Жол жүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету шаралары
Мазмұны
Кіріспе
3
1
Жалпы орта оқу ұйымдарында қауіпсіздік шараларын қамтамасыз етудің теориялық негіздері
6
1.1
Адам мекендеген ортаның қауіптілігі
6
1.2
2018 жылғы жұмыс қорытындылары бойынша облыс орта оқу ұйымдарындағы білім беру жүйесінің жағдайы
15
1.3
Балалар мен жасөспірімдердің психофизиологиялық ерекшеліктері
20
2
Жалпы орта оқу ұйымдарында жол жүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету шаралары
20
2.1
Жол жүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету шаралары
20
2.2
Жол - көлік оқиғасын алдын-алу шаралары
23
2.3
Жарық шағылыстыратын элементтердің артықшылықтары
29
3
Павлодар облысының жалпы орта оқу ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын қолдануды енгізу шаралары
35
3.1
Жарық қайтарғыш элементтерді пайдалану бойынша әдістемелік ұсынымдар
35
3.2
Жарық қайтарғыш элементтердің функциялары мен түрлері
40
3.3
Жарық қайтарғыш таңғышты жасау технологиясы
43
Қорытынды
48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
49
Қосымшалар
51
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.
Оқушылар 9 - 11 жыл бойы үнемі мектепке барады және күнделікті төрт сағаттан он сағатқа дейінгі уақыттарын осы жерде өткізеді. 11 оқу жылының ішінде ынталы оқушы жалпы ұзақтығы 7 590 сағат 11 385 сабаққа барады, ол 316 тәулікті құрайды. Мектеп жасындағы балалардың сергектену уақытының жартысы сабаққа, сыныптан және сабақтан тыс іс-шараларға, қоғамдық пайдалы еңбекке және мектеп шекарасындағы ойындарға кетеді.
Мұнда оқушылар жаңа білім алады, қажетті дағдылары мен машықтары қалыптасады, өздерінің алғашқы және өмірлік сабақтарынан өтіп, жан-жақты дамиды. Шығармашылық қабілеттерді ашу, құрдастарымен араласу, қозғалмалы ойындар, спорттық сайыстар оқушыларға жағымды эмоциялардың күшті қуатын, жақсы көңіл күй сыйлайды, хал-жайын жақсартады.
Мектепте оқудың негізгі кері салдарына мыналар жатады: оқушылардың денсаулығы мен функционалды жағдайының нашарлауы; мектепте болған уақытта, сондай-ақ жолда, үйден шыққанда және кері қайтқанда жарақаттану; жүйкенің жұқаруы, психикалық бұзылулар, шамадан тыс ақыл-ой жүктемелері; зиянды өмір салтының және қоғамға жат қылықтардың қалыптасуы.
Оқушылардың физикалық, психикалық және рухани денсаулығындағы ауытқушылықтармен немесе бұзылулармен қатар мектепке барғанда олар әртүрлі ТЖ-дың ықпалына тап болуы мүмкін: стихиялық апаттар: жер сілкінуі, дауыл, экстремалдық температура, сел; жұқпалы аурулар эпидемиялары, әсіресе карантиндік және аса қауіпті жұқпалар; техногенді ТЖ: өрт, жарылыс, қирау, химиялық улану, радиоактивтік ластану және т. б.; әлеуметтік ТЖ: қылмыс, терроризм, адамдарды кепілдікке алу, тұлғааралық жанжалдар, қару қолданылатын ұлтаралық жанжалдар. Оқушылар жарақаттанудың, жазатайым оқиғалардың, сырқаттанудың алдын алу үшін, денсаулықтарын сақтау және нығайту үшін жалпы беретін ұйымның жарғысын, қауіпсіздік техникаларының талаптарын, өрт қауіпсіздігін, жүріс-тұрыс ережелерін, жеке және оқу гигиенасын қатаң сақтауы; қарапайым қауіпсіздікті сақтауы тиіс.
Әр оқушы мектепке барғанда өмір сүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін білуге тиіс: мектеп шекарасында, мектеп ғимаратында жүргенде, әртүрлі сабақтарда және іс-шараларда, үйден мектепке баратын және кері қайтатын кезде оның денсаулығына және өміріне қауіп төндіруі мүмкін зиянды факторлар мен әлеуетті қауіп-қатерлерді; қайда, қашан және қандай себепке байланысты мектепте ТЖ туындауы мүмкін, әр ТЖ-дың даму сценарийі және ықтимал салдарының ауқымы қандай; әртүрлі ТЖ-да аман қалу қағидаларын; ғимараттардан және құрылыстардан эвакуациялау қағидаларын; алғашқы медициналық жәрдем көрсету қағидаларын; ТЖ-дың алдын алу және жою бойынша іс-шараларды. Бұл ретте әр оқушы: ТЖ-дың, өздері, сондай-ақ қоршаған адамдар жасаған қылықтардың және іс-қимылдарын салдарын болжауды; ТЖ-дың алдын алу шараларын жүзеге асыруды, олардың туындауына дайын болуы; әртүрлі ТЖ-дан аман қалуды; ТЖ-да өзінің ерік күшін бақылауды, үрейлі көңіл күйге берілмеуді; түйсікті ғана емес, парасатты ойды басшылыққа алуды; өзіндік және өзара көмек түрінде алғашқы медициналық жәрдем көрсетуді білуі тиіс.
Мектеп пен оқушы үйінің арасындағы арақашықтық ұзақ болған сайын, оның жолға көп уақыт жұмсауына, көшелерді және қиылыстарды жиі қиып өтуіне, бейтаныс адамдардың арасында көбірек болуына, қатты шаршауына тура келеді. Оқу орнына баратын және мектептен қайтатын жол ұзақ болған сайын оқушыларды көп қауіптер күтуі мүмкін. Олар үшін көшелердің және жолдардың жүргіншілер бөлігі барынша қауіп төндіреді. Мұнда ЖКА туындауы мүмкін. Статистика көрсеткендей, жолда зардап шеккен балалардың 60 % - бұл жалпы білім беретін мекемелердің 7 жастан 13 жасқа дейінгі оқушылары. ЖКА көбіне оқушылардың мектепке баратын жолында немесе сабақтан үйіне қайтып келе жатқан кезінде орын алады.
Жолдағы қауіпсіздік-жол қозғалысы кезінде міндетті түрде сақталуы тиіс басты қағида. Бұл ретте ол автокөлік құралдарының жүргізушілеріне ғана емес, жаяу жүргіншілерге де міндетті. Ресми статистикаға сәйкес, жаяу жүргіншіні қағып кету - ЖКО - ның кең таралған түрі (ірі қалаларда барлық жол-көлік оқиғаларының 50% - дан астамын құрайды), бұл ретте жаяу жүргіншілердің қатысуымен болған ЖКО көбінесе тәуліктің қараңғы уақытында жүреді.
Тәуліктің қараңғы уақытында апаттылық деңгейін төмендету үшін алғашқы тиімді қадам -- бұл жаяу жүргіншілердің Жарық шағылыстырғыштарын пайдалануы. 2015 жылдың 1 шілдесінен бастап жарық қайтарғыш элементтерді алып жүру туралы нормалар бекітілді: Жолдың өтуі және жол жиектері немесе жүріс бөлігінің шеті бойынша жүру кезінде тәуліктің қараңғы уақытында немесе жеткіліксіз көріну жағдайында жаяу жүргіншілерге ұсынылады, ал елді мекендерден тыс жерлерде жаяу жүргіншілер жарық қайтарғыш элементтері бар заттарды өзімен бірге алып жүруге және көлік құралдары жүргізушілерінің бұл заттарды көруін қамтамасыз етуге міндетті.
Жарық қайтарғыш элементтер балалар киіміне жиі қатыса бастады. Бұл бөлшек енді өте маңызды болып саналады және ол көптеген танымал маркалардың дизайнына кіреді. Бұл мектеп оқушылары үшін өте маңызды, олар көбінесе үлкендердің еріп жүруінсіз мектептен үйге қайтады және кейде жолды өтуге мәжбүр болады, бірақ бұл кез келген жастағы балаларға пайдалы болады. Балалар киімінде жарық қайтарғыш элементтердің болуы жолдардағы балалардың жарақаттануын айтарлықтай төмендетуі мүмкін.
Мұндай элемент, егер көшеде қараңғыда жылдың қыс мезгілінде және жай бұлтты немесе жаңбырлы ауа райында ерекше өзекті болса, баланы байқаған дұрыс. Егер жарық қайтарғыш элементтер киімде болса, бірақ олар болмаса, мұндай элементтерді өз бетінше сатып алуға және тігуге болады. Олардың түстері мен дизайны киімнің сыртқы түрін бұзбайды.
Зерттеудің мақсаты: жалпы орта ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын қолданудыдың теориялық тұрғыда негіздеу және оны енгізуді тиімді әдіс - тәсілдерін айқындау.
Зерттеу мақсатына қол жеткізу үшін қойылып отырған зерттеу міндеттері:
1. Жалпы орта оқу ұйымдарында қауіпсіздік шараларын қамтамасыз етудің теориялық негіздеу;
2 Жалпы орта оқу ұйымдарында жол жүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын айқындау;
3 Павлодар облысының жалпы орта оқу ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын қолдануды енгізу шараларын жүзеге асыру.
Зерттеу обьектісі: жалпы орта оқу ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын қолдану үрдісі.
Зерттеу пәні: - жалпы орта оқу ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздіктің қолдануы.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, жалпы орта ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын қолданудың ерекшеліктерін анықтап, оқушылардың талапқа сай тіршілік қауіпсіздік білімін қалыптастырсақ, онда жалпы орта ұйымдарындағы оқушылардың жол қауіпсізідгінің артуымен қатар, тіршілік қауіпсіздік білімі кеңейер еді, өйткені, бұл ретте, жалпы орта ұйымдарындағы оқушылардың жол қауіпсіздігі бойынша білімі дамып, бүгінгі күнде балалардың таңғыштың есебінен жарақаттар көлемі азаяр еді.
Жетекші идея: жалпы орта ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын қолданылса, олардың қауіпсіздігі артып, қазіргі оқушылардың жол жүру қауіпсіздігі есе артып, балалардың қозғалысына оң әсер етеді..
Зерттеудің деректі көздері: Қазақстан Республикасы жалпы орта білім беретің мектептің даму тұжырымдамасы, оқу бағдарламалары, оқулықтар мен оқу әдістемелік құралдар, интернет арқылы алынған ақпараттар, білім беру барысындағы бақылаулар.
Зерттеу әдістері: зерттеу тақырыбына қатысты теориялық әдебиеттерді талдау; мерзімді баспа материалдарымен танысу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы: жалпы орта ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын пайдалану жолдарын жетілдіру.
Зерттеудің практикалық маңызы: жалпы орта ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын білім беруде кеңінен пайдаланылып, балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді..
Зерттеу жұмысының дәлелділігі: зерттеу барысында алынған нәтижелер мен қорытындылар дәйектемелерінің әдіснамалық негізделуімен, теориялық түбегейлігімен, зерттеудің мақсатына, міндетіне, тәжірибеден алынған нәтижелермен дәлелденіп, негізделді.
Зерттеу базасы: жалпы орта ұйымдары
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
1 Жалпы орта оқу ұйымдарында қауіпсіздік шараларын қамтамасыз етудің теориялық негіздері
1.1 Адам мекендеген ортаның қауіптілігі
Тіршілік қауіпсіздігі - бұл адамның өзін қоршаған орта мен оны қорғаудың ара қатынасына бағытталған, шаралар кешені, төтенше жағдайларда шаруашылық объектілерді тұрақты функционирлеу, табиғи жəне техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар салдарын жою жəне ескерту, сонымен бірге қазіргі заманғы зақымдау құралдарын қолдану.
Адам - мекендеген орта жүйесіндегі қауіптілікті анықтау, оларды топтау. Қауіптілік - бұл қоршаған ортаның энергетикалық жағдайына негізделген, барлық қоршаған ортағы (адамға, табиғатқа, ғимаратқа, құрлысқа жəне т.б.) адамның қабілетінің əсерімен белгілі жағдайда зиян келтіретін жағымсыз құбылыс.
Халықты, қоршаған ортаны жəне шаруашылық, жүргізүші объектілерді төтенше жағдайлар мен олар туғызған зардаптардан қорғау мемлекеттік саясатты жүргізудің басым салаларының бірі болып табылады. Заң Қазақстан Республикасы аумағында табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөніндегі қатынастарды реттейді.
Тіршілік қауіпсіздігінің ғылым ретіндегі негізгі мақсаты - техносферадағы адамдарды антропогенді, техногенді жəне табиғаттағы кездесетін зиянды құбылыстардан қорғау жəне тіршілік əрекетінде адамға ыңғайлы жағдайларды қамтамасыз ету. Тіршілік қауіпсіздігі негіздері курсы оқу орындарында міндетті пəн болып табылады жəне оқытужоспарларында арнайы пəн ретінде қосылады.
