Бұрандалы қосылыстардың бөлшектері
Жоспары
І. Кіріспе бөлім. Бұрандалы
қосылыстар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .3
1.1. Бұрандалы қосылыстарды
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Бұрандалы қосылыстардың
бөлшектері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 6
2. Негізгі бөлім. Бөлінетін және бөлінбейтін
біріктірулердің көріністерін
салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.1.Шпилькалық
қосылыстар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13
2.2.Шпилькалық қосылыстарды
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .24
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..25
І. Кіріспе бөлім. Бұрандалы қосылыстар
Машинаның бөлшектері мен тораптары бірімен-бірі әр түрлі тәсілмен
қосылады. Сол тәсілдердің барлығын ажырамайтын қосылыс және ажырамалы
қосылыс деп екі түрге бөлуге болады.
Бөлінбейтін қосылыс деп бөлшектерді бұзусыз ажыратуға келмейтіндей
етіп біржола қосуды айтады.
Оған үш түрлі қосылыс жатады: бөлшектерді пісіру немесе дәнекерлеу
арқылы қосу, заклепка – тойтарма шегемен қосу және бөлшектерді бірімен-
бірін нығыздап жылжымайтындай етіп қосу (керілісті қосылыс).
Бөлінетін қосылыстар арқылы қосылған бөлшекті тез арада бөлшектеп
қайта жинауға болады, олар бірімен-бірі бұрандалы бөлшектер немесе сына мен
штифттер, шпонкалар арқылы қосылады.
Бұрандалы қосылыстар деп, болттың, винттің, шпильканың, гайканың және
т.б. бекіту бөлшектерінің көмегімен қосылатын ажырамалы қосылыстарды
айтамыз. Мұндағы винт дегеніміз бұрандалы сырық; болт қалпақшалы винт;
гайка – бұрандалы тесігі бар кілтпен қамтылатын пішінді бөлшек; ал шпилька
– екі жағы да бұрандалы сырық.
Бұранда тілінген бөлшектің пішіні бойынша конусты бұранда және
цилиндрлі бұранда болып екі түрге бөлінеді. Цилиндрлі бұранда көп таралған.
Конусты бұрандалар көбінесе тұрбаларды жалғастырғанда қолданылады. Өйткені
олар тығыздықты жақсы қамтамасыз етеді.
Бұрандалар профилі бойынша үшбұрышты, тікбұрышты, трапециялы, жұмыр
және т.б. болып бөлінеді.
Винт сызығының бағыты бойынша оң және сол бұранда болып бөлінеді. Оң
бұрандада винт сызығы солдан оңға қарай жоғары, ал сол бұрандада оңнан
солға қарай жоғары жүреді. Оң бұранда кеңінен таралған. Сол бұранданы
арнайы жағдайларда ғана колданады.
Бұранда сызықтарын өзара параллель етіп бірнешеуін қатар жүргізуге
болады және ондай бұрандаларды көп кірісті бұрандалар деп атайды. Олар
бұранда сызығының кіру санына байланысты бір кірісті, екі кірісті, үш
кірісті және т.б. болып бөлінеді. Бір кірісті бұрандаларды кесу оңай және
арзан, сондықтан олар техникада көп қолданылады. Барлық бекіту бұрандалары
бір кірісті болып келеді. Ал көп кірісті бұрандалар тек жүк көтеретін
винттерде қолданылады, себебі олардың пайдалы әсер коэффициенті жоғары
келеді.
1.1. Бұрандалы қосылыстарды есептеу
1.1-сурет.
Бұранданың геометриялық параметрлері: - бұранданың сыртқы
диаметрі, яғни бұранда орамының сыртқы төбелері арқылы жүргізілген цилиндр
диаметрі; - бұранданың ішкі диаметрі, бұранда орамының ішкі табандары
арқылы жүргізілген цилиндр диаметрі; - бұранданың орта диаметрі;
- гайка мен винт орамы жанасатын профильдің жұмыс биіктігі; -
қадам; - бұранда жүрісі, бұл гайканың бір айналу кезіндегі жылжу
шамасын көрсетеді. Бір кірісті бұранда үшін =; көп кірісті
бұранда үшін , мұндағы - кіру саны; - профиль бұрышы; -
көтерілу бұрышы.
. (1.1)
Бұранданың параметрлері мен оның дәлдік шектерінің өлшемдері
стандартталған.
Бұрандалардың негізгі түрлері. Бұрандалы винттер пайдалану
қажеттілігіне қарай бекіту бұрандалары және қозғалыс немесе күш беретін
бұрандалар болып бөлінеді.
Бекіту бұрандалары бөлшектерді қосу қажетіне арналған, ал олардың
профилі үшбұрышьы етіп жасалады. Бекіту бұрандалары: метрлік – негізгі
бекіту бұрандасы; Трубалы бұрандалар – төбелері мен ойықтары дөңгелетілген
үшбұрышты; жұмыр; ағаштарға арналған винттердің бұрандасы.
Қозғалыс немесе күш беретін бұрандалар (жүріс бұрандалары):
тікбұрышты; трапециялы симметриялы; трапециялы симметриясыз, немесе
сүйеніш.
Бұрандалардың профилін таңдап алу. Көптеген факторлармен анықталады,
олардың ішіндегі маңыздылары беріктік, технологиялылық және бұрандадағы
үйкеліс күштері. Айталық, мысалы, бекіту бұрандасының беріктігі және бекіту
бөлшектерін өздігінен бұралудан сақтандыру үшін үйкеліс күштері жоғары
болуы керек.
Қозғалыс немесе күш беретін бұрандаларда тозуды азайтып, п.ә.к.
көтеру үшін үйкеліс күштері аз болуы керек. Беріктік олар үшін көп жағдайда
винт жұбының өлшемдерін анықтайтын басты критерий болып табылмайды.
Осы көрсеткіштері бойынша бұрандалардың профильдерін салыстырайық.
Винт сырығы бойымен әсер ететін өстік күш , бұранданың орамдары
бойымен таралған гайканың реакциясымен теңдестіріледі. 3.5-суретте бұл
реакция профиль сызығына перпендикуляр қадалған күшпен шартты түрде
алмастырылған.
және үйкеліс күші ,
мұндағы - нақты үйкеліс коэффициенті; - бұрандадағы
келтірілген үйкеліс коэффициенті:
. (1.2)
Бекіту метрлік бұрандасы үшін және ; трапециялы симметриялы
жүріс бұрандасы үшін және ; жүріс сүйеніш бұрандасы үшін
және ; тік бұрышты бұранда үшін және . Сонымен бекіту
метрлік бұрандасындағы үйкеліс күштері жүріс бұрандаларындағы үйкеліс
күштеріне қарағанда 15...12( - ке үлкен.
Бұранданың кесілуге беріктігін қимасы бойынша есептейді (алда
көрсетіледі). Үшбұрышты бұранда үшін тең , трапециялы - ,
тік бұрышты - . Демек, бұранда қадамы бірдей болғанда, үшбұрышты
профильді бұранда тікбұрышты профильді бұрандадан шамамен екі есе берік.
Осы жағдайды ескере отырып, негізгі бекіту бұрандаларын үшбұрышты профильді
етіп, ал жүріс бұрандаларын тікбұрышты немесе оған жақын етіп орындайды.
Метрлік бұранда. Стандарт бойынша метрлік бұрандалар ірі және ұсақ
қадамды болып бөлінеді. диаметр бірдей ұсақ қадамды бұрандалар ірі
қадамды бұрандалардан қадамның мәнімен ажыратылады. Мысалы, 14мм
диаметр үшін ірі қадам 2 мм-ге, ал ұсақ қадам 1,5; 1,25; 1; 0,75 және 0,5
мм-ге тең. Ұсақ қадамды бұрандалар төмендегідей болып белгіленеді: М12х1,5
(1,5 – қадам шамасын мм-мен көрсетеді), ал ірі қадамды бұрандалар М24.
Қадам азайған кезде сәйкес бұранданың биіктігі және бұранданың көтерілу
бұрышы ((1.1)-формуланы қара( азаяды, ал ішкі диаметр өседі.
ішкі диаметрдің өсуі винт сырығының беріктігін жоғарылатады, ал
көтерілу бұрышының азаюы бұрандадағы өздігінен тежелуді арттырады (алда
көрсетіледі). Осы себептерге байланысты ұсақ қадамды бұрандаларды
динамикалық күш түскен қосылыстарда (өздігінен бұралуға бейім), сонымен
қатар қуыс жұқа қабырғалы және ұсақ бөлшектерге қолданады (авиация, дәл
механика, радиотехника және т.б.).
Трубалы бұрандалар қосылыстың тығыздығын қамтамасыз ету үшін
қолданылады. Ұсақ қадамды болып келеді. Дюйммен өлшенеді. Конусты трубалы
бұранда қосылыстың жоғары тығыздығын қамтамасыз етеді. Конусты бұранданың
цилиндрлі бұрандаға қарағанда дайындалуы қиын. Қазіргі уақытта трубалы
бұрандалардың орынына ұсақ қадамды метрлік бұрандалар қолданылады.
Жұмыр бұранда негізінен үлкен динамикалық күш әсер ететін винттерде,
сондай-ақ көбінесе жиі бұралып алынатын өрт және гидравликалық
арматураларда кеңінен қолданылады. Сонымен бірге электр лампасының
патронында, противогаздарда және т.б. пайдаланылады.
Ағаштарға арналған винттердің бұрандасы. Бұл бұрандалардың
конструкциясы әр түрлі материалдардан дайындалған бөлшектерде бұранданың
бірдей беріктігін қамтамасз етеді. Мысалы, ағаш бөлшектің бұрандасы үшін
кесілуге есептік өлшем , ал металдан жасалған винттің бұрандасы үшін -
. (.
Тікбұрышты бұранда трапециялы бұрандамен қолданыстан ығыстырылып
шығарылды.
Трапециялы бұранда симметриялы және симметриясыз профильді етіп
жасалады. Симметриялы бұранданы күш екі жаққа бағыттылған жүк винттерінде
қолданады. Симметриясыз бұранданы күш бір жаққа бағыттлаған жүк винттерінде
қолданады және тірек бұранасы деп атайды. Пайдалы әсер коэффициентін
жоғарылату үшін және винттерді фрезерлі бұранда станоктарында дайындау үшін
бұранданың тірек жағының көлбеулік бұрышын 30 етіп алады.
1.2. Бұрандалы қосылыстардың бөлшектері
Бөлшектерді қосу үшін болттарды (гайкалы винттерді), винттерді,
гайкалы шпилькаларды қолданады.
Болтты қосылыстың артықшылығы: қарапайым және арзан, себебі қосылатын
бөлшектерге бұранда кесуді қажет етпейді. Қалыңдығы шамалы бөлшектерді
және, сонымен қатар материалы бұранданың беріктігін қамтамасыз етпейтін
бөлшектерді қосу үшін қолданылады.
Болтты қосылыстың кемшілігі: екі қосылатын бөлшекте гайка мен винт
қалпақшасы орналасатын орын болуы керек; гайканы бұрағанда винт қалпақшасын
бұралып кетпуі үшін ұстап тұру керек; бұйымның массасын өсіреді және сыртқы
келбетін бүлдіреді.
Винттер мен шпилькаларды болтты қою мүмкін емес немесе тиімді емес
болған жағдайларда қолданады. Мысалы, гайка орналасатын орын болмағанда,
бөлшек қалыңдығы үлкен және т.б.
Егер бөлшек жиі бұралып кіпетін және жиі бұралып алынатын болса, онда
оны болттар мен немесе шпилькалармен бекіту керек, себебі, винттер
бөлшектегі бұранданы бүлдіруі мүмкін.
Гайканың немесе винт қалпақшасының астына шайба қояды. Бұл шайба егер
бөлшек гайкаға қарағанда беріктігі шамалы материалдан (пластмассадан,
алюминийден, ағаштан және т.б.) жасалған болса, гайканың бөлшекті жаншып
тастауын болдырмайды. Сонымен қатар бөлшектердің таза бетін гайканы
бұрағанда жырылып қалудан сақтайды; тесіктің үлкен саңылауын жауып тұрады.
Әр түрлі бұрандалы қосылыстар конструкциясында өздігінен бұралудан
сақтандыруға айрықша назар аударған жөн, себебі бұл мәшиненің ойдағыдай
жұмыс істеуін және қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. Бұрандалы қосылыстардың
сенімділігін арттыру үшін өздігінен бұралудан сақтандыру аса маңызды және
вибрацияларда, айнымалы, соққы күштерде міндетті болып табылады.
Вибрациялар үйкелісті азайтады және бұрандадағы өздігінен тежелу шартын
бұзады.
Қосалқы гайка бұралған кезде өстік күшті өзіне қабылдайды, сол кезде
негізгі гайканың бұрандасында сығу және үйкеліс күші азаяды. Егер өстік
күшті алып тастасақ, онда гайкалардың өзара қысымынан туған үйкеліс күштері
өзгермейді. Бұл өздігінен тежелуді қамтамасыз етеді.
Серіппелі шайбаларды қолдану арқылы бұрандада үйкеліс күштерін
сақтауға болады.
1. Гайканы винт сырығымен жасанды бекітеді. Мысалы, шплинттің көмегімен
немесе винттер тобын проволокамен біріктіріп байлайды.
2. Гайканы бөлшекпен жасанды бекітеді. Мысалы, арнайы шайбаның немесе
планканың көмегімен.
Егер винтке - өс бойымен әсер ететін күш түсірілген болса (3.12-
сурет), онда гайканы бұрау үшін кілтке - бұрау моментін, ал винт
сырығына сырықты айналып кетпейтіндей етіп ұстап тұратын - реактивті
момент түсіру керек. Сонда бұрау моменті
, (1.3)
мұндағы - гайка табанындағы үйкеліс күшінің моменті; -
бұрандадағы үйкеліс күшінің моменті.
Гайка табанындағы үйкеліс күшінің моменті
, (1.4)
мұндағы - орташа диаметр; - кілттің диаметрі; - винт
кіретін тесіктің диаметрі; - гайка табанындағы үйкеліс коэффициенті.
Бұрандадағы үйкеліс күшінің моменті. Бұранда сызығын жазсақ, көлбеу
жазықтық пайда болады, ал гайканы жазықтықта сырғитын дене ретінде
қарастыруға болады. Үйкеліс күштерін ескеретін механиканың белгілі
теоремасы бойынша, дене тепе-теңдікте тұрады, егер - сыртқы күштердің
теңәсеретушісі, нормалінен - үйкеліс бұрышына ауытқыған болса.
Біздің жағдайда сыртқы күштер - өс бойымен әсер ететін күш және -
гайканы бұрап қозғау күші (шеңберлік күш). Мұнда -реактивті емес,
кілт жағынан түсірілетін активті момент, оның мәні ((1.3)-формуланы
қара(.
, (1.5)
мұндағы - бұранданың көтерілу бұрышы ((1.1)-формула қара(; -
бұрандадағы үйкеліс бұрышы; - бұрандадағы келтірілген үйкеліс
коэффициенті, профиль бұрышының әсерін есепке алады ((1.2)-формула(.
Ал барлық бұрау моменті:
. (1.6)
Гайканы кері бұрағанда - гайканы бұрап қозғау күші (шеңберлік
күш) және үйкеліс күші бағытын өзгертеді. Сонда
. (1.7)
Гайканы кері бұрауға қажетті момент
. (1.8)
(1.6)-формула бойынша қатынасын таба аламыз. Бұл қатынас күштен
қанша ұтатынымызды көрсетеді. Стандартты метрлік бұрандалар үшін кілттің
стандартты ұзындығы кезінде және болса, онда біз көрсетілген
формула бойынша күштен 70...80 есе ұтамыз.
Винт сырығы тек қана күшімен созылмайды, сонымен қатар
моментпен бұралады.
Өздігінен тежелу және винт жұбының п.ә.к. Өздігінен тежелу шарты
мынаған тең болады: . Гайаның табанындағы үйкелісті есепке алмасақ,
онда тек бұрандадағы өздігінен тежелу немесе
(. (1.9)
Бекіту бұрандалары үшін көтерілу бұрышы - - қа дейін, ал үйкеліс
бұрышы - -қа дейін өзгереді. Сол себепті де барлық бекіту бұрандалары
өздігінен тежеледі.
Бұрандалардың пайдалы әсер коэффициенті. Пайдалы әсер коэффициенті
деп винттегі пайдалы жұмыстың жұмсалған жұмысқа қатынасын
(3.13-сурет) айтады:
. (1.10)
(1.10)-формула бойынша бұрышын үлкейтсек және бұрышын
азайтсақ, онда жоғарылайды.
Жүкті көтеретін, қозғалыс беретін бұрандаларда, п.ә.к.-і жоғары болуы
керек. Бірақ көтерілу бұрышы =20...250-тан асқанда бұрандаларды дайындау
қиынға түседі. Сондықтан =18...250 аралығында болуы қажет. П.ә.к.-тін
көбейту үшін винтті механизмдерде түрлі амалдар, мысалы, үйкеліс
коэффициенті аз металдарды, үйкеліс беттерін мұқият өңдеу және майлау,
шарикті винт жұбы және т.б. қолданылады.
Өс күші түсетін винттердің сырығын есептеу. Мысалы жүк көтергіш
мәшиненің ілмегіне тек өстік күш әсер етеді. Бұл жағдайда винт сырығы
созылады, сондықтан оларды созылуға есептейді
. (1.11)
Өс күші мен бұраушы момент әсер ететін винттерді есептеу. Мысалы,
мәшинелердің люктері және қақпақтарының болттары. Бұл жағдайда болт сырығы
болттарды тартқаннан пайда болатын - өстік күшімен созылады және -
бұрандадағы үйкеліс күшінің моментімен бұралады ((1.5)-формуланы қара,
ондағы ((.
Өс күші әсер еткенде пайда болатын кернеу
.
Бұраушы моменттен пайда болатын кернеу
. (1.12)
Тарту күшінің қажетті мәні
,
мұндағы - бір болтқа келетін бөлшектердің түйісу бетінің ауданы;
- бөлшектердің түйісу бетіндегі жаншылу кернеуі, мәнін тығыздық
шарттары бойынша қабылдап алады.
Болттың беріктігін келтірілген (эквивалентті) кернеу бойынша анықтайды
. (1.13)
Стандартты метрлік бұрандалар үшін
.
Демек, болттардың беріктігін төмендегі қысқартылған формула бойынша
есептеуге болады
. (1.14)
1.2-сурет. Болттарға статикалық күштер әсерін есептеу
Тәжірибе мәліметтеріне қарағанда болттың диаметрі М6-дан аз болса,
кілтке 50 Н-нан артық күш түскен кезде істен шығады. Ал М12 болтына 180 Н
күш түскен кезде ол істен шығады, сондықтан болтты істен шығарып алмау үшін
динамометрлі кілтті қолданған жөн.
Жапсар жазықтықта күшпен жүктелген болт қосылыстарын есептеу. Қосылыс
сенімді болып табылады, егерде түйіскен жерде бөлшектер ығысып кетпейтін
болса.
Күш жапсар жазықтығына әсер еткенде болттардың есептеу жолдары олардың
қандай түрмен қондырылғанына тікелей байланысты.
Бұранда қосылыстарында болттар екі түрлі қондырылады.
1.4-сурет. Болт саңылаулармен орнатылған.
Саңылаумен қондырылған болттар (1.4-сурет). Бұл кезде болттар қатты
тартылуы қажет және тарту күшінен пайда болған үйкеліс күші әсер ететін
күштен артық болуы керек. 2 – бөлшектің тепе-теңдігін қарастыра отырып,
бөлшектердің ығыспау шартын шығары аламыз
немесе
(1.15)
мұндағы - жапсардың саны (1.4-суретте (2); - жапсардағы
үйкеліс коэффициенті (құрғақ шойын және болат беттер үшін (0,15...0,20);
- қор коэффициенті ( статикалық күш түскенде (1,3...1,5; айнымалы
күш түскенде (1,8...2).
Болт саңылаумен қондырылған қосылыста сыртқы күш болтқа берілмейді.
Сондықтан айнымалы күш түскен кезде де болтты тарту күші бойынша статикалық
беріктікке есептейді. Айнымалы күштің әсерін қор коэффициентінің мәнін
жоғарылатып алу арқылы есепке алады.
Саңылаусыз қондырылған болттар. Саңылаусыз қондырылған болт деп, таза
орындалған, жазықтық пен болттың аралығында кеңістіксіз жасалған болттарды
айтамыз.
Саңылаусыз қондырылған болттар әсер етуші күштерді өздерінің денесімен
қабылдайды, сондықтан олар кесілуге есептеледі
, (1.16)
мұндағы - кесілетін беттің саны.
Осы екі қондыруларды салыстырғанда, бірінші әдіспен қондыру арзан және
ол көп дәлдікті қажет етпейді. Бірақ есептеу күші шамамен 7...10 есе артық
болады.
Болт тартылған, ал бекітіліп тұрған бөлшектерге сыртқы күш түсірілген.
Мысалы, сұйықтың немесе газдың қысымы түсірілген резервуардың
қақпақшасын бекітетін болттар. Тартылған болттар, түскен күштің әсерінен
түйіскен жердің ажырамауын қамтамасыз етуі керек. Мұндай қосылыстарда
элементтер арасындағы күштің бөлінуі статикалық жолмен анықталмайды.
Сондықтан элементтердің деформациясын ескере отырып есептеу қажет.
Белгілейміз: - болтты тарту күші; - бір болтқа түсірілетін күш
(- болттар саны). Қақпақша жақсы жабылуы үшін, оларды бекітетін
болттарды белгілі бір күшпен тартуымыз қажет, сонда сол күштен болттар
шамасына ұзарады, ал жапсар бөлшектері шамасына қысылады.
1.5-сурет. Болт саңылаусыз орнатылған
Тартылған болтқа сыртқы созушы күші әсер еткенде, болт қосымша
шамасына ұзарады, ал қысылған бөлшектерге түсетін күш азаяды да,
шамасына босайды.
(. (1.17)
Қысылған бөлшектердің болтқа әсері азаяды және -ді құрайды (3.19,
в-сурет), тартудың қалдық күші деп аталады.
Болтқа әсер ететін толық күш (есептеу күші)
.
Гук заңы бойынша болттың ұзаруы мен түйіскен жердің қысқаруын былай
табамыз:
; ,
мұндағы және - коэффициенттер.
және мәндерін (3.17)-формулаға қойсақ
,
бұдан
. (1.18)
Болтты созатын толық күш
.
- сыртқы күш коэффициенті деп аталады. Демек, толық күш
. (1.19)
(0,2...0,3 – серпімді төсемсіз болат және шойыннан жасалған
бөлшекті қосылыстар үшін; (0,4...0,5 - серпімді төсемді (асбест,
паронит, резина және т.б.) болат және шойыннан жасалған бөлшекті қосылыстар
үшін.
-дің мәні нөлге тең болмағанға дейін (1.19)-формула әділетті
болып табылады, әйтпесе, түйіскен жер ажырай бастайды да, қосылыстың
тығыздығы бұзылады.
Түйіскен жердің ажырамауын қамтамасыз ететін тарту күшінің - ең
аз мәнін (0 болғандағы шекті жағдай бойынша (1.18)-формуладан
анықтайды:
,
бірақ
,
демек,
.
- болтты тарту күші, күштен үлкен болуы керек. Түйіскен
жердің тығыздығын қамтамасыз ету үшін былайша қабылдап алады
, (1.20)
мұндағы - тартудың қор коэффициенті; (1,25...2 – тұрақты күш
әсер еткенде; (2...4 – айнымалы күш әсер еткенде.
күштің соңғы мәнін (3.19)-формулаға қойсақ,
. (1.21)
Болтты беріктікке есептегенде тарту кезіндегі бұрау моментінің әсерін
есепке алу қажет. Бұл кезде екі жағдайдың болуы мүмкін:
1-жағдай. Болт сыртқы күш түскенге дейін тартылған. Күш түсірілген
кезде болт қосымша тартылмайды. Бұл жағдайда
... жалғасы
І. Кіріспе бөлім. Бұрандалы
қосылыстар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .3
1.1. Бұрандалы қосылыстарды
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Бұрандалы қосылыстардың
бөлшектері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 6
2. Негізгі бөлім. Бөлінетін және бөлінбейтін
біріктірулердің көріністерін
салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.1.Шпилькалық
қосылыстар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13
2.2.Шпилькалық қосылыстарды
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .24
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..25
І. Кіріспе бөлім. Бұрандалы қосылыстар
Машинаның бөлшектері мен тораптары бірімен-бірі әр түрлі тәсілмен
қосылады. Сол тәсілдердің барлығын ажырамайтын қосылыс және ажырамалы
қосылыс деп екі түрге бөлуге болады.
Бөлінбейтін қосылыс деп бөлшектерді бұзусыз ажыратуға келмейтіндей
етіп біржола қосуды айтады.
Оған үш түрлі қосылыс жатады: бөлшектерді пісіру немесе дәнекерлеу
арқылы қосу, заклепка – тойтарма шегемен қосу және бөлшектерді бірімен-
бірін нығыздап жылжымайтындай етіп қосу (керілісті қосылыс).
Бөлінетін қосылыстар арқылы қосылған бөлшекті тез арада бөлшектеп
қайта жинауға болады, олар бірімен-бірі бұрандалы бөлшектер немесе сына мен
штифттер, шпонкалар арқылы қосылады.
Бұрандалы қосылыстар деп, болттың, винттің, шпильканың, гайканың және
т.б. бекіту бөлшектерінің көмегімен қосылатын ажырамалы қосылыстарды
айтамыз. Мұндағы винт дегеніміз бұрандалы сырық; болт қалпақшалы винт;
гайка – бұрандалы тесігі бар кілтпен қамтылатын пішінді бөлшек; ал шпилька
– екі жағы да бұрандалы сырық.
Бұранда тілінген бөлшектің пішіні бойынша конусты бұранда және
цилиндрлі бұранда болып екі түрге бөлінеді. Цилиндрлі бұранда көп таралған.
Конусты бұрандалар көбінесе тұрбаларды жалғастырғанда қолданылады. Өйткені
олар тығыздықты жақсы қамтамасыз етеді.
Бұрандалар профилі бойынша үшбұрышты, тікбұрышты, трапециялы, жұмыр
және т.б. болып бөлінеді.
Винт сызығының бағыты бойынша оң және сол бұранда болып бөлінеді. Оң
бұрандада винт сызығы солдан оңға қарай жоғары, ал сол бұрандада оңнан
солға қарай жоғары жүреді. Оң бұранда кеңінен таралған. Сол бұранданы
арнайы жағдайларда ғана колданады.
Бұранда сызықтарын өзара параллель етіп бірнешеуін қатар жүргізуге
болады және ондай бұрандаларды көп кірісті бұрандалар деп атайды. Олар
бұранда сызығының кіру санына байланысты бір кірісті, екі кірісті, үш
кірісті және т.б. болып бөлінеді. Бір кірісті бұрандаларды кесу оңай және
арзан, сондықтан олар техникада көп қолданылады. Барлық бекіту бұрандалары
бір кірісті болып келеді. Ал көп кірісті бұрандалар тек жүк көтеретін
винттерде қолданылады, себебі олардың пайдалы әсер коэффициенті жоғары
келеді.
1.1. Бұрандалы қосылыстарды есептеу
1.1-сурет.
Бұранданың геометриялық параметрлері: - бұранданың сыртқы
диаметрі, яғни бұранда орамының сыртқы төбелері арқылы жүргізілген цилиндр
диаметрі; - бұранданың ішкі диаметрі, бұранда орамының ішкі табандары
арқылы жүргізілген цилиндр диаметрі; - бұранданың орта диаметрі;
- гайка мен винт орамы жанасатын профильдің жұмыс биіктігі; -
қадам; - бұранда жүрісі, бұл гайканың бір айналу кезіндегі жылжу
шамасын көрсетеді. Бір кірісті бұранда үшін =; көп кірісті
бұранда үшін , мұндағы - кіру саны; - профиль бұрышы; -
көтерілу бұрышы.
. (1.1)
Бұранданың параметрлері мен оның дәлдік шектерінің өлшемдері
стандартталған.
Бұрандалардың негізгі түрлері. Бұрандалы винттер пайдалану
қажеттілігіне қарай бекіту бұрандалары және қозғалыс немесе күш беретін
бұрандалар болып бөлінеді.
Бекіту бұрандалары бөлшектерді қосу қажетіне арналған, ал олардың
профилі үшбұрышьы етіп жасалады. Бекіту бұрандалары: метрлік – негізгі
бекіту бұрандасы; Трубалы бұрандалар – төбелері мен ойықтары дөңгелетілген
үшбұрышты; жұмыр; ағаштарға арналған винттердің бұрандасы.
Қозғалыс немесе күш беретін бұрандалар (жүріс бұрандалары):
тікбұрышты; трапециялы симметриялы; трапециялы симметриясыз, немесе
сүйеніш.
Бұрандалардың профилін таңдап алу. Көптеген факторлармен анықталады,
олардың ішіндегі маңыздылары беріктік, технологиялылық және бұрандадағы
үйкеліс күштері. Айталық, мысалы, бекіту бұрандасының беріктігі және бекіту
бөлшектерін өздігінен бұралудан сақтандыру үшін үйкеліс күштері жоғары
болуы керек.
Қозғалыс немесе күш беретін бұрандаларда тозуды азайтып, п.ә.к.
көтеру үшін үйкеліс күштері аз болуы керек. Беріктік олар үшін көп жағдайда
винт жұбының өлшемдерін анықтайтын басты критерий болып табылмайды.
Осы көрсеткіштері бойынша бұрандалардың профильдерін салыстырайық.
Винт сырығы бойымен әсер ететін өстік күш , бұранданың орамдары
бойымен таралған гайканың реакциясымен теңдестіріледі. 3.5-суретте бұл
реакция профиль сызығына перпендикуляр қадалған күшпен шартты түрде
алмастырылған.
және үйкеліс күші ,
мұндағы - нақты үйкеліс коэффициенті; - бұрандадағы
келтірілген үйкеліс коэффициенті:
. (1.2)
Бекіту метрлік бұрандасы үшін және ; трапециялы симметриялы
жүріс бұрандасы үшін және ; жүріс сүйеніш бұрандасы үшін
және ; тік бұрышты бұранда үшін және . Сонымен бекіту
метрлік бұрандасындағы үйкеліс күштері жүріс бұрандаларындағы үйкеліс
күштеріне қарағанда 15...12( - ке үлкен.
Бұранданың кесілуге беріктігін қимасы бойынша есептейді (алда
көрсетіледі). Үшбұрышты бұранда үшін тең , трапециялы - ,
тік бұрышты - . Демек, бұранда қадамы бірдей болғанда, үшбұрышты
профильді бұранда тікбұрышты профильді бұрандадан шамамен екі есе берік.
Осы жағдайды ескере отырып, негізгі бекіту бұрандаларын үшбұрышты профильді
етіп, ал жүріс бұрандаларын тікбұрышты немесе оған жақын етіп орындайды.
Метрлік бұранда. Стандарт бойынша метрлік бұрандалар ірі және ұсақ
қадамды болып бөлінеді. диаметр бірдей ұсақ қадамды бұрандалар ірі
қадамды бұрандалардан қадамның мәнімен ажыратылады. Мысалы, 14мм
диаметр үшін ірі қадам 2 мм-ге, ал ұсақ қадам 1,5; 1,25; 1; 0,75 және 0,5
мм-ге тең. Ұсақ қадамды бұрандалар төмендегідей болып белгіленеді: М12х1,5
(1,5 – қадам шамасын мм-мен көрсетеді), ал ірі қадамды бұрандалар М24.
Қадам азайған кезде сәйкес бұранданың биіктігі және бұранданың көтерілу
бұрышы ((1.1)-формуланы қара( азаяды, ал ішкі диаметр өседі.
ішкі диаметрдің өсуі винт сырығының беріктігін жоғарылатады, ал
көтерілу бұрышының азаюы бұрандадағы өздігінен тежелуді арттырады (алда
көрсетіледі). Осы себептерге байланысты ұсақ қадамды бұрандаларды
динамикалық күш түскен қосылыстарда (өздігінен бұралуға бейім), сонымен
қатар қуыс жұқа қабырғалы және ұсақ бөлшектерге қолданады (авиация, дәл
механика, радиотехника және т.б.).
Трубалы бұрандалар қосылыстың тығыздығын қамтамасыз ету үшін
қолданылады. Ұсақ қадамды болып келеді. Дюйммен өлшенеді. Конусты трубалы
бұранда қосылыстың жоғары тығыздығын қамтамасыз етеді. Конусты бұранданың
цилиндрлі бұрандаға қарағанда дайындалуы қиын. Қазіргі уақытта трубалы
бұрандалардың орынына ұсақ қадамды метрлік бұрандалар қолданылады.
Жұмыр бұранда негізінен үлкен динамикалық күш әсер ететін винттерде,
сондай-ақ көбінесе жиі бұралып алынатын өрт және гидравликалық
арматураларда кеңінен қолданылады. Сонымен бірге электр лампасының
патронында, противогаздарда және т.б. пайдаланылады.
Ағаштарға арналған винттердің бұрандасы. Бұл бұрандалардың
конструкциясы әр түрлі материалдардан дайындалған бөлшектерде бұранданың
бірдей беріктігін қамтамасз етеді. Мысалы, ағаш бөлшектің бұрандасы үшін
кесілуге есептік өлшем , ал металдан жасалған винттің бұрандасы үшін -
. (.
Тікбұрышты бұранда трапециялы бұрандамен қолданыстан ығыстырылып
шығарылды.
Трапециялы бұранда симметриялы және симметриясыз профильді етіп
жасалады. Симметриялы бұранданы күш екі жаққа бағыттылған жүк винттерінде
қолданады. Симметриясыз бұранданы күш бір жаққа бағыттлаған жүк винттерінде
қолданады және тірек бұранасы деп атайды. Пайдалы әсер коэффициентін
жоғарылату үшін және винттерді фрезерлі бұранда станоктарында дайындау үшін
бұранданың тірек жағының көлбеулік бұрышын 30 етіп алады.
1.2. Бұрандалы қосылыстардың бөлшектері
Бөлшектерді қосу үшін болттарды (гайкалы винттерді), винттерді,
гайкалы шпилькаларды қолданады.
Болтты қосылыстың артықшылығы: қарапайым және арзан, себебі қосылатын
бөлшектерге бұранда кесуді қажет етпейді. Қалыңдығы шамалы бөлшектерді
және, сонымен қатар материалы бұранданың беріктігін қамтамасыз етпейтін
бөлшектерді қосу үшін қолданылады.
Болтты қосылыстың кемшілігі: екі қосылатын бөлшекте гайка мен винт
қалпақшасы орналасатын орын болуы керек; гайканы бұрағанда винт қалпақшасын
бұралып кетпуі үшін ұстап тұру керек; бұйымның массасын өсіреді және сыртқы
келбетін бүлдіреді.
Винттер мен шпилькаларды болтты қою мүмкін емес немесе тиімді емес
болған жағдайларда қолданады. Мысалы, гайка орналасатын орын болмағанда,
бөлшек қалыңдығы үлкен және т.б.
Егер бөлшек жиі бұралып кіпетін және жиі бұралып алынатын болса, онда
оны болттар мен немесе шпилькалармен бекіту керек, себебі, винттер
бөлшектегі бұранданы бүлдіруі мүмкін.
Гайканың немесе винт қалпақшасының астына шайба қояды. Бұл шайба егер
бөлшек гайкаға қарағанда беріктігі шамалы материалдан (пластмассадан,
алюминийден, ағаштан және т.б.) жасалған болса, гайканың бөлшекті жаншып
тастауын болдырмайды. Сонымен қатар бөлшектердің таза бетін гайканы
бұрағанда жырылып қалудан сақтайды; тесіктің үлкен саңылауын жауып тұрады.
Әр түрлі бұрандалы қосылыстар конструкциясында өздігінен бұралудан
сақтандыруға айрықша назар аударған жөн, себебі бұл мәшиненің ойдағыдай
жұмыс істеуін және қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. Бұрандалы қосылыстардың
сенімділігін арттыру үшін өздігінен бұралудан сақтандыру аса маңызды және
вибрацияларда, айнымалы, соққы күштерде міндетті болып табылады.
Вибрациялар үйкелісті азайтады және бұрандадағы өздігінен тежелу шартын
бұзады.
Қосалқы гайка бұралған кезде өстік күшті өзіне қабылдайды, сол кезде
негізгі гайканың бұрандасында сығу және үйкеліс күші азаяды. Егер өстік
күшті алып тастасақ, онда гайкалардың өзара қысымынан туған үйкеліс күштері
өзгермейді. Бұл өздігінен тежелуді қамтамасыз етеді.
Серіппелі шайбаларды қолдану арқылы бұрандада үйкеліс күштерін
сақтауға болады.
1. Гайканы винт сырығымен жасанды бекітеді. Мысалы, шплинттің көмегімен
немесе винттер тобын проволокамен біріктіріп байлайды.
2. Гайканы бөлшекпен жасанды бекітеді. Мысалы, арнайы шайбаның немесе
планканың көмегімен.
Егер винтке - өс бойымен әсер ететін күш түсірілген болса (3.12-
сурет), онда гайканы бұрау үшін кілтке - бұрау моментін, ал винт
сырығына сырықты айналып кетпейтіндей етіп ұстап тұратын - реактивті
момент түсіру керек. Сонда бұрау моменті
, (1.3)
мұндағы - гайка табанындағы үйкеліс күшінің моменті; -
бұрандадағы үйкеліс күшінің моменті.
Гайка табанындағы үйкеліс күшінің моменті
, (1.4)
мұндағы - орташа диаметр; - кілттің диаметрі; - винт
кіретін тесіктің диаметрі; - гайка табанындағы үйкеліс коэффициенті.
Бұрандадағы үйкеліс күшінің моменті. Бұранда сызығын жазсақ, көлбеу
жазықтық пайда болады, ал гайканы жазықтықта сырғитын дене ретінде
қарастыруға болады. Үйкеліс күштерін ескеретін механиканың белгілі
теоремасы бойынша, дене тепе-теңдікте тұрады, егер - сыртқы күштердің
теңәсеретушісі, нормалінен - үйкеліс бұрышына ауытқыған болса.
Біздің жағдайда сыртқы күштер - өс бойымен әсер ететін күш және -
гайканы бұрап қозғау күші (шеңберлік күш). Мұнда -реактивті емес,
кілт жағынан түсірілетін активті момент, оның мәні ((1.3)-формуланы
қара(.
, (1.5)
мұндағы - бұранданың көтерілу бұрышы ((1.1)-формула қара(; -
бұрандадағы үйкеліс бұрышы; - бұрандадағы келтірілген үйкеліс
коэффициенті, профиль бұрышының әсерін есепке алады ((1.2)-формула(.
Ал барлық бұрау моменті:
. (1.6)
Гайканы кері бұрағанда - гайканы бұрап қозғау күші (шеңберлік
күш) және үйкеліс күші бағытын өзгертеді. Сонда
. (1.7)
Гайканы кері бұрауға қажетті момент
. (1.8)
(1.6)-формула бойынша қатынасын таба аламыз. Бұл қатынас күштен
қанша ұтатынымызды көрсетеді. Стандартты метрлік бұрандалар үшін кілттің
стандартты ұзындығы кезінде және болса, онда біз көрсетілген
формула бойынша күштен 70...80 есе ұтамыз.
Винт сырығы тек қана күшімен созылмайды, сонымен қатар
моментпен бұралады.
Өздігінен тежелу және винт жұбының п.ә.к. Өздігінен тежелу шарты
мынаған тең болады: . Гайаның табанындағы үйкелісті есепке алмасақ,
онда тек бұрандадағы өздігінен тежелу немесе
(. (1.9)
Бекіту бұрандалары үшін көтерілу бұрышы - - қа дейін, ал үйкеліс
бұрышы - -қа дейін өзгереді. Сол себепті де барлық бекіту бұрандалары
өздігінен тежеледі.
Бұрандалардың пайдалы әсер коэффициенті. Пайдалы әсер коэффициенті
деп винттегі пайдалы жұмыстың жұмсалған жұмысқа қатынасын
(3.13-сурет) айтады:
. (1.10)
(1.10)-формула бойынша бұрышын үлкейтсек және бұрышын
азайтсақ, онда жоғарылайды.
Жүкті көтеретін, қозғалыс беретін бұрандаларда, п.ә.к.-і жоғары болуы
керек. Бірақ көтерілу бұрышы =20...250-тан асқанда бұрандаларды дайындау
қиынға түседі. Сондықтан =18...250 аралығында болуы қажет. П.ә.к.-тін
көбейту үшін винтті механизмдерде түрлі амалдар, мысалы, үйкеліс
коэффициенті аз металдарды, үйкеліс беттерін мұқият өңдеу және майлау,
шарикті винт жұбы және т.б. қолданылады.
Өс күші түсетін винттердің сырығын есептеу. Мысалы жүк көтергіш
мәшиненің ілмегіне тек өстік күш әсер етеді. Бұл жағдайда винт сырығы
созылады, сондықтан оларды созылуға есептейді
. (1.11)
Өс күші мен бұраушы момент әсер ететін винттерді есептеу. Мысалы,
мәшинелердің люктері және қақпақтарының болттары. Бұл жағдайда болт сырығы
болттарды тартқаннан пайда болатын - өстік күшімен созылады және -
бұрандадағы үйкеліс күшінің моментімен бұралады ((1.5)-формуланы қара,
ондағы ((.
Өс күші әсер еткенде пайда болатын кернеу
.
Бұраушы моменттен пайда болатын кернеу
. (1.12)
Тарту күшінің қажетті мәні
,
мұндағы - бір болтқа келетін бөлшектердің түйісу бетінің ауданы;
- бөлшектердің түйісу бетіндегі жаншылу кернеуі, мәнін тығыздық
шарттары бойынша қабылдап алады.
Болттың беріктігін келтірілген (эквивалентті) кернеу бойынша анықтайды
. (1.13)
Стандартты метрлік бұрандалар үшін
.
Демек, болттардың беріктігін төмендегі қысқартылған формула бойынша
есептеуге болады
. (1.14)
1.2-сурет. Болттарға статикалық күштер әсерін есептеу
Тәжірибе мәліметтеріне қарағанда болттың диаметрі М6-дан аз болса,
кілтке 50 Н-нан артық күш түскен кезде істен шығады. Ал М12 болтына 180 Н
күш түскен кезде ол істен шығады, сондықтан болтты істен шығарып алмау үшін
динамометрлі кілтті қолданған жөн.
Жапсар жазықтықта күшпен жүктелген болт қосылыстарын есептеу. Қосылыс
сенімді болып табылады, егерде түйіскен жерде бөлшектер ығысып кетпейтін
болса.
Күш жапсар жазықтығына әсер еткенде болттардың есептеу жолдары олардың
қандай түрмен қондырылғанына тікелей байланысты.
Бұранда қосылыстарында болттар екі түрлі қондырылады.
1.4-сурет. Болт саңылаулармен орнатылған.
Саңылаумен қондырылған болттар (1.4-сурет). Бұл кезде болттар қатты
тартылуы қажет және тарту күшінен пайда болған үйкеліс күші әсер ететін
күштен артық болуы керек. 2 – бөлшектің тепе-теңдігін қарастыра отырып,
бөлшектердің ығыспау шартын шығары аламыз
немесе
(1.15)
мұндағы - жапсардың саны (1.4-суретте (2); - жапсардағы
үйкеліс коэффициенті (құрғақ шойын және болат беттер үшін (0,15...0,20);
- қор коэффициенті ( статикалық күш түскенде (1,3...1,5; айнымалы
күш түскенде (1,8...2).
Болт саңылаумен қондырылған қосылыста сыртқы күш болтқа берілмейді.
Сондықтан айнымалы күш түскен кезде де болтты тарту күші бойынша статикалық
беріктікке есептейді. Айнымалы күштің әсерін қор коэффициентінің мәнін
жоғарылатып алу арқылы есепке алады.
Саңылаусыз қондырылған болттар. Саңылаусыз қондырылған болт деп, таза
орындалған, жазықтық пен болттың аралығында кеңістіксіз жасалған болттарды
айтамыз.
Саңылаусыз қондырылған болттар әсер етуші күштерді өздерінің денесімен
қабылдайды, сондықтан олар кесілуге есептеледі
, (1.16)
мұндағы - кесілетін беттің саны.
Осы екі қондыруларды салыстырғанда, бірінші әдіспен қондыру арзан және
ол көп дәлдікті қажет етпейді. Бірақ есептеу күші шамамен 7...10 есе артық
болады.
Болт тартылған, ал бекітіліп тұрған бөлшектерге сыртқы күш түсірілген.
Мысалы, сұйықтың немесе газдың қысымы түсірілген резервуардың
қақпақшасын бекітетін болттар. Тартылған болттар, түскен күштің әсерінен
түйіскен жердің ажырамауын қамтамасыз етуі керек. Мұндай қосылыстарда
элементтер арасындағы күштің бөлінуі статикалық жолмен анықталмайды.
Сондықтан элементтердің деформациясын ескере отырып есептеу қажет.
Белгілейміз: - болтты тарту күші; - бір болтқа түсірілетін күш
(- болттар саны). Қақпақша жақсы жабылуы үшін, оларды бекітетін
болттарды белгілі бір күшпен тартуымыз қажет, сонда сол күштен болттар
шамасына ұзарады, ал жапсар бөлшектері шамасына қысылады.
1.5-сурет. Болт саңылаусыз орнатылған
Тартылған болтқа сыртқы созушы күші әсер еткенде, болт қосымша
шамасына ұзарады, ал қысылған бөлшектерге түсетін күш азаяды да,
шамасына босайды.
(. (1.17)
Қысылған бөлшектердің болтқа әсері азаяды және -ді құрайды (3.19,
в-сурет), тартудың қалдық күші деп аталады.
Болтқа әсер ететін толық күш (есептеу күші)
.
Гук заңы бойынша болттың ұзаруы мен түйіскен жердің қысқаруын былай
табамыз:
; ,
мұндағы және - коэффициенттер.
және мәндерін (3.17)-формулаға қойсақ
,
бұдан
. (1.18)
Болтты созатын толық күш
.
- сыртқы күш коэффициенті деп аталады. Демек, толық күш
. (1.19)
(0,2...0,3 – серпімді төсемсіз болат және шойыннан жасалған
бөлшекті қосылыстар үшін; (0,4...0,5 - серпімді төсемді (асбест,
паронит, резина және т.б.) болат және шойыннан жасалған бөлшекті қосылыстар
үшін.
-дің мәні нөлге тең болмағанға дейін (1.19)-формула әділетті
болып табылады, әйтпесе, түйіскен жер ажырай бастайды да, қосылыстың
тығыздығы бұзылады.
Түйіскен жердің ажырамауын қамтамасыз ететін тарту күшінің - ең
аз мәнін (0 болғандағы шекті жағдай бойынша (1.18)-формуладан
анықтайды:
,
бірақ
,
демек,
.
- болтты тарту күші, күштен үлкен болуы керек. Түйіскен
жердің тығыздығын қамтамасыз ету үшін былайша қабылдап алады
, (1.20)
мұндағы - тартудың қор коэффициенті; (1,25...2 – тұрақты күш
әсер еткенде; (2...4 – айнымалы күш әсер еткенде.
күштің соңғы мәнін (3.19)-формулаға қойсақ,
. (1.21)
Болтты беріктікке есептегенде тарту кезіндегі бұрау моментінің әсерін
есепке алу қажет. Бұл кезде екі жағдайдың болуы мүмкін:
1-жағдай. Болт сыртқы күш түскенге дейін тартылған. Күш түсірілген
кезде болт қосымша тартылмайды. Бұл жағдайда
... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz