Ыбырай Алтынсарин педагогикалық жүйесіндгі тәрбие

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 178 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе . . . 4

Тарау І. Ы. Алтынсариннің педагогикалық жүйесінің қалыптасуының тарихи-педагогикалық алғы шарттары . . . 10

1. 1. Ы. Алтынсариннің дүниетанымының қалыптасуына (өмір кезеңдеріне) жалпы сипаттама . . . 10

1. 2. Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесінің қалыптасуындағы тарихи алғы шарттар . . . 16

1. 3. Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесінің қалыптасуындағы педагогикалық алғы шарттары . . . 21

1. 4. Ы. Алтынсариннің педагогикалық жүйесі . . . 23

ІІ тарау. Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесі және оның жеке адамды қалыптастырудағы ролі . . . 32

2. 1. Ы. Алтынсаринның қалыптастырған мектеп жүйесі . . . 32

2. 2. Ы. Алтынсарин қолданған методикалық жүйе . . . 38

2. 3. Ыбырай Алтынсарин педагогикалық жүйесіндгі тәрбие . . . 45

2. 4. Ыбырай Алтынсаринның дидактикалық жүйесі . . . 48

2. 5. Ы. Алтынсаринның білім беру мазмұнын анықтау жүйесі( оқулық жазудағы педагогикалық жүйесі) . . . 59

2. 6. Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесінің қолданылуы( педагог икалық жүйесіндегі болашақ мұғалім-мамандарды дайындаудағы қолданысы) . . . 67

Қортынды . . . 79

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 82

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Қоғамда орын алып жатқан әлеуметтік-экономикалық және саяси қатынастар білім беру ісін және ондағы жеке адамды қалыптастыру мәселесін түбегейлі өзгертіп, оның тарихи тамырын қайта қарап жаңғыртуды талап етеді. Өткеніміз бен болашағымыздың өркендеуіне жол ашады. Өйткені ұлт тағдыры, халқымыздың әл-ауқатының жақсаруы жас ұрпақтың білім деңгейіне, мәдениетіне, өмірде өз таңдауларын дұрыс жасауына, қоғамдық қатынастарға бейімделуіне де тікелей байланысты. Бұл көзқарастың білім жүйесінде жеке адамды қалыптастыруда өзіндік маңызы зор.

Қазақстан Республикасының Білім беру туралы заңында (2007ж. ) « Білім берудің басты мақсаттарының бірі - жеке адамды ұлттық және жалпы адамзаттық құндылық негізіне, білім алуды, дамытуды, қалыптастыруды қамтамасыз етуге жағдай жасау» деп атап көрсетілді. Сондықтан осындай талаптарға сай білім беру саласының көп варианттық және көп деңгейлік ерекшеліктеріне орай, ұлттық тарихи дамуды, оның ішінде білім беру жүйесінің сапалық артуын, Қазақстан педагогика тарихының ұлттық даму мұрасын зерттей отырып қолдануды талап етеді. Осы орайда ұлттық тарих, мәдени мұра мәселелерін тілге тиек еткенде, ауыл, аймақтық білім беру саласы, мектептері ең басты өзекті мәселенің негізі ретінде көрініс береді [2] .

Себебі қазіргі әлеуметтік - экономикалық жағдай аймақтық білім беру саласының барлық бағыт - бағдарларын, құрылымын, өткені мен бүгінгісін және болашағын айқындап алмайынша, білім беру жүйесін, оның ішінде аймақтық білім жүйесін ізгілендіру, әлемдік өркениет талаптарына жауап беру, табиғи, мәдени үйлесімді жеке адамды қалыптастыру, оны бүгінгі қоғамға бейімдеу, оқу - тәрбие жұмысының тиімді түрлері мен әдістеріне таңдау жасамай, оны енгізу мүмкін емес екендігін танытып отыр.

Қазақстанның тарихнамасында, оның ішінде білім беру саласының, яғни педагогика тарихы мәселесінде, қазіргі талапқа сай өз шешімін таппай отырған мәселелер жеткілікті [3] . Атап айтсақ, Қазақстанның білім беру саласында өзіндік орны бар тұлғаларды алып оның ұлттық тарихи дамумен қоса мәдени, білім беру саласындағы еңбектерін зерттеу арқылы тарихтағы «ақтандақтарды» жоюды мақсат ету қажеттілігі туындайды.

Осы мәселелердің бір шешімі ретінде Ыбырай Алтынсаринның ұлттық білім моделінің үлгісі бола алатын педагогикалық жүйесіндегі жеке адамның қалыптасуын зерттеудің ғылымға берері мол деп есептейміз.

Осыған орай, бүгінгі таңда болашақ ұрпақтың терең тарихи білімі мен саналылығын қалыптастыруда ұлы ағартушының педагогикалық жүйесінің ұлттық негіздегі өнегелі, мәдениеті жоғары жеке адамды тәрбиелеу мен қалыптастыруға үлгі екендігін атап көрсете отырып, ондағы білім саласына қысқаша сипаттама беру арқылы, жеке адамның қалыптасуы мен даму кезеңдерін айқындау мәселесі шешімін тапса, оның нәтижесі ұлттық және жалпы қазақстандық мектептердің оқу-тәрбие іс-тәжірибесінде пайдалануға толық мүмкіндік берері анық.

Соңғы жылдары жеке адамдардың бай тәжірибесі арқылы жинақталған білім беру ісіндегі мол тәжірибелерден бастау алған озық нәтижелер білім беруді жаңартудың тұғырнамалық негізі болғанына талас туындамайды.

Жаңа ғасырдың бүгінгі білім кеңістігіндегі жаңа талаптар тудырып, елімізде ұлттық білім жүйесі мәселесінің заман талаптарына, әлеуметтік сұраныстарға сай зереттелуі нақты белгіленіп отыр. Білім беру ісіндегі аймақтанудың жаңа үрдістік мән-мағынасын, сипаты мен бағыт-бағдарын айқындаушы дәйекті факторлар:

-Қазақстан Республикасының Тәуелсіз Егеменді мемлекет болып қалыптасуы;

Ұлттық білім жүйесінің әлемдік кеңістікке кіруге талпыныс білдіруі болып табылады [4] .

Қазақстанның білім кеңістігінде бәсекелестікке қабілетті, жан-жақты тұлғаны тәрбиелеп, оқыту-білім беру жүйесінің басты міндеті.

Біз алып отырған Ы. Алтынсаринның педагогкалық жүйесіндегі жеке тұлғаның қалыптасуына арналған ғылыми әдебиеттер мен зерттеу жұмыстарын сараптау барысында байқағанымыз, осы уақытқа дейін Ы. Алтынсаринның педагогикалық қызметіндегі жеке тұлғаны қоғамға бейімдеу мәселесі нақты зерттеліп, белгілі жүйеге келмегенін көруге болады. Мұның өзі зерттеуге алып отырған тақырыптың өзектілігін нақты аңғартады.

Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесінің қалыптасуы мен даму тарихын оның қоғамдағы жеке адамның қалыптасуына әсерін зерттеудің практикалық мәні зор. Тарихи кезеңдерде қалыптасқан педагогикалық тәжірибе білім беру жүйесінің даму элементі ретінде, жалпы білім беру жүйесінің қалыптасуына үлкен үлес қосары сөзсіз. Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесінің даму ерекшеліктерін жекелеген педагогикалық қызмет бағыттары негізінде ашып көрсету, ағартушының мәдени-әлеуметтік өмірі мен рухани даму үрдісін терең ұғынуға кең жол ашады.

Жалпы Қазақстандағы халық ағарту мәселесінің даму барысы А. Е. Алекторов, А. В. Васильев еңбектерінде қарастырылған. Жоғары педагогикалық білім берудің қалыптасуы мен дамуына арналған Ф. Ф. Королев, Н. П. Кузин, Н. К. Гончаров, Т. Т. Тәжібаев, Ә. И. Сембаев, Қ. Б. Бержанов, И. К. Қадыров, Г. А. Уманов, Г. М. Храпченков т. б. педагогика ғылымын дамытуға үлес қосқан ғалымдардың монографиялық еңбектерін атап кетуге болады. Қазақстандағы педагогикалық ой-пікірлердің дамуын зерттеу мен оқу-ағарту ісінің қалыптасуы мен дамуының теориялық және әдіснамалық негізін қалады.

Қазақстандағы білім беру ісінің және педагогикалық ой-пікірлердің даму тарихына арналған диссертациялық еңбектердің де маңызы зор. Оларды атар болсақ, төмендегідей сипатта иеледі: К. Қ. Құнантаева «Развитие образования в Казахстане (1917-2000 г. г. ) » [6], Қ. Б. Жарықбаев «Из истории развития педагогической мысли в дореволюционном Казахстане (методические рекомендации) » [7], Қ. Б. Бержанов «Из истории культурно-просветительной и общественной деятельности учительства Казахстана» (1917-194І г. г) » [8], Р. Ж. Ержанова «Из истории развития пионерского движения в Казахстане» [9], И. Б. Мадин «Қазақстанда Совет дәуіріндегі педагогикалық ой-пікірдің дамуы» [10], С. А. Ұзақбаева «История развития и проблемы совершенствования музыкально-эстетического воспитания учащихся в общеобразовательных школах Казахстана» [11], Б. Ы. Мұқанова «История развития пионерской организации Казахстана» [12], А. Н. Ильясова «История становления и развития педагогической науки Казахстана (1917-1988г. г. ) » [13], С. Мусин «Из истории учебно-воспитательной работы Казахской советской школы Казахской АССР» (1920-1936г. г. ) [14], Ә. И. Сембаев «Очерки по истории казахской советской школы» [15], Қ. Б. Сейталиев «Қазақстанда жоғары педагогикалық білім берудің қалыптасуы мен дамуы» (1920-1991ж. ж. ) [16], Т. Т. Тәжібаев «Развитие просвещения и педагогической мысли в Казахстане во второй половине XIX века» [17], Г. М. Храпченков «Школы Казахстана в начале XX века» (1901-1917г. г. ) [18], Т. М. Әлсатов «Қазақ хандығы тұсындағы педагогикалық ойлардың дамуы» (ХУ-ХҮШ) [19], Омар Есенәлі «Қазақстандағы мектептен тыс мекемелердің қалыптасуы мен дамуы (1917-1990ж. ж. ) » [20], Ж. Есекеев «Педагогическое образование в Казахстане (1917-1930г. г. ) » [21], Е. М. Байзакова «Развитие методов обучении в истории начальной школы Казахстана» (1920-1930г. г. ) [22], Р. А. Жанабаева «История создания и развития системы профессионально-технического образования в Казахстане» [23], Ф. К. Қайырханова «Создание и развитие сети культурно-просветительных учреждений в Казахстане (1920-1932г. г. ) » [24], Л. П. Акжаркенова «История создания и развития школ интернатного типа в Советском Казахстане (1917-1941г. г. ) » [25], Р. Х. Аймағамбетова «Деятельность рабочих факультетов по подготовке молодежи Казахстана к поступлению в высшее учебные заведения (1921-1940г. г. ) » [26], Е. Р. Қасенов «История развития ученического самоуправления в школах Казахстана (1917-1941г. г. ) »[27], Ш. К. Беркімбаева «Жалпы білім беретін қазақ мектебіндегі оқу-тәрбие үрдісінің дамуы» (1980-2000ж. ж. ) [28], Ж. К. Ибраимова «Шығыс Қазақстан аймағындағы білім беру жүйесінің калыптасуы мен дамуы» (1917-1930ж. ж. ) [29], Н. А. Абуова "Қазақстандағы индустриялды-педагогикалык колледждердің дамуы (1991-2005ж. ж. ) [30], Г. Қ. Шұғаева «Қазақстанда ауылдық шағын жинақталған мектептердің дамуы (1930-1960ж. ж. ) » [31], т. б.

Жоғарыда аталған зерттеулер мен ғылыми еңбектер - педагогика ғылымының дамуындағы құндылықтар. Алайда, айта кететін мәселе Ы. Алтынсаринның педагогкалық жүйесінің жағдайы, оның адам тәрбиеснідегі, қалыптастыруындағы ролі жеке ғылыми тұрғыда зерттеу нысанасынан қалтарыста қалғаны байқалады. Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесін қарастыруда қол жеткізген ерекше тарихи және педагогикалық кұндылықтарының айқындалуы мен олардың бүгінгі таңда оқу-ағарту мен ұрпақ тәрбие ісін ұйымдастыруда сабақтастық таппауы, пайдаланылмауы және нақты ғылыми әдістемелік еңбектердің болмауы арасында қайшылық бар. Ыбырай кезеңі - бір тарихи қоғамдық дәуір. Бұл тұстардағы ұлы ағартушының атына байланысты әлі зерттелмеген бірішама деректер мен мазмұнды мағлұматтар көп. Сондықтан да осынау тосын тақырып ғылыми ізденуіміздің назарын аударуы тиіс.

Осы мәселенің шешімін қарастырудың қажеттілігі біздің зерттеу мәселемізді айқындап, диссертациялық жұмысымыздың тақырыбын «Ы. Алтынсаринның педагогкалық жүйесінің жеке адамды қоғамға бейімдеуі» деп алуымызға негіз болды.

Қоғамда болып жатқан өзгерістер, қарыштап өскен дәуір, халқымыздың бойындағы асыл қасиеттердің жандануын, ежелгі қазақ даласындағы ой-пікір, көзқарастардың көреген, тапқыр, зерделіліктерін көрсетуде. Оған Қазақстандағы алғашқы білім жүйесінің негізін қалаған Ыбырайдың, оның қызметі мен еңбектерінің, педагогикалық жүйесінің жаңа ұлттық негіздегі парадигма құруда маңызы зор. Оған дәлел ретінде Ыбырайдың үлгісін ұстанған шәкірттерінің: Ахмет Байтұрсынов, Қорғанбек Бірімжанов, Батырбек Бірімжанов, Назипа Құлжанова т. б. білім беру мен тәрбиелеу саласындағы қызметтерінде ұлттық идеялардың басым болғандығын айтуға болады. Дегенмен осындай ертеңді болжаған, сол қоғамға бейім азаматтар тәрбиелеген Ыбырай туралы пікірлер екі ұшты, қарама-қайшылыққа толы (шоқынды атануы, атеист болуы, т. б. ) . Сондықтан, Ыбырайдың көрегендігін, зиялылығын, қазақтың жанына қабыстыра отырып, сол кездегі ел басылары мен халықтың көңілінен шығып, салт-дәстүрлерден ауытқымай немесе оны ерекше бұра тартпай бала тәрбиелеу мен болашаққа қадам басқан ғұламаның еңбектері мен қызметінің дұрыстығын көрсету - бүгінгі күнде осы Ыбырайдың педагогикалық жүйесінің жеке адамды қоғамға бейімдеуінің өзектілігін туындатады.

Ұлы кемеңгер педагогтың ойлары мен аталы сөздерінің айтылғанына ғасыр өтіп кетсе де, бүгінгі қоғамымыз білімді де білікті жастарды қалап отырған шақта Ыбырай тәлімінің құндылығы күннен-күнге артып, мәртебесі биіктей түсуде. Ағартушы мұрасының құндылықтары әр туындысының соңында педагогикалық пайымдау түрінде беріліп отырады. Кәзір ұлы ұстаздың ой-пікірлерін, көзқарастары мен шығармаларын өнегелі тұлға тәрбиелеу ісінде әрекет арқылы өмірмен байланыста пайдалану, оқыту үрдісінде басшылыққа алу қажет . Салауатты болашақтың ұрпақтарына білім мен тәрбие беру ісінде жауапкершілікті сезініп, оқыту әдістеріне жаңа көзқарасты қалыптастыруды қажет етеді.

«Оқытушыларды бағалағанда, - деп жазды Ы. Алтынсарин, олардың іске қатысы жоқ сөздеріне қарап емес, олардың егістіктерінің бетіне шыққан жемістеріне, яғни оқушыларына қарай бағалау қажет» (Ы. Алтынсарин. Таңдамалы шығармалары., Алматы, 1955, 118 - бет) .

Қазіргі жастар тәрбиесіне халықтың ұлттық санасын дамыта отырып, сапалы білімді бойларына сіңіру үшін, өткенге көз жүгіртіп, ғұлама-Ы. Алтынсариннің, тағы да басқа зейінділеріміздің еңбектерін саралап, талдасақ, соны -жаңа пікірге келіп, қоғамға, оның саясатына сәйкес бейімделер ұрпақтың кәдесіне жарар мәселелерді қозғаудан тақырыптың өзектілігі туындайды.

Тақырыпты зерттеу барысында нысанға Ыбырайдың педагогикалық жүйесіндегі білім беру мен тәрбие ісінің мазмұнын алып қарастырамыз.

З ерттеу пәні: Ыбырайдың педагогикалық жүйесіндегі жеке тұлғаны ұлттық қоғамға бейімдеуі.

Зерттеу мақсаты: Ыбырайдың оқу-тәрбиелік жүйесі анықтау, оның болашақ ұрпақ тәрбиесіндегі мүмкіндіктерін айқындау және осы педагогикалық жүйенің жеке тұлғаны ұлттық қоғамға бейімдеуін ашып көрсету.

Зерттеу міндеттері:

1. Ыбырай Алтынсариннің оқу-әдістемелік жүйесінің қалыптасуына тарихи-педагогикалық сипаттама беру(Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесінің қалыптасыундағы тарихи-педагогикалық ықпалдарда ашу) ;

2. Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық қызметінің зерттелу деңгейін анықтау;

3. Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық қызметін жүйелеу ;

4. Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық жүйесінің жеке адамды қоғамға бейімдеуге бағыттылығын нақтылау;

5. Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық жүйесінің практикадағы қолданысын көрсету

Зерттеудің ғылыми болжамы:

Еге р Ыбырай Алтынсарин еңбектері мен қызметтері, педагогикалық идеялары ғылыми - педагогикалық тұрғыдан негізделіп, жүйеленсе, онд а қазіргі білім беру саласының ұлттық сипатты иеленуіне және жеке тұлғаны қоғамға бейімдеудің педагогикалық негіздерінің жетілуіне мүмкіншілік туар еді, өйткені Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық жүйесінің сапалық құндылықтары ұлттық білім беру үлгісін құруға негіз бола алады.

Жетекші идея. Ы Алтынсаринның педагогикалық идеялары мен қызметтерінің жүйесі жинақталып, зерделенсе, ұлттық құнды іс-тәжірибелер болашақ ұрпақ тәрбиесіндегі жеке тұлғаның қоғамға бейімделуінің теориялық және практикалық мәселелерді шешуіне алғышарт болады.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі ретінде педагогика, философия және психология ғылымдарының жеке тұлғаны қалыптастыру туралы ілімдері, теория мен тәжірибе арасындағы байланыстар туралы қағидалары, жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтардың диалектикалық өзара бірлігіне байланысты тарихи, философиялық, әлеуметтік, мәдени ілімдері, тарихи-педагогикалық құбылыстарды зерттеудегі объективтік, жүйелілік, жүйені сақтау, тарихи және логикалық үрдістердің бірлігі, тұтастық, тарихи-салыстырмалық тұжырымдамалары алынды.

Ғылыми зерттеу әдістері не талдау, қорыту, салыстыру, әдебиеттермен жұмыс істеу т. б. пайдаландық.

Зерттеудің көздері : ғылыми-философиялық, педагогикалық, тарихи зерттеулер, мұрағат деректері, сирек қолжазбалар.

Зерттеудің теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы:

- Ы. Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесінің қалыптасуындағы тарихи-педагогикалық ықпалдарда анықталды;

- Ы. Алтынсаринның педагогикалық қызметінде сипатталды;

- Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесіндегі жеке тұлғаның тәлімдік мәселелерінде анықталды;

Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесіндегі дидактикалық мәселелерде ашылды.

Зерттеудің практикалық мәні:

Зерттеу нәтижелерін орта мектептегі жеке тұлғаны қалыптастырудағы оқу-тәрбие үрдісіне пайдалануға болады;

Зерттеу материалдарын жоғары және арнаулы орта оқу орындарында «Педагогика», «Педагогика тарихы», «Педагогика тарихы», «Бастауыш мектеп педагогикасы» пәндерін оқытуда және әдістемелік нұсқаулар жасау барысында қолдануға болады.

Зерттеу көздері. Ғалымдардың зерттеу мәселесіне сәйкесті еңбектері, монографиялары, Қазақстан Республикасындағы Орталық мемлекеттік, тарихи, философиялық, педагогикалық әдебиеттер, Ы. Алтынсаринның еңбектерінің жинағы, А Балғымбаевтың естеліктері.

Қорғауға ұсынылған қағидалар:

- Ы. Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесінің жеке тұлғаның қоғамда қалыптасуындағы тарихи-педагогикалық ықпалдары;

- Ы. Алтынсаринның педагогикалық қызметінің сипаты;

- Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесінің жеке тұлғаны қалыптастырудағы тәлімдік мәселелері;

Ы. Алтынсаринның педагогикалық жүйесіндегі дидактикалық мәселелері.

Диссертацияның құрылымы. Диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.

Кіріспе бөлімінде зерттеудің ғылыми аппараты: зерттеудің мақсаты, зерттеу нысанасы, пәні, ғылыми болжамы, міндеттері, жетекші идеясы, әдіснамалық және теориялық негіздері, әдістері, қорғауға ұсынылатын қағидалар, зерттеудің ғылыми-теориялық және практикалық мәнділігі, зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі айқындалды.

Тарау І. Ы. Алтынсариннің педагогикалық жүйесінің қалыптасуының тарихи-педагогикалық алғы шарттары

1. 1. Ы. Алтынсариннің дүниетанымының қалыптасуына (өмір кезеңдеріне) жалпы сипаттама

Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы қазанның 20-шы жұлдызында (екі стильмен) Торғай облысы, Николаевск уезінің Арақарағай болысында (қазіргі Қостанай обсынының Затбол ауданында) дүниеге келді. Әкесі Алтынсары ауыл молдасы алдын көргені болмаса, басқадай оқу қумаған, момын үй шаруасымен ғана айналысқан адам болған. Ол Ыбырай үш жасқа толғарда қайтыс болған. Шешесі Айман (арғын руынан Шеген бидің қызы) ескі салт бойынша қайнысы Қошанға шығады, одан туған балалардың ұрпақтары баршылық.

Ыбырай әкесі өлгеннен кейін тәлім-тәрбиені атасы Балғожа биден алады.

Балғожа Жаңбыршин - белгілі би, ірі бай болған адам. Ол ұзақ уақыт Орынбор Шекара комиссиясы қол астында қыпшақ руына старшина болып қызмет істеген, патша өкіметінен шен-шекпен алған “ірі феодалдардың бірі” (Н. И. Ильминский) . Орысша тіл білген, ақыл парасатты да мол болған би. “Тек ақазақ даласы ғана емес, Орынбор губерниясындағы орыс шенеуліктерімен шекаралық билеуші әкімдердің алдында өзіндік салмақ пен айырықша беделге қолы жетеді, губерния төңірегіндегі басқарушылардың қайсысымен де тең адамдай сөйлесе, пікірлесе алады” (Ә. Деріпсалин Ы. Алтынсарин. Алматы, 1965 ж., 10-11 бет) .

Балғожа Жаңбыршин - жүзбасы, Қыпшақ руының ұзын тармағын басқарған. Торғай, Тобыл және Әйет өзендері аралығында көшіп-қонған Орынбор шекара комиссяның пікірінше ол “адамдарды басқару жағынан де, жалпы орта істері жөнінен де, өзге ордаларда да істі қарауға шебер, білгір адам саналған” (ҚРОМА, 4 қор, І тізбе, 3404-байлам, 83-86 бет) .

Атасы оны жасынан-ақ адалдыққа, тапқырлыққа, турашылдыққа, шешендікке баулыған. Өзімен бірге жиын-тойларға алып барып, билік айтқызып қанатын қатайтқан.

“Балғожа би көзі ашық, көңілі жарқын, замынының алдыңғы қатарлы адамы еді: ол өз заманының жайын ерте, тез байқады”.

“Іздегенге сұраған” дегендей, Х!Х ғасырдың екінші жартысынан бастап патша үкіметі қазақ даласын бағындырудың, билеп-төстеудің тағы бір жаңа әдісін қолдана бастады: қазақ балаларына арнап мектептер ашуға кірісті. Патша үкіметінің бұл мектептерді ашқандыағы мақсаты мектеп туралы ережеде ашық айтылған: “Мектеп құрудағы басты міндет - шекарадағы басқару ісін атқара алатын адамдарды сұлтан-правительдердің, ордаға аралық бастықтардың ісін жүргізе білетін және айрықша қызметтерді атқара алатын адамдарды дайындау” деп жазылған. Сонымен бұл мектеп 1850 жылы 22 тамыз күні Орынбор қаласында ашылды, оған қазақтың 30 баласы алынды, солардың бірі (Кенжебаев Б. “Ыбырай Алтынсарин - азамат . . . ” Ыбырай Алтынсарин тағылымы. 26 б. ) .

Мұсатай Ақынжанов “Ұлы педагог қоғам қайраткері” (“Ы. Алтынсарин тағылымы. 57 б. ) деген мақаласында “Ыбырайдың атасы Балғожа өлең жазған адам. Жас Ыбырайдың мектепке дейінгі өлең мен жырауға әуестеніп өсуіне анық әсер тимеді деп айтуға болмайды, - деп жазды. - Балғожа семьясының төңірегінде көптеген ақындар жиналатын болған”.

Әнуар Дербісалин “Ыбырай Алтынсарин -ұлы педагог, ағартушы, жазушы” деген мақаласында “Дала өмірінде көп билікті өз қолында ұстаған Балғожа Орынбор шекара комиссиясының алдында да айырықша беделді адам болды, - деп жазады. - Қазақстанның Россияға қосылу роцесі біржола аяқталып келе жатқанын орынды аңғарған Балғожа қоғамдық маңызы өте үлкеен бұл құбылысты батыл жақтады. Мұнда, ол әрине, қазақ халқының өнерлі, мәдениетті елдердің қатарына қосылуын шешілу кезеңіне жеткен, енді мүлде болмай қоймайтын құбылыс ретінде танылды. Сондықтан да ол бұл оқиғаға қарсы шығудың ешқандай пайда бермейтіндігін ескеріп, алдағы уақытта оны өз мүддесі үшін пайдаланудың жолын іздеді. Балғожаның бұл мақсатта тапқаны - немересі Ыбырайды Орынбор шекара комиссиясының жанынан алмақшы мектепке беру болды. Мұнда Балғожа ел билеу ісі бұдан былай орысша сауатты адамдардың қолында көшеді деп танып, немересі арқылы кейін де сол ел билеу ісін қолынан шығармау ниетін көздеген еді” (Дербісалин Ә. “Ыбырай Алтынсарин тағылымы”. “Ыбырай Алтынсарин - ұлы педагог, ағартушы, жазушы”. - Алматы: Жазушы, 1991 ж. 80 б. ) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.