Тiршiлiк қауiпсiздiгi - бұл адамның өмiр сұру ортасымен қауiпсiз қарым - қатынасы мен оны қорғауға бағытталған, төтенше жағдайда шаруашылық объектiлерiнiң тұрақты жұмыс iстеуiне, табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың салдарын жою және ескертуге, сондай-ақ осы заманғы зақымдау құралдарының қолдануына бағытталған шаралар кешенi.
Төтенше жағдайлар саласындағы Қазахстан Республикасының Заң шығаруактілері Қазақстан Республикасында ТЖ саласы бойынша келесідей Заңдар қабылданған:
- Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы ҚР Заңы1996 ж. 5 шілдеде қабылданған Заң Қазақстан Республикасы аумағында табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөніндегі қатынастарды реттейді.
- Авариялық-құтқару қызметі және құтқарушылардың мәртебесі туралы ҚР Заңы 1997ж. 27 наурызда қабылданған.
Заң табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды жою үшін құрылған авариялық-құтқару қызметі мен құрамаларының ұйымдастырылуымен қызметі кезінде қоғамдық қатынастарды реттейді, құтқарушылардың мәртебесін белгілейді.
- Азаматтық қорғаныс туралы ҚР Заңы 1997ж. 7 мамырда қабылданған.
Заң Қазақстан Республикасы Азаматтық қорғанысының негізгі міндеттерін, құрылуы мен жұмыс істеуінің ұйымдық принциптерін, ҚР-сы орталық, жергілікті өкілді және атқарушы органдарының, ұйымдарыңың азаматтық қорғаныс саласындағы өкілеттігін, азаматтарының, шетелдік азаматтардың және азаматтығы жоқ адамдардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді
- Өрт қауіпсіздігі туралы ҚР Заңы1996ж. 22 қарашада қабылданды.
Заң мемлекеттік органдардың, меншік нысанына қарамастан жеке және заңды тұлғалардың ҚР-сы аумағыңда өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы құқықтың қатынастарын реттейді.
- Радиациялық қауіпсіздік туралы ҚР Заңы 1998ж. 23 сәуірде қабылданған.
Заң халықтың денсаулығын иондаушы сәулелендірудің зиянды әсерінен қорғау мақсатында оның радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейд
- Қауіпті өндірістік объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы ҚР Заңы 2002ж. 3-ші сәуірде қабылданған.
Заң қауіпті өндірістік объектілерді пайдаланудың қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы құқықтық қатынастарды реттейді және қауіпті өндірістік объектілерде авариялардың алдын алуға, олдарың салдарын шектеуге және зардаптарын жоюға ұйымдардың әзірлігін, авариялардың жеке және заңды тұрғаларға, қоршаған орта мен мемлекетке келтірілген залалдарын кепілдікпен өтеуді қамтамасыз етуге бағытталған.
Қауіптілік - бұл қоршаған ортаның энергетикалық жағдайына негізделген,барлық қоршаған ортағы (адамға, табиғатқа, ғимаратқа, құрлысқа және т.б.) адамның қабілетінің әсерімен белгілі жағдайда зиян келтіретін жағымсыз құбылыс.
Нақты іс- әрекетте қауіптілікті құру көздері болып табылатын:
- адамның өзі күрделі жүйе ретінде, организм - жекелікпен, адам организіміне қолайсыз тұқым қуалаушылық, организмнің мүмкіндіктерін шектеу мүмкіндіктері, психологиялық бұзылулар және антропометриялық адамның көрсеткіштері нақты іс-әрекет жүргізуге жарамсыз болуы мүмкін;
- әрбір іс-әрекет үшін қоршаған ортаның элементтері болып табылатын: заттар, құрал және еңбек өнімдері, қолданылған энергия, өмірдің климаттық жағдайлары немесе еңбектің микроклиматтық жағдайлары (температура, ылғалдылық және ауа қозғалысының жылдамдығы) жануарлар мен өсімдіктер әлемі, топтық адамдар;
- адамның қарым-қатнастарының үдірісі және мекендеген ортасының элементтері.
Қауіптіліктер өте күрделі болғандықтан бір-біріне өзара қабаттасқан, көпфакторлы белгілері бар, онда олардың топтары мен жүйелері осы қауіптіліктітануда маңызды роль атқарады.
Мекендеген орта - адам мекендеген орта, ол дəл қазіргі кездегі факторлардың жиынтығына негізделген (физикалық, химиялық, биологиялық, əлеуметтік) адам іс əрекетіне, оның денсаулығына жəне туымына бірден немесе артынан, жанама немесе тура əрекет көрсетуге қабілетті.
Осы жүйеде адам əрекет ете отырып үздіксіз екі басты шарттарды шешеді:
- өзінің ауадағы жəне судағы, азық-түліктегі қажетілігін қамтамасыз етеді;
- қоршаған ортадан немесе басқа да кері факторлардан өздерін қорғауды қамтамасыз етеді.
Қоршаған ортадағы жағымсыз əсерлер əлем қаншалықты ұзақ болса, оларда соншалықты өмір сүріп келеді. Жағымсыз жерлердің табиғи көздері болып, климаттың өзгеруі, жер қабатының жарықтануы жəне апаттық құбылыстарға: найзағай, жер сілкінісі жəне т.б. жатады.
Адам өзінің өмір сүруі үшін тұрақты күресу арқасында қоршаған ортаның табиғи жағымсыз құбылыстарынан қорғану құралдарын іздеп тапты. Өкінішке орай үйдің пайда болуы, оттың және басқа қорғаныс құралдарын қолдану, азық-түлікті алу әдісі - осының бәрі адамдарды табиғи жағымсыз құбылыстардан қорғаған жоқ, ол қоршаған ортаға әсер етті.
Адам мекендеген орта көп ғасырлар бойы ақырындап өзінің түрін өзгертіп және жағымсыз факторлардың деңгейі мен түрі де аз ғана өзгерді. Осылай адам мекендеген ортаға адамның әрекетінің активті өсуі басталғанға дейінгі XIX ғасырдың ортасына дейін жалғасты. XIX ғ. жер бетінде биосфераның ластану зонасы артты, ол біртіндеп кішкене, одан толық аймақтық деградацияға алып келді. Бұл жағдайлар көп нәрсеге мүмкіндік береді:
-·жер бетінде тұрғылықты халықтың санының күрт өсуі (демографиялық даму) және оның урванизациясы.·
- энергетикалық ресурстардың концентрациясы мен қажеттілігінің өсуі;·
- өндірістік және ауылшаруашылық өндірістерінің қарқынды өсуі;·
- көліктердің өте көптігі;·
- әскери мақсаттағы және басқа да үдірістердің шығынының өсуі.
Адам мен оны қоршаған орта (табиғи, өндірістік, қалалық, тұрмыстық жәнебасқа) тіршілік қауіпсіздігі үдірісінде бір-бірінен тұрақты әрекеттелді. Осымен Тек қозғалыс үдірісіндегі тірі организм арқылы ғана заттың ағынындағы (энергия мен ақпарат) өмірдің бар екнін білуге болады (Өмірді қорғау заңы, Ю.Н. Куражовский).
Адам мен оны қоршаған орта гармониялық әсер етеді және белгілі бір жағдайларда ғана дамиды, егер энергия ағыны заттар мен ақпараттар табиғи ортада және адам қолайлы деп қабылдаған шегінде болады. Әдеттегі ағынның деңгейінің артуы адамға техносфераға және табиғи ортаға жағымсыз әсер етеді.
Табиғи жағдайларда сондай әсерлер климат пен апаттық құбылыстардың өзгеруі кезінде бақыланады. Техносфера жағдайында техносфера элементтері жағымсыз әсерлермен негізделген (машина, ғимарат және тағы да басқа) және адам әсерімен.
Қандайда бір ағынның шамасын минимальды мәнінен максимальды мүмкіндікке дейін өзгертіп, адам-мекендеген-орта жүйесінде сипатты жағдайлар қатарына өтуге болады.
- комфортты (тиімді), егер ағындар әрекеттің тиімді шартына сәйкес болса: іс-әрекет пен демалыстың тиімді жағдайын құрады; алдын-ала жоғары жұмыс қабілеттілігін жасау мен өкімділік іс-әрекеті салдары үшін; адам денсаулығын сақтауға және адам мекендеген ортаның компонентерінің түгелдігіне кепілдік береді;
- рұқсат етілген, егер ағындар адамға және қоршаған ортаға әсер етсе, онда денсаулығына жағымсыз әсер етпейді, бірақ адам іс-әрекетінің тиімділігін төмендетіп, дискомфортқа алып келеді. Рұқсат етілген әрекеттің шартын сақтау адамға және қоршаған ортада қайтымсыз жағымсыз үдірістердің дамуы мен пайда болмауына кепілдік береді;
- қауіпті, егер ағын рұқсат етілген деңгейден артып, адам денсаулығына жағымсыз әсер етсе, онда созылмалы әсердегі ауруларға алып келеді және техносфера мен табиғи орта элементтерін деградацияға алып келеді.
- өте қауіпті, егер күшті қуаты бар ағындар, адам өміріне зиян келтіреді және табиғи орта мен техносфераның қирауына әкеліп соқтырады.
Келтірілген төрт сипаттамалардың ішіндегі адам мекендеген ортаның адамдармен байланыстарын тек бастапқы екеуінен (комфортты және рұқсат етілген) көруге болады, ал басқалары (қауіпті және өте қауіпті) - адамдардың тіршілік етуі мен өміріне, сонымен қатар табиғи ортаның дамуына өте қауіпті.
1.2 2018 жылғы жұмыс қорытындылары бойынша облыс орта оқу ұйымдарындағы білім беру жүйесінің жағдайы
Павлодар облысы - бұл көп салалы өндірістік кешені бар Қазақстанның ірі индустрия орталығы. Өңірдің одан әрі дамуы үшін бізге тұлғаның басты функционалдық қабілеттерін меңгерген өмір сүрудің әртүрлі саласындағы білікті кадрлар қажет. Бұл ретте, функционалдық сауаттылық - қоғамдағы қоғамдық ахуалға байланысты екенін түсінеміз. Жоғары деңгей қоғамдағы әлеуметтік-мәдени жетістіктерін анықтауды көрсетіп, оның тұрақты дамуына кепілдік береді.
Өңірде аталған процестің оқу-әдістемелік, материалдық-техникалық қамтамасыз ету мазмұнындағы кешенді іс-шаралар өткізіледі.
Бұл ретте, облыс білім беру жүйесін қаржыландыру көлемі жыл сайын артып келе жатқанын атап өткен жөн. 2018 жылы білім беруді қаржыландыру көлемі 63,7 млрд. теңгені құрады. Бұл ретте, негізгі қаражатмыналарға жұмсалды: еңбекақы төлемдерінің құны 43,3 млрд. теңгені құрайды(68%); 3,56 млрд. теңге (6%) отын сатып алуға, коммуналдық қызметтер мен байланыс қызметтерін төлеуге шығындалады; 2,55 млрд. теңге (4%) интернаттық ұйымдар мен колледж оқушыларының тамақтануын ұйымдастыруға шығындалады, 1,7 млрд. теңге (2,7%) білім беру ұйымдарына күрделі және ағымдағы жөндеу жүргізуге бағытталған; 1,6 млрд. теңге (2,5%) колледж студенттерінің стипендияларын төлеу қорын құрайды; 1,2 млрд. теңге (2%) оқулықтар және т.б. сатып алуға жұмсалды.
Бірнеше жыл қатарынан балаларды мектепке дейінгі білім берумен қамтамасыз ету бойынша тұрақты көрсеткіш сақталуда. Қазір біздің алдымыздағы басты міндет балаларды ерте жастан мектепке дейінгі тәрбие және оқытумен қамту. Жалпы орта білім беру жүйесінде бастауыш және негізгі мектептер контингентінің өсу тенденциясы сақталуда. Мектептің алдында тұрған ең маңызды мақсаттардың бірі - бұл оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру. Яғни, мектеп бағдарламасына жан-жақты адамгершілік қызметті интегралдау қажет. Әр оқушы алған білімдерін практикада қолдана білуі тиіс. Теория күнделікті өмірдегі мысалдармен бекітілуі керек. Бұл тұлғаның әлеуметтік бағытын, сондай-ақ өскелең ұрпақ бойына өмірдегі прагматикалық көзқарасты қалыптастыру үшін маңызды.
Бүгінгі күні нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік бағдарламасында белгіленген негізгі міндеттер, техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің түбегейлі жаңа моделіқалыптастырылуда. Төртінші өнеркәсіптік революция шарттарында еңбек нарығын дамытудың дәстүрлі моделі көп өзгеріске ұшырайды. Алдағы уақытта көптеген мамандықтар өз қажеттілігін жоғалтады және жаңа мамандықтар пайда болады. Бізге экономиканың жоғары технологиялық салаларына арналған мамандар қажет болады, сол себепті оқу орындарына үнемі даму және қажет болған жағдайда қайта оқытуға дайын кәсіби мамандарды даярлауға басты міндет қойылады.
