Ежелгі Мысырдың діні

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ

География факультеті

Туризм кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Мысыр мемлекетінің туристік обьектілері

Орындаған 3 курс студенті ____________ Алимкулова Ж. Р. .

Ғылыми жетекшісі ___________________ Алиева Ж. Н.
(қолы, күні)

Норма бақылаушы ____________________ Төлемісова С. С.
(қолы, күні)

Қорғауға жіберілді ____________________ Ердавлетов С. Р.
Кафедра меңгерушісі (қолы, күні)

Алматы, 2008

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Мысыр туралы жалпы мағлұмат
1. Географиялық орны,
климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..4
2. Экономикалық жағдайы халқы, тілі, діні, салт-
дәстүрі ... ... ... ... ... ...6
3. Мысырдың дамуының тарихи
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .7
1.4 Ежелгі Мысырдың
діні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..9

2. МЫСЫР МЕМЛЕКЕТІНІҢ ТУРИСТІК РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ РЕСУРСТАРЫ..10
2.1 Мысырдың ірі қалаларына
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 10
2.2 Мысыр теңізінің рекреациялық
ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...17
2.3 Тарихи туристік объектілер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
3. МЫСЫР МЕМЛЕКЕТІНІҢ ҚАЗАҚСТАНМЕН ТУРИСТІК
БАЙЛАНЫСЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.1 Мысыр мемлекетінің туризм статистикасының
көрсеткіші ... ... ... ... ..30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .40

Кіріспе

Мысыр Араб республикасы – демократиялық мемлекет. Мемлекеттік дін
ислам болып саналғанымен, бұл мемлекетте дін таңдау бостандығы бар.
Мемлекетті алты жылға халықпен сайланатын президент басқарады. Заңды билік
Ұлттық Жиынға жатады. Оның мүшелері жиналыспен, ал кейбіреулерін
президенттің өзі сайлайды.
Мысырлықтардың 80%-на жуығы бұрынғы перғауындар дәуірі
Мысырлықтарының тікелей ұрпақтары болып саналады.
Халықтың басым бөлігі ауыл шаруашылығымен айналысады. Өндірістің
негізгі түрлері бұл – текстильді және өндірістік, сонымен қоса ауыл
шаруашылығын өңдеу. Ақша келу арналарының негізгісі болып туризм саналады.

Мысырдың кереметтерінің бірі бұл – Ніл өзені. Нілдің оңтүстігінен
солтүстігіне қарай перғауындар дәуірінің маңызды ескерткіштері орналасады.
Каир аумағында: Гизада орналасқан Әлемнің қазіргі уақытқа дейін
сақталған Жеті кереметтерінің бірі – Мысыр пирамидалары, Саккара – патша
некрополі;
Орталық Мысырда: керемет базары бар Эль-Минья қаласы, Гебель мәдениет
ескерткіші, Эхнатон қаласының қалдықтары сақталған – Тель-Эль-Амарна
археологиялық қазбалар орны, Ніл дамбасының керемет көрінісі ашылатын –
Ассуит қаласы;
Жоғарғы Мысырдағы: ХVІІІ әулет кезеңінде мемлекет астанасы болған –
Луксор, Сфинкстер аңғары, Карнак, Патшалар аңғары, Ханшайымдар аңғары,
қолөнершілер қаласы – Дир-Эль-Медина;
Бұларға қоса көптеген ежелгі грек және римдік өркениеттер
ескерткіштері, копттік және православиелік діндерінің, ислам мәдениетінің
ескерткіштері бар.
Ал табиғи байлықтармен танысатын болсақ, Мысырда 21 ұлттық парктер
бар.
Рас Мухаммед ұлттық паркін – теңіз жағалауы аймағы, Ақ шөл, Нассер
өзені және тағы басқа табиғи ескерткіштерін тамашалауға болады.

