Оқытудың белсенді әдістерінің белгілері
ГЛОССАРИЙ
Білім - бүкіл танымның даму процесінде қалыптасқан адамзат мәдениетінің, рухани қазынасының жиынтығы.
Білім беру - тиісті оқу орны арқылы ғылыми мағлұмат берудің жолдары.
Әдіс - (гректің metodos) деген сөзінен алынған, табиғат
құбылысын және әлеуметтік өмірдің жағдайын зерттеу немесе
таным жолы, құбылыстарды оқып білу жолдарын, әдіснамалық
теория танымы мен шындықты зерттейтін тәсіл.
Оқыту әдістемесі - оқу үрдiсiн қатысушылар оқытушы мен оқушының шығармашылық әрекеттерiне жағдай жасай отыру арқылы тиiмдiлiгiн сақтап оқу- тәрбие үрдiсiн ұйымдастыру. Оқыту әдістемесінің мақсаты - оқу үрдiсiн қатысушылар оқытушы мен оқушының шығармашылық әрекеттерiне жағдай жасай отыру арқылы тиiмдiлiгiн сақтап, оқу- тәрбие үрдiсiн ұйымдастыруды белсендiру.
Иноватика - оқытудың жаңаша әдістерінде, сонымен қатар білім алушылардың белсенді әдістері, шындығына келгенде, интерактивті(ағылшынның interaction сөзінен алғанда, динамикалық ықпал ету дегенді білдіреді), себебі белсенді әдістер ықпал ету әдістерінен оқытушы мен білім алушылардың қарым-қатынастарына ұласады.
Технология - дегеніміз қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі адамдардың, ал педагогикалық технология - педагогикалық мақсатқа қол жеткізудегі қолданатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдістемелік құралдардың жүйелі жиынтығы.
Белсенді оқу әдістері - оқу материялын игеру үрдісінде оқушыларды белсенді ақыл-ой және тәжірибелік қызметке тартатын әдістер.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ӘДЕБИ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Қазіргі кездегі білім берудегі педагогикалық инновация. Жаңаша білім беру әдістемелерінің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2.2 Қазіргі мектептерде белсенді ақыл-ой және тәжірибелік қызметке тартатын әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.3 Оқыту әдістерінің үйлесімділігі және олардың оқушылар іс-әрекетінің тиімділігіне әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.4Тұтас педагогикалық процесс теориясы - педагогикалық технологияларды пайдаланудың әдіснамалық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...23
2НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.1 Педагогтар тәжірибесіндегі оқу іс-әрекетін белсендендіру ... ... ... ... ... .. ...29
2.2Кіріктірілген оқыту әдістемесі бойынша 10 сынып оқушыларына мазмұнды сабақтар өткізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.3 Химия жарыс кешінің ұйымдастырылу және өткізілу жолдары ... ... ...54
2.4 Химия көшбасшысы тақырыбындағы 9 сыныптар арасында сыныптан тыс интеллектуалдық шоу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
2.5 Жаңаша оқыту әдістемесімен өткізілген сабақтар бойынша жүргізілген эксперимент нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .67
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Тәуелсіз мемлекетіміздің келешегі өркениетке жету жолындағы бәсекелестікке өз бетінше өмір сүре алатын шығармашыл жастардың қолында. Республикамызда білім беру ісін реформалаудың стратегиялық міндеттері - білім берудің жеке тұлғаға бағытталуы. Қазіргі таңда ғылым мен білім саласына айрықша көңіл бөлінуде. Осы тұрғыдан алғанда қазіргі қоғамда ғылыми техникалық прогрестің дамуы халық шаруашылығы мамадарының ойлау қабілеттері жоғары болуын талап етеді. Қазіргі заманғы сабақты ұйымдастыруда жаңаша әдістерді пайдалану арқылы жан-жақты дамыған, шығармашыл, нарықтық-әлеуметтік бәсекелестікке төтеп бере алатын, саяси, мәдени ортаға бейімделген дара тұлғаны қалыптастыру. Оқушыларды оқытудың, тәрбиелеудің, білімінің дамуының, олардың еңбекке деген дайындығы тереңірек орындалса, онда оқу тәрбие үрдісінде сапалық өзгерістерге қол жеткізуге болады. Оқыту үрдісінде оқушының дербес ерекшелігін еске алу туралы талаптар ежелден белгілі. Бірақ дәстүрлі сабақта оқушылардың дербестігін және танымдық белсенділігін дамыту үшін қажетті жағдайлардың жеткіліксіздігі мүмкіндік бермейді. Сондықтан, қазіргі заманғы педагогика ғылымында педагогикалық үрдісте жаңаша белсенді оқыту әдістерін сабақ барысында пайдалану қажет. Бүгінгі таңда білім беру саласында әртүрлі сипаттағы және бағыттағы инновациялар енгізілуде. Азды-көпті мемлекеттік жүргізіліп, мазмұнға, ұйымдастыруға оқыту әдістері мен технологияларына жаңалыктар кіруде. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгеру мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани азаматтық және де басқа көптеген келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қарауда мұғалім іс-әрекетінің маңызы зор. Оқушының үлгерімі, білім сапасының жоғары болуы ең алдымен мұғалімнің өз міндетіне, шеберлігіне байланысты. Мұғалім өз міндетін тек оқыту, түсіндіру емес, ең алдымен оқушылардың оқу еңбегін танымдық оқу іс-әрекетін сауатты ұйымдастыру, басқару деп білуі тиіс. Қазіргі кезеңде тәуелсіз еліміздің ертеңі-болашақ ұрпақтың білімінің тереңдігімен өлшенеді. Бүгінде білімі мен ғылымы мықты дамыған елдер барлық жағынан алда болатынына көз жеткіздік. Сондықтан да қазіргі таңда оқушының өз бетімен еңбек етуіне, шығармашылық еркін ой мен іскерлік қабілеттерін дамытуларына қолайлы жағдайды толыққанды қамтамасыз етуіміз қажет. Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті. Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі олардың білім беру жүйесі мен білім берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі кездегі негізгі мақсаты білім алып, білік, дағды және машыққа қол жеткізу ғана емес, олардың негізінде дербес, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке, ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану деп көрсетілген ҚР 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында. Бүгінде өз пәнін оқытуда ең тиімді, жоғары нәтиже беретін әдістерді қолданып, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын және білім сапаларын арттыру қазіргі заманғы әрбір мұғалімнің алдына қойылған мақсаты болып табылады. Заман талабына сай жаңа технологияларды қолдана отырып, химия сабағын қызықты да тартымды өткізу қазіргі кездегі мұғалімдерге қойылатын басты талап. Осы орайда , зерттеу жұмысының өзектілігі қазіргі кездегі білім берудегі, яғни соның ішінде химия пәнін оқытуда төмендегідей мәселелердің шешімін табу:
-мұғалімдердің жан-жақты ізденіп, қызықты мағлұматтарды оқушыларға жеткізуге талпынбаулары;
-жаңа оқыту технологияларын мектеп мұғалімдерінің тиімді пайдалана алмауы;
-Қазақстан мектептерінде басқа дамыған елдер мектептерімен салыстырғанда жаңа оқыту әдістерін пайдалану қарқынының төмендігі;
-ауылдық жерлерде мектеп мұғалімдерінің қалыптасып қалған дәстүрлі оқыту әдістерінен арыла алмауы.
Зерттеудің мақсаты: Қазіргі заманға сай химия сабағын ұйымдастыру барысында оқушыларды қызықтыратын әрі таным белсенділіктерін дамытып, білім сапаларын жоғарылататын ең тиімді және нәтижесі мол жаңаша оқыту әдістемелерін қолданудың тиімділігін дәлелдеу.
Зерттеу міндеттері:
-оқыту әдістемесінің мәнін ашу;
-оқушылардың химия пәніне қызығушылығын арттырып, осы пәннен дүниетанымдарын кеңейтуде жаңа оқыту әдістерінің рөлін анықтау;
-теориялық мәліметтерге сәйкес бірнеше технологиялардың әдістемесін жасау;
-ұсынылып отырған оқыту технологияларының әдәстемесінің тиімділігін эксперимент жүзінде анықтау. ы
Зерттеу нысаны: 10 сынып оқушыларна химияны бірнеше (кіріктірілген, интерактивті және ойын арқылы оқыту технологиясы) оқыту технологияларымен оқыту процесі.
Зерттеу пәні: Химияны түрлі оқыту әдістерімен оқытудың теориялық негіздері мектеп оқушыларының химия пәнінен білім, білік, дағдылары мен қызығушылықтарын арттырудың тиімді құралы ретінде.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
-қазіргі кезде кеңінен қолданылып жүрген бірнеше технологиялардың бір сабақта бірдей қолданылуының әдістемесі жасалды.
-кіріктірілген технология мен интерактивті оқыту технологиясы бойынша 10-сынып оқушыларына химия пәнінен мазмұнды сабақтар өткізу.
-химия көшбасшысы интеллектуалды шоуының жоспары ұйымдастырылды
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Қазіргі кездегі білім берудегі педагогикалық инновация. Жаңаша білім беру әдістемелерінің теориялық негіздері
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында ‹‹Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдарға бағытталған білім алу үшін жағдай жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу›› деп білім беру жүйесін одан ары дамыту міндеттері көзделген. Бұл міндеттерді шешу үшін мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңашыл идеялар мен ғылыми еңбектер қажет.[1]
Тәуелсіз мемлекетіміздің келешегі өркениетке жету бәсекелестікке өз бетінше өмір сүре алатын шығармашыл жастардың қолында. Сондықтан жаңа үрдіс сатысында оқыта отырып, оқушының жалпы дамуын қамтамасыз ету басты мақсат болып табылады. Республикамызда білім беру ісін реформалаудың стратегиялық міндеттері - білім берудің жеке тұлғаға бағытталуы[2]. Қазіргі заманғы сабақты ұйымдастыруда инновациялық әдістерді пайдалану арқылы жан-жақты дамыған, шығармашыл, нарықтық-әлеуметтік бәсекелестікке төтеп бере алатын, саяси-мәдени ортаға бейімделген, әрекетшіл дара тұлғаны тәрбиелеу мұғалімнің басты міндеті.
ХХ ғасырдың 30-жылдарында Еуропада ғылымның жаңа саласы, жаңашылдық ғылымы пайда болып, ал 50-жылдары педагогикалық инноватика қалыптасты. Жалпы инноватика - жаңару үдерісі, жаңалық ендірулер туралы ғылым. Яғни, педагогикалық инноватика осы ғылым саласындағы жаңалықтар үдерісін зерттейді. Бұл мәселені шетелдік К.Ангеловский, М.В.Кларин, В.Я.Ляудис, М.М.Поташник, С.Д.Поляков, Т.И. Шамова, В.И.Загвязинский, П.И.Пидкасистый, Н.И.Лапин, А.И.Пригожин, Ю.Н.Клюткин, А.К. Маркова, Н.Д. Никандров, Я.А. Понамарев, В.А.Сластенин, Л.С. Подымова және отандық Ш.Т. Таубаева, Н.Н.Нұрахметов, С.Н. Лактионова, Е.З.Батталханов, Қ.Қ.Қадашева, Т.О.Балықбаев, Ж.А.Қараев, Г.К.Нұрғалиева, К.Бұзаубақова, С.Д.Мұқанова, М.М.Мұқаметқалиқызы және т.б. педагог ғалымдар зерттеген.[3]
Қазіргі заман жаңашылдық, жаңа көзқарас, жаңалықтар заманы. Өмір сүру барысында біз жаңа өнімдерді ,заттарды, білімдерді, идеяларды кездестіреміз. Олай болса, оқыту үдерісі, әдістері де осы жаңашылдықтарға сәйкес болуы тиіс. Жаңалықтардың түрлеріне келер болсақ, алдымен білім берудің мақсаты мен міндеттеріне негізделетін жаңалықтар, оған: материялдық және рухани; құрылымдық және технологиялық; негізгі, іргелі, стратегиялық жаңалықтар жатады. Білім беру ұйымдары мен саласындағы жаңалықтарға: жаһандық, ұйымдық, жеке және аяқастынан туындаған, ірі және ұсақ, сырттан келетін және ішкі, сыртқы жаңалықтар жатады. Сонымен бірге, жаңалықтар белгілі бір өлшемдермен өлшенеді. Мысалы ғалым К.Ангеловский төрт өлшемді анықтаған: біріншісіне жаңалық енгізілетін саланы жатқызса, екіншіге - жаңашылдық үдерісті және жаңалықтар енгізу амалын, үшіншіге жаңашылдық іс-әрекеттердің ауқымы мен көлемін, төртінші критерийге жаңалықтардың пайда болуын жатқызған[4] Жаңашылдық үдерісі белгілі бір кезеңдер арқылы жүзеге асырылады:
oo жаңалықты табу(іздеу, қалыптастыру және бейімдеу);
oo қалыптасқан жаңалықты зерттеу: тәжірибеде тексеру, бағалау, сынау және ғылыми - педагогикалық тұрғыдан сараптаудан өткізу;
oo жаңалықты мамандар тарапынан қайта қарау және кемшіліктерін түзету;
oo жаңалықты қолданысқа енгізу, теориялық тұрғыдан зерттеу, тәжірибеде қолдану;
oo жаңалықты одан әрі дамыту.
Оқытудың инновациялық әдістері соңғы нәтижеде болашақ маманның шығармашылық білімдерін жинауына ықпал етеді. Инновациялық деген ұғымды біз жаңа, жаңашыл деп қолдандық. Оқытудағы инновацияның мәні, оқытудың жаңаша әдістерінде, сонымен қатар білім алушылардың белсенді әдістері, шындығына келгенде, интерактивті(ағылшынның interaction сөзінен алғанда, динамикалық ықпал ету дегенді білдіреді), себебі белсенді әдістер ықпал ету әдістерінен оқытушы мен білім алушылардың қарым-қатынастарына ұласады. Бұл дегеніміз тұлғаның өзін-өзі дамыту жолы болып табылады. Инновацияны мазмұны, құрылымы, сипатына байланысты әртүрге бөліп қарастыруға болады. Мысалы мазмұнына байланысты ғалымдар: модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп бөлген. Модификациялық инновация дегеніміз, қолда барды дамыту және оның түрін өзгерту, бұған В.Ф.Шаталовтың жазған тірек сызбаларын жатқызамыз[5]. Комбинаторлық инновация, бұрын қолданыста болмаған белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Радикалдық инновация, білім беру жүйесіне мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады.
Бүгінгі таңда білім беру сапасын бағалайтын мемлекеттік білім беру стандарты оқытушылардың іс-әрекетіндегі бірнеше инновациялық элементтердің міндетті түрде болуы туралы талаптар қоюға тырысады. Мысалы, В.А. Трайнев, С.С. Мкртчян, А.Я. Савельев сынды ғалымдардың пікірінше Бұл тәуелдік іс болып табылады, өйткені стандарт бес жылда бір рет жасалады, сондықтан оқытушының оқушылармен стандартсыз жұмыс жасыайтын шығармашылық тұрғыдан іздеу арқылы әрі қарай тәуекел ету қауіпін тудырады.[6]
Білім берудің мақсаттары қоғам өмірінің мақсаттарымен тікелей байланысты. Өмір білім беруді нақтыласа, білім өмір сүруге тікелей әсер етеді. Білім беру мен өмір сүру мақсаттары өзара байланысты және бір-біріне тәуелді.
Білім беру - оқытудың тәрбие мен дамытудың үздіксіз процесі. Белгілі балалар психологы Д.Б. Эльконин дәлелдегендей 3-10 жас аралығындагы балалар біріккен мәдени - білім беру саласында ортақ өмірмен дами отырып, ортақ тәрбиеленіп, ортақ оқып үйреніп өмір сүруі керек.[7] Яғни бұдан шығатын қортынды бұл (сабақтастықтың) яғни бастауыш сатыда мазалайтын сұрақтар проблемалары біреу ғана. Ол баланың тілін ой-өрісін, қиялы мен шығармашылығын дамыту болып, жаңа заман талабына сай жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде оқытып тәрбиелеу. Көрнекті психолог Л.С. Выготскийдің негізі бойынша Бала дамуының ең шарықтау шегі - бұл тіл мен ойдың шығармашылығы деген екен.[8] Оқу-тәрбиесінде мынандай өзекті яғни (актуальды) жерлерінде проблемалар бар: 1) Оқушылардың өз бетінше ойланып, әрекет етулері жеткіліксіз. Бір оқу міндетін басқа түрлі жолдармен өзгертіп, шеше білу қабілеттері, сонымен қатар алынған білім-білік дағдыларын қазіргі өмір мен ғылым, техника жаңалықтарымен байланыстырып, салыстырып, зерттеп өз болжамдарын жасау қабілеттері әлі де төмен деңгейде. Ал мұның себебі қайда жатыр және бұл проблемаларды шешу үшін, білім үрдісінде инновациялық озық әдістерді оқып үйреніп өз іс-әрекетімде енгізу қажет. Білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа әдістер бар. Американың белгілі педагогы Филипп С. Шлехти егер оқушы қалай оқу дағдысын игерсе, өзіне қажетті ақпаратты іздеуді үйренсе, соларды пайдаланып мәселенің шешу жолын іздей алатын болса, өзінің кәсіби шеберлігін жетілдіріп, өмір өзгерісіне бейімделе алады деген.[9] Г.И.Шукина, Н.Г.Морозова және т.б ғалымдардың еңбектерінде [9,10] танымдық белсенділікті оқу үрдісінде қалыптастыру механизмдерінің ерекшеліктері анықталған.
ХХІ-ғасыр жеке тұлғаны қалыптастыру, ізгілендіру, дамыту ғасыры. Олай болса мұғалімдердің алдында тұрған бірден-бір мақсат - оқушылар алған білімдерін пайдаға асырып, өздігінен әрекет ете алатын, оларды түрлі өмірлік жағдайда қолдана білетін, жалпы азаматтық және ұлттық құндылықтарды қатар меңгерген, өздік көзқарасы бар, Отанын шын сүйетін азамат болып жетілуіне көмектесу. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен батыл жол ашарлық қарым-қатынас жасаулары керек.
Оқыту түрлерін, әдістері мен құралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі қолдану жолдарын іздестірулері қажет. Оқушының танымдық қызығушылығын арттыру педагогика ғылымының қай кезде де басты мәселелері бола бермек. К.Д. Ушинский өз еңбектерінде ‹‹Мектеп ғылымның қызықсыз жақтарымен емес, керісінше оны қызықтыратын тартымды жақтарын табуға баулуы қажет››, деген болатын [11]. Сондықтан әртүрлі оқыту әдістері мен тәсілдерін оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қарауда мұғалім іс-әрекетінің маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың түрлі әдістемелерін меңгеру мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани азаматтық және де басқа көптеген келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі,-деп көрсетеді С.В.Селевко.[12]
Бүгінгі таңда білім беру саласында әртүрлі сипаттағы және бағыттағы инновациялар енгізілуде. Азды-көпті мемлекеттік жүргізіліп, мазмұнға, ұйымдастыруға оқыту әдістері мен технологияларына жаңалыктар кіруде. Білім беру саласына енген жаңалыктарға мына өзгерістерді жатқызамыз:
- оқу тәрбие мекемелерінің жаңашыл басқарылуы;
- білімнің қоғамдағы орны және сол жүйені қаржыландыру деңгейін;
- тәрбие және білім жүйесі құрылымын.
Білім беру мазмұнын, яғни оқу жоспарларындағы және бағдарламалардағы өзгерістерін:
- мектептің ішкі ұйымдастырушылық әрекеттерін;
- мұғалім мен оқушы қарым-қатынастарына, ұстаз бен шәкірттер арасындағы қарым-қатынас;
- оқыту әдістемелеріндегі өзгерісін;
- білім беру мекемелерінің құрал - жабдықтарындағы және ақпараттық технологияларды қолданудағы өзгерістер;
- оқыту мекемелерінің құрылысындағы өзгерістерді жатқызамыз.
Болашақ маманның деңгейi тек кәсiбi ғана емес, сондай-ақ шығармашылық потенциалы және ойлау қабiлетi ерекшелiктерiмен еместiгi де бағаланады. Сондықтан да нарықтық экономика жағдайында мұғалімделге оның кәсiптiк деңгейi мен құзырлылығына өте үлкен талап қойылуда. Бүкiл жалпы оқу орындарында кәсiби-педагогикалық бағдар берудiң әртүрлi мәселелерi психология-педагогикалық әдебиеттерде жан-жақты қарастырылған. Әсiресе, болашақ мұғалiмдерге кәсiби-педагогикалық бағдар берудiң мәселелерi Л.И.Игнатенко, В.С.Золотарев, Н.В.Кузьмина, В.А.Сластенина, Ч.С.Тулеева және басқалардың зерттеулерiнде көрсетiлген.[13]
Қоғамда саясатта, экономикада, рухани өмiрдегi қазiргi процестер бiлiм беру үрдiсiн жаңаша ұғынумен тығыз байланысты. Оқушыларға химиялық бiлiм беру концепциясында химия оқушының iс-әрекетiне қажеттi және оқушының қоғамда толық қызмет етуi үшiн өз еңбегiнде ойлау қабiлетiн қалыптастыратын нақты химиялық бiлiмдермен қаруландырады деп көрсетедi. Сондықтан орта мектеп мұғалімі оқыту процесi кезiнде оқушылардың танымдық іс-әрекеттері мен белсенділіктерін арттыру үшiн өзiнiң әдiстемелiк оқыту жүйесiн құруы қажет.
Оқыту әдістемесінің мақсаты - оқу үрдiсiн қатысушылар оқытушы мен оқушының шығармашылық әрекеттерiне жағдай жасай отыру арқылы тиiмдiлiгiн сақтап оқу- тәрбие үрдiсiн ұйымдастыруды белсендiру.[14]
Бiлiм беруде педагогикалық iзденiстердiң бүкiл жетiстiктерiн атап айтсақ, жекелеп оқыту (индивидуализация), деңгейлеп оқыту (дифференциация), модельдi оқыту жүйелерiн пайдаланып, мамандарға химиядан бiлiм берудiң тиiмдi, белсендi әдiстерiн iздестiрудi, сол арқылы окушыларды өзiн-өзi бағалау деңгейiне көтерудi қарастыру қажет.
Мектеп практикасында кейбір мұғалімдер педагогика ғылымдарының жетiстiктерiне көңiл аудармай, өз iс-тәжiрибелерiнде олардың ұсыныстарын қолданбай келедi.
Соның нәтижесiнде химия пәнiн оқыту арқылы жекебас сапаларын дамыту жүзеге аспай, оның орнына жаттап алу жолымен жүргiзiледi.
Сондыктанда:
* химиядан берiлетiн бiлiмдi iргелендiру;
* химияны жалаң үйретуден бағдарлай оқытуға көшу;
* бiлiм беру үрдiсiне жаңа технологияларды ендiру;
* осылардың негiзiнде химияны оқытудың әдiстемелiк жүйесiн жасау.
Мұндағы мақсат - әрбiр жеке тұлғаның потенциалын ашуға және бiлiмiн iске асыруға мүмкiндiк беретiн оқытудың тиiмдi жолдары мен әдiстерiнiң жобасын жасау. Оқушының ойлағыштық қабiлетiн жоғарлату үшiн, бiр мезгiлде үш мiндеттi шешу керегiн әдебиеттерде атап көрсетiлген:[15]
1.Сабақ кезiнде кез-келген дайындық деңгейiндегi оқушыларды қызықтыратын жұмыс түрiн таңдай бiлу керек, таным процесiне сынып оқушыларын тұтастай тарту
2.Әрбiр оқушыға шамасына қарай жалпы проблеманың тек бөлiгiн ғана анықтау арқылы әрбiр оқушыға дифференциалды тәсiлдi қолдану жүзеге асады
3.Нашар оқитын оқушыдан сабақты сұрау кезiнде дұрыс жауап бермеген жағдайда жаман баға аламын деген қорқыныш сезiмiн жою, ойлау процесiне "еркiндiк беру".
Сабақ бiртұтас жұйе ретiнде үш құрылымнан тұрады:
Сабақ құрылымы
Әдістер құрылымдары
Мазмұндар құрылымдары
Оқыту үрдісіндегі бөліктер құрылымдары
1.1сурет. Сабақ құрылымы
Бөлiктер құрылымдары,бірінші құрылымдар, оларда дидактикалық мақсаттар белгiленген. Оқу үрдiсiнiң логикасына сай соңғы бөлiк алдыңғы бөлiкпен байланысты. Дидактикалық басты мақсат сабақтың типiн анықтау
Екінші құрылым - оқыту материалының мазмұны, ол бiрiншi құрылымға бағынышты. Оқыту материалының мазмұны сабақтың бiр компонентi ретiнде белгiлi химиялық ұғымдар, фактiлер, заңдар, химиялық заттар мен олардың қасиеттерiн, заңдылықтар мен қорытындыларды үйрену, iскерлiк пен дағдыларды қалыптастыру.
Сабақтың үшiншi құрылымы - оқыту әдiстерi алғашқы екi құрылымдарға тәуелдi, мазмұнның әртүрлi элементтерi оқушылар оларды меңгеруi үшiн әртүрлi логика-психологиялық жолдар қажет).
Оқытудың үнемi дамушылық сипаты, ең әуелi пiкiрдi ұғыну, түсiну, содан соң жадында сақтау, жаңа материалдың бұрын оқыған материалмен iшкi байланысының қажеттiлiгiн тауып көрсету, оқушылардың өзiндiк танымдық әрекеттерiн жүйелi түрде ұйымдастыруды талап етедi.
Қазiргi кезде сабақтың мынадай элементтерiн көрсеткен дұрыс:
Басталу кезеңін ұйымдастыру
Білім, білік және дағдыларды анықтау
Міндеті мен мақсатын бөлу
Берілген материалмен жұмыс істеу
Сабақ элементтері
Жоспарланған білім деңгейін қамтамасыздау
Жаңа материалмен танысу
Білімді жүйелеу және жинақтап қорыту
Үй жұмысын ұйымдастыру
1.2 сурет. Сабақ элементтері
Мұғалiм алдына қойылған мақсат егер оқыту мен тәрбиелеу үрдiсiне диалектикалық тәсiл мен жалпы теориялық және жалпы философиялық принциптердi ебiн тауып қолданғанда iске асады.
Осыған байланысты бiлiм беруге қойылатын қазiргi талапты қамтамасыз ету үшiн, оқытуды ұйымдастыруды жоспарлай бiлу, яғни, оқу-әдiстемелiк жүйелi, кешендi қолдану (1кестеде көрсеткендей) керек.[16]
1.1 кесте
Орта мектепте оқу үрдiсiн әдiстемелiк қамтамасыздаудың жүйелi - әрекеттiк тәсiлі
Құрамды
бөлiк-
терге
бөлу
Құры-лымның бөлiктерi
Оқу пәнiнiң мақсаттары мен мiндеттерi
Әдiстемелiк қамтамасыз ету
Соңғы
нәти-же
Алғашқы
тақырып
Жаңадан
жасау
ережелерi
Әсер ету
құрал-дары
ұжымның түрлерi
Iске асыру жолдары
1
2
3
4
5
6
7
Бағдарлама-ны iздеу
Жобаны
таңдау
Жоспарды
қолдану
Мақсатты жүзеге асыру
Бiлiм дерi, iскерлiк, дағды-лары
Оқыту-
дың нақ-
ты мүм-
кiндiктерi
Оқыту мақсаты:
Бiлiм беру, тәрбие, үйрету, дамыту
Талаптану сенiм, ерiксiз көндiру, амалсыз
көну
Жеке немесе топ бойынша
Сөздiк әдiс: көрнекiлiк,
iздеу,
практикалық,
iскер ойындар
Кестеде берiлген мағлұматтарды орта мектептерде, оқытылатын кез-келген пәннiң матрицалық (ұялық) моделi деп бағалауға болады. Бұл матрицаның негiзгi ой-желiсi мынадай:
Тiк бағандар оқылатын пәннiң құрамын бөлiктерге бөлу мен көлденең бағандар -құрылымының бөлiктерiнен құралған. Матрицаның элементтерi: оқу пәнiнiң мақсаты мен мiндетi, әдiстемелiк қамтамасыз ету, оқыту технологиясын жүзеге асыру. Үлгi бойынша оқыту бағдарламасын жасағанда оқытудың мақсаты мен мiндетiн құру және оқытудың соңғы нәтижесiн белгiлеу керек.
Оқытудың мақсаты мен мiндетiн соңғы нәтиже, алғашқы тақырып және жаңадан жасау ережелерi анықтайды. Педагогикалық қызметтiң соңғы нәтижесi ол бiлiм, көзқарас, сенiм, iскерлiгi мен дағдылары, сонымен қоса оқушының шығармашылық қабiлетi мен жеке ерекшелiктерi болып табылады [16].
Оқытудың белсендi әдiстерi деп оқушылардың оқыту - танымдық қызметтерiн ұйымдастыру мен басқару тәсiлдерi деп түсiнген дұрыс және олар мынадай негiзгi белгiлерге ие:
1.2 кесте
Оқытудың белсенді әдістерінің белгілері
Оқушының амалсыз белсенділігі
Оқушының өз бетінше шешім қабылдауы
Оқушылардың көпшілігін тарту
Қысқа уақыт ішінде практикалық, интеллектуалдық және іскерлік пен дағдыларды дамытуға немесе ие болуға басымдылықпен бағытталған.
Оқушының өзіндік жұмысын бақылау және қарама-қарсы байланыста болу
Білім беру жүйесі дамуының өткен кезеңінде соңғы білім беру типі қалыптасты, сол кезде білім, білік, дағдылар бүкіл кәсіби іс-әрекет пен өмір жолында өз құнын жоймай сақталып қалатын. Бұл қоғамдық өндірістің салыстырмалы түрде баяу эволюциясының және соған байланысты білім беру мазмұны құрылымының тұрақтылығы салдарынан болатын. Бүгінгі күні техника, технология, ақпараттық технологиялар даму қарқыны адамзат ұрпағының ауысуынан жедел жүріп жатыр. Жаңа білім беру саясаты нәтижеге бағытталған құзыретті білім беру деп аталды. Мұндай білім берудің мәні - ерекше зейінді дайындық деңгейіне қойылатын талаптарға сонымен қатар, жеке бөлшектелген білім беру салаларының білім, білік, дағдыларына емес, мектеп бітірушілерінің жылдам өзгеріп жатқан әлемге бейімделуіне дайын болуға мүмкіндік беретін базалық білім, білік, дағды түріндегі біртұтас сапалы соңғы нәтиженің қалыптасуына қойылатын талаптарға аударады. Маманның пәндік-білімдік үлгісіне балама ретінде маманның құзыретті үлгісі болады. Жиі пайда болып және өзгеріп отыратын мәселелерге іс-әрекеті мен мінез құлқы пара-пар болатын адам құзырлы деп саналады [17].
1.2 Қазіргі мектептердегі белсенді ақыл-ой және тәжірибелік қызметке тартатын оқыту әдістері.
Белсенді оқу әдістері деп оқу материялын игеру үрдісінде оқушыларды белсенді ақыл-ой және тәжірибелік қызметке тартатын әдістерді айтады [18]. Белсенді оқыту әдістерінің қызметтеріне мыналарды жатқызады:
1.Олардың көмегімен оқушылардың ойлау қабілетін белсендіру;
2.Олар оқушыларды оқу мәселесінің өз бетінше шығармашылық шешімдер қабылдауға ынталандырады;
3.Материялды терең игеру есебінен оқыту тиімділігі жоғарылайды және т.с.с.
Оқытуда тұлғаның белсенділігін арттыру - психология, педагогика ғылымы саласындағы, сондай-ақ білімдендіру практикасындағы актуальдық мәселенің бірі. Педагогтар оқушылардың білім алуға деген самарқаулығы, оқуға құлықсыздығы, білуге деген қызығушылығы мен құмарлығының мәз еместігінін байқап, оны болдырмас үшін оқытудың тиімді түрлерін ізденіп, түрлі моделдер жасап, оқытудың жаңа амал-тәсілдерін қоймастан іздестіруде. Осы орайдан оқушылардың атқаратын жұмысына деген бақылауды да күшейтіп, берілген ақпараттық мағлұматты қаншалық меңгергеніне байланысты интенцификациялауда оқытудың техникалық құралдарын, компьютерлік жүйені де, түрлі психологиялық тәсілдерді де кеңінен қолдануда.
Оқытуға қойылатын мақсатқа жетудегі басты фактор тұлғаның белсенділігін арттыру проблемасына байланысты. Былайша айтқанда, тұлғаның жалпы дамуы, кәсібилікке әзірлік деңгейі, ақыл-ой жұмысына бейімділігі, оқыту принциптеріне байланысты білімнің мазмұнын, формасын, әдістерін меңгерумен, сондай-ақ оқытудың стратегиялық бағдарына үйлесімділігін арттырып, олардың белсенділігін дамытып, берілетін білімнің көлемін зорайтумен қатар, оған бақылауды жетілдіруді назарда ұстаумен де шарттас. Ал игерілуде тиісті ілімнің мәнін көтеруде дидактикалық , психологиялық ахуалды дұрыс пайдалану және тұлғаның дербестік деңгейін жетілдіру бір-бірімен іштесе байланысып жатқан мәселе.
Тұлғаның оқытудағы белсенділік деңгейіндегі өрістеуінде оның логикалық дамуы да ескерілуге тиіс. Сондай-ақ, тұлғаның жеке басының өзіне ғана тән ерекшеліктерімен қатар, оқуға деген ынтасы, түрткісі айтарлықтай мәнге ие болады.
Оқытудың дәстүрлі логикасындағы негізгі кезеңдеріне мән берсек, оқушыға олар білуге тиісті материал таныстырылады, ал олар қабылдап, мәнін ұғынып, ойлауымен қатар, көңілінде бекіту әрекеттері жалпы тәртіпке саналатыны белгілі. Әдеттегі практикалық іс-әрекетте оқушының белсенділігін көтеру үш деңгейде қарастырылады:
1. Қабылдау белсенділігі - оқушының ұғынудағы талпынысын сипаттайды және білімді қабылдауы, еске сақтауы, меңгеру тәсілдерін біліп, үлгіні тұтынуына алу тұрғысынан қарастырылады.
2. Интерпретациялық белсенділік - шәкірттің оқылған материялдың мәнін ұғынып, ондағы білімдік түсінікті өзгерген жағдайға үйлесімді пайдаланумен және сол тәсілді жаңғыртып қалдана алуы тұрғысынан ескеріледі.
3. Шығармашылық белсенділік - оқушының білімді теориялық жағынан ұғынуға ұмтылып, проблеманы шешуде өзіндік ізденіс танытып, танымдық қызығушылығын жетілдіріп өркендетеді.
Көрсетіліп отырған проблемаға жасалған теориялық талдаулар мен алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибелер дәлелдеген деректерге сүйенгенде шәкірттердің белсенділігі педагогикалық, психологиялық жағдайға тәуелді екені айқын мәселе. Сонымен қатар оқытудағы белсенділік тұлғаның ұстанған тәсіліне, өзін субьект ретінде көрсете алмауымен қатар, өзіндік мендік әрекетіне де байланысты. Осының бәрін сараптай келгенде тоғысар арнасы тұлғаның оқудағы белсенділігінен бастау алып өркен жаяды.Жалпы Қазақстан мектептерінің оқу-тәрбие процесін жетілдіру мен мұғалімдердің білім сапасын жақсартуда әдістемелік жұмыстың маңызды екенін ескеру қажет. Міне осындай мақсаттарды орындау үшін төмендегі суреттегі міндеттер көзделіп отыр:
Оқу-тәрбие үдерісінің ғылыми дәлелденген материалдық техникалық базасын жасау және құру
Нарықтық экономика жағдайына қарай ғылыми-техникалық үрдіс талаптарына сай мамандар дайындаудың қолайлы мазмұнын анықтау
Оқушылар мен мұғалімдердің ғылыми техника мен өндірістің қазіргі жағдайына және дидактикалық талаптарға жауап беретін қажетті оқу және әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз ету
Ең тиімді әдістер мен құралдарды жасауды қайта қарастыру
Оқу-тәрбие процесін жетілдіру
Оқу барысында оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыру, дүниетанымы мен білім, білік, дағдылырын арттыру және оларға берілетін ақпаратты берік игерулерін қамтамасыз ету
1.3 сурет. Оқу-тәрбие процесін жетілдіру әдістемесінің моделі
Оқыту әдісіндегі белсенділік - оқу материалын тиянақты меңгеру үдерісіндегі ақыл-ой мен практикалық іс-әректке қызықтырып ынталандыратын әдіс. Оқу белсенділігін жетілдіруде әр түрлі әдістік жүйе қолданылады. Ол көбінесе оқытушының дайын білімді оқушы қабылдап, есіне сақтап, өзіндік танымға айналдырып, алған білім, білігі арқасында ойлау белсенділігі мен практикаалық әрекетке келеді. Қабілеті мен шығармашылық ойлау деңгейі өрістейді. Әр түрлі ақпараттық тасқын барысында оның алдынан жаңа міндеттер туындайды. Бұрынырақта адамның мектептен, техникумнан, жоғары оқу орнынан алған білім, білігі ұзақ уақытқа, қала берді еңбектену барысындағы ғұмырына жарарлықтай болса, қазіргі ақпараттанудың тасқындау дәуірінде білімді үнемі жаңартып отыру заңдылыққа айналды. Сондықтан да тұлғаның өздігінен оқып, ізденіп, белсенділік көрсетіп, дербестік танытуды өмір талабы тұрғысындағы қағидаға айналып отыр.
Оқушының ілімге ұмтылу процесіндегі интеллектуалдық-эмоциялық таным белсенділігі, көпшілікпен бірге жалпы және жеке орындау үшін оқушы тарапынан берілген тапсырманы атқарып, іс-әрекетті жүзеге асыруға ынта мен ықыласты кірісудің де белсенділік саласында мәні зор.
Оқушының таным белсенділігі, таным-түсініктегі сапалық қасиеті оның білімге деген қабіліті мен интеллектуалдық болмысын сипаттайды. Ал, басқа қабілет қасиеттері іс-әрекет барысында айқындалып дамиды. Тиісті жағдай, мүмкіндік болмаған кезде белсенділік те дербестік те өркен жая алмайды. Сондықтан да белсенділікті арттыратын әдістерді мейлінше дамыту практикалық іс-әрекеттің өркендеуіне, ақыл - ойға қозғау салады, мұның өзі білім сапасын көтерумен қатар оны өмір практикасында пайдаланудың жолын кеңейтеді.
Оқыту жүйесінде пайдаланылатын белсенді әдістер - тұлғаның іскерліктегі белсенділігін көтерудегі тиімді жолдардың бірі [19] Педагогикалық әдебиеттер мен зертеулерде жетерліктей-ақ жазылады. Оларды шолу түрінде айтсақ, атқаратын қызметіне қарай имитациялық және имитациялық емес деп екіге топтастырған жөн. Бұлардың басты айырмашылығы мен ерекшелігі мынада: имитациялық емес жүйеге тән сипаттама - жүзеге асырылатын іс-әрекет үрдісі модель негізінде орындалады да оқытудағы белсенділік ұстаз бен оқушының арасындағы тікелей және кері байланыс арқылы жүргізіледі. Ал, имитациялық сабақтарға тән басты ерекшелік - модель оқу үрдісінің барысында орындалады. Сондай-ақ, бұл әдісте әрекет ойын және ойын емес деген тұрғыда екіге бөлінеді. Кәсіби әрекет жеке тұлға немесе ұжымдық топ бойынша жүзеге асырылады. Бұл әдіс бойынша оқушы белгілі бір міндетті атқарып ойынның нәтижелі болуына жауаптылықпен қарайды.
Ойында жобаланған іс-әрекетті нақты өмір ағысының практикалық тұрғысында жобалауға болатындығын ғылымның әр саласын көруге болады. Айталық, дидактикалық ойын үлгілерін экономикада, басқару жүйесінде, педагогикада, психологияда т.б. ғылым жүйесінде қолдану өте тиімді. Көптеген теориялық тарауларда үйлесімді жасалған тәжірибелер шешуі қиын күрделі түйіндерді ажырата білуге кеңірек мүмкіндік береді.
Ойын әрекеттерін әзірлеуде мына әдістемелік талаптарды ескерген жөн:
-Ойын - оқу пәнінің белгілі бір тақырыбы біткеннен кейінгі немесе оқу пәні аяқталғаннан соң оның логикалық мәнін байқап, практика жүзіндегі жалғастығы үшін жүргізіледі[13].
- Мүмкіндігінше өмірге нақты жақындау үшін жүргізіледі.