Цифрлық Қазақстан бағдарламасын іске асыру мақсатындаоблыста барлық қажетті инфрақұрылым құрылған. Білім беру ұйымдарын автоматтандыру оқу процестеріне ғана емес, сондай-ақ әкімшілік-шаруашылық процестерге де әсер етті, оның ішінде: қауіпсіздікті қамтамасыз ету, сабаққа қатысу есебі, тамақтануды ұйымдастыру, кітапханалық қызмет көрсету және т.б. Көзделген мақсаттар мен міндеттер ҚР білім және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасыніске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына сәйкес іске асырылуда.
Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде 422 мектепке дейінгі ұйым жұмыс істейді, оның ішінде 175 балабақша (168 - мемлекеттік, 7 жеке меншік), 247 шағын орталық (244 мемлекеттік, 3 жеке меншік). Үш жастан алты жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбие және оқытумен қамту 100%-ды құрайды. Ағымдағы жылы 2-3 жастағы балаларды қамту көрсеткіші -53,6%.1-ден 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгітәрбие және оқытумен қамту 39,5 мың баланы немесе 80,1%-ды құрайды, бұл 2017 жылғы тиісті кезеңдегі деңгейден 2,9%-ға жоғары.
Өткен жымен салыстырғанда мемлекеттік тілде оқытатын мектепке дейінгі мекемелер саны 24 бірлікке артты. Биылғы жылы олардың саны -257 (61%, шағын орталықтар - 192, балабақшалар - 65). Мемлекеттік тілде мектепке дейінгі тәрбиемен қамтылған ұлты қазақ балаларының саны 20,4 мың тәрбиеленушіні құрады (83,2%, 2017 жылы -77,3%). Мемлекеттік тілде тәрбиеленетін және оқытатын басқа ұлт өкілдерінің балаларын қамту 18,5%-ға артты, бұл өткен жылға қарағанда 5,1%-ға артық (2017 ж. - 13,4%). Баянауыл және Май аудандарында басқа ұлт өкілдерінің барлық балалары мемлекеттік тілдегі мектепке дейінгі ұйымдарында білім алады.Сонымен қатар, 2017 жылғы қазан мен 2018жылғы тамыз аралығында Баянауыл ауданының Майқайың кентінде (110 орындық), Шарбақты ауданының Шарбақты ауылында (60 орындық) балабақша ашылды. Болашаққа бағдар -рухани жаңғырубағдарламасын іске асыру аясында мектепке дейінгі ересек жастағы балалар үшін Өлкетану вариативтік компонент бағдарламасы әзірленген.
Бағдарламаның мақсаты өз елінің патриотты азаматын тәрбиелеу, Отанды, өзінің шағын Отанын сүюге, өз өлкесінің мәдени-тарихи салт-дәстүрлеріне, географиялық және табиғи ерекшеліктеріне деген қызығушылықтарын дамыту мақсатында 2018 жылғы 1 қыркүйектен Өлкетану курсын облыстың мектепке дейінгі ұйымдарының 376 ересек тобында 7123 бала зерделеуде. Жалпы облыстың мектепке дейінгі ұйымдарында 4610 педагог, оның ішінде 3 мыңнан аса тәрбиеші жұмыс істейді. Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде жұмыс істейтін 1500 аса педагогтың жоғары және бірінші санаты бар (32,6%). Арнайы жоғары және техникалық-кәсіптік мектепке дейінгі білімі бар педагогтар үлесі 52,9%-ды құрайды.
Облыста 362 мемлекеттік күндізгі жалпы білім беретін мектеп, сондай-ақ - дене тәрбиесі және спорт басқармасының қарамағында спортта дарынды балаларға арналған спорт мектеп-интернаты, Назарбаев Зияткерлік мектебі жұмыс істейді. Соңғы үш жыл ішінде шағын жинақталған мектептерді жабу есебінен мемлекеттік жалпы білім беретін мектептерді 41бірлікке қысқарту тенденциясы байқалуда (2016-2017 оқу жылында - 16мектеп, 2017-2018 оқу жылында - 16 мектеп, 2018-2019 оқу жылында - 9 мектеп). 2018-2019 оқу жылында 2016 жылдың көрсеткішін 5084 балаға арттырып, оқушылар контингенті 101460 баланы құрады (2016-2017 оқу жылында - 96376 оқушы, 2017-2018 оқу жылында - 98558 оқушы, 2018-2019 оқу жылында - 101460 оқушы).
Ауылдық жерлерде орналасқан мектептер саны қалалық мектептерге қарағанда 3,3 есеге кем. Бұл ретте, қала мектептерінің оқушылары ауылдық мектептермен салыстырғанда әлдеқайда көп(қала - 68908 адам, ауыл - 32552 адам). Облыста 15 мыңнан аса бала контингентімен 225 шағын жинақталған мектеп бар (62,4%). Шағын жинақталған мектептерде білім сапасын арттыру тірек мектептерін (ресурстық орталықтар) ашуға мүмкіндік береді. Ресурстық орталықтарды құру облыста 2011 жылдан жүзеге асырылады. Қазіргі уақытта 2 қалада: Екібастұз, Ақсу ққ. және 10 ауданда Тереңкөл, Ақтоғай, Павлодар, Шарбақты, Баянауыл, Железин, Ертіс, Аққулы, Май, Успен аудандарында ресурстық орталықтар ашылған. Ағымдағы оқу жылында 1,2,3,5,6,7,8 сыныптар жаңартылған мазмұн бойынша білім алуда, 2 пилотты мектепте (Павлодар қаласының № 39 ЖОМ, Баянауыл ауданының № 1 Майқайың мектебі) 4-сыныпта жаңа мазмұнды апробациялау жалғасуда.
Облыстың барлық жалпы білім беру мектептері бес күндік оқу аптасына көшті, сабақтың ұзақтығы 40 минутты құрайды. Үштілде оқытуды дамыту бойынша толық ауқымды іс-қимылдар жүргізу үшін облыста үш тілде білім беруді дамытудың жол картасы іске асырылады. 2018 жылы облыста көп тілде оқытуды енгізетін білім беру ұйымдарыныңсаны 170-тен 234-ке артты, оның ішінде республиканың пилотты мектептерінің тізіміне барлық 234 мектеп енді.
Көп тілде оқыту курсынан 955 пән мұғалімі өтті, оның ішінде 936-ы ағылшын тілінде оқыту және қосымша ақы алу құқығын беретін сертификат, 173 - А2 деңгейінде ағылшын тілін меңгеру сертификатыналды. 8 мыңнан аса пән мұғалімі жаңартылған білім беру мазмұнының бағдарламасы бойынша курстан өтті. 2018-2019 оқу жылында облыс мектептерінде 11мыңнан аса мұғалім жұмыс істейді. Мектеп мұғалімдерінің жалпы санынан 87,49%жоғары білімі бар. Жоғары және бірінші санатты мұғалімдер пайызы 64,5 %-ды құрайды. Аттестаттаудың жаңа форматы бойынша тестілеу рәсіміне жалпы білім беру мектептерінің 4602 мұғалімі қатысып, 3074 мұғалім біліктілік тестілеуден ойдағыдай өтті және санат алды (шебер-педагог - 103мұғалім, зерттеуші-педагог - 1298, сарапшы-педагог - 900, педагог-модератор -773). Жыл сайын алдыңғы қатарлы мұғалімдерді анықтау, қолдау және марапаттау, алдыңғы қатарлы тәжірибені тарату және педагог еңбегінің мәртебесін арттыру мақсатында Үздік педагог республикалық конкурсы өткізіледі. Ағымдағы жылы Павлодар облысының 4 қатысушысы үздік педагог атағына ие болып республикалық конкурстың жеңімпазы атанды. Жеңімпаздар Үздік педагог - 2018 төсбелгісін, құрмет грамоталары мен 1000 АЕК мөлшерінде ақшалай сыйақы алды. Білім беру ұйымдарында психологтардың жұмысын ұйымдастыру мәселесі маңызды болып табылады. Жалпы облыста 569 психолог жұмыс істейді. Ағымдағы жылы 400 - ден аса психолог республикалық, облыстық семинарлар, біліктілікті арттыру курстары арқылы біліктіліктерін арттырды. Оқулықтармен және оқу-әдістемелік құралдармен жарақтандыру көрсеткіші 100%-ды құрайды.
Жаңа үлгідегі кабинеттермен қамтамасыз етудің облыстық көрсеткіші 84%-ды құрайды. Мектепалдында тұрған маңызды мақсаттардың бірі оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру болып табылады. Әр оқушы меңгерген білімін тәжірибеде қолдануы тиіс.Теория шынайы өмірдегі мысалдармен бекітілуі тиіс. Бұл тұлғаның әлеуметтік бағыты, сондай-ақ өскелең ұрпақ бойында өмірге деген прагматикалық көзқарасты қалыптастыру үшін маңызды. Біздің оқушыларымыз 2007 жылдан бастап халықаралық зерттеулерге қатысуда.
Биылғы жылдың сәуір айында 4,8 сыныптың 1120 оқушысы және колледж студенттері TIMSS,PISA, ICILS ауқымды зерттеулерге қатысты. Ұлттық зерттеуге 88 жалпы білім беру мектебінің 6832 оқушысы қатысты. Өткен жылмен салыстырғанда ОЖСБ көрсеткіші жақсарған (4-сыныптар бойынша 14-орыннан 7-позицияға, 9-сыныптар бойынша 13-орыннан 8-ге, 11-сыныптар бойынша 11-позиция). Сонымен қатар, оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту деңгейін арттыру бойынша ұтымды шаралар қабылдау қажет, оқытуды ұйымдастырудың жаңа тәсілдері қажет. Дайын білімдерді көрсету оқу материалын меңгеру бойынша оқушыныңжеке жұмыс жасауына орын беруі тиіс.2018 жылы 3895түлек оқуларын аяқтады, олардың ішінде ҰБТ-ға 2709 немесе 69,5%қатысты, бұл 2017 жылға қарағанда 1,7%жоғары. ҰБТ орташа балы - 90,96 балл. 1161 түлек 100 балдан жоғары балл алды. 208 түлек Алтын белгі жалпы орта білім беру туралы аттестат иегері атанды.2018 жылы 1487 адам мемлекеттік білім беру грантының иегері атанды (2017 жылы - 1216 адам). Сонымен қатар, ағымдағы жылы өңірде сұранысқа ие педагогикалық, медициналық және техникалық мамандықтар бойынша жоғары және жоғары білімнен кейінгі білімі баркадрлардыдаярлауғажергілікті бюджеттен сомасы 65 млн. теңгеге 200 грант бөлінді.
Дарынды балаларды қолдау жүйесін дамытуға ерекше көңіл бөлінеді. Облыста 14 мамандандырылған жалпы орта білім беру ұйымы (контингенті - 5434): жаратылыстану-математика, қоғамдық-гуманитарлық, көп салалы, музыка, әскери және спорттық бағыттар бойынша оқытуды ұйымдастыратын лицейлер, гимназиялар, мектеп-интернаттар мен кешендер жұмыс істейді, оның ішінде қазақ тілінде оқытатын - 8, орыс тілінде - 1, аралас -4.2018 жылы Павлодар облысының оқушылары 212 медаль жеңіп алды, оның 53 - халықаралық және 159 республикалық деңгейде. 2018 жылғы республикалық олимпиадаға 82 оқушы қатысты, оның ішінде 41-і олимпиада жүлдегері атанды (2017 жылы - 55 жүлдегер).Жыл сайын облыстың құрама командасы республикалық мектеп олимпиадасының нәтижелері бойынша үздік олимпиадалық команда болыптабылады. 2018жылдың оқиғалары -Жас дарын арнайы мектебінің 11-сынып оқушысы Мұхаммед Әли Әмірдің Бразилиядағы математикадан халықаралық олимпиададағы алтын медалі, Білім инновация лицей-интернатының оқушысы Рахимов Темірланның Таиландтағы химия пәнінен халықаралық олимпиададағы қола медалі, Якутиядағы (Саха Республикасы) Халықаралық физика олимпиадасында дарынды балаларға арналған No8 лицей оқушысы Басов Ярославтың қола медалі. Облыстық бастамашыл жобалары жаратылыстану-математика циклі пәндері бойынша юниор олимпиадасы, Қ.И. Сәтбаев атындағы халықаралық олимпиада, Ә.Бектұров атындағы халықаралық химия олимпиадасы, мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған Жауқазын олимпиадасы, 5-6 сынып оқушыларына арналған кешенді олимпиада, жас математиктердің аймақтық турнирі болып табылады. Облыста балалар мен жасөспірімдердің дамуы мен ұйымдастырылған демалысын қамтамасыз ету үшін 87 қосымша білім беру ұйымы жұмыс істейді (47 мектептен тыс ұйым және 40 аула клубы). Оқу орындарының базасында әртүрлі бағыттар бойынша 4 мыңнан аса үйірмелер мен клубтар ұйымдастырылған. Оқушыларды қосымша білім берумен және мектепте сабақтан тыс уақытын қамтамасыз ету 98%-ды құрайды.2018 жылғы жазда облыста 776 сауықтыру лагері мен алаң жұмыс істеді (оның ішінде: 765 мектеп жанындағы және профильді, 11 қала сыртындағы лагерь).
