Коммерциялық банктердің депозиттік операцияларының сыныптамасы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК САЯСАТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТОЕРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Коммерциялық банк: негізгі түсініктер, функциялары, банк ресурстары және қалыптасу көздері . . . 6

1. 2 Коммерциялық банктердің депозиттік операцияларының сыныптамасы . . . 13

1. 3 Банк ресурстарын басқару жүйесіндегі коммерциялық банктердің депозиттік саясатының қалыптасуы . . . 23

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР НАРЫҒЫНДАҒЫ ДЕПОЗИТТІК ҚЫЗМЕТ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ

2. 1 Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі депозиттік базаға сараптама . . . 31

2. 2 "Еуразиялық Банк" АҚ-ның депозиттік саясаты . . . 39

2. 3 Депозиттерді тарту аясындағы "Еуразиялық Банк" АҚ-ның қызметін бағалау . . . 46

3 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

3. 1 "Еуразиялық Банк" АҚ-ның депозиттік саясатын жетілдіру ұсыныстары . . . 60

3. 2 Коммерциялық банктердегі салымдарға кепілдік беру жүйесінің қалыптасуы . . . 64

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 68

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 70

ҚОСЫМША

КІРІСПЕ

2007 жылдың 28 ақпанында өткен Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Парламент палаталарының бірлескен отырысындағы «Жаңа Әлемдегі Жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына дәстүрлі Жолдауында: "Тәуелсіздікке қолымыз жеткен алғашқы күннен бастап сіздер мен біздер барлық қажыр-қайратымызды жұмсап, еңсесін асқақтатқан Жаңа Қазақстан барған сайын нық сеніммен алға басып келеді. Дамудың өзі таңдаған даңғылына түскен еліміздің атағы шартарапқа таралып, әлемдік қоғамдастықтың алдындағы абыройы да жылдан жылға артып отыр. Біз экономикамыз мен мемлекетіміздің берік іргетасын қаладық. Қазақстанның алдағы дамуы, кемел келешегі экономикалық, әлеуметтік, саясаи және әкімшілік тұрғыда жан-жақты сараланып, түбегейлі жаңа кезеңге батыл қадам бастық", - деп Елбасымыз Қазақстан халқына жарқын болашағымыз біздің қолымызда екендігіне тағы да көзімізді жеткізді /1, 1б. /.

Өткен жылы біз жалпы қазақстандық жобамызды тұжырымдап, оны іске асыруды қолға алған болатынбыз. Бұл - біздің әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қоғамдастығына қарай жедел жылжуымыз және оның тұрақты мүшесі ретінде Қазақстанның тұғырнамасын нығайту.

Өткен жылғы Президентіміздің «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру» жолдауында: "Біз қатаң бәсекеге әзір тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана білуіміз керек. Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға белсене қатыса алады, қатысуға тиіс те. Мемлекет өз тарапынан іскерлік бастамашылықтың жолындағы заңнамалық, әкімшілік және бюракратиялық кедергілерді ысырып тастауға, жекеменшік капиталдың келешегі үлкен кемел бастамаларына тікелей қолдау көрсетуге міндетті", - деп экономикамыздың барлық салаларын дамытуға мүмкіндігіміз бар деп пайымдаған еді /2, 3б. /.

Шынында да, Қазақстанның биік белестерге шығуына коммерциялық ұйымдардың бәсеке қабілеттілігінің мықты болуы үлкен үлесін қосады, ал оған әр жақты мемлекеттік қолдау көрсету, сол саланың одан әрі өркендей түсетініне еш күмәніміз жоқ.

1998 жылы Қазақстан Республикасының алғашқы және бүгінгі күні жалғыз Президенті Н. Ә. Назарбаев халыққа ең бірінші жолдауы «Қазақстан - 2030» стратегиясында: "Дамыған рыноктарда мемлекет рөлінің шектеулі болатынына қарап, ол еркі мен қайратынан айырылып, енжар байқаушыға айналады деген түсінік тумауға тиіс. Керісінше, ол заңдардың орындалуы үшін өте күшті конъюнктураның өзгерістеріне даяр болу үшін құзыретті, әлемдік және отандық рыноктарды білетін, босаң және шашыраңқы болмау үшін өз жұмысын белсенді жоспарлайтын болуға тиіс. Ол халықтың әр түрлі топтарының мүдделерін анықтауға, даму басымдықтарын айқындауға, жекеше сектормен тығыз ынтымақтастықта болуға және сол арқылы қоғамды біріктіре, беріктете түсуге тиіс", -деген болатын /3, 21б. /.

Осыдан 10 жыл бұрын - 1997 жылы Қазақстан халқына алғашқы Жолдауда еліміздің 2030 жылға дейінгі Дамуының стратегиясы - қоғамымыздың келешектегі келбеті мен мемлекеттің мақсат-мұраты баян етілді. Біз бұл ретте қандай қоғам орнатқымыз келетінін, дамуымыздың самғау сызығы қандай болуы керектігін анық білуге, айқын түсінуіміз тиіс екенімізді ұғындық. Басым мақсытымызды дұрыс айқындап, стратегиямызды таңдап, тиісінше ерік-жігер, төзімділік пен мақсаткерлік таныта білсек, алдымызда тұрған кез-келген кедергілерді ойдағыдай еңсеретінімізге біз кәміл сендік және Біз қателескен жоқпыз.

Біз бүгін толық жауапкершілікпен былай деп мәлімдеуімізге болады: "Қазақстан өтпелі кезеңнен ойдағыдай өтті, әрі өз дамуының сапалық жаңа кезеңіне нық сеніммен қадам басты!"

Қазіргі уақытта экономикамыздың дамуына үлкен өзіндік үлесін қосып жатқан Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің дамып, халықаралық стандарттарға сай болып жатқандығын айта аламыз.

Коммерциялық банктер салымдар түрінде кәсіпорынның, ұйымдардың, басқа банктердің, халықтың уақытша бос қаражаттарын тартуға мүмкіндігі бар. Бұл салымдардың негізгі түрлерінің бірі депозиттер болып табылады.

Депозиттердің банктердің қызметінде, сонымен қатар халық үшін қызметіндегі орны туралы С. Б. Мақыш: "Банктер біреуге несие беріп қана қоятын ерекше ұйым емес, басқадай ақша қаражаттарын тартатын және солардың сақталуына жауап беретін ұйым", - деген /4, 135б. /.

Егер шын мәніне көз жүгіртсек, коммерциялық банктердің қызметі толығымен халық мүддесі үшін жасалынған, халықтың барлық қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін олар әрдайым жаңа қызмет түрлерін енгізуге даяр, әрине бұл жерде банктің өз көзқарастарының да бар екендігін ұмытпауымыз жөн.

Қазақстан Республикасындағы депозиттік нарықтың даму процесі жайлы Сейітқасымов Ғ. С. былай деп көзқарасын жеткізді: "Банктік депозиттік нарықтың дамуындағы жетістіктер 1994 жылдың аяғынан бастап байқала бастады, себебі осы кезден бастап депозиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелер тиімді болды. Банктерді депозиттік саясатын белсендіруге мәжбүрлеген бірқатар себептер бар. Бұл себептерді коньюктуралық деуімізге болады, себебі олар белгілі уақыт ішінде маңызды болады және белгілі жағдайлардың өзгеруіне байланысты көкейтестілігін жоғалтады. " /5, 50-51б. /.

Елімізде банктік салада депозиттік саясатқа қажетті көңіл бөлінген жоқ деп айтуымызға болады. Бұл банктік қызметтерге сұраныс жоғары инфляция мен ресурстардың арзан болуы кезіндегі ұсыныстан әлдеқайда асады - осы барлық көрсеткіштер тәуекелдердің пайда болу көзін өзгерте отырып, банктік пайда операцияларының жоғары нормасын қамтамасыз етеді. Пайда нормасының төмендеуі және банкаралық несиелер мен шұғыл валюта нарығындағы операциялар сияқты дәстүрлі табыс көздерінің жоғалуы, коммерциялық банктердің депозиттік саясатын құруға тартылған қаражаттар құрылымын оңтайландыру мен олар бойынша пайыздық шығындардың төмендеуін қамтамасыз етеді.

Халықтың банктерге деген сенімін арттыру үшін елімізде бірқатар шаралар жүргізілген, соның ішінде «Депозиттерге кепілдік берудің Қазақстандық қоры» АҚ-ның жұмыс істеуі болып табылады. Негізінде бұл қор туралы мәселе 1999 жылы мамыр айында ҚР-ның қаржыгерлер конгресінде еліміздің Президенті халықтың қаржылық ұйымдарға сенімін арттыру үшін кепілдендіру жүйесін қалыптастыру мәселесін ұсынды. 2006 жылдың желтоқсан айында аталған қор Ұлттық банктің 1 млрд. теңге жарғылық капиталын төлей отырып, іс жүзіне асырылды /6, 12б. /.

Сонымен қатар, банктердің салымшылардың депозиттерін тарту аясының бәсекелестігін арттыру мақсатында Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінде орналастырылған депозиттерге міндетті кепілдік беру туралы» заңға сәйкес 2007 жылдың қаңтарынан бастап «Депозиттерге кепілдік берудің Қазақстандық қоры» АҚ-ы жеке тұлғалардың салымдары бойынша максималды сыйақы мөлшерлемесін бекіту құқығынан айырылды /7, 3б. /. Яғни, әрбір банк депозиттер бойынша сыйақы пайыздарын өздері бекіте алады. Бұл халық салымдарының өсуінің бірден бір кепілі деп ойлаймыз.

Салымшылар банкке деген сенімділігін арттырғандықтан, халық салымдары күрт өскендіктен, коммерциялық банктер депозиттік саясатының рөлін көтеру қажеттігін мойындады, сонымен қатар оны жетілдіру жолдарын енгізе бастады.

Дипломдық жұмысымыздың мақсаты - экономикалық тұрақтылығын күшейту жүйесіндегі коммерциялық банктердің депозиттік саясатын зерттеп, оны жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлеу болып табылады.

Аталған мақсат негізінде келесі міндеттер шешілді:

- коммерциялық банкке анықтама берілді, оның негізгі функциялары мен операциялары қарастырылды;

- банктік ресурстардың сыныптамасы зерделенді;

- коммерциялық банктердің депозиттік операциялар сыныптамасы және олардың ерекшеліктері қарастырылды;

- коммерциялық банктердің депозиттік саясатының теориялық негіздері зерттелді, оның қалыптасу маңыздылығы мен принциптері, мақсаттары мен міндеттері ашылған;

- мемлекет шеңберінде депозиттік нарыққа зерттеулер жүргізілді;

- салымдарды тарту саласындағы банктік жүйе субьектісі қызметіне талдау жүргізілді;

- салымдарға кепілдік беру жүйесінің қалыптасуы қарастырылды;

- коммерциялық банктердің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін депозиттік саясатты болашақ оңтайландыру жолдары ұсынылды.

Зерттеу заты - Қазақстандық коммерциялық банктердің депозиттік саясатын қалыптастыру және жүзеге асыру процесінде пайда болатын экономикалық және ұйымдық қатынастардың жүйесі.

Зерттеу обьектісі - «Еуразиялық Банк» АҚ-ң қызметі.

Жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс бет көлемінен, негізгі бөлімі кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, сонымен қатар 32 атаулы қолданыған әдебиеттер тізімінен, А, Б, В, Г, Д қосымшаларынан тұрады. Жұмыстың негізгі бөлімінде 3 кесте және 24 сурет бар.

1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК

САЯСАТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Депозиттік саясат коммерциялық банктердің маңызды саласы болғандықтан, бұл тарауда коммерциялық банктердің жалпы түсініктерін, оның функцияларын, банк ресустары мен қалыптасу көздерін қарастырамыз. Сонымен қатар депозиттік саясаттың маңыздылығын көрсетеміз.

1. 1 Коммерциялық банк: негізгі түсініктер, функциялары, банк ресурстары және қалыптасу көздері

Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердің құрылуы және қызмет етуі Қазақстан Республикасының "ҚР-ғы Банк және банктік қызмет" туралы заңға негізделген. Банк - жоғарыда көрсетілген заңға сәйкес банктік қызметті жүзеге асыра алатын, коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға.

Банкті ұйымдастыру елдің арнайы заңдарымен реттеліп отырады. Ұлттық банк Қазақстан Республикасының аумағында банктерді құруға рұқсат береді және банктермен, олардың филиалдарын тіркеуге алу кітабын жүргізеді.

Рұқсат берген кезде Ұлттық банк атқарылатын банктік операциялардың шеңберін анықтайды. Банктің заңдар мен заң актілерінде банктердің қызметінің ашылуы мен тоқтатылуы реттеліп отырады.

Банкті құруға рұқсат алу үшін келесі құжаттар қажет:

- рұқсат беруге арыз;

- экономикалық негіздеме;

- алдағы 2-3 жылдағы толық ақпараттарды қамтитын іскерлік болжалды жоспар;

- құрылтайшылар ұсынатын банк жетекшілерінің кәсіби жарамсыздығы жайлы мәліметтер;

- құрылтайшылардың қаржылық тұрақтылығы жайлы аудиторлық қорытынды;

- жарғылық қор шотына қаражат салғанын растайтын құжат.

Заңды және жеке тұлғалар банктің құрылтайшылары (акционерлер) ретінде бола алады. Мемлекет тек Үкімет тұлғасында ғана банктің құрылтайшысы және қатысушысы бола алады.

Кез келген құрылтайшылардың, қатысушылардың қатысу үлесі мемлекеттен және еншілес банктерден басқалары үшін жарғылық қордың 35%-нан аспауы тиіс.

Банкті ашуға рұқсат беру жайлы арыз-құжатты алған мерзімнен бастап, 3 айдан аспайтын уақыт ішінде Ұлттық банкте қарастырылады.

Қазақстан Республикасының банктерін тіркейтін кітапта тіркелгеннен бастап, банк заңды тұлға мәртебесін алады. Оған тіркеу номірі және банктік операцияларын жүргізуге лицензия береді.

Банк акционерлері, құрылтайшылары бекіткен жарғы негізінде қызмет істейді.

Банктің қалыпты жұмыс істеуі үшін жарғылық, резервтік, сақтандыру және басқа да қорлар құрылады.

Жарғылық қор банктің міндеттемесін қамтамасыз етуінің негізі болып табылады да, ол акция шығару немесе құрылтайшылардың салымдары есебінен құрылады.

Алғашқы жарғылық және резервтік қорлардың ең төменгі мөлшерін Ұлттық банк бекітеді. Жарғылық қор жаңа акционерлерді тарту, құрылтайшылардың қосымша акция сатып алуы, мүлік құнын қайта бағалауда, дивиденттерді қайта инвестициялау жолдары арқылы ұлғайтылуы мүмкін. Жарғылық қордың мөлшерін көбейту не азайту акционерлердің жалпы жиналысының шешімімен анықталады. Жарғылық қордың өзгеруі Ұлттық банкте тіркеледі.

Алдын ала белгіленбеген шығындар мен залалдарды жабу үшін банкте резервтік қор құрылады. Ол - банктің табысынан жыл сайынғы аударымдар есебінен, жарғылық капиталының сомасының 25% көлеміне дейінгі мөлшерде құрылады және банктің басқармасының шешімі бойынша жұмсалады.

Сақтандыру және басқа да арнайы мақсаттағы қорлар банктің табысынан аударымдар жасау арқылы құрылады, олар басқарма және жалпы акционерлер жиналысының шешімі бойынша жұмсалады.

Республикамызда мемлекет пен банктің жауапкершіліктері заң негізінде шектеледі. Банк мемлекеттің міндеттемелері бойынша жауап бермейді, сондай-ақ мемлекет те банктің міндеттемелері бойынша жауап бермейді.

Банктер өкілетті және атқарушы билік органдарына тәуелсіз түрде банктің қызметімен байланысты жедел шешімдерді қабылдайды.

Банктің ұйымдастырылу құрылымы басты екі әдіспен анықталады - банктің басқарылу құрылымы және оның функционалдық бөлімшелері мен қызметтерінің құрылымы.

Басқару органын тағайындаудың мақсаты - банктің негізгі қызметін іске асыру мақсатында, банктің коммерциялық қызметіне тиімді, үнемді және жедел жетекшілік етуді қамтамасыз ету.

Банктің ұйымдастырылуына, ондағы жетекші мен бағыныштыларының қарым-қатынасына оның барлық қызметі тәуелді.

Банкті басқарудың құрылымын анықтау, басқару органдарын бөліп қарауды, олардың банк операцияларын жүзеге асырудағы құзіретін, жауапкершілігін және өзара байланысын бекітуді алдын ала қарастырады. Банкті басқарудың жалпы тәсілдері мен құрылымы банктік заңдар арқылы белгіленеді, бірақ, басқару құрылымына қатысты көптеген сұрақтарды коммерциялық банктің дербес түрде шешуге құқығы бар.

Коммерциялық банктің басқару құрылымына оның жарғылық қорының қалай құрылуы (біртұтас, пайлық және акционерлік) немесе оның торабының (филиалды немесе филиалсыз) даму дәрежесі тікелей ықпал етеді.

Қазіргі уақытта коммерциялық банктер көбіне акционерлік қоғам формасында құрылатындықтан да, оларды басқаруға акционерлері қатысады. Ондай формадағы банктің ең жоғары басқару органы банк акционерлерінің жалпы жиналысы болып табылады. Ол жарғыны, баланс пен есепті бекітеді, банктік саясаттың бағыты мен мақсатын анықтайды, басқарма мүшелері мен төрағасын сайлайды, банктің ревизиялық комиссия мүшелерін сайлайды және т. б., яғни банктің стратегиялық міндеттерін шешеді. Акционерлер жиналысы жылына бір рет, жылдық есепті, жылдағы балансты құрғаннан кейін бір айдан кешікпей шақырылады. ҚР-да банктік қадағалау жүйесі белгілі тәртіп бойынша басқарылады. (Қосымша А)

Банктер қызметінің мәні оларды басқа органдардан ажырататын функцияларды орындаудан көрініс табады.

Банк қызметін - банктің клиент мүддесі үшін белгілі бір іс-әрекеттерді орындауын сипаттауға болады.

Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша салымдар тарту мен қарыздар беру жатады. Банктер өз пайдаларының көп бөлігін осы операциялар бойынша пайыздық айырмадан алады. Бірақ осы екі қызмет төңірегінде банктік өнімдердің көптеген нысандары жасалынып шығуы мүмкін.

Қазіргі кезде әмбебап банктер банк қызметтерінің және қаржылық қызметтердің барлық аспектілерін түгелдей қамтитын өнімдердің кең қатарын ұсынады. Осы кезде басқа банктер бәсеклестік артықшылықты жаулап алу және оны мықты түрде сақтандырып қалу мақсатымен қатаң түрде белгілі бір қызметтер түрлерін көрсетуге мамандануға тырысады.

Коммерциялық банктер негізінен өз клиенттерінің шаруашылық қызметтеріне қызмет көрсетумен байланысты несиелік есеп айырысу және қаржылық операциялардың барлық түрлерімен айналысады.

"Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызметтер туралы" Заңға сәйкес банктер мынадай операцияларды орындай алады:

- ақылы негізде депозиттерді тарту;

- клиенттер мен банк-корреспонденттердің шоттарын жүргізу және оларға кассалық қызмет көрсету;

- қайтарымдылық, мерзімдік және төлемділік шарттарымен заңды және жек тұлғаларға қысқа мерзімдік несиелер беру;

- инвестицияланатын қаражаттар иелерініңнемесе иемденушілердің тапсырмалары бойынша капиталдық жұмсалымдарды қаржыландыру;

- заңда көрсетілген тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару (чектерді, вексельдерді, аккредитивтерді, депозиттік, депозиттік сертификаттарды, акцияларды және басқа да қаржылық міндеттемелерді) ;

- төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен басқа да операцияларды жүргізу;

- ақшалай нысанда орындпуды қарастыратын үшінші тұлғалар үшін кепілдеме және өзге де міндеттемелерді беру;

- тауар тасымалын талап ету құқығын, сатып алу және қызмет көрсету, осындай талаптардың инкассациялық (факторинг) тәуекелін өз мойнына алу;

- банктік операциялар бойынша брокерлік қызметтерді көрсету, клиенттердің тәуекелі бойынша олардың агенттері ретінде әрекет ету;

- клиенттер үшін құжаттар мен бағалылықтарды сақтандыру бойынша қызметтер;

- коммерциялық мәмілелерді қаржыландыру, сондай-ақ сату құқынсыз (форфейтинг) ;

- клиенттердің тапсырмалары бойынша сенімдік операцияларды;

- банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету;

- лизингтік операцияларды жүзеге асыру.

Осы операцияларды топтай отырып, олармен атқарылатын негізгі қызметтерді былай құруға болады:

уақытша бос ақша қаражаттарын тарту және оны капиталға айналдыру;
кәсіпорындарды, мемлекетті және халықты несиелендіру;
шаруашылықтағы төлемдер мен есептерді жүзеге асыру;
эмиссиялық-құрылтай функциясы;
кеңес беру, экономикалық және қаржылық ақпаратпен қамтамасыз ету /8, 19б. /.

Уақытша бос ақша қаражаттарын тарту және капиталға айналдыру функциясын жүзеге асыру барысында, банктер ақшалай табыстар мен жинақтарды салымдар түрінде тартады. Тартылған қаражатты банк мемлекетті, заңды және жеке тұлғаларды несиелендіру үшін қолданады. Банктің бір функциясы есеп-төлем механизмі болып табылады. Төлемдерді өтеу үшін банк өз клиенттері үшін есеп және төлемдерге байланысты опеоацияларды жүзеге асырушы делдал ретінде болады. Коммерциялық банктердің эмиссиялық-құрылтай функциясы бағалы қағаздарды шығарып және орналастыру арқылы жүзеге асырады. Экономикалық жағдайды әрдайым бақылап тұруға мүмкіндігі бар коммерциялық банктер өз клиенттеріне кеңес беру қызметін көрсетеді /9, 243б. /.

Банктің жүргізетін операциясының экономикалық негізі ақша қаражаттарының қозғалысы құрайды. Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктердің барлық операцияларын негізгі 3 топқа бөлуге болады (1 сурет)

пассивті операциялар (банкке ақша қаражаттарын тарту және ресурстарын қалыптастыру бойынша операциялар) ;
активті операциялар (банк ресурстарын орналастыру) ;
активті-пассивті операциялар (белгілі төлемдеоді төлеп, клиенттің банкке тапсырысы бойынша комиссиондық операциялары) .

Коммерциялық банктер, басқа да шаруашылық субьектілер сияқты, өзінің коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін белгілі ақша қаражат сомасын, яғни ресурстарды иемденуі қажет. Экономиканың қазіргі замандағы даму жағдайында ресурстардың қалыптасуы маңыздылығы бойынша бірінші кезекте. Бұл нарықтық экономикаға өтумен, банктік іске мемлекеттік монополияның жойылуымен, екі деңгейлі банктік жүйенің қалыптасуымен байланысты банк ресурстарының белгілі өзгерістерге ұшырауымен байланысты /10, 590б. /.

Сурет 1. Коммерциялық банктің негізгі операциялары

Сонымен қатар, банк қызметінің масштабтары ресурстар көлемінің жиынтығына байланысты. Банктік ресурстар активті операцияларды жүзеге асыру үшін қолданатын өз иелігінде бар меншікті және тартылған ақша құралдар жиынтығын құрайды.

Банктің меншікті ресурсына банктік капитал және оған теңестірілген баптар кіреді. Коммерциялық банктердің меншікті капиталының рөлі мен көлемі айырықша қасиетті иемденеді, олар басқа қызметпен айналысатын кәсіпорындар мен ұйымдардан ерекше, себебі банк меншікті капиталынан 10%-дан кем емес ақша құралдарына жалпы қажеттілігін жабады. Мемлекет банктер үшін меншікті және тартылған қаражат арасында белгілі минималды шекті бекітеді. Бірақ, Қазақстанда мұндай шек бекітілмеген.

Банктің меншікті ресурстарының мәні ең біріншіден, оның тұрақтылығын қолдау үшін. Банктің алғашқы даму кезінде меншікті қаражат бірінші шығындарды, яғни банк өз қызметін онсыз жүзеге асыра алмайтын шығындарға (жер, ғимарат, құрал-жабдық, жалақы) жұмсайды. Меншікті капитал есебінен банк аса қажетті резервтерді қалыптастырады. Сонымен, меншікті ресурстар ұзақ мерзімді активтерге салымдардың басты қайнар көзі болып табылады.

Тартылған қаражаттар банктің активті операцияларын жүзеге асыру үшін ақша қажеттіліктеріне, әсіресе несиелеудің 90%-ын жабады. Олардың маңызы өте зор. Заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос ақша қаражаттарын тарту арқылы коммерциялық банктер халық шаруашылығының қажетті айналым құралдарына қажеттілігін қамтамасыз етеді, ақшаны капиталға айналдырады, халықты тұтынушылық несиемен қамтамасыз етеді.

Меншікті және тартылған ресурстар Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің корреспонденттік шотында тіркеледі. Бұл активті шот, сондықтан ресурстар осы шоттың дебетінде, ал салынған құралдар бұл шоттың кредитінде көрініс табады.

Осылайша, дебеттік сальдо көлемі банктің бос резерв көлемін айқындайды. Бос резерв көлемі қаншалықты үлкен болса, сол дәрежеде банк тұрақты деп есептеледі, бірақ соншалықты аз табыс алады. Керісінше, егер банктің бос резерв көлемі неғұрлым аз болса, соғұрлым банк көп табысқа ие болады, бірақ тұрақтылық деңгейі төмен болады. Сондықтан, кез келген корреспонденттік шоттағы ресурстар қалдығын оңтайландыруға талпынады.

Жоғарыда айтылғандарды қорыта келгенде, банктің меншікті ресурстары ең алдымен банк тұрақтылығын айқындайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.