Мұнаймен ластанған суды мұнай тотықтыратын микроорганизмдер көмегімен тазалау

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Л. Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Жаратылыстану ғылымдар факультеті

Биология және биотехнология кафедрасы

Мамандық 050701-Биотехнология

«Қорғауға жіберілсін»

Кафедра меңгерушісі

Р. Омаров

«___» 2010

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Мұнаймен ластанған суды мұнай тотықтыратын микроорганизмдер көмегімен тазалау.

Орындаған: Бт - 41 - 2 тоб. студенті

Секерова А. О.

Ғылыми жетекші: б. ғ. к.

Жаманғара А. К.

Норма бақылаушы: Қаз Е. Қ.

Астана 2010

МАЗМҰНЫ

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ . . . 3

Кіріспе . . . 4

I. Әдеби шолу

1. 1. Қазіргі таңда мұнаймен ластану мәселесі . . . 6

1. 2. Мұнай, оның құрамы және қасиетті . . . 9

1. 3. Мұнайды су бетінен жою әдістері . . . 12

1. 4. Микроорганизмдердің мұнай және мұнай өнімдерін

деградациялаудағы ролі . . . 13

1. 5. Судың мұнай және мұнай өнімімен ластануында сорбенттердің

қасиеттері . . . 16

1. 6. Биологиялық материалдардың иммобилизациясы . . . 23

II. Зерттеу нысандары мен әдістері

2. 1. Зерттеу нысандары . . . 27

2. 2. Қолданылған әдістер

2. 2. 1. Модельдік тәжірибе . . . 29

2. 2. 2. Судың химиялық қасиетін және оның құрамындағы мұнай

өнімдерін анықтау . . . 32

2. 2. 3. Судағы микроорганизмдердің физиологиялық топтарының

санын анықтау . . . 33

2. 2. 4. Көмірсутегі тотықтырғыш микроорганизмдерді анықтау . . . 33

2. 2. 5. Мұнай сорбентін таңдау және қолдану әдістері . . . 35

2. 2. 6. Тығыз қоректену ортасына (Кохтың табақшалық әдісі)

егілетін жасушалар мөлшерін анықтау . . . 37

2. 2. 7. Мұнай сорбенттерінде штамм

деструкторларының иммобилизация әдісі . . . 38

2. 2. 8. Судағы мұнай мөлшерін гравиметриялық әдіспен анықтау . . . 39

III. Нәтижелер және оларды талдау

3. 1. Көмірсутек тотықтыратын микроорганизмдерді бөлу, олардың

хлорид натрияның әр түрлі концентрациясында, орта

қышқылдығында және температуралық режимде өсімталдығын

және олардың эмульгирлеуші белсенділігінің нәтежесі . . . 40

3. 2. Әр түрлі мұнай биодеградациясын микроорганизмдер

культуралары арқылы зерттеу нәтежесі . . . 44

3. 3. ИК-спектроскопия әдісімен көмірсутегі

қышқылдандырушы микроорганизмдерді зерттеу нәтежесі . . . 46

3. 4. Судың химиялық қасиетін және оның құрамындағы мұнай

өнімдерін анықтау анализінің нәтижесі . . . 47

3. 5. Мұнай сорбентін таңдау және қолдану нәтежесі . . . 51

3. 6. Модельдік тәжірибе нәтежесі . . . 53

IV. Қорытынды . . . 55

Қолданылған әдебиеттер . . . 56

Қосымшалар . . . 59

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ

РММ - Республикалық мемлекеттік мекеме

ҚР БҒМ - Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

ОБҚ - оттектің биологиялық қажетлігі

ОХҚ - оттектің химиялық қажетлігі

ПММА - полиметилметакрилат

ДНҚ - дезоксирибонуклейн қышқылы

ШҰК - шек-ұғарынды концентрация

СЛИ - судың ластану индексі

ҚҚА - құрғақ қоректік агар

ЕС - Есіл Суы

В-Д - Ворошилова-Дианова

ЕПА - ет - пептонды агар

ПАК - полициклдық ароматтық көмірсутек

ОТ - оптическалық тығыздық

КТБ - колония түзуші бактериялар

ИК - инфрақызыл спектроскопия

КТМ - көмірсутекті тотықтықтырғыш микроорганизмдер

КТ - көмірсутекті тотықтықтырғыш

мл; г/л; мг/л; г; мин; см; атм; %; ⁰ С; ЛД ₅₀ ; МПа; КОЕ/г; КОЕ/см ² ; нм; Па; мкм; м; кг; км; ед/кг; мг/кг; г/кг; г/см ³ ; кл/г; кл/мл; - СИ жүйесі бойынша өлшем шамалары.

Кіріспе

Әлемдік қоғамдастықта Қазақстан мұнай державасы болып табылады. Мұнай қорларын зерттеу бойынша Қазақстан әлем бойынша 13-орында, ал көмірсутекті шикізатты өндіру бойынша 18-орында тұр. Қазақстандағы мұнай мен газ өндіретін қолайлы аудандар аумағы 1 млн. 700 мың км ² -ды құрайды, яғни ол аймақ Қазақстандағы жердің 62%-ын құрайды. Европа мен Евразия елдері ішінде мұнай қорларын шығарып өндіру деңгейі бойынша Қазақстан Ресей, Ұлыбритания мен Норвегия елдерінен кейінгі төртінші орында тұр. Мұнай мен газ конденсаталарын зерттеп шығару аумағы 4, 6 млрд. тоннаны құрайды. Болашақта мұнай қорларын көбінесе теңіз кен орнындағы шикізатымен байытатын болады.

Қазіргі уақытта Қазақстан жерінде 208 санынан асатын мұнай кен орындары табылған. Республика бойынша кен орындар жиынтықтарының басым бөлігі Атырау облысына келеді, оның территориясында мұнай өндіріс орындары жақсы дамыған орта болып Каспий жағалауы саналады. Мұнай мен мұнай өнімдерімен топырақ пен судың ластануы Қазақстан үшін қазіргі кезде ірі және өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Жер қойнауынан мұнайды шығарып өндіру, тазарту мен оны тасымалдау техникалық жағынан алғанда күрделі болумен қатар, зиянды және қауіпті болып табылады, себебі кен орындардан мұнайды алғанда бастапқы экологиялық жағдайларды өз күйінде қалдыру мүмкін емес. Мұнай өндірудің әр қадамында мұнайдың сыртқа ағып кетуі байқалады, сондықтан да ондай «ағып кетулер» болашақта үлкен экологиялық апаттардың себебі болуы мүмкін. Тоғандардың мұнаймен ластану процесі суда еріген оттегі қорының азюына әкеледі, ал оттегі қоры органикалық заттардың тотығу процедурасында қолданылады. Егер де судың бетінде мұнай қабықшасы болатын болса, онда ол қабықша тоғанның өз-өзін тазарту процесін тежейді, себебі ол қабықша атмосферадан оттегі енуіне кедергі жасайды. Бұл жағдайда тоғанда анаэробты шарттар пайда болады, ал бұл шарттар судағы зиянды заттардың көбеюіне қолайлы жағдайлар туғызады. Мұнай мен мұнай өнімдерімен ластанған су қолдануға жарамсыз болып қалады, оны қайта бастапқы күйін тек оны толық өндіру процесінен өткізгеннен кейін ғана келтіруге болады.

Әлемдік практикада жиі кездесіп жүрген су бетінен мұнай компоненттерін жою технологиялары - механикалық, физико-химиялық және биологиялық.

Табиғи ортада кездесіп жүрген мұнай көмірсутектерін биологиялық жағынан жою әдістерінің ең қолайлысы болып қазіргі таңда табиғи ортаға мұнайды белсенді тотықтыратын микроорганизмдерді енгізу әдісі саналады. Ластанған суға микроорганизмдер жиынтығын интродукциялау мұнаймен ластанған экожүйелердің тазарту процесін тездетеді және биологиялық ыдырау процесінің тұрақтылығын реттейді. Микроорганизмдер алифатикалық, иісті және т. б көмірсутектер түрлерін тотықтыра алады.

Айтып кететін жағдай, қазіргі кезде мұнайды тотықтыратын микроорганизмдер түрлері жайлы басылымдар саны жоғары деңгейде.

Мұнай құрамының құлдырау процесіне әкелетін микроорганизмдер әр қилы түрлерге жатады, олардың жиі қолданылатын ерекше белгісі - төмен деңгейде ластанған суда мұнай мен мұнай өнімдерінің құрылысын бұзу болып табылса, ал сирек қолданылатын белгісі - орта деңгейде ластанған топырақта мұнай құрылысын бұзу болып табылады. Микроорганизмдердің ластанған суды тазарта алу қабілетін зерттеуші ғалымдар практикада қолданбайды, ал бірақ та микроорганизмдердің ондай қабілеті көптеген экологиялық мәселелерді шешер еді. Сонымен қатар жоғары дәрежеде ластанған суды төменгі деңгейде ластанған суға тасымалдау қабілеті де мәселенің шешуіне әкелуі мүмкін, мысалы төменгі немесе жоғарғы дәрежеде ластанған суға мұнайды тотықтыратын негізгі белгілі микроорганизмдерді енгізу арқылы жүргізуге болады немесе тойғандарға рекультивационды іс-әрекеттер жасау арқылы да, ол тоғандарды тазартуға болады.

Сондықтан да жоғары дәрежеде ластанған судың биологиялық қайта келу процесін реттеу үшін қолданылатын әдіс-тәсілдерді ойлап табу Қазақстан үшін өзекті мәселе болып табылады.

Зерттеу процессі кезінде менің дипломдық жұмысымның мақсаты анықталды - мұнай өнімдерімен ластанған су қоймаларды иммобиалды микроорганизмдердің көмегімен тазарту арқылы қоршаған ортаға түсірілген экологиялық қауіпті азайту және осы процестерді жүргізу үшін оның методологиялық және технологиялық негіздерін құру болып табылады.

Ғылыми жаңашылдығы .

- мұнай және мұнай өнімімен ластанған суды тазалауда қолданылатын табиғи сорбенттердің сорбциялық қасиеті зерттелді.

- судың мұнай көмірсутегімен ластануын тазарту және қалпына келтіру үшін қолданылатын микроағзалар қасиеті мен мүмкіндіктері жүйеленген.

- суды мұнай мен мұнай өнімдерінен тазалаудың сорбциялық және микробиологиялық әдісінің жүйелі қолдану тәсілі ұсынылды.

Жұмыстың практикалық мәні. Дайындалған тәсіл суы тазарту мен қалпына келтірудің жылдам және тиімді жүйелі өлшемін анықтауға мүмкіндік береді. Табиғи сорбенттердің сорбциялық қасиеті туралы мәлімет, және микроағзаларды қолданудың ерекшеліктері ластанған суды тазарту үрдісінде рационалды және тиімді қолдануға мүмкіндік береді. Осы жұмыстың нәтижелері анықтамалық мәлімет ретінде қолдануға болады.

Жұмыс ҚР БҒМ ғылыми комитетінің РММ «Қазақстан Республикасының Халықаралық Биотехнология Орталығында» экологиялық биотехнология зертханасында жүргізілді.

I ӘДЕБИ ШОЛУ

1. 1 Қазіргі таңда мұнаймен ластану мәселесі

Мұнай өнеркәсібі бүгін - бұл ірі халық шаруашылық кешені болумен қатар, ол шаруашылық өз заңдылықтары бойынша даму үстінде. Шикі мұнай - бұл әлем бойынша ең сатылатын шикізаттардың бірі болып табылады. Қазақстанда көмірсутекті шикізаттың ресурстарын интенсивті түрде игеру әлі де жалғасуда. Енді мұнай мен газды өндіру мен тасымалдаумен қатар, мұнайдың химиялық өндірісі даму жолына алынды. Қазақстанда мұнай мен мұнайдың химиялық өндірісі дамыған орталық болып Батыс Қазақстан жері саналады. Ауқымды жобалар мен көмірсутекті өндіру шаралары Қазақстан Республикасының Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Манғыстау мен Қызылорда жерлерінде жүргізіледі [1] .

Мемлекеттің халық шаруашылығы үшін мұнай деген не?

Мұнай химия саласында синтетикалық каучук, спирт, полиэтилен, полипропилен, пластмассаның көптеген түрлері мен одан жасалған бұйымдар, жасанды ұлпалар үшін шикізат ретінде; моторлы отындар (жанармай, керосин, дизельді және реактивті отын), майлар, бу қазанды-пешті отындары (мазут), құрылыс материалдары (битумдар, гудрондар, асфальт) үшін жасалу негізі; ақуыз препараттарын алу үшін пайдаланатын шикізат (қосымша - 1) [2] .

Мұнай әлемдік отынды-энергетикалық балансында елеулі орын алады: жалпы энергетикалық ресурстар қорын пайдалану бойынша ол 48% үлесіне тиесілі. Әлемде химиялық және мұнай химиясысының өнеркісібінің тез дамуына байланысты, мұнайға деген қажеттілік жылдан-жылда өсуде.

Қазіргі таңда отын мәселесі ең өзекті мәселелердің біріне айналған сияқты: ол адамның даму эволюциясында әр түрлі жаңа ресурстарды ойлап табылуына қарамастан (атомды және геотермальді энергия, күн энергиясы, тасу мен су қайту әрекеттерінің гидроэнергиясы, жел және басқа да дәстүрлі энергияларға жатпайтын энергиялар түрлерінің негіздері) әлі қарастырылуда және де экономиканың қай саласын алмасақ та, оның энергиясының көзі боп отын ресурсы - мұнай болып саналады. Осыған байланысты қазіргі ғылыми - техникалық революция шарттары бойынша өндіру күштерінің дамуы соншалық, ол өндіру процесіне бүкіл биосфера компоненттерін қоса алады. Бірақ өндірудің бұл қабілетін пайдалану арқылы индустриалды дамыған елдер тағы да басқа кедергілерге тап болды - ол қоршаған орта күйінің нашарлауы, табиғи ресурстардың таусылу жағдайы.

Әлемдік қоғамдастық XX жүзжылдықты қорытқанда, мынадай нәтижеге келді: адамның өміріне ең қауіпті апат - атомды қауіп емес, катастрофиялық жағдайдағы экологиялық жағдай болып табылады. Ең үлкен қауіпшілікті тудыратын жағдай: ішуге жарамды судың тапшылығы, оның сапалық жағынан өзгерісі, санитарлы - гигиеналық талаптарға сәйкес келмеуі, сапасыз ішуге жарамды суды қолданудың тұрғындар денсаулығына әсер берген салдары.

Ғалымдардың санауы бойынша, Жер бетіндегі тұзды судың аумағының 97. 5% үлесі теңіздер мен көлдер үлесіне тиесілі. Басқаша айтқанда, әлемдік су қорларының аумағының тек 2. 5% үлесі ғана тұщы суға тиесілі.

Сонымен қатар осы тұщы судың 75%-ы тау мұздықтары мен полярлы бөріктерде «қатып тұрған жағдайында» болса, ал 24%-ы жер астында топырақ сулары ретінде таралатын болса, 0. 5%-ы жер қойнауының ылғалы ретінде таралған болса, онда ең арзан және де қолайлы сулар - өзендер, көлдер мен басқа да жер үсті тоғандарына қалған тұщы судың аумағы әлемдік су қорының 0. 01%-на сәйкес келеді. Біздің білуімізше, адамның өмірі және Жердегі барлық тірі ағзалар үшін судың мәнін қарастыратын болсақ, бұл келтірілген сандар судың әлемдегі ең құнды қазынаның бірі екенін куәландырады.

Әлемдегі судың бетін ластағыш заттар болып ең көп таралған спецификалық заттар қалдықтары: мұнай өнімдері, фенолдар, жеңіл тотығатын органикалық заттар, металл қоспалары, аммоний және нитрит азоттары. Көптеген тоғандарда спецификалық ластағыш заттар концентрациясы кездеседі: лигнин, ксантогенат, формальдегид және т. б. Су бетін ластайтын заттардың құрамына екінші қайтара процестер үлкен әсер беріп, экологияға жағдайына үлкен зардаптар әкеледі және фито мен агроценоздарға зардап тигізеді.

Көптеген кәсіпорындар, мұнай өндіруші болсын, мұнайдың химиялық саласы бойынша тұрақталған кәсіпорындар болсын немесе өндірістің басқа салалары да бойынша тұрақталған кәсіпорындар түрлері болсын, органикалық ластағыштары бар ағынсыз сулардың басым бөлігін және тоғандарға үлкен қауіп төндіретін қиын тотығатын мұнай өнімдерді жасап шығарады [3] .

Қазіргі кезде тоғандар беттерінің мұнай көмірсутектерімен ластану процесі мұнайдың апаттық төгілуінен ғана емес, әр түрлі регламенттік жұмыстар нәтижесінде де туындауы мүмкін. Сондықтан да мұндай пайда болу себептері экожүйеге түсірілген техногенді жүктемені ұлғайтады. Қазіргі таңда мұнайдың су экожүйелеріне түсіретін әсердің бес типі анықталған:

1) нәтижесі летальді болатын тірі жануарларды уландыру;

2) гидробионттардың физиологиялық белсенділігінің бұзылуы;

3) тірі организмнің мұнай өнімдерімен толығымен қапталуы;

4) организмге көмірсутектердің енуі нәтижесінде, тірі организмнің ауруға шалдығуы;

5) тіршілік ету ортасының негативті өзгерістері [3-8] .

Сулы ортаның қозғалысы оның ластануын топырақ пен жерге қарағанда жылдамдатып, оған қолайлы жағдайлар туғызады. Бір жағынан, ол ластану жерінің қиын қолжетімділігіне байланысты (әсіресе батпақты жерлерде), яғни ағын арқылы ластанудың бір аймақтан басқа аймаққа тасымалдану мүмкіндігі, ал екінші жағынан, ол судың бетінде жіңішке қабықша болып таралған мұнай дағының өзгеру процестеріне байланысты, мұнай өнімдерін жинау қиындығы болып табылады (қосымша-2) [8] .

Судың бетіндегі мұнайдың түрлену процесін шартты түрде мына кезеңдерге бөлуге болады: 1 - мұнай мен мұнай өнімдерінің жеңіл қайнайтын компоненттердің булануы; 2 - кейбір компоненттердің еруі; 3 - келесідегі трансформациямен гидробионттардың жұтылуы; 4 - түбінде бактериальді тотығу процесі (анаэробты) ; 5 - түбіне тұндыру; 6 - топырақта шоғырлану және сулы көкжиекте судың кездесуі; 7 - мұнайдың эмульгирлену процесі; 8 - жағалауды ластайтын сулы-мұнайлы қара майлы түйіршіктердің пайда болуы; 9 - алдыңғы түйіршектер сияқты, бірақ та енді түйіршіктер судың тасу мен қайту әрекеттерінің нәтижесінде судың беткі қабықшасынан пайда болуы; 10 - жағалаудағы суларда кездесетін мұнай компоненттерінің фотототығу процесі; 11 - судың бетіндегі бактериальді тотығу процесі (аэробты) [8] .

Мұнаймен ластануда үш экологиялық фактор топтары бірлесіп әрекет ететіні баяғыдан белгілі: 1) тұрақты өзгеріс процесінде болатын мұнай құрамының күрделігі; 2) әрдайым өзгеріс пен дамуда болатын экожүйе құрамы мен құрылысының гетерогендік қасиетінің күрделігі; 3) экожүйеге (температура, ылғалдылық, қысым және т. б. ) әсер ететін сыртқы факторлардың әр алуандылығы мен құбылмалығы. Сондықтан да экожүйенің мұнаймен ластану процесінің зардаптарын бағалау мен осы зардаптардың жолдарын қарау да осы үш факторларды қарастыру арқылы жүзеге асырылады [3] .

Мұнай мен мұнай өнімдерінің апатты түрде төгіліп кету зардаптарын жою әдетте үш қадамда жүргізіледі:

Төгіліп кетуді оқшаулау процесі;
Су бетінен мұнай немесе мұнай өнімін алу немесе толығымен жою процесі;

- жиналған өнімнің утилизациясы немесе қайта өндіру процесі.

Сондықтан да экожүйенің қалыпты күйі үшін су бетінен мұнай өнімдерін толығымен оперативті түрде жою процесі үлкен маңыздылыққа ие [8] .

Су бетінде жүзіп жүрген мұнайды тазартудың әйгілі тәсілдеріне механикалық жою, глобулдау тәсілі, сорбция, химиялық және микробиологиялық ыдырау және т. б. [3] түрде тазартуды жүргізу өз үлесін қосуда. Олардың ішінде қазіргі таңда қоршаған ортаны тазарту үшін қолданылатын әдістердің ең қолайлысы болып микроорганизмдер енгізу әдісі болып табылады. Ол микроорганизмдер биологиялық экожүйелерді тазарту үшін органикалық ластағыштарды көміртектің негізі ретінде пайдаланып, токсикалық мұнай өнімдерін көмірқышқыл газы мен суға дейін трансформациялағанша экожүйені тазартып реттейд [9, 10, 11] .

Батыс Қазақстан жеріндегі судың мұнай мен мұнай өнімдерімен ластануы су экожүйесінің толығымен қирауына және де су экожүйесінің қайта қалпының келмеуіне әкеледі. Сондықтан да мұнай өндіріс шығындарын қайта өндіру процесі үлкен мағынаға ие. Қазіргі кезде ол шығындарды азайтудың әдістер саны көп, бірақ та оларды практикада қолдану мүмкін емес. Микробиологиялық әдісінің артықшылығы оның мұнай концентрациясын (5% жоғары) нәтижелі түрде төмендету және қоршаған ортаның қайта ластануын болдырмау болып табылады. Және де сонымен қатар бұл әдіс күрделі технологияларды қажет етпейді [12] .

Қазіргі кезде мұнайды тотықтыратын микроорганизмдер негізінде жасалған препараттар ойлап табылуда. Ластанған ортаға мұнай көмірсутектерін тотықтыра алатын таза микроорганизмдер түрлерін енгізу арқылы біз ол экожүейлердің тазарту процесін тездетеміз. Биологиялық деградация процесінің ұзақтығын қысқарту арқылы спецификалық субстраттарды микроорганизмдер көмегімен суды тазарту деградация процесінің тұрақтылығын реттейді [13, 14, 15] . Сонда бұл процесті қарастырғанда, біз ластанған ортаның аборигендік микрофлорасын белсенді қалыпқа келтірумен қатар, белсенді биодеструкторлар штаммдарына ие биопрепараттарды енгізуді да қарастырамыз. Микробиологиялық әдісті қолдану бізге мұнайды ластанған жерлерден оңай жолмен және көп күш қолданбай жоюға мүмкіндік береді [16] . Сондықтан да деградациялық белсенділігі басым және мұнай көмірсутектерінің жоғары концентрацияларына төтеп бере алу қабілеті бар микроорганизмдерді интродукциялау процесі болашақта жаңа микробиологиялық технологияларды дамытуға және мұнаймен ластанған территорияларды қайта қалпына келтіруге көптеген мүмкіншіліктер береді. Ол микроорганизмдер мұнай мен мұнай өнімдерінің кез келген түрінде өсіп дами алады.

Қазіргі кезде мұнайдың биохимиялық ыдырау процесі үшін таза және тиімді мұнай сорбенттері мен препараттары жоқ, бірақ та мұнай сорбенттерінің орнына қазіргі кезде көбінесе гидрофобты перлит, вермикулит және басқа да заттар қолданылады.

Перспективті бағыт болып бір заттың ішіне мұнайдың физико-химиялық сорбциясы мен мұнайдың қоршаған ортаға түсіретін микробиологиялық фактордың әсерінен болатын биодекструция құбылыстарының қосарланып келуі қолданылады.

Мұнайдың көмірсутектерін сорбция процесіне жіберетін заттарға қойылатын талаптардың бірі - гидрофобты бетке ие жоғары дамыған саңылаулы құрылымның болуы.

1. 2 Мұнай, оның құрамы және қасиетті

Әлемнің барлық кен орындарының мұнайлары бір жағынан, олардың алуан түрлерімен, екінші жағынан олардың құрамы мен құрылысында біртекті элементтерінің болуымен және кейбір параметрлері бойынша ұқсастықтарының болуымен ерекшеленеді. Мұнайдың әр қилы түрлерінің қарапайым құрамы әрбір элемент бойынша 3…4% бойынша өзгереді [3-6] .

Басты мұнай жасаушы элементтері, %: көміртегі - 83…87, сутегі - 12…14, азот, күкірт, оттегі - 1…2, процент бүтіндері алуан микроэлементтерді құрайды.

Жеңіл фракцияның басым бөлігін С ₅ -С ₁₁ көміртегі атомдары бар метан көмірсутектер (алкандар) құрайды. Қалыпты алкандар бұл фракцияда 50…70% үлесіне ие болады.

Қысқа көміртегі тізбегі бар қалыпты алкандар тірі организмдерге наркотикалық және токсикалық әсер береді. Бұл көмірсутектер организмдер клеткаларына мембраналары арқылы жеңіл түрде енеді де, цитоплазмалық органоидтарын дезорганизация құбылысына әкеледі.

Құрамындағы жеңіл фракцияның болуы мұнайдың басқа сипаттамаларын корреляцияға жібереді: көмірсутекті құрам, асфальтендер мен қара майдың жалпы саны. Мұнайдағы жеңіл фракцияның құрамын азайту оның токсикалық қасиетін азайтады, бірақ та оның хош иісті байланыстардың токсикалық қасиеті өседі, сонымен қатар олардың салыстырмалы құрамы да өседі. Жеңіл фракцияның басым бөлігі әдетте топырақтың жоғарғы бетінде ыдырайды немесе ұшып кетеді және су ағындарымен шайылып кетеді.

С ₁₂ -С ₁₇ жоғары молекулы көмірсутектер мұнайдың 15…20% үлесіне тиесілі. Қатты парафин тірі организмдер үшін токсикалық емес, бірақ та жер бетінің шарттары бойынша қатудың жоғарғы температурасында (+18° жоғары) ол қатты күйге келіп, мұнайдың қозғалысына кедергі туғызады. Мұнайдың циклдік көмірсутектеріне нафтенді (циклоалкандар) және хош иістілер (арендер) жатады.

Мұнайда нафтенді көмірсутектердің жалпы құрамы 35-дан 65%-ға өзгереді. Нафтенді молекулалар сақиналары 5 немесе 6 мүшелі болуы мүмкін. Бір немесе екі сақинасы бар әрбір молекулаға 50…60% нафтендердің жалпы үлесі келеді.

Нафтендердің токсикалық қасиеті жайлы мағлұматтар қазіргі кезде өте аз. Қанған байланыстары бар нафтенді көмірсутектер өте қиын тотығады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.