М. Катаев атындағы облыстық Оқушылар сарайы қосымша білім беру орталығы болып табылады, онда 3,8 мың баланың қамтылуымен 300 студия мен үйірме жұмысы жүргізіледі.147 мектепте робот техникасының кабинеті, 325 мектепте шахмат үйірмелерінің жұмысы ұйымдастырылған.
Еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаев ұсынған "Рухани жаңғыру" бағдарламалық мақаласы, Туған жер бағдарламасын іске асыру шеңберінде тәрбие жүйесіне жаңа серпін берді, оның мақсаты патриотизмді, азаматтық жауапкершілікті және құқықтық сана-сезімді, руханиятты және мәдениетті қалыптастыру болып табылады. Тәрбие және білім кіші бағдарламасы шеңберінде 3 негізгі бағыт (Өлкетану, Азамат, Отаным-тағдырым) бойынша 65 жоба мен іс-шаралар (11 республикалық кіші жоба және 18 облыстық жоба, 22 республикалық және 14 облыстық іс-шара,) іске асырылады.2018 жылы білім беру басқармасы Н.Ә. Назарбаевтың Болашаққа бағдар: қоғамдық сананы жаңғырту бағдарламалық мақаласының негізгі аспектілерін іске асыруға бағытталған мазмұндағы тәрбие жұмысының тұжырымдамасы әзірленген.
2018 жылғы 1 қыркүйектен бастап, Менің Туым, ЭКОboom, Familyday, Адал friends, Бала-business, Шаңырақ тәрбие беру тұжырымдамасын іске асыру бастау алды. Облыстың оқу орындарында Рухани жаңғыру кабинеттерін ашу жылдың бастамашыл жобаларының біріне айналды. Қазіргі уақытта облыста Рухани жаңғырудың 65 кабинеті ашылды. Нұр Отан партиясы бастамашылық еткен Мектебіме тағзым жобасы екінші жыл қатарынан іске асырылуда. Жобаны іске асыру кезеңінде 2592 түлек жалпы сомасы 309 млн. теңгеге облыстың 298 мектебіне көмек көрсетті. 3,6 мыңнан аса оқушының қамтылуымен 218 әскери-патриоттық клуб жұмысы ұйымдастырылған. Облыстың 246 мектебінде меншікті мұражайлары мен мұражай бұрыштары бар. Мемлекет басшысының Ұлы даланың жеті қыры мақаласын іске асыру мақсатында біз кең ауқымды Ұлы дала мұрасы-Наследие великой степи жобасы бастау алды, сондай-ақ оқушылар қазақ халқының тарихын, мәдениетін, этнографиясы мен тұрмыс жағдайын тереңінен зерделеу үшін этноархеологиялық бағытты дамытуға бағытталған.
Жыл сайын әскери-патриоттық бағыттағы бұқаралық іс-шаралар саны артып келеді. Осылайша, Жас батыр, Сарбаз, Қыран, Жас ұлан әскери-қолданбалы спорт түрлері бойынша облыстық жарыстар, әскери даңқ мұражайлар конкурсы, сап түзеу және әндер байқауы, Туды тік ұста ту ұстаушы топтарының конкурсын өткізу дәстүрге айналды, оған 10,4 мың оқушы қатысады.Павлодар облысының әскери-патриоттық клубының құрама командасы Айбын халықаралық әскери-патриоттық жиынында бас жүлдені иеленді. Балалар туризмін дамыту аясында Павлодар облысында 2 қосымша білім беру ұйымы жұмыс істейді: Павлодар қаласының балалар-жастар экология және туризм орталығы (БЖЭТО) (қамту 3393 оқушы) және Ақсу балалар эко-техноорталығы (қамту -1761 оқушы). Мектептер жанындағы спорт залдарды тиімді пайдалану және бұқаралық спорттың қолжетімділігін арттыру мақсатында 348 білім беру ұйымы сабақтан тыс уақытта тұрғындарға спорт залдарды тегін ұсынады. Спортпен айналысатындарды қамту 10 мыңнан аса ересек тұрғынды құрайды. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдар желісі мен контингенті қысқарған, ағымдағы жылы олардың саны 379 тәрбиеленуші контингентімен 9қалған.
Соңғы үш жыл ішінде азаматтар отбасының тәрбиелеуіне 946 бала берілді, оның ішінде қамқоршылыққа, қорғаншылыққа - 664 бала, 98 бала патронаттық тәрбиеге, асырап алуға - 184 бала берілді. 395 бала туған отбасына қайтарылды. Баланы қабылдаушы отбасыларының саны өсті. Бүгінгі күні 40 бала 9 баланы қабылдайтын отбасында тәрбиеленуде. Облыста ерекше білім беруді қажет ететін 6452 бала (0-18 жастағы балалардың жалпы санының 3,4%-ы) тұрады, оның ішінде 1697 мүгедек бала (ерекше білім беруді қажет ететін балалардың жалпы санының 27,2%). Облыста ерекше білім беруді қажет ететін балаларды дайындау үшін 30 арнайы мекеме жұмыс істейді, оның ішінде 7 арнайы жалпы білім беретін мектеп-интернат, 7 арнайы балабақша, 4 психологиялық-медициналық-педагогик алық кеңес, 12 психологиялық-педагогикалық түзету кабинеті.
1.3 Балалар мен жасөспірімдердің психофизиологиялық ерекшеліктері
Жол - көлік оқиғаларына әкеп соқтыратын жолдардағы балалардың дұрыс жүріс - тұрысы жол қозғалысы ережелерін сақтаудың қажетті дағдыларын тәрбиелеудің жетіспеушілігімен де, баланың өзіне салынған себептермен де байланысты болуы мүмкін. Әртүрлі балаларда жолда қауіпсіз жүріс - тұрыс үшін маңызды ағзаның функцияларында, мысалы, Мұқият, қабылдау (жағдай, сигналдар), ескерту сигналдары мен қауіптілік сигналдарына тез және дұрыс жауап беру қабілеттілігінде айырмашылықтар байқалады. Өйткені, балалардың мүмкіндіктері олардың жас және жеке ерекшеліктеріне байланысты шектеулі, өмір процесінде немесе салғырттықпен пайда болады.
Бала дамуының әр кезеңіне педагогикалық әсер етудің әр түрлі формаларына деген сезімталдық тән. Демек, қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын тәрбиелеу бойынша жұмыстың формалары мен әдістері жас кезеңдеріне сәйкес болуы тиіс.
Баланың өсуі-қоршаған ортаны шолу үшін елеулі кедергі. 6 жасында-110 см жуық, бірақ тұрған көлік құралдарының салдарынан балаға жолда не жасалып жатқанын байқамайды, сонымен бірге ол көлік жүргізушілеріне өздері байқамайды.
6 жасында бала дыбыс көзін дәл анықтай алмайды. Шашыраңқы жағдайда балалар дыбыстарға жиі назар аудармайды. Бала автомобильдің немесе басқа сигналдың дыбысын естімеуі мүмкін, өйткені ол оларды ажырата алмайды, ал оның үнемі назарының жоқтығынан.
Балалардың назары таңдаулы және көбінесе жеке объектілерге бағытталған. Ол қауіпті болатын заттарда емес, қазіргі уақытта оны көбірек қызықтыратын заттарда да, балалардың дыбыстық сигналын қабылдау жылдамдығы ересектерден әлдеқайда көп.
Бала көбінесе жалпы қалыптасуға бағытталатыны белгілі және кем дегенде ережелерді басшылыққа алады. Балалар үлкендер сияқты ұжымдық бағдарға тән, жаяу жүргіншілердің ережелерді бұзуының (мысалы, бағдаршамның қызыл сиг - на өту) тоқтығы жаяу жүргіншілердің бірінің арандатушы қамқорлығына байланысты екендігі дәлелденді. Стильді сезім деп аталады: басқалармен бірдей өзін ұстау. Бұдан басқа, балаларға эмоциялар көп көңіл бөледі: қуаныш, таңқалу, олар ұшырауы мүмкін қауіп туралы ұмытуға мәжбүр ететін нәрсеге қызығушылық.
Жиі балалар үлкен қиындықпен көрген жол - көлік жағдайына дұрыс баға бере алады және тез арада шешім қабылдай алмайды, автомобильдің қозғалыс жылдамдығын осы автокөлік одан болатын қашықтықпен өлшей алмайды. Олар жүргізуші мінез-құлқының барлық мүмкін нұсқаларын болжай алмайды. Оның үстіне, төтенше жағдайда, және жалпы, бала шұғыл таңдау алдында қойылған жағдайларда: қалай істеу керек, ол қауіпсіз қауіп, қорғалмаған жағдайға оңай түседі, ол жай ғана жоғалады.
Бала үшін жағдай қиын болған сайын, оған шешім қабылдауда ақыл-ой мен жылдамдық көрсеткен сайын, баланың орталық жүйке жүйесінде тежелу соғұрлым күшті дамиды. Осылайша, тұйық шеңбер дамиды: жағдай қаншалықты қауіпті болса, бала баяу және дұрыс шешім қабылдамайды. Осы қиындықтардың көпшілігін тек мектеп жасына дейінгі балалар ғана емес, мектеп оқушылары да бастан кешуде.
Статистикалық деректерді талдау балаларға шабуыл жасаудың 95% - ы қайталанатын, типтік жағдайларда 30-да жүретінін көрсетті. Балалар да, жүргізушілер де, ата - аналар да біледі және болжай алмайды.
Жасалған қателер жиі қайталанады, себебі 200 қатенің бірі ғана "қорқытып" жазаланады. Қалған 199 адамның санасында рұқсат етілген немесе тіпті дұрыс әрекет ретінде бекімейді. Осылайша, жалған және қауіпті дағдылар мен әдеттер қалыптасады және бекітіледі. Орташа алғанда 400 қателіктің бірі дөңгелектің астында қаза табуына немесе ауыр жарақат алуына әкеп соғады. Бірақ мұндай арақатынас балалардың жол-көлік жарақатының жоғары деңгейіне әкеледі.
Жолда жасырын қауіптер туралы түсініктерді меңгермеген балалар күн сайын "эксперимент қояды". "Егер жаяу жүргінші жылдамырақ болса, ал автомобиль оң және баяу жүрер еді, онда..."және т.б. ЖКО - ға түсуді нақты қателерді жасау, болжаудың, тәжірибенің болмауы, дұрыс шешім қабылдау, қауіпті өзін-өзі тану салдары ретінде қарастыру керек. Нәтижесінде ЖКО - ның себебі - жол қозғалысы ережелерін білмеу және жолда жүріс-тұрыс дағдыларының болмауы.
Көше мен көлік-бұл қоршаған ортаның элементтері, балалардың игеруі өз ерекшелігіне ие. Балалар үшін жеке тәжірибе маңызды. Бірақ қымбат және тран-спортпен жағдайды бала жеке өзі "бағалай алмайды", ал жол-транш - спорт оқиғаларының салдары және жеңіл кесу немесе күйік-бір ғана емес. Жол-көлік оқиғасы-бұл трагедия, бұл жағдайда баланың "жеке" тәжірибесіне жол берілмейді және қоғам жинақтаған тәжірибеге ауыстырылуы тиіс.
Арнайы зерттеулерде балалардың ересектерден басқа жол арқылы өтетіні анықталды. Ересек адамдар жүріс бөлігіне жақындап, қалыптасқан жағдайды бақылап, бағалайды. Балалар тек жолдың шетіне келіп немесе сонда болғанда ғана бақылауды бастайды. Нәтижесінде баланың миы ақпаратты өңдеуге және әрекетке дұрыс команда беруге үлгермейді. Балалар жиі өз мінез-құлқының қауіпсіздігін асыра бағалайды. Сонымен қатар, балалардың тәуекелге дайындығы қыздарға қарағанда көп дәрежеде тән, сондықтан да ЖКО-да олар 2 есе жиі түседі. Ересектерден айырмашылығы балаларда өзіндік қауіпсіздік сезімі төмендеген.
Жиі жол арқылы өту мүмкіндігін күтуде балалар шыдамдылық танытады. Олардың шыдамды күту уақыты әр түрлі факторларға байланысты: мінез-құлқы, физикалық жағдайы, қозғалу мақсаты мен жеделдігі, мінез-құлықтың қозғалыс жағдайларына бейімделуі.
Баланың мінез-құлқы оның табиғи мәліметтеріне байланысты емес. Назар әлі де нашар бөлінеді: балалар тек бір бағытта ғана көрінеді,оларда әлі де "туннельді көру", әсіресе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1
Жалпы орта оқу ұйымдарында қауіпсіздік шараларын қамтамасыз етудің теориялық негіздері
6
1.1
Адам мекендеген ортаның қауіптілігі
6
1.2
2018 жылғы жұмыс қорытындылары бойынша облыс орта оқу ұйымдарындағы білім беру жүйесінің жағдайы
15
1.3
Балалар мен жасөспірімдердің психофизиологиялық ерекшеліктері
20
2
Жалпы орта оқу ұйымдарында жол жүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету шаралары
20
2.1
Жол жүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету шаралары
20
2.2
Жол - көлік оқиғасын алдын-алу шаралары
23
2.3
Жарық шағылыстыратын элементтердің артықшылықтары
29
3
Павлодар облысының жалпы орта оқу ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын қолдануды енгізу шаралары
35
3.1
Жарық қайтарғыш элементтерді пайдалану бойынша әдістемелік ұсынымдар
35
3.2
Жарық қайтарғыш элементтердің функциялары мен түрлері
40
3.3
Жарық қайтарғыш таңғышты жасау технологиясы
43
Қорытынды
48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
49
Қосымшалар
51
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.
Оқушылар 9 - 11 жыл бойы үнемі мектепке барады және күнделікті төрт сағаттан он сағатқа дейінгі уақыттарын осы жерде өткізеді. 11 оқу жылының ішінде ынталы оқушы жалпы ұзақтығы 7 590 сағат 11 385 сабаққа барады, ол 316 тәулікті құрайды. Мектеп жасындағы балалардың сергектену уақытының жартысы сабаққа, сыныптан және сабақтан тыс іс-шараларға, қоғамдық пайдалы еңбекке және мектеп шекарасындағы ойындарға кетеді.
Мұнда оқушылар жаңа білім алады, қажетті дағдылары мен машықтары қалыптасады, өздерінің алғашқы және өмірлік сабақтарынан өтіп, жан-жақты дамиды. Шығармашылық қабілеттерді ашу, құрдастарымен араласу, қозғалмалы ойындар, спорттық сайыстар оқушыларға жағымды эмоциялардың күшті қуатын, жақсы көңіл күй сыйлайды, хал-жайын жақсартады.
Мектепте оқудың негізгі кері салдарына мыналар жатады: оқушылардың денсаулығы мен функционалды жағдайының нашарлауы; мектепте болған уақытта, сондай-ақ жолда, үйден шыққанда және кері қайтқанда жарақаттану; жүйкенің жұқаруы, психикалық бұзылулар, шамадан тыс ақыл-ой жүктемелері; зиянды өмір салтының және қоғамға жат қылықтардың қалыптасуы.
Оқушылардың физикалық, психикалық және рухани денсаулығындағы ауытқушылықтармен немесе бұзылулармен қатар мектепке барғанда олар әртүрлі ТЖ-дың ықпалына тап болуы мүмкін: стихиялық апаттар: жер сілкінуі, дауыл, экстремалдық температура, сел; жұқпалы аурулар эпидемиялары, әсіресе карантиндік және аса қауіпті жұқпалар; техногенді ТЖ: өрт, жарылыс, қирау, химиялық улану, радиоактивтік ластану және т. б.; әлеуметтік ТЖ: қылмыс, терроризм, адамдарды кепілдікке алу, тұлғааралық жанжалдар, қару қолданылатын ұлтаралық жанжалдар. Оқушылар жарақаттанудың, жазатайым оқиғалардың, сырқаттанудың алдын алу үшін, денсаулықтарын сақтау және нығайту үшін жалпы беретін ұйымның жарғысын, қауіпсіздік техникаларының талаптарын, өрт қауіпсіздігін, жүріс-тұрыс ережелерін, жеке және оқу гигиенасын қатаң сақтауы; қарапайым қауіпсіздікті сақтауы тиіс.
Әр оқушы мектепке барғанда өмір сүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін білуге тиіс: мектеп шекарасында, мектеп ғимаратында жүргенде, әртүрлі сабақтарда және іс-шараларда, үйден мектепке баратын және кері қайтатын кезде оның денсаулығына және өміріне қауіп төндіруі мүмкін зиянды факторлар мен әлеуетті қауіп-қатерлерді; қайда, қашан және қандай себепке байланысты мектепте ТЖ туындауы мүмкін, әр ТЖ-дың даму сценарийі және ықтимал салдарының ауқымы қандай; әртүрлі ТЖ-да аман қалу қағидаларын; ғимараттардан және құрылыстардан эвакуациялау қағидаларын; алғашқы медициналық жәрдем көрсету қағидаларын; ТЖ-дың алдын алу және жою бойынша іс-шараларды. Бұл ретте әр оқушы: ТЖ-дың, өздері, сондай-ақ қоршаған адамдар жасаған қылықтардың және іс-қимылдарын салдарын болжауды; ТЖ-дың алдын алу шараларын жүзеге асыруды, олардың туындауына дайын болуы; әртүрлі ТЖ-дан аман қалуды; ТЖ-да өзінің ерік күшін бақылауды, үрейлі көңіл күйге берілмеуді; түйсікті ғана емес, парасатты ойды басшылыққа алуды; өзіндік және өзара көмек түрінде алғашқы медициналық жәрдем көрсетуді білуі тиіс.
Мектеп пен оқушы үйінің арасындағы арақашықтық ұзақ болған сайын, оның жолға көп уақыт жұмсауына, көшелерді және қиылыстарды жиі қиып өтуіне, бейтаныс адамдардың арасында көбірек болуына, қатты шаршауына тура келеді. Оқу орнына баратын және мектептен қайтатын жол ұзақ болған сайын оқушыларды көп қауіптер күтуі мүмкін. Олар үшін көшелердің және жолдардың жүргіншілер бөлігі барынша қауіп төндіреді. Мұнда ЖКА туындауы мүмкін. Статистика көрсеткендей, жолда зардап шеккен балалардың 60 % - бұл жалпы білім беретін мекемелердің 7 жастан 13 жасқа дейінгі оқушылары. ЖКА көбіне оқушылардың мектепке баратын жолында немесе сабақтан үйіне қайтып келе жатқан кезінде орын алады.
Жолдағы қауіпсіздік-жол қозғалысы кезінде міндетті түрде сақталуы тиіс басты қағида. Бұл ретте ол автокөлік құралдарының жүргізушілеріне ғана емес, жаяу жүргіншілерге де міндетті. Ресми статистикаға сәйкес, жаяу жүргіншіні қағып кету - ЖКО - ның кең таралған түрі (ірі қалаларда барлық жол-көлік оқиғаларының 50% - дан астамын құрайды), бұл ретте жаяу жүргіншілердің қатысуымен болған ЖКО көбінесе тәуліктің қараңғы уақытында жүреді.
Тәуліктің қараңғы уақытында апаттылық деңгейін төмендету үшін алғашқы тиімді қадам -- бұл жаяу жүргіншілердің Жарық шағылыстырғыштарын пайдалануы. 2015 жылдың 1 шілдесінен бастап жарық қайтарғыш элементтерді алып жүру туралы нормалар бекітілді: Жолдың өтуі және жол жиектері немесе жүріс бөлігінің шеті бойынша жүру кезінде тәуліктің қараңғы уақытында немесе жеткіліксіз көріну жағдайында жаяу жүргіншілерге ұсынылады, ал елді мекендерден тыс жерлерде жаяу жүргіншілер жарық қайтарғыш элементтері бар заттарды өзімен бірге алып жүруге және көлік құралдары жүргізушілерінің бұл заттарды көруін қамтамасыз етуге міндетті.
Жарық қайтарғыш элементтер балалар киіміне жиі қатыса бастады. Бұл бөлшек енді өте маңызды болып саналады және ол көптеген танымал маркалардың дизайнына кіреді. Бұл мектеп оқушылары үшін өте маңызды, олар көбінесе үлкендердің еріп жүруінсіз мектептен үйге қайтады және кейде жолды өтуге мәжбүр болады, бірақ бұл кез келген жастағы балаларға пайдалы болады. Балалар киімінде жарық қайтарғыш элементтердің болуы жолдардағы балалардың жарақаттануын айтарлықтай төмендетуі мүмкін.
Мұндай элемент, егер көшеде қараңғыда жылдың қыс мезгілінде және жай бұлтты немесе жаңбырлы ауа райында ерекше өзекті болса, баланы байқаған дұрыс. Егер жарық қайтарғыш элементтер киімде болса, бірақ олар болмаса, мұндай элементтерді өз бетінше сатып алуға және тігуге болады. Олардың түстері мен дизайны киімнің сыртқы түрін бұзбайды.
Зерттеудің мақсаты: жалпы орта ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын қолданудыдың теориялық тұрғыда негіздеу және оны енгізуді тиімді әдіс - тәсілдерін айқындау.
Зерттеу мақсатына қол жеткізу үшін қойылып отырған зерттеу міндеттері:
1. Жалпы орта оқу ұйымдарында қауіпсіздік шараларын қамтамасыз етудің теориялық негіздеу;
2 Жалпы орта оқу ұйымдарында жол жүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын айқындау;
3 Павлодар облысының жалпы орта оқу ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын қолдануды енгізу шараларын жүзеге асыру.
Зерттеу обьектісі: жалпы орта оқу ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын қолдану үрдісі.
Зерттеу пәні: - жалпы орта оқу ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздіктің қолдануы.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, жалпы орта ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын қолданудың ерекшеліктерін анықтап, оқушылардың талапқа сай тіршілік қауіпсіздік білімін қалыптастырсақ, онда жалпы орта ұйымдарындағы оқушылардың жол қауіпсізідгінің артуымен қатар, тіршілік қауіпсіздік білімі кеңейер еді, өйткені, бұл ретте, жалпы орта ұйымдарындағы оқушылардың жол қауіпсіздігі бойынша білімі дамып, бүгінгі күнде балалардың таңғыштың есебінен жарақаттар көлемі азаяр еді.
Жетекші идея: жалпы орта ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын қолданылса, олардың қауіпсіздігі артып, қазіргі оқушылардың жол жүру қауіпсіздігі есе артып, балалардың қозғалысына оң әсер етеді..
Зерттеудің деректі көздері: Қазақстан Республикасы жалпы орта білім беретің мектептің даму тұжырымдамасы, оқу бағдарламалары, оқулықтар мен оқу әдістемелік құралдар, интернет арқылы алынған ақпараттар, білім беру барысындағы бақылаулар.
Зерттеу әдістері: зерттеу тақырыбына қатысты теориялық әдебиеттерді талдау; мерзімді баспа материалдарымен танысу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы: жалпы орта ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын пайдалану жолдарын жетілдіру.
Зерттеудің практикалық маңызы: жалпы орта ұйымдарындағы техникалық қауіпсіздік таңғышын білім беруде кеңінен пайдаланылып, балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді..
Зерттеу жұмысының дәлелділігі: зерттеу барысында алынған нәтижелер мен қорытындылар дәйектемелерінің әдіснамалық негізделуімен, теориялық түбегейлігімен, зерттеудің мақсатына, міндетіне, тәжірибеден алынған нәтижелермен дәлелденіп, негізделді.
Зерттеу базасы: жалпы орта ұйымдары
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
1 Жалпы орта оқу ұйымдарында қауіпсіздік шараларын қамтамасыз етудің теориялық негіздері
1.1 Адам мекендеген ортаның қауіптілігі
Тіршілік қауіпсіздігі - бұл адамның өзін қоршаған орта мен оны қорғаудың ара қатынасына бағытталған, шаралар кешені, төтенше жағдайларда шаруашылық объектілерді тұрақты функционирлеу, табиғи жəне техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар салдарын жою жəне ескерту, сонымен бірге қазіргі заманғы зақымдау құралдарын қолдану.
Адам - мекендеген орта жүйесіндегі қауіптілікті анықтау, оларды топтау. Қауіптілік - бұл қоршаған ортаның энергетикалық жағдайына негізделген, барлық қоршаған ортағы (адамға, табиғатқа, ғимаратқа, құрлысқа жəне т.б.) адамның қабілетінің əсерімен белгілі жағдайда зиян келтіретін жағымсыз құбылыс.
Халықты, қоршаған ортаны жəне шаруашылық, жүргізүші объектілерді төтенше жағдайлар мен олар туғызған зардаптардан қорғау мемлекеттік саясатты жүргізудің басым салаларының бірі болып табылады. Заң Қазақстан Республикасы аумағында табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөніндегі қатынастарды реттейді.
Тіршілік қауіпсіздігінің ғылым ретіндегі негізгі мақсаты - техносферадағы адамдарды антропогенді, техногенді жəне табиғаттағы кездесетін зиянды құбылыстардан қорғау жəне тіршілік əрекетінде адамға ыңғайлы жағдайларды қамтамасыз ету. Тіршілік қауіпсіздігі негіздері курсы оқу орындарында міндетті пəн болып табылады жəне оқытужоспарларында арнайы пəн ретінде қосылады.
Тiршiлiк қауiпсiздiгi - бұл адамның өмiр сұру ортасымен қауiпсiз қарым - қатынасы мен оны қорғауға бағытталған, төтенше жағдайда шаруашылық объектiлерiнiң тұрақты жұмыс iстеуiне, табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың салдарын жою және ескертуге, сондай-ақ осы заманғы зақымдау құралдарының қолдануына бағытталған шаралар кешенi.
Төтенше жағдайлар саласындағы Қазахстан Республикасының Заң шығаруактілері Қазақстан Республикасында ТЖ саласы бойынша келесідей Заңдар қабылданған:
- Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы ҚР Заңы1996 ж. 5 шілдеде қабылданған Заң Қазақстан Республикасы аумағында табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөніндегі қатынастарды реттейді.
- Авариялық-құтқару қызметі және құтқарушылардың мәртебесі туралы ҚР Заңы 1997ж. 27 наурызда қабылданған.
Заң табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды жою үшін құрылған авариялық-құтқару қызметі мен құрамаларының ұйымдастырылуымен қызметі кезінде қоғамдық қатынастарды реттейді, құтқарушылардың мәртебесін белгілейді.
- Азаматтық қорғаныс туралы ҚР Заңы 1997ж. 7 мамырда қабылданған.
Заң Қазақстан Республикасы Азаматтық қорғанысының негізгі міндеттерін, құрылуы мен жұмыс істеуінің ұйымдық принциптерін, ҚР-сы орталық, жергілікті өкілді және атқарушы органдарының, ұйымдарыңың азаматтық қорғаныс саласындағы өкілеттігін, азаматтарының, шетелдік азаматтардың және азаматтығы жоқ адамдардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді
- Өрт қауіпсіздігі туралы ҚР Заңы1996ж. 22 қарашада қабылданды.
Заң мемлекеттік органдардың, меншік нысанына қарамастан жеке және заңды тұлғалардың ҚР-сы аумағыңда өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы құқықтың қатынастарын реттейді.
- Радиациялық қауіпсіздік туралы ҚР Заңы 1998ж. 23 сәуірде қабылданған.
Заң халықтың денсаулығын иондаушы сәулелендірудің зиянды әсерінен қорғау мақсатында оның радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейд
- Қауіпті өндірістік объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы ҚР Заңы 2002ж. 3-ші сәуірде қабылданған.
Заң қауіпті өндірістік объектілерді пайдаланудың қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы құқықтық қатынастарды реттейді және қауіпті өндірістік объектілерде авариялардың алдын алуға, олдарың салдарын шектеуге және зардаптарын жоюға ұйымдардың әзірлігін, авариялардың жеке және заңды тұрғаларға, қоршаған орта мен мемлекетке келтірілген залалдарын кепілдікпен өтеуді қамтамасыз етуге бағытталған.
Қауіптілік - бұл қоршаған ортаның энергетикалық жағдайына негізделген,барлық қоршаған ортағы (адамға, табиғатқа, ғимаратқа, құрлысқа және т.б.) адамның қабілетінің әсерімен белгілі жағдайда зиян келтіретін жағымсыз құбылыс.
Нақты іс- әрекетте қауіптілікті құру көздері болып табылатын:
- адамның өзі күрделі жүйе ретінде, организм - жекелікпен, адам организіміне қолайсыз тұқым қуалаушылық, организмнің мүмкіндіктерін шектеу мүмкіндіктері, психологиялық бұзылулар және антропометриялық адамның көрсеткіштері нақты іс-әрекет жүргізуге жарамсыз болуы мүмкін;
- әрбір іс-әрекет үшін қоршаған ортаның элементтері болып табылатын: заттар, құрал және еңбек өнімдері, қолданылған энергия, өмірдің климаттық жағдайлары немесе еңбектің микроклиматтық жағдайлары (температура, ылғалдылық және ауа қозғалысының жылдамдығы) жануарлар мен өсімдіктер әлемі, топтық адамдар;
- адамның қарым-қатнастарының үдірісі және мекендеген ортасының элементтері.
Қауіптіліктер өте күрделі болғандықтан бір-біріне өзара қабаттасқан, көпфакторлы белгілері бар, онда олардың топтары мен жүйелері осы қауіптіліктітануда маңызды роль атқарады.
Мекендеген орта - адам мекендеген орта, ол дəл қазіргі кездегі факторлардың жиынтығына негізделген (физикалық, химиялық, биологиялық, əлеуметтік) адам іс əрекетіне, оның денсаулығына жəне туымына бірден немесе артынан, жанама немесе тура əрекет көрсетуге қабілетті.
Осы жүйеде адам əрекет ете отырып үздіксіз екі басты шарттарды шешеді:
- өзінің ауадағы жəне судағы, азық-түліктегі қажетілігін қамтамасыз етеді;
- қоршаған ортадан немесе басқа да кері факторлардан өздерін қорғауды қамтамасыз етеді.
Қоршаған ортадағы жағымсыз əсерлер əлем қаншалықты ұзақ болса, оларда соншалықты өмір сүріп келеді. Жағымсыз жерлердің табиғи көздері болып, климаттың өзгеруі, жер қабатының жарықтануы жəне апаттық құбылыстарға: найзағай, жер сілкінісі жəне т.б. жатады.
Адам өзінің өмір сүруі үшін тұрақты күресу арқасында қоршаған ортаның табиғи жағымсыз құбылыстарынан қорғану құралдарын іздеп тапты. Өкінішке орай үйдің пайда болуы, оттың және басқа қорғаныс құралдарын қолдану, азық-түлікті алу әдісі - осының бәрі адамдарды табиғи жағымсыз құбылыстардан қорғаған жоқ, ол қоршаған ортаға әсер етті.
Адам мекендеген орта көп ғасырлар бойы ақырындап өзінің түрін өзгертіп және жағымсыз факторлардың деңгейі мен түрі де аз ғана өзгерді. Осылай адам мекендеген ортаға адамның әрекетінің активті өсуі басталғанға дейінгі XIX ғасырдың ортасына дейін жалғасты. XIX ғ. жер бетінде биосфераның ластану зонасы артты, ол біртіндеп кішкене, одан толық аймақтық деградацияға алып келді. Бұл жағдайлар көп нәрсеге мүмкіндік береді:
-·жер бетінде тұрғылықты халықтың санының күрт өсуі (демографиялық даму) және оның урванизациясы.·
- энергетикалық ресурстардың концентрациясы мен қажеттілігінің өсуі;·
- өндірістік және ауылшаруашылық өндірістерінің қарқынды өсуі;·
- көліктердің өте көптігі;·
- әскери мақсаттағы және басқа да үдірістердің шығынының өсуі.
Адам мен оны қоршаған орта (табиғи, өндірістік, қалалық, тұрмыстық жәнебасқа) тіршілік қауіпсіздігі үдірісінде бір-бірінен тұрақты әрекеттелді. Осымен Тек қозғалыс үдірісіндегі тірі организм арқылы ғана заттың ағынындағы (энергия мен ақпарат) өмірдің бар екнін білуге болады (Өмірді қорғау заңы, Ю.Н. Куражовский).
Адам мен оны қоршаған орта гармониялық әсер етеді және белгілі бір жағдайларда ғана дамиды, егер энергия ағыны заттар мен ақпараттар табиғи ортада және адам қолайлы деп қабылдаған шегінде болады. Әдеттегі ағынның деңгейінің артуы адамға техносфераға және табиғи ортаға жағымсыз әсер етеді.
Табиғи жағдайларда сондай әсерлер климат пен апаттық құбылыстардың өзгеруі кезінде бақыланады. Техносфера жағдайында техносфера элементтері жағымсыз әсерлермен негізделген (машина, ғимарат және тағы да басқа) және адам әсерімен.
Қандайда бір ағынның шамасын минимальды мәнінен максимальды мүмкіндікке дейін өзгертіп, адам-мекендеген-орта жүйесінде сипатты жағдайлар қатарына өтуге болады.
- комфортты (тиімді), егер ағындар әрекеттің тиімді шартына сәйкес болса: іс-әрекет пен демалыстың тиімді жағдайын құрады; алдын-ала жоғары жұмыс қабілеттілігін жасау мен өкімділік іс-әрекеті салдары үшін; адам денсаулығын сақтауға және адам мекендеген ортаның компонентерінің түгелдігіне кепілдік береді;
- рұқсат етілген, егер ағындар адамға және қоршаған ортаға әсер етсе, онда денсаулығына жағымсыз әсер етпейді, бірақ адам іс-әрекетінің тиімділігін төмендетіп, дискомфортқа алып келеді. Рұқсат етілген әрекеттің шартын сақтау адамға және қоршаған ортада қайтымсыз жағымсыз үдірістердің дамуы мен пайда болмауына кепілдік береді;
- қауіпті, егер ағын рұқсат етілген деңгейден артып, адам денсаулығына жағымсыз әсер етсе, онда созылмалы әсердегі ауруларға алып келеді және техносфера мен табиғи орта элементтерін деградацияға алып келеді.
- өте қауіпті, егер күшті қуаты бар ағындар, адам өміріне зиян келтіреді және табиғи орта мен техносфераның қирауына әкеліп соқтырады.
Келтірілген төрт сипаттамалардың ішіндегі адам мекендеген ортаның адамдармен байланыстарын тек бастапқы екеуінен (комфортты және рұқсат етілген) көруге болады, ал басқалары (қауіпті және өте қауіпті) - адамдардың тіршілік етуі мен өміріне, сонымен қатар табиғи ортаның дамуына өте қауіпті.
1.2 2018 жылғы жұмыс қорытындылары бойынша облыс орта оқу ұйымдарындағы білім беру жүйесінің жағдайы
Павлодар облысы - бұл көп салалы өндірістік кешені бар Қазақстанның ірі индустрия орталығы. Өңірдің одан әрі дамуы үшін бізге тұлғаның басты функционалдық қабілеттерін меңгерген өмір сүрудің әртүрлі саласындағы білікті кадрлар қажет. Бұл ретте, функционалдық сауаттылық - қоғамдағы қоғамдық ахуалға байланысты екенін түсінеміз. Жоғары деңгей қоғамдағы әлеуметтік-мәдени жетістіктерін анықтауды көрсетіп, оның тұрақты дамуына кепілдік береді.
Өңірде аталған процестің оқу-әдістемелік, материалдық-техникалық қамтамасыз ету мазмұнындағы кешенді іс-шаралар өткізіледі.
Бұл ретте, облыс білім беру жүйесін қаржыландыру көлемі жыл сайын артып келе жатқанын атап өткен жөн. 2018 жылы білім беруді қаржыландыру көлемі 63,7 млрд. теңгені құрады. Бұл ретте, негізгі қаражатмыналарға жұмсалды: еңбекақы төлемдерінің құны 43,3 млрд. теңгені құрайды(68%); 3,56 млрд. теңге (6%) отын сатып алуға, коммуналдық қызметтер мен байланыс қызметтерін төлеуге шығындалады; 2,55 млрд. теңге (4%) интернаттық ұйымдар мен колледж оқушыларының тамақтануын ұйымдастыруға шығындалады, 1,7 млрд. теңге (2,7%) білім беру ұйымдарына күрделі және ағымдағы жөндеу жүргізуге бағытталған; 1,6 млрд. теңге (2,5%) колледж студенттерінің стипендияларын төлеу қорын құрайды; 1,2 млрд. теңге (2%) оқулықтар және т.б. сатып алуға жұмсалды.
Бірнеше жыл қатарынан балаларды мектепке дейінгі білім берумен қамтамасыз ету бойынша тұрақты көрсеткіш сақталуда. Қазір біздің алдымыздағы басты міндет балаларды ерте жастан мектепке дейінгі тәрбие және оқытумен қамту. Жалпы орта білім беру жүйесінде бастауыш және негізгі мектептер контингентінің өсу тенденциясы сақталуда. Мектептің алдында тұрған ең маңызды мақсаттардың бірі - бұл оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру. Яғни, мектеп бағдарламасына жан-жақты адамгершілік қызметті интегралдау қажет. Әр оқушы алған білімдерін практикада қолдана білуі тиіс. Теория күнделікті өмірдегі мысалдармен бекітілуі керек. Бұл тұлғаның әлеуметтік бағытын, сондай-ақ өскелең ұрпақ бойына өмірдегі прагматикалық көзқарасты қалыптастыру үшін маңызды.
Бүгінгі күні нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік бағдарламасында белгіленген негізгі міндеттер, техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің түбегейлі жаңа моделіқалыптастырылуда. Төртінші өнеркәсіптік революция шарттарында еңбек нарығын дамытудың дәстүрлі моделі көп өзгеріске ұшырайды. Алдағы уақытта көптеген мамандықтар өз қажеттілігін жоғалтады және жаңа мамандықтар пайда болады. Бізге экономиканың жоғары технологиялық салаларына арналған мамандар қажет болады, сол себепті оқу орындарына үнемі даму және қажет болған жағдайда қайта оқытуға дайын кәсіби мамандарды даярлауға басты міндет қойылады.
Цифрлық Қазақстан бағдарламасын іске асыру мақсатындаоблыста барлық қажетті инфрақұрылым құрылған. Білім беру ұйымдарын автоматтандыру оқу процестеріне ғана емес, сондай-ақ әкімшілік-шаруашылық процестерге де әсер етті, оның ішінде: қауіпсіздікті қамтамасыз ету, сабаққа қатысу есебі, тамақтануды ұйымдастыру, кітапханалық қызмет көрсету және т.б. Көзделген мақсаттар мен міндеттер ҚР білім және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасыніске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына сәйкес іске асырылуда.
Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде 422 мектепке дейінгі ұйым жұмыс істейді, оның ішінде 175 балабақша (168 - мемлекеттік, 7 жеке меншік), 247 шағын орталық (244 мемлекеттік, 3 жеке меншік). Үш жастан алты жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбие және оқытумен қамту 100%-ды құрайды. Ағымдағы жылы 2-3 жастағы балаларды қамту көрсеткіші -53,6%.1-ден 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгітәрбие және оқытумен қамту 39,5 мың баланы немесе 80,1%-ды құрайды, бұл 2017 жылғы тиісті кезеңдегі деңгейден 2,9%-ға жоғары.
Өткен жымен салыстырғанда мемлекеттік тілде оқытатын мектепке дейінгі мекемелер саны 24 бірлікке артты. Биылғы жылы олардың саны -257 (61%, шағын орталықтар - 192, балабақшалар - 65). Мемлекеттік тілде мектепке дейінгі тәрбиемен қамтылған ұлты қазақ балаларының саны 20,4 мың тәрбиеленушіні құрады (83,2%, 2017 жылы -77,3%). Мемлекеттік тілде тәрбиеленетін және оқытатын басқа ұлт өкілдерінің балаларын қамту 18,5%-ға артты, бұл өткен жылға қарағанда 5,1%-ға артық (2017 ж. - 13,4%). Баянауыл және Май аудандарында басқа ұлт өкілдерінің барлық балалары мемлекеттік тілдегі мектепке дейінгі ұйымдарында білім алады.Сонымен қатар, 2017 жылғы қазан мен 2018жылғы тамыз аралығында Баянауыл ауданының Майқайың кентінде (110 орындық), Шарбақты ауданының Шарбақты ауылында (60 орындық) балабақша ашылды. Болашаққа бағдар -рухани жаңғырубағдарламасын іске асыру аясында мектепке дейінгі ересек жастағы балалар үшін Өлкетану вариативтік компонент бағдарламасы әзірленген.
Бағдарламаның мақсаты өз елінің патриотты азаматын тәрбиелеу, Отанды, өзінің шағын Отанын сүюге, өз өлкесінің мәдени-тарихи салт-дәстүрлеріне, географиялық және табиғи ерекшеліктеріне деген қызығушылықтарын дамыту мақсатында 2018 жылғы 1 қыркүйектен Өлкетану курсын облыстың мектепке дейінгі ұйымдарының 376 ересек тобында 7123 бала зерделеуде. Жалпы облыстың мектепке дейінгі ұйымдарында 4610 педагог, оның ішінде 3 мыңнан аса тәрбиеші жұмыс істейді. Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде жұмыс істейтін 1500 аса педагогтың жоғары және бірінші санаты бар (32,6%). Арнайы жоғары және техникалық-кәсіптік мектепке дейінгі білімі бар педагогтар үлесі 52,9%-ды құрайды.
Облыста 362 мемлекеттік күндізгі жалпы білім беретін мектеп, сондай-ақ - дене тәрбиесі және спорт басқармасының қарамағында спортта дарынды балаларға арналған спорт мектеп-интернаты, Назарбаев Зияткерлік мектебі жұмыс істейді. Соңғы үш жыл ішінде шағын жинақталған мектептерді жабу есебінен мемлекеттік жалпы білім беретін мектептерді 41бірлікке қысқарту тенденциясы байқалуда (2016-2017 оқу жылында - 16мектеп, 2017-2018 оқу жылында - 16 мектеп, 2018-2019 оқу жылында - 9 мектеп). 2018-2019 оқу жылында 2016 жылдың көрсеткішін 5084 балаға арттырып, оқушылар контингенті 101460 баланы құрады (2016-2017 оқу жылында - 96376 оқушы, 2017-2018 оқу жылында - 98558 оқушы, 2018-2019 оқу жылында - 101460 оқушы).
Ауылдық жерлерде орналасқан мектептер саны қалалық мектептерге қарағанда 3,3 есеге кем. Бұл ретте, қала мектептерінің оқушылары ауылдық мектептермен салыстырғанда әлдеқайда көп(қала - 68908 адам, ауыл - 32552 адам). Облыста 15 мыңнан аса бала контингентімен 225 шағын жинақталған мектеп бар (62,4%). Шағын жинақталған мектептерде білім сапасын арттыру тірек мектептерін (ресурстық орталықтар) ашуға мүмкіндік береді. Ресурстық орталықтарды құру облыста 2011 жылдан жүзеге асырылады. Қазіргі уақытта 2 қалада: Екібастұз, Ақсу ққ. және 10 ауданда Тереңкөл, Ақтоғай, Павлодар, Шарбақты, Баянауыл, Железин, Ертіс, Аққулы, Май, Успен аудандарында ресурстық орталықтар ашылған. Ағымдағы оқу жылында 1,2,3,5,6,7,8 сыныптар жаңартылған мазмұн бойынша білім алуда, 2 пилотты мектепте (Павлодар қаласының № 39 ЖОМ, Баянауыл ауданының № 1 Майқайың мектебі) 4-сыныпта жаңа мазмұнды апробациялау жалғасуда.
Облыстың барлық жалпы білім беру мектептері бес күндік оқу аптасына көшті, сабақтың ұзақтығы 40 минутты құрайды. Үштілде оқытуды дамыту бойынша толық ауқымды іс-қимылдар жүргізу үшін облыста үш тілде білім беруді дамытудың жол картасы іске асырылады. 2018 жылы облыста көп тілде оқытуды енгізетін білім беру ұйымдарыныңсаны 170-тен 234-ке артты, оның ішінде республиканың пилотты мектептерінің тізіміне барлық 234 мектеп енді.
Көп тілде оқыту курсынан 955 пән мұғалімі өтті, оның ішінде 936-ы ағылшын тілінде оқыту және қосымша ақы алу құқығын беретін сертификат, 173 - А2 деңгейінде ағылшын тілін меңгеру сертификатыналды. 8 мыңнан аса пән мұғалімі жаңартылған білім беру мазмұнының бағдарламасы бойынша курстан өтті. 2018-2019 оқу жылында облыс мектептерінде 11мыңнан аса мұғалім жұмыс істейді. Мектеп мұғалімдерінің жалпы санынан 87,49%жоғары білімі бар. Жоғары және бірінші санатты мұғалімдер пайызы 64,5 %-ды құрайды. Аттестаттаудың жаңа форматы бойынша тестілеу рәсіміне жалпы білім беру мектептерінің 4602 мұғалімі қатысып, 3074 мұғалім біліктілік тестілеуден ойдағыдай өтті және санат алды (шебер-педагог - 103мұғалім, зерттеуші-педагог - 1298, сарапшы-педагог - 900, педагог-модератор -773). Жыл сайын алдыңғы қатарлы мұғалімдерді анықтау, қолдау және марапаттау, алдыңғы қатарлы тәжірибені тарату және педагог еңбегінің мәртебесін арттыру мақсатында Үздік педагог республикалық конкурсы өткізіледі. Ағымдағы жылы Павлодар облысының 4 қатысушысы үздік педагог атағына ие болып республикалық конкурстың жеңімпазы атанды. Жеңімпаздар Үздік педагог - 2018 төсбелгісін, құрмет грамоталары мен 1000 АЕК мөлшерінде ақшалай сыйақы алды. Білім беру ұйымдарында психологтардың жұмысын ұйымдастыру мәселесі маңызды болып табылады. Жалпы облыста 569 психолог жұмыс істейді. Ағымдағы жылы 400 - ден аса психолог республикалық, облыстық семинарлар, біліктілікті арттыру курстары арқылы біліктіліктерін арттырды. Оқулықтармен және оқу-әдістемелік құралдармен жарақтандыру көрсеткіші 100%-ды құрайды.
Жаңа үлгідегі кабинеттермен қамтамасыз етудің облыстық көрсеткіші 84%-ды құрайды. Мектепалдында тұрған маңызды мақсаттардың бірі оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру болып табылады. Әр оқушы меңгерген білімін тәжірибеде қолдануы тиіс.Теория шынайы өмірдегі мысалдармен бекітілуі тиіс. Бұл тұлғаның әлеуметтік бағыты, сондай-ақ өскелең ұрпақ бойында өмірге деген прагматикалық көзқарасты қалыптастыру үшін маңызды. Біздің оқушыларымыз 2007 жылдан бастап халықаралық зерттеулерге қатысуда.
Биылғы жылдың сәуір айында 4,8 сыныптың 1120 оқушысы және колледж студенттері TIMSS,PISA, ICILS ауқымды зерттеулерге қатысты. Ұлттық зерттеуге 88 жалпы білім беру мектебінің 6832 оқушысы қатысты. Өткен жылмен салыстырғанда ОЖСБ көрсеткіші жақсарған (4-сыныптар бойынша 14-орыннан 7-позицияға, 9-сыныптар бойынша 13-орыннан 8-ге, 11-сыныптар бойынша 11-позиция). Сонымен қатар, оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту деңгейін арттыру бойынша ұтымды шаралар қабылдау қажет, оқытуды ұйымдастырудың жаңа тәсілдері қажет. Дайын білімдерді көрсету оқу материалын меңгеру бойынша оқушыныңжеке жұмыс жасауына орын беруі тиіс.2018 жылы 3895түлек оқуларын аяқтады, олардың ішінде ҰБТ-ға 2709 немесе 69,5%қатысты, бұл 2017 жылға қарағанда 1,7%жоғары. ҰБТ орташа балы - 90,96 балл. 1161 түлек 100 балдан жоғары балл алды. 208 түлек Алтын белгі жалпы орта білім беру туралы аттестат иегері атанды.2018 жылы 1487 адам мемлекеттік білім беру грантының иегері атанды (2017 жылы - 1216 адам). Сонымен қатар, ағымдағы жылы өңірде сұранысқа ие педагогикалық, медициналық және техникалық мамандықтар бойынша жоғары және жоғары білімнен кейінгі білімі баркадрлардыдаярлауғажергілікті бюджеттен сомасы 65 млн. теңгеге 200 грант бөлінді.
Дарынды балаларды қолдау жүйесін дамытуға ерекше көңіл бөлінеді. Облыста 14 мамандандырылған жалпы орта білім беру ұйымы (контингенті - 5434): жаратылыстану-математика, қоғамдық-гуманитарлық, көп салалы, музыка, әскери және спорттық бағыттар бойынша оқытуды ұйымдастыратын лицейлер, гимназиялар, мектеп-интернаттар мен кешендер жұмыс істейді, оның ішінде қазақ тілінде оқытатын - 8, орыс тілінде - 1, аралас -4.2018 жылы Павлодар облысының оқушылары 212 медаль жеңіп алды, оның 53 - халықаралық және 159 республикалық деңгейде. 2018 жылғы республикалық олимпиадаға 82 оқушы қатысты, оның ішінде 41-і олимпиада жүлдегері атанды (2017 жылы - 55 жүлдегер).Жыл сайын облыстың құрама командасы республикалық мектеп олимпиадасының нәтижелері бойынша үздік олимпиадалық команда болыптабылады. 2018жылдың оқиғалары -Жас дарын арнайы мектебінің 11-сынып оқушысы Мұхаммед Әли Әмірдің Бразилиядағы математикадан халықаралық олимпиададағы алтын медалі, Білім инновация лицей-интернатының оқушысы Рахимов Темірланның Таиландтағы химия пәнінен халықаралық олимпиададағы қола медалі, Якутиядағы (Саха Республикасы) Халықаралық физика олимпиадасында дарынды балаларға арналған No8 лицей оқушысы Басов Ярославтың қола медалі. Облыстық бастамашыл жобалары жаратылыстану-математика циклі пәндері бойынша юниор олимпиадасы, Қ.И. Сәтбаев атындағы халықаралық олимпиада, Ә.Бектұров атындағы халықаралық химия олимпиадасы, мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған Жауқазын олимпиадасы, 5-6 сынып оқушыларына арналған кешенді олимпиада, жас математиктердің аймақтық турнирі болып табылады. Облыста балалар мен жасөспірімдердің дамуы мен ұйымдастырылған демалысын қамтамасыз ету үшін 87 қосымша білім беру ұйымы жұмыс істейді (47 мектептен тыс ұйым және 40 аула клубы). Оқу орындарының базасында әртүрлі бағыттар бойынша 4 мыңнан аса үйірмелер мен клубтар ұйымдастырылған. Оқушыларды қосымша білім берумен және мектепте сабақтан тыс уақытын қамтамасыз ету 98%-ды құрайды.2018 жылғы жазда облыста 776 сауықтыру лагері мен алаң жұмыс істеді (оның ішінде: 765 мектеп жанындағы және профильді, 11 қала сыртындағы лагерь).
М. Катаев атындағы облыстық Оқушылар сарайы қосымша білім беру орталығы болып табылады, онда 3,8 мың баланың қамтылуымен 300 студия мен үйірме жұмысы жүргізіледі.147 мектепте робот техникасының кабинеті, 325 мектепте шахмат үйірмелерінің жұмысы ұйымдастырылған.
Еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаев ұсынған "Рухани жаңғыру" бағдарламалық мақаласы, Туған жер бағдарламасын іске асыру шеңберінде тәрбие жүйесіне жаңа серпін берді, оның мақсаты патриотизмді, азаматтық жауапкершілікті және құқықтық сана-сезімді, руханиятты және мәдениетті қалыптастыру болып табылады. Тәрбие және білім кіші бағдарламасы шеңберінде 3 негізгі бағыт (Өлкетану, Азамат, Отаным-тағдырым) бойынша 65 жоба мен іс-шаралар (11 республикалық кіші жоба және 18 облыстық жоба, 22 республикалық және 14 облыстық іс-шара,) іске асырылады.2018 жылы білім беру басқармасы Н.Ә. Назарбаевтың Болашаққа бағдар: қоғамдық сананы жаңғырту бағдарламалық мақаласының негізгі аспектілерін іске асыруға бағытталған мазмұндағы тәрбие жұмысының тұжырымдамасы әзірленген.
2018 жылғы 1 қыркүйектен бастап, Менің Туым, ЭКОboom, Familyday, Адал friends, Бала-business, Шаңырақ тәрбие беру тұжырымдамасын іске асыру бастау алды. Облыстың оқу орындарында Рухани жаңғыру кабинеттерін ашу жылдың бастамашыл жобаларының біріне айналды. Қазіргі уақытта облыста Рухани жаңғырудың 65 кабинеті ашылды. Нұр Отан партиясы бастамашылық еткен Мектебіме тағзым жобасы екінші жыл қатарынан іске асырылуда. Жобаны іске асыру кезеңінде 2592 түлек жалпы сомасы 309 млн. теңгеге облыстың 298 мектебіне көмек көрсетті. 3,6 мыңнан аса оқушының қамтылуымен 218 әскери-патриоттық клуб жұмысы ұйымдастырылған. Облыстың 246 мектебінде меншікті мұражайлары мен мұражай бұрыштары бар. Мемлекет басшысының Ұлы даланың жеті қыры мақаласын іске асыру мақсатында біз кең ауқымды Ұлы дала мұрасы-Наследие великой степи жобасы бастау алды, сондай-ақ оқушылар қазақ халқының тарихын, мәдениетін, этнографиясы мен тұрмыс жағдайын тереңінен зерделеу үшін этноархеологиялық бағытты дамытуға бағытталған.
Жыл сайын әскери-патриоттық бағыттағы бұқаралық іс-шаралар саны артып келеді. Осылайша, Жас батыр, Сарбаз, Қыран, Жас ұлан әскери-қолданбалы спорт түрлері бойынша облыстық жарыстар, әскери даңқ мұражайлар конкурсы, сап түзеу және әндер байқауы, Туды тік ұста ту ұстаушы топтарының конкурсын өткізу дәстүрге айналды, оған 10,4 мың оқушы қатысады.Павлодар облысының әскери-патриоттық клубының құрама командасы Айбын халықаралық әскери-патриоттық жиынында бас жүлдені иеленді. Балалар туризмін дамыту аясында Павлодар облысында 2 қосымша білім беру ұйымы жұмыс істейді: Павлодар қаласының балалар-жастар экология және туризм орталығы (БЖЭТО) (қамту 3393 оқушы) және Ақсу балалар эко-техноорталығы (қамту -1761 оқушы). Мектептер жанындағы спорт залдарды тиімді пайдалану және бұқаралық спорттың қолжетімділігін арттыру мақсатында 348 білім беру ұйымы сабақтан тыс уақытта тұрғындарға спорт залдарды тегін ұсынады. Спортпен айналысатындарды қамту 10 мыңнан аса ересек тұрғынды құрайды. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдар желісі мен контингенті қысқарған, ағымдағы жылы олардың саны 379 тәрбиеленуші контингентімен 9қалған.
Соңғы үш жыл ішінде азаматтар отбасының тәрбиелеуіне 946 бала берілді, оның ішінде қамқоршылыққа, қорғаншылыққа - 664 бала, 98 бала патронаттық тәрбиеге, асырап алуға - 184 бала берілді. 395 бала туған отбасына қайтарылды. Баланы қабылдаушы отбасыларының саны өсті. Бүгінгі күні 40 бала 9 баланы қабылдайтын отбасында тәрбиеленуде. Облыста ерекше білім беруді қажет ететін 6452 бала (0-18 жастағы балалардың жалпы санының 3,4%-ы) тұрады, оның ішінде 1697 мүгедек бала (ерекше білім беруді қажет ететін балалардың жалпы санының 27,2%). Облыста ерекше білім беруді қажет ететін балаларды дайындау үшін 30 арнайы мекеме жұмыс істейді, оның ішінде 7 арнайы жалпы білім беретін мектеп-интернат, 7 арнайы балабақша, 4 психологиялық-медициналық-педагогик алық кеңес, 12 психологиялық-педагогикалық түзету кабинеті.
1.3 Балалар мен жасөспірімдердің психофизиологиялық ерекшеліктері
Жол - көлік оқиғаларына әкеп соқтыратын жолдардағы балалардың дұрыс жүріс - тұрысы жол қозғалысы ережелерін сақтаудың қажетті дағдыларын тәрбиелеудің жетіспеушілігімен де, баланың өзіне салынған себептермен де байланысты болуы мүмкін. Әртүрлі балаларда жолда қауіпсіз жүріс - тұрыс үшін маңызды ағзаның функцияларында, мысалы, Мұқият, қабылдау (жағдай, сигналдар), ескерту сигналдары мен қауіптілік сигналдарына тез және дұрыс жауап беру қабілеттілігінде айырмашылықтар байқалады. Өйткені, балалардың мүмкіндіктері олардың жас және жеке ерекшеліктеріне байланысты шектеулі, өмір процесінде немесе салғырттықпен пайда болады.
Бала дамуының әр кезеңіне педагогикалық әсер етудің әр түрлі формаларына деген сезімталдық тән. Демек, қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын тәрбиелеу бойынша жұмыстың формалары мен әдістері жас кезеңдеріне сәйкес болуы тиіс.
Баланың өсуі-қоршаған ортаны шолу үшін елеулі кедергі. 6 жасында-110 см жуық, бірақ тұрған көлік құралдарының салдарынан балаға жолда не жасалып жатқанын байқамайды, сонымен бірге ол көлік жүргізушілеріне өздері байқамайды.
6 жасында бала дыбыс көзін дәл анықтай алмайды. Шашыраңқы жағдайда балалар дыбыстарға жиі назар аудармайды. Бала автомобильдің немесе басқа сигналдың дыбысын естімеуі мүмкін, өйткені ол оларды ажырата алмайды, ал оның үнемі назарының жоқтығынан.
Балалардың назары таңдаулы және көбінесе жеке объектілерге бағытталған. Ол қауіпті болатын заттарда емес, қазіргі уақытта оны көбірек қызықтыратын заттарда да, балалардың дыбыстық сигналын қабылдау жылдамдығы ересектерден әлдеқайда көп.
Бала көбінесе жалпы қалыптасуға бағытталатыны белгілі және кем дегенде ережелерді басшылыққа алады. Балалар үлкендер сияқты ұжымдық бағдарға тән, жаяу жүргіншілердің ережелерді бұзуының (мысалы, бағдаршамның қызыл сиг - на өту) тоқтығы жаяу жүргіншілердің бірінің арандатушы қамқорлығына байланысты екендігі дәлелденді. Стильді сезім деп аталады: басқалармен бірдей өзін ұстау. Бұдан басқа, балаларға эмоциялар көп көңіл бөледі: қуаныш, таңқалу, олар ұшырауы мүмкін қауіп туралы ұмытуға мәжбүр ететін нәрсеге қызығушылық.
Жиі балалар үлкен қиындықпен көрген жол - көлік жағдайына дұрыс баға бере алады және тез арада шешім қабылдай алмайды, автомобильдің қозғалыс жылдамдығын осы автокөлік одан болатын қашықтықпен өлшей алмайды. Олар жүргізуші мінез-құлқының барлық мүмкін нұсқаларын болжай алмайды. Оның үстіне, төтенше жағдайда, және жалпы, бала шұғыл таңдау алдында қойылған жағдайларда: қалай істеу керек, ол қауіпсіз қауіп, қорғалмаған жағдайға оңай түседі, ол жай ғана жоғалады.
Бала үшін жағдай қиын болған сайын, оған шешім қабылдауда ақыл-ой мен жылдамдық көрсеткен сайын, баланың орталық жүйке жүйесінде тежелу соғұрлым күшті дамиды. Осылайша, тұйық шеңбер дамиды: жағдай қаншалықты қауіпті болса, бала баяу және дұрыс шешім қабылдамайды. Осы қиындықтардың көпшілігін тек мектеп жасына дейінгі балалар ғана емес, мектеп оқушылары да бастан кешуде.
Статистикалық деректерді талдау балаларға шабуыл жасаудың 95% - ы қайталанатын, типтік жағдайларда 30-да жүретінін көрсетті. Балалар да, жүргізушілер де, ата - аналар да біледі және болжай алмайды.
Жасалған қателер жиі қайталанады, себебі 200 қатенің бірі ғана "қорқытып" жазаланады. Қалған 199 адамның санасында рұқсат етілген немесе тіпті дұрыс әрекет ретінде бекімейді. Осылайша, жалған және қауіпті дағдылар мен әдеттер қалыптасады және бекітіледі. Орташа алғанда 400 қателіктің бірі дөңгелектің астында қаза табуына немесе ауыр жарақат алуына әкеп соғады. Бірақ мұндай арақатынас балалардың жол-көлік жарақатының жоғары деңгейіне әкеледі.
Жолда жасырын қауіптер туралы түсініктерді меңгермеген балалар күн сайын "эксперимент қояды". "Егер жаяу жүргінші жылдамырақ болса, ал автомобиль оң және баяу жүрер еді, онда..."және т.б. ЖКО - ға түсуді нақты қателерді жасау, болжаудың, тәжірибенің болмауы, дұрыс шешім қабылдау, қауіпті өзін-өзі тану салдары ретінде қарастыру керек. Нәтижесінде ЖКО - ның себебі - жол қозғалысы ережелерін білмеу және жолда жүріс-тұрыс дағдыларының болмауы.
Көше мен көлік-бұл қоршаған ортаның элементтері, балалардың игеруі өз ерекшелігіне ие. Балалар үшін жеке тәжірибе маңызды. Бірақ қымбат және тран-спортпен жағдайды бала жеке өзі "бағалай алмайды", ал жол-транш - спорт оқиғаларының салдары және жеңіл кесу немесе күйік-бір ғана емес. Жол-көлік оқиғасы-бұл трагедия, бұл жағдайда баланың "жеке" тәжірибесіне жол берілмейді және қоғам жинақтаған тәжірибеге ауыстырылуы тиіс.
Арнайы зерттеулерде балалардың ересектерден басқа жол арқылы өтетіні анықталды. Ересек адамдар жүріс бөлігіне жақындап, қалыптасқан жағдайды бақылап, бағалайды. Балалар тек жолдың шетіне келіп немесе сонда болғанда ғана бақылауды бастайды. Нәтижесінде баланың миы ақпаратты өңдеуге және әрекетке дұрыс команда беруге үлгермейді. Балалар жиі өз мінез-құлқының қауіпсіздігін асыра бағалайды. Сонымен қатар, балалардың тәуекелге дайындығы қыздарға қарағанда көп дәрежеде тән, сондықтан да ЖКО-да олар 2 есе жиі түседі. Ересектерден айырмашылығы балаларда өзіндік қауіпсіздік сезімі төмендеген.
Жиі жол арқылы өту мүмкіндігін күтуде балалар шыдамдылық танытады. Олардың шыдамды күту уақыты әр түрлі факторларға байланысты: мінез-құлқы, физикалық жағдайы, қозғалу мақсаты мен жеделдігі, мінез-құлықтың қозғалыс жағдайларына бейімделуі.
Баланың мінез-құлқы оның табиғи мәліметтеріне байланысты емес. Назар әлі де нашар бөлінеді: балалар тек бір бағытта ғана көрінеді,оларда әлі де "туннельді көру", әсіресе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz