шәкірттің
білімі, біліктілігі кеңейіп, шығармашылық ізденімпаздығы қалыптасады.
Оқушының жұмысты шығармашылықпен ойлауы, оны ұйымдастыра білуі,
танымдық іс-әрекет түрлерін таңдап, оны жоспарлай білуі,
ізденімпаздығын арттыру маңызды жұмыс. Оқушылардың шығармашылық іс-
әрекеттерді жоспарлау және іске асыру біліктерінің, ептіліктерінің
қалыптасуына оқу-танымдақ тапсырмаларды шығармашылық тұрғыда шешудің
маңызы зор.
И.Д.Левитовтың пікірінше, оқушылардың шығармашылық қабілеттері деп
іс-әрекет қорытындысында жаңа бір нәрсені үйренулері және
оқушылардың даралық бейімділіктерінің, ептілік қабілеттерінің,
тәжірибелерінің көрінуі болып табылады.
Оқушылардың жалпы шығармашылық тұрғыдан мектеп оқушыларының ептілік
қабілетінің құрамдас компоненттерін анықтауға бағытталған еңбектер
де жеткілікті, атап айтсақ, И.Л.Лернердің, А.Н.Луктың, В.И.Андреевтің,
А.Л.Яковлевтің, Д.Б.Богоявленскаяның еңбектері атап кетуге болады.
А.Н.Лук шығармашылық қабілеттің компоненттерінің құрамына басқа
көзқарас тұрғысынан келе отырып, шығармашылық қабілеттерді үш
негізгі топқа бөліп қарастырады [9]
1) ынтамен байланысты қабілеттер (қызығушылық және икемділік)
2) темпераментпен байланысты қабілеттер (көңіл-күй)
3) ақыл-ой қабілеттері.
А.Н.Луктың оқушылылардың шығармашылық қабілеттерінің компоненттері
құрамына қатысты айтқан пікірі құнды және оны төмендегі себептерге
сәйкес түсіндіруге болады:
1.Оқушы кез-келген іс-әрекет нәтижесінде жақсы нәтиже алу
немесе белгілі бір қабілет түрін дамыту үшін алдымен осы іс-
әрекетке, қабілетке деген оның қызығушылығы, ынтасы болмаса, оның
нәтижесі де төмен болатыны сөзсіз. Көңіл-күй бұл кез-келген істі
орындауға негізгі, қажетті көрсеткіш деуге болады.
2. Кез-келген іс-әрекетті біз ақыл-ой қабілеттері негізінде ғана
іске асыра аламыз. Сондықтан да оқушылардың шығармашылық бағытта
жұмыс істеулері де алдымен оны ақыл-ой қабілеттері арқылы жоспарлап
алып, оны практика жүзінде іске асыруларын талап етеді.
Я.А.Пономарев Знание, мышление, умственное развитие атты еңбегінде
кез-келген шығармашылық бағыттағы іс-әрекеттің негізгісі-шығармашылық
ойлау дей отырып, оның даму критериі ретінде іштей жоспарлау
әрекетін немесе ойшаң әрекеттену қабілеттерін алады.
Автор пікіріне қосылуға болады, себебі ешбір іс-әрекеттің,
соның ішінде шығармашылық бағыттағы іс-әрекеттің ойшаң
әрекеттенуінсіз іске аспайтыны анық. Сондай-ақ балалардың ойшаң
әрекеттенуі, яғни ойша санауы, талқылауы, жоспарлауы және т.б.- бұл
адам интеллектісінің айрықша көрсеткіші болып табылады.
Біріншіден, адам ойша әрекеттене отырып нәтижесінде не
алатындығын, яғни болашақта алатын нәтижесінің бейнесін көз алдына
елестете алады.
Екіншіден, қойылған мақсатқа жету жолын жоспарлап, алынбақшы
нәтижеге жету тәсілін ойша құрастыра алатындығын көреміз.
Психологиялық зерттеулерге қарағанда оқушылардың ойшаң әрекеттену
қабілеттері әсіресе, бастауыш мектеп одан әрі жоғары сынып оқушыларының,
яғни негізгі оқу іс-әрекетті, дағдылары қалыптасқанда үздіксіз
дамиды және сондай-ақ олардың шығармашылықпен өзін-өзі көрсете білу
қажеттігі басым. Бұл оның жеке тұлғасының анықтауына өз қабілетін
жүзеге асыруға және оның қанағаттандырылуы оқушыға әрқашан қуаныш
сезімін тудырады деп есептейді [10].
Қорыта келгенде мектеп оқушыларының ептіліктерін қалыптастыруда ең
бірінші кезекте мектеп мұғалімдерінің сабақты тиімді ұйымдастыруы қуатты
ісер етеді. Сондықтан баланың сабаққа деген оқу белсенділігі мен еңбек ету
белсенділіктерін, еңбек етуге деген ептілік қабілеттерін дамыту баланың
шығармашылық қабілетін ашуға септігін тигізеді деп айта аламыз.
2. Болашақ жастарымызды еңбекке тәрбиелеудің негіздері
Жас ұрпақты бүгінгі қоғамның талаптарына сәйкес тәрбиелеу және білім
беру оқыту процесінің негізгі принциптерінің бірі. Оқыту процесінде
тәрбиенің барлық түрлері қамтылады. Сондай тәрбиенің бірі оқу процесіндегі
еңбек тәрбиесі. Оқу процесіндегі оқу еңбегі оқушылардың еңбегінің негізгі
түрі. Бұл еңбек ақыл-ой және ерік жігерлігін талап ететін күрделі проблема.
Оқу еңбегінің барысында еңбекке әдеттену, еңбек дағдылары мен
іскерліктері кейінгі еңбек әрекеттерінің басқа салаларының дамуына әсер
етеді. Оқу еңбегінің ерекшілігі оңың нәтижелері оқушьшардың өздеріне бірден
білінбейді. Оқу еңбегі негізінен интеллектуальды (ақыл-ой) еңбек болып
табылады.
Жалпы еңбек тәрбиесінде еңбек сабақтарының мәні ете зор, оларда
оқушылар еңбек операцияларын меңгереді. Бұл сабақтарда оқушылар өздері үшін
керекті және басқа нәрселерді даярлайды, еңбек дағдыларын меңгереді,
техникалық және технологиялық білімдерімен қаруланады. Оқушылардың
еңбеккерлік сезімдері әсіресе жоғарғы сыньштарда, оқушылар бригадаларында,
мектеп шеберханаларында беки түседі. Жалпы еңбек тәрбиесі мектептің
технология пәні арқылы беріледі. Еңбек тәрбиесінің мүмкіншіліктері де
мектептің оқу бағдарламасы бойынша өтілетін технология пәні арқылы іске
асырылып отырылады.
Еңбек тәрбиесінің тарихына үңілетін болсақ адамның рухани
дамуының көзі- еңбек. Ф.Энгельс еңбектің тарихи рөлін қарастыра
келіп, белгілі жағдайда адамды жаратқан еңбек деген қорытындыға
келді. Олай болса, еңбексіз даму жоқ, еңбексіз кері кетушілікке
ұшырауға болады.
Еңбек-адамның көркі, бақыты, қоғам байлығы. Бүгінгі қоғамда
қабілетіне қарай еңбек ету әрбір адамның әдетіне, ең бірінші
өмірлік қажетіне айналады. Еңбекке жарамды әрбір адам өзінің өмірі
мен қызметіне, қоғамдық әл-ауқатын арттыруға, қажетті нәрселерді
жасауға тиіс.
Педагогикалық тұрғыдан еңбек – баланы жан-жақты дамытып,
қалыптастырудың күшті құралы. Бала жастайынан еңбек етуге талпынады.
Оны еңбек дағдыларына үйрету үшін үйелмен мен мектепте еңбек
тәрбиесі қазіргі заман талаптарына сай ұйымдастырылып жүргізілуі
керек. Мектепте бұл іс-әрекеттің бірнеше түрлері бар. Олар: баланың
өзіне-өзі қызмет етуі, қоғамдық пайдалы еңбек, өнімді еңбек.
Әрекеттің мұндай түрлері оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай іске
асырылады. Еңбек әреті жүйесінде оқушылардың өзіне-өзі қызмет
етуінің мәні зор.
Қоғамдық пайдалы еңбек түрі оқу-тәрбие жұмыстарының мақсаттарына
сәйкес жүргізіледі. Оқушылардың өнімді еңбекке қатысуының үлкен
тәрбиелік мәні бар. Олардың өнімді еңбек ьарысында жауапкершілігі
артады, іскерлік қабілеті дамиды. Сонымен қоғамдық пайдалы және
өнімді еңбекке тікелей қатысу оқушыларды іскерлікке ғана үйретіп
қоймай, олардың дене күштері мен ақыл-ойын дамытуға ықпал жасайды,
сабақта алған білімдерін тереңдетіп жетілдіреді. Еңбек іс-әрекетін
оқумен ұштастырып отырса, баланың әлеуметтік тәжірибесі арта түседі.
Адамның жан-жақты және үйлесімді дамуында еңбек шешуші фактордың
бірі. Халық еңбекті асыл мұрат деңгейінде қарады. Еңбек дағдыларын
меңгеруде зор жігерліктің қажет екенін жақсы түсінді. Еңбек сапасы
негізгі көрсеткіш ретінде алынды. Еркін еңбек барысында өзінің және
бүкіл қоғам мүшелерінің қажеттілігін қанағаттандыру үшін адам
материалдық және рухани құндылықты жасайды. Шығармашылық еңбек
барысында адам өз күшінің шамасын және қабілетін анықтайды.
Мектепте еңбек біліктерін арттырудың басты міндеттері:
біріншіден, еңбек сүйгіштік пен еңбек адамдарына құрметпен қарау;
екіншіден, оқушыларды халық шаруашылығының салаларындағы еңбектің
түрлерімен таныстыру еңбек іс-әрекетінің барысында олардың дағдысы
мен іскерлігін қалыптастыру; үшіншіден, мамандықты таңдауға дайындау.
Балаларды еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан
дайындау – бұл қоғам үшін оқушылардың пайдалы еңбекке даярлығын және
еңбекті өз бетімен, өз еркімен ынталанып орындауға үйрету. Бұл өте
күрделі процесс- мұнда оқушылардың әдеті, сезімі қалыптасады.
Еңбек етуге әдеттену- бұл жай ғана еңбекке үйрену емес, бұл
адам тәрбиесінің жоғары деңгейі, еңбек процесіне құштарлық, еңбек
етуге әзірлік, жұмысты істей білу,- деді Н.К.Крупская [11].
Оқыту және тәрбие жұмысының барлық жүйесі оқушыларды еңбекке
психологиялық және практикалық тұрғыдан дайындау міндеттерін шешуге
бағытталуы тиіс.
Еңбек тәрбиесі үшін өте маңызды еңбек сабағы. Мектептің жоғары
сыныптарында мектеп оқушылары еңбек дағдыларына үйренеді, техникалық
білімді игереді, өндірістік білім негіздерімен қаруланады. Еңбек
сабақтары барысында оқушылар жалпы және техникалық білімге сүйенеді.
Еңбек сабақтарының процесін жетілдіру оқушылардың еңбекке
зерттеу және шығармашылық қатынасын қалыптастырады. Оқушылар мектепте
алған білімдерін дайдаланып, практикалық дағдылар мен іскерлікті
игереді. Осындай шығармашылық жұмыстың барысында әр түрлі пәндер
бойынша оқушылардың білімі байымды тереңдейді, ғылыми-зерттеу ісіне
машықтанады
Оқу еңбегі бала үшін ойға толы, инемен құдық қазғандай, ақыл –
ойдың кемелденуін талап ететін ең ауыр еңбек екенін К.Д.Ушинский
ескерткен болатын. Оқу іс-әрекетінде қажетті бақылау, өзін-өзі
бақылау, сондай-ақ есептің шешуін ауызша түсіндіруді талап ету,
бағалау қажеттігі бастауыш сынып оқушыларында ішкі жоспар бойынша
әрекеттенуге және ойша жоспар құруға жағдай туғызады. Бастауыш сынып
оқушыларының шығармашылық қабілеттері, әсіресе, ән-күйде, ойын
үстінде, еңбек сабақтарында жаңа бір нәрсені ашумен, құрастырумен,
білумен байланысты көрінсе одан ары қарай мектептің жоғары сыныптарында
баланың мамандық таңдауға басты бағдар алуға септігін тигізеді.
Қазіргі мектепте әлеуметтік тапсырыс-терең ойлай білетін
шығармашылық бағытта әрекет ететін адам даярлау. Заттық нәрселер
мен іс жүзінде әрекет ету мектеп оқушыларының шынайы болмысты
сезім арқылы танып білуін қамтамасыз етеді. Мұның өзі заттық
нәрселермен әрекет ету барысында оларды оқушылардың өз қолдарымен
ұстап, сипап көруі, қарап шығуы, тыңдап байқауы арқылы жүзеге
асырылады. Бұл сезімдік таным ақыл-ой үшін нақты ақпарат болып
табылады, яғни айнала қоршаған дүние туралы алғашқы білім
түйсіктерін қалыптастырады. Мұның салдары - ойлау қабілеттерінің
дамуы. Баланың іс жүзінде өзгеріс енгізуші қызметі заттың өзін
және оның бөлшектерін неғұрлым мұқияттылықпен терең зер сала қарап
шығуға бағыт-бағдар береді, яғни заттың неғұрлым мұқият әрі терең
ой жүгірте қарап шығуынң қажет етеді.
Оқуды еңбекпен ұштастыру оқушылардың ынтасын, қызығушылығын
еңбек және адамгершілік тәрбиесін кешенді түрде дамытуда рөлі өте
зор. Еңбек - біліктілікті іске асыруда бірқатар педагогикалық
шарттарды есте ұстаған жөн:
- еңбекке тәрбиелеудің нәтижелі жүруі баланың еңбекке неғұрлым
ертерек қатыстырылуына байланысты:
- балалардың еңбек әрекетінің қоғамдық мағынасы және идеялық-
өнегелік негізі болуы керек:
- еңбек тапсырмасын орындағаннан кейін оның толымды нәтижесі
баланың өз күшіне сенімділігін қуаттайды, қуаныш сезімі артады.
Неғұрлым еңбек нәтижелі болса, соғұрлым оның ықпалы күшті
болады:
- еңбек баланың психикалық және физиологиялық ерекшеліктеріне сай
ұйымдастырылуы қажет. Еңбегінің негізгі түрі ойын болып
табылатын кіші мектеп жасындағы баланың еңбегі ойынмен
ұйымдастырылуы керек. Еңбектегі сияқты ойында да ойға күш салу
және жауапкершілікті сезіну бар:
- еңбек іс-әрекеті барысында оқушылар тек тапсырманы орындап
қоймай, өз еңбегін өз бетімен ұйымдастыруды үйренуі керек.
Оқушының ойлау қызметі оның моторикалық іс жүзіндегі өзгеріс
енгізуші қызметімен ұштасып бір-бірімен қосылған кезінде оңайлана
түседі. Бұл жерде өзгеріс енгізуші қызметтің деген ұғымға баса
назар аудару керек. Өйткені, таным дамуының алғашқы кезеңінде
моторикалы, затты қолмен ұстап көру қызметі басым болып келеді.
Егер оқушыларға берілетін тапсырмалар оларға ешқандай қиындық
келтірмейтін болса, онда ойлану қажетсіз деген сөз. Мәселені шешу
барысындағы сәтсіздіктер мен қиындықтар ойланып-толғануды тудырады,
олар психикалық жаңа құрылымдардың қалыптасуына ықпал етеді (жаңа
білімдер, ақылға салып әрекет ету қабілеті, дәлел іздеу, сезіне
орындалатын нысанға деген қабілет түрлері мен қатынас жасау
тәсілдері пайда болады).
Психология ғылымындағы праксиологиялық деген ұғым оқушының
практикалық іс-әрекетке деген қабілеті мен икемділігін айқындайды.
Оның ойдағыдай дамуын жетілдіретіндер: талап, қызығу және бейімділік
сияқты қасиеттер. Адам қабілетінің әр қилы болуын ұлы физиолог
сигнал жүйелерінің өзіндік ерекшеліктерімен түсіндіреді. Әдетте ол
адамда әр түрлі болып келеді. Кейбір оқушының ойлау жүйесі мен
зерделеу деңгейінің өзгеден жоғарырақ тұратыны шындық. Бірақ оның
барлық пәндерден бірдей үздік болуы екі талай. Яғни, ол өзі ерекше
қадір тұтатын пәніне ғана қабілет-қарымы ашылып, бүкіл болмысымен
жарқырап көрінеді де, өзге пәндерге белсенділігі тежеліп қалады.
Мұндай жағдайда мұғалім оқу-тәрбие жұмысын психологиялық ерекшеліктер
мен педагогикалық ерекшеліктер мен педагогикалық заңдылықтарды
үйлестіре, сабақтастыра атқаруы тиіс. Сонда ғана жұмыстың нәтижелі
болары ақиқат.
3. Ұлттық қолөнердің оқу-тәрбие үдерісіндегі тәрбиелік мәні
Оқу-тәрбие үдерісінде қай пәннің болсада өзіндік ерекшеліктері болатыны
белгілі. Біз зерттеп отырған диплом жұмысымыздың тақырыбына орай Кәсіптік
оқыту бағытында білім алушы студент жастарымызды Сәндік қолданбалы өнер
пәні мен жалпы орта білім беретін мектептердің технология пәнінде мектеп
оқушыларын ұлттық өнерге баулу арқылы пәнге деген қызығушылықтарын
арттыруды зерттеу болатын. Сондықтан оқу үдерісіндегі ұлттық өнеріміздің
тәрбиелік ролін айқындауда тарихи теректерден бастауды дұрыс көрдік.
Әлемдік педагогикалық ойдың тарихында болашақ ұрпақты еңбекке баулу
идеяларының алатын орны ерекше, өйткені адамзат баласы өз тарихының барлық
кезеңдерінде еңбекке баулуды ұрпақтан ұрпаққа мирас етуді өзінің басты
мұраты деп таныған.
Өресі биік, өрісі кең өнер атаулының қай саласынан болсын, жер
жүзіндегі басқа да халықтар сияқты қазақ халқы да өзінің көне заманнан бері
келе жатқан тамаша тарихымен және бір өзіне ғана тән қайталанбастай
ерекшелігімен көзге түседі. Қандай да болмасын өнер және талант иелерін
өмірге келтіретін де сол халық. Сондықтан біз оларды ұлттық дейміз. Жер
бетіндегі жасалған еңбектің қайсы бірі балмасын, адам баласының ой
еңбегімен, асқақ рухымен жасалынып, ғасырдан ғасырға жалғасын тапқан
қасиетті мұра.
Қазақ қолөнерінің туындауына, дамуына осы тұрмыс дағдысы тікелей ықпал
етті. Ол қоғамдық өндіріспен қатар дамып отырды. Алғашқы кезде қазақтың
ұлттық қолөнеріне үй кәсібі негіз болды. Қолөнершілер қолөнер өнімдерін өз
тұрмысының қажетін қамтудан, бірте – бірте малға, затқа айырбастап, оны
кәсіп түріне айналдырды. Тапсырыс жасаушылар қолөнер бұйымдарының ақысын
мал немесе басқадай заттармен берді.
Қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданатын өру, тігу, тоқу, мүсіндеу,
құрастыру, бейнелеу сияқты шығармашылық өнер жиынтығын айтады деп
түсініктеме береді [12].
Қолөнер шеберлігін мал бағып, егін салып, аң аулау кәсібінен артық
санамаса, кем санамаған. Қазақ қолөнері өзінің күнделікті өмір
тіршілігімен, тұтыну қажетімен тығыз ұштасып жатады. Қолөнердің дамуына
байланысты қолөнер өнімдері молайды. Тапсырыс бойынша өндірілді. Базар
сұранысы да ескеріліп отырылды. Халқымыз көшпенді және жартылай көшпенді
тұрмыстық мүддесі үшін сан – салалы шаруашылықпен шұғылданды. Мәселен,
малшылық, егіншілік, аңшылық, балық аулау бағбаншылық, қолөнершілік,
құрылыс салу, тасшылық. Жанама кәсіптер: алтын қазу, тас қазу кіре тарту,
ағаш кесу диірмен ұстау құс бағу сияқты сан алуан кәсіп түрлерімен
шұғылданды. Міне, осыған қажетті барлық сайман – жабдықтарды, құралдарды
қолдан жасап, өндіріп пайдаланды. Анықтап айтқанда, халқымыз қолөнершілік
шеберлігімен өз тұрмысына қажетті киім – кешек, ішіп – жем, үй – жай, құрал
– жабдық, қару – жарақ саймандарының барлығын өз қолдарымен жасады.
Негізгі шикізаты – мал шаруашылығы, аңшылық өнімдері, мекендеген
жерінің табиғи байлықтары еді. Халқымыздың төрт түлік малдың бабымен көшіп
– қонуы, аңшылық, саятшылық кәсібімен шұғылдануы, ру, тайпалар арасындағы
қақтығыстардың толассыз туылып тұруы, тері илеу, көншілік, етікшілік,
өрімшілік, жүн мәнерлеу, киіз басу, есу өру тоқу, сондай – ақ ершілік,
теміршілік, қару – жарақ жасау өнерінің туындауына негіз болды.
Сонымен қатар, тас дәуірінен басталған сүйек ине, сүйек бізді
пайдаланып тері және тоқыма киім – кешек жасау сынды қолөнердің дами түсуі,
киіну мәдениетін қалыптастыра бастады.
Сәндеп киім тігу, үй жабдықтарын сәндеу, әбзел – жабдықтар мен
жиһаздарды әшекейлеу, әсемдік түс берумен қатар заттық мәдениетке деген
қажеттілік – зергерлік, кестешілік, тоқымашылық, өрімшілік, ою - өрнек,
сырлау, бедерлеу, көздеу айшықтау т.б. қосалқы өнер түрін гүлдену сатысына
қадам бастырды. Бұл кезде халық шеберлері ішінен небір керемет ісмер оюшы
сызушылар, тігіншілер, кестешілер, сырмақшылар, тоқымашылар, зергерлер,
етікшілер, ершілер, өрімшілер шыққанын атап кеткен [13].
Қазақ халқының қолөнерін зерттеу мәселесі ерте кезден көптеген
саяхатшылар мен коллекционерлердің ғана емес, ғалым-этнографтар,
археологтар мен суретшілер т.б. зерттеушілер көңілін аударып келді. Қазақ
қолөнерінің өткені мен бүгінгі жағдайын, оның өзіне тән методологиясын
зерттеу қазірдің өзінде де негізгі мәселе болып табылады.
Қазақ өмірін өз көзімен көріп, аралаған зерттеуші М.Красовский:
қазақтар қыздарды жас шағынан іс тігу, өрмек тоқу, киіз басу т.б. өнерге
үйретеді, өсе келе олардан мұның бәрін талап етеді дейді [14].
Киіз басу жұмысында қазақ халқының шеберлігі жоғары дәрежеде болатынын
зерттеушілер ерте кезден-ақ айтқан. Көшпелі және жартылай көшпелі тұрмыс
жағдайында негізгі мал шаруашылығы өнімдерін өңдеумен байланысты оның
ішінде жүннен алуан түрлі бұйымдар жасау белгілі бір өнерді, шеберлікті
қажет етеді - деп жазады, В.Рубрук қаңлы-қыпшақ жерінен өтіп бара жатып.
В.Рубрук киіз бұйымының шетіне салынған аңдар мен құстардың, ағаштар мен
жүзім сабақтарының бейнесі жарасып, үйлесімді салынғаны туралы баяндаған.
Қазақ халқының тұрмыс тіршілігінде қол өнерімен айналысу ерекше орын
алған. В.В.Радловтың зерттеуі бойынша әрбір рудың ұстасы болған. Олар
ағаштан киіз үйдің керегесін, уығын, шаңырағын, есік, сандық, піспек, т.б.
от басына қажетті бұйымдар жасап, халыққа қызмет көрсетіп отырған. Металл
өңдеу өнерінде қазақ шеберлері темір, мыс, және күміс соғушы болып үшке
бөлініп, күнделікті тұрмысқа қажетті әр түрлі заттарды – пышақ, үзеңгі, ат
ауыздығын, таға, әйелдердің әшекей бұйымдарын т.б. жасай білген [15].
Қолөнер сонау көне заманнан бері халық тұтынып келе жатқан ұлттық
бұйымдарға салынып келе жатқан әшекейлерден бастап, қазіргі уақытта барлық
тұтынатын бұйымдарға сюжетті өрнектермен бейнелейтіндей жоғары деңгейде
дамыған дәрежеге келіп жетті. Археологиялық деректерге қарағанда, біздің
жерімізде қолөнер бұдан екі жарым мың жыл бұрын қалыптасып, әр дәуірде
өзінің өшпес ізін қалдырып, мәдени мұраға айналған.
Ежелгі қазақтың қолданбалы өнері бойынша бірқатар мағұлматтар 1957-1958
жылдары шыққан Т.Қ.Басеновтың Прикладное искусство Казахстана деген
еңбегінде қарастырылды. Онда халықтың қолөнеріне әдет-ғұрып жабдықтарымен
қатар, аң аулауға, мал өсіруге және егіншілікке қажетті құрал-жабдықтар
кіреді. Киіз үйдің сүйегі, ағаш кереует, кебеже, сандық жасап, кілем,
сырмақ, алаша, ши, түрлі бау – басқұрлар тоқып, арқан – жіп есіп, көннен
және илеулі теріден қайыс, таспа тіліп, өрім өріп, қолдан әр алуан ыдыс –
аяқ, адалбақан, асадал, бесік және т.б. көптеген заттарды халық шеберлері
қолдан жасап, әшекейлеген - деп жазады [16].
Сақтардың үй тұрмысында қолданылатын бұйымдарды жүннен, былғары,
ағаштан және сонымен бірге гончарные бұйымдарды, қару – жарақтардың
табылғаны жайлы б.э. V – XX ғ. алғашқы жартысына дейінгі қол өнері жайлы
К.А.Акишевтың Искусство саков Казахстана деген еңбегінде айтылған [17].
Қазақ ғалымдары халқымыздың қол өнерін XX ғасырдың алпысыншы жылдары
зерттей бастады. Қазақтың сәндік – қолданбалы өнері саласында ҚР ҒА
академигі Әлкей Хақасұлы Марғұлан, Тарих ғылымының докторы Х.Арғынбаев т.б.
үлкен үлес қосты.
Қазақ халқының ұрпақ тәрбиелеу дәстүрі отбасындағы еңбек тәрбиесінде
көрініс тауып келеді. Адамның жеке басының мінез құлқын қалыптастыруда,
бойына адамгершілік қасиеттерін сіңіруде отбасы ерекше рол атқарады.
Балаларды қолөнер кәсібіне тәжірибелі қарттар және қолынан өнер тамған
кәсіп шеберлері үйреткен. Сонымен бірге өз тәжірибелерін түсіндіру, ақыл-
кеңес беріп әрдайым қолдау көрсету, мақтап-марапаттау тәсілдерін қолдана
отырып, ер баланың тәрбиесіне әкелері, қыз баланың тәрбиесіне аналары көп
көңіл бөлген. Ұл атадан үйренбей сапар шекпес, қыз анадан үйренбей өнеге
алмас дегендей балаға қолөнер кәсібінің бір саласын меңгерту өздеріне
байланысты екенін түсінген ата-ана барлық жақсы қасиеттерді балаларының
бойына сіңіруге тырысады.
Қолөнері арқылы балаларының бойына эстетикалық талғамның қалыптасуы,
шығармашылық іс-әрекетінің дамуы ата-анасының іскерлігінен,
жауапкершілігінен туындайды. Қыз балаларды аналары қолөнердің кең тараған
түрлері- кілем тоқуға, сырмақ сыруға, құрақ құрауға, кесте тоқуға, тұрмысқа
қажетті бұйымдар жасап, киім тігуге баулып отырған. Бұндай өнер туындыларын
жасау ерекше талғампаздықты, нәзік икемділікті жоғары эстетикалық талғамды
талап етеді. Ана балаға өмір сыйлаумен ғана емес ол өзінің бар білгенін
абзал, адамгершілік қасиеттерге баули отырып, ұстамдылықты, сабырлылықты,
төзімділікті, өмірде кездесетін қиыншылық атаулыны қажырлылықпен жеңе
білуге баулыған. Арғы ата-бабаларымыз жігіттердің бойына өнер мен еңбекті
адамгершілік қасиеттерімен ұштастырып, ағаштан, темірден, теріден тұрмысқа
қажетті түрлі бұйымдар жасауға, яғни қолөнер кәсібіне, шеберлікке баулыған.
Қазақ халқының ерте кезден бастау алып, күні бүгінге дейін кәдесіне
жарап келе жатқан рухани мұра – халықтық педагогика.
Халықтық педагогикада – онда тәрбиенің мақсаттары мен міндеттері, кең
бұқара қолданатын тәрбие мен оқытудың халықтық құралдарының, іскерліктері
мен дағдыларының жиынтығы көрініс тапқан [18].
Қайта жаңғырып, жастар тәрбиесіне арқау больш отырған халықтық
педагогика – бұл күнде мұғалімдер қауымына ғана емес, бүкіл қоғамымызға
ортақ әлеуметтік қозғалыс. Халықтық педагогика кешегі қариялардан, ойшылдар
мен сал – серілерден, шешен – билерден, ақын - жыраулардан мирас болып
қалған ұлы тәрбие құралы. Оның өміршең идеялары халықпен қайта қауышып,
жүректерден орып алуда.
Халықтық педагогика жаңалық та, ғылым да емес, ол ежелден халықпен
бірге өмір сүріп келе жатқан тәлім – тәрбие мектебі. Педагогика ғылымы оны
өзіне негіз етіп отыр. Ал, оның оқу – тәрбие үдерісіне енуі шын мәнінде
жаңалық. Қазақ халқының тәлімдік мәні зор ой-толғаныстары ұрпақ тәрбиесінің
негізгі түйіні - адамгершілік – имандылық, ақыл – ой, еңбек, эстетика,
дене, отбасы тәрбиесіне байланысты мәселелерге келіп тіреледі [19].
Қолөнерге тән ерекшеліктер - айналадағы ортамен, өмірмен, еңбекпен
тығыз болуы. Қолөнердің әлеуметтік-тәрбиелік рөлі тек оның туындыларының
өзіндік көркемдік, эстетикалық құндылығымен ғана бағаланбайды, сонымен
қатар адамдардың өз заманына сай талғамын білдіруінен, өткендегі
мәдениетпен, ұлттық дәстүрлермен сабақтастығынан көрінеді.
Қазақ халқы сонау ерте заманнан-ақ күнделікті еңбек қызметінде өзінің
қолданбалы өнерін дамытып отырды. Көркемдік талғам мен талапқа сәйкес олар
рудың, отбасының, жеке бастың тұрмыстық және рухани қажеттерін
қанағаттандыру, айырбас сауда жасау үшін ең қажетті заттарды дайындады.
Жүн, тері, сүйек пен мүйіз, яғни мал шаруашылығы өнімдері, ағаш, металл,
қолданбалы өнер туындыларын жасайтын материалдар қызметін атқарды. Міне,
осының бәрін жастайынан көріп, көңіліне тоқып өскен балалар бірте-бірте бұл
өнердің қыр-сырын меңгеріп, өз бетімен өмір жолын бастағанға шейін
айтарлықтай тәжірибе жинақтайды.
Қолданбалы өнерге тән ерекшеліктер - айналадағы ортамен, өмірмен
еңбекпен тығыз болуы. Қолданбалы өнердің әлеуметтік-тәрбиелік рөлі тек оның
туындыларының өзіндік көркемдік, эстетикалық құндылығымен ғана
бағаланбайды, сонымен қатар адамдардың өз заманына сай талғамын
білдіруінен, өткендегі мәдениетпен, ұлттық дәстүрлермен сабақтастығынан
көрінеді.
Қазақ баласы қолөнерін игеру барысында қажыр – қайратын шынықтырумен
қоса, үлкен – кішімен қарым – қатынас жасауды тұрмыс – тіршіліктің қиын
кезеңдерінде қайырымдылық танытуды, ата – ананы, еңбек адамын қадірлеуді
үйренді.
Қорыта айтар болсақ, еңбекке баулу арқылы бала тәрбиесі бір – бірімен
тығыз байланысып отыратын екі мақсатқа бағытталған.
1. Баланы еңбекке үйрету барысында оның қабілет – ептілік, икемін,
дағдысын дамыту.
2. Еңбек үстінде бала бойына халықтық ізгі қасиеттерді сіңіріп, дарыту
.
Баланы өнерге баулуда халқымыз оның бойында талғампаздық, сұлулық,
әсемдік, көркемдік, сыпайыгершілік сезімін оятып, эстетикалық талғамының
жетілуіне ықпал еткен.
Ұлттық өнер, ұлттық мазмұн тек мектептерде кәсіпке баулитын арнаулы
пәнде ғана емес, балғын жасқа тәрбие беруде және оқу барысында кез
келген сабақта ұлттық педагогика мен үндестік тауып жатуы тиіс. Міне, осы
негізді басшылыққа ала отырып мектеп оқушыларын қолөнершілікке баулуда
кәсіби білім беру– бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
Қоғамдағы болып жатқан бет бұрыстар, саяси көзқарастар аясында қазақ
елінің тарихын шынайы тұрғыда танып - біліп, салт – дәстүріне, рухани
мұрасына және сондай қажеттіліктердің бірі – халық қолөнеріне
сүйіспеншілікпен қарау ерекше маңызға ие болып отыр. Өнерден қуат алмаса
тіршіліктің шырағы өшеді деп М.Әуезов айтқанындай, өсіп келе жатқан
ұрпағымызға өз халқының өнерін бойына сіңіріп өсіру – педагогтардың қазіргі
кездегі кезек күттірмейтін мәселесі.
Қазақ жастарына кәсіптік мамандық беру мәселесінің ғылыми негізін
қалаған тұңғыш ағартушы, ғалым Ы.Алтынсарин. Ол мектептерде қазақ
балаларын ағаш ұсталығына, былғарыдан бұйымдар дайындауға үйрету, ал
қыз балаларға қарапайым халықтың тұрмысына керекті киім тігу,
өрмек тоқу, киіз басу, кілем тоқу сияқты әйелдер істейтін
жұмыстарды үйретуге ерекше мән беріп, қол өнеріне баулитын мектеп ашты.
Ы.Алтынсаринның еңбек туралы пікірлері, идеялары қазігі біздің экономикалық
жағдайда қойылатын талаптарымен сәйкес келеді. Мәселен, – Атымтай жомарт
аңызында Күн сайын өз бейнетімен тапқан бір – екі пұлға нан сатып жесем
де, бойыма сол тамақ болып тарайды, еңбекпен табылған тамақтың тәттілігі
болады екен деген жолдары Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей
деген халықтың мағыналы сөздерімен ұштасып жатыр емес пе. Ұлы педагогтың
осындай прогрессивті идеялары мектептің оқу – тәрбие жұмысы, кейбір
сыныптарда тәрбие сағаты, сыныптан тыс оқуда, конференцияларда, еңбек
тәрбиесіне байланысты диспуттар, т.б. басқа арқылы жүзеге асады.
Ы.Алтынсарин адал еңбек етуді, қанағат қыла білуді адамгершілік қасиет
деп санады. Оның Біз өзіміздің адал еңбегімізбен тіршілік етіп отырмыз дей
алатын адам – шын бақатты адам дегені соның нақты айғағы.
Халықтық педагогика негізінде қолөнер арқылы оқушының бойына
адамгершілік рухын, ұлтқа деген сүйіспеншілігін арттыруда еңбек тәрбиесі
мынадай мақсатқа бағытталады:
- халықтық педагогика негізінде балаларға білім мен өнеге берудің
қажеттілігін көрсету;
- оқушыға қолөнерді үйрету барысында оның қабілет-икемін, дағдысын
дамыту;
- қолөнер бұйымдарын жасай отырып оқушы бойына халқымыздың ізгі
қасиеттерін сіңіріп, дарыту;
- қолөнер жеке тұлғаны дамытуға арналған құрал болғандықтан, олардың
қызығушылық аясын кеңейтіп, шығармашылық іздену жолдарын қалыптастыру;
- оқушының өзін-өзі тану қабілетін ояту; еңбекті шығармашылықпен,
қызығушылықпен орындауға, ерікті түрде еңбек етуге үйрету;
- ұлттық тәрбиенің пайдалылығын қол өнер бұйымдарын жасату және оны
пайдалану арқылы түсіндіру.
Бүгінгі таңда сәндік өнерді оқытудың өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасып,
ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде. Жастарды сәндік өнерге бейімдеп оқыту
мен тәрбиелеу білім беру мазмұны мен оқыту формасы және әдістері бойынша
анықталады. Оқушыларды еңбекке баулуда және тәрбиелеуде негізгі мақсат
баланың толық білім алуына ықпал жасау болғандықтан, педагогикалық ізденіс
қажет.
Оқыту барысында оқушыларды қолөнер шеберлерінің шығармашылық
жұмыстарымен таныстыру керек. Дегенмен, оқушыларды олармен, олардың
жасаған бұйымдарымен таныстыру жақтары көңіл қуантарлық дәрежеде
емес.Сондықтан, оқушыларды қолөнерге баулу және оған қызықтыру үшін, ең
алдымен, оған үлгі алатындай жағдай туғызып, халық қолөнерінің әсемдік
құпиясын ашып көрсету қажет. Бұл олардың өз ойларымен композиция
құрастыруына, ою-өрнектерді дұрыс қолдана білуіне, түстерді дұрыс таңдап
алуларына септігін тигізеді.
Сабақ барысында орындалған шығармашылық жұмыстар ұлттық тәрбиені,
эстетикалық көзқарасты қалыптастырып ұлттық дәстүрлермен қолөнерімізді
бір-бірімен байланыстыра ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Берілген дипломдық жобада анықтамалары бар элементтер бар:
Праксиология - деген ұғым оқушының практикалық іс-әрекетке
деген қабілеті мен икемділігін айқындайды
Тангентальды - бағыт
Белгілер мен қысқартулар
Берілген дипломдық жобада кейбір белгілер мен қысқартулар бар:
ЖОО – Жоғары оқу орны
ОҚМУ – Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
% - пайыз
мм – миллиметр
ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттік Достастығы
мнм – миллиньютон метр
м2 – метр квадрат
б.э.д. – біздің эрамызға дейін
лк – люкс өлшем бірлігі
СО2 – көміртегі тотығы
Дб – дауысты
ДВП – древесно-волокнистые плиты
°С - градус цельский
мс – метр секунд
Гц – гига герц
ОТҚ – Оқытудың техникалық құралдары
м3сағат – метр куб сағат
СТД-120 - ағаш өндеу станогі
ЭТ-62 - электроқайрақ
И-2УА – электросүргілер
И-93 - маркілі электролобзик
НС-12 типтегі бұрғылау станогы
Квт – киловатт
И-78 - марклі дискалы ара
УСВ – М - сегіз қырлы ұста үстелі
ОВП-5 - өрт сөндіргіш баллоны
Болашақ кәсіби мамандарды ыдыс-аяқ жасауға үйрету әдістемесі (ожау,
тостаған жасау мысалында)
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 КӘСІПТІК ОҚЫТУ МАМАНДАРЫН ҰЛТТЫҚ ҚОЛӨНЕРГЕ БАУЛУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1. Мектеп оқушыларының ептіліктері мен іскерлік қабілеттерін
қалыптастырудың ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Болашақ жастарымызды еңбекке тәрбиелеудің
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3. . Ұлттық қолөнердің оқу тәрбие үдерісіндегі тәрбиелік
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4. . Қолөнер бұйымдарын дайындауға қажетті конструкциялық ағаш
материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІНДЕ АҒАШТЫ КӨРКЕМ ӨҢДЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ
1. Ағашты көркем өңдеуде мектеп оқушыларының қызығушылықтарын дамыту
2. Ағашты көркем өңдеудің
техникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Ағашты механикалық тәсілмен өңдеу процестері
4. Ағаштан көркем бұйымдар дайындаудың экономикалық
аспектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
5. Үлгіретінде сабақ жоспарлары
3. БҰЙЫМ ОРЫНДАУ ТЕХНИКАСЫ
3.1 Өндірістік оқу мақсатында оқу шеберханасын әзірлеудің
талаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Мектептің ағаш өңдеу шеберханасына қойылатын талаптар
3.3 Ағаш өндеу шеберханасы
3.4 Ағаштан ожау, қасық, тостаған жасау техникасы. Ұлттық ыдыс-аяқтар
3.5 Бұйымның экономикалық есебі
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі. Қазақстан Республикасының білім беру
жүйесінде егемендік алған жылдардан бастап әлемдік білім беру
стандарттарына сай білім берудің талаптары күшейтілуде. Осындай
талаптардың қойылу арқасында Елбасының жыл сайынғы кезекті жолдауында
бүгінгі жастарға білім беру мәселесі бірінші кезекте қойылып үкімет
тарапынан қадағалануда. Жауапты міндеттерді атқару жоғары оқу орындары
құрлымында Кәсіптік оқыту мамандығы бойынша білім беріп жатқан оқытушы-
профессорлар құрамымен мектеп мектеп мұғалімдеріне жүктеленетіні белгілі.
Жалпы білім алушылармен мектеп оқушыларының білім деңгейлерін жан-жақты
дамыта түсуде күнделікті сабақтардың ролімен бірге мектеп оқушыларын
ұлттық қолөнерге деген қызығушылықтарын арттырудың маңызы зор болып
саналады.
Сондықтан, еңбірінші кезекте ұлттық мәдениетімізді меңгермей,
мәдениетті адамзат тәрбиелеу және ұлттық сананы қалыптастыру мүмкін емес.
Қай кезеңде болсын адамзат алдында тұратын мұрат-міндеттердің ең бастысы,
өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу болып
табылады.
Білімді, жан-жақты тәрбиелі жастар ұлтымыздың баға жетпес қазынасы,
сондықтан бүгінгі жастарды жан-жақты қабілетті азамат етіп өсірудегі халық
қолөнерінің тәлім-тәрбиелік, танымдық ролі орасан зор. Халық бұрын ғылым
мен білімге қолы жетпесе де, сұлулық пен әсемдікті талғай да, таңдай да
білген. Өз тұрмысы мен мәдениетін де, қолөнерді мұрат тұтып жетілдіре
білген. Әрбір өнердегі шеберліктің сан саласын асқан ұқыптылықпен
көкірегінде қастерлей сақтап, меңгеріп, біздің дәуірімізге ұштастырғаны
белгілі.
Елбасының кезекті Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты жолдауында Жаңа
әлемдегі жаңа Қазақстанды құру жеке адамдардың, қоғамның және еңбек
нарығының талаптарын қанағаттандыра алатын бәсекеге қабілетті отандық білім
беру жүйесін қалыптастыруды талап етіп отыр. Осыған орай, бүгінгі таңдағы
білім жүйесінің ерекшелігінде ұстаз тек қана жалпыға міндетті стандартты
орындаушы ғана емес, ол шығармашыл ұстаз ретінде қызмет көрсете алатын
мүмкіндікке ие болуы керек деп атап көрсетеді [1].
Қазақстан Республикасының білім және ғылым саласындағы тың
өзгерістерді жаңаша дамытуда Елбасының өзі тікелей үкімет алдына қоя
білгендігін, еліміздің әрбір өңірінде орналасқан білім беру мекемелерінде
атқарылып келе жатқан жұмыстарды атап кетуге болады. Оның айғағы ретінде
елімізде соңғы жылдары қабылданып жатқан ҚР Президенті Жолдауында атап
өтілген кәсіптік техникалық білім беруді дамытудың негізгі талаптарына
аса зор көңіл бөлініп отырғанын білеміз.
Осындай жауапты жұмыстарды атқаруда кәсіптік білім беретін оқу
орындарымен мектептің барша ұстаздар қауымы жемісті еңбек ете білуі керек.
Әрбір пәннің мақсат міндеттері де біз атап отырған өзекті мәселелерді шеше
білуі керек. Негізгі мектептегі технология сабағьнда 5-11 – сынып
оқушыларының технологиялық дайындығын арттыру мақсатымен оқушыларда
технологиялық білім мен ептілікті қалыптастыруды қамтамасыз ететін
дидактикалық кұралдардың, тәсілдердің, әдістердің жиынтығының тиімділігі
көп жылғы тәжірибе барысында қалыптастыратыны белгілі.
Жалпы білім беретін орта мектептердегі өтілетін технология пәні
сабақтарының тақырыбын жоспарлауда оқу материалын қайталамауға,
зерделенетін фактілер мен кұбылыстардың мәнін түсіндірудегі тәсілдерді
анықтау мен жекелеген ұғымдарды қалыптастырудағы дәйексіздікті түзетуге
ұмтылу қажет. Технологиялық принципті жүзеге асыру мақсатында оқыту
әдістерінің, тәсілдерінің және дидактикалық құралдардың ең тиімдісін
қолдану мектеп оқушыларын практикалық оқытуға дайындаудағы мұғалімнің іс -
әрекетінің кажетті буыны болып табылады.
Қазіргі кезде оқушыларға меңгертілетін қазақ халқының сәндік-қолданбалы
өнер түрлерін жүйеге келтіруде және оны оқытушылар тарапынан басқаруға
байланысты бірқатар талпыныстар жасалуда. Бұл мектептің Технология пәні
бағдарламалары бөлімдеріне қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнер бағыттарын
ендіруге байланысты туындап отыр [2].
Технология пәні сабақтарының негізгі мақсаттарының бірі - алғаш
білімдерін практикада қолдануға үйрету, дағдыландыру, теориялық білімнің
негізінде практикалық дағдыны, ептіліктерін қалыптастыру жолын қарастыру,
яғни:
- оқушы өзінің болашақ мамандығын таңдауына бағыт алады;
- еңбек етуге машықтандыру арқылы икемділігін, ептілктерін, іскерлік
пен шеберлік дағдыларын қалыптастырады;
- мектеп оқушылары қолөнер сабақтарында өздерінің шығармашылық
қабілеттерін қалыптастыруға жол ашады.
Жоғарыда атап өтілген негізгі міндеттерді атқаруда ЖОО-дың құрамында
арнайы мамандар даярлап шығаратын Кәсіптік оқыту мамандығының
студенттеріне сәндік қолданбалы өнер негізінде көптеген бұйымдарды дайындап
үйренуге оқу жоспарларындағы кәсіптік бағыттағы негізгі пәндердің бірі
болып енгізілген. Сондықтан болашақ мамандар қазақ халқының ұлттық өнері
туралы теориялық білімдермен бірге практикалық жағынанда жан-жақты білім
алып шығады.
Дегенмен, студент жастарымызбен мектеп оқушыларының білім сапасын
арттыру бірінші кезекте ұстаздар қауымымен мектеп мұғалімнің кәсіби
шеберлігіне, оқушылардың оқу іс-әрекеттерін педагогикалық сауатты
ұйымдастыра білуіне байланысты болса, екіншіден мектеп оқушыларының
сабақтарда ұлттық қолөнерге деген қызығушылықтарына да байланысты болып
келеді.
Бүгінгі таңда мектеп оқушыларын еңбекке дайындауда оқыту
әдістемесіне ресейлік педагог ғалымдар П.Р.Атутов, В.А.Поляков,
Д.Тхоржевский, қазақстандық педагог ғалымдар О.Сыздықов, К.Өстеміров, С.
Жолдасбекова, Ж.Күнпейіс, Б.Ортаев және т.б. ғалымдардың еңбегін атап өтуге
болады [3].
Республика көлемінде егемендік алған күндерден бастап қазақ халқының
ұлттық қолөнерін мектеп оқушыларына оқытып үйретуде жалпы білім беретін
орта мектептер мен бастауыш білім беру жүйесінде ұлттық бағдарламалар,
әдістемелік құралдардың жарық көруі ұлттық қолөнердің мектеп өмірінің
жандануына себепші болды деп айтуға болады. Мәселен, еліміздің барлық
ұлттық тілдегі мектептерге арналған ОҚМУ ғалымдарының басшылығымен
С.Жолдасбекованың Ұлттық сәндік - қолданбалы өнерге үйрету бағдарламасы
осы мақсаттарды жүзеге асыруға айтарлықтай үлес қосуда деп толық айта
аламыз [4].
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігінің рұқсатымен
Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім академиясынын республикалық баспа
кабинеті ұсынған Ә.Құтпанбаев пен Е.Райымжановтың Еңбекке баулу және
ұлттық тәрбие атты еңбегін, Ш.Әбдуәлиеваның Халық қолөнері атты
әдістемелік құралы еңбекке баулу пәні мұғалімдеріне арналады. Мұнда сәндік-
қолданбалы өнері сабақтарын өткізу әдістемесі мен ұйымдастыру мәселелері
жайлы кеңінен жазылған [5].
Біздің дипломдық жұмысымыздың тақырыбына байланысты бірқатар педагог
ғалымдар мен этнограф ғалымдардың еңбектеріне талдау жасап, мектеп
бағдарламасында енгізілген технология сабағының сәндІк қолданбалы өнер
жұмыстары (ағаштан бұйымдар жасау) арқылы мектеп оқушыларының
қызығушылықтарын арттырудың маңызын басшылыққа ала отырып, зерттеу
жұмысымыздың тақырыбын: Болашақ кәсіби мамандарды ыдыс-аяқ жасауға үйрету
әдістемесі (ожау, тостаған жасау мысалында) - деп алдық.
Зерттеу жұмысының нысаны: Жалпы білім беретін орта мектептің оқу-тәрбие
үдерісі.
Зерттеу пәні: Технология пәні арқылы жоғары сынып оқушыларын ұлттық
қолөнерге баулу.
Зерттеу мақсаты: Технология пәнінде сәндік қолданбалы өнер жұмыстары
арқылы жоғары сынып оқушыларының ептіліктерін қалыптастырудың
мүмкіндіктерін, мазмұнын анықтау.
Зерттеу міндеттері:
- технология сабақтарында сәндік қолданбалы өнер жұмыстарын
ұйымдастырудың әдістері мен тәсілдерінің мәнін анықтау;
- дәстүрлік қолөнер түрлерін үйретудің, ұйымдастырудың әдістемесін
айқындау;
- оқушылардың ептілігі мен дағдыларын қалыптастыруда қолөнер
жұмыстарына оқушылардың қызығушылықтарын айқындау;
Зерттеу әдістері:
- психологиялық, педагогикалық, этнографиялық көркем әдебиеттермен
бірге әдістемелік және арнайы оқу құралдарына шолу жасау;
- тақырыпқа байланысты қажетті материалдарды жинақтау, талдау,
сараптау;
- мектептің пәндік жоспарына сәйкес технология сабақтарында
ұйымдастырылатын сәндік-қолданбалы өнері негізінде практикалық
сабақтарын оқыту үдерісін бақылау;
Диплом жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1. КӘСІПТІК ОҚЫТУ МАМАНДАРЫН ҰЛТТЫҚ ҚОЛӨНЕРГЕ БАУЛУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектеп оқушыларының ептілік және іскерлік қабілеттерін қалыптастырудың
психологиялық, педагогикалық ерекшеліктері
Мектеп оқушыларының ептілік қабілеттері мен іскерлік қабілеттерін
қалыптастырудың психологиялық, педагогикалық ерекшеліктері туралы шетелдік
ғалымдармен ресейлік ғалымдар көптеген зерттеулер жүргізгені белгілі. Ол
ғалымдардың зерттеу жұмыстарын басшылыққа ала отырып әрбір мектеп
мұғалімдері өздерінің күнделікті сабақтарында оқушылардың сабаққа
қызығушылықтарын арттыруда, оқушы белсенділіктерін арттырудың жолдарын
қарастыруда.
Халық ағарту ісінің белгілі қайраткерлері К.Д,Ушинский Ана
тілін оқытуға басшылық еңбегінде, В.А.Сухомлинский Балаларға жүрек
жылуы еңбегінде, В.Ф.Шаталов, Н.А.Менчинская, П.П.Блонский,
Я.А.Пономарев т.б. өздерінің еңбектерінде атап көрсетілсе, Қазақстанда
ағартушылық идеяны көтерген Ы.Алтынсарин „Таңдамалы педагогикалық
мұралары“, М.Жұмабаев „Педагогика“, Қ.Бержанов, Т.Сабыров „Оқыту
теориясының негіздерін“, Ж.Әбиев „Еңбек тәрбиесінің педагогикалық
негіздерін“ т.б. еңбектерінде жастарға білім беру саласында өскелең өмір
жағдайында мектеп оқушыларының ептілік қабілеттерін дамытудың
маңыздылығына көп тоқталады [6].
Адам бойындағы ептілік-адам бойындағы қабілетті дамытып, олардың
өшуіне жол бермеу, адамның рухани күшін нығайтып, өзін-өзі танытуына
көмектеседі. Адамның ойлау үдерісі қандай да бір сұраққа жауап
беру, белгілі бір тапсырманы орындау, іс-әрекеттің қандай да бір түрін
табу және тағы басқа да қажеттіліктер туғанда активті қызмет
жасауға көшеді. Мұның барлығы танымға объектілер мен шынайылық
құбылыстарын бейнелеуден, ұғынудан көрініс табады. Кез-келген тарихи
кезеңде өмір сүріп отырған мемлекеттің өзіне тән білім беру жүйесі
болады. Білім беру тұжырымдамасында ұсынылып отырған жүйенің қазіргі
және белгіленген мерзімде жүзеге асатын, мүмкін болатын құрамалары
айқын белгіленген.
Бүгінгі Егеменді Қазақстан, қуатты өркениетті дамушы 50 елдің
қатарына қосылу үшін әлемдік деңгейдегі білім кеңістігінен орын
алуға ұмтылыс жасауда. Кезінде ұлы ағартушы-педагог Ахмет Байтұрсынұлы
„Басқадан кем болмас үшін біз білімді, бай, әм күшті болуымыз
керек. Білімді болуға ұмтылу керек. Бай болуға кәсіп керек. Күшті
болуға бірлік керек“ деп сара жол сілтеді. Өсіп келе жатқан
ұрпаққа шығармашылық тәрбие берудің тиімді нұсқаларын әр түрлі жас
мөлшеріндегі балаларға мақсаттың қолайлы құрылысын анықтаудан бастау
керек. Мұнсыз оқушылардың білімін жетілдіру жемісті бола бермейді.
Ы.Алтынсариннің пікірінше, педагогикалық жұмыстағы ең шешуші
нәрсе: мұғалімнің ең жақсы оқыту әдістерін таба білуінде,
балалармен дұрыс тіл табыса білуінде. Үлгілі жолға қойылған, дұрыс
тәртібі бар жаңа типті мектеп, оқушыларды қызықтырып, оларды
мәдениетке, жұмысқа және айналасын, өз ортасын тануға, ой еңбегін
үйретуге тиіссің,- деп атап көрсетті [7].
Бала бойындағы еңбек ету қабілетін, шығармашылық қабілетті
дамытудың психологиялық, педагогикалық ережелерін басшылыққа ала отырып
қызмет атқара білу керек.
Психологтардың зерттеуі бойынша әрбір балалардың жас кезеңінде
шығармашылыққа баулуға өзек болардай өзіндік ерекше қабілет, ептілік,
бейімділік болуы керек. Сондықтан қабілет, ептілік, бейімділік туралы
түсініктерге тоқталуға тура келеді.
Қабілеттілік – оқушының жеке психологиялық ерекшелігі. Ол жалаң
білім мен дағды емес, соны тез игеру жолындағы табандылығы. Ол адам
бойындағы жақсы қасиеттер, яғни олардың жиынтығы. Өзбек ғұламасы
Әлішер Науаи өзінің Ғажайып мәжілістерң атты еңбегінде адам тек
рухани қабілеттіліктен туады. Оның негізі еңбек деп тұжырымдады.
Баланың қабілетін дамыту мәселесі өзінің тамырын адамзат тарихының
тереңінен алады. „Қабілет“ ұғымын ғылымға алғашқы рет енгізген Платонның
да, оның ізбасарларыныңда бұл ұғым жайлы түсініктері таптық көзқарастарға
негізделген болатын. Олар адам туғаннан бастап, бірі басқарушылар, бірі
жауынгер, бірі жер иеленушілер болып туады дегенді уағыздады. Қабілеттерге
байланысты адамдар арасындағы теңсіздік осы кездерден басаталса керек. Ал
Платонның шәкірті Аристотель қабілеттерді адамның ішкі ашылмаған
мүмкіндіктері деп қарастырған [8].
Ежелгі грек ғалымы және философы Сократ бала бойында болатын
қабілеттерге ерекше мән берген. Ол өз оқушыларының қабілеттерінің дамуына
үнемі қамқорлық жасап отырғандығын оларға ешқандай дайын ұсыныстар бермей,
“ақиқатқа жетуді“ өздеріне тапсырғанын байқауға болады. Бұл әдіс
„Сократтық„ әдісі деп аталған.
Іскерлік-бұл адамның бұрындағы алған тәжірибесі негізінде қандай да
бір іс-әрекетті орындай білуге деген қабілеттілігі. Іскерлік-ептілік
дағдымен тығыз байланысты. Дағды меңгерудің ең жоғары өлшемінің
сипатталатын әрекет. Дағдылар мен іскерлік, ептілікті қалыптастыру жаттығу
арқылы жүзеге асырылып отырылады. Ептілікті қалыптастырудағы негізгі жол-
бұл адамның қабілетін дамыту. Ішкі және сыртқы (айналадағы) байланыстарды
қалыптастыру.
Көптеген психологтар оқушылардың жасы өскен сайын жүйке
жүйесінің мүмкіндіктері кеңейіп, қалыптасып отыратындығын, бірақ
оқушының дамуы үшін ең қажетті, құнды қасиеттерінің біртіндеп жоғалып
отыратындығымен түсіндіре келе, бала қабілетінің дамуы үшін ең
қымбатты кезеңді, тиімді пайдаланып қалуға асығу керектігін
ескертеді.
Балалық кезде ерекше көзге түсетін бейімділіктің келешектегі
олардың қабілетінің көрсеткіші екенін ескеріп, оқушының бейімділігін
дер кезінде көре біліп, соған сәйкес келетін қабілеттерді дамыту
біздің міндетті борышымыз екенін ұмытпауымыз керек.
Бастауыш сынып оқушыларының қабілеттерін дамыту жөнінде
И.П.Волковтың айтқан пікірі өте құнды. Оқушының шығармашылық
қабілеттері олардың өз бетімен меңгерген білімдерін, ептіліктерін,
іскерліктерін, дағдыларын пайдалана отырып өзіне бұрыннан белгілі
жаңадан бір нәтиже алуы. Баланың жаңа нәтижеге қол жеткізуі жалпы
білімдерімен қатар олардың осы нәтиже алу жолында пайдаланылатын
әдіс-тәсілдердің тиімдісін таңдай алуына, тапқырлықтарына және жеке
психологиялық қабілеттеріне байланысты.
Психологтардың зерттеулеріне қарағанда, шығармашылық іс-әрекеттің
қалыптасуы өздігінен тұйыққа тірелген процесс емес. Ол тек
әлеуметтік орта қоршауымен, адамның өзіндік қызмет сипатымен ғана
емес, жеке тұлғаның кәсіби іс-әрекеті, танымдық қажеттілігін оятуға
ынталандыратын оқу және тәрбие процесі, сондай-ақ өзінің жеке басының
белсенділігімен үндесе жүргізілетін күрделі процес.
Бұл мәселе белгілі бір танымдық іс-әрекетке оларды бағыттайтын,
тәрбиелейтін, жұмылдыратын, ынталандыратын адамдардың әсеріне де
тікелей байланысты. Сонымен қатар шәкірттің танымдық іс-әрекетте
ілгері қарай басуына себепкер болатын негізгі күш – түрлі
қайшылықтар. Бала білмеуден білуге қадам басқанда әртүрлі қайшылықтар
мен қиындықтарға кездеседі, оларды шешу, жеңу нәтижесінде оқу
міндеттері жүзеге асады. Оқу үрдісіндегі ең негізгі қайшылықтармен
оқушының мүмкіндіктерінің (білімі, дағдысы, дамуының қазіргі деңгейі)
арасындағы қайшылық. Бұдан тағы да оқушының білімі мен біліктілігі
арасындағы және шығармашылық ойлауы мен репродуктивті ойлау
арасындағы т.б. қайшылықтар жатады. Осындай қайшылықтарды шешу
оқушының саналы түрде көп күш-жігер жұмсауын керек етеді.
Оқытушы шәкірттің білім, білік деңгейлерін анықтап, олармен
жеке дара жұмыстар жүйесін пайдалануы керек. Жүйелі, дұрыс
ұйымдастырылған шығармашылық әрекет түрлері нәтижесінде шәкірттің
білімі, біліктілігі кеңейіп, шығармашылық ізденімпаздығы қалыптасады.
Оқушының жұмысты шығармашылықпен ойлауы, оны ұйымдастыра білуі,
танымдық іс-әрекет түрлерін таңдап, оны жоспарлай білуі,
ізденімпаздығын арттыру маңызды жұмыс. Оқушылардың шығармашылық іс-
әрекеттерді жоспарлау және іске асыру біліктерінің, ептіліктерінің
қалыптасуына оқу-танымдақ тапсырмаларды шығармашылық тұрғыда шешудің
маңызы зор.
И.Д.Левитовтың пікірінше, оқушылардың шығармашылық қабілеттері деп
іс-әрекет қорытындысында жаңа бір нәрсені үйренулері және
оқушылардың даралық бейімділіктерінің, ептілік қабілеттерінің,
тәжірибелерінің көрінуі болып табылады.
Оқушылардың жалпы шығармашылық тұрғыдан мектеп оқушыларының ептілік
қабілетінің құрамдас компоненттерін анықтауға бағытталған еңбектер
де жеткілікті, атап айтсақ, И.Л.Лернердің, А.Н.Луктың, В.И.Андреевтің,
А.Л.Яковлевтің, Д.Б.Богоявленскаяның еңбектері атап кетуге болады.
А.Н.Лук шығармашылық қабілеттің компоненттерінің құрамына басқа
көзқарас тұрғысынан келе отырып, шығармашылық қабілеттерді үш
негізгі топқа бөліп қарастырады [9]
1) ынтамен байланысты қабілеттер (қызығушылық және икемділік)
2) темпераментпен байланысты қабілеттер (көңіл-күй)
3) ақыл-ой қабілеттері.
А.Н.Луктың оқушылылардың шығармашылық қабілеттерінің компоненттері
құрамына қатысты айтқан пікірі құнды және оны төмендегі себептерге
сәйкес түсіндіруге болады:
1.Оқушы кез-келген іс-әрекет нәтижесінде жақсы нәтиже алу
немесе белгілі бір қабілет түрін дамыту үшін алдымен осы іс-
әрекетке, қабілетке деген оның қызығушылығы, ынтасы болмаса, оның
нәтижесі де төмен болатыны сөзсіз. Көңіл-күй бұл кез-келген істі
орындауға негізгі, қажетті көрсеткіш деуге болады.
2. Кез-келген іс-әрекетті біз ақыл-ой қабілеттері негізінде ғана
іске асыра аламыз. Сондықтан да оқушылардың шығармашылық бағытта
жұмыс істеулері де алдымен оны ақыл-ой қабілеттері арқылы жоспарлап
алып, оны практика жүзінде іске асыруларын талап етеді.
Я.А.Пономарев Знание, мышление, умственное развитие атты еңбегінде
кез-келген шығармашылық бағыттағы іс-әрекеттің негізгісі-шығармашылық
ойлау дей отырып, оның даму критериі ретінде іштей жоспарлау
әрекетін немесе ойшаң әрекеттену қабілеттерін алады.
Автор пікіріне қосылуға болады, себебі ешбір іс-әрекеттің,
соның ішінде шығармашылық бағыттағы іс-әрекеттің ойшаң
әрекеттенуінсіз іске аспайтыны анық. Сондай-ақ балалардың ойшаң
әрекеттенуі, яғни ойша санауы, талқылауы, жоспарлауы және т.б.- бұл
адам интеллектісінің айрықша көрсеткіші болып табылады.
Біріншіден, адам ойша әрекеттене отырып нәтижесінде не
алатындығын, яғни болашақта алатын нәтижесінің бейнесін көз алдына
елестете алады.
Екіншіден, қойылған мақсатқа жету жолын жоспарлап, алынбақшы
нәтижеге жету тәсілін ойша құрастыра алатындығын көреміз.
Психологиялық зерттеулерге қарағанда оқушылардың ойшаң әрекеттену
қабілеттері әсіресе, бастауыш мектеп одан әрі жоғары сынып оқушыларының,
яғни негізгі оқу іс-әрекетті, дағдылары қалыптасқанда үздіксіз
дамиды және сондай-ақ олардың шығармашылықпен өзін-өзі көрсете білу
қажеттігі басым. Бұл оның жеке тұлғасының анықтауына өз қабілетін
жүзеге асыруға және оның қанағаттандырылуы оқушыға әрқашан қуаныш
сезімін тудырады деп есептейді [10].
Қорыта келгенде мектеп оқушыларының ептіліктерін қалыптастыруда ең
бірінші кезекте мектеп мұғалімдерінің сабақты тиімді ұйымдастыруы қуатты
ісер етеді. Сондықтан баланың сабаққа деген оқу белсенділігі мен еңбек ету
белсенділіктерін, еңбек етуге деген ептілік қабілеттерін дамыту баланың
шығармашылық қабілетін ашуға септігін тигізеді деп айта аламыз.
2. Болашақ жастарымызды еңбекке тәрбиелеудің негіздері
Жас ұрпақты бүгінгі қоғамның талаптарына сәйкес тәрбиелеу және білім
беру оқыту процесінің негізгі принциптерінің бірі. Оқыту процесінде
тәрбиенің барлық түрлері қамтылады. Сондай тәрбиенің бірі оқу процесіндегі
еңбек тәрбиесі. Оқу процесіндегі оқу еңбегі оқушылардың еңбегінің негізгі
түрі. Бұл еңбек ақыл-ой және ерік жігерлігін талап ететін күрделі проблема.
Оқу еңбегінің барысында еңбекке әдеттену, еңбек дағдылары мен
іскерліктері кейінгі еңбек әрекеттерінің басқа салаларының дамуына әсер
етеді. Оқу еңбегінің ерекшілігі оңың нәтижелері оқушьшардың өздеріне бірден
білінбейді. Оқу еңбегі негізінен интеллектуальды (ақыл-ой) еңбек болып
табылады.
Жалпы еңбек тәрбиесінде еңбек сабақтарының мәні ете зор, оларда
оқушылар еңбек операцияларын меңгереді. Бұл сабақтарда оқушылар өздері үшін
керекті және басқа нәрселерді даярлайды, еңбек дағдыларын меңгереді,
техникалық және технологиялық білімдерімен қаруланады. Оқушылардың
еңбеккерлік сезімдері әсіресе жоғарғы сыньштарда, оқушылар бригадаларында,
мектеп шеберханаларында беки түседі. Жалпы еңбек тәрбиесі мектептің
технология пәні арқылы беріледі. Еңбек тәрбиесінің мүмкіншіліктері де
мектептің оқу бағдарламасы бойынша өтілетін технология пәні арқылы іске
асырылып отырылады.
Еңбек тәрбиесінің тарихына үңілетін болсақ адамның рухани
дамуының көзі- еңбек. Ф.Энгельс еңбектің тарихи рөлін қарастыра
келіп, белгілі жағдайда адамды жаратқан еңбек деген қорытындыға
келді. Олай болса, еңбексіз даму жоқ, еңбексіз кері кетушілікке
ұшырауға болады.
Еңбек-адамның көркі, бақыты, қоғам байлығы. Бүгінгі қоғамда
қабілетіне қарай еңбек ету әрбір адамның әдетіне, ең бірінші
өмірлік қажетіне айналады. Еңбекке жарамды әрбір адам өзінің өмірі
мен қызметіне, қоғамдық әл-ауқатын арттыруға, қажетті нәрселерді
жасауға тиіс.
Педагогикалық тұрғыдан еңбек – баланы жан-жақты дамытып,
қалыптастырудың күшті құралы. Бала жастайынан еңбек етуге талпынады.
Оны еңбек дағдыларына үйрету үшін үйелмен мен мектепте еңбек
тәрбиесі қазіргі заман талаптарына сай ұйымдастырылып жүргізілуі
керек. Мектепте бұл іс-әрекеттің бірнеше түрлері бар. Олар: баланың
өзіне-өзі қызмет етуі, қоғамдық пайдалы еңбек, өнімді еңбек.
Әрекеттің мұндай түрлері оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай іске
асырылады. Еңбек әреті жүйесінде оқушылардың өзіне-өзі қызмет
етуінің мәні зор.
Қоғамдық пайдалы еңбек түрі оқу-тәрбие жұмыстарының мақсаттарына
сәйкес жүргізіледі. Оқушылардың өнімді еңбекке қатысуының үлкен
тәрбиелік мәні бар. Олардың өнімді еңбек ьарысында жауапкершілігі
артады, іскерлік қабілеті дамиды. Сонымен қоғамдық пайдалы және
өнімді еңбекке тікелей қатысу оқушыларды іскерлікке ғана үйретіп
қоймай, олардың дене күштері мен ақыл-ойын дамытуға ықпал жасайды,
сабақта алған білімдерін тереңдетіп жетілдіреді. Еңбек іс-әрекетін
оқумен ұштастырып отырса, баланың әлеуметтік тәжірибесі арта түседі.
Адамның жан-жақты және үйлесімді дамуында еңбек шешуші фактордың
бірі. Халық еңбекті асыл мұрат деңгейінде қарады. Еңбек дағдыларын
меңгеруде зор жігерліктің қажет екенін жақсы түсінді. Еңбек сапасы
негізгі көрсеткіш ретінде алынды. Еркін еңбек барысында өзінің және
бүкіл қоғам мүшелерінің қажеттілігін қанағаттандыру үшін адам
материалдық және рухани құндылықты жасайды. Шығармашылық еңбек
барысында адам өз күшінің шамасын және қабілетін анықтайды.
Мектепте еңбек біліктерін арттырудың басты міндеттері:
біріншіден, еңбек сүйгіштік пен еңбек адамдарына құрметпен қарау;
екіншіден, оқушыларды халық шаруашылығының салаларындағы еңбектің
түрлерімен таныстыру еңбек іс-әрекетінің барысында олардың дағдысы
мен іскерлігін қалыптастыру; үшіншіден, мамандықты таңдауға дайындау.
Балаларды еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан
дайындау – бұл қоғам үшін оқушылардың пайдалы еңбекке даярлығын және
еңбекті өз бетімен, өз еркімен ынталанып орындауға үйрету. Бұл өте
күрделі процесс- мұнда оқушылардың әдеті, сезімі қалыптасады.
Еңбек етуге әдеттену- бұл жай ғана еңбекке үйрену емес, бұл
адам тәрбиесінің жоғары деңгейі, еңбек процесіне құштарлық, еңбек
етуге әзірлік, жұмысты істей білу,- деді Н.К.Крупская [11].
Оқыту және тәрбие жұмысының барлық жүйесі оқушыларды еңбекке
психологиялық және практикалық тұрғыдан дайындау міндеттерін шешуге
бағытталуы тиіс.
Еңбек тәрбиесі үшін өте маңызды еңбек сабағы. Мектептің жоғары
сыныптарында мектеп оқушылары еңбек дағдыларына үйренеді, техникалық
білімді игереді, өндірістік білім негіздерімен қаруланады. Еңбек
сабақтары барысында оқушылар жалпы және техникалық білімге сүйенеді.
Еңбек сабақтарының процесін жетілдіру оқушылардың еңбекке
зерттеу және шығармашылық қатынасын қалыптастырады. Оқушылар мектепте
алған білімдерін дайдаланып, практикалық дағдылар мен іскерлікті
игереді. Осындай шығармашылық жұмыстың барысында әр түрлі пәндер
бойынша оқушылардың білімі байымды тереңдейді, ғылыми-зерттеу ісіне
машықтанады
Оқу еңбегі бала үшін ойға толы, инемен құдық қазғандай, ақыл –
ойдың кемелденуін талап ететін ең ауыр еңбек екенін К.Д.Ушинский
ескерткен болатын. Оқу іс-әрекетінде қажетті бақылау, өзін-өзі
бақылау, сондай-ақ есептің шешуін ауызша түсіндіруді талап ету,
бағалау қажеттігі бастауыш сынып оқушыларында ішкі жоспар бойынша
әрекеттенуге және ойша жоспар құруға жағдай туғызады. Бастауыш сынып
оқушыларының шығармашылық қабілеттері, әсіресе, ән-күйде, ойын
үстінде, еңбек сабақтарында жаңа бір нәрсені ашумен, құрастырумен,
білумен байланысты көрінсе одан ары қарай мектептің жоғары сыныптарында
баланың мамандық таңдауға басты бағдар алуға септігін тигізеді.
Қазіргі мектепте әлеуметтік тапсырыс-терең ойлай білетін
шығармашылық бағытта әрекет ететін адам даярлау. Заттық нәрселер
мен іс жүзінде әрекет ету мектеп оқушыларының шынайы болмысты
сезім арқылы танып білуін қамтамасыз етеді. Мұның өзі заттық
нәрселермен әрекет ету барысында оларды оқушылардың өз қолдарымен
ұстап, сипап көруі, қарап шығуы, тыңдап байқауы арқылы жүзеге
асырылады. Бұл сезімдік таным ақыл-ой үшін нақты ақпарат болып
табылады, яғни айнала қоршаған дүние туралы алғашқы білім
түйсіктерін қалыптастырады. Мұның салдары - ойлау қабілеттерінің
дамуы. Баланың іс жүзінде өзгеріс енгізуші қызметі заттың өзін
және оның бөлшектерін неғұрлым мұқияттылықпен терең зер сала қарап
шығуға бағыт-бағдар береді, яғни заттың неғұрлым мұқият әрі терең
ой жүгірте қарап шығуынң қажет етеді.
Оқуды еңбекпен ұштастыру оқушылардың ынтасын, қызығушылығын
еңбек және адамгершілік тәрбиесін кешенді түрде дамытуда рөлі өте
зор. Еңбек - біліктілікті іске асыруда бірқатар педагогикалық
шарттарды есте ұстаған жөн:
- еңбекке тәрбиелеудің нәтижелі жүруі баланың еңбекке неғұрлым
ертерек қатыстырылуына байланысты:
- балалардың еңбек әрекетінің қоғамдық мағынасы және идеялық-
өнегелік негізі болуы керек:
- еңбек тапсырмасын орындағаннан кейін оның толымды нәтижесі
баланың өз күшіне сенімділігін қуаттайды, қуаныш сезімі артады.
Неғұрлым еңбек нәтижелі болса, соғұрлым оның ықпалы күшті
болады:
- еңбек баланың психикалық және физиологиялық ерекшеліктеріне сай
ұйымдастырылуы қажет. Еңбегінің негізгі түрі ойын болып
табылатын кіші мектеп жасындағы баланың еңбегі ойынмен
ұйымдастырылуы керек. Еңбектегі сияқты ойында да ойға күш салу
және жауапкершілікті сезіну бар:
- еңбек іс-әрекеті барысында оқушылар тек тапсырманы орындап
қоймай, өз еңбегін өз бетімен ұйымдастыруды үйренуі керек.
Оқушының ойлау қызметі оның моторикалық іс жүзіндегі өзгеріс
енгізуші қызметімен ұштасып бір-бірімен қосылған кезінде оңайлана
түседі. Бұл жерде өзгеріс енгізуші қызметтің деген ұғымға баса
назар аудару керек. Өйткені, таным дамуының алғашқы кезеңінде
моторикалы, затты қолмен ұстап көру қызметі басым болып келеді.
Егер оқушыларға берілетін тапсырмалар оларға ешқандай қиындық
келтірмейтін болса, онда ойлану қажетсіз деген сөз. Мәселені шешу
барысындағы сәтсіздіктер мен қиындықтар ойланып-толғануды тудырады,
олар психикалық жаңа құрылымдардың қалыптасуына ықпал етеді (жаңа
білімдер, ақылға салып әрекет ету қабілеті, дәлел іздеу, сезіне
орындалатын нысанға деген қабілет түрлері мен қатынас жасау
тәсілдері пайда болады).
Психология ғылымындағы праксиологиялық деген ұғым оқушының
практикалық іс-әрекетке деген қабілеті мен икемділігін айқындайды.
Оның ойдағыдай дамуын жетілдіретіндер: талап, қызығу және бейімділік
сияқты қасиеттер. Адам қабілетінің әр қилы болуын ұлы физиолог
сигнал жүйелерінің өзіндік ерекшеліктерімен түсіндіреді. Әдетте ол
адамда әр түрлі болып келеді. Кейбір оқушының ойлау жүйесі мен
зерделеу деңгейінің өзгеден жоғарырақ тұратыны шындық. Бірақ оның
барлық пәндерден бірдей үздік болуы екі талай. Яғни, ол өзі ерекше
қадір тұтатын пәніне ғана қабілет-қарымы ашылып, бүкіл болмысымен
жарқырап көрінеді де, өзге пәндерге белсенділігі тежеліп қалады.
Мұндай жағдайда мұғалім оқу-тәрбие жұмысын психологиялық ерекшеліктер
мен педагогикалық ерекшеліктер мен педагогикалық заңдылықтарды
үйлестіре, сабақтастыра атқаруы тиіс. Сонда ғана жұмыстың нәтижелі
болары ақиқат.
3. Ұлттық қолөнердің оқу-тәрбие үдерісіндегі тәрбиелік мәні
Оқу-тәрбие үдерісінде қай пәннің болсада өзіндік ерекшеліктері болатыны
белгілі. Біз зерттеп отырған диплом жұмысымыздың тақырыбына орай Кәсіптік
оқыту бағытында білім алушы студент жастарымызды Сәндік қолданбалы өнер
пәні мен жалпы орта білім беретін мектептердің технология пәнінде мектеп
оқушыларын ұлттық өнерге баулу арқылы пәнге деген қызығушылықтарын
арттыруды зерттеу болатын. Сондықтан оқу үдерісіндегі ұлттық өнеріміздің
тәрбиелік ролін айқындауда тарихи теректерден бастауды дұрыс көрдік.
Әлемдік педагогикалық ойдың тарихында болашақ ұрпақты еңбекке баулу
идеяларының алатын орны ерекше, өйткені адамзат баласы өз тарихының барлық
кезеңдерінде еңбекке баулуды ұрпақтан ұрпаққа мирас етуді өзінің басты
мұраты деп таныған.
Өресі биік, өрісі кең өнер атаулының қай саласынан болсын, жер
жүзіндегі басқа да халықтар сияқты қазақ халқы да өзінің көне заманнан бері
келе жатқан тамаша тарихымен және бір өзіне ғана тән қайталанбастай
ерекшелігімен көзге түседі. Қандай да болмасын өнер және талант иелерін
өмірге келтіретін де сол халық. Сондықтан біз оларды ұлттық дейміз. Жер
бетіндегі жасалған еңбектің қайсы бірі балмасын, адам баласының ой
еңбегімен, асқақ рухымен жасалынып, ғасырдан ғасырға жалғасын тапқан
қасиетті мұра.
Қазақ қолөнерінің туындауына, дамуына осы тұрмыс дағдысы тікелей ықпал
етті. Ол қоғамдық өндіріспен қатар дамып отырды. Алғашқы кезде қазақтың
ұлттық қолөнеріне үй кәсібі негіз болды. Қолөнершілер қолөнер өнімдерін өз
тұрмысының қажетін қамтудан, бірте – бірте малға, затқа айырбастап, оны
кәсіп түріне айналдырды. Тапсырыс жасаушылар қолөнер бұйымдарының ақысын
мал немесе басқадай заттармен берді.
Қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданатын өру, тігу, тоқу, мүсіндеу,
құрастыру, бейнелеу сияқты шығармашылық өнер жиынтығын айтады деп
түсініктеме береді [12].
Қолөнер шеберлігін мал бағып, егін салып, аң аулау кәсібінен артық
санамаса, кем санамаған. Қазақ қолөнері өзінің күнделікті өмір
тіршілігімен, тұтыну қажетімен тығыз ұштасып жатады. Қолөнердің дамуына
байланысты қолөнер өнімдері молайды. Тапсырыс бойынша өндірілді. Базар
сұранысы да ескеріліп отырылды. Халқымыз көшпенді және жартылай көшпенді
тұрмыстық мүддесі үшін сан – салалы шаруашылықпен шұғылданды. Мәселен,
малшылық, егіншілік, аңшылық, балық аулау бағбаншылық, қолөнершілік,
құрылыс салу, тасшылық. Жанама кәсіптер: алтын қазу, тас қазу кіре тарту,
ағаш кесу диірмен ұстау құс бағу сияқты сан алуан кәсіп түрлерімен
шұғылданды. Міне, осыған қажетті барлық сайман – жабдықтарды, құралдарды
қолдан жасап, өндіріп пайдаланды. Анықтап айтқанда, халқымыз қолөнершілік
шеберлігімен өз тұрмысына қажетті киім – кешек, ішіп – жем, үй – жай, құрал
– жабдық, қару – жарақ саймандарының барлығын өз қолдарымен жасады.
Негізгі шикізаты – мал шаруашылығы, аңшылық өнімдері, мекендеген
жерінің табиғи байлықтары еді. Халқымыздың төрт түлік малдың бабымен көшіп
– қонуы, аңшылық, саятшылық кәсібімен шұғылдануы, ру, тайпалар арасындағы
қақтығыстардың толассыз туылып тұруы, тері илеу, көншілік, етікшілік,
өрімшілік, жүн мәнерлеу, киіз басу, есу өру тоқу, сондай – ақ ершілік,
теміршілік, қару – жарақ жасау өнерінің туындауына негіз болды.
Сонымен қатар, тас дәуірінен басталған сүйек ине, сүйек бізді
пайдаланып тері және тоқыма киім – кешек жасау сынды қолөнердің дами түсуі,
киіну мәдениетін қалыптастыра бастады.
Сәндеп киім тігу, үй жабдықтарын сәндеу, әбзел – жабдықтар мен
жиһаздарды әшекейлеу, әсемдік түс берумен қатар заттық мәдениетке деген
қажеттілік – зергерлік, кестешілік, тоқымашылық, өрімшілік, ою - өрнек,
сырлау, бедерлеу, көздеу айшықтау т.б. қосалқы өнер түрін гүлдену сатысына
қадам бастырды. Бұл кезде халық шеберлері ішінен небір керемет ісмер оюшы
сызушылар, тігіншілер, кестешілер, сырмақшылар, тоқымашылар, зергерлер,
етікшілер, ершілер, өрімшілер шыққанын атап кеткен [13].
Қазақ халқының қолөнерін зерттеу мәселесі ерте кезден көптеген
саяхатшылар мен коллекционерлердің ғана емес, ғалым-этнографтар,
археологтар мен суретшілер т.б. зерттеушілер көңілін аударып келді. Қазақ
қолөнерінің өткені мен бүгінгі жағдайын, оның өзіне тән методологиясын
зерттеу қазірдің өзінде де негізгі мәселе болып табылады.
Қазақ өмірін өз көзімен көріп, аралаған зерттеуші М.Красовский:
қазақтар қыздарды жас шағынан іс тігу, өрмек тоқу, киіз басу т.б. өнерге
үйретеді, өсе келе олардан мұның бәрін талап етеді дейді [14].
Киіз басу жұмысында қазақ халқының шеберлігі жоғары дәрежеде болатынын
зерттеушілер ерте кезден-ақ айтқан. Көшпелі және жартылай көшпелі тұрмыс
жағдайында негізгі мал шаруашылығы өнімдерін өңдеумен байланысты оның
ішінде жүннен алуан түрлі бұйымдар жасау белгілі бір өнерді, шеберлікті
қажет етеді - деп жазады, В.Рубрук қаңлы-қыпшақ жерінен өтіп бара жатып.
В.Рубрук киіз бұйымының шетіне салынған аңдар мен құстардың, ағаштар мен
жүзім сабақтарының бейнесі жарасып, үйлесімді салынғаны туралы баяндаған.
Қазақ халқының тұрмыс тіршілігінде қол өнерімен айналысу ерекше орын
алған. В.В.Радловтың зерттеуі бойынша әрбір рудың ұстасы болған. Олар
ағаштан киіз үйдің керегесін, уығын, шаңырағын, есік, сандық, піспек, т.б.
от басына қажетті бұйымдар жасап, халыққа қызмет көрсетіп отырған. Металл
өңдеу өнерінде қазақ шеберлері темір, мыс, және күміс соғушы болып үшке
бөлініп, күнделікті тұрмысқа қажетті әр түрлі заттарды – пышақ, үзеңгі, ат
ауыздығын, таға, әйелдердің әшекей бұйымдарын т.б. жасай білген [15].
Қолөнер сонау көне заманнан бері халық тұтынып келе жатқан ұлттық
бұйымдарға салынып келе жатқан әшекейлерден бастап, қазіргі уақытта барлық
тұтынатын бұйымдарға сюжетті өрнектермен бейнелейтіндей жоғары деңгейде
дамыған дәрежеге келіп жетті. Археологиялық деректерге қарағанда, біздің
жерімізде қолөнер бұдан екі жарым мың жыл бұрын қалыптасып, әр дәуірде
өзінің өшпес ізін қалдырып, мәдени мұраға айналған.
Ежелгі қазақтың қолданбалы өнері бойынша бірқатар мағұлматтар 1957-1958
жылдары шыққан Т.Қ.Басеновтың Прикладное искусство Казахстана деген
еңбегінде қарастырылды. Онда халықтың қолөнеріне әдет-ғұрып жабдықтарымен
қатар, аң аулауға, мал өсіруге және егіншілікке қажетті құрал-жабдықтар
кіреді. Киіз үйдің сүйегі, ағаш кереует, кебеже, сандық жасап, кілем,
сырмақ, алаша, ши, түрлі бау – басқұрлар тоқып, арқан – жіп есіп, көннен
және илеулі теріден қайыс, таспа тіліп, өрім өріп, қолдан әр алуан ыдыс –
аяқ, адалбақан, асадал, бесік және т.б. көптеген заттарды халық шеберлері
қолдан жасап, әшекейлеген - деп жазады [16].
Сақтардың үй тұрмысында қолданылатын бұйымдарды жүннен, былғары,
ағаштан және сонымен бірге гончарные бұйымдарды, қару – жарақтардың
табылғаны жайлы б.э. V – XX ғ. алғашқы жартысына дейінгі қол өнері жайлы
К.А.Акишевтың Искусство саков Казахстана деген еңбегінде айтылған [17].
Қазақ ғалымдары халқымыздың қол өнерін XX ғасырдың алпысыншы жылдары
зерттей бастады. Қазақтың сәндік – қолданбалы өнері саласында ҚР ҒА
академигі Әлкей Хақасұлы Марғұлан, Тарих ғылымының докторы Х.Арғынбаев т.б.
үлкен үлес қосты.
Қазақ халқының ұрпақ тәрбиелеу дәстүрі отбасындағы еңбек тәрбиесінде
көрініс тауып келеді. Адамның жеке басының мінез құлқын қалыптастыруда,
бойына адамгершілік қасиеттерін сіңіруде отбасы ерекше рол атқарады.
Балаларды қолөнер кәсібіне тәжірибелі қарттар және қолынан өнер тамған
кәсіп шеберлері үйреткен. Сонымен бірге өз тәжірибелерін түсіндіру, ақыл-
кеңес беріп әрдайым қолдау көрсету, мақтап-марапаттау тәсілдерін қолдана
отырып, ер баланың тәрбиесіне әкелері, қыз баланың тәрбиесіне аналары көп
көңіл бөлген. Ұл атадан үйренбей сапар шекпес, қыз анадан үйренбей өнеге
алмас дегендей балаға қолөнер кәсібінің бір саласын меңгерту өздеріне
байланысты екенін түсінген ата-ана барлық жақсы қасиеттерді балаларының
бойына сіңіруге тырысады.
Қолөнері арқылы балаларының бойына эстетикалық талғамның қалыптасуы,
шығармашылық іс-әрекетінің дамуы ата-анасының іскерлігінен,
жауапкершілігінен туындайды. Қыз балаларды аналары қолөнердің кең тараған
түрлері- кілем тоқуға, сырмақ сыруға, құрақ құрауға, кесте тоқуға, тұрмысқа
қажетті бұйымдар жасап, киім тігуге баулып отырған. Бұндай өнер туындыларын
жасау ерекше талғампаздықты, нәзік икемділікті жоғары эстетикалық талғамды
талап етеді. Ана балаға өмір сыйлаумен ғана емес ол өзінің бар білгенін
абзал, адамгершілік қасиеттерге баули отырып, ұстамдылықты, сабырлылықты,
төзімділікті, өмірде кездесетін қиыншылық атаулыны қажырлылықпен жеңе
білуге баулыған. Арғы ата-бабаларымыз жігіттердің бойына өнер мен еңбекті
адамгершілік қасиеттерімен ұштастырып, ағаштан, темірден, теріден тұрмысқа
қажетті түрлі бұйымдар жасауға, яғни қолөнер кәсібіне, шеберлікке баулыған.
Қазақ халқының ерте кезден бастау алып, күні бүгінге дейін кәдесіне
жарап келе жатқан рухани мұра – халықтық педагогика.
Халықтық педагогикада – онда тәрбиенің мақсаттары мен міндеттері, кең
бұқара қолданатын тәрбие мен оқытудың халықтық құралдарының, іскерліктері
мен дағдыларының жиынтығы көрініс тапқан [18].
Қайта жаңғырып, жастар тәрбиесіне арқау больш отырған халықтық
педагогика – бұл күнде мұғалімдер қауымына ғана емес, бүкіл қоғамымызға
ортақ әлеуметтік қозғалыс. Халықтық педагогика кешегі қариялардан, ойшылдар
мен сал – серілерден, шешен – билерден, ақын - жыраулардан мирас болып
қалған ұлы тәрбие құралы. Оның өміршең идеялары халықпен қайта қауышып,
жүректерден орып алуда.
Халықтық педагогика жаңалық та, ғылым да емес, ол ежелден халықпен
бірге өмір сүріп келе жатқан тәлім – тәрбие мектебі. Педагогика ғылымы оны
өзіне негіз етіп отыр. Ал, оның оқу – тәрбие үдерісіне енуі шын мәнінде
жаңалық. Қазақ халқының тәлімдік мәні зор ой-толғаныстары ұрпақ тәрбиесінің
негізгі түйіні - адамгершілік – имандылық, ақыл – ой, еңбек, эстетика,
дене, отбасы тәрбиесіне байланысты мәселелерге келіп тіреледі [19].
Қолөнерге тән ерекшеліктер - айналадағы ортамен, өмірмен, еңбекпен
тығыз болуы. Қолөнердің әлеуметтік-тәрбиелік рөлі тек оның туындыларының
өзіндік көркемдік, эстетикалық құндылығымен ғана бағаланбайды, сонымен
қатар адамдардың өз заманына сай талғамын білдіруінен, өткендегі
мәдениетпен, ұлттық дәстүрлермен сабақтастығынан көрінеді.
Қазақ халқы сонау ерте заманнан-ақ күнделікті еңбек қызметінде өзінің
қолданбалы өнерін дамытып отырды. Көркемдік талғам мен талапқа сәйкес олар
рудың, отбасының, жеке бастың тұрмыстық және рухани қажеттерін
қанағаттандыру, айырбас сауда жасау үшін ең қажетті заттарды дайындады.
Жүн, тері, сүйек пен мүйіз, яғни мал шаруашылығы өнімдері, ағаш, металл,
қолданбалы өнер туындыларын жасайтын материалдар қызметін атқарды. Міне,
осының бәрін жастайынан көріп, көңіліне тоқып өскен балалар бірте-бірте бұл
өнердің қыр-сырын меңгеріп, өз бетімен өмір жолын бастағанға шейін
айтарлықтай тәжірибе жинақтайды.
Қолданбалы өнерге тән ерекшеліктер - айналадағы ортамен, өмірмен
еңбекпен тығыз болуы. Қолданбалы өнердің әлеуметтік-тәрбиелік рөлі тек оның
туындыларының өзіндік көркемдік, эстетикалық құндылығымен ғана
бағаланбайды, сонымен қатар адамдардың өз заманына сай талғамын
білдіруінен, өткендегі мәдениетпен, ұлттық дәстүрлермен сабақтастығынан
көрінеді.
Қазақ баласы қолөнерін игеру барысында қажыр – қайратын шынықтырумен
қоса, үлкен – кішімен қарым – қатынас жасауды тұрмыс – тіршіліктің қиын
кезеңдерінде қайырымдылық танытуды, ата – ананы, еңбек адамын қадірлеуді
үйренді.
Қорыта айтар болсақ, еңбекке баулу арқылы бала тәрбиесі бір – бірімен
тығыз байланысып отыратын екі мақсатқа бағытталған.
1. Баланы еңбекке үйрету барысында оның қабілет – ептілік, икемін,
дағдысын дамыту.
2. Еңбек үстінде бала бойына халықтық ізгі қасиеттерді сіңіріп, дарыту
.
Баланы өнерге баулуда халқымыз оның бойында талғампаздық, сұлулық,
әсемдік, көркемдік, сыпайыгершілік сезімін оятып, эстетикалық талғамының
жетілуіне ықпал еткен.
Ұлттық өнер, ұлттық мазмұн тек мектептерде кәсіпке баулитын арнаулы
пәнде ғана емес, балғын жасқа тәрбие беруде және оқу барысында кез
келген сабақта ұлттық педагогика мен үндестік тауып жатуы тиіс. Міне, осы
негізді басшылыққа ала отырып мектеп оқушыларын қолөнершілікке баулуда
кәсіби білім беру– бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
Қоғамдағы болып жатқан бет бұрыстар, саяси көзқарастар аясында қазақ
елінің тарихын шынайы тұрғыда танып - біліп, салт – дәстүріне, рухани
мұрасына және сондай қажеттіліктердің бірі – халық қолөнеріне
сүйіспеншілікпен қарау ерекше маңызға ие болып отыр. Өнерден қуат алмаса
тіршіліктің шырағы өшеді деп М.Әуезов айтқанындай, өсіп келе жатқан
ұрпағымызға өз халқының өнерін бойына сіңіріп өсіру – педагогтардың қазіргі
кездегі кезек күттірмейтін мәселесі.
Қазақ жастарына кәсіптік мамандық беру мәселесінің ғылыми негізін
қалаған тұңғыш ағартушы, ғалым Ы.Алтынсарин. Ол мектептерде қазақ
балаларын ағаш ұсталығына, былғарыдан бұйымдар дайындауға үйрету, ал
қыз балаларға қарапайым халықтың тұрмысына керекті киім тігу,
өрмек тоқу, киіз басу, кілем тоқу сияқты әйелдер істейтін
жұмыстарды үйретуге ерекше мән беріп, қол өнеріне баулитын мектеп ашты.
Ы.Алтынсаринның еңбек туралы пікірлері, идеялары қазігі біздің экономикалық
жағдайда қойылатын талаптарымен сәйкес келеді. Мәселен, – Атымтай жомарт
аңызында Күн сайын өз бейнетімен тапқан бір – екі пұлға нан сатып жесем
де, бойыма сол тамақ болып тарайды, еңбекпен табылған тамақтың тәттілігі
болады екен деген жолдары Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей
деген халықтың мағыналы сөздерімен ұштасып жатыр емес пе. Ұлы педагогтың
осындай прогрессивті идеялары мектептің оқу – тәрбие жұмысы, кейбір
сыныптарда тәрбие сағаты, сыныптан тыс оқуда, конференцияларда, еңбек
тәрбиесіне байланысты диспуттар, т.б. басқа арқылы жүзеге асады.
Ы.Алтынсарин адал еңбек етуді, қанағат қыла білуді адамгершілік қасиет
деп санады. Оның Біз өзіміздің адал еңбегімізбен тіршілік етіп отырмыз дей
алатын адам – шын бақатты адам дегені соның нақты айғағы.
Халықтық педагогика негізінде қолөнер арқылы оқушының бойына
адамгершілік рухын, ұлтқа деген сүйіспеншілігін арттыруда еңбек тәрбиесі
мынадай мақсатқа бағытталады:
- халықтық педагогика негізінде балаларға білім мен өнеге берудің
қажеттілігін көрсету;
- оқушыға қолөнерді үйрету барысында оның қабілет-икемін, дағдысын
дамыту;
- қолөнер бұйымдарын жасай отырып оқушы бойына халқымыздың ізгі
қасиеттерін сіңіріп, дарыту;
- қолөнер жеке тұлғаны дамытуға арналған құрал болғандықтан, олардың
қызығушылық аясын кеңейтіп, шығармашылық іздену жолдарын қалыптастыру;
- оқушының өзін-өзі тану қабілетін ояту; еңбекті шығармашылықпен,
қызығушылықпен орындауға, ерікті түрде еңбек етуге үйрету;
- ұлттық тәрбиенің пайдалылығын қол өнер бұйымдарын жасату және оны
пайдалану арқылы түсіндіру.
Бүгінгі таңда сәндік өнерді оқытудың өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасып,
ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде. Жастарды сәндік өнерге бейімдеп оқыту
мен тәрбиелеу білім беру мазмұны мен оқыту формасы және әдістері бойынша
анықталады. Оқушыларды еңбекке баулуда және тәрбиелеуде негізгі мақсат
баланың толық білім алуына ықпал жасау болғандықтан, педагогикалық ізденіс
қажет.
Оқыту барысында оқушыларды қолөнер шеберлерінің шығармашылық
жұмыстарымен таныстыру керек. Дегенмен, оқушыларды олармен, олардың
жасаған бұйымдарымен таныстыру жақтары көңіл қуантарлық дәрежеде
емес.Сондықтан, оқушыларды қолөнерге баулу және оған қызықтыру үшін, ең
алдымен, оған үлгі алатындай жағдай туғызып, халық қолөнерінің әсемдік
құпиясын ашып көрсету қажет. Бұл олардың өз ойларымен композиция
құрастыруына, ою-өрнектерді дұрыс қолдана білуіне, түстерді дұрыс таңдап
алуларына септігін тигізеді.
Сабақ барысында орындалған шығармашылық жұмыстар ұлттық тәрбиені,
эстетикалық көзқарасты қалыптастырып ұлттық дәстүрлермен қолөнерімізді
бір-бірімен байланыстыра ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz