Кіндік жарығының қансыз операция тәсілі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

беттері

1.Кіріспе.------------------------- ----------------------------------- ----
------ 2-3

2.Әдебиетке шолу.------------------------------ ---------------------------
- 4-20

3.Өзіндік зерттеулер.------------------------ -----------------------------
-- 21
3.1. Емханаға сипаттама-------------------------- -------------------------
21-23
3.2. Зерттеу материалы мен әдістемесі.------------------------ --------
24-27
3.3. Өзіндік зерттеулердің нәтижелері------------------------- --------
28-29
3.4. Экономикалық тиімділікті есептеу---------------------------- ---- 30
4.Еңбекті қорғау.---------------------------- -----------------------------
--- 31-35
5.Тұжырымдар----------------------- ----------------------------------- ----
36

6.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.---------------------------- -------- 37-
39

7.Қосымша материалдар------------------------ --------------------------

1

1. Кіріспе.

Қазақстан халқы өзінің мемлекеттік тәуелсіздігіне ие болғанына он
бес
жылдай уақыт өтті. Осы мерзім ішінде ел басынан талай қиыншылық-
тар өтіп, қоғамда да, экономикада да үлкен өзгерістер
болды.
Елбасы экономиканы ілгері бастыруға және халықтың
әлеуметтік
жағдайын жақсартуды өзінің жолдауында жариялады. Одан басқа еліміз үшін
Бүкіл Дүниежүзілік Сауда Ұйымына мүше болу, әлемдегі бәсекеге қабілетті
елу елдің қатарына кіру – бүгінгі күннің басты талабы. Осындай жаңа дәуірде

егеменді елдің, тәуелсіз мемлекетіміздің болашағына зор үлес қосу үшін
алға
үлкен міндеттер қойылған. Бұл үшін ата кәсіп болып келген қазақ халқының
үлкен байлығы болған мал шаруашылығын дамытуға, мал өсіруді қалпына
келтіріп, осы күнгі дәрежеде мол пайдасын көру - қоғамның үлкен мақсаты

болуға тиіс. Осыған орай мал шаруашылығын дамытуда үлкен
кедергі
болатын, әрі экономикалық шығын әкелетін малдың жұқпалы және жұқпалы
емес ауруларын болдырмай алдын алып, тиімді ем көрсету негізгі
міндет
болып табылады. Қазіргі таңда жұқпалы емес аурулар арасында
мал
шаруашылығына үлкен экономикалық шығын әкелетін хирургиялық аурулар.
Оның ішінде жануарлардың жарық патологиясы кеңінен таралған. Жалпы
Жарық патологиясы хирургиялық аурулардың 2 - 12 % - ын құрап отыр.

Аталған патология шаруашылықтар мен қожалықтарға
үлкен
экономикалық щығын әкелуден басқа, әртүрлі патологиялық асқынулар

тудырады. Әрине бұның әсерінен малдың қоңдылығы, өнімі, ет, сүт,
жүн,
мөлшері төмендеп біраз экономикалық шығынға ұщыратады.
Қазіргі кезде Отандық және Шетелдік әдебиеттерде
герниотомияның
көптеген тәсілдері ұсынылған. Алайда бұрынғы уақытта жарық пайда болған
жануарларды емдеу, КСРО кезінде көптеген мамандардың пікірінше тиімсіз
саналған. Алайда бұл пікір қазіргі кезде теріске шығарылып, аса
құнды
жануарларға оперативтік ем жүргізілу қолға алынған.
2
Жарық патологиясы қаншама зерттелгеніне қарамай, бүгінгі
таңда
ветеринариялық медицинаның ең өзекті мәселелерінің бірі болып отыр. Бұл
бірінші кезекте, аурудың патогенезі мен этиологиясын ескеріп,
жарықтың
оперативтік емінің әдістерін ұйымдастыру-алға қойылған
мақсаттардың
негізі болды.

3
Әдебиетке шолу

Жарық деп, ішкі мүшелердің терінің астына, көршілес
қуыстарға, табиғи каналдарға түсіп кететіні сияқты, түрліше жағдайларға
байланысты іш қуысынан шығып кетуін айтады. ( Чередков, 1953 )
Жарық дегеніміз ішкі мүшелердің табиғи, не жасанды тесік
арқылы
белгілі бір анатомиялық қуыстан мұны көмкерген сірі қабықпен
( көк
шандыр, плевра, ми қабықтары ) ілесе шығуы. ( Бородин. И.Ф, 1986 )
Ол жарық сақинасы, жарық қапшығы және жарық түсіндісінен тұрады.

Жарық сақинасының көлемі мен пішіні әртүрлі болады. Ол әдетте
ішіне
түскен мүшелерден тарлау келеді.
Біз байқаған жағдайларда жарық сақинасының көлемі 3-
5сантиметрден 10-18 сартиметрге дейін жетеді. ( Спицерев. А. Х, 1964 )
“Құрсақтың сыртқы жағында,- деп жазды профессор И. И. Магда, -
үш түрлі анатомиялық белгі - ішкі мүшелер сырғанап шығатын тесік-
жарық қақпасы, ішкі мүшелерді сырттай көмкере дүмпиіп щыққан сірі
қабық - жарық қапшығы, ішек, шарбы, қуық сияқты мүшелердің жиынтығы -
жарық түсіндісі бар.
Кейбір ғалымдар жарықта екі қап бар деп есептейді. Оның бірі
кернеліп
дүмпиген теріден тұратын сыртқы қап болса, екіншісі - тері астына
дүмпиіп
шыққан көк шандырдан тұратын ішкі қап. ( Дубровский. А. В, 1966 )
Ал орыстың ежелгі қолжазбаларында жарық “килой” деп
аталған. (грекше - “kele”, латынша - “hernia”, тікелей аударғанда
“өсінді”, “бұтақ” деген мағынаны білдіреді.)
Бірнеше шет елдерде жарықты қуыстар қабырғасының
бүтіндігінің
бұзылуымен түсіндіреді. ( немісше - “der bruch”, французша -
“rompure”,
ағылшынша- “rupture”.) Яғни “жарық” термині абдоминалдық қабырғасының
дефектісімен түсіндіріледі. ( Калашник. И. А, Шалдуга. Н. Е, 1952 )
Ал бірнеше авторлар жарықтың пайда болуына қуыс қабырғаларының
4
құрлымының өзгеруімен байланыстырады.
Жарық тесігі табиғи саңылаулар- кіндік сақинасы, шап каналы,
жамбас
каналы немесе жасанды- анатомиялық қуыстар қабырғасының жыртылуынан
пайда болуы мүмкін. Сондай-ақ жарық тесігі тар болған жағдайда
оны -
жарық сақинасы, ал кең болса - жарық қақпасы, ұзыншалау болса - жарық

каналы деп атайды. ( Бурденюк. А. Ф, Власенко. В. М, 1985)
Кіндік жарығының пайда болуына туа бітуімен қатар,
механикалық
әсерлер, малды күту және азықтандыру талаптарының бұзылуымен тығыз
байланысты. Бұндай жағдайда іш жүрмей қалу, іші қату,
құрсақішілік
қысымның көтерілуі, сондай-ақ кіндік сақинасының кең болуы да
үлкен
септігін тигізеді. Сонымен қатар төлдердің кіндік жарығы қоңдылығының

төмендеуімен де тығыз байланысты.( Сунагатуллин. Ф. А, 1984 )
Ф. Л. Задвирныйдың мәліметі бойынша төлдер кіндік
жарығымен
тумайды. Бұл патология мындай анатомиялық ерешеліктерінен болуы мүмкін
деген пікір айтады. Ол төмендегідей анатомиялық зерттеулер
жүргізген.
Жаңа туған төлдер мен торайлардың кіндік қантамырлары, кіндік сақинасы
арқылы өткен және сақинасының айналасы бос, әлсіз болатынын анықтаған.
Бұлар құрсақ қуысына қарама-қарсы бағытта орналасқан; кіндік венасы
-
краниальды бағытта бауырға, ал кіндік артериясы мен урахус -
каудальды
бағытта омыртқалардың белдік бөліміне қарай
өткен. Кіндік
қантамырларының бұлай орналасуы, кіндік бауының қатты керілуі немесе
тартылуы кезінде кіндік сақинасын кеңейтіп жібереді.
Шошқаның буаздығының соңғы күндері жатыр мүйізінің ұзындығы 2-
3,5 метрге дейін жетеді. (Жолнерович М.Л,1999г. ) Бұл уақытта торайлардың
кіндігінің ұзындығы 45-52 сантиметр болады. Бұл торайлардың
туылуы
кезінде кіндік бауының кіндік сақинасын кеңейтіп жіберуіне
ықпалын
тигізеді. Жаңа туған торайларда кіндігін кесу кезінде осыған ұқсас
жағдайлар
жиі болып тұрады.
Сан жарығы деп құрсақ қуысы ағзаларының тігінші, тік,
айдарлы,
5
мықын бел, төртбасты бұлшықеттің медиальды басының арасында, санның
медиальды бөлігінде орналасқан сан өзегінен шығуын айтады. Медиальды
жағынан барлық аяқтар сияқты сан фасциясы және терімен жабылған. Өзек
кіреберісі ішкі шап сақинасының артында қасаға сүйегіне тіреледі.
Өзек
қуысы құрсақ қуысынан көлденең құрсақ фасциясы және
ішпердемен
бөлінген.
Қалыпты сан өзегінде сафенус жүйкесі, сан венасы мен
артериясы
өтеді. Өзек ажырағанда онда ішек ілмектері, шарбы май, қаншықтарда-жатыр
мүйізі анықталуы мүмкін.
Сан жарығының себебі құрсақішілік қысымның аса тым
жоғарылауы
болып табылады. Ондай жағдайлар ішек метеоризмінде, туу
кезінде,
шаншуларда болады. Санның ішкі жағында жұмсақ, ауру сезімсіз, тауық

жұмыртқасындай ісіну анықталады. Жануар зақымданған аяғын артқа қояды.
Жарық қысылса, ол ыстық, ауру сезіммен болады. Жануар ақсауы мүмкін.
Ірі жануарларда ректальды зерттеумен ішек ілмектерін, шарбы
майды
анықтауға болады. Диагнозды клиникалық белгілеріне, ал ірі жануарларда

ректальды зерттеулерге қарап қояды.
Шап және ұма аумағындағы барлық жарықтарды шап-ұма жарығы деп
атайды. Құрсақ қуысындағы мүшелер шап каналы немесе ұма арқылы түсіп
кетеді.
Бұл жарық жиі шошқаларда, иттерде, сирек жылқыларда және
өте
сирегірек басқа жануарларда кездеседі.
Б. М. Оливков шап-ұма жарығын жарық қапшығының
ішіндегі
мүшелердің орналасуы мен түскен жеріне байланысты былайша жіктейді:
1) Қынап каналының жарығы - жарық түсіндісінің ( ішек, қуық, )
қынап
каналы арқылы түсіп кетуін айтады.
2) Интравагинальдық жарық - жарық түсіндісі қынап каналы
арқылы
жалпы қынаптық қабық қуысына түсуін айтады.
3) Шын шап жарығы- жарық қапшығы ішіндегісімен бірге (шап каналы
6
жыртылған жағдайда ) қынаптық каналдың сыртына түсіп кетуін айтады.
4) Шын ұма жарығы - жалпы қынаптық қабық пен фасцияны қамты
-май, тек шап каналына жақын құрсақ қабырғасы жыртылған
жағдайда, жарық қапшығы ішіндегісімен бірге ұма қуысына түседі.
Осыған ұқсас жылқылардың шап-ұма жарығын И. Е.
Поваженко
сипаттап, оны “hernia paraunqvinales” деп атады.
Жануарлардың шап-ұма жарықтарының этиологиясы
туралы
әдебиеттерде әртүрлі деректер бар. Көптеген авторлар бұл
жарықтың
этиологиясын туа біткен және жүре пайда болған деп екіге бөледі. Соңғысы

ересек торайларда шап бөлімінің құрсақ қабырғасына механикалық әсердің
нәтижесінде пайда болады.
Шап-ұма жарығы этиологиясында малдарды күту мен
азықтандыру
шарттары үлкен маңызды роль атқарады. Құрсақ қабырғасының жарақаты
кіндікті дөрекі кесу, қатты жөтел және дефекацияның бұзылуы ( іш қату,
іші
жүрмеу ) әртүрлі аурулар, сондай-ақ жүдеулік шап аумағының бұлшық
- еттерінің әлсіреуіне әкеп соқтырады. ( Ф.Ф.Миллер, Г.С.Мастыко, 1954
).
Жылқылардың шап жарығы - шап сақинасы кең болған
жағдайда,
Құрсақішілік қысым жоғары болған кезде және өте ауыр жұмысқа салған
уақытта пайда болады. Бұндайды И. И. Шантырь жіті өтетін жарықтар деп
атайды. Олар көбінесе қысылған болып келеді.
И. И. Шантырь және Ф. Ф. Миллердің айтуы бойынша бұндай аурулар
тұқымқуалау арқылы беріледі.
А. В. Дубровский дені сау еркек торайлар мен жарыққа бейім
торай - лардың шап каналы аумағының анатомо - топографиясын зерттеу
кезінде, жарыққа бейімділердің қалыпты жағдайдан туа біткен анатомиялық
ауытқу - ларын тапты. Яғни жарыққа бейімділердің шап каналының кеңеюімен
қатар, сыртқы кремастердің қалыңдағаны байқалған. Былайша айтқанда
сыртқы кремастерде ісіктер түзіліп, кей жағдайда шап каналында өзгерістер
жүрген -діктен, іштің ішкі қисық бұлшықеттерінен тым көп мөлшерде
бұлшықет
7
талшықтары бөлініп түседі. Бұнымен байланысты шап аралығы мөлшері
ұлғайып, сондықтан ішкі шап сақинасы арқылы ішек ілмегі оңай өтіп кетеді.
Құрсақ жарығының басты себептері: күшті жарақат (сүзісу, тебу,
құлау
т. б.), туу кезіндегі патологиялар болып саналады. Сонымен қатар жайылым
кезінде мал ағаш түбірінің немесе тастың үстіне жатып қалғанда да жарық
- тың пайда болуына үлкен себепкер болады.
Ал аралық (промежностная грыжа)жарығының пайда болуына негізгі
себепкер күшену кезінде, тік ішектің, қынаптың айналып түсуі, іш қату,
сиырларда ауыр толғақ кезінде болады. Еркек жануарларда көпіршікті
безінің қабынуы жарықтың пайда болуына себепкер болады. Бұл жарықтың
пайда болуы әр түлік малдарда жынысына тәуелді емес.Еркек малдарда тік
ішек пен құйрықтың аралығында, ұрғашы малдарда қынап пен тік ішек жанында
пайда болады. ( А. Ф. Бурденюк, 1985 )
Ал сан жарығының пайда болуына жоғарғыда айтылғандардан
басқа шаншу мен ішек метеоризмі кезінде болады.
Кіндік жарығы кезінде кіндік тұсында жұмсақ, иілімді, жоғары
темпера-турасыз, ауырсынусыз, дөңгелек немесе алмұрт тәрізді ісікше пайда
болады. Ісікшенің көлемі әр түлік жануарларда әр түрлі; жылқыда - жаңа
басталып келе жатқан мезгілде ересек адамның жұдырығының көлеміндей, ірі
қара мал мен қойда тауық жұмыртқасындай, ал шошқа мен итте бұршақ
көлеміндей болады. Кейінірек ісікше біртіндеп ұлғая бастайды, бұл
жарық тесігінің диаметрі мен жарық түсіндісінің көлеміне тәуелді жиі
өзгеріп тұрады.
Егер жарық қапшығының ішінде ішек ілмегі түсіп кетсе, онда
перкуссия
кезінде тимпаниялық дыбыс, кейде бәсең дыбыс, не перистальтикалық дыбыс
естіледі.
Салынатын жарықта жарық тесігіне жарық түсіндісін салу
кезінде жарық сақинасының мөлшеі мен пішінін анықтауға болады. Ал
салынбай - тын жарық кезінде жарық қапшығы кішіреймей, тіпті жарық
тесігі табылмайды.
8
Қысылған жарық кезінде ісікше ауырсынып керіліп тұрады. Темпера
- турасы жоғары болып, жануар мазасызданады. Құлындарда қатты шаншу
болып, қойлар жатып қалады. Ит пен шошқаларда құсу байқалады. Салына -
тын кіндік жарығына клиникалық белгілері бойынша оңай диагноз қоюға
болады. Ал салынбайтын жарықта абсцестен, гранулемадан,
кистадан ажырату керек.
Абсцесс жарықпен бірге бір уақытта жиі болады, бірақ жарық
қапшығы ның терісінде орналасады. Бұндай жарықтар көбінесе
салынатын болып келеді. Абсцесте тығыз, шектелген, кейде ауырсыну,
флюктуация байқалып, іріңді өзектер пайда болады.
Кистада ауырсынусыз, сұйықтың қозғалуы байқалып, жоғары темпера -
турасыз, көлемі жаңғақтан қаз жұмыртқасының мөлшеріндей болады. Пунк - ция
жасағанда сабан-сарғыш түсті сұйық ағады. Жануардың жалпы жағдайы
өзгермейді.
Кіндік гранулемасы кезінде, тығыз, қаттылау ісікше пайда
болады,
ешқандай ауырсынусыз, жоғары температурасы болмайды. Басып көргенде
көлемінде еш өзгеріс болмайды. (Власенко. В.М, 1985).
Қынап каналы жарығы жиі болып тұрады. Алайда оған
клиникалық
белгілері бойынша сирек диагноз қойылады. Тіпті ұма аумағында сырт қара –
ғанда ешқандай өзгеріс байқалмайды. Пальпациялағанда ұмада
жұмсақ, қабыну белгілерінсіз ісікшені байқауға болады. Ал ірі қара малдарға
тік ішек
арқылы зерттеп диагноз қоюға болады.
Интравагинальдық жарықта ұма бір жағына қарай екі-үш есе
ұлғаяды.
Томпайған жер эластикалық, ауру сезімсіз. Егер жануарды арқасына бекітіп,

бір қолмен енді ұстап, жарық құрамын түзетіп және шап сақинасын пальпа -
циялауға болады. (Воскобойников В.М. 1957г.)
Тіпті қошқарларда кейде бірінші бақай сүйектерінің деңгейіне дейін
жетеді.
Шын шап жарықтарында ен жоғары тартылады, жамбас буынының
маңында қозғалыстары қиындайды, өте қатты ауру сезімі болады. Қысылған
9
жарық жылқыларда болса, шаншу байқалады. Диагнозды ректальды зерттеу -мен
дәлелдейді. Шын ұма жарығында ішкі ағзалардан тұратын жарық қабы
бұлшықетті-эластикалық және жалпы қынап қабығы арасында болса, ұма
бірден үлкейеді. Жылқыларда ол ректальды зерттеуде анықталады.
Шап-ұма жарықтарына нақты диагноз қою өте қиынға түседі.
Алайда клиникалық зерттеу нәтижелері ісікшенің орналасқан орнын
анықтауға септігін тигізеді. Егер салынатын жарық болса, онда жарық
қақпасының орны мен пішінін анықтауға болады. Ал қысылған жарықтың
жергілікті белгілері байқалмайды, бірақ жануардың жалпы жағдайы басқа
қысылған жарықтардағыдай күйде болады. Шап-ұма жарықтарын еннің
басқа аурулары- орхиттен, гидроцеледен, гематоцеледен, варикоцеледен және
жаңадан түзілген ісіктерден ажырату қажет.
Ф. М. Шиенок мынадай жағдайды сипаттап жазды: “Екі жақты интра
-вагинальды жарық диагнозымен емханаға түскен жануардың ұмасын кескен
кезде, жалпы қынаптық қабықта үлкендігі көгершін жұмыртқасынан тауық
жұмыртқасының көлеміндей болатын, тұнық емес сұйыққа толы көпіршіктер
табылды. Яғни диагнозы-цистицеркоз деп қойылды.”
А. Л. Хохлов пен С. Р. Жуманов жылқының құрсақ жарығы мен
ішек
түсуінің дифференциялдық диагностикасын өте жақсы көрсете білді:
1) Құрсақ жарығында жарық қақпасы көп уақыт бойы өзгеріссіз
қалады
және ішпердемен қапталғаннан кейін, көпке дейін жазылып бітпейді.
Ішек түсуі кезінде, жарық қақпасы валик тәрізді қалыңдайды,
сонымен
қатар асептикалық қабыну белгілерімен сипатталады. Жақсы жағдай болған -да
1-2 айдан кейін жазылып кетеді.
2) Құрсақ жарығы жаңа пайда болған кезінде, жарық қапшығы қабырға
- сы жұмсақ, эластинді, жұқа, ал ескі кезінде қалыңырақ, дөрекілеу болады.
Ішек түсуі кезінде тері астында сірлі қабық болмайды да, ішек
қабырға- сы терімен бірге бітіп кетеді.
3) Тік ішек арқылы зерттеу кезінде, жарық қақпасы жылтыр,
тегіс,
10
қалыңдамаған, жұқа болады.
Ал ішек түсуі кезінде жарық қақпасы тегіс емес, шеттері
жырымдалған,
айналасына дәнекер ұлпа өсіп кетеді.
4) Құрсақ жарығы кезінде тесіп көргенде, сабан түсті, мөлдір,
перито - неальды сұйық ағады.
Ішек түсуі кезінде қызыл түсті, кейде қан аралас сұйық
ағады. Кей
жағдайда құрсақ жарығын гемотамадан ажырату қиынға түседі. Алайда гема-
тома кезінде аспирация жасағанда, қан ағып, ісікше көлемі төмендейді,
ал ішек түсуі кезінде ешқандай өзгеріссіз қалады.
Кіндік жарығы кезінде консервативтік және оперативтік ем
қолданыла - ды. Консервативтік ем құрсақ қабырғасының дәнекер ұлпасының
ақауларын жабу үшін жүргізіледі. Бұл үшін мысықтарға, күшіктерге 2-3 апта
бұлшықетке люголь ерітіндісін немесе 95% спиртті иньекциялап, жарық
түсіндісін орнына салғаннан кейін, тітіркендіргіш мазьдармен сүртіп, жарық
сақинасына массаж жасап лейкопластрьмен жабыстырып қояды.
(Паршин.А.A, Соболев.В.А, Созинов.В.А,2005).
Қазіргі кезде кіндік жарығын емдеудің көптеген оперативтік
әдістері
қолданылады.
Гутман әдісі. Теріні кесіп, (жарық қапшығын) астындағы сірлі
қабықты
ажыратады. Сірлі қабықты кеспей, жарық түсіндісі құрсақ қуысына
салынады. Жарық сақинасына бірнеше үзілмелі тігіс салады. Бұл тігіс
тек қана бұлшықетті-апонефротикалық қабатты қамтиды. Кейіннен жарық
сақинасы сірлі қабықпен бірге бітіп кетеді. Артық теріні кесіп, екі
қабатты үзілмелі тігіс салады.
Сапожников әдісі. Жарық түсіндісін құрсақ қуысына итеріп, ал
ажыра -тылып алынған жарық қапшығын 2-3 рет бұрап кетгутпен тігеді де,
жарық сақинасына енгізеді. Айналасын Ламбер әдісімен түйінді тігіспен
біріктіреді.
Геринг-Седамградский әдісі. Бұнда жарық сақинасы жабылады. Бұл тә-

сіл жарық сақинасы тар болған кезде қолданылады.
11
Оливковтың бірінші тәсілі. Егер жарық сақинасының диаметрі 2
санти- метрден артық болмаған жағдайда қолданылады. Теріні кескеннен
кейін, перитонеальды қапшықты ажыратып, оны бұрайды да, ұзын
лигатурамен тігеді. Лигатураның ұштарымен жарық сақинасының
айналасын қарама-қарсы алып тігеді. Жіптің ұштарын тартып тұрып
байлағанда, перитонеальды жарық қапшығы жарық тесігіне қарай жақындай
түседі.
Оливковтың екінші тәсілі. Бұл теріден құрсақ фасциясын ажырату
мүм-кін болмаған жағдайда қолданылады. Бұл үшін теріні дөңгелектеп кесіп,
кесілген жерден төмен қарай, құрсақ фасциясын кіндік сақинасына дейін,
теріден ажыратып, жарық түсіндісін құрсақ қуысына салады. Содан соң
перитонеальды қапшықты қысқышпен қысып ұстап, ұзын жіппен қысқыштың
астынан байлайды. Лигатураның екі ұшын тең етіп қалдырады. Пинцеттен төмен
жерден ұлпаның бітіп өскен жерін кесіп алып тастайды. Сосын жіпті
қарама-қарсы өткізіп, жарық сақинасының айналасын тігіп байлайды.
Оливковтың үшінші тәсілі. Бұл жарық сақинасы кең жарықтарға арнал-
ған. Теріні кесіп, перитонеальды қапшықты ажыратып, ұзын жіппен кеңірдек
тәріздетіп тігеді. Жіптің ұшын жарық қақпасының айналасынан өткізіп, тар-
тып байлайды. Перитонеальды қапшық қатпарланып жиналады, алайда оны
жарық қақпасында саңылау қалмас үшін бақылауға алады.
Задвирнов тәсілі. Кіндік жарығы рецидив бергенде және жарық
түсінді-сі тек жарық саңылауы емес, тігіс орнында жыртылыстардан да өтіп
кеткенде ұсынылады.
Бөлінген және құрсақ қуысына кіргізілген серозды-фасциальды жарық

қабын, жарық сақинасы үстінен түзеп, ішпердені жібек жіптермен тігеді.
Тігіс салу үшін жартылай доғал инені қолданған жөн. Инені жарық сақинасы
жиегінің бүйіріне енгізеді. Жарық сақинасын екі саусақпен бақылай отырып,
іш қабырғасын және жарық қапшығының қатпарын тесеміз. Тігісті аздап тар-
тамызда екі валикпен фиксациялайды. Келесі тігісті сондай аралықта жарық
12
сақинасының келесі жағынан салады. Осындай тізбекпен жарық қатпарларын
түзей отырып, 4-6 тігіспен жарық сақинасы маңына фиксациялаймыз. Жарық
сақинасының жиектерін бірнеше тартылулармен біріктіреді. Соңғы тартылуды
жасамастан бұрын жарық сақинасының саңылауына инесі жоқ шприцпен 250 000
ӘБ. 10-15 мл 1% новокаин ерітіндісін енгіземіз. Тері жарасының
жиектерін кәдімгі түйінді тігіспен бекітеміз.
Т. В. Турбина және А. Б. Карпетова жарық қабшығы биологиялық там-
пон ретінде қолданылса өршудің алдын-алатыны туралы айтты.
Алексеев П А құрсақ кернелгенде, құрсақ қабырғасы ақ сызықтан
шет-ке тартылатынын ескеріп, жарық сақинасын ұзыннан емес,
көлденеңінен қосуды ұсынды.
Кіндік жарығының рецедивтері жиі болады. Онда жарық
кіреберісі-
кіндік сақинасы емес, хирургиялық инелердің тескен жерлерінен жыртып

шығады. Ондай жағдай арық жануарларда болады, олардың құрсақ қабырға- сы
жұқа, борпылдақ, әрі тез жыртылады, ондай жағдайларда авторлар пластикалық
операция жасауды ұсынды. Жануарды операцияға дайындаған соң,
инфильтрациялық жансыздандыру жүргізеді, жарық қабының терісіне ұзына бойы
бағытта кесу салады, ал серозды-фасциальды жарық қабын доғал тәсілмен
(тампонмен, скальпел сабымен) өңдейді. Егер жарық салынатын болса,
жарық қабын құрсақ қуысына ілмек тігіспен кіргізеді. Одан кейін ақ
сызықтың оң және сол жағынан пинцет және скальпелмен кесінді кесіп,
артынан бос аймақ қалдырады. Алдыңғы жағынан артерияларды зақымдап алмас
үшін кеспейді. Кесіндінің бос жағын ақ сызыққа қозғап, түйінді тігіспен
жабылған жерге басады. Қиындының өлшемі саңылаудан 2 сантиметрдей асып
тұруы керек. Бөлікті құрсақ қабырғасына теспей, тек түйінді тігіспен
тігіледі. Операцияны теріге тігіс салумен аяқтайды. (Жолнерович М.Л.
2001г.)
Мынадай жағдайларда, яғни серозды фасциальды қапты құрсақ
қуысына сала алмаған кезде (некроз, абсцесс және т.б. кезінде), оны
13
резекциялайды. Ол үшін жарық түсіндісін жарық мойнына кіргізген
соң, мүмкіндігінше жарық саңылауына жақын ұзына бойы бағытта жом салады.
Содан кейін жом жанындағы жарық қабын кеседі, жарық сақинасына
түйінді тігіс салады. Жарық қабын алып тастайды, ал операцияны
алғашқы жағдайдағы сияқты жалғастырады.
Көптеген авторлар жоғарыда келтірілген операция тәсілдерін
жетілдіруді ұсынды. Г. С. Мастыко салынатын жарықта жарық сақинасына
емес, тек жарық қабының қабырғасын тігуді ұсынды.
Осы автор салынатын кіндік жарығына операция жүргізгенде,
ажыра- тылып алынған серозды-фасциальды жарық қабынан валик жасап орайды
да, жібек жіппен жарық сақинасының қарама-қарсы жағына тігеді,
тігістерді тартқанда, валикті сақина жиектері арасына басып кіргізеді.
Кіндік жарығының қансыз операция тәсілі. Бұл тәсілді жарық
сақина- сының диаметрі 2-3 см болғанда қолданады.
Опреация техникасы. Тіндерді кеспей, жарық түсіндісін құрсақ
қуысы- на кіргізеді және жарық саңылауын көреді. Одан кейін жарық қабын
бұрап, құрсақ қуысынан максимальды түрде тартылғанша тартады. Сосын
дайын үлкен хирургиялық инені, ине ұстағышты алады. Сол қолдың сұқ
саусағы- мен бақылап, тері мен жарық сақинасын теседі (жиегінен 1-2
см артқа). Сосын инені келесі жағына жеткенше теседі. Жарық сақинасын 2-
3 тартыл- ған тігісті валикпен жабады.
Тігісті 10-11 күннен кейін алады. Терілі жарық қабы ақырындап
жазыл- ады және жануар өскен сайын жоғалып кетеді. Жарық сақинасы дәнекер
ұлпа мен жақсы жабылады.
Ф. А. Сунагатуллин кіндік жарығы операциясының қансыз түрін жаңа-
ша сипаттады.
Операция алаңын жалпы әдістермен дайындағаннан кейін, жарық құра-
мын құрсақ қуысына қарай түзейді. Жарық сақинасын теріні кеспей, ілмекті
тәсілмен тігеді. Ол төмендегідей жүзеге асады: жарық сақинасы жиегінен
14
0,5-1,0см артқа қарай саусақтармен бақылай отырып, тіндердің барлық
қабаты тесіледі де, сақинаның қарсы бетінен шығарады. Егер инемен барлық
тіндерді тесуге мүмкіндік болмаса, операция екіге бөлініп орындалады. Инені
бірінші ретте келесі жақтан емес, ортасынан шығарады, сол жерге инені қайта
енгізіп, қарсы беттен шығарылады. Осылайша кері бағытта да орындалады.
Лигатура ұштары тартылып байланады.
Операция орнында жарақаттың инфильтрациясы ісік түрінде байқалып,

кейінен ол кернеледі, ысиды, ауырады. 3-4 күннен соң ол ісіну
тығыздалып,
кішірейіп, ауру сезімі жойылады.
Егер кіндік жарығының кіреберісі кеңірек болса (3 см-ден артық),
жоға- рыда келтірілген қанды операция тәсілін жасаған жөн.

Кашин әдісі. Мал шалқасынан жатқызылып, бекітілгеннен кейін,
нар- коз беріледі. Жарық түсіндісі құрсақ қуысына салынады. Саусақпен
бақылап отырып, Кашиннің хирургиялық инесі арқылы жарық тесігінің
айналасының терісі арқылы лигатураны өткізеді. 1және2-ші суретте
көрсетілгендей жіптің соңғы ұшынан аздап қалдырылады. Серозды жарық
қапшығының сағасындағы В нүктесінен А нүктесіне қарай инені өткізеді
де, иненің жолымен қайтадан кері қарай бағыттайды. Содан соң С нүктесінен
В нүктесіне қарай екінші инені өткізіп, қайтадан кері қарай жіпті өткізеді.
С және D нүктесінің арасын да дәл осылай жасайды. Инені А нүктесінен D
нүктесіне қарай өткізіп, қайтадан кері бағытта жүргізеді. Сонан соң
жіптерді тартып, хирургиялық немесе теңіздік түйінмен байлайды. Бұл кезде
серозды жарық қапшығы және беткейлік жабынды фасция жарық тесігін
сенімді түрде жабады. Алайда жануар шаруашылыққа пайдаланғанға дейін
лигатура ұлпа астында қалады. (Кашин. А. С,2000).
Шап-ұма жарықтарын тек операциялық жолмен емдейді. Ішкі ағзалар-
дың шап-ұма аймағына ығысуының барлық түрінде де, радикальды операция
жануардың пішілуімен бірге жүргізіледі. Ол үшін жануарды бір күн бұрын
ашықтырады. Малды арқасына бекітеді де, операция үстелінде артқы жағы
15
алдыңғы бөлігінен жоғары болатындай етіп орналастырады. Шап пен ұма
аумағын қатаң тәртіп бойынша операцияға дайындайды. Жалпы және жергілікті
жансыздандыру қолданылады. Кесу өлшемі 5 см-ден 10 см-ге дейін болады.
Барлық қабықты тері, теріасты шел қабаты, фасция қынап каналына
дейін кеседі. Осыдан кейін доғал жолмен жиналған қайшы көмегімен немесе
дәке тампонмен барлық қынаптың өзегі бойын ажыратады. Ол оңай ажырайды,
тек артқы бөлігінде ұма байламын кесу керек. Осылайша босаған қынап
қабығын жарық құрамымен бірге шығарып, бір қолмен ұстай тұрып, екінші
қолдың саусағымен қабық арқылы жарық құрамын құрсақ қуысына итереді.
Жарық құрамы бірігіп өсіп кеткен жағдайда, біраз кесіп жіберіп,
жабыс-қақты доғал жолмен немесе қайшымен бөліп, ішектерді құрсақ қуысына
түзе- теді.Қынап каналын босатқан соң, қабырғасын бірнеше рет бұрап, ұрық
өзегі- мен және шап өзегі жанынан тікелей лигатура салады. Сосын
лигатураның бір ұшына хирургиялық инені кигізіп, оны жарық сақинасының
сыртқы жие- гінен өткізеді. Ал басқасын іш жағынан өткізеді. Лигатурадан
1,5-2,0 см тө- мен ұрық өзегін қайшымен кесіп тастайды. Осылайша шеткі
бөлігін жалпы қынап қабығы және енмен бірге алып тастайды. Өзекті кесіп,
жіп ұштарын тартады. Теңіз түйінімен байлайды және осымен бірге
культяны шап өзегіне кіргізеді. Культя осы жерде бекітіліп, биологиялық
тампон болып табылады. Қажет болса, тағы бірнеше тігіс салады. Кескен
жердің жиектерін провизор- лы тігіспен бекітеді.
Шын ұмалық жарық анықталса (жарық құрамы қынап қабығынан тыс),
онда жалпы қынап қабығы енмен бірге шел қабатынан ажыратып, жарық
қабында ішек ілмектерімен бірге ажырату қажет. Қос қапты да ( ішек және ен
бар ) сыртқа тартып, жарық құрамын құрсақ қуысына енгізеді. Әр
қапты
бөлек-бөлек тартып байлайды. Енді қабықтарымен бірге лигатурадан төменгі
бөліктен алып тастайды. Лигатураның бос ұштарын сыртқы шап сақинасын
жабуға қолданады. Егер ол өте кең болса, қосымша 1-2 түйінді тігіс салады.
16
Айғырларда интравагинальды жарыққа жабық тәсілді
кастрациялау сияқты лищетка қойып, операция жасайды.
Жануарларды арқасына жатқызып бекітеді. Жансыздандыруға 2%
-ті
новокайн ерітіндісімен хлоргидрат раушнаркоз қолданады. Операция алаңын
дайындап алған соң, ұманы жалпы қынап қабығына дейін кеседі. Жараны
доғал әдіспен ажыратады, ұмаға түскен ағзаларды құрсақ қуысына түзейді.

Жалпы қынап қабығын енмен бірге 180 градусқа бұрап, еннен 7 см жоғары
жануар денесіне параллель бағытта ағаш немесе метал лищетка қояды.
Лещетканың бос ұштарын Обих бұрандасымен жақындатып, шпагат жіппен
берік қылып байлайды. Лищеткадан 2,0-2,5 см төменірек еннің жібі мен оны
жабатын жалпы қынаптық қабығын кесеміз. Культяны иод ерітіндісімен өңдейді.
Сегіз күннен кейін лищетканы аламыз.
Жарықтың алдын-алу үшін барлық үлкен шап сақинасы бар айғырларды
пішеді.
В.К.Чубарь операция кезінде айғырларда екі жақты
интравагинальды жарық болғанда лищетка қолданбайды. Ал жарық сақинасын №
6 кетгутпен жабады. Асқынулар болмай, жануар сауығып кетеді.
А. В. Макашов айғырларды лищетка арқылы пішу, ішектің
қайталап
түсуінің алдын алмайтынын айтты. Себебі жарықтың басты себебі болатын
шап немесе вагинальды өзек тарылмайды. Ол пластикалық операция ұсынды.
Сыртқы шап өзегін еннің сыртқы көтергішімен жабуды тағайындады.
Жансыздандыру терең хлоралгидратты наркозымен жасалынады. Екі
жақты жарықта жануарды арқасына аяқтарын ішке жақындатып бекітеді, ал
бір жақтыда сау жағына жатқызады.
Тері, ұманың эластикалық, фасциялық қабаттарын кесуді бүйір жағы-
нан сыртқы шап сақинасынан бастайды. Кесу ұзындығы 15-18 см. Жалпы
қынап қабығын еннің сыртқы көтергішімен бірге сыртқы шап сақинасына
дейін бөліп алады. Сосын сыртқы ен көтергішін жалпы қынап қабығынан
ажыратады. Оны шетке көтеріп қояды.
17
Ұмаға түскен ағзаларды құрсақ қуысына түзейді. Еннің жібін
жалпы
қынап қабығымен бірге 180-360 градусқа бұрайды, жіптің ұзын ұшын
қалдырып, кетгут немесе капроннан тігісті лигатура салады. Енді
лигатурадан 2-3 см төмен жерден кеседі.
Культяны шап сақинасының алдыңғы ішкі жиегіне лигатура ұшымен

тігеді. Одан соң еннің сыртқы көтергішін тартып, шап өзегін жабады
және
сыртқы шап сақинасына тігеді. Ұманың төменгі бөлігіне 2-3 см ұзындықта

тілік салынады. Ол дренаж ретінде қалады.
Әдебиеттерде шап-ұма жарықтарының енді сақтайтын операция
тәсілдері сипатталған. Ондай әдіспен тек цирк, спорт айғырларын, асыл
тұқымды малдарды, сондай-ақ иттерді операция жасайды.
Поваженко И. Е. аралық ( промежностная ) жарықтың операциялық
емінің үш түрлі тәсілін ұсынды:
1) Ішперде ішілік ағзаларды бекіту. Ол үшін ақ сызық бойымен құрсақ
қуысын ашады, жарық қабын тартып немесе ығысқан ағза байламын жарық
қабы мен ішпердеге түйінді тігіс салады. Алайда жарық қабы мен
ішперде
бір-біріне жабысып, шыққан ағзалардың қозғалысын шектейді.
2) Жарық қабын ампутациялау. Аралық аумағына кесік салып,
жарық
қабын бөледі. Мүмкіндігінше терең тігіс салады да, жарық қабын кесіп алып

тастайды. 1,5-2,0 см культяны қалдырады. Жараны терең жатқан тіндермен
бірге жабады.
3) Кең бөлінген жарық қабын тігу. Бөлінген жарық қабына
бірнеше
кисетті тігіс салады және оны тартады, соңында жамбас түбінде қалың пластты
ұлпа түзіліп, тыртықталып, тығыздалғаннан кейін, мүшелердің ығысуына
мүмкіндік бермейді.
Шнякина. Т. Н. және Щербаков. Н. П. Торайлардың интравагинальдық
жарығын операциялық жолмен емдегенде, ұманың қуысында енді қалдыру
әдісімен жасау-операциядан кейінгі асқынулардың дамуына жол берілмей,
нәтижелі, әрі тиімді болғанын айтады. Яғни бұндай әдіспен жасау
жеңіл,
18
жарақаттану аз және операция жасалған малдарда жарықтың қайтадан пайда
болуына жол бермейді. ( Шнякина. Т. Н, Щербаков. Н. П, 2001).
Mc Ewen (1887) тәсілі. Теріні кесіп, шап каналының беткейлі
сақинасын ашып, жоғарғы ұшынан тартып және жарық қапшығын алдыңғы жоғарғы
жағынан мойнына кетгутпен тігеді де, содан соң жіпті көлденең фасция
арқылы өткізіп, алдыңғы құрсақ қабырғасына және ішінен сыртына дейін
көлденең фасция бұлшықеттерін, апонефрозды шамамен шап каналының
беткейлік сақинасына 1,5-2,0 сантиметр жоғары тігеді. Жіпті жоғары
қарай тартып, айналдырып тігілген шап қапшығына енгізіп, алдыңғы құрсақ
қабырғасының клетчаткасындағы апонефрозға бекітеді. Бұнымен шап
каналының терең сақинасын жабады. Қалың кетгутпен екінші қатардағы
тігіспен терінің медиальды жағын тіге отырып, тері асты майлы қабатты,
апонефрозды және жан-жағындағы іштің бұлшықеттерін де қоса тігеді. Содан
кейін сол жіппен шап байламын тігіп, жіпті теріге шығарады. Осындай
тігісті 2 рет тігеді, сол қолының саусағын шап каналына енгізеді.
Өйткені ұрық каналын шектеп отыру керек. Оның астына қысқыш енгізіп,
қысқыш ұшымен жарық қапшығының түбін ұстап алады да, апонефроздың
астымен тартып, тесік арқылы қапшықты тартып шығарады. Оны апонефрозға
бекітіп, артығын кесіп тастайды. Саусақпен қадағалау арқылы тағы бір
қосымша тігіс салады.
Алдын-алу шараларын жүргізгенде, жарықтардың пайда болуы әртүрлі

этиологиялық факторлармен тығыз байланысты. (туа пайда болған және жүре
пайда болған ). Жарықтың алдын-алу мақсатымен жануарларды жақсы қарап,
азықтандыру керек. Себебі салмағы аз төлдер жарыққа бейім болады. Малдар
жарақаттанбас үшін ақырларға қорғаныс бөгеттерін жасау қажет. Жаңа туған
төлдердің кіндігін жұлғанда, үзілу орнынан сәл жоғары бекіту немесе байлау
керек. Үйірден ауру төлдер немесе жарыққа бейім төлдер туатын малдарды
бөлу жарықтың алдын-алуға септігін тигізеді.

Мал өсіру кешендері жағдайларында төлдерге жарық тілігін жасау-
19
экономикалық жағынан тиімді және өсу кезіндегі тірілей салмағының белсен-
ді ұлғаюы, өнімділігінің жоғарылауына, өлім-жітімді немесе жарамсыздыққа
шығаруды уақытша тоқтатуға мүмкіндік береді. Соңғы жылдардағы
әдебиеттердегі мәліметтерге сүйенсек, операциядан кейінгі асқынулар,
алдын-алу шараларының тиімді әсерінің төмендігінен жара микрофлорасымен
күресу үшін, жаңа препараттар мен тиімді тәсілдерді таңдау қажет.
Медициналық әдебиеттерде антисептикалық заттардың сапалығы жағынан
натрий гипохлоритін қолдану аса тиімді. (Ороховский В. И, 2000).
А. И. Мариев және басқа ғалымдардың деректеріне қарағанда,
натрий
гипохлориді ерітіндісін клиникалық практикада тамыр ішіне, құрсаққа,
энтеральды, сыртқа және тағы да басқа егуге, қолдануға болады. Алайда оның
тиімділігін хирургиялық инфекциялардың алдын-алу үшін мүмкіндігі аса көп
зерттеле қоймаған.

20
3.Өзіндік зерттеулер.
3.1. Қарасу малдәрігерлік емханасына сипаттама.

Қарасу малдәрігерлік емханасы Алматы қаласы, Жетісу ауданы, Қарасу

ауылында Черемушки көшесінің бойында 2-8 А үйінде орналасқан. Емхана 200
шаршы жерді алып жатыр.
Жалпы бұл емхана Жамағатова Исжан Қабышқызының жеке меншігіндегі
кәсіпорын. 2000-шы жылдың қараша айының 27-ші жұлдызында берілген
мемлекеттік лицензиясының № 00006613. Осы лицензияда көрсетілгендей, бұл
емхана мал ауруларын емдеу, алдын-алу және қажет жағдайда үйге шақыру
қызметімен қатар, ветеринариялық мақсаттағы дәрілік заттарды, биологиялық
препараттарды, зоогигеналық құрал-саймандар мен зооветеринариялық
атрибуттарды сатумен айналысады. Емхана орналасқан үйдің
қабырғасы кірпіштен қаланып, сырты цементпен сыланып, ішкі беті майлы
бояумен сырланған. Едендері мәрмәр таспен төселген. Терезелері табиғи
жарықпен толық қамтамассыз етілген. Емханада жалпы саны 5 бөлме бар. Оның
екеуі жұқпалы және жұқпалы емес ауруларға арналған операция бөлмесі.
Емханаға кірген кезде, сол жағында ветеринариялық препараттар, дәрі-
дәрмектер мен атрибуттарды сатуға арналған дәріхана бар. Сонымен қатар
емхананың дәрі-дәрмек сақтайтын қоймасы және мал қабылдайтын бөлмесі бар.
Емхана орталықтан жылумен, сумен қамтамасыз етілген. Бұл емхана
Қарасу, Пятилетка, Бірінші май, Айнабұлақ, Аэропорт, Өжет, Дархан, Ұлжан,
Боралдай, КазЦИК, және тағы басқа сол төңіректегі ауылдардың малдарына
ветеринариялық қызмет көрсетеді.
Емханада малдәрігері Жамағатова Исжан Қабышқызы, хирург
Ишмухамедов Ғани Апшейітұлы және фельдшер, әрі сатушы болып Тілепбергенова
Айнур Қыдырбекқызы, терапевт Жамағатов Ерғазы Қабышұлы жұмыс істейді.
Емхананың мамандарына тоқталар болсақ, бас
21
малдәрігері Жамағатова И.Қ. 1979 ж Алматы зооветеринариялық институтын
бітірген. Қазір осы емхананың директоры.
Ал Ишмухамедов Ғ.А. ветеринария ғылымының кандидаты, доцент.
1961-1995 жылдары АЗВИ-да патологиялық физиология кафедрасының аспиранты
болып, кейіннен анатомия кафедрасының ассистенті, хирургия кафедрасында
және сол институттың Айболит ветеринариялық емханасында малдәрігері болып
жұмыс істеген. Кейіннен құрмет демалысына шыққаннан кейін, Қарасу
малдәрігерлік емханасында хирург, әрі кеңесші дәрігер болып жұмыс жасайды.
Ғани Апшейітұлы өз ісіне адал, әрі өте тәжірибиелі маман.
Осы жерде мен өндірістік тәжірибиемді өткізіп, әрі дипломдық
жұмысымды орындадым.

22

Қарасу малдәрігерлік емханасының сызбасы.

1 2 3

4 5

7 8 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.