1 Мысыр туралы жалпы мағлұмат

1.1 Географиялық орны, климаты
Ғасырлар бойы Мысыр әлемнің әр бөлігінен келген монархтар мен
ақсүйектер үшін нағыз туристік Мекке болған. Миллиондаған саяхатшылар
Мысырға келген. Олардың ішіндегі ең әйгілілері осында өздерінің мемлекет
және Ніл туралы қызықты жолдамаларын қалдырған: математик Евклид, географ
Страбон, жазушылар – Гюстав Флобер және Агата Кристи, Лоренс Дорелл және
Форстер. Тіпті жаулап алушылар да бұл мемлекеттің сұлулығына төтеп бере
алмаған. Ұлы Ескендір бұған Александрияны сыйлаған, археологтары Ежелгі
Мысырды тапқан. Наполеон, жорығы кезінде өзінің әскеріне: Солдаттар, осы
пирамидалардан сендерге қырық ғасыр көз салып тұр деп айтқан.
Қазіргі кезде Мысыр Араб Республиксы деп аталатын мемлекеттің
жерінде, ежелде ең қуатты және құпия, ғасырлар және мыңжылдықтар бойы өз
замандастарын магнит тәрізді тартқан өркениет пайда болды.
Еуропа және Америкада тас дәуірі кезеңінде, аңшылықпен адамдар
тіршілік етіп жүргенде, Ежелгі Мысырлық инженерлер Ұлы Ніл бойымен
ирригационды құрылыстар жүргізген, Ежелгі Мысыр математиктері Ұлы
пирамидалардың негізінің квадраты мен иілу бұрышын есептеген, Ежелгі
сәулетшілер ұлылығын уақыт та жеңе алмайтын ғажайып храмдар тұрғызған.
Бүгінгі Мысыр – Африканың солтүстік шығысында орналасқан ірі араб
мемлекеті. Оның территориясының жартысы – Синай түбегі, Азияда орналасқан.
Екі континент аралығындағы шекара Суэц каналы арқылы өтеді. Мемлекеттің
ауданы 1 001 449 шаршы шақырым. Оның 96%-ын шөл, 4%-ын ғана Ніл
жағалауындағы егістік жерлер алып жатыр.
Солтүстіктен оңтүстікке қарай 1 025 шақырым және шығыстан батысқа
қарай – 1 240 шақырым.
Елді солтүстігінде Жерорта теңізі, шығысында Қызыл теңіз шайып жатыр.
Ландшафттың бес негізгі түрі бар – Ніл аңғары, Ніл дельтасы, Аравия шөлі
(15 000 жыл бұрын онда тропиктік ормандар болған), Ливия шөлі және Синай.
Ніл дүние жүзіндегі ең ұзын өзен. Оның ұзындығы бастауынан
есептегенде 6 400 шақырым.
Ежелде Геродот Мысыр – Ніл сыйы деп атаған. Ұлы өзен аңғары Судан
шекарасынан, оңтүстіктен 1500 шақырымға солтүстікке қарай, Жерорта теңізі
жағалауына қарай ағады. Ніл Шығыс Аравия шөлін батыс Ливия шөлінен бөліп
тұрады. Ніл бойындағы өмір сызығы оңтүстігінде 1 шақырымнан, Каир
ауданында 20-25 шақырымға дейін жетеді.
Ніл Африканың Ұлы көлдерінен бастау алып, өзінің жолында мыңдаған
шақырым шөлден және батпақтан өтіп, кей жерлерде жай ағып, кей жерлерде,
бөгеттерде ағысын күшейтіп ағады.
Хартумда екі Ніл бірігеді: шығыстан ағатын Көк Ніл және оңтүстіктен
ағатын Ақ Ніл.
Көк Ніл Тана өзенінен ағып шығады (теңіз деңгейінен шамамен 1800
метр). Одан өзен Тассиат сарқырамасынан өтіп оңтүстік шығысқа қарай ағады.
Содан соң бастауынан 1372 метр төмен жатқан, Оңтүстік Суданның ыстық
жазығына түсер алдында, ұзындығы 644 шақырымнан асатын үлкен доға жасап
Эфиоп тау тізбегін кесіп өтеді.
Көк Нілдің қатты ағысына қарағанда Ақ Нілдікі баяулау, ол әрең
сезіледі. Бұған басты себеп оның 1 609 шақырым бойы 73 метрге түсетіні.
Ауқымы кең мезгілдік батпақ. Седлаға келгенде, өзен үнемі өзгеріп
отыратын торға айналады. Ніл бойымен экспедиция құрған римдік Нерон
императоры заманынан 1899 жылға дейін Седл өзен бойымен жоғары көтерілгісі
келгендерге өте алмайтын бөгет болып келеді. 1899 жылдан кейін онда бір
қалыпты фарватер салды.
Өзеннің солтүстігінде, жері ең құнарлы және мыңжылдықтар бойы бүкіл
Мысыр экономикасы үшін маңыздылығы жоғалмаған, Ніл дельтасы орналасқан.
Каирден 965 шақырым қашықтықта Асуан плотинасының салынуы дельта
жерлеріне үлкен қауіп төндіруде. Ол өте құнды илдің жоғарыдан келуін
бөгеттеп қалады. Екінші жағынан, судың келуін қадағалау жыл бойы суару
жағдайын тудырды. Осының арқасында кей аймақтарда жлына үш рет егін жинауға
болады.
Мемлекет астанасы – Африканың ірі қаласы Каир. Ол ежелде болған
Гелиополис және Мысырлық Вавилон, Ортағасырлық Фостат жерлерін басып отыр.
Бұл Африкалық континеттің ең үлкен қаласы. Мұнда Мысыр өркениетінің 5
мыңжылдықтың мәдениеті жетістіктері жиналған.4
Өсімдік жамылғысы және жануарлар әлемі. Көп түрлі дәнді дақылдар мен
мақта көп тараған. Ағаштар арасында ерекше орынды құрма пальмасы алады.
Жағалауларда кезінде папирусты даярлау үшін пайдаланылатын, ал қазіргі
уақытта түрлі себеттердің және тағы басқа заттарды жасауға қолданылатын
қамыс өседі. Үй жануарлары – түйелер, есектер, өгіздер, қойлар және
жылқылар. Жабайы жануарлар әлемі бай емес. Жабайы қабандар, түлкілер,
гиеналар және шибөрілер өте сирек кездеседі. Улы жыландар, бүйелер және
сарышаяндар көп таралған. Құстардың 300 ге жуық түрі кездеседі. Ніл балыққа
бай.6

Климаты. Жерорта теңізі жағалауында Мысырлық климат субтропикалық,
қалған территорияда тропикалық шөл болып келеді. Территорияның үлкен
бөлігінде жылдық жауын-шашын мөлшері кемінде 100 мм, ел солтүстігінде –
Жерорта теңізі жағалауында 200-400 мм. Каирдегі орташа жылдық жауын-шашын
мөлшері – 290 мм. Шөлді аймақтарда жаңбыр бірнеше жылда бір рет жаууы
мүмкін.
Мысырда 2 климаттық маусымы бар: ыстық – мамырдан қыркүйекке дейін
және суық – қазаннан сәуірге дейін (орташа ауа температурасы елдің
солтүстігі мен оңтүстігінде әр түрлі болады).8

1.2Экономикалық жағдайы, халқы, тілі, діні, салт-дәстүрі,
Халқы. Халқының саны шамамен 63 миллион адам. Мысыр халқының 43%
қалаларда тұрады. Каирде шамамен 18 миллион адам тұрады. Мемлекеттің 99%
арабтар құрайды. Алайда мысырлықтар антропологиясы 3 топтан құрылады:
семитохамиттер (мысырлықтар) – 90%, бедуиндер, нубийлықтар. Мысырдың халық
тығыздығы шамамен 1 шаршы шақырымға 58 адамнан, бірақ негізінен Дельта және
Ніл аңғарларында халық тығыз орналасқан (1 шаршы шақырымға 1663
адамнан).12
Діні. Халықтың 90% ислам дінін уағыздайтын (негізінен суниттер),
қалған 10% христиан дінін уағыздайтындар. Бұлар коптік, гректік
провославиелік шіркеулер, католиктік шіркеулер.13
Тілі. Тілі Мысырдың мемлекеттік діні - семиттік хамиттік тіл тобына
жататын – араб тілі. Каирде, Жоғарғы және Төменгі Мысырда өзіндік
диалектілері бар. Ағылшын, француз және бербердік тілдер кең таралған. 7
Ақшасы. Ақша бірлігі – Мысырлық фунт. Фунт 100 пиастрлерге бөлінеді.
Жергілікті ақша келесі түрде кездеседі: Мысырлық фунт банкноттары: 100, 20,
10, 5, 1; пиастр банкноттары: 50, 25; тиындар: 20, 10, 5. американдық
долларды шамамен 3,5 Мысырлық фунтқа айырбастайды.7
Салт-дәстүрлері. Мысырлықтардың өмір ағысына мұсылман діні үлкен әсер
етеді. Мысалыға, күніне бес рет муэдзин адамдарды намазға шақырады. Ал
рамадан айында түн күнге айналады. Мұсылмандар күнімен ораза ұстап,
оразасын күн батқаннан кейін ғана ашады. Бұл уақытта қоғамдық өмір тоқтап
қалады деуге болады. Мемлекеттік мекемелер тек 10.00 ден 14.00 ге дейін
ғана жұмыс жасайды.
Мысырлықтардың ұлттық киімдерінің ерекшеліктері адам назарын тыс
қалдырмайды. Бұл тек ауылдық жерде емес, сонымен қатар қалада да үлкен
көрініс тапқан. Мысырлықтар кең пішілген көйлектерді киеді, қарапайым
адамдар көбіне ақ түстісін, ал әйелдар керісінше, қара түсті киімдер киеді.
Әйелдер шашты жауып жүретін, паранджаның бір түрін – хиджаб және ұзын және
кең – галабея көйлегін киеді.
Мысыр қалалары. Хургада, Шарм эль Шейх, Макади Бэй, Сафага, Эль Гуна,
Эль Кузейр, Марса Алам, Таба, Нувейба т.б 4

1.3 Мысырдың дамуының тарихи кезендері
Мысыр тарихында төрт негізгі кезеңдер байқалады. Олардың әрқайсысынан
керемет материалды мәдениет ескерткіштері қалған.
Оның біріншісі – б.з.д. ІV ғасырға дейін созылған перғауындық кезең.
Келесі болып б.з. ІV ғасырына дейінгі грек-римдік кезең келеді.
Салыстырмалы аз уақытқа созылған, екі жарым ғасырға – византиялық кезең.
Оны тағы копттық деп атайды. Ең соңғы кезең, мемлекет тарихының VІІ
ғасырында басталып әлі күнге дейін созылып келе жатқан - исламдық кезең.
Ежелгі Патшалық кезеңінде (б.з.д. 2700-2200) біздің заманымызға дейін
құрылым ретінде немесе үйілген тастар ретінде жеткен, үлкен және кіші
көлемді жүздеген пирамидалар салынған. Біздің күнімізге дейін жеткен жалғыз
әлемнің 7 кереметтерінің бірі үш Ұлы пирамидалар – Хеопс, Хефрен және
Микерин, Каирдың қала маңындағы Гиза платосында орналасқан.
Біртұтас манолиттен қашап алынған дүние жүзіндегі ең үлкен мүсін -
үлкен Сфинкс осылармен көршілес орналасқан. Пирамидалардың жан-жағындағы
платоның барлығы – үлкен некрополь. Мұнда перғауындардың жақын туысқандары
мен байлар жерленген.
Орта Патшалық кезеңінде (б.з.д. 2040-1785) сәулет және бейнелеу
өнерінің қайта жаңғыру дәуірі болып келеді. Барлық жерлерде сарайлар мен
храмдар салынады. Жаңа Патшалық кезеңіне (б.з.д. 1550-1070 жж) Карнактағы,
Луксордағы, Абу-Симбелдегі, Абидостағы және Фивтағы Патшалар даласындағы
керемет храмдарды жатқызуға болады.
Фил аралдарындағы храмдық комплекс Эдуфу және Дендерамен қосып алғанда
Птоломейлер кезеңінің ең жақсы сақталған сәулет құрылыстарының бірі.
Мысыр тарихының грек-римдік кезеңінде эллиндік әлемнің орталығы болған
Александрияда да ежелгі сәулет өнерінің керемет түпнұсқалары сақталған.
Мұнда христиандық Каирдегідей византия кезеңінің керемет ескерткіштері
бар. Ал мешіттер салуымен ерекшеленетін исламдық мәдениетімен исламдық
Каирде танысқан жөн. 10

• Б.д.д 3150-2925 жж. Тиндық кезең, І және ІІ әулеттер. Жоғарғы және
Төменгі Мысырдың бірігуі. Астанасы: Мемфис
• Б.д.д. 2700-2200 жж. ІІІ және VІ кезеңдері аралығында өмір сүрген
Ежелгі патшалық. Саккарада және Гизадағы пирамидалар құрылысы.
• Б.д.д. 2200-2040 жж. VІІ және Х әулеттің бірінші аралық кезеңі. Аз
зерттелген.
• Б.д.д. 2040-1785 жж. ХІ-ХІІ әулеттің Орта патшалық кезеңі. Өнер және
өркениеттің дамуы. Астанасы: Фивы
• Б.д.д. 1785-1552 жж. Екінші аралық кезең, ХІІІ әулет. Гиксостардың
басып кіруі.
• Б.д.д. 1552-945 жж. Жаңа патшалық, ХVІІІ- ХХІ ге дейінгі әулет. Жаулап
алу дәуірі және ұлы храмдар құрылысы. Ең атақты перғауындар: Аменхотеп,
Эхнатон, Тутанхамон, Сети І, Рамсес ІІ.
• Б.д.д. 945-656 жж. ХХІІ және ХХV әулетке дейінгі үшінші аралық кезең.
• Б.д.д. 672-332 жж. Соңғы кезең. ХХVІ әулет. Парсылықтардың Мысырды
жаулап алуы.
• Б.д.д. 332-27 жж. Эллинистикалық немесе Птоломей дәуірі. Ұлы
Александрдың Мысырды жаулап алуы. Александрияның қалануы.
• Б.д.д. 27- б.д. 395 жж. Римдік дәуір. Клеопатра өлімі және хрисиан
дінінің таралуы.
• 395-641 жж. Византиялық дәуір.
• 640 Мұсылман дәуірінің басталуы. Ескі Каир Мысырдың астанасы болып
қабылданады.
• 661-1171 жж. Омейяд, Аббасидтер, Тулунидтер, Фатимидтер әулетінің билік
ету кезеңі.
• 1240-1517 жж. Мәмлүктердің билік басына келуі.
• 1798 ж. Бонапарт экспедициясы.
• 1805 ж. Қазіргі дәуір. Мұхаммед Алидің соңғы әулетті орнатуы.
• 1952 –19 53 жж. Республиканың қалыптасуы. 15

1.4 Ежелгі Мысырдың діні
Ежелгі Мысырдың діні – бұл өте қызықты және көп түрлі құбылыс. Бұлар
фетишизм және тотемизм, политеизм және монотеистік ойлар, теогония және
космогония, көптүрлі мифтер, қабір өмірі туралы түрлі тұжырымдар, бүл
діннің этикамен, ғылым және өнермен өзара қарым-қатынас мәселелері,
перғауынды құдайға теңеу және т.б.
Құдайлар Ежелгі Мысырлықтар үшін қалалардың, номдардың,
басқарушылардың, өзіндік культтің, тәртіп пен заңдардың ғана жаратушысы
емес, сонымен қатар қолөнерді және өнерді, жазу мен санауды, ғылым мен
магияны тудырушысы ретінде есептеледі. Иероглифтік жазу құдай сөзі
ретінде түсінік қалыптасқан және де мұнда үлкен орын Тот құдайына
берілген. Ол жазудың жаратушысы, әдебиет пен жазушылардың қамқоршысы
болған.
Патшаларының құдайдың құдыретті күшіне Мысырдағы халықтың қаншалықты
сенетндігі пирамидалардан байқауға болады.
Мысырда ежелде дін болмаған. Әрбір номда және қалада жеке құдайлар
пантеоны болған. Бірақ құдайлардың Ұлы пантеонын әр түрінде барлық жерлерде
құрметтеген. Эннеада – негізгі 9 құдай, біздерге ежелден белгілі
космогондық жүйе. Атум барлық тірі жанның бастапқы және мәңгі бірлігінің
билеушісі ретнде есептеледі. Гелиопольдік аңыз бойынша, Атум өзін-өзі
жаратқан және ол бастапқы хаостан – Нуннан пайда болған. Атуммен қоса
алғашқы тау пайда болды. Өзін-өзі ұрықтандырып, ауызынан егіз-құдайларды –
ауа – Шуды және су – Тефнутты туған. Атумның қолдары бұл – Хатор (аспан)
әйел-құдайы. Атумның екіжақты тәжі ― Жоғарғы және Төменгі Мысырлықтарға
билігінің белгісі.
Перғауын Мысырлықтар үшін Күн құдайының баласы ретінде, сонымен қатар
мемлекеттің берекесі және өркендеуі символы ретінде саналған. Соған
байланысты ол, мысалыға, жерге егін егетін кезде алғашқы болып соқа салған.
Бұнысымен ол Ніл аңғарына, қамқоршшысы құдайлары атынан жерге қуат
берген.
Мысырлық мемлекеттің орталықтандыруының күшейюі, сол уақытта орталық
чиновник қызметін қоса жергілікті бір құдайға қызметші болып істейтін
абыздың билігінің күшейюіне әкелді.
Перғауындарға - жаңа құдайларға, үлкен мөлшерде құрбандық шалынып,
олардың құрметтеріне керемет храмдар салынған. Культ және ритуалға көптеген
қаражаттар жұмсалынды. Оған мысал, бұл ― құдайға теңестірілген билеушілерді
жерлеу үшін салынған алып пирамидалар.
Ежелгі Мысырлықтардың анимистік сенімдері бойынша, өлімнен кейін
адамның жанының әрекеті түрліше болған. Ба (адам басымен бейнеленетін
құс) – аспанға күнге қарай ұшып кетеді, ка адам денесінде қалады, сонымен
қоса, дененің жақсы сақталғандығына қабір өміріндегі жанның жағдайы және
қайта туылу тікелей байланыстырылатын. Дәл осы себептен перғауын дененсін
мұқият бальзамдап, ка үшін барлық жағдайларды жасаған. Қауіпсіздікті
сақтау үшін денені сенім және даңқтың символы ретінде есептелетін алып
пирамида тереңдігіне жасырған.
Мысырлық құдайлардың көптеген зооморфтық жақтары болған. Гор сұңқар
басымен, Себек – қолтырауын, Бастет – мысық басымен бейнеленген. Көптеген
жануарлар киелі деп есептелінген: өгіз, қолтырауын, мысық, жылан, ибис және
т.б.
Оған мысал ретінде Мемфисте табынатын киелі өгіз – Апис культі.
Өгізді киелі деп есептеу үшін оған тән бірнеше қасиет болуы керек. Апистің
өлімінен кейін абыздар ұзақ аштықтан кейін жаңа Аписті іздестіруді
бастайды. Оның маңдайында ақ үшбұрыш, мойнында сұңқарға ұқсайтын және
жанында айға ұқсайтын таңбалары болуы керек. Мемфисте Апис храм алдындағы
қорада өмір сүреді және де сонда оған табынушылардан құрбандықтарын
қабылдайды. ХІХ династияның басқару уақытына дейін әр өгіздің өзінің қабірі
болатын. Кейін Рамсес ІІ олардың барлығы ортақ некропольде – Серапеумде
жерлеуге бұйрық береді.
Саккарада киелі құстар - ибистер некрополі бар. Жер өңдеушілерге
көрсететін көмегі үшін ежелгі Мысырлықтар оларды да киелі деп санаған.
Фивта қолтырауын культі болған. Ол қолға үйретіліп, сырғалар мен
сақиналармен әшекейлендіріліп, барлықтарынан құрбандық қабылдайтын болған.
Бірақ, Геродоттың айтуы бойынша, Мысырдың барлық қалаларнда қолтырауынды
киелі жануар деп есептемеген. Бұған мысал ретінде Элефантин қаласы. Мұнда
қолтырауын етін тіпті тағам ретінде қолданған.
Мысырлық дінде мысықтарды аса құрметтеген. Мысық - Бастет құдай-әйел
құрметіне жылы күн шуағының белгісі болған. Оның культі әсіресе Төмеңгі
Мысырда дамыған. Бубаст (қазіргі уақытта Зигазиг қаласы) қаласында Бастетке
арналған храм бар. Мысықтың киелі болғандығы соншалықты, оның абайсыздан
өлімі адамды өлім жазасына кесуге дейін апарады. Бени-Хасанда бальзамданған
мысықтардың көптеген мумиялары табылған.www.egypt.com

Амон – Фив қаласынық қамқоршысы, ауаның және егіннің құдайы, әлемді
жаратушы; адам басымен, кейде өгіз немесе қошқар басымен, екі тісті тәжімен
және қолында ұзын скипетрмен бейнеленген.
Анубис – шибөрі немесе жабайы ит бейнесіндегі құдай (кейде шибөрі немесе ит
басты адам), өлілердің қамқоршысы.
Апис – күнді дискі бар, өгіз бейнесіндегі құнарлылықтың құдайы. Кебір
кезеңдерде Апис Оссиристің жанының бейнесі ретінде есептелген.
Атон – күн құдайы, сәулелері ашылған алақандармен аяқталатын күн дискі
түрінде бейнеленген.
Бастет – махаббаттың, бақыттың, мейрамдардың әйел-құдайы; Мысықтың немесе
арыстан басты, қолына себет ұстаған әйел ретінде бейнеленген. Кейде үлкен
отырған мысық бейнесінде жасалынған.
Бес – екіқабат әйелдердің, жыландарды қуатын, қуаныш пен бидің құдайы;
арыстан басты ұсқынсыз гном бейнесінде болған.
Гор – аспан және жарықтың құдайы, жердегі Гордың тұлғасы болып есептелетін
перғауындар билігінің қамқоршысы; екі тісті тәж киген, бүркіт басты адам
ретінде бейнеленген. Осиристің және Исиданың баласы ретінде, кей
жағдайларда саусағын сорып жатқан нәресте бейнесінде болған.
Гордың ұлдары – төрт қамқоршы-әруақ, адам (Амсет), бабуин (Хапи), шакал
(Даму-теф) және қаршыға (Кебексенуф) басты. Қабірде канопте орналастырылған
өлген адамның ішкі құрылыстарын қорғайды.
Имхотеп – сәулетшілер, ғалымдар, жазушылар, дәрігерлер қамқоршысы. Оны
тізесінде паирус қағазы бар отырған адам ретінде бейнелейді.
Исида – құдай-ана, Осиристің қарындасы және әйелі; сйыр мүйізді, маңдайында
күн дискі, қолында папирус бұтағы бар әйел.
Осирис - әр жылы өліп қайтадан тірілетін табиғаттың құдайы, кейін өлілер
әлемінің құдайы және өліліердің соты. Сақалы, бүгілген қолында скипитрі
және қамшысы бар адам мумиясы ретінде бейнеленген.
Пта – бастапқыда жаратушы-құдай және Мемфистегі өлілер құдайы. Бинттелмеген
басы мен қолында темір таяғы болған, шындық белгісі ретінде пайдаланылатын
иероглифте тұрған мумия.
Ра – Гелиополистегі күн құдайы, кейін Фивтегі Амонмен теңестірілген. Бүркіт
басты, күн дикісі бар адам.
Тот – айды, даналықтың, жазудың және санаудың құдайы. Ибис немесе ибис
басты адам ретінде, сонымен қатар бабуин ретінде бейнеленген. Жазу мен
ғылымның негізін салушы ретінде жазушылар мен ғалымдардың қамқоршысы.
Хатхор – махаббат пен тағдырдың, аспанның әйел-құдайы. Перғауындардың
күтушісі және алыс елдердің билеушісі. Сиыр немесе сиыр мүйізді, кейде бір
ғана құлағы бар әйел бейнесінде көрсетілген.
Хапи – Ніл құдайы. Оны қолында су құйылып жатқан ыдыстары бар адам ретінде
бейнелеген. http: ru.wikipedia.orgwiki

2. МЫСЫР МЕМЛЕКЕТІНІҢ ТУРИСТІК РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ РЕСУРСТАРЫ
2.1 Мысырдың ірі қалаларына сипаттама

Каир
Мысыр Араб Республикасының астанасы, Африканың солтүстігіндегі
мемлекет.
Каирдың территориясында болған қалалардың ең ежелгісі бұл - Пер Хапи
ен Он. Ол қазіргі Каир Гелеополис ауданының орнында орнасласқан. Каирге
жақын жерде Ежелгі Мысырлық мемлекеттің астанасы – Мемфис қаласы болған.
Каирге таяу жерде, Гизада, Мысырлық перғауындардың жерленген жерлері,
б.з.д. ІІІ мыңжылдықтың басында салынған пирамидалар бар. Қазіргі Ескі Каир
территориясында б.з.д. V ғасырда қала-қорған – Вавилон тұрған. Византиялық
басшылық кезінде Вавилон Мысырдың әкімшілік орталығына, Шығыстағы христиан
дінінің орталығына айналған. Б.з.д. 41 жылы арабтар Вавилонды жаулап алып,
араб басшыларының резиденциясына айналдырды. Оны Ал-Фустат деп атады. Араб
тілінен аударғанда лагерь мағынасын береді. Ал-Фустат бірнеше
жүзжылдықтар бойы Мысырдың алғашқы мұсылмандық астанасы болып қала берді.

Каирдің өзіндік тарихы ливиялықтар Фустат қаласын басып алып, оның
орнына Каир қаласын қалағаннан басталады. Аңыз бойынша бұл уақытта аспанда
араб астрологтары Әл-Кахира (Жеңісті) деп атайтын Марс өте жарық болып
көрініп тұрды. Сондықтан қалаға Әл-Кахира деген атау берілді.
Х ғасырдың аяғында-ақ Каир Шығыстың ең ірі қалаларының бірі болып
саналды. 1046-1049 жылдары Мысырға келген парсылық саяхатшы Назири Хуфу сол
кездегі Каирдың толық сипаттамасын қалдырды. Оның айтуы бойынша, Каир 20
мыңдай үйлері бар ірі қала болған. Үйлердің көбісі бес және алты қабатты
болып келетін және де бір-бірінен скверлермен және бақтармен бөлініп
тұратын. Үйлердің оюланған есіктері қызыл ағаштан болатын. Бірақ үй ішінде
киім сақталатын сандықшалардан басқа зат болмайтын. Бай үйлерде ыдыс-аяқтар
жиі мыстан жасалған. Барлық үйлер халиф иелігінде болып, ай сайын жалға алу
пұлы жиналып отырған. Саяхатшы айтуы бойынша, Каирде 20 мыңнан астам зат
сататын лашықтар. Ал тауарлар мен сатылатын жидектер мен көкөністер саны
таңғаларлықтай көп болған.
Назири Хуфу күміс баспалдақтары бар алтын тақ тұрған халиф сарайын
өте көркем суреттеген. Сарайға 12 мың құлдарды қосқанда 30 мың адам сиятын
болған. Түнге қойылатын күзетшілер саны мыңға жуық болған.
1200-1300 жылдары Каир Шығысытың ең ірі мәдени және сауда орталығына
айналды. 1300 жылдары оның тұрғындарының саны 1 миллион адамнан асты.
Француз елшісімен бірге Мысырға келген монах, Жан Тьено Каирді
Парижден үш есе үлкен деп жазған. Тағы да басқа францискиандық монах
Каирді теңдесі жоқ, 14 мыңға жуық мешіті, тар көшелері, 20 мыңнан астам
сауда лашықтары және 500 мың көшеде су сататын сатушылары, ал Нілде Венеция
мен Генуя кемелерін қосқандағы кемелері бар деп айтқан.
ХVІІІ ғасыр аяғынан европалық державалар арасында Мысыр үшін көптеген
дау-дамайлар жүрген. 1798 жылы император Наполеон Александрия тұсында 30
мыңдық армиясын жинап, 21 шілде күні пирамидалар тұсында болған шайқаста
жеңіп, Каирді жаулап алды. Бірақ ағылшын адмиралы Нельсонмен шақайста
жеңіліс тапқан соң және Каирдағы көтерілісен кейін француздар елді, оның
астанасын тонап өз елдеріне қайтты. Мысыр ұзақ уақытқа Англияның отары
болып қалды. Тек 1922 жылы ғана ол патшалық аталып, ағылшындық протекторат
жойылды. 1952 жылы 23 шілдеде Тәуелсіз офицерлер ұйымы Фарук патшаны
тағынан құлатып, жаңа үкіметті қалыптастырды. Енді Каир перзиденті және
парламенті бар республикаға айналған Мысыр астанасы.
Каирды мыңдаған минареттер қаласы деп атайды. Қазіргі таңда мұнда 400
жұмыс істеп жатқан мешіті бар. Олар негізінен Ескі қалада орналасқан.
Ең көне мешіт бұл – 641 жылы Ал-Фустатта салынған Амбра ибн әл-Аса
мешіті. Бұл мешіт бүкіл Африка континентінде салынған ең алғашқы мешіт.
Оның ежелгі күмбездерін бірнеше қатар діңгектер тіреп тұрады. Солардың
ішінде ең әйгілісі бар. Аңыз бойынша Амурға Меккеден Мұхаммед пайғамбардың
өзі жіберген діңгек. Мәрмалы бетінен оны айнала қалған із бар. Аңыз бойынша
бұл пайғамбардың діңгекті Фустатқа ұшқысы келмегені үшін қамшымен сабаған
ізі дейді. Тек қамшымен ұрғаннан кейін бұл діңгек бағынып, бағыттаған жаққа
ұшқан.
Қаланың басты мешіттері бұл Тулуна (ІХ ғ), Әл-Азхар (Х ғ) және Әл-
Хәкім (ХІ ғ). Сол заманда бұл мешіттер намаз уақытында Каирдің бүкіл
мұсылмандарын сидыратын. Әл-Азхар мешіті өзінің Арабтық Шығыстың тарихы мен
мәдениетін зерттеу үшін өте құнды болып есептелетін 60 мыға жуық кітаптар
мен 15 мыңдай қолжазбалары сақтаған кітапханасымен әйгілі.
Каирдің тарихи ескерткіштерінің бірі бұл - Моккатам тауларында
орналасқан - Цитадель. Мұны 1176 жылы Салах ад-Дин сұлтаны салған.
Цитадельде орталық орныда Мұхаммед Али мешіті орналасқан. Цитадельдің тағы
бір көрнекілігі бұл қазіргі уақытта мұражайға айналған – патшалар сарайы.
1
Цитадельге жақын жерде өлілер қаласы - некрополь, мұсылман
зираттары орналасқан. Мұнда зираттардың көптеген аллеялары және көшелері
бар.
Ескі Каирдің сауда орталығы болып Хан-әл-Халили (Алтын Базар)
саналады. Мысырлықтар бұны Шығыстағы ең ежелгі және әйгілі базары деп
айтады. Ол туралы бірінші мәліметтер 1292 жылы жазылған. Алтын базар
көптеген жүзжылдықтар бойы өзінің шығыс ортағасырлық бейнесін сақтап
қалған. Мұнда алтын бұйымдардың түрлері, мыс ыдыстардың түр-түрі, кілемдер,
піл сүйегінен, ағаштан, теріден жасалған заттар және т.б. заттар сатылады.
Хан-әл-Халили Каирдан тыс жерлерде де әйгілі. Ол ежелгі сауда көшесі –
Мускида орналасқан.
Каирдің барлық жерлерінде ескі үйлер кездеседі. Бірақ Хан-әл-Халили
базары және Әл-Азхар мешіті тұсында олар өте көп шоғырланған. Тар көшерелде
оюлы балкондары, терезелері түрлі түсті шынымен өрнектелген үйлер
салынған. Аулаларында фонтандары бар.
Каир орталығында, Әл-Тахрир алаңында, әйгілі Мысырлық мұражай
орналасқан. Мұнда әлемдегі ешқандай мұражайда кездеспейтін экспонаттар
көрсетілген. Мұнда мүсіндерді, саркофагтарды, рельефтерді, Мысырлық
перғауындар мумияларын қосқанда 100 мыңға жуық экспонаттар бар.
Каирдың қазіргі заманғы орталығы болып - Әл-Тахир алаңы саналады.
Мұнда 14 қабатты ғимаратта үкіметтік мекемелер орналасқан. Әл-Тахир
алаңынан Каирдың магистралі – Сүлеймен паша көшесі басталады. Мұның бойына
көптеген жабық балконды керемет үйлер, ірі дүкендер және мейрамханалар мен
кинотеатрлар салынған.
Әл-Тахир алаңынан фешенебельді көше Каср ан-Ниль Аль-Эзбекийаның
солтүстігіне апарады. Сквер маңында 1869 жылы Суэц каналының құрылысының
аяқталуы қарсаңында ашылған Опера театры бар. Опера театрының алдындағы
Ибрахим-пашаның қола мүсінінен Әл-Гумхурийа алаңына тірелетін Әл-Гумхурийа
көшесі созылады. Алаңда соңғы Мысырлық патша Фаруктың резиденциясы болған
Абдиндік сарай орналасқан. Қазір оның бір қанаты әскер, ал екіншісі
азаматтық мұражайларға берілген. Вокзал алдындағы алаңда Рамсес ІІ
көшесінде перғауынның мүсіні орнатылған.
Әл-Тахир алаңының маңында, Ніл жағалауында каирлық фешенебелді
отельдері Шеферд, Семирамис, Хилтон-Нил орналасқан. Ніл жағажайы өте
көркем және оның бойында 20 шақырымға Жаңа бульвар созылып жатыр.
Өзенде Гизира және Рода аралдары бар. Гизира аралында – әсем бақтар,
мұражайлар, спорттық клубтар, үлкен аквариум орналасқан. Мұнда көптеген
елдердің елшілігі бар. 187 метрлік мұнарадан қаланың керемет көрінісі
ашылады.
Рода аралы оңтүстікке қарай орналсқан және Гизира секілді жағажаймен
көпір арқылы жалғанған. Оның оңтүстік жағалауында 715 жылы Сулейман
халифімен салынған Нілдегі су мөлшерін өлшейтін құрал орналасқан. 2
Нілдің аралдармен және шығыс бөлікпен көпір арқылы жалғасқан батыс
жағалауында Солтүстік Африкадағы ең күшті зоологиялық бақ орналасқан. Мұнда
африкалық фаунаның барлық өкілдерін кездестіруге болады.
Батыс жағалауының шығысқа қарағанда өсімдік жамылғысы бай болып
келеді. Мұнда өзен бойында көптеген парктер, үйлер айналасында бақтар
өсіріліп безендірілген. Көптеген Мысырлық үкіметтік мекемелер, сонымен
қатар Мысырдың жоғарғы заң органы – Халықаралық жиын да осы жерде
орналасқан. Бұл аймақ Гренд-сити деп аталады. Мұнда өте бай адамдар тұрады.
Үйлердің төмеңгі қабаттарында Лондонның, Париждың, Нью-Йорктың сауда
үйлерінің дүкендері орналасқан.
Батыс жағалауда сонымен қатар ірі жоғарғы оқу орындары шоғырланған.
Каирда 4 университет бар. Олардың бастысы – дәрігерлерді, агрономдарды,
экономистерді, инженерлерді, юристерді, мәдениеттанушыларды даярлайтын Каир
университеті. Университет алдындағы скверде Мысырлық мүсінші Махмуд
Мұхтардың Оянып жатқан Мысыр атты мүсіні орнатылған. Өте ірі тұтас
асуандық тастан сфинкс және ұзын көйлек – малойе киген әйел ойылған. Әйел
бір қолымен сфинкске тіреліп, екінші қолымен бетіне жабылған орамалды жұлып
тастап жатқан күйінде бейнеленген. Сфинкс – Мысырдың мыңжылдық символы, ал
әйел керемет болашақты көрсетеді.
Пирамидалар Ежелгі Мысырдың керемет ескерткіші. Ең әйгілі пирамидалар
тобы Каирге таяу, Нілдің батыс жағалауындағы Гиза деген жерде шоғырланған.
Гизаның тоғыз пирамидалары арасында ең танымалылары бұл – Хеопс, Хефрен
және Микерин. 5
Каир қаласындағы Cataract Pyramids Resort отелі.
Орналасуы: Бұл отель Гизада, пирамидалар маңында орналасқан.
Номерлер саны: 400 номер
Номерде: Стандартты номерде: кондиционер, спутниктік TV, телефон,
тоңазытқыш, сейф, ванна бөлмесідушдәретхана.
Тамақтану: Таңғы және кешкі ас
Отельде: 11 мейрамхана және бар, бизнес-орталық, бассейн, фитнес-орталық,
шаштараз, дүкендер, ақша айырбасы, автокөліктерді жалға беру.
Спорт: теннис, сквош
Балалар үшін: балалар алаңы

Александрия
Мысырдың екінші ірі қаласы. Ол Каирден солтүстік-батысқа қарй 225 км
жерде орналасқан. Александрия б.д.д. 332-331 жылдары, Александр
Македонскиймен Жерорта теңізінің жағалауында, Ракода ауылының орнында
негізі қаланған. Александр жаңа қаланы өзінің сәулетшісі Денократқа
жоспарлауға бұйырды. Қаланың бастапқы жоспары қазіргі уақытқа дейін
сақталып келген: ұзын негізгі магистральдар теңіз жағалауына параллель
орналасқан, ал кіші оны жолдар тік бұрыш жасап қиып өтеді. Птоломейлар
тұсында қала Мысыр астанасы және эллинистік мәдениеттің, сонымен қатар ерте
христиан дінінің ірі орталықтарының бірі болған.
Ежелде Фаростық маяк тұрған жерде қазіргі уақытта Кайт-Бей форты
орналасқан. Маяктың қалған бөлшектерінен ХV ғасырда Ашраф сұлтан дөңгелек
мұнаралы мұсылман мешітін салған. Қарама-қарсы жағалауда б.д.д. ІІ ғасырда
грек-Мысырлық стильде Анфушидің жартасты қабірлері салынған. Жерасты
комплексінің қабырғаларын мәрмарға, алебастр және ағашқа ұқсатып бояған.
Рушди ауданындағы Птоломейлер кезеңінің (б.д.д. ІІ ғ) төрт қабірі бүгінгі
күнге дейін керемет сақталған. 1901 жылы Эль-Андоуште Рас эль-Тин сарайының
кіреберіс жерінде Птоломейлер дәуірінің тағы бес қабірін тапқан.
Александриядағы мешіттер ішінен ең көріктісі болып Эль-Афоуш ауданында
орналасқан Абу эль-Абас эль-Морш саналады.
Каирден Александрияға дейін поезбен 2,5 сағатта, жеңіл көлікпен – 3,5
сағатта жетуге болады. Каирден Александрияға ұшақтар аптасына екі рет
қатынайды.
Александрияда қонақтар талғамына түрлі дәрежедегі 20 қонақ үйі,
көптеген көлік және туристік компаниялары, ұлттық және трансұлттық банктер
бөлімшелері, мейрамханалар, кафетерийлер ұсынылады.26
Александрия қаласындағы Helnan Palestine отелі
Орналасуы: Отель Александрияның орталығында, Жерорта теңізі жағалауында,
керемет Монтаза паркінде орналасқан
Номерлер саны: 217 номер, олардың
195 – superior
5 – deluxe
4 – junior suites
10 – corner suites
2 – presidential suite
1 – pent house
Номерде: Стандартты номерде (superior): кондиционер, телефон, ванна
бөлмесі, интернет, спутниктік TV, телефон, тоңазытқыш, фен, барлық
номерлерде балкон бар.
Отельде: 3 мейрамхана, 5 кафе және бар, бассейн, шаштараз, сұлулық салоны,
дүкендер, бизнес-орталықтар, дәрігер, көлік жалдау, ақша айырбастау
пункті, өзінің жағажайы бар.
Спорт: теннис, су спорт түрлері.29

Исмаилия

Қала Саид Порты және Суэц аралығында орналасқан. Бүгінгі күні мұнда
500 мың адам өмір сүреді. Кезінде бұл қала Тимсах – қолтырауынды деп
аталған. Бұл атау маңындағы қолтырауындары бар көлдің атымен аталған. Қала
негізі канал салыну кезінде қаланған және де Исмаил пашаның қол асытна
берілген. Қала кейін паша құрметіне аталынып кеткен. Исмаилия Суэц
каналының астанасы саналады . Өйткені қазіргі уақытта мұнда Суэц
каналының Әкімшілігі орналасқан. Ол үшін Тимсах көлінің жағалаунда
көпқабатты ғимарат салынған. Суэц каналының құрылыс компаниясының директоры
Фердинанд де Лессепс құрылыс жұмыстары толық аяқталғанға дейін осы қалада
тұрған. Фердинанд де Лессепс құрылыс жұмыстары кезінде орындарынан
көшірілген адамдар үшін салған қаласы ағаштары, парктері, ірі алаңдары, кең
көшелері бар үлкен саябаққа ұқсайды. Сол дәуірден қалағандары бұл – жылы
түстерге боялған, тамариндер және эвкалипт көлеңкесінде тұрған өрнектелген
керемет үйлер. Егер сіздер қаланы екі бөлікке бөліп тұрған темір жолдың
арғы бетіне өтсеңіздер, сіздер Мысырдың әр қаласында кездесетін кедей
үйлерін кездестіресіз.
Қолтырауынды көлінің жағалауында қонақ үйлер мен пансионаттар
орналасқан. Соңғы уақытта бұл қалаға көптеген Мысырлықтар келетін болған.
24

2.2 Мысыр теңіздерінің рекреациялық ресурстары

Қызыл теңіз
Қызыл теңіз солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай 1932 км-ге
созылған. Ені 352 км. Теңіз ауданы 460 мың шаршы шақырым, су көлемі 201 мың
куб.км, ал орташа тереңдігі 440 метр. (максималды – 3039 м). Биологтар
тұжырымы бойынша теңіз атауы Trichodesium erythraceum - бір жасушалы
балдырларының маусымдық көбеюі әсерінен судың қызарғанынан пайда болған. Ал
тарихшылардың ойынша, бұл атауды оған мөлдір суынан қызыл таулар бейнесін
көріп, үлкен әсер алған саяхатшылар берген. Қызыл деп ол еуропалық
тілдерде аударылады. Ал иврит тілінде ол Ям Суф - қамысты деп аталады. Ол
мүмкін Суэц шығанағының қамысты тоғайларына байланысты қойылған.
Солтүстігінде теңіз Синай түбегімен таяз - Суэц және терең - Эйлат
шығанақтарына бөлінеді. Оңтүстігінде теңіз Адендік шығанақпен Баб-эль-
Мандеб бұғазы арқылы қосылады. Теңіз түбі таулы және тегіс емес.
Қызыл теңіз рифті – Адендік шығанақ, Қызыл теңіз және Эйлаттық
шығанақ арқылы Өлі теңізге өтетін Афро-Сириялық жарылысының бөлігі. Рифт
Африка және Аравияның екі жаққа айырылу жері болып табылады. Олардың
айырылуы осыдан 20 миллион жыл бұрын басталған және қазіргі уақытта жылына
0,5-2 мм жылдамдықпен жылжиды.
Қызыл теңіз Әлемдік мұхитының ең тұзды теңізі болып есептеледі.
Мұндағы судың 1 литрінде – 41 грамм тұз бар. (Қара теңізде – 18 г, Балтық
теңізінде – 5 г). Жылына теңізге 100 мм атмосфералық жаун-шашаын түседі,
алайда судың булануы 20 есе көп – 2000 мм. (Бұл теңіз бетінен күн сайын
жарты сантиметр судың буланып кетуі).
Егер құрылықтан судың келуі болмаса су жетіспеушілігі тек Адендік
бұғаздан толықтырылып отырады. Баб-эль-Мандебтік бұғазда бір уақытта Қызыл
теңізге құятын және шығатын ағыстар бар. Жылына теңізге құятын су мөлшері
кіретін суға қарағанда 1000 куб.км-ге артық. Қызыл теңіздегі судың толық
алмасуына бар болғаны 15 жыл керек.
Алда айтылғандай теңіздің орташа тереңдігі 400 м, ал Баб-эль-
Мандебтік бұғазда 200 м-ден аз, ені сәйкесінше 280 және 20 км. Ішкі теңізді
мұхитпен жалғайтын мұндай тар жол мұндағы суалмасуды тежеп, өмірге қауп
төндіруі мүмкін. Осылайша Қара теңіз бен Жерорта теңізінің суалмасуының
жетіспеушілігінен, тек кішкене ғана беткі қабатында оттегі бар және барлық
жануарлар мен өсімдіктер осында тіршілік етеді. Теңіздің тереңірек
қабатында күкірттісутегі патшалығы, мұнда тек бактериялар тіршілік ете
алады. Қыста су беті суып, тығыздығы артып, ауырлап төмеңге түседі. Ал
беткі қабатын тереңдіктен жылы сулар көтеріледі. Жазда теңіз бетінен су
буланып, қалған су тұздылығы арта түсіп, ауырлағаннан төмен түседі. Оның
орнына тұздылығы аздау су көтеріледі. Осылайша жыл бойы теңіздегі
интенсивті араласу нәтижесінде жыл бойы температурасы да, тұздылығы да
бірдей болады. Осыдан астыңғы қабаттарға оттегі, ал үстіңгілерге пайдалы
заттар беріледі. Құрылықтан су келмегендіктен (өзендер және жаңбыр
ағындылары), су әрқашанда мөлдір және таза болады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.