-Іздену ырықсыз емес, өз қалауымен өткізіледі.
-Оқу-әдістеме құжаттарын ықтиятты әзірлеу.
-Ойынның міндетін, шартын, ережесін нақты көрсету.
-Қойылған проблема шешудің варианттық мүмкіндіктерін көрсету.
-Ойынға керекті құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету.
Оқу жүйесіне байланысты өткізілген ойынның құрылымы да, атқаратын қызыметі де қойылып отырған негізгі мақсатқа сәйкес, оның мән-мазмұнын ашуға лайықты да үйлесімді болуға тиіс.
Оқыту әдісінін мәні, әдіс және тәсілдерінің арақатынасы,
қалай оқыту керек? -дейтін дәстүрлі дидактикалық сұрақ заңды
түрде оқыту әдісінің категориясын шығарады. Әдіс-
жоспарланған мақсат пен соңғы нәтиженің арасын
байланыстыратын оқу процесінің өзегі болып табылады. Оның
жүйедегі айқындаушы рөлін мақсат - мазмұн - форма - оқыту
әдісінің кұралдары көрсетеді.
Әдіс - (гректің metodos) деген сөзінен алынған, табиғат
құбылысын және әлеуметтік өмірдің жағдайын зерттеу немесе
таным жолы, құбылыстарды оқып білу жолдарын, әдіснамалық
теория танымы мен шындықты зерттейтін тәсіл. Философия әдісті
белгілі түрде іс-әрекетті ретке келтіретін, мақсатқа жету тәсілі
ретінде қарастырады. Тұтастай алғанда, әдіс-практикалық және
теориялық әрекеттерді шындығында меңгеруге бағытталған нақты
міндеттерді шешудегі операциялардың, бірдей тәсілдердің
жиынтығы[20].
Педагогтар оқыту әдісі туралы түсінікті әр түрлі етіп дәлелдеді. Біреулері оны танымды басқаға беру әдісі (Д.И.Тихомиров) немесе мұғалімнің іс-әрекеті мен әдіс-тәсілі (Н.В.Ельницкий) деп карастырса, С.А.Ананьев оқыту әдісін білім беру тәсілдерінің үйлестіру жиынтығы деп көрсетеді[21].
Оқу-танымдық іс-әрекетіне сәйкес оқыту әдісі құбылыстың мәнін танып білудегі әдіс-тәсілі ретінде қарастырады. Осы түсініктегі әр түрлі дефиницияларды негізге ала отырып, мынадай тоқтамға келеміз: оқыту әдісі - бұл оқушы мен оқытушы арасындағы жүйелі, өзара байланысқан білім мазмұнын меңгеруге арналған іс-әрекет жүйесі.
Оқыту әдістері - тарихи категория, олар білім беру мазмұны мен мақсатының ауысуына байланысты өзгереді. Америкалық педагог К.Керр оқыту әдісі сапасындағы төрт төңкерісті бөліп көрсетеді (1972) [22]. Біріншісі - үлгі болып табылады, мұғалім - ата-аналар кәсіби мұғалімдерге орын берді, екіншісі - ауызша сөздерді жазбашаға ауыстырады, үшіншісі оқуға баспа сөздерін кіргізді, төртіншісі - осы кезде болып жатқан автоматтандыру мен компьютерлендіру оқыту процесіне енгізуді болжайды.
Оқыту әдісінің маңызды белгісі - дидактикалық мүмкіндіктер. Егер осы тәсілмен жоқ дегенде бір дидактикалық мәселені шешетін болсақ, мұның өзі оқыту әдістемесі. Егер іс-әрекет әдісі қосымша болатын болса, онда біз тәсілмен жұмыс істейміз. Оқыту тәсілі -әдіс элементі, оның құрама бөлігі, әдістің көлемі бойынша кішігірім, құрылымы бойынша жай болатын болса, онда әдісті және әдіс модификациясын орындау жолындағы өзгеше қадам болып табылады. Әдіс пен тәсіл арасында өзара ауыспалық байқалады. Беріліп отырған пәннің мазмұнына қарай әдіс тәсілге, тәсіл әдіске айналуы мүмкін. Сөйтіп, барлық графикалық бейнелер пәндер үшін- тәсіл болып табылады (қосымша әрекеттер).
1.3 Оқыту әдістерінің үйлесімділігі және олардың оқушылар іс-әрекетінің тиімділігіне әсері.
Оқыту әдістері, оқушылардың танымдық және практикалық іс-әрекеті ұйымдастыратын, оқыту мақсатына сәйкес білім мазмұнын меңгеруді қамтамасыз ететін мұғалімнің мақсатқа бағытталган әдістерінің жүйесін құрайды. Мақсатқа сәйкес, оларды пайдаланатын нақты технологиялар арқылы әр түрлі әдістерді жүзеге асыру арқылы көруге болады[23].
Сөздік әдіс - баяндау. Мақсатына байланысты бірнеше әңгіме түрлері бар: баяндап айту, әңгімелеп баяндау, әңгімелеп- бекіту. Бірінші - жаңа материалды игеруге оқушыны дайындау, екінші - берілген мазмұнды баяндау, үшінші - оқытуды аяқтау бөлімі.
Берілген әдістің тиімділігі мұғалімнің әңгімелеп беру білігіне, педагоггың сөз байлығына және мазмұндап баяндауына, оқушылардың даму деңгейіне және оның жеткілікті ұғынуына байланысты болады. Демек, оқушыларға білім беруде олардың қабілетін ескеру керек. Әңгіме әдісі өз ойын жеткізуде логиканы сақтауға, жаңылмай сейлеуге, сауатты сөйлеуге үйретеді. Баяндау қысқа (10 мин), эмоционалды тұрғыда болуы керек [24]. Баяндаудың тиімділігі басқа да оқыту әдісі - иллюстрация (бастауыш сыныпта), талдау (жоғары сыныптарда) сонымен қатар мұғалімнің адамдар туралы уақыт пен кеңістікке байланысты таңдап алған деректер жайында болуы керек.
Әңгіменін дамытушылығы. Сонда яғни, елестету, ес, ойлау, қиялдау, эмоциональды қобалжу сияқты психикалық процесстерді белсенділік күйге әкеледі. Окушылардың тұрақты зейіні, білімдері мен қызығушылығын қалыптастыру, тәрбиелік нәтижесі болып табылады. Дәрістің ауызша әдістен айырмашылығы, оқу материалының логикалық мазмұндалуы, акпарат ағымының көптігі, берілетін білімнің жүйелік ерекшелігімен айқындалады[13].
Мектепте өтілетін дәріс, күрделі жұйені, құбылысты, объектіні, құбылыстардың өзара байланысын себеп-салдарды айқындау арқылы жүргізіледі. Дәріс жоғарғы сыныптарда өтіледі, өйткені олардың дәрістегі теориялық материалдарды қабылдау және ойлау қабілеттері жеткілікті деңгейде қалыптасқан, лекция бір немесе біріктірілген сабақтарда жүргізіледі. Лекциялық әдіс тусіндіру мен әңгімеден басталып күрделене түседі.
Дәрісті оқыту аспектісі оқушылардың көркемді оку материалдарын тұтас қабылдап меңгеруі және аяқталғандығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Дәрістің дамытушылық тиімділігі окушылардың логикалық ойлау, диолектикалы ойлау тәсілдерін,мұғалім ойының нақты да абстрактілі ойлау ағымынына білу болып табылады. Оның тәрбиелік мәні тұрақты еркін зейінін, конспектілеу дағдысын қалыптастыру болып табылады. Мектепте кітаппен жұмыс істеу - өзіндік білім алуды негізгі әдістерінің бірі. Бұл әдістің мәнділігі оқушының оқу ақпаратын өз ыңғайына, жағдайына қарай қайталап қарап, танымын өз шешімімен шектелуінде. Оқулық кітаптар оқу іс-әрекетін атқарады: білім алу, дамытушылық, тәрбие, ойлау, коррекциялық - бақылау т.б.
Кітаппен өзіндік жұмыста оқып шығу, жеке тараулармен танысу, жеке сұрақтарға жауап іздеу, кітапты немесе мәтіндерді рефераттау, мысалдар мен есептерді шешу, бақылау тесттерін орындап, материалдарды есте қалдыру мақсатында жаттау жұмыстарын орындау жатады. Әдістің сапасы еркін, жылдам оқып, ойдан өткізіп, түсіну, қарастырылатын мәселелеріге әдебиеттер таңдай білуінде.
Берілген біліктердің бәрі оқушының мектепке келген күнінен бастап білім алу мақсатын біртіндеп қалыптастырады. Бағдарламадағы оқу кітаптары сапасымен ерекшеленеді. Оқушылар жұмыс жүргізу барысында берілген тапсырманы орындауға керекті ықпалды іс-әрекет қарастырып, дұрыс орындалғандығы туралы мағлұмат алады.
Жаңа оқу кітаптары қорытынды кестелерді, диаграммада, графиктерде, көрнекті модельдерде, классификацияларда, коммуникативті түрде жинақталған материалдарда берілген. Демек мұғалімдерге берілген ақпараттарды талдауға көңіл бөліп, оқушылардың білім білігін қалыптастыру керек. Кітаппен оқу жұмысын жасауда оқушылардың өзіндік бақылау білігін қалыптастыруға көп көңіл бөлген жөн. Оқушы кітаптағы мәтінді қанша рет оқып шыққанын санамау керек, оның оқығанын мазмұндап, толық түсіндіріп бере білу біліктілігін меңгергенін бақылауы керек. Бұл үшін уақыттың көбін берілген материалдарды оқуға емес, оны есте жақсы сақтап, белсенді түрде кайталап айтып бере алатын әдетті қалыптастырғаны жөн[15].
Әңгіме мәні бағытты мақсатта және біліктілікте қойылған сұрақтар арқылы оқушылардың алған білімдерін естеріне түсіріп, жаңа білімді игертілуін, өздігінен ойластырып және қорытындылау жолдарын жандандырады. Әңгіме кезінде оқушының ойы мұғалімнің ойын қайталау болып отырады, нәтижесінде оқушы адымдап жаңа білімді игереді. Әңгіме илауды белсендіреді, білімді, білікті игертудің диагностикалық құралы болып, оқушылардың танымдық қабілетін дамытуға бағыттайды, таным процесін оперативті басқаруға жағдай туғызады. Әңгіме сонымен қатар тәрбие міндеттерін де шешеді. Әңгіме баяндамамен, лекциямен, білімді жүйелі қалыптастыратын басқа да әдістермен қатар қолданылу керек. Әңгіменің оқушыларға керекті білімі мен дағдысын, жаттығуларды өткізуге, оларды қалыптастыруға мүмкіндік бере алмайтындығын ескерген жөн.
Шәкірттің білімділік деңгей дәрежесін жүйелеу.
Талдау
Білім
Ұғыну
Жинақтау
Бағалау
Жүзеге асыру
1.4 сурет. Таным түсінікке байланысты шәкірттің білімділік деңгей дәрежесін жүйелеу
Герменевтикалық әңгіме - түсіндіру, ынтықтыру өнері. Герменевтика - негізгі мәселесі философияға бағытталған, түсінік мәселесі. Бұл эңгімеде оқушылар өздіктерінен оқу құралдарын, кітаптарды, картинкаларды, моделдерді қолдана алады. Герменевтикалық әңгіме әдісіне түсіндіріп оқу жатады. Синтездеуші немесе бекітуші әңгіме оқушылардың білімін жүйелеп және қорытындылауда қолданылады [6]. Коррекциялық бақылау-әңгіме диагностикалық мақсатта және оқушының білімін жетілдіріп, нақтылап, дамытуда пайдаланады. Әңгіме барысында, барлық оқушылардың белсенділікпен қатысып, сұрақты зер салып тыңдауы, сұраққа дұрыс жауап іздеуі, өзінің достарының жауаптарын талдауы, өзінің көзқарасын айта білуі қадағаланады. Дұрыс жауаптарды мадақтау, қатені түзеу, толық емес жауаптарды толықтыру, оқытушылардың жіберген қатесін өздері табуына, бір-біріне сұрақ қоюына жол сілтенеді. Әңгіменің танымдық нәтижесі окушылардың білімінің мықты меңгерілуімен, өміршеңдігімен айқындалады. Әңгіменің дамытушылық тиімділігі ақыл-ойды үйлестіріп, тез және анық ойлай білуді қалыптастыруда, талдай және қорытындылай білуде, сұрақтарды дәл қойып, қысқаша ойлай алуында жатыр. Әңгіменің тәрбиелік мақсаты оқушының өз бетімен әрекет жасай білу қасиетін оятады, өз-өзіне сенімділік қасиетін жинақтауға көмектеседі, қарым-қатынас жасай білу мүмкіндігін қалыптастырады. Көрнекілік әдістер.Бақылау оқыту әдісі ретінде сезімдік танымының белсенді формасы болып табылады. Бұл әдісті қолдану жан-жақты дайындықты қажет етеді: бақылаудың сызба - нұсқасын өңдеу; оқушыларды бақылау нәтижелерін өңдей білуге және оны тікелей білу тәсілдеріне үйрету. Бұл әдістің олардың өзіндік жұмыс істей білу дағдыларына көмектеседі, танымдық, ұйымдастырушылық, тәрбиелік мәні зор. Тәжірибе. Оқушылардың сезіміне көрнекілікті кұбылыстарды, процесстерді, объектілерді елестетіп, олардың сапасына әсер етеді. Берілген әдіс пен игерілетін құбылыстың динамикасын ашып көрсетуде, заттарды сыртқы пішінімен таныстырғанда кеңінен қолданылады және бір түрлі заттардың ішкі құрылысы немесе орналасқан әсерін қарастырады. Берілген әдіс оқушылардың заттар, кұбылыстар мен процестердің, керекті өлшемдерін жасап, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Білім - бүкіл танымның даму процесінде қалыптасқан адамзат мәдениетінің, рухани қазынасының жиынтығы.
Білім беру - тиісті оқу орны арқылы ғылыми мағлұмат берудің жолдары.
Әдіс - (гректің metodos) деген сөзінен алынған, табиғат
құбылысын және әлеуметтік өмірдің жағдайын зерттеу немесе
таным жолы, құбылыстарды оқып білу жолдарын, әдіснамалық
теория танымы мен шындықты зерттейтін тәсіл.
Оқыту әдістемесі - оқу үрдiсiн қатысушылар оқытушы мен оқушының шығармашылық әрекеттерiне жағдай жасай отыру арқылы тиiмдiлiгiн сақтап оқу- тәрбие үрдiсiн ұйымдастыру. Оқыту әдістемесінің мақсаты - оқу үрдiсiн қатысушылар оқытушы мен оқушының шығармашылық әрекеттерiне жағдай жасай отыру арқылы тиiмдiлiгiн сақтап, оқу- тәрбие үрдiсiн ұйымдастыруды белсендiру.
Иноватика - оқытудың жаңаша әдістерінде, сонымен қатар білім алушылардың белсенді әдістері, шындығына келгенде, интерактивті(ағылшынның interaction сөзінен алғанда, динамикалық ықпал ету дегенді білдіреді), себебі белсенді әдістер ықпал ету әдістерінен оқытушы мен білім алушылардың қарым-қатынастарына ұласады.
Технология - дегеніміз қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі адамдардың, ал педагогикалық технология - педагогикалық мақсатқа қол жеткізудегі қолданатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдістемелік құралдардың жүйелі жиынтығы.
Белсенді оқу әдістері - оқу материялын игеру үрдісінде оқушыларды белсенді ақыл-ой және тәжірибелік қызметке тартатын әдістер.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ӘДЕБИ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Қазіргі кездегі білім берудегі педагогикалық инновация. Жаңаша білім беру әдістемелерінің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2.2 Қазіргі мектептерде белсенді ақыл-ой және тәжірибелік қызметке тартатын әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.3 Оқыту әдістерінің үйлесімділігі және олардың оқушылар іс-әрекетінің тиімділігіне әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.4Тұтас педагогикалық процесс теориясы - педагогикалық технологияларды пайдаланудың әдіснамалық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...23
2НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.1 Педагогтар тәжірибесіндегі оқу іс-әрекетін белсендендіру ... ... ... ... ... .. ...29
2.2Кіріктірілген оқыту әдістемесі бойынша 10 сынып оқушыларына мазмұнды сабақтар өткізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.3 Химия жарыс кешінің ұйымдастырылу және өткізілу жолдары ... ... ...54
2.4 Химия көшбасшысы тақырыбындағы 9 сыныптар арасында сыныптан тыс интеллектуалдық шоу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
2.5 Жаңаша оқыту әдістемесімен өткізілген сабақтар бойынша жүргізілген эксперимент нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .67
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Тәуелсіз мемлекетіміздің келешегі өркениетке жету жолындағы бәсекелестікке өз бетінше өмір сүре алатын шығармашыл жастардың қолында. Республикамызда білім беру ісін реформалаудың стратегиялық міндеттері - білім берудің жеке тұлғаға бағытталуы. Қазіргі таңда ғылым мен білім саласына айрықша көңіл бөлінуде. Осы тұрғыдан алғанда қазіргі қоғамда ғылыми техникалық прогрестің дамуы халық шаруашылығы мамадарының ойлау қабілеттері жоғары болуын талап етеді. Қазіргі заманғы сабақты ұйымдастыруда жаңаша әдістерді пайдалану арқылы жан-жақты дамыған, шығармашыл, нарықтық-әлеуметтік бәсекелестікке төтеп бере алатын, саяси, мәдени ортаға бейімделген дара тұлғаны қалыптастыру. Оқушыларды оқытудың, тәрбиелеудің, білімінің дамуының, олардың еңбекке деген дайындығы тереңірек орындалса, онда оқу тәрбие үрдісінде сапалық өзгерістерге қол жеткізуге болады. Оқыту үрдісінде оқушының дербес ерекшелігін еске алу туралы талаптар ежелден белгілі. Бірақ дәстүрлі сабақта оқушылардың дербестігін және танымдық белсенділігін дамыту үшін қажетті жағдайлардың жеткіліксіздігі мүмкіндік бермейді. Сондықтан, қазіргі заманғы педагогика ғылымында педагогикалық үрдісте жаңаша белсенді оқыту әдістерін сабақ барысында пайдалану қажет. Бүгінгі таңда білім беру саласында әртүрлі сипаттағы және бағыттағы инновациялар енгізілуде. Азды-көпті мемлекеттік жүргізіліп, мазмұнға, ұйымдастыруға оқыту әдістері мен технологияларына жаңалыктар кіруде. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгеру мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани азаматтық және де басқа көптеген келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қарауда мұғалім іс-әрекетінің маңызы зор. Оқушының үлгерімі, білім сапасының жоғары болуы ең алдымен мұғалімнің өз міндетіне, шеберлігіне байланысты. Мұғалім өз міндетін тек оқыту, түсіндіру емес, ең алдымен оқушылардың оқу еңбегін танымдық оқу іс-әрекетін сауатты ұйымдастыру, басқару деп білуі тиіс. Қазіргі кезеңде тәуелсіз еліміздің ертеңі-болашақ ұрпақтың білімінің тереңдігімен өлшенеді. Бүгінде білімі мен ғылымы мықты дамыған елдер барлық жағынан алда болатынына көз жеткіздік. Сондықтан да қазіргі таңда оқушының өз бетімен еңбек етуіне, шығармашылық еркін ой мен іскерлік қабілеттерін дамытуларына қолайлы жағдайды толыққанды қамтамасыз етуіміз қажет. Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті. Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі олардың білім беру жүйесі мен білім берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі кездегі негізгі мақсаты білім алып, білік, дағды және машыққа қол жеткізу ғана емес, олардың негізінде дербес, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке, ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану деп көрсетілген ҚР 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында. Бүгінде өз пәнін оқытуда ең тиімді, жоғары нәтиже беретін әдістерді қолданып, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын және білім сапаларын арттыру қазіргі заманғы әрбір мұғалімнің алдына қойылған мақсаты болып табылады. Заман талабына сай жаңа технологияларды қолдана отырып, химия сабағын қызықты да тартымды өткізу қазіргі кездегі мұғалімдерге қойылатын басты талап. Осы орайда , зерттеу жұмысының өзектілігі қазіргі кездегі білім берудегі, яғни соның ішінде химия пәнін оқытуда төмендегідей мәселелердің шешімін табу:
-мұғалімдердің жан-жақты ізденіп, қызықты мағлұматтарды оқушыларға жеткізуге талпынбаулары;
-жаңа оқыту технологияларын мектеп мұғалімдерінің тиімді пайдалана алмауы;
-Қазақстан мектептерінде басқа дамыған елдер мектептерімен салыстырғанда жаңа оқыту әдістерін пайдалану қарқынының төмендігі;
-ауылдық жерлерде мектеп мұғалімдерінің қалыптасып қалған дәстүрлі оқыту әдістерінен арыла алмауы.
Зерттеудің мақсаты: Қазіргі заманға сай химия сабағын ұйымдастыру барысында оқушыларды қызықтыратын әрі таным белсенділіктерін дамытып, білім сапаларын жоғарылататын ең тиімді және нәтижесі мол жаңаша оқыту әдістемелерін қолданудың тиімділігін дәлелдеу.
Зерттеу міндеттері:
-оқыту әдістемесінің мәнін ашу;
-оқушылардың химия пәніне қызығушылығын арттырып, осы пәннен дүниетанымдарын кеңейтуде жаңа оқыту әдістерінің рөлін анықтау;
-теориялық мәліметтерге сәйкес бірнеше технологиялардың әдістемесін жасау;
-ұсынылып отырған оқыту технологияларының әдәстемесінің тиімділігін эксперимент жүзінде анықтау. ы
Зерттеу нысаны: 10 сынып оқушыларна химияны бірнеше (кіріктірілген, интерактивті және ойын арқылы оқыту технологиясы) оқыту технологияларымен оқыту процесі.
Зерттеу пәні: Химияны түрлі оқыту әдістерімен оқытудың теориялық негіздері мектеп оқушыларының химия пәнінен білім, білік, дағдылары мен қызығушылықтарын арттырудың тиімді құралы ретінде.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
-қазіргі кезде кеңінен қолданылып жүрген бірнеше технологиялардың бір сабақта бірдей қолданылуының әдістемесі жасалды.
-кіріктірілген технология мен интерактивті оқыту технологиясы бойынша 10-сынып оқушыларына химия пәнінен мазмұнды сабақтар өткізу.
-химия көшбасшысы интеллектуалды шоуының жоспары ұйымдастырылды
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Қазіргі кездегі білім берудегі педагогикалық инновация. Жаңаша білім беру әдістемелерінің теориялық негіздері
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында ‹‹Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдарға бағытталған білім алу үшін жағдай жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу›› деп білім беру жүйесін одан ары дамыту міндеттері көзделген. Бұл міндеттерді шешу үшін мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңашыл идеялар мен ғылыми еңбектер қажет.[1]
Тәуелсіз мемлекетіміздің келешегі өркениетке жету бәсекелестікке өз бетінше өмір сүре алатын шығармашыл жастардың қолында. Сондықтан жаңа үрдіс сатысында оқыта отырып, оқушының жалпы дамуын қамтамасыз ету басты мақсат болып табылады. Республикамызда білім беру ісін реформалаудың стратегиялық міндеттері - білім берудің жеке тұлғаға бағытталуы[2]. Қазіргі заманғы сабақты ұйымдастыруда инновациялық әдістерді пайдалану арқылы жан-жақты дамыған, шығармашыл, нарықтық-әлеуметтік бәсекелестікке төтеп бере алатын, саяси-мәдени ортаға бейімделген, әрекетшіл дара тұлғаны тәрбиелеу мұғалімнің басты міндеті.
ХХ ғасырдың 30-жылдарында Еуропада ғылымның жаңа саласы, жаңашылдық ғылымы пайда болып, ал 50-жылдары педагогикалық инноватика қалыптасты. Жалпы инноватика - жаңару үдерісі, жаңалық ендірулер туралы ғылым. Яғни, педагогикалық инноватика осы ғылым саласындағы жаңалықтар үдерісін зерттейді. Бұл мәселені шетелдік К.Ангеловский, М.В.Кларин, В.Я.Ляудис, М.М.Поташник, С.Д.Поляков, Т.И. Шамова, В.И.Загвязинский, П.И.Пидкасистый, Н.И.Лапин, А.И.Пригожин, Ю.Н.Клюткин, А.К. Маркова, Н.Д. Никандров, Я.А. Понамарев, В.А.Сластенин, Л.С. Подымова және отандық Ш.Т. Таубаева, Н.Н.Нұрахметов, С.Н. Лактионова, Е.З.Батталханов, Қ.Қ.Қадашева, Т.О.Балықбаев, Ж.А.Қараев, Г.К.Нұрғалиева, К.Бұзаубақова, С.Д.Мұқанова, М.М.Мұқаметқалиқызы және т.б. педагог ғалымдар зерттеген.[3]
Қазіргі заман жаңашылдық, жаңа көзқарас, жаңалықтар заманы. Өмір сүру барысында біз жаңа өнімдерді ,заттарды, білімдерді, идеяларды кездестіреміз. Олай болса, оқыту үдерісі, әдістері де осы жаңашылдықтарға сәйкес болуы тиіс. Жаңалықтардың түрлеріне келер болсақ, алдымен білім берудің мақсаты мен міндеттеріне негізделетін жаңалықтар, оған: материялдық және рухани; құрылымдық және технологиялық; негізгі, іргелі, стратегиялық жаңалықтар жатады. Білім беру ұйымдары мен саласындағы жаңалықтарға: жаһандық, ұйымдық, жеке және аяқастынан туындаған, ірі және ұсақ, сырттан келетін және ішкі, сыртқы жаңалықтар жатады. Сонымен бірге, жаңалықтар белгілі бір өлшемдермен өлшенеді. Мысалы ғалым К.Ангеловский төрт өлшемді анықтаған: біріншісіне жаңалық енгізілетін саланы жатқызса, екіншіге - жаңашылдық үдерісті және жаңалықтар енгізу амалын, үшіншіге жаңашылдық іс-әрекеттердің ауқымы мен көлемін, төртінші критерийге жаңалықтардың пайда болуын жатқызған[4] Жаңашылдық үдерісі белгілі бір кезеңдер арқылы жүзеге асырылады:
oo жаңалықты табу(іздеу, қалыптастыру және бейімдеу);
oo қалыптасқан жаңалықты зерттеу: тәжірибеде тексеру, бағалау, сынау және ғылыми - педагогикалық тұрғыдан сараптаудан өткізу;
oo жаңалықты мамандар тарапынан қайта қарау және кемшіліктерін түзету;
oo жаңалықты қолданысқа енгізу, теориялық тұрғыдан зерттеу, тәжірибеде қолдану;
oo жаңалықты одан әрі дамыту.
Оқытудың инновациялық әдістері соңғы нәтижеде болашақ маманның шығармашылық білімдерін жинауына ықпал етеді. Инновациялық деген ұғымды біз жаңа, жаңашыл деп қолдандық. Оқытудағы инновацияның мәні, оқытудың жаңаша әдістерінде, сонымен қатар білім алушылардың белсенді әдістері, шындығына келгенде, интерактивті(ағылшынның interaction сөзінен алғанда, динамикалық ықпал ету дегенді білдіреді), себебі белсенді әдістер ықпал ету әдістерінен оқытушы мен білім алушылардың қарым-қатынастарына ұласады. Бұл дегеніміз тұлғаның өзін-өзі дамыту жолы болып табылады. Инновацияны мазмұны, құрылымы, сипатына байланысты әртүрге бөліп қарастыруға болады. Мысалы мазмұнына байланысты ғалымдар: модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп бөлген. Модификациялық инновация дегеніміз, қолда барды дамыту және оның түрін өзгерту, бұған В.Ф.Шаталовтың жазған тірек сызбаларын жатқызамыз[5]. Комбинаторлық инновация, бұрын қолданыста болмаған белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Радикалдық инновация, білім беру жүйесіне мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады.
Бүгінгі таңда білім беру сапасын бағалайтын мемлекеттік білім беру стандарты оқытушылардың іс-әрекетіндегі бірнеше инновациялық элементтердің міндетті түрде болуы туралы талаптар қоюға тырысады. Мысалы, В.А. Трайнев, С.С. Мкртчян, А.Я. Савельев сынды ғалымдардың пікірінше Бұл тәуелдік іс болып табылады, өйткені стандарт бес жылда бір рет жасалады, сондықтан оқытушының оқушылармен стандартсыз жұмыс жасыайтын шығармашылық тұрғыдан іздеу арқылы әрі қарай тәуекел ету қауіпін тудырады.[6]
Білім берудің мақсаттары қоғам өмірінің мақсаттарымен тікелей байланысты. Өмір білім беруді нақтыласа, білім өмір сүруге тікелей әсер етеді. Білім беру мен өмір сүру мақсаттары өзара байланысты және бір-біріне тәуелді.
Білім беру - оқытудың тәрбие мен дамытудың үздіксіз процесі. Белгілі балалар психологы Д.Б. Эльконин дәлелдегендей 3-10 жас аралығындагы балалар біріккен мәдени - білім беру саласында ортақ өмірмен дами отырып, ортақ тәрбиеленіп, ортақ оқып үйреніп өмір сүруі керек.[7] Яғни бұдан шығатын қортынды бұл (сабақтастықтың) яғни бастауыш сатыда мазалайтын сұрақтар проблемалары біреу ғана. Ол баланың тілін ой-өрісін, қиялы мен шығармашылығын дамыту болып, жаңа заман талабына сай жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде оқытып тәрбиелеу. Көрнекті психолог Л.С. Выготскийдің негізі бойынша Бала дамуының ең шарықтау шегі - бұл тіл мен ойдың шығармашылығы деген екен.[8] Оқу-тәрбиесінде мынандай өзекті яғни (актуальды) жерлерінде проблемалар бар: 1) Оқушылардың өз бетінше ойланып, әрекет етулері жеткіліксіз. Бір оқу міндетін басқа түрлі жолдармен өзгертіп, шеше білу қабілеттері, сонымен қатар алынған білім-білік дағдыларын қазіргі өмір мен ғылым, техника жаңалықтарымен байланыстырып, салыстырып, зерттеп өз болжамдарын жасау қабілеттері әлі де төмен деңгейде. Ал мұның себебі қайда жатыр және бұл проблемаларды шешу үшін, білім үрдісінде инновациялық озық әдістерді оқып үйреніп өз іс-әрекетімде енгізу қажет. Білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа әдістер бар. Американың белгілі педагогы Филипп С. Шлехти егер оқушы қалай оқу дағдысын игерсе, өзіне қажетті ақпаратты іздеуді үйренсе, соларды пайдаланып мәселенің шешу жолын іздей алатын болса, өзінің кәсіби шеберлігін жетілдіріп, өмір өзгерісіне бейімделе алады деген.[9] Г.И.Шукина, Н.Г.Морозова және т.б ғалымдардың еңбектерінде [9,10] танымдық белсенділікті оқу үрдісінде қалыптастыру механизмдерінің ерекшеліктері анықталған.
ХХІ-ғасыр жеке тұлғаны қалыптастыру, ізгілендіру, дамыту ғасыры. Олай болса мұғалімдердің алдында тұрған бірден-бір мақсат - оқушылар алған білімдерін пайдаға асырып, өздігінен әрекет ете алатын, оларды түрлі өмірлік жағдайда қолдана білетін, жалпы азаматтық және ұлттық құндылықтарды қатар меңгерген, өздік көзқарасы бар, Отанын шын сүйетін азамат болып жетілуіне көмектесу. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен батыл жол ашарлық қарым-қатынас жасаулары керек.
Оқыту түрлерін, әдістері мен құралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі қолдану жолдарын іздестірулері қажет. Оқушының танымдық қызығушылығын арттыру педагогика ғылымының қай кезде де басты мәселелері бола бермек. К.Д. Ушинский өз еңбектерінде ‹‹Мектеп ғылымның қызықсыз жақтарымен емес, керісінше оны қызықтыратын тартымды жақтарын табуға баулуы қажет››, деген болатын [11]. Сондықтан әртүрлі оқыту әдістері мен тәсілдерін оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қарауда мұғалім іс-әрекетінің маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың түрлі әдістемелерін меңгеру мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани азаматтық және де басқа көптеген келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі,-деп көрсетеді С.В.Селевко.[12]
Бүгінгі таңда білім беру саласында әртүрлі сипаттағы және бағыттағы инновациялар енгізілуде. Азды-көпті мемлекеттік жүргізіліп, мазмұнға, ұйымдастыруға оқыту әдістері мен технологияларына жаңалыктар кіруде. Білім беру саласына енген жаңалыктарға мына өзгерістерді жатқызамыз:
- оқу тәрбие мекемелерінің жаңашыл басқарылуы;
- білімнің қоғамдағы орны және сол жүйені қаржыландыру деңгейін;
- тәрбие және білім жүйесі құрылымын.
Білім беру мазмұнын, яғни оқу жоспарларындағы және бағдарламалардағы өзгерістерін:
- мектептің ішкі ұйымдастырушылық әрекеттерін;
- мұғалім мен оқушы қарым-қатынастарына, ұстаз бен шәкірттер арасындағы қарым-қатынас;
- оқыту әдістемелеріндегі өзгерісін;
- білім беру мекемелерінің құрал - жабдықтарындағы және ақпараттық технологияларды қолданудағы өзгерістер;
- оқыту мекемелерінің құрылысындағы өзгерістерді жатқызамыз.
Болашақ маманның деңгейi тек кәсiбi ғана емес, сондай-ақ шығармашылық потенциалы және ойлау қабiлетi ерекшелiктерiмен еместiгi де бағаланады. Сондықтан да нарықтық экономика жағдайында мұғалімделге оның кәсiптiк деңгейi мен құзырлылығына өте үлкен талап қойылуда. Бүкiл жалпы оқу орындарында кәсiби-педагогикалық бағдар берудiң әртүрлi мәселелерi психология-педагогикалық әдебиеттерде жан-жақты қарастырылған. Әсiресе, болашақ мұғалiмдерге кәсiби-педагогикалық бағдар берудiң мәселелерi Л.И.Игнатенко, В.С.Золотарев, Н.В.Кузьмина, В.А.Сластенина, Ч.С.Тулеева және басқалардың зерттеулерiнде көрсетiлген.[13]
Қоғамда саясатта, экономикада, рухани өмiрдегi қазiргi процестер бiлiм беру үрдiсiн жаңаша ұғынумен тығыз байланысты. Оқушыларға химиялық бiлiм беру концепциясында химия оқушының iс-әрекетiне қажеттi және оқушының қоғамда толық қызмет етуi үшiн өз еңбегiнде ойлау қабiлетiн қалыптастыратын нақты химиялық бiлiмдермен қаруландырады деп көрсетедi. Сондықтан орта мектеп мұғалімі оқыту процесi кезiнде оқушылардың танымдық іс-әрекеттері мен белсенділіктерін арттыру үшiн өзiнiң әдiстемелiк оқыту жүйесiн құруы қажет.
Оқыту әдістемесінің мақсаты - оқу үрдiсiн қатысушылар оқытушы мен оқушының шығармашылық әрекеттерiне жағдай жасай отыру арқылы тиiмдiлiгiн сақтап оқу- тәрбие үрдiсiн ұйымдастыруды белсендiру.[14]
Бiлiм беруде педагогикалық iзденiстердiң бүкiл жетiстiктерiн атап айтсақ, жекелеп оқыту (индивидуализация), деңгейлеп оқыту (дифференциация), модельдi оқыту жүйелерiн пайдаланып, мамандарға химиядан бiлiм берудiң тиiмдi, белсендi әдiстерiн iздестiрудi, сол арқылы окушыларды өзiн-өзi бағалау деңгейiне көтерудi қарастыру қажет.
Мектеп практикасында кейбір мұғалімдер педагогика ғылымдарының жетiстiктерiне көңiл аудармай, өз iс-тәжiрибелерiнде олардың ұсыныстарын қолданбай келедi.
Соның нәтижесiнде химия пәнiн оқыту арқылы жекебас сапаларын дамыту жүзеге аспай, оның орнына жаттап алу жолымен жүргiзiледi.
Сондыктанда:
* химиядан берiлетiн бiлiмдi iргелендiру;
* химияны жалаң үйретуден бағдарлай оқытуға көшу;
* бiлiм беру үрдiсiне жаңа технологияларды ендiру;
* осылардың негiзiнде химияны оқытудың әдiстемелiк жүйесiн жасау.
Мұндағы мақсат - әрбiр жеке тұлғаның потенциалын ашуға және бiлiмiн iске асыруға мүмкiндiк беретiн оқытудың тиiмдi жолдары мен әдiстерiнiң жобасын жасау. Оқушының ойлағыштық қабiлетiн жоғарлату үшiн, бiр мезгiлде үш мiндеттi шешу керегiн әдебиеттерде атап көрсетiлген:[15]
1.Сабақ кезiнде кез-келген дайындық деңгейiндегi оқушыларды қызықтыратын жұмыс түрiн таңдай бiлу керек, таным процесiне сынып оқушыларын тұтастай тарту
2.Әрбiр оқушыға шамасына қарай жалпы проблеманың тек бөлiгiн ғана анықтау арқылы әрбiр оқушыға дифференциалды тәсiлдi қолдану жүзеге асады
3.Нашар оқитын оқушыдан сабақты сұрау кезiнде дұрыс жауап бермеген жағдайда жаман баға аламын деген қорқыныш сезiмiн жою, ойлау процесiне "еркiндiк беру".
Сабақ бiртұтас жұйе ретiнде үш құрылымнан тұрады:
Сабақ құрылымы
Әдістер құрылымдары
Мазмұндар құрылымдары
Оқыту үрдісіндегі бөліктер құрылымдары
1.1сурет. Сабақ құрылымы
Бөлiктер құрылымдары,бірінші құрылымдар, оларда дидактикалық мақсаттар белгiленген. Оқу үрдiсiнiң логикасына сай соңғы бөлiк алдыңғы бөлiкпен байланысты. Дидактикалық басты мақсат сабақтың типiн анықтау
Екінші құрылым - оқыту материалының мазмұны, ол бiрiншi құрылымға бағынышты. Оқыту материалының мазмұны сабақтың бiр компонентi ретiнде белгiлi химиялық ұғымдар, фактiлер, заңдар, химиялық заттар мен олардың қасиеттерiн, заңдылықтар мен қорытындыларды үйрену, iскерлiк пен дағдыларды қалыптастыру.
Сабақтың үшiншi құрылымы - оқыту әдiстерi алғашқы екi құрылымдарға тәуелдi, мазмұнның әртүрлi элементтерi оқушылар оларды меңгеруi үшiн әртүрлi логика-психологиялық жолдар қажет).
Оқытудың үнемi дамушылық сипаты, ең әуелi пiкiрдi ұғыну, түсiну, содан соң жадында сақтау, жаңа материалдың бұрын оқыған материалмен iшкi байланысының қажеттiлiгiн тауып көрсету, оқушылардың өзiндiк танымдық әрекеттерiн жүйелi түрде ұйымдастыруды талап етедi.
Қазiргi кезде сабақтың мынадай элементтерiн көрсеткен дұрыс:
Басталу кезеңін ұйымдастыру
Білім, білік және дағдыларды анықтау
Міндеті мен мақсатын бөлу
Берілген материалмен жұмыс істеу
Сабақ элементтері
Жоспарланған білім деңгейін қамтамасыздау
Жаңа материалмен танысу
Білімді жүйелеу және жинақтап қорыту
Үй жұмысын ұйымдастыру
1.2 сурет. Сабақ элементтері
Мұғалiм алдына қойылған мақсат егер оқыту мен тәрбиелеу үрдiсiне диалектикалық тәсiл мен жалпы теориялық және жалпы философиялық принциптердi ебiн тауып қолданғанда iске асады.
Осыған байланысты бiлiм беруге қойылатын қазiргi талапты қамтамасыз ету үшiн, оқытуды ұйымдастыруды жоспарлай бiлу, яғни, оқу-әдiстемелiк жүйелi, кешендi қолдану (1кестеде көрсеткендей) керек.[16]
1.1 кесте
Орта мектепте оқу үрдiсiн әдiстемелiк қамтамасыздаудың жүйелi - әрекеттiк тәсiлі
Құрамды
бөлiк-
терге
бөлу
Құры-лымның бөлiктерi
Оқу пәнiнiң мақсаттары мен мiндеттерi
Әдiстемелiк қамтамасыз ету
Соңғы
нәти-же
Алғашқы
тақырып
Жаңадан
жасау
ережелерi
Әсер ету
құрал-дары
ұжымның түрлерi
Iске асыру жолдары
1
2
3
4
5
6
7
Бағдарлама-ны iздеу
Жобаны
таңдау
Жоспарды
қолдану
Мақсатты жүзеге асыру
Бiлiм дерi, iскерлiк, дағды-лары
Оқыту-
дың нақ-
ты мүм-
кiндiктерi
Оқыту мақсаты:
Бiлiм беру, тәрбие, үйрету, дамыту
Талаптану сенiм, ерiксiз көндiру, амалсыз
көну
Жеке немесе топ бойынша
Сөздiк әдiс: көрнекiлiк,
iздеу,
практикалық,
iскер ойындар
Кестеде берiлген мағлұматтарды орта мектептерде, оқытылатын кез-келген пәннiң матрицалық (ұялық) моделi деп бағалауға болады. Бұл матрицаның негiзгi ой-желiсi мынадай:
Тiк бағандар оқылатын пәннiң құрамын бөлiктерге бөлу мен көлденең бағандар -құрылымының бөлiктерiнен құралған. Матрицаның элементтерi: оқу пәнiнiң мақсаты мен мiндетi, әдiстемелiк қамтамасыз ету, оқыту технологиясын жүзеге асыру. Үлгi бойынша оқыту бағдарламасын жасағанда оқытудың мақсаты мен мiндетiн құру және оқытудың соңғы нәтижесiн белгiлеу керек.
Оқытудың мақсаты мен мiндетiн соңғы нәтиже, алғашқы тақырып және жаңадан жасау ережелерi анықтайды. Педагогикалық қызметтiң соңғы нәтижесi ол бiлiм, көзқарас, сенiм, iскерлiгi мен дағдылары, сонымен қоса оқушының шығармашылық қабiлетi мен жеке ерекшелiктерi болып табылады [16].
Оқытудың белсендi әдiстерi деп оқушылардың оқыту - танымдық қызметтерiн ұйымдастыру мен басқару тәсiлдерi деп түсiнген дұрыс және олар мынадай негiзгi белгiлерге ие:
1.2 кесте
Оқытудың белсенді әдістерінің белгілері
Оқушының амалсыз белсенділігі
Оқушының өз бетінше шешім қабылдауы
Оқушылардың көпшілігін тарту
Қысқа уақыт ішінде практикалық, интеллектуалдық және іскерлік пен дағдыларды дамытуға немесе ие болуға басымдылықпен бағытталған.
Оқушының өзіндік жұмысын бақылау және қарама-қарсы байланыста болу
Білім беру жүйесі дамуының өткен кезеңінде соңғы білім беру типі қалыптасты, сол кезде білім, білік, дағдылар бүкіл кәсіби іс-әрекет пен өмір жолында өз құнын жоймай сақталып қалатын. Бұл қоғамдық өндірістің салыстырмалы түрде баяу эволюциясының және соған байланысты білім беру мазмұны құрылымының тұрақтылығы салдарынан болатын. Бүгінгі күні техника, технология, ақпараттық технологиялар даму қарқыны адамзат ұрпағының ауысуынан жедел жүріп жатыр. Жаңа білім беру саясаты нәтижеге бағытталған құзыретті білім беру деп аталды. Мұндай білім берудің мәні - ерекше зейінді дайындық деңгейіне қойылатын талаптарға сонымен қатар, жеке бөлшектелген білім беру салаларының білім, білік, дағдыларына емес, мектеп бітірушілерінің жылдам өзгеріп жатқан әлемге бейімделуіне дайын болуға мүмкіндік беретін базалық білім, білік, дағды түріндегі біртұтас сапалы соңғы нәтиженің қалыптасуына қойылатын талаптарға аударады. Маманның пәндік-білімдік үлгісіне балама ретінде маманның құзыретті үлгісі болады. Жиі пайда болып және өзгеріп отыратын мәселелерге іс-әрекеті мен мінез құлқы пара-пар болатын адам құзырлы деп саналады [17].
1.2 Қазіргі мектептердегі белсенді ақыл-ой және тәжірибелік қызметке тартатын оқыту әдістері.
Белсенді оқу әдістері деп оқу материялын игеру үрдісінде оқушыларды белсенді ақыл-ой және тәжірибелік қызметке тартатын әдістерді айтады [18]. Белсенді оқыту әдістерінің қызметтеріне мыналарды жатқызады:
1.Олардың көмегімен оқушылардың ойлау қабілетін белсендіру;
2.Олар оқушыларды оқу мәселесінің өз бетінше шығармашылық шешімдер қабылдауға ынталандырады;
3.Материялды терең игеру есебінен оқыту тиімділігі жоғарылайды және т.с.с.
Оқытуда тұлғаның белсенділігін арттыру - психология, педагогика ғылымы саласындағы, сондай-ақ білімдендіру практикасындағы актуальдық мәселенің бірі. Педагогтар оқушылардың білім алуға деген самарқаулығы, оқуға құлықсыздығы, білуге деген қызығушылығы мен құмарлығының мәз еместігінін байқап, оны болдырмас үшін оқытудың тиімді түрлерін ізденіп, түрлі моделдер жасап, оқытудың жаңа амал-тәсілдерін қоймастан іздестіруде. Осы орайдан оқушылардың атқаратын жұмысына деген бақылауды да күшейтіп, берілген ақпараттық мағлұматты қаншалық меңгергеніне байланысты интенцификациялауда оқытудың техникалық құралдарын, компьютерлік жүйені де, түрлі психологиялық тәсілдерді де кеңінен қолдануда.
Оқытуға қойылатын мақсатқа жетудегі басты фактор тұлғаның белсенділігін арттыру проблемасына байланысты. Былайша айтқанда, тұлғаның жалпы дамуы, кәсібилікке әзірлік деңгейі, ақыл-ой жұмысына бейімділігі, оқыту принциптеріне байланысты білімнің мазмұнын, формасын, әдістерін меңгерумен, сондай-ақ оқытудың стратегиялық бағдарына үйлесімділігін арттырып, олардың белсенділігін дамытып, берілетін білімнің көлемін зорайтумен қатар, оған бақылауды жетілдіруді назарда ұстаумен де шарттас. Ал игерілуде тиісті ілімнің мәнін көтеруде дидактикалық , психологиялық ахуалды дұрыс пайдалану және тұлғаның дербестік деңгейін жетілдіру бір-бірімен іштесе байланысып жатқан мәселе.
Тұлғаның оқытудағы белсенділік деңгейіндегі өрістеуінде оның логикалық дамуы да ескерілуге тиіс. Сондай-ақ, тұлғаның жеке басының өзіне ғана тән ерекшеліктерімен қатар, оқуға деген ынтасы, түрткісі айтарлықтай мәнге ие болады.
Оқытудың дәстүрлі логикасындағы негізгі кезеңдеріне мән берсек, оқушыға олар білуге тиісті материал таныстырылады, ал олар қабылдап, мәнін ұғынып, ойлауымен қатар, көңілінде бекіту әрекеттері жалпы тәртіпке саналатыны белгілі. Әдеттегі практикалық іс-әрекетте оқушының белсенділігін көтеру үш деңгейде қарастырылады:
1. Қабылдау белсенділігі - оқушының ұғынудағы талпынысын сипаттайды және білімді қабылдауы, еске сақтауы, меңгеру тәсілдерін біліп, үлгіні тұтынуына алу тұрғысынан қарастырылады.
2. Интерпретациялық белсенділік - шәкірттің оқылған материялдың мәнін ұғынып, ондағы білімдік түсінікті өзгерген жағдайға үйлесімді пайдаланумен және сол тәсілді жаңғыртып қалдана алуы тұрғысынан ескеріледі.
3. Шығармашылық белсенділік - оқушының білімді теориялық жағынан ұғынуға ұмтылып, проблеманы шешуде өзіндік ізденіс танытып, танымдық қызығушылығын жетілдіріп өркендетеді.
Көрсетіліп отырған проблемаға жасалған теориялық талдаулар мен алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибелер дәлелдеген деректерге сүйенгенде шәкірттердің белсенділігі педагогикалық, психологиялық жағдайға тәуелді екені айқын мәселе. Сонымен қатар оқытудағы белсенділік тұлғаның ұстанған тәсіліне, өзін субьект ретінде көрсете алмауымен қатар, өзіндік мендік әрекетіне де байланысты. Осының бәрін сараптай келгенде тоғысар арнасы тұлғаның оқудағы белсенділігінен бастау алып өркен жаяды.Жалпы Қазақстан мектептерінің оқу-тәрбие процесін жетілдіру мен мұғалімдердің білім сапасын жақсартуда әдістемелік жұмыстың маңызды екенін ескеру қажет. Міне осындай мақсаттарды орындау үшін төмендегі суреттегі міндеттер көзделіп отыр:
Оқу-тәрбие үдерісінің ғылыми дәлелденген материалдық техникалық базасын жасау және құру
Нарықтық экономика жағдайына қарай ғылыми-техникалық үрдіс талаптарына сай мамандар дайындаудың қолайлы мазмұнын анықтау
Оқушылар мен мұғалімдердің ғылыми техника мен өндірістің қазіргі жағдайына және дидактикалық талаптарға жауап беретін қажетті оқу және әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз ету
Ең тиімді әдістер мен құралдарды жасауды қайта қарастыру
Оқу-тәрбие процесін жетілдіру
Оқу барысында оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыру, дүниетанымы мен білім, білік, дағдылырын арттыру және оларға берілетін ақпаратты берік игерулерін қамтамасыз ету
1.3 сурет. Оқу-тәрбие процесін жетілдіру әдістемесінің моделі
Оқыту әдісіндегі белсенділік - оқу материалын тиянақты меңгеру үдерісіндегі ақыл-ой мен практикалық іс-әректке қызықтырып ынталандыратын әдіс. Оқу белсенділігін жетілдіруде әр түрлі әдістік жүйе қолданылады. Ол көбінесе оқытушының дайын білімді оқушы қабылдап, есіне сақтап, өзіндік танымға айналдырып, алған білім, білігі арқасында ойлау белсенділігі мен практикаалық әрекетке келеді. Қабілеті мен шығармашылық ойлау деңгейі өрістейді. Әр түрлі ақпараттық тасқын барысында оның алдынан жаңа міндеттер туындайды. Бұрынырақта адамның мектептен, техникумнан, жоғары оқу орнынан алған білім, білігі ұзақ уақытқа, қала берді еңбектену барысындағы ғұмырына жарарлықтай болса, қазіргі ақпараттанудың тасқындау дәуірінде білімді үнемі жаңартып отыру заңдылыққа айналды. Сондықтан да тұлғаның өздігінен оқып, ізденіп, белсенділік көрсетіп, дербестік танытуды өмір талабы тұрғысындағы қағидаға айналып отыр.
Оқушының ілімге ұмтылу процесіндегі интеллектуалдық-эмоциялық таным белсенділігі, көпшілікпен бірге жалпы және жеке орындау үшін оқушы тарапынан берілген тапсырманы атқарып, іс-әрекетті жүзеге асыруға ынта мен ықыласты кірісудің де белсенділік саласында мәні зор.
Оқушының таным белсенділігі, таным-түсініктегі сапалық қасиеті оның білімге деген қабіліті мен интеллектуалдық болмысын сипаттайды. Ал, басқа қабілет қасиеттері іс-әрекет барысында айқындалып дамиды. Тиісті жағдай, мүмкіндік болмаған кезде белсенділік те дербестік те өркен жая алмайды. Сондықтан да белсенділікті арттыратын әдістерді мейлінше дамыту практикалық іс-әрекеттің өркендеуіне, ақыл - ойға қозғау салады, мұның өзі білім сапасын көтерумен қатар оны өмір практикасында пайдаланудың жолын кеңейтеді.
Оқыту жүйесінде пайдаланылатын белсенді әдістер - тұлғаның іскерліктегі белсенділігін көтерудегі тиімді жолдардың бірі [19] Педагогикалық әдебиеттер мен зертеулерде жетерліктей-ақ жазылады. Оларды шолу түрінде айтсақ, атқаратын қызметіне қарай имитациялық және имитациялық емес деп екіге топтастырған жөн. Бұлардың басты айырмашылығы мен ерекшелігі мынада: имитациялық емес жүйеге тән сипаттама - жүзеге асырылатын іс-әрекет үрдісі модель негізінде орындалады да оқытудағы белсенділік ұстаз бен оқушының арасындағы тікелей және кері байланыс арқылы жүргізіледі. Ал, имитациялық сабақтарға тән басты ерекшелік - модель оқу үрдісінің барысында орындалады. Сондай-ақ, бұл әдісте әрекет ойын және ойын емес деген тұрғыда екіге бөлінеді. Кәсіби әрекет жеке тұлға немесе ұжымдық топ бойынша жүзеге асырылады. Бұл әдіс бойынша оқушы белгілі бір міндетті атқарып ойынның нәтижелі болуына жауаптылықпен қарайды.
Ойында жобаланған іс-әрекетті нақты өмір ағысының практикалық тұрғысында жобалауға болатындығын ғылымның әр саласын көруге болады. Айталық, дидактикалық ойын үлгілерін экономикада, басқару жүйесінде, педагогикада, психологияда т.б. ғылым жүйесінде қолдану өте тиімді. Көптеген теориялық тарауларда үйлесімді жасалған тәжірибелер шешуі қиын күрделі түйіндерді ажырата білуге кеңірек мүмкіндік береді.
Ойын әрекеттерін әзірлеуде мына әдістемелік талаптарды ескерген жөн:
-Ойын - оқу пәнінің белгілі бір тақырыбы біткеннен кейінгі немесе оқу пәні аяқталғаннан соң оның логикалық мәнін байқап, практика жүзіндегі жалғастығы үшін жүргізіледі[13].
- Мүмкіндігінше өмірге нақты жақындау үшін жүргізіледі.
-Іздену ырықсыз емес, өз қалауымен өткізіледі.
-Оқу-әдістеме құжаттарын ықтиятты әзірлеу.
-Ойынның міндетін, шартын, ережесін нақты көрсету.
-Қойылған проблема шешудің варианттық мүмкіндіктерін көрсету.
-Ойынға керекті құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету.
Оқу жүйесіне байланысты өткізілген ойынның құрылымы да, атқаратын қызыметі де қойылып отырған негізгі мақсатқа сәйкес, оның мән-мазмұнын ашуға лайықты да үйлесімді болуға тиіс.
Оқыту әдісінін мәні, әдіс және тәсілдерінің арақатынасы,
қалай оқыту керек? -дейтін дәстүрлі дидактикалық сұрақ заңды
түрде оқыту әдісінің категориясын шығарады. Әдіс-
жоспарланған мақсат пен соңғы нәтиженің арасын
байланыстыратын оқу процесінің өзегі болып табылады. Оның
жүйедегі айқындаушы рөлін мақсат - мазмұн - форма - оқыту
әдісінің кұралдары көрсетеді.
Әдіс - (гректің metodos) деген сөзінен алынған, табиғат
құбылысын және әлеуметтік өмірдің жағдайын зерттеу немесе
таным жолы, құбылыстарды оқып білу жолдарын, әдіснамалық
теория танымы мен шындықты зерттейтін тәсіл. Философия әдісті
белгілі түрде іс-әрекетті ретке келтіретін, мақсатқа жету тәсілі
ретінде қарастырады. Тұтастай алғанда, әдіс-практикалық және
теориялық әрекеттерді шындығында меңгеруге бағытталған нақты
міндеттерді шешудегі операциялардың, бірдей тәсілдердің
жиынтығы[20].
Педагогтар оқыту әдісі туралы түсінікті әр түрлі етіп дәлелдеді. Біреулері оны танымды басқаға беру әдісі (Д.И.Тихомиров) немесе мұғалімнің іс-әрекеті мен әдіс-тәсілі (Н.В.Ельницкий) деп карастырса, С.А.Ананьев оқыту әдісін білім беру тәсілдерінің үйлестіру жиынтығы деп көрсетеді[21].
Оқу-танымдық іс-әрекетіне сәйкес оқыту әдісі құбылыстың мәнін танып білудегі әдіс-тәсілі ретінде қарастырады. Осы түсініктегі әр түрлі дефиницияларды негізге ала отырып, мынадай тоқтамға келеміз: оқыту әдісі - бұл оқушы мен оқытушы арасындағы жүйелі, өзара байланысқан білім мазмұнын меңгеруге арналған іс-әрекет жүйесі.
Оқыту әдістері - тарихи категория, олар білім беру мазмұны мен мақсатының ауысуына байланысты өзгереді. Америкалық педагог К.Керр оқыту әдісі сапасындағы төрт төңкерісті бөліп көрсетеді (1972) [22]. Біріншісі - үлгі болып табылады, мұғалім - ата-аналар кәсіби мұғалімдерге орын берді, екіншісі - ауызша сөздерді жазбашаға ауыстырады, үшіншісі оқуға баспа сөздерін кіргізді, төртіншісі - осы кезде болып жатқан автоматтандыру мен компьютерлендіру оқыту процесіне енгізуді болжайды.
Оқыту әдісінің маңызды белгісі - дидактикалық мүмкіндіктер. Егер осы тәсілмен жоқ дегенде бір дидактикалық мәселені шешетін болсақ, мұның өзі оқыту әдістемесі. Егер іс-әрекет әдісі қосымша болатын болса, онда біз тәсілмен жұмыс істейміз. Оқыту тәсілі -әдіс элементі, оның құрама бөлігі, әдістің көлемі бойынша кішігірім, құрылымы бойынша жай болатын болса, онда әдісті және әдіс модификациясын орындау жолындағы өзгеше қадам болып табылады. Әдіс пен тәсіл арасында өзара ауыспалық байқалады. Беріліп отырған пәннің мазмұнына қарай әдіс тәсілге, тәсіл әдіске айналуы мүмкін. Сөйтіп, барлық графикалық бейнелер пәндер үшін- тәсіл болып табылады (қосымша әрекеттер).
1.3 Оқыту әдістерінің үйлесімділігі және олардың оқушылар іс-әрекетінің тиімділігіне әсері.
Оқыту әдістері, оқушылардың танымдық және практикалық іс-әрекеті ұйымдастыратын, оқыту мақсатына сәйкес білім мазмұнын меңгеруді қамтамасыз ететін мұғалімнің мақсатқа бағытталган әдістерінің жүйесін құрайды. Мақсатқа сәйкес, оларды пайдаланатын нақты технологиялар арқылы әр түрлі әдістерді жүзеге асыру арқылы көруге болады[23].
Сөздік әдіс - баяндау. Мақсатына байланысты бірнеше әңгіме түрлері бар: баяндап айту, әңгімелеп баяндау, әңгімелеп- бекіту. Бірінші - жаңа материалды игеруге оқушыны дайындау, екінші - берілген мазмұнды баяндау, үшінші - оқытуды аяқтау бөлімі.
Берілген әдістің тиімділігі мұғалімнің әңгімелеп беру білігіне, педагоггың сөз байлығына және мазмұндап баяндауына, оқушылардың даму деңгейіне және оның жеткілікті ұғынуына байланысты болады. Демек, оқушыларға білім беруде олардың қабілетін ескеру керек. Әңгіме әдісі өз ойын жеткізуде логиканы сақтауға, жаңылмай сейлеуге, сауатты сөйлеуге үйретеді. Баяндау қысқа (10 мин), эмоционалды тұрғыда болуы керек [24]. Баяндаудың тиімділігі басқа да оқыту әдісі - иллюстрация (бастауыш сыныпта), талдау (жоғары сыныптарда) сонымен қатар мұғалімнің адамдар туралы уақыт пен кеңістікке байланысты таңдап алған деректер жайында болуы керек.
Әңгіменін дамытушылығы. Сонда яғни, елестету, ес, ойлау, қиялдау, эмоциональды қобалжу сияқты психикалық процесстерді белсенділік күйге әкеледі. Окушылардың тұрақты зейіні, білімдері мен қызығушылығын қалыптастыру, тәрбиелік нәтижесі болып табылады. Дәрістің ауызша әдістен айырмашылығы, оқу материалының логикалық мазмұндалуы, акпарат ағымының көптігі, берілетін білімнің жүйелік ерекшелігімен айқындалады[13].
Мектепте өтілетін дәріс, күрделі жұйені, құбылысты, объектіні, құбылыстардың өзара байланысын себеп-салдарды айқындау арқылы жүргізіледі. Дәріс жоғарғы сыныптарда өтіледі, өйткені олардың дәрістегі теориялық материалдарды қабылдау және ойлау қабілеттері жеткілікті деңгейде қалыптасқан, лекция бір немесе біріктірілген сабақтарда жүргізіледі. Лекциялық әдіс тусіндіру мен әңгімеден басталып күрделене түседі.
Дәрісті оқыту аспектісі оқушылардың көркемді оку материалдарын тұтас қабылдап меңгеруі және аяқталғандығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Дәрістің дамытушылық тиімділігі окушылардың логикалық ойлау, диолектикалы ойлау тәсілдерін,мұғалім ойының нақты да абстрактілі ойлау ағымынына білу болып табылады. Оның тәрбиелік мәні тұрақты еркін зейінін, конспектілеу дағдысын қалыптастыру болып табылады. Мектепте кітаппен жұмыс істеу - өзіндік білім алуды негізгі әдістерінің бірі. Бұл әдістің мәнділігі оқушының оқу ақпаратын өз ыңғайына, жағдайына қарай қайталап қарап, танымын өз шешімімен шектелуінде. Оқулық кітаптар оқу іс-әрекетін атқарады: білім алу, дамытушылық, тәрбие, ойлау, коррекциялық - бақылау т.б.
Кітаппен өзіндік жұмыста оқып шығу, жеке тараулармен танысу, жеке сұрақтарға жауап іздеу, кітапты немесе мәтіндерді рефераттау, мысалдар мен есептерді шешу, бақылау тесттерін орындап, материалдарды есте қалдыру мақсатында жаттау жұмыстарын орындау жатады. Әдістің сапасы еркін, жылдам оқып, ойдан өткізіп, түсіну, қарастырылатын мәселелеріге әдебиеттер таңдай білуінде.
Берілген біліктердің бәрі оқушының мектепке келген күнінен бастап білім алу мақсатын біртіндеп қалыптастырады. Бағдарламадағы оқу кітаптары сапасымен ерекшеленеді. Оқушылар жұмыс жүргізу барысында берілген тапсырманы орындауға керекті ықпалды іс-әрекет қарастырып, дұрыс орындалғандығы туралы мағлұмат алады.
Жаңа оқу кітаптары қорытынды кестелерді, диаграммада, графиктерде, көрнекті модельдерде, классификацияларда, коммуникативті түрде жинақталған материалдарда берілген. Демек мұғалімдерге берілген ақпараттарды талдауға көңіл бөліп, оқушылардың білім білігін қалыптастыру керек. Кітаппен оқу жұмысын жасауда оқушылардың өзіндік бақылау білігін қалыптастыруға көп көңіл бөлген жөн. Оқушы кітаптағы мәтінді қанша рет оқып шыққанын санамау керек, оның оқығанын мазмұндап, толық түсіндіріп бере білу біліктілігін меңгергенін бақылауы керек. Бұл үшін уақыттың көбін берілген материалдарды оқуға емес, оны есте жақсы сақтап, белсенді түрде кайталап айтып бере алатын әдетті қалыптастырғаны жөн[15].
Әңгіме мәні бағытты мақсатта және біліктілікте қойылған сұрақтар арқылы оқушылардың алған білімдерін естеріне түсіріп, жаңа білімді игертілуін, өздігінен ойластырып және қорытындылау жолдарын жандандырады. Әңгіме кезінде оқушының ойы мұғалімнің ойын қайталау болып отырады, нәтижесінде оқушы адымдап жаңа білімді игереді. Әңгіме илауды белсендіреді, білімді, білікті игертудің диагностикалық құралы болып, оқушылардың танымдық қабілетін дамытуға бағыттайды, таным процесін оперативті басқаруға жағдай туғызады. Әңгіме сонымен қатар тәрбие міндеттерін де шешеді. Әңгіме баяндамамен, лекциямен, білімді жүйелі қалыптастыратын басқа да әдістермен қатар қолданылу керек. Әңгіменің оқушыларға керекті білімі мен дағдысын, жаттығуларды өткізуге, оларды қалыптастыруға мүмкіндік бере алмайтындығын ескерген жөн.
Шәкірттің білімділік деңгей дәрежесін жүйелеу.
Талдау
Білім
Ұғыну
Жинақтау
Бағалау
Жүзеге асыру
1.4 сурет. Таным түсінікке байланысты шәкірттің білімділік деңгей дәрежесін жүйелеу
Герменевтикалық әңгіме - түсіндіру, ынтықтыру өнері. Герменевтика - негізгі мәселесі философияға бағытталған, түсінік мәселесі. Бұл эңгімеде оқушылар өздіктерінен оқу құралдарын, кітаптарды, картинкаларды, моделдерді қолдана алады. Герменевтикалық әңгіме әдісіне түсіндіріп оқу жатады. Синтездеуші немесе бекітуші әңгіме оқушылардың білімін жүйелеп және қорытындылауда қолданылады [6]. Коррекциялық бақылау-әңгіме диагностикалық мақсатта және оқушының білімін жетілдіріп, нақтылап, дамытуда пайдаланады. Әңгіме барысында, барлық оқушылардың белсенділікпен қатысып, сұрақты зер салып тыңдауы, сұраққа дұрыс жауап іздеуі, өзінің достарының жауаптарын талдауы, өзінің көзқарасын айта білуі қадағаланады. Дұрыс жауаптарды мадақтау, қатені түзеу, толық емес жауаптарды толықтыру, оқытушылардың жіберген қатесін өздері табуына, бір-біріне сұрақ қоюына жол сілтенеді. Әңгіменің танымдық нәтижесі окушылардың білімінің мықты меңгерілуімен, өміршеңдігімен айқындалады. Әңгіменің дамытушылық тиімділігі ақыл-ойды үйлестіріп, тез және анық ойлай білуді қалыптастыруда, талдай және қорытындылай білуде, сұрақтарды дәл қойып, қысқаша ойлай алуында жатыр. Әңгіменің тәрбиелік мақсаты оқушының өз бетімен әрекет жасай білу қасиетін оятады, өз-өзіне сенімділік қасиетін жинақтауға көмектеседі, қарым-қатынас жасай білу мүмкіндігін қалыптастырады. Көрнекілік әдістер.Бақылау оқыту әдісі ретінде сезімдік танымының белсенді формасы болып табылады. Бұл әдісті қолдану жан-жақты дайындықты қажет етеді: бақылаудың сызба - нұсқасын өңдеу; оқушыларды бақылау нәтижелерін өңдей білуге және оны тікелей білу тәсілдеріне үйрету. Бұл әдістің олардың өзіндік жұмыс істей білу дағдыларына көмектеседі, танымдық, ұйымдастырушылық, тәрбиелік мәні зор. Тәжірибе. Оқушылардың сезіміне көрнекілікті кұбылыстарды, процесстерді, объектілерді елестетіп, олардың сапасына әсер етеді. Берілген әдіс пен игерілетін құбылыстың динамикасын ашып көрсетуде, заттарды сыртқы пішінімен таныстырғанда кеңінен қолданылады және бір түрлі заттардың ішкі құрылысы немесе орналасқан әсерін қарастырады. Берілген әдіс оқушылардың заттар, кұбылыстар мен процестердің, керекті өлшемдерін жасап, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz