ТАЭКВОНДО СПОРТЫНДА ПУМСЕНІҢ МАҢЫЗЫ
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1
ТАЭКВОНДО СПОРТЫНДА ПУМСЕНІҢ МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ...
10
1.1
Таэквондоның тарихы. Пумсе. Түрлері. Негізгі пікірлер ... ... ... ... ... ... ...
10
1.2
Пумсені орындау үшін негізгі командалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
13
1.3
Пумсені орындау кезіндегі корейлік терминдер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
17
1.4
Пумсенің түрлерін сипаттаудың қысқаша түсіндірмесі ... ... ... ... ... ... ... ..
20
2
ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ ... ... ... ... ...
24
2.1
Зерттеу әдістері, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау ... ... ...
25
2.2
Анкеталық сауал таэквондода күресте қайта қалпына келтіру тәсілдерін қолдану жағдайы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
25
2.3
Дәрігерлік ұстаздық бақылау жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
25
2.4
Математикалық - статистикалық зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
3
ПУМСЕНІҢ ӘДІСТЕРІ ТОЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ МЕН СУРЕТТЕУЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
3.1
Пумсе тегук-иль-джан, пумсе тегук-и-джан және тегук-сам-джан әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
3.2
Тегук-сам-джан әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
38
3.3
Кьок-па - соққы күшінің сыншысы, пумсе тэгук-юк-джан және пумсе Тэгук-иль-джан ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
41
3.4
Таэквондомен айналысатын спортшылардың жұмысқа қабілеттігі мен қайта қалпына келтіру әдістемесі, сауалнама арқылы зерртеу және құрастырылған қайта қалпына келтіру әдістемесінің тиімділігін негіздендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
46
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
54
ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
60
ҚОСЫМША
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Берілген жұмыста келесі стандарттар қолданылды:
1. ГОСТ 7.32 - 2001. Ғылыми-зерттеу жұмыстары есебі. Рәсімделуінің құрылымы және тәртібі.
2. ГОСТ 7.1 - 2003 .Библиографиялық жазба. Құрылымы мен құрылымна қойылатын жалпы талаптар. 2014 жылғы 3 шілдедегі № 228-V Дене шынықтыру және спорт туралыҚазақстан Республикасының заңы ( 29.09.2014 жылғы өзгертулерімен )
3. 2011-2015 жылдардағы Қазақстан Республикасындағы дене шынықтыру және спортты дамытудың тармақтарның бағдарламасы. - Астана,2015.
АНЫҚТАМАЛАР
Ағзаның қызметтік қорлары дегеніміз - оның өз жұмыс қабілетін, жасушалық деңгейде жүретін энергетикалық және пластикалық процестердің үдемелі қарқындылығын, ағза мүшелеріндегі физиологиялық процестер мен дене қабілеттерін арттыруының жасырын мүмкіндіктері.
Антопометриялық пішін (профиль) сигмалық айырмашылықтарды қисық сызық түрінде бейнелеу.
Дәрігерлік ұстаздық бақылау дегеніміз жылдық жаттығу айналымы барысындағы дәрігер мен бапкердің бірлесе бақылауы.
Дененің дамуы деп әр адамның жұмыс қабілеті мен биологиялық жетілу сатысын сипаттайтын құрылымдық және қызметтік көрсеткіштердің жинағын атайды.
Дене сымбаты деп әр адамның дағдылы отыру, тұру, жүру мәнерін атайды.
Дене пішіні деп дененің тотальды өлшемдерін, оның әр бөлімдерінің мөлшерлері мен сыртқы пішінін, олардың бір бірімен сай келушілігін (пропорция), сүйек, бұлшық ет, май тіндерінің дене салмағындағы үлестерін айтады.
Дене құрылымы деп ағзаның сыртқы және ішкі әсерлерге жауап өзгешелігін анықтайтын, тұқым қуалай және жүре қалыптасқан қызметтік, құрылымдық көрсеткіштерінің жинағын атайды.
Денсаулық дегеніміз ауру мен кемтарлықтың жоқтығы ғана емес, ол физикалық (дене), рухани және әлеуметтік толық аман - есендік.
Денсаулықтың саны дегеніміз- тіршілік ету мүмкіндігі сақталатын сыртқы орта өзгерістерінің шегі.
Денсаулық деңгейі дегеніміз - қалыпты қоршаған ортадағы тіршілік белгілерінің үдемелі қарқындылығы.
Жинақталған күрделі әсер жылдық жаттығу жүйесінің белгілі бір кезеңінен кейін байқалатын өзгерістер, яғни бірнеше тікелей және созыңқы әсерлер жинағы.
Иммунитет дегеніміз жұқпалы ауруларға ғана қарсыласу қасиеті емес, ол зат алмасу барысында пайда болатын әр түрлі тотығу заттарына, шөгінділерге де қарсы тұру қабілеті.
Қабыну ағзаның кесірлі, зақымдаушы әсерлерге қарсыласу, бейімделу жауабының бір түрі.
Остеохондроз деп омыртқа аралық щеміршектің, буындардың, сіңір мен сүйектің өзгеруінен пайда болатын ауру.
Өпкенің тіршілік сыйымдылығы (ӨТС) барыншы терең дем алып, артынша барынша терең және созыңқы дем шығарғандағы ауа көлемі.
Өндірістік гимнастика дегеніміз - жалпы және арнайы жұмысқа қабілеттілікті арттыру үшін жұмыс күні тәртібінде қолданылатын арнайы жаттығулар жинағы.
Патогенез (грек. патоссырқат, генезистегі) аурусырқаудың даму, қалыптасу механизмдерін зерттейтін ілім.
Реактивтік (латын. Реакцио қарсыласу) ағзаның сырқы және ішкі әсерлерге жауабының ерекшелігі.
Созыңқы әсер дегеніміз жатығу сабағынан кейін 2-4, 6-8, 10-12, 18-20, 24-48 сағат уақыт өткеннен кейін сақталатын өзгерістер.
Салауатты өмір салты бұл әрбір жеке адамның тіршілік етуі мен ұзақ өмір сүруінің қажетті деңгейін қамтамасыз ететін тәртібі мен дағдысының жеке жүйесі болып табылады.
Тікелей әсер деп жүктемелерді орындау барысындағы және олар аяқталғаннан ейін, 20 - 30 минуттай сақталатын ағзадағы өзгерістерді айтады.
Тұқым қуалаушылық барша тірі ағзалардың өз тегіне тән құрылымдық және қызметтік қасиеттерін сақтап, кейінгі үрім бұтаққа жеткізу қасиеті.
БЕЛГІЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТУЛАР
АҚҚ артериалды қысым
ДҚҚ диастолды қан қысымы
СҚҚ систолды қан қысымы
АҚЖ ас қорыту жүйесі
АДС артық дене салмағы
СӨС салауатты өмір салты
СӨСҚ салауатты өмір салтын қалыптастыру
ОЖЖ орталық жүйке жүйесі
ТДС тиісті дене салмағы
ЖОО Жоғарғы оқу орны
ТҚА тірек қозғалыс аппараты
ДДСҰ дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
ОТШ оттегін тұтыну шегі
ҚДД қауіпсіз денсаулық деңгейі
ЕДТ емдік дене тәрбиесі
ТСЖ тамыр соғу жиілігі
ЖСЖ жүрек соғу жиілігі
ОМҚ оттегінің максималды қолданылуы
ОЖДҚ оттегіні жоғары деңгейде қабылдау
ТАЖ тыныс алу жиілігі
ӨТС өкпенің тіршілік сыйымдылығы
ТСҚКК тамыр соғудың қалпына келу коэффициенті
СДТ сауықтыру дене тәрбиесі
ҚҚ қан қысымы
ЖҚТ жүрек қан тамыры
ДҰБ дәрігерлік ұстаздық бақылау
КБ кезекті бақылау
БҚ бастапқы қалып
КІРІСПЕ
Жұмыстың көкейкестілігі. Қазіргі таңда таэквондо споршыларынан жақсы дене дайындығымен (физикалық) функционалдық және техникалық-тактикалық дайындығы талап етіледі. Спортшыдан жоғары төзімділік көрсеткіштері күтіледі. Соңғы кезде барлық техникалық әркеттермен олардың құрылымдарын түрлендіру ұмтылысы (тенденция) байқалады.
Заманауи спорттың жаттығу қарқындылығы мен жарыс жүктемесінің көлемін арттыруына байланысты оқу-жаттығу барысын ұйымдастыру үшін қолданылмаған жаңа қорлар мен жаңа жолдар ізделіп жатыр және осы айтылғандардың маңызды бөлігі болып қайта қалпына келтіру (қалыптастыру) тәсілдері мен спорттық жұмысқа қабілеттілігін арттыруда. Мамандардың пікіріне сүйенсек, қалыптастыру мен бейімделу үрдісінің дұрыс жағдайда жүргізілуі негізгі екі бағытта жүзеге асады: оқу-жаттығу барысын жоспарлауды оңтайландыру мен қайта қалпына келтіру тәсілдерін қолдану және жұмысқа қабілеттілікті арттыру.
Қазіргі таңда Қазақстанда таеквондоның пумсе саласы әлемдік денгейде дамый қойған жоқ. Пумсе бойынша Азия, Европа чемпионаттары және әлем чемпионаттары өткізіледі. Бүкіл әлемдік таеквондо федерациясы пумсені Олимпиада ойындарының бағдарламасына енгізуге ат салысуда.
Зерттеудің болжамы. Егер қайта қалпына келтіру бағдарламасын таэквондомен айналасатын спортшылардын спорттық дайындық процесінде қолдану, жаттығу барысының тиімділігін жетілдіруге мүмкіндік береді.
Зерттеудің нысаны. Қазақтың Спорт және Туризм академиясының таеквондо мамандығының студенттерінің оқыту, жаттықтыру процесінде пумсенің орындау техникалары.
Зерттеу пәні. Таеквондодағы пумсе түрлері және оларды жетілдірудің ерекшеліктері.
Жұмыс мақсаты. Таеквондоның базалық техникалық элементтерін, формальдық жаттығулардың техникалық элементтерін жетілдіру. Мамандардың пікіріне сүйенсек, қалыптастыру мен бейімделу үрдісінің дұрыс жағдайда жүргізілуі негізгі екі бағытта жүзеге асады: оқу-жаттығу барысын жоспарлауды оңтайландыру мен қайта қалпына келтіру тәсілдерін қолдану және жұмысқа қабілеттілікті арттыру.
Зерттеу міндеттері:
1. Спортшылардың базалық техникаларының әдіс-тәсілдерін өндеу;
2. Пумсені орындау кезіндегі қозғалыс белсенділігімен ритмін және балансын анықтау;
3. Пумсені орындау кезінде қозғалыс дағдыларын қалыптастыру;
4. Пумсенің жеке элементтерін қалыптасытыру;
Зерттеудің ұйымдастырылуы. Қарастырылып отырған пумсені орындау техникасына сипаттама беріледі. Арнайы даянг үстінде көрсетіледі. Зерттеу 2015 - 16 оқу жылының қыркүйегі мен ақпан айлары аралығында өткізілді. Жұмыс жоспарға сәйкес және келесі кезеңдерге бөлініп жүргізілді: 1 - топтарды құру (тәжірибелік және бақылау), 2 - тәжірибелік топтың жұмысы үшін өлшеулер жасау
Зерттеу әдістері:
1. Таеквондоның даму тарихына, ғылыми әдебиеттерге сүйене отырып сараптама жүргізіледі.
2. Пумсені орындау кезінде техникалық денгейін анықтау.
Дипломдық жұмысты жазудағы практикалық база. Зерттеу жұмыстары қазақтың Спорт және Туризм академиясының Шығыс жекпе-жек залында және ҚР Таеквондо Федерациясының аралығындағы орналасқан спорттық залында жүргізілді. Зерттеуге 16-22 жас аралығындағы ҚазСТА 1 спортшы студенті қатысты. Жаттығу уақытты аптасына 6 күн 90 мин., 4 - ағымдағы көрсеткіштерін жинау, 5 - зерттеу нәтижелерін өңдеу.
Бақылау топтың құрамын спорттық дәрежесі жоқ және аз жыл шұғылданған спортшылардан толықтырды. Тәжірибелік тобына жекпе-жекпен шұғылданушы спортшылар алынды.. Тәжірибелік топқа өлшеулер мен жаттығулар барлық оқу жылында аптасына 3 рет жүргізілді.
1 кезең 2015 жылдың қыркүйек-қазан айлары арасында жүргізілді. Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар реті төменде көрсетілген:
ғылыми әдебиеттерді талдау;
сауалнама құрастыру;
зерттеу журналын құрастыру;
ЕДТ кешенін құрастыру;
2 кезең 2015 жылдың қазан-қараша айлары арасында жүргізілді. Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар барысы төменде баяндалған:
сауалнама жүргізу;
жұмысқа қабілеттілікті зерттеу;
топтарда құрастырылған қайта қалпына келтіру әдістемесін жүргізу;
3 кезең 2015 жылдың қазан айынан бастап, 2016 жылдың наурыз айына дейін созылды. Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар реті төмендегідей:
морфофункционалдық тәжірибе жүргізу;
математикалық статистикалық зерттеу жасау.
Зерттеудің әдістемелік негізі беріліп отырған жұмыс нәтижелерінің пумседен өткізілетін жарыстарды және аттестация кезінде тиімділігі артады, соны мен қатар жалпы жұмысқа қабілеттілік және дене сапалары арта түседі. Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі зерттеу әдістері қолданылды: ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау; морфоқызметтіккүйдің жалпы жұмыс қабілеттілігінің көрсеткіштерін зерттеу; математикалық статистика әдістері.
Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңыздылығы. Арнайы тапсырылып отырған жұмыс нәтижелерінің пумседен өткізілетін жарыстарды және аттестация кезінде тиімділігі артады, соны мен қатар жалпы жұмысқа қабілеттілік және дене сапалары артады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы меʜ кɵлемі: Дипломдық жұмыс кіріспедеʜ, 3 бɵлімʜеʜ, қорытыʜдыдаʜ, әдістемелік ұсыʜыстардаʜ жəʜе қолдаʜылғаʜ əдебиеттер тізіміʜеʜ тұрады.
1 ТАЭКВОНДО СПОРТЫНДА ПУМСЕНІҢ МАҢЫЗЫ
2.1 Таэквондоның тарихы. Пумсе. Түрлері. Негізгі пікірлер
Қазіргі кезде шығыс жекпе-жектерінің ішіндегі ең танымалы Таэквондо болып келеді. Бұл керемет спорт түрімен тұрақты түрде 20 млн адам айналысады. Әлем чемпионаттары және континенталь турнирлері, түрлі халықаралық жарыстар жиі өткізіліп тұрады.
Таэквондо неге осындай атаққа ие болды екен, барлығынан бұрын, оның техникалық тәсілдерінің керемет арсеналының болуы, саны (үш мыңнан асады) да, сапасы да бойынша басқа шығыс жекпе-жек түрлерінен қалыс қалмайды. Бұл спорт түрімен айналысу жеке басының тек физикалық қана дамуына ғана емес, сонымен қатар адамгершілік пен гармониялық дамуына әсер етеді. Таэквондо адамның ішкі мәдениетін, мінезін, тәртібін, еркіндігін, ұжымдылығын және міндеттілік пен жауапкершілік сезімін дамытады. Сонымен қатар, Таэквондо қатып қалған догма емес, тұрақты түрде қоғаммен бірге дамып, трансформацияланады. Таэквондоны меңгеру өмір бойы жүргізіледі, себебі алғыр болудың шегі жоқ қой. Осылайша, Таэквондо - өзіне техникалық әдістердің бай арсеналы мен үлкен адамгершілік потенциалын өзіне қосатын күрделі құбылыс. Жеңілдетілген әдіс Таэквондоның профанциясына алып келсе, ол негізгі табиғатының кестіруіне алып келеді. Белгілі маман Чонг Ву Лидің сөздері бойынша корейлік күрес мәдениетіне енген құнды мағынадан маңызды, қарапайым заттарды меңгерумен формаланатын және Таэквондо моралін түсінуге дейінгі кездің құндылығы, формалану мақсатында, жаңа идеал физикалық бейне тәрбиелеу болып келеді.
Таэквондоның ресми статусы 1955 жылы 11 сәуірде инструкторлар кеңесі, тарихшылар және басқа да мамандар бұл жекпе-жек күрестің тереңінен мағынасын ашатын: "таэ" (аяқ), "квон" (қол), және "до" (мәдениет, жолы) атауын енгізді [1].
Оңтүстік Кореядағы алдыңғы қатарлы мектептер мен шеберлер Таэквондо техникасын, үйрету әдістерін, күрес жүргізудің жаңа принциптерін іздеуді жетілдіру жұмыстарын ешқашан қалдырған емес. 1972 жылы Таэквондоның корейлік ассосациясының директоры Ким Ун Ёнга доктордың бастауымен Сеулде қазіргі кезде өте танымал "Куккивон" атауына ие болған Таэквондоның әлемдік орталығы және Шеберлер мектебі ұйымдастырылған. Ал 1973 жылдың 28 мамырында Таэквондоның координациясы мен дамыту мақсатында Бүкіләлемдік Таэквондо федерациясы (БТФ) бекітіледі, қазіргі кезде 200 ұлттық федерацияларды біріктіреді. Ол спорт әлемінде лайықты авторитетке ие және Халықаралық олимпиада комитеті деп кездейсоқ аталмаған. Сондықтан да джунби позасын джунби командасынан кейін лезде орындаудың қажеті жоқ. Бұл поза келесі комбинацияға концентрациялануға үлгеру үшін баяу қабылдану қажет. Комбинация сиджан командасынан кейін басталады. Бірінші қозғалыс орындалатын Пумсенің комбинациясына байласты баяу немесе тез болуы мүмкін, сонда да қарап отырған бақылаушылар үшін бұл қозғалыс күтпеген болу керек.
Таэквондоның 6 құрылымы бар : кибон дончжак (базалық техникалар), пумсе (формальдық жаттығулар), керуги (спарринг), киокпа (көрсетілім көрсету), хосинсуль (өзін-өзі қорғау), сибом (өнер көрсету). Осы құрылымдардан керуги бойынша 2000 жылы Олимпиада ойындарына енгізілген. Керуги саласы жоғары деңгейде даму үстінде десе де болады. Қазақстанда керуги саласы жақсы дамыған, мәселен 2008 жылы өткен Бейжің Олимпиадасында Атыраулық Арман Шылманов қола медалға қола жеткізген.
Таэквондоның пумсе саласы бойынша әлем чемпионаттары өткізілуде. Пумсенің жарыс ережелерінде жарысқа қатысушылар жас санаттарына бөлінеді: 30 жасқа дейін, 30 жастан жоғары, 40 жастан жоғары, 50 жастан жоғары және 60 жастан жоғары [2].
Бүкіл әлемдік таэквондо федерациясы пумсені Олимпиада ойындарының бағдарламасына енгізуге ат салысуда. Қазақстанда пумсе саласы 2005 жылдан бастап ҚР чемпионаты өткізілуде. Ең жоғарғы көрсеткіштердің бірі 2013 жылы Korea Open халықаралық турнирінде және 2014 жылы Ташкент қаласында өткен Азия чемпионатында ҚазСТА-ның түлегі, таэквондо шебері Серік Кунай қола медалды иеленді. Дегенмен, Қазақстанда пумсе саласы әлемдік деңгейде дами қойған жоқ.
Пумсе деп аталынатын комбинациялар емтихан тапсыру кезінде қашып құтыла алмайтын зұлымдық ретінде қабылданылады. Және бұл кездегі ерекшеліктерді тәжірибелі бағытталған кәсіпқойлар да, Таэквондо мәдениет түрі болып келетіндер, уақыт өткізу немесе массалық спорт түрі болып келетіндер де құрай алмайды. Бір атака шегінде қадамдар аррасында әрбір әдістен кейін екіден үш ондық секундқа дейін паузалар жалғасып жатқан күресте дұрыс қайта ориетациялану үшін қажет. Бір Пумсе шегінде концентрация фазасының шамалы ұзақтығы төрттен алты секундқа дейін жалғасады. Олар келесі әдіс алдында концентрациялану мен жинақталу үшін қызмет етеді.
Олар бұл формаларды қабылдамайды, себебі, Пумсе комбинацияларында жиі мәні болмайды деп есептейді. Мұндай қатынастан кейін көбі мүлдем нақты бір тәсілдерді интерпретациялайды да өзінің оқушыларын ешқандай түсіндірусіз ары қарай тарата береді. Түсініксіз әдістер көбінесе дұрыс орындалмайды, сондықтан бұл емтихан тапсыру кезіндегі басты себеп болып келеді.
Пумсенің көптеген әдістері күресте қолдануға тыйым салынған. Күрестің кейбір әдістері онда болмайды. Бұл жағдайда бұл әдістер Пумсе комбинациялары болған кезде ғана пайда болғанын ескеру қажет. Мұндай пумсеның көптеген элементтері Таэквондо күресі үшін тек қана пайдалы емес, сонымен қатар шынайы сәттерге жақын, әсіресе өзін-өзі қорғау үшін пайдалануға болады.
Комбинацияның мәнін түсіну үшін оның пайда болу себептерін қарастыру қажет: бірінші кезекте Таэквондо әдістерін үйрену үшін жаттығатындарға мүмкіндік беру үшін ойлап табылған. Бұдан басқа, ерте кезде қорғаныс қондырғылары болған жоқ, контактысыз күрес белгісіз болған, ал тек осы әдістер серіктесті қаратда ұзақ сақтап қалуға көмектеседі. Және тек жоғарыда көрсетілген себептер түрлі мектептерде мұдай әдістердің болуын түсіндіреді. Сонымен қатар, бұл әдістер түрлі комбнацияларда пайдаланылатынын айта кету керек. Бұл ескі комбинациялар бөлшектеп көп жүзжылдық бұрын анықталған және жаңа элементтері жоқ. Жаңа элементтер қайта пайда болып келе жатқан Пумседе де жоқ, себебі онда басты кездер есептелініп қойған.
Бірақ та бұл Пумсенің қатып қалған комбинацияларын қатты ұстанудың қажеттігін білдірмейді. Олар тек қана күреске үйретпейді, сонымен қатар, ең негізгі болып келетін күресте максималды концентрациялануын дамытады. Ал бұл күрес екі, үш және одан да көп қарсылас болған кезде маңызды болып келеді. Негізгі көңіл комбинацияларға емес, олардың орындалу ретіне аударылады, бұны медитацияның бір формасы ретінде асыра бағалау мүмкін емес. Бұл кезде Пумсенің қойылған барлық критерилерінің орындалуына абсолютті сенімділік болу керек. Ал бұл тек әдістерді толық түсініп, олардың орындалу ретін бұзбау арқылы ғана орындалады. Тек осындай жағдайда ғана бөтен ойлар мен бейнелерден аулақ комбинацияларды орындауға болады және бұның соңы медитацияға алып келеді.
Орындаушы бұл кезеңге жеткенде бұдан былай қате туралы ойламайтын болады. Бір әдіс екіншісінен кейін табиғи жүреді және қатал нақты реттілікпен орындалады. Біреуі екіншісіне сәйкес, ештене алаңдатпайды, ешетене бос қалмайды, әдістердің біреуі де тым баяу немесе тым тез, тым күшті немесе тым әлсіз орындалмайды. Мұндай көрсетілімге қарап тұрған бақылаушы ішкі гармония сезімін сезетін болады [3].
Формальды кешендерді көрсетудегі жарыстарға қатысу мінсіздіктің жоғары дәрежесін талап етеді. Пумседен жарысқа байсалдылықпен қатысамын деген адам, шарттардан тәуелсіз жиірек жіне бар ықыласымен жаттығу қажет және өзінің жетістіктеріне критикалық түрде қарау керек.
2.2 Пумсені орындау үшін негізгі командалар
Чариот, кюнне - сәлемдесу. Көрсетілімнің басында және соңында сәлемдесу қарсыластың елесіне арналған.
Чариот командасы бойынша орындаушы аяқтарын қосып мао-соги позициясымен судьяларға, экзаменаторларған және мемлекеттік өкілдерге немесе көрсетілген бағытқа қарап тұрады. Осы бағытта кюнне командасымен сәлемдесуді орындайды. Команда айтылмаған жағдайда оны өз бетімен орындай береді.
Егер сәлемдесуден кейін орындаушы чариот, кюнне командаларын естілсе, кету үшін рұқсатты күтіп тұрады. Егер чариот, кюнне командаларының орнына баро айтылса, онда кетуге рұқсат беретін команда бергенше еркін позада тұруға (мысалы, пьонхи-соги кеудеге қолын айқастыра қою) болады. Джунби, сиджак - орындауды бастау. Барлық комбинациялардың негізі концентрация болып келеді. Сондықтан да джунби позасын джунби командасынан кейін лезде орындаудың қажеті жоқ. Бұл поза келесі комбинацияға концентрациялануға үлгеру үшін баяу қабылдану қажет. Комбинация сиджан командасынан кейін басталады. Бірінші қозғалыс орындалатын Пумсенің комбинациясына байласты баяу немесе тез болуы мүмкін, сонда да қарап отырған бақылаушылар үшін бұл қозғалыс күтпеген болу керек. Егер бірінші қозғалыс тез орындалса, онда баяу сермеуге орын болмайды, мұнда тек жарылыс қана болу керек. Және тек өте бауып болған қозғалыста ғана баяу сермеу болуы мүмкін. Бірінші баяу қозғалыс өзінің негізінде джунби қабылдауына қатты ұқсас болады, оның соңғы үштен бір бөлігі максимал күшпен орындалады: бірақ та оның концентрациясының формасы оны тез темпппен де орындаға болатынын көрсетеді.
Комон - орындаудың соңы. Көпшілік арасында комбинацияның соңы оның мазмұнына қарағанда неге ертерек талқыға түсетіні туралы сұрақ туады. Бұның көптеген себебі бар.
Соңғы мақсаттың көзі Пумсенің басында қойылған - шеңбер тұйықталу қажет.
Концентрациялар фазасы Пумсенің басы мен соңында бірдей болады. Олар толығымен сәйкес келеді.
Соңғы қозғалыс біріншісі сияқты жаңа комбинацияны хабарлаушы ретінде болады.
Соңғы көрсетілім соңында орындаушы үш секунд уақыт абсолютті қозғалыссыз жатады, бұл кешеннің аяқталуының белгісі. (Күрес соңына жеткенде асықпауга болады.) Содан кейін орындаушы джумби позасына тұрған жылдамдықпен бірдей жылдамдықта комон позасына тұрады. (Бұл кезде комон командасы орындалады.) Бұл поза джунби позасымен бірегей. Қозғалыс соңындағы фаза концентрациясы жалпы Пумсенің барлық комбинациясына сәйкес келеді. Одан кейін сәлемдесу болады, бұл кезде орындаушы абыроймен асықпай мао-соги позасын комбинацияны орындау кезінде қажет болатын концентрациясыз қабылдайды.
Кешендерді орындау. Кешенді нақты орындау үшін оны түсіну қаажет. Бұл орындаушы барлығынан бұрын жеке қозғалыстар нені білдіретінін, олардың мән-мағынасы қандай екенін, неге тек осылай, басқа контрсоққымен орындалмайтынын түсінуді үйрену қажет. Және тек осындай жағдайда ғана қозғалысты машнальды түрде автоматты орындауға жеткізе алады. Бұл жағдайда демнің, ритмнің және жылдамдықтың гармониясы орнайды [4].
Комбинацияның барлық техникалық пен мінсіздігіне қарамай әр әдіс өздігінен жалпы комбинациядан алыстап орындалса немесе шынайы күрес сипатында болмай максималды өте тез темпте орындалған жағдайда машинальды орындалуының табиғи еместігін көруге болады. Мұнда комбинацияны орындау мен демнің арасындағы байланыс жоғалады. Дем алу кезінде қатты дыбыссыз ауа жұту қажет. Өкінішке орай, естілетін дем алу барлық жерде тәжірибелінеді. Комбинацияның мәнін түсіну үшін оның пайда болу себептерін қарастыру қажет: бірінші кезекте Таэквондо әдістерін үйрену үшін жаттығатындарға мүмкіндік беру үшін ойлап табылған. Бұдан басқа, ерте кезде қорғаныс қондырғылары болған жоқ, контактысыз күрес белгісіз болған, ал тек осы әдістер серіктесті қаратда ұзақ сақтап қалуға көмектеседі. Және тек жоғарыда көрсетілген себептер түрлі мектептерде мұдай әдістердің болуын түсіндіреді. Сонымен қатар, бұл әдістер түрлі комбнацияларда пайдаланылатынын айта кету керек. Бұл ескі комбинациялар бөлшектеп көп жүзжылдық бұрын анықталған және жаңа элементтері жоқ. Жаңа элементтер қайта пайда болып келе жатқан Пумседе де жоқ, себебі онда басты кездер есептелініп қойған.
Демді екі әдістер арасында, яғни қозғалыстар арасындағы үзіліс кезінде алу керек. Демді әдісті орындау кезінде шығару қажет. Әдістің соңында демді ұстап тұру қажет. Толық демді шығару комбинацияны толыұтай аяқтағаннан кейін болады.
Демге кихап - күрес айқайы да жатады. Кихап корей сөзі айқай деген тура аудармаға ие болып келеді. Бұл айқай кеуденің прессіне күш салу кезінде және қысқа айқаймен шығады. Бұл кезде артикуляция жеке түрде болады, тек мұндай жағдайда ешқашан кихап деп айқайлауға болмайды.
Кихап барлық жандық және физикалық күштердің бір моментте концентрациялануы үшін қызмет етеді. Күрес және өзін-зі қорғау кезінде кихап қарсыласты секунд бөлшегінде қорқытып, жеңу мақсатында мақсаттыбағытталған атакаға мүмкіндік береді.
Бірінші тэгук кихапта тек бір рет қана қорытынды көрсетілімде ғана қолданылады. Қалған он Пумсе кихапта тек екі рет қана кездеседі. Кихапты орындау әдістерді көрсету сияқты қатал нақты, оларды тек басқа әдістермен сәйкес пайдалану қажет. Орындаушы комбинацияны өзгертпейді, өздігінше интерпретациялайды. Ол комбнацияны берілген Пумсе шегінде күресті өзі жүргізіп жатқандай өткізеді. Бұл кезде кімнің комбинациясы мәнерлі және жекеше болады, сол жеңіске жетеді. Бұл байланыста әр Пумсе жекеше интерпретациядан тәуелді әр түрлі жүруі мүмкін. Ең соңында Пумседен алатын соңғы әсер жекеше интерпретацияға байланысты болады.
Егер кихап жетіспесе немесе қазылар алқасы бір қихапты артық санаса, қате болып есептелінеді. Комбинациялар шегінде қандай әдістер және қашан көрсетілуі дұрыс екенін түсінетін адам, қысқа немесе одан да ұзақ пайдаларды қай уақытта орынды екенін біледі. Бір атака бір немесе бірнеше қарсыласқа арналған және үш қадам немесе қозғалыс шегінде орындалады. Мұндай татакадан кейін бір немесе бір жарым секунд пауза қажет. Бір атака шегінде қадамдар аррасында әрбір әдістен кейін екіден үш ондық секундқа дейін паузалар жалғасып жатқан күресте дұрыс қайта ориетациялану үшін қажет. Бір Пумсе шегінде концентрация фазасының шамалы ұзақтығы төрттен алты секундқа дейін жалғасады. Олар келесі әдіс алдында концентрациялану мен жинақталу үшін қызмет етеді.
Пумседен жалпы әсер. Жоғарыда айтылғаннан формальды кешендер атакалардан құралатын бір бүтінді көрсететіні түсінікті болды, олар, өз кезегінде тізбектеліп жалғасатын жеке әдістер мен қадамдардан тұрады. Біз білетіндей, комбинациялардағы қадамдар мен бұрылыстар қатал түрде анықталған, бұл алдын ала анықталған жобаға - күрес жобасына бағынышты екенін білдіреді [5].
Бұл жоба бір немесе бірнеше қарсыластың болуын білдіреді. Олар түрлі жақтан шабуылдайды және біз соған сәйкес қозғалуымыз қажет. Бұл қозғалыстар күштің максималды көрсетілуін, шапшаңдығы мен нақтылығын қажет етеді. Бұл кезде Пумсенің ритмінен алшақтатпайтын қысқа немесе ұзын үзілістерді ұмытпау керек, керісінше, барлық комбинацияның ритмикалық және сызылып тұруына мән беру керек. Бұл кезде Пумсенің персонификациясы басталады. Орындаушы комбинацияны өзгертпейді, өздігінше интерпретациялайды. Ол комбнацияны берілген Пумсе шегінде күресті өзі жүргізіп жатқандай өткізеді. Бұл кезде кімнің комбинациясы мәнерлі және жекеше болады, сол жеңіске жетеді. Бұл байланыста әр Пумсе жекеше интерпретациядан тәуелді әр түрлі жүруі мүмкін. Ең соңында Пумседен алатын соңғы әсер жекеше интерпретацияға байланысты болады.
2.3 Пумсені орындау кезіндегі корейлік терминдер
Ан - сыртынан (извне) ішіне
Ан-макки - ішке қарай блок
Ан-чиги - ішіне қарай соққы
Ап - алдыңғы
Апе-чиги - алдыға-жоғары соққы
Ап-куби - ұзын алдыңғы тұрыс
Ап-соги - адыңғы тұрыс
Ап-чаги - аяқпен алдыға соққы
Арэ - төменгі деңгей
Арэ-макки - төменгі деңгей қорғанысы
Баккат - іштен сыртқа
Баккат-макки - сыртқа қорғаныс
Баккат-пальмок - иыққасының сыртқы жағы
Бандэ - қарама-қарсы
Бандэ-джируги - қол жұдырығымен соққы, тіреуші аяқпен аттас емес
Баро - 1. Біржақты;
Баро-джируги - қол жұдырығымен соққы, тіреуші аяқпен аттас
Батансон - қолдың үлкен саусағының жоғарылауы
Двит-куби - арқамен артқа позасы
Джан - жаттығудың берілген позасы
Джебипум-сонналь-мокчиги - қарлығаштың ұшу формасы - қабырғамен алақанды мойымен соққы
Джируги - жұдырықпен соққы
Джумок - жұдырық
Джунби - Дайындалу! командасы
Джунби-соги - дайындық тұрысы
Добок - Таэквондо күрескерінің костюмі
Доджан - Таэквондодан жаттығуға арналған зал
Дольо-чаги - аяқпен айналып соққы беру
Дубон-джируги - екі жұдырықпен соққы
Дун-джумок - қайтарым жұдырығымен соққы
Йоп - жақ
Йоп-чаги - аяқпен жағынан соққы
Кихап - концентрирлі қысқа айқай
Комон - жаттығы немесе жекпе-жектің соңын білдіретін команда
Куп - оқушы тұрысы
Кьок-па - нысанға соққы күшін тексеру
Макки - кілт қою, қорғаныс
Ме-джумок - жұдырықтың негізгісі
Мао-соги - күту тұрысы
Момтон - корпустың орташа дәрежесі
Момтон-джируги - орташа дәрежеге жұдырықпен соққы беру
Момтон-макки - орташа деңгей қорғанысы
Ольгуль - корпустың жоғарғы дәрежесі
Ольгуль-макки - жоғарғы дәреженің қорғанысы
Паль - қол
Палькуп - шынтақ
Пальмок - білек
Пум - ересектердің 1-3-даналарына с әйкес келетін балалар қара белбеуі
Пумсе - формальды кешендер
Пьонхи-соги - ашық тұрыс
Сабум - оқытушы, шебер
Сабум-ним - 5-даннан жоғары оқытушы, шебер
Соги - тұрыс
Сон - қол (білезік)
Сонкут - саусақтардың ұшы
Сонналь - алақанның қабырғалары
Сонналь-макки - алақан қабырғаларымен кілт қою
Сонналь-чиги - алақан қабырғасымен соққы беру
Ти - белбеу
Хансонналь-макки алақна қабырғасымен кілт қою
Хогу - қорғаныс жилеті
Чаги - аяқпен соққы
Чариот - Назар аудар! командасын қабылдау тұрысы
Чиги - кескін соққы
Чируги - бататын соққы
Корейлік санауыштар
Кесте 1 - Корей санағы
Есептік санауыштар
Реттік санауыштар
1 - хана (хан)
1-ші - иль
2 - туль (ду)
2-ші - и
3 - сет (се)
3-ші - сам
4 - нет
4-ші - СА
5 - тсот
5-ші - о
6 - йосот
6-шы - юк
7 - ильхоп
7-ші - чиль
8 - йодоль
8-ші - паль
9 - ахоп
9-шы - ку
10 - йоль
10-шы - сип
2.4 Пумсенің түрлерін сипаттаудың қысқаша түсіндірмесі
Пумсені сипаттау негізіне келесі мысал бекітілген. Сипаттаманың астындағы сан қозғалыс тізбегін білдіреді. Сипаттама:
а) соққылар, корпус пен аяқ қозғалыстары
б) позицияның графикалық келбеті
в) қолға арналға әдістер
Стрелкалар қозғалыс басының сызықтарын көрсетеді.
Бағыттар:
V - алға
H - артқа
L - солға (1-3)
R - оңға (1-3)
Джумби - бастапқы қалып
Комон - соңындағы тұрыс
ТЭГУК-ПУМСЕ СИМВОЛИКАСЫ
Тэгук-иль-джанкелесі үш бірінен бірі кейінгі сызықтар аспан астындағы активтілік пен ашықтықты білдіреді. Аспан бізге жаңбыр мен күн шуағын барлығы өсіп, дамуы үшін сыйға тартады. Ол бізге ауа алып келеді, онсыз біз өмір сүре алмаймыз. Тэгук-иль-джан үшін бұл қозғалысты таңдау жасаудың басын білдіреді. Тэгук-иль-джанда жаттығатынға арналға Таэквондо түсінігі орнаған, ол бірінші негізгі элементтерді үйренгеннен кейін өздігінше дамуды бастайды. Осылайша, жеке талпыныстарды ашуға арналған база ашылады.
Тэгук-иль-джан бастауыштар үшін түсіну және орындау жобасы бойынша түсінікте формада шығарылған. Мұнда ерекше назарды кешендікке аударады, қорғаныстың маңызды әдістері дененің барлық үш қалпында да және де жұдырықпен ұру басты элемент болып келеді. Ерекше назар алдыңғы тұрыс пен аяқпен тура ұрудың төменгі және жоғарғы позицияларына қойылған.
Тэгук-и-джан диаграмма символы қуаныш пен шаттық мәнін білдіреді. Адам өзінің жан қуанышы қалпы кезінде (қалжыңбаспен шатастырмау) іштеу тербелмейді, кездесу кезінде өзінің бір ғана қозғалысымен жан-жағындағы адамдарға батылдылық пен өз күшіне деген сенімділігін білдіреді. Мұндай адам үлкен ішкі күші бар. Бірақ ол күшін тезірек жұмсауға ұмтылмайды. Ол өз күшін сабырлы, ақылмен, бірақ энергиялы жұмсайды.
Тэгук-и-джан суыққандылық пен тербелместігімен, сонымен қатар оқушының алған сенімділігін энергиялық көрсетуімен символданады. Жаттығулардағы прогресс жаттығушыға өз қуаныш пен лайықты тәртібіне сенімділігін туғызады.
Теңдік пен энергетикалық критерилеріне сәйкес қозғалыс формасы да таңдалынған. Тэгук-и-джанда ап-чаги, олгуль-джумок-джируги немесе ап-чаги және момон-джируги сияқты комбинирленген әдістер күшейтілген түрле қолданылады. Бұл кезде ольгуль-макки және момтон-макки қорғаныс комбинацияларының тізбегімен орындалады
Тегук-сам-джан белгісі - от. Цивилизацияның дамуына байланысты адамдар отты бағындыра алды. Ол адамдарға түнде жарық пен жылу береді, қорқыныш сезімін басады да, қауіпсіздік сезімін ұлғайтады. Күн бұлтсыз аспанда жарқырап тұрған кезде, біздің бойымызда сенім мен үміт қонады. Бұзылып жатқан жанартаудан ағып жатқан оттай қорқыныш мен қауіп сезіміне келтіреді.
Осылайша, таңдап алынған тегук-сам-джан белгісі әділет жолына апарудағы құмарлықты білдіреді. Біздің бойымызда терең жатқан от өзіміздің еркіміз бен санамыздың бақылауында болу керек, мағынасыз бұлқанға бағынбағаны дұрыс.
Тегук-сам-джан белгісіне сәкес өте қозғалысты және түрлігі көп. Бұл жаттығулар ап-чаги дубон-джиругимен және ап-чаги арэ-макки мен баро-джиругилі үшем әдістері арқылы күшенеді.
Алақан қабырғасымен орындалатын сонналь-мокчиги және хансон-наль-макки тегук-сам-джан белгісіндегідей оттың астында балқып жатқан қауіпсіздікті көрсеткендей болады.
Тегук-са-джан қозатын түрсілді білдіреді. Түрсіл мен найзағай адамға қорқыныш сезімін қондырады. Басқа жағынан қарасақ түрсіл адам бойына күш пен билік сезімін тудырады. Бұл жаттығу бізге қауіпті жайбырақат, суыққандылықпен және іштей оны жеңу үшін күш жинау керек екендігін білдіреді.
Бұл жағынан тегук-са-джан тура айтқанда күштік "мақсаттық" және жылдам қозғалыстарды бақылайды. Пумсе қауіптіліктің алдында байсалдылық пен ерлікті білдіреді.
Сондықтан да тегук-са-джан күшті әдістерге ие, күш пен байсалдылық барлығынан бұрын сонналь-макки және йоп-чаги арқылы білінеді. Денені ұстау үшін баккат-пальмок-момтон-макки және джебипум-мокчигиді қажет етеді. бұл жаттығу ішкі және сыртқы теңдіктің болуын қажет етеді. Жаттықтыру жаттығулары жарыс жүктемелерін немесе олардың бөліктерін еліктеу қажет және жеңілдетілген жағдайларда немесе қосымша кедергілермен орындалу керек. Динамикалық уақыттық параметрлер, бұлшық ет жұмысының сипатына, энергетикалық қамтамасыз ету ерекшеліктеріне байланысты, жаттығулар жарыс жаттығуланынан айтарлықтау ерекшеленуі мүмкін. Сондықтан жаттығудың ерекшелік дәрежесін анықтауда қимылдардың сыртқы түріне ғана емес (амплитудалық-траекториялық), жаттығу сипатына да бейімделу қажет.
Мағынасы бойынша барлық арнайы-дайындау жаттығулары жарыс жаттығуының немесе оның жаттықтыру нысандарының элементтері, байланыстары және бөліктері болып табылады. Бұл жағдай олардың құндылығын біршама төмендетеді, бірақ жарыс жаттығуды жалпы орындау шеберлігін жетілдіру кезінде қажетті бірқатар жетістіктерін анықтайды. Біріншіден, олар тым қарапайым және қозғалыс техникасын игеруде қол жетімді, оларды айтарлықтай біршама айқын қателіктерді болдырмай, қайталауға болады. Екіншіден, оларды пайдалану кезінде орындаудың түрлі шарттарын - жеңілдетілген және қиындатылған шарттарды кең пайдалану мүмкіндігі бар. Үшіншіден, бұлшық еттің белгілі бар топтарға және энергияны қамтамасыз ету механизміне таңдап (жергілікті) әсер етуге болады, көп дәрежеде қажетті физикалық сапаны немесе олардың үйлесімін дамытуға болады. Төртіншіден, кейінгі әрекет етудің шұғыл оң қимылын пайдаланумен арнайы жаттығуларды жарыс жаттығулармен үйлесім мүмкін [6].
Тегук-о-джан. Тегук-о-джан белгісі - жел, бірақ сонымен қатар, жұмсақтық пен мейірімділікті білдіреді. Дауыл, ду және боран қауіпті, жұмсақ жел болса ұрық әкеледі, өсімдіктерді тозаңдандырады, бұлттарды таратады. Дауылдар сирек болатындықтан, желдің табиғаты жұмсақ және мейірімді. Бірақ та жел тек жақсылық қана әкелмейді,сонымен қатар бұзушылық алып келеді.
Желдің табиғатына сәкес тегук-о-джан әдістері жайбырақат және қуатты. Пумсе өте жылдам және сабырлы.
2 ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ
2.1 Зерттеу әдістері, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау
Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі зерттеу әдістері қолданылды: ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау; морфоқызметтіккүйдің жалпы жұмыс қабілеттілігінің көрсеткіштерін зерттеу; математикалық статистика әдістері. Ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау.
Біз жүргізген ғылыми әдістемелік әдебиеттерді талдау нәтижесінде зерттейтін мәселеге деген көзқарастар анықталып, зерттеуді ұйымдастырудың алғы шарттары айқындалды. тиімділігін бағалау әдістері бойынша ғылыми әдістемелік әдебиеттер, оқулықтар, материалдар, ғылыми мақалалар талданған және қорытындыланған. Зерттеу 2015 - 16 оқу жылының қыркүйегі мен ақпан айлары аралығында өткізілді. Жұмыс жоспарға сәйкес және келесі кезеңдерге бөлініп жүргізілді: 1 - топтарды құру (тәжірибелік және бақылау), 2 - тәжірибелік топтың жұмысы үшін өлшеулер жасау, 4 - ағымдағы көрсеткіштерін жинау, 5 - зерттеу нәтижелерін өңдеу.
Бақылау топтың құрамын спорттық дәрежесі жоқ және аз жыл шұғылданған спортшылардан толықтырды.
Тәжірибелік тобына жекпе-жекпен шұғылданушы спортшылар алынды.. Тәжірибелік топқа өлшеулер мен жаттығулар барлық оқу жылында аптасына 3 рет жүргізілді.
1 кезең 2015 жылдың қыркүйек-қазан айлары арасында жүргізілді. Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар реті төменде көрсетілген:
ғылыми әдебиеттерді талдау;
сауалнама құрастыру;
зерттеу журналын құрастыру;
ЕДТ кешенін құрастыру;
2 кезең 2015 жылдың қазан-қараша айлары арасында жүргізілді. Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар барысы төменде баяндалған:
сауалнама жүргізу;
жұмысқа қабілеттілікті зерттеу;
топтарда құрастырылған қайта қалпына келтіру әдістемесін жүргізу;
3 кезең 2015 жылдың қазан айынан бастап, 2016 жылдың наурыз айына дейін созылды. Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар реті төмендегідей:
морфофункционалдық тәжірибе жүргізу;
математикалық статистикалық зерттеу жасау.
2.1 Анкеталық сауал таэквондода күресте қайта қалпына келтіру тәсілдерін қолдану жағдайы
Біз сауалнаманы құрастырған кезде негізгі қойған мақсатымыз деген сұрақтарға жауап табу үшін жүргіздік.
Сауалнамаға құрамындағы сұрақтардың негізгі мазмұны мынандай: қайта қалпына келтіру әдістері мен тәсілдерінің қандай түрін қолданасыз, сборда қандай дәрілер витаминдер қолданасыз , споттық формаға кірген соң оны жоғалтпау үшін қандай тәсілдер қолданасыз , жарақат алғанда немесе ауырғанда қандай қайта қалпына келтіру тәсілдерін қолданасыз деген мағынадағы сұрақтар кіргізілді [7].
Сауалнама сұрақтары әртүрлі ғылыми әдістемелерден алып, жүйелендіріп жаңадан құрастырдық. Сауалнама сұрақтарының мазмұны 16 сұрақтан құралды (қосымша А). Сауалнама арқылы спортшылардың өз денсаулығына деген қөзқарасын, олардың өмір салтында денсаулыққа зиян келтіретін факторларды анықтадық. спортшылардың арасында қайта қалпына келтіретің тәсілдерді қолдану деңгейін анықтауға мүмкіндік берді.
Сауалнамаға 100 студент қатысты. Сауалнаманы қорытындылай келгенімізде, спортшылардың арасында бұл мәселе бойынша білімдері төмен, қайта қалпына келтіру тәсілдерін қолдануы жүйелі түрде жүргізілмейді.
2.3 Дәрігерлік ұстаздық бақылау жүргізу
Дәрігерлік ұстаздық бақылау (ДҰБ) дегеніміз дәрігер мен баптаушының (дене тәрбиесі мұғалімінің) бірлесе бақылауы.
Дәрігерлік ұстаздық бақылаудың дәрігерлік бақылаудан айырмашылығы оның табиғи жағдайларда өткізілуінде: ДҰБ жаттығу сабағының барысында, оқу жаттығу жиындары мен спорттық сайыс кезеңдерінде жүргізіледі.
Дәрігерлік ұстаздық бақылаудың негізгі мақсаты жаттығу барысында қолданылатын жүктемелердің ағзаға әсерін бағдарлау арқылы машықтану жүйесін басқару, оның тиімділігін арттыру.
Жүктемелердің ағзаға ықпалын анықтау үшін олардың тікелей, созыңқы (табы) және жинақталған күрделі әсерлері анықталады.
Тікелей әсер деп жүктемелерді орындау барысындағы және олар аяқталғаннан кейін, 20-30 минөттей сақталатын ағзадағы өзгерістерді айтады. Созыңқы әсер дегеніміз жаттығу сабағынан кейін 2-4, 6-8, 10-12, 18-20, 24-48 сағат уақыт өткеннен кейін сақталатын өзгерістер. Жинақталған күрделіәсер жылдық жаттығу жүйесінің белгілі бір кезеңінен кейін байқалатын өзгерістер, яғни бірнеше тікелей және созыңқы әсерлер жинағы.
ДҰБ қолма қол (тікелей), күнделікті және мезгілді кезекпен жүргізілетін тексерулер кезінде өткізілді, сондықтан оның қолма қол, не тікелей (ТБ), күнделікті (КБ) және кезекті (КБ) түрлері болады [26].
Қолма қол тексеружүктемелердің тікелей әсерін бағалау мақсатымен жүргізіледі. Ол үшін жаттығушы тікелей жаттығу сабағының үстінде, сабақтың әр бөлімінен кейін, немесе кейбір жеке жаттығулардан кейін тексеріледі. Қолма қол тексеруді өткізудің басқа да ұйымдастыру түрлері бар: жаттығу сабағының алдында және ол толығымен аяқталған соң 20-30 минуттан кейін, жаттығу күні ертеңгілік, немесе кешкілік мерзімде жүргізуге болады.
Қолма қол бақылау арқылы көптеген сұрақтарға жауап алуға мүмкіндік бар. Мысалы, бір сабақта орындалған әр түрлі жаттығулардың өзара үйлесімділігі, жүйелілігі, оларды қайталай орындалу сандары мен қарқынының тиімділігі; жаттығу аралығындағы демалыс уақыттарының ұтымдылығы; жүктеме қарқынының жаттығу мақсатына сәйкестігі т.б.
Ал, жаттығудан кейін 20-30 минуттан соң алынған өзгерістерді сабақ қарсаңындағы көрсеткіштерімен салыстыра, біртұтас жүктеменің ағзаға деген жалпы әсерін білуге болады. Күніне 2-3 рет жаттығатын жағдайларда күнделікті таңертең және кешке тексерсе де болады. Қолма қол бақылау әрбір жаттығу сабағын ұтымды өткізуге көмектеседі.
Күнделікті бақылау жүктемесінің табын, созыңқы әсерін бағдарлауға арналған. Ол үшін бақылауды әр түрлі ұйымдастыруға болады: күнделікті таңертең жаттығу сабағының алдында; бірнеше күн қатар ертеңгілік және кешкі мерзімде; бір екі шағын топтаманың басы мен аяғында; жаттығудан кейін келесі күні, ұйқыдан оянысымен т.б.
Күнделікті бақылау түрлі түсті бағытты шағын топтамаларды ұтымды үйлестіруге көмектеседі. Оған қоса спортшының қалыптасу қабілетін дұрыс бағалап, асыра машықтанудан, зорығудан сақтандыруға жәрдемдеседі. Күнделікті тексеруді оқу жаттығу жиындары кезінде жүргізген тиімді.
Кезектібақылаулар әрбір 2-3 айдан кейін өткізіледі.Тексеру қарсаңында жаттығуға, қандай болмасын жүктеме орындауға болмайды.
Кезекті бақылау жылдық жаттығу айналмасының белгілі бір кезеңінің күрделі әсерін бағалап, жаттығу жүйесін тиімді өткізуге, оны дұрыс жоспарлап, басқаруға көмектеседі.
Кезекті бақылау кезіндегі дәрігердің міндеті ағзаның, оның әр спорт түріндегі маңызды жүйелерінің мүмкіндігін, жұмыс қабілетін анықтау. Баптаушының міндеті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1
ТАЭКВОНДО СПОРТЫНДА ПУМСЕНІҢ МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ...
10
1.1
Таэквондоның тарихы. Пумсе. Түрлері. Негізгі пікірлер ... ... ... ... ... ... ...
10
1.2
Пумсені орындау үшін негізгі командалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
13
1.3
Пумсені орындау кезіндегі корейлік терминдер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
17
1.4
Пумсенің түрлерін сипаттаудың қысқаша түсіндірмесі ... ... ... ... ... ... ... ..
20
2
ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ ... ... ... ... ...
24
2.1
Зерттеу әдістері, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау ... ... ...
25
2.2
Анкеталық сауал таэквондода күресте қайта қалпына келтіру тәсілдерін қолдану жағдайы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
25
2.3
Дәрігерлік ұстаздық бақылау жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
25
2.4
Математикалық - статистикалық зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
3
ПУМСЕНІҢ ӘДІСТЕРІ ТОЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ МЕН СУРЕТТЕУЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
3.1
Пумсе тегук-иль-джан, пумсе тегук-и-джан және тегук-сам-джан әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
3.2
Тегук-сам-джан әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
38
3.3
Кьок-па - соққы күшінің сыншысы, пумсе тэгук-юк-джан және пумсе Тэгук-иль-джан ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
41
3.4
Таэквондомен айналысатын спортшылардың жұмысқа қабілеттігі мен қайта қалпына келтіру әдістемесі, сауалнама арқылы зерртеу және құрастырылған қайта қалпына келтіру әдістемесінің тиімділігін негіздендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
46
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
54
ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
60
ҚОСЫМША
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Берілген жұмыста келесі стандарттар қолданылды:
1. ГОСТ 7.32 - 2001. Ғылыми-зерттеу жұмыстары есебі. Рәсімделуінің құрылымы және тәртібі.
2. ГОСТ 7.1 - 2003 .Библиографиялық жазба. Құрылымы мен құрылымна қойылатын жалпы талаптар. 2014 жылғы 3 шілдедегі № 228-V Дене шынықтыру және спорт туралыҚазақстан Республикасының заңы ( 29.09.2014 жылғы өзгертулерімен )
3. 2011-2015 жылдардағы Қазақстан Республикасындағы дене шынықтыру және спортты дамытудың тармақтарның бағдарламасы. - Астана,2015.
АНЫҚТАМАЛАР
Ағзаның қызметтік қорлары дегеніміз - оның өз жұмыс қабілетін, жасушалық деңгейде жүретін энергетикалық және пластикалық процестердің үдемелі қарқындылығын, ағза мүшелеріндегі физиологиялық процестер мен дене қабілеттерін арттыруының жасырын мүмкіндіктері.
Антопометриялық пішін (профиль) сигмалық айырмашылықтарды қисық сызық түрінде бейнелеу.
Дәрігерлік ұстаздық бақылау дегеніміз жылдық жаттығу айналымы барысындағы дәрігер мен бапкердің бірлесе бақылауы.
Дененің дамуы деп әр адамның жұмыс қабілеті мен биологиялық жетілу сатысын сипаттайтын құрылымдық және қызметтік көрсеткіштердің жинағын атайды.
Дене сымбаты деп әр адамның дағдылы отыру, тұру, жүру мәнерін атайды.
Дене пішіні деп дененің тотальды өлшемдерін, оның әр бөлімдерінің мөлшерлері мен сыртқы пішінін, олардың бір бірімен сай келушілігін (пропорция), сүйек, бұлшық ет, май тіндерінің дене салмағындағы үлестерін айтады.
Дене құрылымы деп ағзаның сыртқы және ішкі әсерлерге жауап өзгешелігін анықтайтын, тұқым қуалай және жүре қалыптасқан қызметтік, құрылымдық көрсеткіштерінің жинағын атайды.
Денсаулық дегеніміз ауру мен кемтарлықтың жоқтығы ғана емес, ол физикалық (дене), рухани және әлеуметтік толық аман - есендік.
Денсаулықтың саны дегеніміз- тіршілік ету мүмкіндігі сақталатын сыртқы орта өзгерістерінің шегі.
Денсаулық деңгейі дегеніміз - қалыпты қоршаған ортадағы тіршілік белгілерінің үдемелі қарқындылығы.
Жинақталған күрделі әсер жылдық жаттығу жүйесінің белгілі бір кезеңінен кейін байқалатын өзгерістер, яғни бірнеше тікелей және созыңқы әсерлер жинағы.
Иммунитет дегеніміз жұқпалы ауруларға ғана қарсыласу қасиеті емес, ол зат алмасу барысында пайда болатын әр түрлі тотығу заттарына, шөгінділерге де қарсы тұру қабілеті.
Қабыну ағзаның кесірлі, зақымдаушы әсерлерге қарсыласу, бейімделу жауабының бір түрі.
Остеохондроз деп омыртқа аралық щеміршектің, буындардың, сіңір мен сүйектің өзгеруінен пайда болатын ауру.
Өпкенің тіршілік сыйымдылығы (ӨТС) барыншы терең дем алып, артынша барынша терең және созыңқы дем шығарғандағы ауа көлемі.
Өндірістік гимнастика дегеніміз - жалпы және арнайы жұмысқа қабілеттілікті арттыру үшін жұмыс күні тәртібінде қолданылатын арнайы жаттығулар жинағы.
Патогенез (грек. патоссырқат, генезистегі) аурусырқаудың даму, қалыптасу механизмдерін зерттейтін ілім.
Реактивтік (латын. Реакцио қарсыласу) ағзаның сырқы және ішкі әсерлерге жауабының ерекшелігі.
Созыңқы әсер дегеніміз жатығу сабағынан кейін 2-4, 6-8, 10-12, 18-20, 24-48 сағат уақыт өткеннен кейін сақталатын өзгерістер.
Салауатты өмір салты бұл әрбір жеке адамның тіршілік етуі мен ұзақ өмір сүруінің қажетті деңгейін қамтамасыз ететін тәртібі мен дағдысының жеке жүйесі болып табылады.
Тікелей әсер деп жүктемелерді орындау барысындағы және олар аяқталғаннан ейін, 20 - 30 минуттай сақталатын ағзадағы өзгерістерді айтады.
Тұқым қуалаушылық барша тірі ағзалардың өз тегіне тән құрылымдық және қызметтік қасиеттерін сақтап, кейінгі үрім бұтаққа жеткізу қасиеті.
БЕЛГІЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТУЛАР
АҚҚ артериалды қысым
ДҚҚ диастолды қан қысымы
СҚҚ систолды қан қысымы
АҚЖ ас қорыту жүйесі
АДС артық дене салмағы
СӨС салауатты өмір салты
СӨСҚ салауатты өмір салтын қалыптастыру
ОЖЖ орталық жүйке жүйесі
ТДС тиісті дене салмағы
ЖОО Жоғарғы оқу орны
ТҚА тірек қозғалыс аппараты
ДДСҰ дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
ОТШ оттегін тұтыну шегі
ҚДД қауіпсіз денсаулық деңгейі
ЕДТ емдік дене тәрбиесі
ТСЖ тамыр соғу жиілігі
ЖСЖ жүрек соғу жиілігі
ОМҚ оттегінің максималды қолданылуы
ОЖДҚ оттегіні жоғары деңгейде қабылдау
ТАЖ тыныс алу жиілігі
ӨТС өкпенің тіршілік сыйымдылығы
ТСҚКК тамыр соғудың қалпына келу коэффициенті
СДТ сауықтыру дене тәрбиесі
ҚҚ қан қысымы
ЖҚТ жүрек қан тамыры
ДҰБ дәрігерлік ұстаздық бақылау
КБ кезекті бақылау
БҚ бастапқы қалып
КІРІСПЕ
Жұмыстың көкейкестілігі. Қазіргі таңда таэквондо споршыларынан жақсы дене дайындығымен (физикалық) функционалдық және техникалық-тактикалық дайындығы талап етіледі. Спортшыдан жоғары төзімділік көрсеткіштері күтіледі. Соңғы кезде барлық техникалық әркеттермен олардың құрылымдарын түрлендіру ұмтылысы (тенденция) байқалады.
Заманауи спорттың жаттығу қарқындылығы мен жарыс жүктемесінің көлемін арттыруына байланысты оқу-жаттығу барысын ұйымдастыру үшін қолданылмаған жаңа қорлар мен жаңа жолдар ізделіп жатыр және осы айтылғандардың маңызды бөлігі болып қайта қалпына келтіру (қалыптастыру) тәсілдері мен спорттық жұмысқа қабілеттілігін арттыруда. Мамандардың пікіріне сүйенсек, қалыптастыру мен бейімделу үрдісінің дұрыс жағдайда жүргізілуі негізгі екі бағытта жүзеге асады: оқу-жаттығу барысын жоспарлауды оңтайландыру мен қайта қалпына келтіру тәсілдерін қолдану және жұмысқа қабілеттілікті арттыру.
Қазіргі таңда Қазақстанда таеквондоның пумсе саласы әлемдік денгейде дамый қойған жоқ. Пумсе бойынша Азия, Европа чемпионаттары және әлем чемпионаттары өткізіледі. Бүкіл әлемдік таеквондо федерациясы пумсені Олимпиада ойындарының бағдарламасына енгізуге ат салысуда.
Зерттеудің болжамы. Егер қайта қалпына келтіру бағдарламасын таэквондомен айналасатын спортшылардын спорттық дайындық процесінде қолдану, жаттығу барысының тиімділігін жетілдіруге мүмкіндік береді.
Зерттеудің нысаны. Қазақтың Спорт және Туризм академиясының таеквондо мамандығының студенттерінің оқыту, жаттықтыру процесінде пумсенің орындау техникалары.
Зерттеу пәні. Таеквондодағы пумсе түрлері және оларды жетілдірудің ерекшеліктері.
Жұмыс мақсаты. Таеквондоның базалық техникалық элементтерін, формальдық жаттығулардың техникалық элементтерін жетілдіру. Мамандардың пікіріне сүйенсек, қалыптастыру мен бейімделу үрдісінің дұрыс жағдайда жүргізілуі негізгі екі бағытта жүзеге асады: оқу-жаттығу барысын жоспарлауды оңтайландыру мен қайта қалпына келтіру тәсілдерін қолдану және жұмысқа қабілеттілікті арттыру.
Зерттеу міндеттері:
1. Спортшылардың базалық техникаларының әдіс-тәсілдерін өндеу;
2. Пумсені орындау кезіндегі қозғалыс белсенділігімен ритмін және балансын анықтау;
3. Пумсені орындау кезінде қозғалыс дағдыларын қалыптастыру;
4. Пумсенің жеке элементтерін қалыптасытыру;
Зерттеудің ұйымдастырылуы. Қарастырылып отырған пумсені орындау техникасына сипаттама беріледі. Арнайы даянг үстінде көрсетіледі. Зерттеу 2015 - 16 оқу жылының қыркүйегі мен ақпан айлары аралығында өткізілді. Жұмыс жоспарға сәйкес және келесі кезеңдерге бөлініп жүргізілді: 1 - топтарды құру (тәжірибелік және бақылау), 2 - тәжірибелік топтың жұмысы үшін өлшеулер жасау
Зерттеу әдістері:
1. Таеквондоның даму тарихына, ғылыми әдебиеттерге сүйене отырып сараптама жүргізіледі.
2. Пумсені орындау кезінде техникалық денгейін анықтау.
Дипломдық жұмысты жазудағы практикалық база. Зерттеу жұмыстары қазақтың Спорт және Туризм академиясының Шығыс жекпе-жек залында және ҚР Таеквондо Федерациясының аралығындағы орналасқан спорттық залында жүргізілді. Зерттеуге 16-22 жас аралығындағы ҚазСТА 1 спортшы студенті қатысты. Жаттығу уақытты аптасына 6 күн 90 мин., 4 - ағымдағы көрсеткіштерін жинау, 5 - зерттеу нәтижелерін өңдеу.
Бақылау топтың құрамын спорттық дәрежесі жоқ және аз жыл шұғылданған спортшылардан толықтырды. Тәжірибелік тобына жекпе-жекпен шұғылданушы спортшылар алынды.. Тәжірибелік топқа өлшеулер мен жаттығулар барлық оқу жылында аптасына 3 рет жүргізілді.
1 кезең 2015 жылдың қыркүйек-қазан айлары арасында жүргізілді. Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар реті төменде көрсетілген:
ғылыми әдебиеттерді талдау;
сауалнама құрастыру;
зерттеу журналын құрастыру;
ЕДТ кешенін құрастыру;
2 кезең 2015 жылдың қазан-қараша айлары арасында жүргізілді. Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар барысы төменде баяндалған:
сауалнама жүргізу;
жұмысқа қабілеттілікті зерттеу;
топтарда құрастырылған қайта қалпына келтіру әдістемесін жүргізу;
3 кезең 2015 жылдың қазан айынан бастап, 2016 жылдың наурыз айына дейін созылды. Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар реті төмендегідей:
морфофункционалдық тәжірибе жүргізу;
математикалық статистикалық зерттеу жасау.
Зерттеудің әдістемелік негізі беріліп отырған жұмыс нәтижелерінің пумседен өткізілетін жарыстарды және аттестация кезінде тиімділігі артады, соны мен қатар жалпы жұмысқа қабілеттілік және дене сапалары арта түседі. Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі зерттеу әдістері қолданылды: ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау; морфоқызметтіккүйдің жалпы жұмыс қабілеттілігінің көрсеткіштерін зерттеу; математикалық статистика әдістері.
Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңыздылығы. Арнайы тапсырылып отырған жұмыс нәтижелерінің пумседен өткізілетін жарыстарды және аттестация кезінде тиімділігі артады, соны мен қатар жалпы жұмысқа қабілеттілік және дене сапалары артады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы меʜ кɵлемі: Дипломдық жұмыс кіріспедеʜ, 3 бɵлімʜеʜ, қорытыʜдыдаʜ, әдістемелік ұсыʜыстардаʜ жəʜе қолдаʜылғаʜ əдебиеттер тізіміʜеʜ тұрады.
1 ТАЭКВОНДО СПОРТЫНДА ПУМСЕНІҢ МАҢЫЗЫ
2.1 Таэквондоның тарихы. Пумсе. Түрлері. Негізгі пікірлер
Қазіргі кезде шығыс жекпе-жектерінің ішіндегі ең танымалы Таэквондо болып келеді. Бұл керемет спорт түрімен тұрақты түрде 20 млн адам айналысады. Әлем чемпионаттары және континенталь турнирлері, түрлі халықаралық жарыстар жиі өткізіліп тұрады.
Таэквондо неге осындай атаққа ие болды екен, барлығынан бұрын, оның техникалық тәсілдерінің керемет арсеналының болуы, саны (үш мыңнан асады) да, сапасы да бойынша басқа шығыс жекпе-жек түрлерінен қалыс қалмайды. Бұл спорт түрімен айналысу жеке басының тек физикалық қана дамуына ғана емес, сонымен қатар адамгершілік пен гармониялық дамуына әсер етеді. Таэквондо адамның ішкі мәдениетін, мінезін, тәртібін, еркіндігін, ұжымдылығын және міндеттілік пен жауапкершілік сезімін дамытады. Сонымен қатар, Таэквондо қатып қалған догма емес, тұрақты түрде қоғаммен бірге дамып, трансформацияланады. Таэквондоны меңгеру өмір бойы жүргізіледі, себебі алғыр болудың шегі жоқ қой. Осылайша, Таэквондо - өзіне техникалық әдістердің бай арсеналы мен үлкен адамгершілік потенциалын өзіне қосатын күрделі құбылыс. Жеңілдетілген әдіс Таэквондоның профанциясына алып келсе, ол негізгі табиғатының кестіруіне алып келеді. Белгілі маман Чонг Ву Лидің сөздері бойынша корейлік күрес мәдениетіне енген құнды мағынадан маңызды, қарапайым заттарды меңгерумен формаланатын және Таэквондо моралін түсінуге дейінгі кездің құндылығы, формалану мақсатында, жаңа идеал физикалық бейне тәрбиелеу болып келеді.
Таэквондоның ресми статусы 1955 жылы 11 сәуірде инструкторлар кеңесі, тарихшылар және басқа да мамандар бұл жекпе-жек күрестің тереңінен мағынасын ашатын: "таэ" (аяқ), "квон" (қол), және "до" (мәдениет, жолы) атауын енгізді [1].
Оңтүстік Кореядағы алдыңғы қатарлы мектептер мен шеберлер Таэквондо техникасын, үйрету әдістерін, күрес жүргізудің жаңа принциптерін іздеуді жетілдіру жұмыстарын ешқашан қалдырған емес. 1972 жылы Таэквондоның корейлік ассосациясының директоры Ким Ун Ёнга доктордың бастауымен Сеулде қазіргі кезде өте танымал "Куккивон" атауына ие болған Таэквондоның әлемдік орталығы және Шеберлер мектебі ұйымдастырылған. Ал 1973 жылдың 28 мамырында Таэквондоның координациясы мен дамыту мақсатында Бүкіләлемдік Таэквондо федерациясы (БТФ) бекітіледі, қазіргі кезде 200 ұлттық федерацияларды біріктіреді. Ол спорт әлемінде лайықты авторитетке ие және Халықаралық олимпиада комитеті деп кездейсоқ аталмаған. Сондықтан да джунби позасын джунби командасынан кейін лезде орындаудың қажеті жоқ. Бұл поза келесі комбинацияға концентрациялануға үлгеру үшін баяу қабылдану қажет. Комбинация сиджан командасынан кейін басталады. Бірінші қозғалыс орындалатын Пумсенің комбинациясына байласты баяу немесе тез болуы мүмкін, сонда да қарап отырған бақылаушылар үшін бұл қозғалыс күтпеген болу керек.
Таэквондоның 6 құрылымы бар : кибон дончжак (базалық техникалар), пумсе (формальдық жаттығулар), керуги (спарринг), киокпа (көрсетілім көрсету), хосинсуль (өзін-өзі қорғау), сибом (өнер көрсету). Осы құрылымдардан керуги бойынша 2000 жылы Олимпиада ойындарына енгізілген. Керуги саласы жоғары деңгейде даму үстінде десе де болады. Қазақстанда керуги саласы жақсы дамыған, мәселен 2008 жылы өткен Бейжің Олимпиадасында Атыраулық Арман Шылманов қола медалға қола жеткізген.
Таэквондоның пумсе саласы бойынша әлем чемпионаттары өткізілуде. Пумсенің жарыс ережелерінде жарысқа қатысушылар жас санаттарына бөлінеді: 30 жасқа дейін, 30 жастан жоғары, 40 жастан жоғары, 50 жастан жоғары және 60 жастан жоғары [2].
Бүкіл әлемдік таэквондо федерациясы пумсені Олимпиада ойындарының бағдарламасына енгізуге ат салысуда. Қазақстанда пумсе саласы 2005 жылдан бастап ҚР чемпионаты өткізілуде. Ең жоғарғы көрсеткіштердің бірі 2013 жылы Korea Open халықаралық турнирінде және 2014 жылы Ташкент қаласында өткен Азия чемпионатында ҚазСТА-ның түлегі, таэквондо шебері Серік Кунай қола медалды иеленді. Дегенмен, Қазақстанда пумсе саласы әлемдік деңгейде дами қойған жоқ.
Пумсе деп аталынатын комбинациялар емтихан тапсыру кезінде қашып құтыла алмайтын зұлымдық ретінде қабылданылады. Және бұл кездегі ерекшеліктерді тәжірибелі бағытталған кәсіпқойлар да, Таэквондо мәдениет түрі болып келетіндер, уақыт өткізу немесе массалық спорт түрі болып келетіндер де құрай алмайды. Бір атака шегінде қадамдар аррасында әрбір әдістен кейін екіден үш ондық секундқа дейін паузалар жалғасып жатқан күресте дұрыс қайта ориетациялану үшін қажет. Бір Пумсе шегінде концентрация фазасының шамалы ұзақтығы төрттен алты секундқа дейін жалғасады. Олар келесі әдіс алдында концентрациялану мен жинақталу үшін қызмет етеді.
Олар бұл формаларды қабылдамайды, себебі, Пумсе комбинацияларында жиі мәні болмайды деп есептейді. Мұндай қатынастан кейін көбі мүлдем нақты бір тәсілдерді интерпретациялайды да өзінің оқушыларын ешқандай түсіндірусіз ары қарай тарата береді. Түсініксіз әдістер көбінесе дұрыс орындалмайды, сондықтан бұл емтихан тапсыру кезіндегі басты себеп болып келеді.
Пумсенің көптеген әдістері күресте қолдануға тыйым салынған. Күрестің кейбір әдістері онда болмайды. Бұл жағдайда бұл әдістер Пумсе комбинациялары болған кезде ғана пайда болғанын ескеру қажет. Мұндай пумсеның көптеген элементтері Таэквондо күресі үшін тек қана пайдалы емес, сонымен қатар шынайы сәттерге жақын, әсіресе өзін-өзі қорғау үшін пайдалануға болады.
Комбинацияның мәнін түсіну үшін оның пайда болу себептерін қарастыру қажет: бірінші кезекте Таэквондо әдістерін үйрену үшін жаттығатындарға мүмкіндік беру үшін ойлап табылған. Бұдан басқа, ерте кезде қорғаныс қондырғылары болған жоқ, контактысыз күрес белгісіз болған, ал тек осы әдістер серіктесті қаратда ұзақ сақтап қалуға көмектеседі. Және тек жоғарыда көрсетілген себептер түрлі мектептерде мұдай әдістердің болуын түсіндіреді. Сонымен қатар, бұл әдістер түрлі комбнацияларда пайдаланылатынын айта кету керек. Бұл ескі комбинациялар бөлшектеп көп жүзжылдық бұрын анықталған және жаңа элементтері жоқ. Жаңа элементтер қайта пайда болып келе жатқан Пумседе де жоқ, себебі онда басты кездер есептелініп қойған.
Бірақ та бұл Пумсенің қатып қалған комбинацияларын қатты ұстанудың қажеттігін білдірмейді. Олар тек қана күреске үйретпейді, сонымен қатар, ең негізгі болып келетін күресте максималды концентрациялануын дамытады. Ал бұл күрес екі, үш және одан да көп қарсылас болған кезде маңызды болып келеді. Негізгі көңіл комбинацияларға емес, олардың орындалу ретіне аударылады, бұны медитацияның бір формасы ретінде асыра бағалау мүмкін емес. Бұл кезде Пумсенің қойылған барлық критерилерінің орындалуына абсолютті сенімділік болу керек. Ал бұл тек әдістерді толық түсініп, олардың орындалу ретін бұзбау арқылы ғана орындалады. Тек осындай жағдайда ғана бөтен ойлар мен бейнелерден аулақ комбинацияларды орындауға болады және бұның соңы медитацияға алып келеді.
Орындаушы бұл кезеңге жеткенде бұдан былай қате туралы ойламайтын болады. Бір әдіс екіншісінен кейін табиғи жүреді және қатал нақты реттілікпен орындалады. Біреуі екіншісіне сәйкес, ештене алаңдатпайды, ешетене бос қалмайды, әдістердің біреуі де тым баяу немесе тым тез, тым күшті немесе тым әлсіз орындалмайды. Мұндай көрсетілімге қарап тұрған бақылаушы ішкі гармония сезімін сезетін болады [3].
Формальды кешендерді көрсетудегі жарыстарға қатысу мінсіздіктің жоғары дәрежесін талап етеді. Пумседен жарысқа байсалдылықпен қатысамын деген адам, шарттардан тәуелсіз жиірек жіне бар ықыласымен жаттығу қажет және өзінің жетістіктеріне критикалық түрде қарау керек.
2.2 Пумсені орындау үшін негізгі командалар
Чариот, кюнне - сәлемдесу. Көрсетілімнің басында және соңында сәлемдесу қарсыластың елесіне арналған.
Чариот командасы бойынша орындаушы аяқтарын қосып мао-соги позициясымен судьяларға, экзаменаторларған және мемлекеттік өкілдерге немесе көрсетілген бағытқа қарап тұрады. Осы бағытта кюнне командасымен сәлемдесуді орындайды. Команда айтылмаған жағдайда оны өз бетімен орындай береді.
Егер сәлемдесуден кейін орындаушы чариот, кюнне командаларын естілсе, кету үшін рұқсатты күтіп тұрады. Егер чариот, кюнне командаларының орнына баро айтылса, онда кетуге рұқсат беретін команда бергенше еркін позада тұруға (мысалы, пьонхи-соги кеудеге қолын айқастыра қою) болады. Джунби, сиджак - орындауды бастау. Барлық комбинациялардың негізі концентрация болып келеді. Сондықтан да джунби позасын джунби командасынан кейін лезде орындаудың қажеті жоқ. Бұл поза келесі комбинацияға концентрациялануға үлгеру үшін баяу қабылдану қажет. Комбинация сиджан командасынан кейін басталады. Бірінші қозғалыс орындалатын Пумсенің комбинациясына байласты баяу немесе тез болуы мүмкін, сонда да қарап отырған бақылаушылар үшін бұл қозғалыс күтпеген болу керек. Егер бірінші қозғалыс тез орындалса, онда баяу сермеуге орын болмайды, мұнда тек жарылыс қана болу керек. Және тек өте бауып болған қозғалыста ғана баяу сермеу болуы мүмкін. Бірінші баяу қозғалыс өзінің негізінде джунби қабылдауына қатты ұқсас болады, оның соңғы үштен бір бөлігі максимал күшпен орындалады: бірақ та оның концентрациясының формасы оны тез темпппен де орындаға болатынын көрсетеді.
Комон - орындаудың соңы. Көпшілік арасында комбинацияның соңы оның мазмұнына қарағанда неге ертерек талқыға түсетіні туралы сұрақ туады. Бұның көптеген себебі бар.
Соңғы мақсаттың көзі Пумсенің басында қойылған - шеңбер тұйықталу қажет.
Концентрациялар фазасы Пумсенің басы мен соңында бірдей болады. Олар толығымен сәйкес келеді.
Соңғы қозғалыс біріншісі сияқты жаңа комбинацияны хабарлаушы ретінде болады.
Соңғы көрсетілім соңында орындаушы үш секунд уақыт абсолютті қозғалыссыз жатады, бұл кешеннің аяқталуының белгісі. (Күрес соңына жеткенде асықпауга болады.) Содан кейін орындаушы джумби позасына тұрған жылдамдықпен бірдей жылдамдықта комон позасына тұрады. (Бұл кезде комон командасы орындалады.) Бұл поза джунби позасымен бірегей. Қозғалыс соңындағы фаза концентрациясы жалпы Пумсенің барлық комбинациясына сәйкес келеді. Одан кейін сәлемдесу болады, бұл кезде орындаушы абыроймен асықпай мао-соги позасын комбинацияны орындау кезінде қажет болатын концентрациясыз қабылдайды.
Кешендерді орындау. Кешенді нақты орындау үшін оны түсіну қаажет. Бұл орындаушы барлығынан бұрын жеке қозғалыстар нені білдіретінін, олардың мән-мағынасы қандай екенін, неге тек осылай, басқа контрсоққымен орындалмайтынын түсінуді үйрену қажет. Және тек осындай жағдайда ғана қозғалысты машнальды түрде автоматты орындауға жеткізе алады. Бұл жағдайда демнің, ритмнің және жылдамдықтың гармониясы орнайды [4].
Комбинацияның барлық техникалық пен мінсіздігіне қарамай әр әдіс өздігінен жалпы комбинациядан алыстап орындалса немесе шынайы күрес сипатында болмай максималды өте тез темпте орындалған жағдайда машинальды орындалуының табиғи еместігін көруге болады. Мұнда комбинацияны орындау мен демнің арасындағы байланыс жоғалады. Дем алу кезінде қатты дыбыссыз ауа жұту қажет. Өкінішке орай, естілетін дем алу барлық жерде тәжірибелінеді. Комбинацияның мәнін түсіну үшін оның пайда болу себептерін қарастыру қажет: бірінші кезекте Таэквондо әдістерін үйрену үшін жаттығатындарға мүмкіндік беру үшін ойлап табылған. Бұдан басқа, ерте кезде қорғаныс қондырғылары болған жоқ, контактысыз күрес белгісіз болған, ал тек осы әдістер серіктесті қаратда ұзақ сақтап қалуға көмектеседі. Және тек жоғарыда көрсетілген себептер түрлі мектептерде мұдай әдістердің болуын түсіндіреді. Сонымен қатар, бұл әдістер түрлі комбнацияларда пайдаланылатынын айта кету керек. Бұл ескі комбинациялар бөлшектеп көп жүзжылдық бұрын анықталған және жаңа элементтері жоқ. Жаңа элементтер қайта пайда болып келе жатқан Пумседе де жоқ, себебі онда басты кездер есептелініп қойған.
Демді екі әдістер арасында, яғни қозғалыстар арасындағы үзіліс кезінде алу керек. Демді әдісті орындау кезінде шығару қажет. Әдістің соңында демді ұстап тұру қажет. Толық демді шығару комбинацияны толыұтай аяқтағаннан кейін болады.
Демге кихап - күрес айқайы да жатады. Кихап корей сөзі айқай деген тура аудармаға ие болып келеді. Бұл айқай кеуденің прессіне күш салу кезінде және қысқа айқаймен шығады. Бұл кезде артикуляция жеке түрде болады, тек мұндай жағдайда ешқашан кихап деп айқайлауға болмайды.
Кихап барлық жандық және физикалық күштердің бір моментте концентрациялануы үшін қызмет етеді. Күрес және өзін-зі қорғау кезінде кихап қарсыласты секунд бөлшегінде қорқытып, жеңу мақсатында мақсаттыбағытталған атакаға мүмкіндік береді.
Бірінші тэгук кихапта тек бір рет қана қорытынды көрсетілімде ғана қолданылады. Қалған он Пумсе кихапта тек екі рет қана кездеседі. Кихапты орындау әдістерді көрсету сияқты қатал нақты, оларды тек басқа әдістермен сәйкес пайдалану қажет. Орындаушы комбинацияны өзгертпейді, өздігінше интерпретациялайды. Ол комбнацияны берілген Пумсе шегінде күресті өзі жүргізіп жатқандай өткізеді. Бұл кезде кімнің комбинациясы мәнерлі және жекеше болады, сол жеңіске жетеді. Бұл байланыста әр Пумсе жекеше интерпретациядан тәуелді әр түрлі жүруі мүмкін. Ең соңында Пумседен алатын соңғы әсер жекеше интерпретацияға байланысты болады.
Егер кихап жетіспесе немесе қазылар алқасы бір қихапты артық санаса, қате болып есептелінеді. Комбинациялар шегінде қандай әдістер және қашан көрсетілуі дұрыс екенін түсінетін адам, қысқа немесе одан да ұзақ пайдаларды қай уақытта орынды екенін біледі. Бір атака бір немесе бірнеше қарсыласқа арналған және үш қадам немесе қозғалыс шегінде орындалады. Мұндай татакадан кейін бір немесе бір жарым секунд пауза қажет. Бір атака шегінде қадамдар аррасында әрбір әдістен кейін екіден үш ондық секундқа дейін паузалар жалғасып жатқан күресте дұрыс қайта ориетациялану үшін қажет. Бір Пумсе шегінде концентрация фазасының шамалы ұзақтығы төрттен алты секундқа дейін жалғасады. Олар келесі әдіс алдында концентрациялану мен жинақталу үшін қызмет етеді.
Пумседен жалпы әсер. Жоғарыда айтылғаннан формальды кешендер атакалардан құралатын бір бүтінді көрсететіні түсінікті болды, олар, өз кезегінде тізбектеліп жалғасатын жеке әдістер мен қадамдардан тұрады. Біз білетіндей, комбинациялардағы қадамдар мен бұрылыстар қатал түрде анықталған, бұл алдын ала анықталған жобаға - күрес жобасына бағынышты екенін білдіреді [5].
Бұл жоба бір немесе бірнеше қарсыластың болуын білдіреді. Олар түрлі жақтан шабуылдайды және біз соған сәйкес қозғалуымыз қажет. Бұл қозғалыстар күштің максималды көрсетілуін, шапшаңдығы мен нақтылығын қажет етеді. Бұл кезде Пумсенің ритмінен алшақтатпайтын қысқа немесе ұзын үзілістерді ұмытпау керек, керісінше, барлық комбинацияның ритмикалық және сызылып тұруына мән беру керек. Бұл кезде Пумсенің персонификациясы басталады. Орындаушы комбинацияны өзгертпейді, өздігінше интерпретациялайды. Ол комбнацияны берілген Пумсе шегінде күресті өзі жүргізіп жатқандай өткізеді. Бұл кезде кімнің комбинациясы мәнерлі және жекеше болады, сол жеңіске жетеді. Бұл байланыста әр Пумсе жекеше интерпретациядан тәуелді әр түрлі жүруі мүмкін. Ең соңында Пумседен алатын соңғы әсер жекеше интерпретацияға байланысты болады.
2.3 Пумсені орындау кезіндегі корейлік терминдер
Ан - сыртынан (извне) ішіне
Ан-макки - ішке қарай блок
Ан-чиги - ішіне қарай соққы
Ап - алдыңғы
Апе-чиги - алдыға-жоғары соққы
Ап-куби - ұзын алдыңғы тұрыс
Ап-соги - адыңғы тұрыс
Ап-чаги - аяқпен алдыға соққы
Арэ - төменгі деңгей
Арэ-макки - төменгі деңгей қорғанысы
Баккат - іштен сыртқа
Баккат-макки - сыртқа қорғаныс
Баккат-пальмок - иыққасының сыртқы жағы
Бандэ - қарама-қарсы
Бандэ-джируги - қол жұдырығымен соққы, тіреуші аяқпен аттас емес
Баро - 1. Біржақты;
Баро-джируги - қол жұдырығымен соққы, тіреуші аяқпен аттас
Батансон - қолдың үлкен саусағының жоғарылауы
Двит-куби - арқамен артқа позасы
Джан - жаттығудың берілген позасы
Джебипум-сонналь-мокчиги - қарлығаштың ұшу формасы - қабырғамен алақанды мойымен соққы
Джируги - жұдырықпен соққы
Джумок - жұдырық
Джунби - Дайындалу! командасы
Джунби-соги - дайындық тұрысы
Добок - Таэквондо күрескерінің костюмі
Доджан - Таэквондодан жаттығуға арналған зал
Дольо-чаги - аяқпен айналып соққы беру
Дубон-джируги - екі жұдырықпен соққы
Дун-джумок - қайтарым жұдырығымен соққы
Йоп - жақ
Йоп-чаги - аяқпен жағынан соққы
Кихап - концентрирлі қысқа айқай
Комон - жаттығы немесе жекпе-жектің соңын білдіретін команда
Куп - оқушы тұрысы
Кьок-па - нысанға соққы күшін тексеру
Макки - кілт қою, қорғаныс
Ме-джумок - жұдырықтың негізгісі
Мао-соги - күту тұрысы
Момтон - корпустың орташа дәрежесі
Момтон-джируги - орташа дәрежеге жұдырықпен соққы беру
Момтон-макки - орташа деңгей қорғанысы
Ольгуль - корпустың жоғарғы дәрежесі
Ольгуль-макки - жоғарғы дәреженің қорғанысы
Паль - қол
Палькуп - шынтақ
Пальмок - білек
Пум - ересектердің 1-3-даналарына с әйкес келетін балалар қара белбеуі
Пумсе - формальды кешендер
Пьонхи-соги - ашық тұрыс
Сабум - оқытушы, шебер
Сабум-ним - 5-даннан жоғары оқытушы, шебер
Соги - тұрыс
Сон - қол (білезік)
Сонкут - саусақтардың ұшы
Сонналь - алақанның қабырғалары
Сонналь-макки - алақан қабырғаларымен кілт қою
Сонналь-чиги - алақан қабырғасымен соққы беру
Ти - белбеу
Хансонналь-макки алақна қабырғасымен кілт қою
Хогу - қорғаныс жилеті
Чаги - аяқпен соққы
Чариот - Назар аудар! командасын қабылдау тұрысы
Чиги - кескін соққы
Чируги - бататын соққы
Корейлік санауыштар
Кесте 1 - Корей санағы
Есептік санауыштар
Реттік санауыштар
1 - хана (хан)
1-ші - иль
2 - туль (ду)
2-ші - и
3 - сет (се)
3-ші - сам
4 - нет
4-ші - СА
5 - тсот
5-ші - о
6 - йосот
6-шы - юк
7 - ильхоп
7-ші - чиль
8 - йодоль
8-ші - паль
9 - ахоп
9-шы - ку
10 - йоль
10-шы - сип
2.4 Пумсенің түрлерін сипаттаудың қысқаша түсіндірмесі
Пумсені сипаттау негізіне келесі мысал бекітілген. Сипаттаманың астындағы сан қозғалыс тізбегін білдіреді. Сипаттама:
а) соққылар, корпус пен аяқ қозғалыстары
б) позицияның графикалық келбеті
в) қолға арналға әдістер
Стрелкалар қозғалыс басының сызықтарын көрсетеді.
Бағыттар:
V - алға
H - артқа
L - солға (1-3)
R - оңға (1-3)
Джумби - бастапқы қалып
Комон - соңындағы тұрыс
ТЭГУК-ПУМСЕ СИМВОЛИКАСЫ
Тэгук-иль-джанкелесі үш бірінен бірі кейінгі сызықтар аспан астындағы активтілік пен ашықтықты білдіреді. Аспан бізге жаңбыр мен күн шуағын барлығы өсіп, дамуы үшін сыйға тартады. Ол бізге ауа алып келеді, онсыз біз өмір сүре алмаймыз. Тэгук-иль-джан үшін бұл қозғалысты таңдау жасаудың басын білдіреді. Тэгук-иль-джанда жаттығатынға арналға Таэквондо түсінігі орнаған, ол бірінші негізгі элементтерді үйренгеннен кейін өздігінше дамуды бастайды. Осылайша, жеке талпыныстарды ашуға арналған база ашылады.
Тэгук-иль-джан бастауыштар үшін түсіну және орындау жобасы бойынша түсінікте формада шығарылған. Мұнда ерекше назарды кешендікке аударады, қорғаныстың маңызды әдістері дененің барлық үш қалпында да және де жұдырықпен ұру басты элемент болып келеді. Ерекше назар алдыңғы тұрыс пен аяқпен тура ұрудың төменгі және жоғарғы позицияларына қойылған.
Тэгук-и-джан диаграмма символы қуаныш пен шаттық мәнін білдіреді. Адам өзінің жан қуанышы қалпы кезінде (қалжыңбаспен шатастырмау) іштеу тербелмейді, кездесу кезінде өзінің бір ғана қозғалысымен жан-жағындағы адамдарға батылдылық пен өз күшіне деген сенімділігін білдіреді. Мұндай адам үлкен ішкі күші бар. Бірақ ол күшін тезірек жұмсауға ұмтылмайды. Ол өз күшін сабырлы, ақылмен, бірақ энергиялы жұмсайды.
Тэгук-и-джан суыққандылық пен тербелместігімен, сонымен қатар оқушының алған сенімділігін энергиялық көрсетуімен символданады. Жаттығулардағы прогресс жаттығушыға өз қуаныш пен лайықты тәртібіне сенімділігін туғызады.
Теңдік пен энергетикалық критерилеріне сәйкес қозғалыс формасы да таңдалынған. Тэгук-и-джанда ап-чаги, олгуль-джумок-джируги немесе ап-чаги және момон-джируги сияқты комбинирленген әдістер күшейтілген түрле қолданылады. Бұл кезде ольгуль-макки және момтон-макки қорғаныс комбинацияларының тізбегімен орындалады
Тегук-сам-джан белгісі - от. Цивилизацияның дамуына байланысты адамдар отты бағындыра алды. Ол адамдарға түнде жарық пен жылу береді, қорқыныш сезімін басады да, қауіпсіздік сезімін ұлғайтады. Күн бұлтсыз аспанда жарқырап тұрған кезде, біздің бойымызда сенім мен үміт қонады. Бұзылып жатқан жанартаудан ағып жатқан оттай қорқыныш мен қауіп сезіміне келтіреді.
Осылайша, таңдап алынған тегук-сам-джан белгісі әділет жолына апарудағы құмарлықты білдіреді. Біздің бойымызда терең жатқан от өзіміздің еркіміз бен санамыздың бақылауында болу керек, мағынасыз бұлқанға бағынбағаны дұрыс.
Тегук-сам-джан белгісіне сәкес өте қозғалысты және түрлігі көп. Бұл жаттығулар ап-чаги дубон-джиругимен және ап-чаги арэ-макки мен баро-джиругилі үшем әдістері арқылы күшенеді.
Алақан қабырғасымен орындалатын сонналь-мокчиги және хансон-наль-макки тегук-сам-джан белгісіндегідей оттың астында балқып жатқан қауіпсіздікті көрсеткендей болады.
Тегук-са-джан қозатын түрсілді білдіреді. Түрсіл мен найзағай адамға қорқыныш сезімін қондырады. Басқа жағынан қарасақ түрсіл адам бойына күш пен билік сезімін тудырады. Бұл жаттығу бізге қауіпті жайбырақат, суыққандылықпен және іштей оны жеңу үшін күш жинау керек екендігін білдіреді.
Бұл жағынан тегук-са-джан тура айтқанда күштік "мақсаттық" және жылдам қозғалыстарды бақылайды. Пумсе қауіптіліктің алдында байсалдылық пен ерлікті білдіреді.
Сондықтан да тегук-са-джан күшті әдістерге ие, күш пен байсалдылық барлығынан бұрын сонналь-макки және йоп-чаги арқылы білінеді. Денені ұстау үшін баккат-пальмок-момтон-макки және джебипум-мокчигиді қажет етеді. бұл жаттығу ішкі және сыртқы теңдіктің болуын қажет етеді. Жаттықтыру жаттығулары жарыс жүктемелерін немесе олардың бөліктерін еліктеу қажет және жеңілдетілген жағдайларда немесе қосымша кедергілермен орындалу керек. Динамикалық уақыттық параметрлер, бұлшық ет жұмысының сипатына, энергетикалық қамтамасыз ету ерекшеліктеріне байланысты, жаттығулар жарыс жаттығуланынан айтарлықтау ерекшеленуі мүмкін. Сондықтан жаттығудың ерекшелік дәрежесін анықтауда қимылдардың сыртқы түріне ғана емес (амплитудалық-траекториялық), жаттығу сипатына да бейімделу қажет.
Мағынасы бойынша барлық арнайы-дайындау жаттығулары жарыс жаттығуының немесе оның жаттықтыру нысандарының элементтері, байланыстары және бөліктері болып табылады. Бұл жағдай олардың құндылығын біршама төмендетеді, бірақ жарыс жаттығуды жалпы орындау шеберлігін жетілдіру кезінде қажетті бірқатар жетістіктерін анықтайды. Біріншіден, олар тым қарапайым және қозғалыс техникасын игеруде қол жетімді, оларды айтарлықтай біршама айқын қателіктерді болдырмай, қайталауға болады. Екіншіден, оларды пайдалану кезінде орындаудың түрлі шарттарын - жеңілдетілген және қиындатылған шарттарды кең пайдалану мүмкіндігі бар. Үшіншіден, бұлшық еттің белгілі бар топтарға және энергияны қамтамасыз ету механизміне таңдап (жергілікті) әсер етуге болады, көп дәрежеде қажетті физикалық сапаны немесе олардың үйлесімін дамытуға болады. Төртіншіден, кейінгі әрекет етудің шұғыл оң қимылын пайдаланумен арнайы жаттығуларды жарыс жаттығулармен үйлесім мүмкін [6].
Тегук-о-джан. Тегук-о-джан белгісі - жел, бірақ сонымен қатар, жұмсақтық пен мейірімділікті білдіреді. Дауыл, ду және боран қауіпті, жұмсақ жел болса ұрық әкеледі, өсімдіктерді тозаңдандырады, бұлттарды таратады. Дауылдар сирек болатындықтан, желдің табиғаты жұмсақ және мейірімді. Бірақ та жел тек жақсылық қана әкелмейді,сонымен қатар бұзушылық алып келеді.
Желдің табиғатына сәкес тегук-о-джан әдістері жайбырақат және қуатты. Пумсе өте жылдам және сабырлы.
2 ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ
2.1 Зерттеу әдістері, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау
Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі зерттеу әдістері қолданылды: ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау; морфоқызметтіккүйдің жалпы жұмыс қабілеттілігінің көрсеткіштерін зерттеу; математикалық статистика әдістері. Ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау.
Біз жүргізген ғылыми әдістемелік әдебиеттерді талдау нәтижесінде зерттейтін мәселеге деген көзқарастар анықталып, зерттеуді ұйымдастырудың алғы шарттары айқындалды. тиімділігін бағалау әдістері бойынша ғылыми әдістемелік әдебиеттер, оқулықтар, материалдар, ғылыми мақалалар талданған және қорытындыланған. Зерттеу 2015 - 16 оқу жылының қыркүйегі мен ақпан айлары аралығында өткізілді. Жұмыс жоспарға сәйкес және келесі кезеңдерге бөлініп жүргізілді: 1 - топтарды құру (тәжірибелік және бақылау), 2 - тәжірибелік топтың жұмысы үшін өлшеулер жасау, 4 - ағымдағы көрсеткіштерін жинау, 5 - зерттеу нәтижелерін өңдеу.
Бақылау топтың құрамын спорттық дәрежесі жоқ және аз жыл шұғылданған спортшылардан толықтырды.
Тәжірибелік тобына жекпе-жекпен шұғылданушы спортшылар алынды.. Тәжірибелік топқа өлшеулер мен жаттығулар барлық оқу жылында аптасына 3 рет жүргізілді.
1 кезең 2015 жылдың қыркүйек-қазан айлары арасында жүргізілді. Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар реті төменде көрсетілген:
ғылыми әдебиеттерді талдау;
сауалнама құрастыру;
зерттеу журналын құрастыру;
ЕДТ кешенін құрастыру;
2 кезең 2015 жылдың қазан-қараша айлары арасында жүргізілді. Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар барысы төменде баяндалған:
сауалнама жүргізу;
жұмысқа қабілеттілікті зерттеу;
топтарда құрастырылған қайта қалпына келтіру әдістемесін жүргізу;
3 кезең 2015 жылдың қазан айынан бастап, 2016 жылдың наурыз айына дейін созылды. Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар реті төмендегідей:
морфофункционалдық тәжірибе жүргізу;
математикалық статистикалық зерттеу жасау.
2.1 Анкеталық сауал таэквондода күресте қайта қалпына келтіру тәсілдерін қолдану жағдайы
Біз сауалнаманы құрастырған кезде негізгі қойған мақсатымыз деген сұрақтарға жауап табу үшін жүргіздік.
Сауалнамаға құрамындағы сұрақтардың негізгі мазмұны мынандай: қайта қалпына келтіру әдістері мен тәсілдерінің қандай түрін қолданасыз, сборда қандай дәрілер витаминдер қолданасыз , споттық формаға кірген соң оны жоғалтпау үшін қандай тәсілдер қолданасыз , жарақат алғанда немесе ауырғанда қандай қайта қалпына келтіру тәсілдерін қолданасыз деген мағынадағы сұрақтар кіргізілді [7].
Сауалнама сұрақтары әртүрлі ғылыми әдістемелерден алып, жүйелендіріп жаңадан құрастырдық. Сауалнама сұрақтарының мазмұны 16 сұрақтан құралды (қосымша А). Сауалнама арқылы спортшылардың өз денсаулығына деген қөзқарасын, олардың өмір салтында денсаулыққа зиян келтіретін факторларды анықтадық. спортшылардың арасында қайта қалпына келтіретің тәсілдерді қолдану деңгейін анықтауға мүмкіндік берді.
Сауалнамаға 100 студент қатысты. Сауалнаманы қорытындылай келгенімізде, спортшылардың арасында бұл мәселе бойынша білімдері төмен, қайта қалпына келтіру тәсілдерін қолдануы жүйелі түрде жүргізілмейді.
2.3 Дәрігерлік ұстаздық бақылау жүргізу
Дәрігерлік ұстаздық бақылау (ДҰБ) дегеніміз дәрігер мен баптаушының (дене тәрбиесі мұғалімінің) бірлесе бақылауы.
Дәрігерлік ұстаздық бақылаудың дәрігерлік бақылаудан айырмашылығы оның табиғи жағдайларда өткізілуінде: ДҰБ жаттығу сабағының барысында, оқу жаттығу жиындары мен спорттық сайыс кезеңдерінде жүргізіледі.
Дәрігерлік ұстаздық бақылаудың негізгі мақсаты жаттығу барысында қолданылатын жүктемелердің ағзаға әсерін бағдарлау арқылы машықтану жүйесін басқару, оның тиімділігін арттыру.
Жүктемелердің ағзаға ықпалын анықтау үшін олардың тікелей, созыңқы (табы) және жинақталған күрделі әсерлері анықталады.
Тікелей әсер деп жүктемелерді орындау барысындағы және олар аяқталғаннан кейін, 20-30 минөттей сақталатын ағзадағы өзгерістерді айтады. Созыңқы әсер дегеніміз жаттығу сабағынан кейін 2-4, 6-8, 10-12, 18-20, 24-48 сағат уақыт өткеннен кейін сақталатын өзгерістер. Жинақталған күрделіәсер жылдық жаттығу жүйесінің белгілі бір кезеңінен кейін байқалатын өзгерістер, яғни бірнеше тікелей және созыңқы әсерлер жинағы.
ДҰБ қолма қол (тікелей), күнделікті және мезгілді кезекпен жүргізілетін тексерулер кезінде өткізілді, сондықтан оның қолма қол, не тікелей (ТБ), күнделікті (КБ) және кезекті (КБ) түрлері болады [26].
Қолма қол тексеружүктемелердің тікелей әсерін бағалау мақсатымен жүргізіледі. Ол үшін жаттығушы тікелей жаттығу сабағының үстінде, сабақтың әр бөлімінен кейін, немесе кейбір жеке жаттығулардан кейін тексеріледі. Қолма қол тексеруді өткізудің басқа да ұйымдастыру түрлері бар: жаттығу сабағының алдында және ол толығымен аяқталған соң 20-30 минуттан кейін, жаттығу күні ертеңгілік, немесе кешкілік мерзімде жүргізуге болады.
Қолма қол бақылау арқылы көптеген сұрақтарға жауап алуға мүмкіндік бар. Мысалы, бір сабақта орындалған әр түрлі жаттығулардың өзара үйлесімділігі, жүйелілігі, оларды қайталай орындалу сандары мен қарқынының тиімділігі; жаттығу аралығындағы демалыс уақыттарының ұтымдылығы; жүктеме қарқынының жаттығу мақсатына сәйкестігі т.б.
Ал, жаттығудан кейін 20-30 минуттан соң алынған өзгерістерді сабақ қарсаңындағы көрсеткіштерімен салыстыра, біртұтас жүктеменің ағзаға деген жалпы әсерін білуге болады. Күніне 2-3 рет жаттығатын жағдайларда күнделікті таңертең және кешке тексерсе де болады. Қолма қол бақылау әрбір жаттығу сабағын ұтымды өткізуге көмектеседі.
Күнделікті бақылау жүктемесінің табын, созыңқы әсерін бағдарлауға арналған. Ол үшін бақылауды әр түрлі ұйымдастыруға болады: күнделікті таңертең жаттығу сабағының алдында; бірнеше күн қатар ертеңгілік және кешкі мерзімде; бір екі шағын топтаманың басы мен аяғында; жаттығудан кейін келесі күні, ұйқыдан оянысымен т.б.
Күнделікті бақылау түрлі түсті бағытты шағын топтамаларды ұтымды үйлестіруге көмектеседі. Оған қоса спортшының қалыптасу қабілетін дұрыс бағалап, асыра машықтанудан, зорығудан сақтандыруға жәрдемдеседі. Күнделікті тексеруді оқу жаттығу жиындары кезінде жүргізген тиімді.
Кезектібақылаулар әрбір 2-3 айдан кейін өткізіледі.Тексеру қарсаңында жаттығуға, қандай болмасын жүктеме орындауға болмайды.
Кезекті бақылау жылдық жаттығу айналмасының белгілі бір кезеңінің күрделі әсерін бағалап, жаттығу жүйесін тиімді өткізуге, оны дұрыс жоспарлап, басқаруға көмектеседі.
Кезекті бақылау кезіндегі дәрігердің міндеті ағзаның, оның әр спорт түріндегі маңызды жүйелерінің мүмкіндігін, жұмыс қабілетін анықтау. Баптаушының міндеті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz