CDMA стандартындағы байланыс арнасының құрылымы
КІРІСПЕ
Қазақстан Респуликасының Президенті Н.А. Назарбаевтың Қазақстан хал-
қына жолдауы
2030 жылы біздің ұрпақтарымыз бұдан былай әлемдік оқиғалардың
қалтарысында қалып қоймайтын елде өмір сүретін болады.
Н.А. Назарбаев
27.01.2012 г.
Дегенмен, діттеген бұл межеге біз 33 жылда емес, бір мүшел жаста ғана
жеттік! Күні кеше Астанада 56 елдің басшылары мен халықаралық ұйым
өкілдерінің басын қосқан Саммит – соның айшықты айғағы. Жұлдызымызды
жарқырата түскен бұл мерейлі белестен бұрын да біз біршама биіктерді
бағындырдық. Біз талайлы заманда тарыдай шашылып кеткен қандастарын
атамекенге жинаған әлемдегі үш елдің бірі болдық. Осы жылдары шет елдерден
800 мыңнан астам отандасымыз келіп, халық саны бір жарым миллионға артты.
Біз Сарыарқаның сайын даласына сәулеті мен дәулеті келіскен Астана салдық.
Есілдің жағасына серпінді дамуымыздың символы болған еңселі Елорда
қондырдық. Халқы тату-тәтті, саясаты сарабдал елдің ғана қазынасы қыруар,
болашағы баянды болады. Қазақстанның халықаралық резерві бүгінде 60
миллиард долларға жуық қаржыны құрайды. Ырыс – ынтымаққа жолығады, дәулет –
бірлікпен толығады. Сонымен қатар біз әлемнің 126 еліне 200-ден астам өнім
түрін шығарамыз.
Алдымызға ұланғайыр мақсаттар қойдық және оларға қысқа мерзімде қол
жеткіздік. Тәуелсіздік жылдарында 500-ге жуық жаңа денсаулық сақтау
нысандары салынды. Медицина мекемелерінің материалдық-техникалық базасы
айтарлықтай жақсарды. Еліміз білім беру ісін дамытуда 129 елдің арасында
көш бастаушылар қатарында келеді. Өткен онжылдықта білімге бөлінетін
қаражат 10 есеге көбейді. Осы жылдары 750 жаңа мектеп салынды.
Сонымен қатар, 5 302 мектепке дейінгі мекемелер, 1 117 балабақша мен
4 185 орталық ашылды. Астанада ғылым мен білім индустриясының жаңа
ғасырдағы орталығы болатын университет ашылды. Біз осылайша аз жылда
алапасы артқан айдынды елге, қуатты ұлтқа айналдық. Осының бәрі жұртымызды
жаһандық ауқымда ойлауға баулу мақсатында жасалуда.
Сымсыз қатынас құрудың жоғары сапалы қызметтерінің жүйелері – бұл
жүйелер сымсыз телефония стандарттарын қолдануға негізделген. Тұрақты
радиоқатынас жүйелері тар жолақты жүйемен салыстырғанда (АДИКМ 32Кбитс
кодалауын пайдаланады) дауыс таратуда жоғарғы сапа алынады, факсимилді және
модемдік байланысты қамтамасыз етеді. Олар дауысқа негізделген таржолақты
қосымшалар мен корпоративті және агрегаттық ағындарға негізделген кең
жолақты қосымшалар арасындағы аралық күйді алады. қалалық және ауылдық
телефонды желідегі телефондық байланыс қызметінің шығын құны едәуір өседі,
алайда шығын өсімі халықаралық байланыстан қазіргі технологияға ену
құрметімен қамтамасыз етілуі мүмкін.
CDMA технологиясы ұялы байланыс принципімен құрылған жүйе. Белгілі
ауданды алатын оператордың базалық станциясы ұяны (сота) қалыптастырады.
Желі абонентіне қатынас құрудың абоненттік құрылғысы (абоненттік терминал)
орнатылады, оған тікелей түрде телефон аппараты, модем немесе абоненттік
жергілікті желісі қосылады, бұл орнатылатын құрылғыға байланысты болады.
CDMA – арналарды кодамен бөлудегі көпарналы қатынас. Жиілік спектрі
таржолақты арна мен уақыт интервалына бөлінетін радио байланыс
технологиясынан айырмашылығы, CDMA жүйесінің сигналы кеңжолақты жиілікте
бөлінеді. Сол себептен CDMA жүйесі қолданылатын жиілікті спектрін тиімді
пайдалануда өткізу қабілеттілігінің өсуін қамтамсыз етеді.
1 СЫМСЫЗ БАЙЛАНЫС ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ТАЛДАУ
1.1 CDMA-ның қолданылу принципі
Төменгі телефондық тығыздығы бар және аз дамыған немесе тозған
коммуникациялық инфрақұрылымды мемлекеттердің көпшілігіне соңғы
телекоммуникациялық қызмет көрсету қажеттіліктері және бұл мәселелерді
бірнеше жылда шешетін амбициялық жоспарлар тән. Мұндай мемлекеттер қатарына
ТМД барлық дерлік мемлекеттері кіреді. Жаңарту мен телекоммуникациялық
жабдықтарды алмастыру мен қазіргі кездегі кабельдік жүйелерді төсеу үлкен
де ұзақ шығынды қажет етеді. Мұндай қалыптасқан жағдайлардағы
қажеттіліктерді сымсыз қатынасты CDMA жүйелері қанағаттандырады. CDMA-ға
негізделген радиоқатынас құру жүйелерінің ауыл телефонизациясының
мәселерін шешу тұрғысынан қызметтердің біріктірілген жиынтығы (сөз және
мәліметтер) бар абоненттік қатынас құру желісінің ашылуы кезінде максимал
жылдамдық пен икемділікті қамтамасыз ететін ең арзан шешім болып табылады.
Сымсыз байланыстағы көптік қатынас түсінігі қолданылатын домен
(тасушы) шегіндегі түрлі арналарға қатысты сигналдарды оқшаулауға
негізделген. Қазірде кеңістіктік, жиіліктік, уақытты, кодалық (code)
домендер белгілі. Домендерге сәйкес қатынас құрудың келесі әдістерін
ажыратады: жиіліктік бөлінген – FDMA (frequency-division multiple access),
уақытты бөлінген – TDMA (time-division multiple access), кодалық бөлінген –
CDMA (code-division multiple access) көптік қатынас. Барлық үш әдістің
негізгі мәні ортогональ немесе ортогональ тәріздес сигналдарды қолдануы.
Бұл кезде корреляторлар қолданылады, олар алынатын сигналды, бөгде
сигналдар әсер етпейтіндей, қажетті сигналдың ішкі кеңістігіне
проекциялайды.
Тарихи түрде бірінші болып арналардың жиілік бойынша бөлінген
әдістеріне - FDMA (Frequency Division Multiple Access) негізделген көптік
қатынас құру әдістері пайда болды. Бұл жағдайда әрбір арна ұядағы жиіліктік
диапазонда бекітілген нақты жиілік жолағын ғана алады, және бірнеше
абоненттердің бір жиілік жолағын қандай-да бір біріккен қоланысы мүмкін
емес. Қазіргі кезде FDMA стандарттарының келесілері қолданылады: AMPS
(Advanced Mobile Phone Service, арна кеңдігі 30 кГц) – ALTEL ұялы желісі
осы стандартта жұмыс істейді, NAMPS (Narrowband AMPS, арна кеңдігі 10 кГц)
және TACS (Total Access Communications System, арна кеңдігі 25 кГц). Осы
стандарттың барлығы аналогты сигналды таратуға негізделетінін атап айтқан
жөн.
Бір ұя шегінде бірнеше абоненттің бір жиілік жолағын қолдана алмауы
жайында айтылғанда, келесі сұрақтар да туындайды: мұндай арналардың
стандарт кеңдігі қандай және бір ұяның жиілік диапазонына олардың нешеуі
сияды? Тәжірибеде көретініміз, нақты ұялы желіге бөлінген жалпы жиілік
диапазонынын жетіге бөлсек, желінің көрсшілес ұяшықтарына жиіліктерді
үлестіруге болады (1.1-сурет). Сөйтіп, бір-бірімен шекарасы болмайтын
ұяларда бір жиіліктерді қолданса болады, яғни шектеулі жиіліктер диапазоны
жағдайында желіні шексіз кеңейтуге мүмкіндік бар деген сөз.
1.1-сурет. Көптік қатынас құруды ұйымдастыру әдістері
а) FDMA б) TDMA
в) CDMA
1.2-сурет. Ұялы желінің ұяшықтары бойынша жиіліктік диапазонды үлестіру
сұлбасы
1.2-суретте көретініміздей, FDMA-мен салыстырғандағы, желінің үлкен
сыйымдылығына уақытты бөлінген көптік қатынас құру әдісі (Time Division
Multiple Access, TDMA) арқылы жетуге болады. TDMA-да базалық станцияның
ерекше жұмысы қолданылады, оның мәні келесіде, белгілі жиілікте жұмыс
істегенде базалық станция уақыттың бір бөлігінде бір абонентке, ал келесі
бөлгінде – басқасына істейді т.с.с. Бұл уақытты интервалдар (time slot)
аралығындағы байланыстың үзілістері адам құлағы елемейтіндей кішкентай,
бірақ бір жиілік жолағында бірнеше абонентке жақсы жұмысты қамтамасыз етуде
жоғары болып келеді. TDMA-да арна ретінде жиіліктер жолағын емес,
цифрланып және сығылған түрде ақпартатты таратушы уақытты интервалдарды
түсінеміз. Енді бәрімізге мәлім GSM (200 кГц тасушы диапазоныны кезінде
сегіз уақытты интервал) TDMA-ның көптеген стандарттарының бірі екені анық.
TDMA-ның басқа кең таралған мысалдарына IS-54 (30 кГц кеңдігі болатын AMPS
жиіліктік арналары үш уақытты слотқа бөлінеді) және PDC (25 кГц-ке
әрқайсысында үш слот болатын TACS арналары).
Көптік қатынас құру әдісінің үшінші түрі - әскери байланысшыларға мәлім,
бірақ кеңінен қолдануға тек 3-4 жыл бұрын шыққан – бұл CDMA (Code
Division Multiple Access). Сигнал энергиясы таңдалған жиіліктерде немесе
уақытты интервалдарда шоғырланатын FDMA және TDMA-мен салыстырғанда, CDMA
сигналдары үзіліссіз жиіліктік-уақытты кеңістікте таралған. Сөйтіп, бұл
әдісте жиілік те, уақыт та, энергия да манипуляцияланады (1.3-сурет).
CDMA негізгі мәні бір жиілік жолағына қабылдау түйінінде өзара әсерден
бос сигналдар комбинациясы жиналады. Абоненттен келетін бастапқы сигнал осы
комбинациядағының біреуімен араласып (кодамен белгіленіп) – нәтижесінде
арнада үлестірілген энергиясы болатын кеңжолақты сигнал қалыптасады және
таратылады. Ақпаратты тек қана пайдалы сигнал тарату кезінде көбейтілген
тізбектілік белгілі болған кезде ғана қабылдай алатынымыз түсінікті,
басқаша болғанда ол шуыл болып көрінеді (шуыл тектес сигнал атауы да
осыдан). Бұдан шығатыны, бір базалық станция әрекетінің зонасындағы және
ортақ жиілікте жұмыс істейтін (1,25 МГц), бірақ кодалық тізбектіліктері
басқа, екі абоненттен келетін сигналдар бір-біріне бөгеулік туғызбайды.
FDMA-да әртүрлі арналарға жататын сигналдар қиылыспайтын жиіліктер
диапазонын қолданады, сондықтан сәйкес жиіліктік сүзгілермен оңай бөлінуі
мүмкін. Уақыттың әр мезетінде кез келген пайдаланушы ерекше жиілік
диапазонын қолданады және нәтижесінде әртүрлі пайдаланушылардың сигналдары
таза ортогональ, кем дегенде идеал жағдайда. FDMA-ны дуплекстелген уақытты
бөлінумен (TDD - time-division duplexing) сәйкестендіру пайдалы, онда
пайдаланушылық құрылғы мен базалық станция кезекпен бір жиілік диапазонында
байланысады. Арна құрылымы: FDMA қолданылғанда TDMA-мен салыстырғанда
тарату үзіліссіз жүргізіледі. Сондықтан берілетін символар арасындағы
бөгеуілдер жоққа жақын және символ ұзақтылығымен салыстырғанда (~ 40 мксек)
сигнал кідірісі аз (1-10 мксек). Допплер әсері де бастапқы көздің қозғалысы
кезінде (мысалы, магистрал бойынша автомобиль қозғалысы) аз (1-100 Гц),
арна кеңдігімен салыстырғанда (~100 кГц). Яғни, базалық станция
аппаратурасы қарапайым болып келеді. Егер FDMA-ны TDD-мен сәйкестендірсе,
онда база мен абоненттік құрылғы бір жиілік диапазонын қолданады. Бұл
жағдайда сигнал өңделудің барлық жұмысын базалық станцияға артып қойса
болады, кем дегенде екі антеннаны қоланып: олар сәулеленуді модульдеуі
керек, пайдаланушының соңғы тарату сипаттамаларын пайдалана отырып, яғни
пайдаланушы антеннасында екі толқын когорентті интерференцияланады.
TDMA-да әртүрлі арналар әртүрлі уақытты слоттарды қолданады және
станцияда қабылданған уақыты бойынша ерекшеленеді. Сигналдар сақиналы кезек
бойынша топталынады (round-robin). Базада әртүрлі абоненттердің сигналдарын
бөлу үшін қарапайым сүзгілер қолданылады. Уақыттың бөлуші аралықтары (guard
time) толық желінің синхрондалуына сай аз болуы мүмкін. Әдетте бұл 30-50
мсек аралықтары. Бұл кезде барлық абоненттік құрылғылар базалық станциямен
бірдей синхрондалу керек, ол үшін кең хабар таратушы арнаның бірінде ортақ
уақыт көрсетіледі. TDMA TDD немесе FDD (frequency-division duplexing)
үйлесімі мүмкін. Базалық антеннаның үлкен биіктігінде FDD қолдану тиімді.
Бұл жағдайдағы қабылдау мен тарату үшін әртүрлі арналар қолданылады,
сондықтан абоненттік құрылғыны жеңілдетуге болмайды – оған да, базалық
станцияға да күрделі антенна (көпжиіліктік) мен түзеткіш (equalizer) орнату
керек, ал бұл баға мен энергияның пайдаланылуын өсіреді. Арна
ерекшеліктері: барлық жиілік диапазонында бірдей FDMA тарату жылдамдығымен
(data rate) салыстырғанда, TDMA-да мәліметті неше пайдаланушы бөлуге
байланысты өсе береді. Бұдан, символ жалғасуының сонша есе азаюы және
символдардың беттесуінің (символ аралық коллизия) көбеюі шығады.Мысалы, 25
cps тарату жылдамдығы және сегіз пайдаланушы кезінде символ ұзақтығы 5
мксек тең. Толқын таралудың кідірісі 1 мксек құраса ды, сымсыз телефондарда
түзеткішті қолдану ақталымды болады. Арна жиіліктік-таңдалымды десе де
болады, себебі әртүрлі жиіліктерде бұл әсер ажыратылатын болады. Мұндай
жүйенің қабылдағышы күрделі болады, бірақ арна кейбір табиғи икемділікті
береді, ол таратуды сигнал өшуіне төтеп беретіндей қылады. Арнаның бастапқы
белгіленуі: FDMA-да да TDMA-да да арна бір абоненттік құрылғыға
бекітілмейді. Сондықтан арнаның бастапқы белгіленуі қолданылады.
TDMA қолдану жағынан алғанда, бұл бір жабдық негізінде берілген
жиіліктік диапазон шегінде бірнеше пайдаланушыны қосу мүмкіндігі.
Енді соңғы кездің ең тиімді технологиясы CDMA-ға тоқталайық. Қазіргі
кезде өндіруші-компаниялар кодалық бөлінген көпстанционды қатынас құруға
бой ұсынады, немесе оны әлемде CDMA (Code Division Multiple Access) деп
атайды, онда шуыл тектес сигналдар кеңейтілген спектрде пайдаланылады.
Негізінде арналардың ортогональ бөлінуі жатқан кодалық бөлінген
мультиқатынас құру технологиясы бұрыннан белгілі.
CDMA-да қосарланған жетекші тізбектіліктің модуляциясы жүзеге
асырылады, ол сигналдың спектрін кеңейтеді және оның пішінін өзгертеді.
Жиілікті секіріс тәрізді қайта өзгертетін (frequency-hopping
spread spectrum FHSS) кеңейтілген спектрді пайдалану кезінде
сигналды тарату кездейсоқ тізбектілік қасиеті бар жиіліктердің анықталған
жиынтығының көмегімен жүзеге асырылады. Барлық сигналдар бірдей жиілікті
радиоарнада шығарылады. 1.3- суретте жиілікті секіріс тәрізді қайта
өзгертетін сигналдарды таратудың мысалы келтірілген (frequency hopping –
FH) .
1.3-сурет. Жиілікті секіріс тәрізді қайта өзгертудің мысалы
Қабылдағышта пайдалы сигнал коррелятордың көмегімен шоғырланады, ол
анықталған қосарлы тізбектілікке сәйкес пішіні бар сигналды таңдауға
мүмкіндік береді. Қалған басқа сигналдар қабылдағышпен шу ретінде
қабылданады. Мұндай сигналдың жиіліктік спектрі таржолақтымен
салыстырғанда айтарлықтай кең. Сигналдардың берілген түрі кеңейтілген
спектрі бар сигналдар немесе шутәрізді сигналдар (ШТС) деп аталады.
Сигналшу арақатынасы сол ақпараттық жылдамдық кезінде жиіліктер жолағын
кеңейту есебінен жоғарылатылуы мүмкін. Бұл шутәрізді сигналдың базаларын
жоғарылату деп аталады.
Жиілікті секіріс тәрізді қайта түрлендіргіші бар байланыс жүйесінің
қарапайым блок сұлбасы 1.4-ші суретте келтірілген.
Кеңжолақты CDMA-да жиіліктерді қайта пайдалану әрбір ұяшықтасекторда
жүзеге асырылады, себебі олардың барлығы да бір жиіліктер жолағын
пайдаланады.
Жиілікті қайта пайдалану коэффициенті CDMA үшін таржолақты FDMA
жүйелеріне қатысты үштен екіден бірден жетіні құрайды.
Ұялы телефонда көрші ұяшықтардан келетін интерференцияны азайту және
аккумулятор зарядының сақталу ұзақтығын мерзімін ұзарту үшін шығарылатын
радиосигналдардың қуатын басқару қолданылады. Бұл ұялы станцияның және
базалық станцияның жұмыстарын жақсарту үшін таратқышының деңгейін реттеуге
мүмкіндік береді.
1.4-сурет. Жиілікті секіріс тәрізді қайта өзгертетін кеңейтілген
спектрдегі байланыс жүйесі
СDMA желісінің сыйымдылығын анықтайтын, негізгі шама-шарттар:
-пайдаланылатын шутәрізді сигналдардың базасы;
-сигналдыңшудың бүркемелі кездейсоқ тізбектіліктегі ақпараттық
битпен арақатынасы (ПСП – Pseudo Noise (PN) code);
-сөздік сигналдарды цифрлық тарату жылдамдығы (voice dute cycle);
-жиіліктерді қайта пайдаланудың тиімділігі (frequency reuse
efficiency);
-ұяшықтардағы секторлардың саны.
FHSS технологиясымен көп жиілікті манипуляция пайдаланылады (multiple
frequency shift keying – MFSK).
Сұлбада MFSK сигналының FHSS жиілігі TC секунд периодтылықпен
өзгереді.
Қуатты басқару қажетті жұмыс сапасын қамтамасыз ету үшін шектеулі
минимал жағдай деңгейінен асырмай жылжымалы терминал қабылдағышының
кірісінде ЕвNо көрсеткішін ұстап тұруға мүмкіндік береді (7,5 дБ).
Көбінесе сөзді екі жақты беретін толық дуплексті жүйеде сөйлеп
тұрғанның белсенділік коэффициенті 35 пайыз шамасынан аспайды (сөз
ұзақтылығының сөйлесу ұзақтығына пайыздық қатынасы).
Жиілікті қайта өзгерту жетекші FHSS-те MFSK сигналын модуляциялау
арқылы жүзеге асырылады. Соның нәтижесінде MFSK сигналы сәйкесінше FHSS
арнасы бойынша беріледі. Мұндағы М төртке тең, яғни кіретін мәліметтердің
әрбір екі битін кодтау үшін такт кезінде жиіліктің төрт түрі пайдаланылады.
CDMA жүйесінде абоненттердің саны ішкі бөгеуілдердің деңгейіне
тәуелді. Базалық станцияның келісілген станциялары жақын-алыс эффектісіне
өте сезімтал, базалық станцияға жақын орналасқан мобильді станция үлкен
қуатта жұмыс істейді де, басқа алыс сигналдарды қабылдаған кезде
бөгеуілдердің жоғары деңгейін құрып, жүйенің өткізгіштік қабілетін
төмендетеді. Бұл жағдай барлық мобильді станцияларда болады, бірақ
ортогоналды шусияқты сигналды қолданатын жалпы жиілік жолағында жұмыс
істейтін CDMA-жүйесінде сигналдардың бұзылуы ең жоғары дәрежеде болады.
Егер осы жүйеде қуатты реттеу болмағанда бұл жүйе сөзсіз TDMA базасындағы
ұялы желілердің сипаттамаларына орын беретін еді. СDMA жүйесінің басты
мәселесі әрбір станцияда индивидуалды қуатты басқару.
MFSK (M = 4, k = 2) сигналының өзі пайдаланылған FHSS – тың жедел
схемасының мысалы 1.5-ші суретте келтірілген. Мұндағы әрбір сигналдық
хабарлама екі жиіліктік үнге сәйкес келеді. Шу мен елеулі бөгеуілдер болған
жағдайда жедел сұлба баяумен салыстырғанда сапалы байланыс береді.
ЕвNо – екілік тізбектіліктің битіне келетін сигнал қуатының
қатынасы, ол шудың спектрлі қуатына қатысты спектрді кеңейту үшін
пайдаланылады. Модуляция технологиясының тиімділігі ЕвNо = 7,5 дБ қатынасы
кезінде сигналдардың ажыратылуын қамтамасыз етеді.
Бұл шама-шарт толығымен жиілікті модуляциясы бар сигналға арналған
сигналшу қатынасына ұқсас, ол осы тәрізді қабылдау шартында 18 дБ-ді
құрайды.
Қуатты басқару қажетті жұмыс сапасын қамтамасыз ету үшін шектеулі
минимал жағдай деңгейінен асырмай жылжымалы терминал қабылдағышының
кірісінде ЕвNо көрсеткішін ұстап тұруға мүмкіндік береді (7,5 дБ).
Көбінесе сөзді екі жақты беретін толық дуплексті жүйеде сөйлеп
тұрғанның белсенділік коэффициенті 35 пайыз шамасынан аспайды (сөз
ұзақтылығының сөйлесу ұзақтығына пайыздық қатынасы).
1.5-сурет. Жиілікті баяу қайта өзгертетін спектрдің кеңеюі (модуляция
MFSK, M = 4, k = 2)
1.6-сурет. Жиілікті жедел қайта өзгертетін спектрдің кеңеюі
1.7-сурет. Тікелей тізбектілік тәсілімен кеңейтілген спектрді пайдалану
мысалы
CDMA жүйесінде үзіліс детекторлары пайдаланылады, олар үзілістерді
бермей, тек қана активті сөздерді беруге мүмкіндік береді.
Өзара әсерлесетін кедергілерді ескермей-ақ түрлі абоненттердің
сигналдық интерференциясынан жүйенің сыйымдылығы екі – екі жарым есе
көбейеді.
Шығыстағы сигналды кеңею кодымен өңдегеннен кейін тікелей тізбектілік
тәсілімен спектрдің кеңеюі кезінде (direct sequence spread spectrum – DSSS)
әрбір битке берілетін сигналға сәйкес бірнеше биттер қойылады. Спектрдің
кеңею дәрежесі кодтағы биттер санының мөлшеріне тура пропорционал болады.
DSSS-ты пайдалану тәсілдерінің бірі – жоққа шығаратын НЕМЕСЕ – ні
пайдаланатын цифрлық ақпараттық ағынды және битті тізбектіліктегі кодты
кеңейтуді біріктіру болып табылады. Жоққа шығаратын НЕМЕСЕ операциясы
келесі ережелерге сәйкес жүзеге асырылады.
BPSK схемасы бойынша d(t) мәліметтер ағынынан алынған sd(t)
функциясын c(t) функциясына көбейту арқылы модуляцияны пайдалану шамасы 1.8-
ші суретте келтірілген.
Жүйедегі ортақ интерференция бір ұяшықтың ішіндегі абоненттер
сигналдарының, көрші ұяшықтағы абоненттер сигналдарының интерфейстерінен
және шу аясының деңгейлерінен құралады.
1.8-сурет. Тура тізбектілік тәсілі бойынша спектрдің кеңею жүйесі
Толығымен іске қосылып тұрған жүйедегі көрші ұяшықтағы абоненттердегі
интерференциялық сигналдардың қуаты қарастырылатын ұяшықтағы
интерференциялық сигналдар қуатының жартысын құрайды. Жан-жаққа бағытталған
(omni) антенналары бар жүйедегі жиілікті қайта пайдалану коэффициенті
қарастырылатын ұяшықтардағы басқа абоненттердің интерференциялық
сигналдарының қалған барлық басқа ұяшықтардағы интерференциялық
сигналдардың қосынды қуатына қатынасы ретінде анықталады. Көршілес
ұяшықтары бар, ұяшықтың сыйымдылығы оқшауланған ұяшық сыйымдылығының үштен
екі ретін құрайды.
Бағытталған антенналарды пайдалану кезінде (мысалы, 120 градус
болатын секторлы антенналары бар үш секторлы ұяшық) интерференция шамамен
үш есе азаяды, себебі антеннаның секторында абоненттердің берілген ұяшықта
болған санынан шамамен үш бөлігі болады. СDMA желісінің сыйымдылығы
сәйкесінше үш есе жоғарылайды.
Байланыс ұяшықты желісі CDMA технологиясының көмегімен IS-95
стандартында шағылған сигналдардың басылуына қол жеткізіледі, бұл осы
желілерді қалалық тығыз құрылыс жағдайында тиімділігін арттырады. Синхронды
кодты ажырама кезінде синхронды өңделуші сигналға қатысты кідіріс уақыты
бір микросекундтан аспайтын кез-келген сигнал шудың құраушысы ретінде
қабылданады.
Шу тәрізді сигналдардың қабылдағышы шағылған сигналдарды жеке-жеке
өңдеу мүмкіндігіне ие, бұл олардың энергиясын пайдалы сигналдарды
қабылдаған кезде пайдалануға мүмкіндік береді. Радиосигналды өңдеу
тиімділігін жоғарылату үшін максимал қуаты бар алты сәулені когерентті
шоғырландыру пайдаланылады.
Әртүрлі кідірістері бар алты сәулелерден тұратын сигналдар алты
корреляторлармен параллель өңделеді және одан кейін кідірістің тізбектелген
элементтерінің көмегімен біріктіріледі. Бұл шағылған сигналдардың
энергиясын қабылдау кезінде пайдалануға мүмкіндік береді. Оңай берілу
кезінде әртүрлі БС – дың бірнеше сәулелері пайдаланылады. Қабылданатын
сигналдардың жалпы саны алтыға тең болып қалады. Оңай берілу аймағының
ауқымы желінің келтірілген нақшысына байланысты. Кеңжолақты шутәрізді
сигналдар жүйенің бөгеуілге орнықтылығын арттыруға болады.
1.2 Уолш кодалары
CDMA жүйелерінде белгіленген және айнымалы ұзындықтағы ортогоналдық
кодтар пайдаланылады. Мұндай жүйеде әрбір жылжымалы тұтынушыға кеңею коды
ретінде терімдер тізбектілігінің біреуі бөлініп беріледі, осы кезде барлық
пайдаланушылар арасындағы өзара корреляция нөлге тең болады.
Уолш кодасы (Walsh code) – CDMA жүйелерінде пайдаланылатын, ең көп
таралған ортогональды код болып табылады. Уолш кодының жиынтығы n ұзындықты
nxn Уолш матрицасының n жолынан тұрады. Матрица келесідей рекуррентті өрнек
арқылы анықталады:
Мұндағы n – матрицаның көлемі; жоғарғы шегі логикалық ЖОҚ –тың
матрицаның биттеріне қатысты пайдалануына сәйкес келеді. Уолштың матрицасы
үшін төмендегі тұжырымдама дұрыс: әрбір жол кез-келген басқа жолға, сонымен
қатар кез-келген логикалық ЖОҚ операциясы пайдаланылған жолға ортогональ
болады.
Көлемділігі екі, төрт және сегіз болатын Уолш матрицасы 1.7-суретте
бейнеленген. Өзара корреляцияны есептеу үшін бірлікке бір бірлік қосу, ал
нөлден бір бірлік шегеру арқылы алмастырылады.
Уолш тізбектілігі секілді кеңеюдің ортогональды кодтары тек қана бір
CDMA арнасының барлық пайдаланушылары элементар сигналдың ең аз үлесіне
дейінгі дәлдікпен синхрондалған жағдайында ғана пайдаланылуы мүмкін. Уолш
тізбектілігіндегі түрлі ығысулардың өзара корреляциясы нөлге тең
болмағандығынан, нақты синхрондалу болмаған жағдайында кездейсоқ
тізбектіліктер қажет.
1.9-сурет. Уолштың матрицалары
1.3 CDMA арналарының құрылымы
CDMA-да базалық станциядан таратуға арналған арналар тікелей
(Forward), базалық станциядан қабылдауға арналған арналар – теріс
(Reverse) деп аталады.
CDMA – дағы тікелей арналар:
- жетекші арна – уақыт, жиілік және фаза бойынша базалық станцияның
сигналдарын бақылау желімен бастапқы синхрондану үшін жылжымалы станциямен
пайдаланылады;
- синхрондалу арнасы базалық станцияның идентификациясын, пилотты
сигналдың сәулелену деңгейін, сонымен қатар базалық станцияның
тізбектілігін қамтамасыз етеді. Синхрондалудың көрсетілген кезеңдері
аяқталған соң қосылыс орнату үрдісі басталады;
- шақыру арнасы – жылжымалы станцияны шақыру үшін пайдаланылады;
cигналды қабылдағаннан кейін жылжымалы станция базалық
станциямен расталу сигналын жібереді, одан кейін жылжымалы станцияға шақыру
арнасы бойынша қосылыс орнатылғандығы және байланыс арнасының тағайындалуы
жайлы ақпарат беріледі. Дербес шақыру арнасы жылжымалы станция барлық
жүйелі ақпаратты (жетекші жиілік, тактілік жиілік, синхрондалу арнасы
бойынша сигналдың кешігуі) алғаннан кейін жұмыс істей бастайды;
- тікелей трафик арнасы – сөздік хабарламалар мен мәліметтерді,
сонымен қатар базалық станциядан жылжымалы станцияға басқарушылық ақпаратты
таратуға арналған.
1.10-сурет. CDMA стандартындағы байланыс арнасының құрылымы
CDMA-ның кері арналары:
қатынас құру арнасы – трафик арнасын жылжымалы станция пайдаланбаған
кезінде, жылжымалы станцияның базалық станциямен байланысын қамтамасыз
етеді. Қатынас құру арнасы шақыру арнасы (Paging Channel) бойынша берілетін
хабарламаларға шақыру және жауап беру, желіде командаларды және
сұраныстарды қамтамасыз ету үшін пайдаланылады. Қатынас құру арналары
шақыру арналарымен біріктіріледі (қосылады);
кері трафик арнасы жылжымалы станциядан базалық станцияға сөздік
хабарламалар мен басқарушылық хабарламалардың таратылуын қамтамасыз етеді.
Базалық станция біруақытта 64 арнаны жібере алады, олардың ішіндегі арнаның
екеуі - синхрондалу үшін, жетеуі – дербес шақыру (Paging) үшін, қалған 55-і
– сөздік хабарламаларды тарату (Traffic) үшін пайдаланылады.
CDMA – дағы желінің сыйымдылығы біруақытта жұмыс істейін МС
әрқайсысына арналған EbNo – ның деңгейіне байланысты болады. Сондықтан
EbNo – ның деңгейін радиоарнаның қажетті сапа деңгейін сақтай отырып
минимал деңгейге келтіру қажет.
ШПС тиімді өңдеу үшін қабылдағыштың кірісінде сигналдардың қуатының
орташа тығыздығы бірдей болуы қажет. Әрбір абоненттің сигналы қалған
абоненттер үшін кедергі құраушысы болып табылады. Сигналдар қуатының орташа
тығыздығының бірегейлігіне кері байланыс жүйесі бойынша МС және БС
таратқышының қуатын динамикалық басқару арқылы қол жеткізуге болады.
Тура арнамен салыстырғанда, базалық станцияға түсетін сигналдар
біртіндеп өшпей, шамамен 80 дБ болатын динамикалық диапазонда бір – біріне
қатысты өзгеруі мүмкін. Сонымен, кері арнада қолданылатын қуатты басқару
арнасы тура арнада пайдаланылатын алгоритмнен айтарлықтай айырмашылықта
болады. Ол екі кезеңнен тұрады: МС қуатын өлшеу және МС пен БС қуатын
реттеу.
Жұмыстардың қарастырылған принциптері аздап қазіргі заманның CDMA
жүйелерінде пайдаланылады.
1.4 CDMA2000 1xEVDO технологиясы
Мәліметтерді тарату желісіне, мысалы, Интернетке, жоғары жылдамдықты
радиоқатынас орнату үшін арналған. Оны қарапайым тұтынушылар, сонымен қатар
мамандар пайдалануы мүмкін, CDMA (CDMAOne TIA IS-95) желілерімен үйлеседі
және мәліметтерді пакетті тарату қызметтері үшін жетілдірілуі мүмкін.
Жылжымалы және белгіленген радиобайланыс қызметтерін ұсынатын жүйелердің
ішінде CDMA2000 1xEVDO-дің аналогы жоқ .
Бұл технология радиоинтерфейстің жоғары өткізгіштік мүмкіндігі
кезінде ақпаратты таратудың өзіндік құны салыстырмалы аз (GSM GPRS,
CDMA2000 1x және тіпті WCDMA салыстырғанда) болады. Мұндай сипаттамалар
CDMA2000 1xEVDO –да радиожиілікті спектр мен желінің минимал ресурстар
көлемі кезінде ұсынылады, ол өз кезегінде спектрді пайдалануда тиімді
технологияның жоғарғы дәрежесі болып табылады.
1xEV атауы эволюция сөзінен шығып, стандартты жасау үрдісінде
түрленеді.
CDMA2000 1xEVDO – Evolution Data Optimized стандарты екі өзара
тәуелді режимдерден тұрады.
1xEVDO режимі, жоғары өткізгіштік мүмкіндігі бар мәліметтер таратудың
жоғары жылдамдықты желісі және Интернетке қосылуы үшін жетілдірілген.
Көптеген техникалық құралдарды даярлаушылар желілік инфрақұрылым үшін
CDMA2000 1xEVDO режимімен бірге 1х режимін пайдалануды ұсынуды. Олардың
ішінде Lucent, Hitachi, LGIC, Samsung, Nortel, Ericsson, Airvana, ComDev,
Motorola және Huawei секілді белгілі компаниялар бар.
1.11-сурет. Өскеменде CDMA -2000 желісін орнату
Кодпен қатынайтын жүйенің тиімді жұмысы тек базалық станцияның
кірісінде әртүрлі абоненттердің сигналдары түзетілген жағдайда ғана жүзеге
асады. Ақпараттық технологиялар мен Интернет желісі құралдарының
феномендік өсімі, сонымен қатар ақпарат алуда қазіргі замандық қызметтерге
тұтынушылар сұранысының тұрақты артуы Интернетке сымсыз қатынас құрудың
жоғары сапалы технологияларын жасауға қажеттілік туғызуда.
CDMA2000 1xEVDO жүйелері алдында жасалған (CDMAOne TIA IS-95)
жүйелерімен CDMA жүйелерінің толық үйлесімділігі қамтамасыздандырылатындай
жасалуы тиіс. Радиоинтерфейстің IS-951x CDMA сияқты физикалық
сипаттамаларына сүйене отырып CDMA2000 1xEVDO – да CDMA2000 1xEVDO және IS-
951x CDMA үшін түрлі режимдері бар ықшам және үнемді абоненттік
терминалдар ұсынуға болады.
IS-951x CDMA желісінен CDMA2000 1xEVDO желісіне өтудің эволюциялық
кезеңіндегі қосарланған жұмыс режимі бар IS-951x CDMA және CDMA2000 1xEVDO
құрылғылары IS-951x CDMA тасымалдаушы жиілікте арқылы сөздік қызметтермен
және CDMA2000 1xEVDO тасымалдаушы жиілікті пайдаланып ақпараттық
қызметтермен қатынас орнатуда тұтынушыларға мүмкіндік береді.
2 Өскемен облысындағы байланыс желісінің сипаттамасы
2.1 Өскемен облысында сымсыз қатынас құруды ұйымдастыруда CDMA-2000
алғы шарттары
2000 МГц диапазонының ерекшеліктеріне және технологияның өзінің
қазіргі функционалдық мүмкіндіктеріне қарап, көптеген елдердегі байланыс
операторлары мен басшылары CDMA-2000-ді Интернетке жоғарыжылдамдықты
қатынас орнатушы және байланыстың дамитын құралы ретінде қарастырады. 2000
МГц диапазонында жұмыс істейтін, IMT-MC-2000 жүйесінде азжиілікті
кеңжолақты сигнал пайдаланылады, олар кеңістікте жақсы таралады және CDMA-
2000 базалық станцияларының 1800-2000 МГц диапазонда жұмыс істейтін базалық
станциялармен салыстырғанда екі есе көп қамтуға мүмкіндік береді. Осы
ерекшелік операторға тұрғындары аз шоғырланған үлкен территорияларда жақсы
қамту мүмкіндігіне қол жеткізуге және базалық станциялардың жалпы санын
азайту арқылы желілік инфрақұрылымды дамытуға кететін қаражаттар көлемін
азайтуға мүмкіндік береді.
Толығымен қамту төмендегілерді айта кеткен жөн: біруақытта шағылысқан
қуат пен шу деңгейін төмендету кезіндегі сөздің жоғары сапасы (CDMA шама-
шарттары сөзді тарату сапасының сипаттамалары бойынша сымды арналардың
сапасына сәйкес келеді); технологияның экологиялық тазалығы (қазіргі
уақытта пайдаланылып жүрген шығыстағы қуаты басқалармен салыстырғанда
айтарлықтай аз шамада болады); жоғары дәрежедегі қорғаныс (орнатылған
кодтау алгоритмі заңсыз қатынас құру мен тыңдаудан қорғанысты қамтамасыз
етеді); мәліметтерді жоғарыжылдамдықты таратуға негізделген жаңа қызмет
түрлерін ұсынудың мол санының болу мүмкіндігі.
CDMA технологиясының жоғарыда аталған пайдалану артықшылықтары Huawei
Technologies Co фирмасының CDMA2000 қондырғысы Өскемен қаласында
телефондандыру үшін берілген технология таңдалады.
Өскемен қаласында АҚ Қазахтелеком Қазақстан байланыс операторының
ұлттық филиалдарының бірі болып саналады.
Олардың негізгі есебі болып:
-барлық қызмет байланысын сапалы ұсыну;
-нарықтық экономия негізінде қызмет табыс көлемін іс жүзінде сапалы
беру;
-тұтынушылардың талаптарын нақты орындау;
-жергілікті телекоммуникация желісін модернизациялау, жаға
телекоммуникация қызметтерін ендіру.
Димломдық жұмыс бойынша Өскемен қаласында CDMA стандартты ұялы
байланыс орнату болып табылады және ол келесі мәселелерді ұсынады:
-елді мекенді CDMA абоненттік радиоқатынаспен қамту;
-қолданыстағы АТС сийымдылығын кеңейту;
-станция аралық жалғастырғыш желілерді сымсыз байланыс желілерімен
алмастыру.
Жұмыстың мақсаты:
-телекоммуникация қызметтеріне деген сұраныстарды қанағаттандыру;
- трафикті өсіру;
- қаларалық және халықаралық байланыс трафигін кеңейту:
- телекоммуникация нарығында АҚ Қазахтелеком меншігін өсіру.
Жұмыстың мәселесі:
- CDMA қондырғысын таңдау, тестілеу және дәнекерлеу;
- арна сийымдылығын кеңейту;
-мәліметтерді берудегі қызметтерді ұсыну үшін желіні техникалық
қондырғылармен қамтамасыз ету;
- БС мен АС қамту зоналарын есептеу;
- экономикалық тиімділігін есептеу.
2.2 Есептің қойылуы
Ақпараттық технология мен байланыс саласының тез дамуы Қазақстан
Республикасының телекоммуникация саласындағы барлық операторлардың ғылым
мен техниканың жаңа технологияларын меңгеруін талап етеді. Қазахтелеком
ұлттық операторы отандық нарықтағы жаңа технилогияларды меңгеруде ең
негізді жүргізуші болып табылады. Сондықтан ол барлық регионда маркетинті
зерттеулер жүргізіп, тиімді шешім қабылдайды. Мысалы:
- еліміздегі экономикалық дамыған компаниялардың жұмысын бақылау;
- жаңа клиенттерді қарату мүмкіндігін;
- тұтынушыларға жаңа технология қызметтерін ұсынуды.
Қазіргі таңда абоненттер сымды байланыс желісінен бас тартуда.
Өйткені ол келесі техникалық шығындарды тудырады:
-абоненттердің қосарланған телефондардф қолдануы;
-PSM арқылы қосылуы;
-әуелік желі байланысымен қосылуы;
-қымбат тұратын жалғастырғыш желімен қосылуы.
Сондықтан Өскемен қаласындағы абоненттерге қазіргі заманғы CDMA
технология негізінде сымсыз байланыс қызметтерді ұсынуды ұйымдастыру үшін,
жобаланатын сымсыз рұқсат сұлбасын құру үшін және түйін аумағында
мәліметтерді таратуда жоғары жылдамдыққа қол жеткізуді ұсыну үшін
келесідей негізгі мәселелерді қарастыру керек:
-CDMA технология негізінде сымсыз қатынасты ұйымдастыру сұлбасын құру
2.1-ші суретте келтірілген;
-сымсыз қатынас құрылғысын таңдау;
-CDMA технология негізінде жалғастырғыш желісінің телекоммуникациясы
арқылы мәліметтерді тарату желісіне базалық стансаны қосу;
-жүйені пайдалануға енгізу;
-сымсыз қатынас қондырғысын және қажетті коммутациялық қондырғының
есептеуін орындау;
-бизнес-жоспар құру;
-қауіпсіздік және еңбекті қорғау бойынша мәселелерді қарастыру.
Өскемен қаласында базалық станция (BTS), базалық станцияның
бақылаушысы (BSC), PCF пакеттік бақылау функциясы бар жылжымалы
коммутациялық модулі (МSC) орнатылады. Өскемен қаласының базалық
станциясындағы сымсыз қатынас орнататын абоненттердің жүктемелері Өскемен
қаласында орнатылған жылжымалы коммутациялық модулінде түйісетін болады.
Ортақ пайдалану желісімен байланысқа шығу, қалааралық және халықаралық
байланысқа шығу ТОБЖ бойынша Өскемен қаласындағы АМТС (DMS-100200)
қосылатын ЦАТС C&C08 арқылы жүзеге асырылатын болады. Мәліметтерді тарату
базалық станция бақылаушысының құрамына кіретін пакетті бақылау функциясы
(PCF) арқылы жүзеге асырылатын болады.
2.1-сурет. Өскемен ұялы байланыс орнатудың құрылымдық сұлбасы
2.3 Бағыныңқы NSS жүйелері
Тіректі желіге MSCVLR, HLRAC және т.б. кіреді, ол 2.2-суретте
көрсетілген.
Негізгі желідегі мәліметтердің пакетті бағыныңқы жүйесі 2.3-суретте
көрсетілгендей қарапайым IP (SIP) хаттамасын пайдаланады.
Мәліметтер таратудың пакетті бағыныңқы желісіне PCF, PDSN, AAA және
бағдарлауыш кіреді. Соның қоса, PCF BSS-мен радиоқатынас құру арнасының
бақылаушысымен байланысқан мәліметтерді пакеттік таратылуын жүзеге асыру
үшін жалғанады. Абонент мәліметтерін тарата отырып, PDSN байланысты басқару
статусын ұсынады. PCF BSC-та интеграцияланған. ААА абоненттік басқаруға
жауапты болады, ол төмендегілерден тұрады: аутентификация, қызметтердің қол
қойылатын қағазы және т.б. ААА кейде RADIUS сервері деп те аталады.
Бағдарлауыш брандмауэрдің IP NAT функциясы болып табылады.
2.2-сурет.Тіректі желінің құрылымы
Абоненттік терминал мен қатынас құру нүктесі бірігіп базалық
станциядан шығу бағытында әрбір пайдаланушыға арналған мәліметтер буынын
анықтайды. Абоненттік терминал пилот-сигналды қабылдау деңгейін өлшейді,
және арнаның жағдайына негізделіп мәліметтер тарату жылдамдығына келетін
шамаларды үздіксіз көрсетіп отырады. Қатынас құру нүктесінде базалық
станциядан шығу бағытындағы сигналды үздікіз қайта өзгертуді жүзеге
асырады. Бұл кез-келген уақыт мезетінде радиоарнада орнауы мүмкін ең үлкен
тарату жылдамдығын қамтамасыз етуге жол ашады.
CDMA2000 1xEVDO жасау кезінде басты керекті алғы шарттарының бірі:
байланыс желісінің сигналдарын тарату шарттарына сөздер мен мәліметтер
айтарлықтай айырмашылығы болатын талаптар қойылуы болып табылады. Сондықтан
қызметтердің осы түрлерін қосқан жағдайда тиімділіктің төмендейтіндігі
үнемі байқалатын болады. Осыны ескере отырып CDMA2000 1xEVDO
радиоинтерфейсі жекелеген тасымалдаушысы бар CDMA-ға қажеттілік туады.
Алайда айта кететін жағдай, радиотарату тұрғысынан CDMA2000 1xEVDO
сигналының формасы IS-951x – пен 100 пайыз үйлесімділікті сақтайды.
2.4 CDMA2000 1xEVDO радиоинтерфейсі
CDMA 2000 1xEVDO радиоинтерфейсінің шама-шарттары оңтайлы пакеттік
мәліметтерді беру үшін жасалған. Ол радиожиілікті спектрді тиімді
пайдаланады және бір тасымалдаушы жиілікте CDMA – да базалық станциядан
бағытталуы үшін ұяшыққа 7,4 Мбитс болатын қосынды пикті өткізгіштік
мүмкіндігін қамтамасыз етеді (1,25 МГц).
CDMA2000 1xEVDO жасау кезінде басты керекті алғы шарттар бірі
байланыс желісінің сигналдарын тарату шарттарына сөздер мен мәліметтер
айтарлықтай айырмашылығы болатын талаптар қойылуы болып табылады. Сондықтан
қызметтердің осы түрлерін қосқан жағдайда тиімділіктің төмендейтіндігі
үнемі байқалатын болады. Осыны ескере отырып CDMA2000 1xEVDO
радиоинтерфейсі жекелеген тасымалдаушысы бар CDMA-ға қажеттілік туады.
Алайда айта кететін жағдай, радиотарату тұрғысынан CDMA2000 1xEVDO
сигналының формасы IS-951x – пен 100 пайыз үйлесімділікті сақтайды .
CDMA2000 1xEVDO сигналының формасы желінің инфрақұрылымы үшін де,
абоненттік терминал үшін де сол таратудың чипті жылдамдығын (секундына
1,228 мегачип), тарату желісінің энергетикалық потенциалын, және жиілікті –
территориялық жоспарлау шама-шарттарын пайдаланады.
Сонымен бірге, түрлі тасымалдаушыларда сөздер мен мәліметтер таратуды
жетілдіру қызметтердің екеуі үшін де біршама артықшылықтар береді: ол
жүйелілік бағдарламалық қамсыздандыру жасауды азайтады және жүктемені
теңестірудегі қиын мәселелерді шешуден арылуға мүмкіндік береді.
1x1xEVDO жүйелерінің технологияарындағы CDMA2000 1xEVDO жүйелерінен
эволюциялық ауысу кезінде тәуекелділігі аз шешім болып табылады. Қазіргі
уақытта CDMA2000 1xEVDO жүйелері сызықты жағдайларда сынақталған және
әлемнің түрлі елдерінде коммерциялық пайдаланылып жүр.
CDMA2000 1xEVDO интерфейсі базалық станциядан шығу бағытында
радиосигналдың қуатын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Абоненттік
терминал қатынас құру желісі жағына сигналды таратудың шекті жылдамдығы
жайлы үздіксіз жаңартылып отыратын ақпаратты беріп отырады. Жүйе осы
ақпараттардың көмегімен кез-келген мезетте әрбір жекелеген пайдаланушыға
қызмет көрсете алады.
Тарату жылдамдығын басқарудың осы сипаттамасы максимал қуаты бар
CDMA2000 1xEVDO қатынас құру тұрғысынан үнемі жұмыс істеуге мүмкіндік
береді, бұл тұрақты қабылдау аумағында орналасқан тұтынушылар үшін шекті
жылдамдықтардың біршама жоғары шамаларына қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Абоненттік терминал мен қатынас құру нүктесі бірігіп базалық
станциядан шығу бағытында әрбір пайдаланушыға арналған мәліметтер буынын
анықтайды. Абоненттік терминал пилот-сигналды қабылдау деңгейін өлшейді,
және арнаның жағдайына негізделіп мәліметтер тарату жылдамдығына келетін
шамаларды үздіксіз көрсетіп отырады. Қатынас құру нүктесінде базалық
станциядан шығу бағытындағы сигналды үздікіз қайта өзгертуді жүзеге
асырады. Бұл кез-келген уақыт мезетінде радиоарнада орнауы мүмкін ең үлкен
тарату жылдамдығын қамтамасыз етуге жол ашады.
CDMA2000 1xEVDO арнасының құрылымы 1.10-суретте келтірілген.
Радиожелінің инфрақұрылымынан көптеген ақпараттық қосымшалар үшін
кері бағытта берілетін мәліметтерге қарағанда мәліметтердің үлкен көлемі
қабылданады. Сондықтан CDMA2000 1xEVDO базалық станцияға және одан
ассиметриялық жылдамдықтағы таратуды ұсынады. Сондықтан қызметтердің осы
түрлерін қосқан жағдайда тиімділіктің төмендейтіндігі үнемі байқалатын
болады. Осыны ескере отырып CDMA2000 1xEVDO радиоинтерфейсі жекелеген
тасымалдаушысы бар CDMA-ға қажеттілік туады.
2.3-сурет. CDMA2000 1xEVDO арнасының құрылымы
CDMA2000 1xEVDO кезіндегі мәліметтерді таратудағы жылдамдықтың
шекті шамасы төмендегідей болады:
- базалық станциядан бағытталу – секторға 2457 кбитс;
- базалық станцияға бағытталу – секторға 153,6 кбитс.
CDMA2000 1xEVDO радиоинтерфейсі CDMA жүйесіндегі тек қана бір арнасы
бос болмаған жағдайында ақпараттық қызметтер үшін жоғары орташа өткізгіштік
мүмкіндігін ұсыну арқылы желісінің ресурстарын айтарлықтай тиімді
пайдаланады. CDMA2000 1xEVDO қамту аймағы бойынша пайдаланушыларды
бірқалыпты үлестірген жағдайда, үшсекторлы ұяшықтардағы өткізгіштік
мүмкіндігінің орташа шамасы базалық станцияға бағытталу үшін – ұяшыққа 600
кбитс-ті құрайды.
Өткізгіштік мүмкіндігінің барлық жоғарыда аталған шамаларын есептеу
кезінде базалық станцияда бір таратқыш антеннаның болуы шарт.
Абоненттік терминалдар қосарланған қабылдау антенналар мен алшақ
орнатылған қабылдаушылардың артықшылықтары қабылданатын ақпараттың
айтарлықтай тура қайтакодтаудан тұрады. Осы кезде қайталатын таратулардың
саны азаяды және жүйенің тиімділігі артады.
CDMA2000 1xEVDO технологиясында параллель кодтардың технологиялары
мен турбокодтаудың артықшылықтары пайдаланылады. IS-951x – мен
салыстырғанда үлкейтілген өлшемдері бар циклдар пайдаланылады. Ақпараттық
символдар санының символдар кодының санының оларды тарату үін
пайдаланылатын, (кодты арақатынас) базалық станцияларға бағытталуы үшін
төрттен бірді және екіден бірді құрайды, ал базалық станцияларға бағытталуы
үшін – бестен бір және үштен бір болады.
CDMA2000 1xEVDO базалық станцияларға бағытталуында ортақ арна
пайдаланылған. Қызмет көрсету үрдісінде абоненттік терминал базалық
станциядан толық қуаты бар сигналды қабылдайды. Қатынас құру нүктесінің
шығыстағы қуатты тиімді пайдалану 2.5-суретте бейнеленген. Абоненттік
терминал сигналкедергі (CI) арақатынасын есептейді және тарату
жылдамдығының максимал шекті шамасы жайлы қатынас құру нүктесіне
хабарлайды. Бұл қатынас құру нүктесінің таратқышының максимал қуатта жұмыс
істеуіне мүмкіндік береді, осы кезде абоненттік терминалға қажетті ең үлкен
жылдамдықта мәліметтердің таратылуын қамтамасыз етеді.
Базалық станциядан ортақ арна басқа да қосымша артылықшылықтарды
береді. Көптеген пайдаланушылардың ішінен радиоарнаның өткізгіштік
мүмкіндігін үлестіру бағдарламасының белгілі-бір артықшылықтары бар және
базалық станциядан шығу бағыты бойынша мәліметтердің таратылуын жетілдіруге
мүмкіндік береді. CDMA2000 1xEVDO жүйелеріне қосылған абоненттер санының
артуына байланысты өткізгіштік мүмкіндігін үлестіру бағдарламасы әрбір
абонентке мәліметтер таралуын дұрыс жоспарлау жолымен трафик ағымын
жетілдіруге себепкер болады. Одан әрі радиоарнаны тиімді пайдалану іс
жүзінде абонент үшін орташа өткізгіштік мүмкіндігін арттырады. Өткізгіштік
мүмкіндігінің барлық жоғарыда аталған шамаларын есептеу кезінде базалық
станцияда бір таратқыш антеннаның болуы шарт.
Абоненттік терминалдар қосарланған қабылдау антенналар мен алшақ
орнатылған қабылдаушылардың артықшылықтары қабылданатын ақпараттың
айтарлықтай тура қайтакодтаудан тұрады. Абоненттік терминал мен қатынас
құру нүктесі бірігіп базалық станциядан шығу бағытында әрбір пайдаланушыға
арналған мәліметтер буынын анықтайды.
Абоненттік терминал пилот-сигналды қабылдау деңгейін өлшейді, және
арнаның жағдайына негізделіп мәліметтер тарату жылдамдығына келетін
шамаларды үздіксіз көрсетіп отырады. Өткізгіштік мүмкіндігінің барлық
жоғарыда аталған шамаларын есептеу кезінде базалық станцияда бір таратқыш
антеннаның болуы шарт.
CDMA2000 1xEVDO жүйесінің секторында кез-келген берілген уақыт ішінде
желінің ресурстарын бірмезгілде пайдаланатын 60 пайдаланушыға дейін болуы
мүмкін, олар пакеттерді белсенді сұрайтын және қабылдайтын болады. Мысалы,
егер сектордағы пайдаланушылар белсенділік коэффициенті он пайыз болатын
қосымшаны пайдаланатын болса, онда іс жүзінде ең үлкен жүктеме сағатында
секторда 600 пайдаланушыға дейін қызмет көрсетуі мүмкін.
2.4-сурет. Қатынас құру нүктесінің шығыстағы қуатын тиімді пайдалану
CDMA2000 1xEVDO жоғарыжылдамдықты тарату кезінде мәліметтердің үлкен
көлемі қажет болатын ақпараттық қосымшаларды пайдалануы мүмкін. Бұл кез-
келген уақыт мерзімінде ондаған белсенді пайдаланушыларға БС қызмет қызмет
көрсету секторында жоғары өткізгіштік мүмкіндігін қаматмасыз етуге кепілдік
береді.
Мәліметтерді жоғары жылдамдықта тарату қажет болмайтын ақпараттық
қосымшаларды пайдаланған жағдайда пайдаланушылар ақпараттың аз мөлшерін
қабылдайды (мысалы, телеметрия, биржалық сараптамалардың қорытындылары және
тағы басқалар). Олар өздерінің қысқа ақпараттық пакеттерін алады да, одан
кейін базалық станциядан арнаны босатады. Сектордағы 60 белсенді
пайдаланушылар базалық станция бағытында берілетін (RPC) қуатты басқаруда
биттерді пайдалана отырып, қуатты басқаруды жүзеге асырады.
Әрбір белсенді абоненттік терминалға Уолш функциясы түріндегі маркер
жазылады, ол базалық станция бағытының пайдаланушылар пакеттеріне қатынасы
бойынша пайдаланылады. Жүйедегі W64 кодының көмегімен Уолш маркерінің 64-
іне қол жеткізуге болады.
2.5 CDMА 2000 желісінің құрылымы
Жылжымалы CDMA 2000 телекоммуникациялық жүйесі базалық станцияның
бағыныңқы жүйелерінен (BSS) және Коммутацияның бағыныңқы жүйелерінен (NSS)
тұрады. BSS базалық қабылдау-таратқыш станциядан (BTS), базалық станция
бақылаушыларынан (BSC) және пакетті бақылау функцияларынан (PCF) тұрады.
NSS пакетті желі аумағынан және арналар коммутациясы аумағынан тұрады.
Пакетті аумақтың қондырғылары интернетпен әсерлеседі, арналар
коммутациясының аумағы қандай да бір PLMN және СТОПISDN секілді жылжымалы
желімен әрекеттеседі. Тұтыну жүйесі және техникалық қатынас құру шамасы
интеграцияланған жылжымалы басқару жүйесі арқылы жүзеге асырылады.
2.5-сурет.CDMA – 2000 жұмыс істеу принципі
Бағыныңқы NSS жүйесі негізінен коммутация функциясын атқарады және
абоненттерді басқару үшін, сонымен қатар жылжымалылықты және қауіпсіздікті
басқару үшін қажетті мәліметтер базасы болып табылады. Бағыныңқы NSS
жүйелері MSCVLRSSP, HLRAC және PDSN құралған. MSC, VLR және SSP бір
физикалық блокқа біріктірілген, ол MSCVLRSSP деп аталады. Бағыныңқы BSS
жүйесі CDMA 2000 желісінде BTS, BSC-тен тұрады, және ол барлық желінің
радиоинтерфейсіне жауапты болады. BTS, BSC –мен басқарылады, ұяшық
қондырығысы үшін жиіліктерді үлестіру қызметін атқарады. BTS BSC-пен Abis
интерфейсі арқылы және МS-пен Um интерфейсі арқылы жалғанады. Ол радио
ресурстарды, радио шама-шарттарды және радио таратылымды басқаруды, сонымен
қатар желінің шама-шарттарын басқаруды жүзеге асырады. BSC-ның негізі
функциялары төмендегілерден тұрады: BSC-ты бақылау және басқару, шақыруды
ажырауды орнату, мобильді басқару, жұмсаққатты хэндовер, қуатты бақылау
және радио ресурстарды басқару. MSC (Жылжымалы коммутациялық орталық)
жылжымалы коммутациялық желінің ядросы бола отырып, шақыруды орнатуға,
бағдарды таңдауға, шақыруды басқаруға, радиоресурстарды үлестіруге, жылжуды
басқаруға, орналасу жағдайын тіркеуге және хэндоверге жауапты болады.
Сонымен қатар ол билингке арналған ақпаратты генерациялайды, және өзімен
PSТN арасындағы қызметтерді реттейді, және SS7 мен желі арасындағы
интерфейсті қамтамасыз етеді
CDMA жүйе ұяшығының абоненттік сыйымдылығы реттеуші алгоритмді
пайдалану арқылы оптимизацияланады. Бұл алгоритм әрбір абоненттік
терминалдың сәулелендіруші қуатын жіберілетін қатенің болу ықтималдығы
деңгейін алуға болатындай етіп шектейді. Жүйеде қуатты реттеудің үш
механизмі қарастырылған: тура арнада – тұйықталмаған иілім, кері арнада –
тұйықталған иілім, кері арнада – сыртқы реттеу иілімі.
2.6 Базалық станциядан бағытталған арнаның құрылымы
Базалық станциядан бағытталған 1xEVDO сигналы берілген секторда
мәліметтер тарату үшін толық өткізгіштік мүмкіндігі максимал болатындай
құрастырылған. Яғни, қатынас құру нүктелерінде тарату үнемі максимал қуатта
жүзеге асырылады, алайда осы уақыттың әрбір мезетінде бір пайдаланушыға
қызмет көрсетіледі. Алдын-ала анықталған уақыт интервалдары болмайды.
Базалық станция бағытында трафик арнасы бойынша қандай да бір пайдаланушыға
берілетін сигналдың уақыты радиоарнадағы сигналбөгеуіл арақатынасына
байланысты болады.
Базалық станциядан бағытталған CDMA2000 1xEVDO арнасының құрылымы 2.7-
суретте көрсетілген.
Базалық станциядан бағытталған 1xEVDO физикалық радиоарнасы уақыттық
ажырату көмегімен түрлендірілген келесі логикалық арналардан тұрады:
-пилот-сигнал арнасы;
-базалық станциядан бағытталған ортаның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Респуликасының Президенті Н.А. Назарбаевтың Қазақстан хал-
қына жолдауы
2030 жылы біздің ұрпақтарымыз бұдан былай әлемдік оқиғалардың
қалтарысында қалып қоймайтын елде өмір сүретін болады.
Н.А. Назарбаев
27.01.2012 г.
Дегенмен, діттеген бұл межеге біз 33 жылда емес, бір мүшел жаста ғана
жеттік! Күні кеше Астанада 56 елдің басшылары мен халықаралық ұйым
өкілдерінің басын қосқан Саммит – соның айшықты айғағы. Жұлдызымызды
жарқырата түскен бұл мерейлі белестен бұрын да біз біршама биіктерді
бағындырдық. Біз талайлы заманда тарыдай шашылып кеткен қандастарын
атамекенге жинаған әлемдегі үш елдің бірі болдық. Осы жылдары шет елдерден
800 мыңнан астам отандасымыз келіп, халық саны бір жарым миллионға артты.
Біз Сарыарқаның сайын даласына сәулеті мен дәулеті келіскен Астана салдық.
Есілдің жағасына серпінді дамуымыздың символы болған еңселі Елорда
қондырдық. Халқы тату-тәтті, саясаты сарабдал елдің ғана қазынасы қыруар,
болашағы баянды болады. Қазақстанның халықаралық резерві бүгінде 60
миллиард долларға жуық қаржыны құрайды. Ырыс – ынтымаққа жолығады, дәулет –
бірлікпен толығады. Сонымен қатар біз әлемнің 126 еліне 200-ден астам өнім
түрін шығарамыз.
Алдымызға ұланғайыр мақсаттар қойдық және оларға қысқа мерзімде қол
жеткіздік. Тәуелсіздік жылдарында 500-ге жуық жаңа денсаулық сақтау
нысандары салынды. Медицина мекемелерінің материалдық-техникалық базасы
айтарлықтай жақсарды. Еліміз білім беру ісін дамытуда 129 елдің арасында
көш бастаушылар қатарында келеді. Өткен онжылдықта білімге бөлінетін
қаражат 10 есеге көбейді. Осы жылдары 750 жаңа мектеп салынды.
Сонымен қатар, 5 302 мектепке дейінгі мекемелер, 1 117 балабақша мен
4 185 орталық ашылды. Астанада ғылым мен білім индустриясының жаңа
ғасырдағы орталығы болатын университет ашылды. Біз осылайша аз жылда
алапасы артқан айдынды елге, қуатты ұлтқа айналдық. Осының бәрі жұртымызды
жаһандық ауқымда ойлауға баулу мақсатында жасалуда.
Сымсыз қатынас құрудың жоғары сапалы қызметтерінің жүйелері – бұл
жүйелер сымсыз телефония стандарттарын қолдануға негізделген. Тұрақты
радиоқатынас жүйелері тар жолақты жүйемен салыстырғанда (АДИКМ 32Кбитс
кодалауын пайдаланады) дауыс таратуда жоғарғы сапа алынады, факсимилді және
модемдік байланысты қамтамасыз етеді. Олар дауысқа негізделген таржолақты
қосымшалар мен корпоративті және агрегаттық ағындарға негізделген кең
жолақты қосымшалар арасындағы аралық күйді алады. қалалық және ауылдық
телефонды желідегі телефондық байланыс қызметінің шығын құны едәуір өседі,
алайда шығын өсімі халықаралық байланыстан қазіргі технологияға ену
құрметімен қамтамасыз етілуі мүмкін.
CDMA технологиясы ұялы байланыс принципімен құрылған жүйе. Белгілі
ауданды алатын оператордың базалық станциясы ұяны (сота) қалыптастырады.
Желі абонентіне қатынас құрудың абоненттік құрылғысы (абоненттік терминал)
орнатылады, оған тікелей түрде телефон аппараты, модем немесе абоненттік
жергілікті желісі қосылады, бұл орнатылатын құрылғыға байланысты болады.
CDMA – арналарды кодамен бөлудегі көпарналы қатынас. Жиілік спектрі
таржолақты арна мен уақыт интервалына бөлінетін радио байланыс
технологиясынан айырмашылығы, CDMA жүйесінің сигналы кеңжолақты жиілікте
бөлінеді. Сол себептен CDMA жүйесі қолданылатын жиілікті спектрін тиімді
пайдалануда өткізу қабілеттілігінің өсуін қамтамсыз етеді.
1 СЫМСЫЗ БАЙЛАНЫС ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ТАЛДАУ
1.1 CDMA-ның қолданылу принципі
Төменгі телефондық тығыздығы бар және аз дамыған немесе тозған
коммуникациялық инфрақұрылымды мемлекеттердің көпшілігіне соңғы
телекоммуникациялық қызмет көрсету қажеттіліктері және бұл мәселелерді
бірнеше жылда шешетін амбициялық жоспарлар тән. Мұндай мемлекеттер қатарына
ТМД барлық дерлік мемлекеттері кіреді. Жаңарту мен телекоммуникациялық
жабдықтарды алмастыру мен қазіргі кездегі кабельдік жүйелерді төсеу үлкен
де ұзақ шығынды қажет етеді. Мұндай қалыптасқан жағдайлардағы
қажеттіліктерді сымсыз қатынасты CDMA жүйелері қанағаттандырады. CDMA-ға
негізделген радиоқатынас құру жүйелерінің ауыл телефонизациясының
мәселерін шешу тұрғысынан қызметтердің біріктірілген жиынтығы (сөз және
мәліметтер) бар абоненттік қатынас құру желісінің ашылуы кезінде максимал
жылдамдық пен икемділікті қамтамасыз ететін ең арзан шешім болып табылады.
Сымсыз байланыстағы көптік қатынас түсінігі қолданылатын домен
(тасушы) шегіндегі түрлі арналарға қатысты сигналдарды оқшаулауға
негізделген. Қазірде кеңістіктік, жиіліктік, уақытты, кодалық (code)
домендер белгілі. Домендерге сәйкес қатынас құрудың келесі әдістерін
ажыратады: жиіліктік бөлінген – FDMA (frequency-division multiple access),
уақытты бөлінген – TDMA (time-division multiple access), кодалық бөлінген –
CDMA (code-division multiple access) көптік қатынас. Барлық үш әдістің
негізгі мәні ортогональ немесе ортогональ тәріздес сигналдарды қолдануы.
Бұл кезде корреляторлар қолданылады, олар алынатын сигналды, бөгде
сигналдар әсер етпейтіндей, қажетті сигналдың ішкі кеңістігіне
проекциялайды.
Тарихи түрде бірінші болып арналардың жиілік бойынша бөлінген
әдістеріне - FDMA (Frequency Division Multiple Access) негізделген көптік
қатынас құру әдістері пайда болды. Бұл жағдайда әрбір арна ұядағы жиіліктік
диапазонда бекітілген нақты жиілік жолағын ғана алады, және бірнеше
абоненттердің бір жиілік жолағын қандай-да бір біріккен қоланысы мүмкін
емес. Қазіргі кезде FDMA стандарттарының келесілері қолданылады: AMPS
(Advanced Mobile Phone Service, арна кеңдігі 30 кГц) – ALTEL ұялы желісі
осы стандартта жұмыс істейді, NAMPS (Narrowband AMPS, арна кеңдігі 10 кГц)
және TACS (Total Access Communications System, арна кеңдігі 25 кГц). Осы
стандарттың барлығы аналогты сигналды таратуға негізделетінін атап айтқан
жөн.
Бір ұя шегінде бірнеше абоненттің бір жиілік жолағын қолдана алмауы
жайында айтылғанда, келесі сұрақтар да туындайды: мұндай арналардың
стандарт кеңдігі қандай және бір ұяның жиілік диапазонына олардың нешеуі
сияды? Тәжірибеде көретініміз, нақты ұялы желіге бөлінген жалпы жиілік
диапазонынын жетіге бөлсек, желінің көрсшілес ұяшықтарына жиіліктерді
үлестіруге болады (1.1-сурет). Сөйтіп, бір-бірімен шекарасы болмайтын
ұяларда бір жиіліктерді қолданса болады, яғни шектеулі жиіліктер диапазоны
жағдайында желіні шексіз кеңейтуге мүмкіндік бар деген сөз.
1.1-сурет. Көптік қатынас құруды ұйымдастыру әдістері
а) FDMA б) TDMA
в) CDMA
1.2-сурет. Ұялы желінің ұяшықтары бойынша жиіліктік диапазонды үлестіру
сұлбасы
1.2-суретте көретініміздей, FDMA-мен салыстырғандағы, желінің үлкен
сыйымдылығына уақытты бөлінген көптік қатынас құру әдісі (Time Division
Multiple Access, TDMA) арқылы жетуге болады. TDMA-да базалық станцияның
ерекше жұмысы қолданылады, оның мәні келесіде, белгілі жиілікте жұмыс
істегенде базалық станция уақыттың бір бөлігінде бір абонентке, ал келесі
бөлгінде – басқасына істейді т.с.с. Бұл уақытты интервалдар (time slot)
аралығындағы байланыстың үзілістері адам құлағы елемейтіндей кішкентай,
бірақ бір жиілік жолағында бірнеше абонентке жақсы жұмысты қамтамасыз етуде
жоғары болып келеді. TDMA-да арна ретінде жиіліктер жолағын емес,
цифрланып және сығылған түрде ақпартатты таратушы уақытты интервалдарды
түсінеміз. Енді бәрімізге мәлім GSM (200 кГц тасушы диапазоныны кезінде
сегіз уақытты интервал) TDMA-ның көптеген стандарттарының бірі екені анық.
TDMA-ның басқа кең таралған мысалдарына IS-54 (30 кГц кеңдігі болатын AMPS
жиіліктік арналары үш уақытты слотқа бөлінеді) және PDC (25 кГц-ке
әрқайсысында үш слот болатын TACS арналары).
Көптік қатынас құру әдісінің үшінші түрі - әскери байланысшыларға мәлім,
бірақ кеңінен қолдануға тек 3-4 жыл бұрын шыққан – бұл CDMA (Code
Division Multiple Access). Сигнал энергиясы таңдалған жиіліктерде немесе
уақытты интервалдарда шоғырланатын FDMA және TDMA-мен салыстырғанда, CDMA
сигналдары үзіліссіз жиіліктік-уақытты кеңістікте таралған. Сөйтіп, бұл
әдісте жиілік те, уақыт та, энергия да манипуляцияланады (1.3-сурет).
CDMA негізгі мәні бір жиілік жолағына қабылдау түйінінде өзара әсерден
бос сигналдар комбинациясы жиналады. Абоненттен келетін бастапқы сигнал осы
комбинациядағының біреуімен араласып (кодамен белгіленіп) – нәтижесінде
арнада үлестірілген энергиясы болатын кеңжолақты сигнал қалыптасады және
таратылады. Ақпаратты тек қана пайдалы сигнал тарату кезінде көбейтілген
тізбектілік белгілі болған кезде ғана қабылдай алатынымыз түсінікті,
басқаша болғанда ол шуыл болып көрінеді (шуыл тектес сигнал атауы да
осыдан). Бұдан шығатыны, бір базалық станция әрекетінің зонасындағы және
ортақ жиілікте жұмыс істейтін (1,25 МГц), бірақ кодалық тізбектіліктері
басқа, екі абоненттен келетін сигналдар бір-біріне бөгеулік туғызбайды.
FDMA-да әртүрлі арналарға жататын сигналдар қиылыспайтын жиіліктер
диапазонын қолданады, сондықтан сәйкес жиіліктік сүзгілермен оңай бөлінуі
мүмкін. Уақыттың әр мезетінде кез келген пайдаланушы ерекше жиілік
диапазонын қолданады және нәтижесінде әртүрлі пайдаланушылардың сигналдары
таза ортогональ, кем дегенде идеал жағдайда. FDMA-ны дуплекстелген уақытты
бөлінумен (TDD - time-division duplexing) сәйкестендіру пайдалы, онда
пайдаланушылық құрылғы мен базалық станция кезекпен бір жиілік диапазонында
байланысады. Арна құрылымы: FDMA қолданылғанда TDMA-мен салыстырғанда
тарату үзіліссіз жүргізіледі. Сондықтан берілетін символар арасындағы
бөгеуілдер жоққа жақын және символ ұзақтылығымен салыстырғанда (~ 40 мксек)
сигнал кідірісі аз (1-10 мксек). Допплер әсері де бастапқы көздің қозғалысы
кезінде (мысалы, магистрал бойынша автомобиль қозғалысы) аз (1-100 Гц),
арна кеңдігімен салыстырғанда (~100 кГц). Яғни, базалық станция
аппаратурасы қарапайым болып келеді. Егер FDMA-ны TDD-мен сәйкестендірсе,
онда база мен абоненттік құрылғы бір жиілік диапазонын қолданады. Бұл
жағдайда сигнал өңделудің барлық жұмысын базалық станцияға артып қойса
болады, кем дегенде екі антеннаны қоланып: олар сәулеленуді модульдеуі
керек, пайдаланушының соңғы тарату сипаттамаларын пайдалана отырып, яғни
пайдаланушы антеннасында екі толқын когорентті интерференцияланады.
TDMA-да әртүрлі арналар әртүрлі уақытты слоттарды қолданады және
станцияда қабылданған уақыты бойынша ерекшеленеді. Сигналдар сақиналы кезек
бойынша топталынады (round-robin). Базада әртүрлі абоненттердің сигналдарын
бөлу үшін қарапайым сүзгілер қолданылады. Уақыттың бөлуші аралықтары (guard
time) толық желінің синхрондалуына сай аз болуы мүмкін. Әдетте бұл 30-50
мсек аралықтары. Бұл кезде барлық абоненттік құрылғылар базалық станциямен
бірдей синхрондалу керек, ол үшін кең хабар таратушы арнаның бірінде ортақ
уақыт көрсетіледі. TDMA TDD немесе FDD (frequency-division duplexing)
үйлесімі мүмкін. Базалық антеннаның үлкен биіктігінде FDD қолдану тиімді.
Бұл жағдайдағы қабылдау мен тарату үшін әртүрлі арналар қолданылады,
сондықтан абоненттік құрылғыны жеңілдетуге болмайды – оған да, базалық
станцияға да күрделі антенна (көпжиіліктік) мен түзеткіш (equalizer) орнату
керек, ал бұл баға мен энергияның пайдаланылуын өсіреді. Арна
ерекшеліктері: барлық жиілік диапазонында бірдей FDMA тарату жылдамдығымен
(data rate) салыстырғанда, TDMA-да мәліметті неше пайдаланушы бөлуге
байланысты өсе береді. Бұдан, символ жалғасуының сонша есе азаюы және
символдардың беттесуінің (символ аралық коллизия) көбеюі шығады.Мысалы, 25
cps тарату жылдамдығы және сегіз пайдаланушы кезінде символ ұзақтығы 5
мксек тең. Толқын таралудың кідірісі 1 мксек құраса ды, сымсыз телефондарда
түзеткішті қолдану ақталымды болады. Арна жиіліктік-таңдалымды десе де
болады, себебі әртүрлі жиіліктерде бұл әсер ажыратылатын болады. Мұндай
жүйенің қабылдағышы күрделі болады, бірақ арна кейбір табиғи икемділікті
береді, ол таратуды сигнал өшуіне төтеп беретіндей қылады. Арнаның бастапқы
белгіленуі: FDMA-да да TDMA-да да арна бір абоненттік құрылғыға
бекітілмейді. Сондықтан арнаның бастапқы белгіленуі қолданылады.
TDMA қолдану жағынан алғанда, бұл бір жабдық негізінде берілген
жиіліктік диапазон шегінде бірнеше пайдаланушыны қосу мүмкіндігі.
Енді соңғы кездің ең тиімді технологиясы CDMA-ға тоқталайық. Қазіргі
кезде өндіруші-компаниялар кодалық бөлінген көпстанционды қатынас құруға
бой ұсынады, немесе оны әлемде CDMA (Code Division Multiple Access) деп
атайды, онда шуыл тектес сигналдар кеңейтілген спектрде пайдаланылады.
Негізінде арналардың ортогональ бөлінуі жатқан кодалық бөлінген
мультиқатынас құру технологиясы бұрыннан белгілі.
CDMA-да қосарланған жетекші тізбектіліктің модуляциясы жүзеге
асырылады, ол сигналдың спектрін кеңейтеді және оның пішінін өзгертеді.
Жиілікті секіріс тәрізді қайта өзгертетін (frequency-hopping
spread spectrum FHSS) кеңейтілген спектрді пайдалану кезінде
сигналды тарату кездейсоқ тізбектілік қасиеті бар жиіліктердің анықталған
жиынтығының көмегімен жүзеге асырылады. Барлық сигналдар бірдей жиілікті
радиоарнада шығарылады. 1.3- суретте жиілікті секіріс тәрізді қайта
өзгертетін сигналдарды таратудың мысалы келтірілген (frequency hopping –
FH) .
1.3-сурет. Жиілікті секіріс тәрізді қайта өзгертудің мысалы
Қабылдағышта пайдалы сигнал коррелятордың көмегімен шоғырланады, ол
анықталған қосарлы тізбектілікке сәйкес пішіні бар сигналды таңдауға
мүмкіндік береді. Қалған басқа сигналдар қабылдағышпен шу ретінде
қабылданады. Мұндай сигналдың жиіліктік спектрі таржолақтымен
салыстырғанда айтарлықтай кең. Сигналдардың берілген түрі кеңейтілген
спектрі бар сигналдар немесе шутәрізді сигналдар (ШТС) деп аталады.
Сигналшу арақатынасы сол ақпараттық жылдамдық кезінде жиіліктер жолағын
кеңейту есебінен жоғарылатылуы мүмкін. Бұл шутәрізді сигналдың базаларын
жоғарылату деп аталады.
Жиілікті секіріс тәрізді қайта түрлендіргіші бар байланыс жүйесінің
қарапайым блок сұлбасы 1.4-ші суретте келтірілген.
Кеңжолақты CDMA-да жиіліктерді қайта пайдалану әрбір ұяшықтасекторда
жүзеге асырылады, себебі олардың барлығы да бір жиіліктер жолағын
пайдаланады.
Жиілікті қайта пайдалану коэффициенті CDMA үшін таржолақты FDMA
жүйелеріне қатысты үштен екіден бірден жетіні құрайды.
Ұялы телефонда көрші ұяшықтардан келетін интерференцияны азайту және
аккумулятор зарядының сақталу ұзақтығын мерзімін ұзарту үшін шығарылатын
радиосигналдардың қуатын басқару қолданылады. Бұл ұялы станцияның және
базалық станцияның жұмыстарын жақсарту үшін таратқышының деңгейін реттеуге
мүмкіндік береді.
1.4-сурет. Жиілікті секіріс тәрізді қайта өзгертетін кеңейтілген
спектрдегі байланыс жүйесі
СDMA желісінің сыйымдылығын анықтайтын, негізгі шама-шарттар:
-пайдаланылатын шутәрізді сигналдардың базасы;
-сигналдыңшудың бүркемелі кездейсоқ тізбектіліктегі ақпараттық
битпен арақатынасы (ПСП – Pseudo Noise (PN) code);
-сөздік сигналдарды цифрлық тарату жылдамдығы (voice dute cycle);
-жиіліктерді қайта пайдаланудың тиімділігі (frequency reuse
efficiency);
-ұяшықтардағы секторлардың саны.
FHSS технологиясымен көп жиілікті манипуляция пайдаланылады (multiple
frequency shift keying – MFSK).
Сұлбада MFSK сигналының FHSS жиілігі TC секунд периодтылықпен
өзгереді.
Қуатты басқару қажетті жұмыс сапасын қамтамасыз ету үшін шектеулі
минимал жағдай деңгейінен асырмай жылжымалы терминал қабылдағышының
кірісінде ЕвNо көрсеткішін ұстап тұруға мүмкіндік береді (7,5 дБ).
Көбінесе сөзді екі жақты беретін толық дуплексті жүйеде сөйлеп
тұрғанның белсенділік коэффициенті 35 пайыз шамасынан аспайды (сөз
ұзақтылығының сөйлесу ұзақтығына пайыздық қатынасы).
Жиілікті қайта өзгерту жетекші FHSS-те MFSK сигналын модуляциялау
арқылы жүзеге асырылады. Соның нәтижесінде MFSK сигналы сәйкесінше FHSS
арнасы бойынша беріледі. Мұндағы М төртке тең, яғни кіретін мәліметтердің
әрбір екі битін кодтау үшін такт кезінде жиіліктің төрт түрі пайдаланылады.
CDMA жүйесінде абоненттердің саны ішкі бөгеуілдердің деңгейіне
тәуелді. Базалық станцияның келісілген станциялары жақын-алыс эффектісіне
өте сезімтал, базалық станцияға жақын орналасқан мобильді станция үлкен
қуатта жұмыс істейді де, басқа алыс сигналдарды қабылдаған кезде
бөгеуілдердің жоғары деңгейін құрып, жүйенің өткізгіштік қабілетін
төмендетеді. Бұл жағдай барлық мобильді станцияларда болады, бірақ
ортогоналды шусияқты сигналды қолданатын жалпы жиілік жолағында жұмыс
істейтін CDMA-жүйесінде сигналдардың бұзылуы ең жоғары дәрежеде болады.
Егер осы жүйеде қуатты реттеу болмағанда бұл жүйе сөзсіз TDMA базасындағы
ұялы желілердің сипаттамаларына орын беретін еді. СDMA жүйесінің басты
мәселесі әрбір станцияда индивидуалды қуатты басқару.
MFSK (M = 4, k = 2) сигналының өзі пайдаланылған FHSS – тың жедел
схемасының мысалы 1.5-ші суретте келтірілген. Мұндағы әрбір сигналдық
хабарлама екі жиіліктік үнге сәйкес келеді. Шу мен елеулі бөгеуілдер болған
жағдайда жедел сұлба баяумен салыстырғанда сапалы байланыс береді.
ЕвNо – екілік тізбектіліктің битіне келетін сигнал қуатының
қатынасы, ол шудың спектрлі қуатына қатысты спектрді кеңейту үшін
пайдаланылады. Модуляция технологиясының тиімділігі ЕвNо = 7,5 дБ қатынасы
кезінде сигналдардың ажыратылуын қамтамасыз етеді.
Бұл шама-шарт толығымен жиілікті модуляциясы бар сигналға арналған
сигналшу қатынасына ұқсас, ол осы тәрізді қабылдау шартында 18 дБ-ді
құрайды.
Қуатты басқару қажетті жұмыс сапасын қамтамасыз ету үшін шектеулі
минимал жағдай деңгейінен асырмай жылжымалы терминал қабылдағышының
кірісінде ЕвNо көрсеткішін ұстап тұруға мүмкіндік береді (7,5 дБ).
Көбінесе сөзді екі жақты беретін толық дуплексті жүйеде сөйлеп
тұрғанның белсенділік коэффициенті 35 пайыз шамасынан аспайды (сөз
ұзақтылығының сөйлесу ұзақтығына пайыздық қатынасы).
1.5-сурет. Жиілікті баяу қайта өзгертетін спектрдің кеңеюі (модуляция
MFSK, M = 4, k = 2)
1.6-сурет. Жиілікті жедел қайта өзгертетін спектрдің кеңеюі
1.7-сурет. Тікелей тізбектілік тәсілімен кеңейтілген спектрді пайдалану
мысалы
CDMA жүйесінде үзіліс детекторлары пайдаланылады, олар үзілістерді
бермей, тек қана активті сөздерді беруге мүмкіндік береді.
Өзара әсерлесетін кедергілерді ескермей-ақ түрлі абоненттердің
сигналдық интерференциясынан жүйенің сыйымдылығы екі – екі жарым есе
көбейеді.
Шығыстағы сигналды кеңею кодымен өңдегеннен кейін тікелей тізбектілік
тәсілімен спектрдің кеңеюі кезінде (direct sequence spread spectrum – DSSS)
әрбір битке берілетін сигналға сәйкес бірнеше биттер қойылады. Спектрдің
кеңею дәрежесі кодтағы биттер санының мөлшеріне тура пропорционал болады.
DSSS-ты пайдалану тәсілдерінің бірі – жоққа шығаратын НЕМЕСЕ – ні
пайдаланатын цифрлық ақпараттық ағынды және битті тізбектіліктегі кодты
кеңейтуді біріктіру болып табылады. Жоққа шығаратын НЕМЕСЕ операциясы
келесі ережелерге сәйкес жүзеге асырылады.
BPSK схемасы бойынша d(t) мәліметтер ағынынан алынған sd(t)
функциясын c(t) функциясына көбейту арқылы модуляцияны пайдалану шамасы 1.8-
ші суретте келтірілген.
Жүйедегі ортақ интерференция бір ұяшықтың ішіндегі абоненттер
сигналдарының, көрші ұяшықтағы абоненттер сигналдарының интерфейстерінен
және шу аясының деңгейлерінен құралады.
1.8-сурет. Тура тізбектілік тәсілі бойынша спектрдің кеңею жүйесі
Толығымен іске қосылып тұрған жүйедегі көрші ұяшықтағы абоненттердегі
интерференциялық сигналдардың қуаты қарастырылатын ұяшықтағы
интерференциялық сигналдар қуатының жартысын құрайды. Жан-жаққа бағытталған
(omni) антенналары бар жүйедегі жиілікті қайта пайдалану коэффициенті
қарастырылатын ұяшықтардағы басқа абоненттердің интерференциялық
сигналдарының қалған барлық басқа ұяшықтардағы интерференциялық
сигналдардың қосынды қуатына қатынасы ретінде анықталады. Көршілес
ұяшықтары бар, ұяшықтың сыйымдылығы оқшауланған ұяшық сыйымдылығының үштен
екі ретін құрайды.
Бағытталған антенналарды пайдалану кезінде (мысалы, 120 градус
болатын секторлы антенналары бар үш секторлы ұяшық) интерференция шамамен
үш есе азаяды, себебі антеннаның секторында абоненттердің берілген ұяшықта
болған санынан шамамен үш бөлігі болады. СDMA желісінің сыйымдылығы
сәйкесінше үш есе жоғарылайды.
Байланыс ұяшықты желісі CDMA технологиясының көмегімен IS-95
стандартында шағылған сигналдардың басылуына қол жеткізіледі, бұл осы
желілерді қалалық тығыз құрылыс жағдайында тиімділігін арттырады. Синхронды
кодты ажырама кезінде синхронды өңделуші сигналға қатысты кідіріс уақыты
бір микросекундтан аспайтын кез-келген сигнал шудың құраушысы ретінде
қабылданады.
Шу тәрізді сигналдардың қабылдағышы шағылған сигналдарды жеке-жеке
өңдеу мүмкіндігіне ие, бұл олардың энергиясын пайдалы сигналдарды
қабылдаған кезде пайдалануға мүмкіндік береді. Радиосигналды өңдеу
тиімділігін жоғарылату үшін максимал қуаты бар алты сәулені когерентті
шоғырландыру пайдаланылады.
Әртүрлі кідірістері бар алты сәулелерден тұратын сигналдар алты
корреляторлармен параллель өңделеді және одан кейін кідірістің тізбектелген
элементтерінің көмегімен біріктіріледі. Бұл шағылған сигналдардың
энергиясын қабылдау кезінде пайдалануға мүмкіндік береді. Оңай берілу
кезінде әртүрлі БС – дың бірнеше сәулелері пайдаланылады. Қабылданатын
сигналдардың жалпы саны алтыға тең болып қалады. Оңай берілу аймағының
ауқымы желінің келтірілген нақшысына байланысты. Кеңжолақты шутәрізді
сигналдар жүйенің бөгеуілге орнықтылығын арттыруға болады.
1.2 Уолш кодалары
CDMA жүйелерінде белгіленген және айнымалы ұзындықтағы ортогоналдық
кодтар пайдаланылады. Мұндай жүйеде әрбір жылжымалы тұтынушыға кеңею коды
ретінде терімдер тізбектілігінің біреуі бөлініп беріледі, осы кезде барлық
пайдаланушылар арасындағы өзара корреляция нөлге тең болады.
Уолш кодасы (Walsh code) – CDMA жүйелерінде пайдаланылатын, ең көп
таралған ортогональды код болып табылады. Уолш кодының жиынтығы n ұзындықты
nxn Уолш матрицасының n жолынан тұрады. Матрица келесідей рекуррентті өрнек
арқылы анықталады:
Мұндағы n – матрицаның көлемі; жоғарғы шегі логикалық ЖОҚ –тың
матрицаның биттеріне қатысты пайдалануына сәйкес келеді. Уолштың матрицасы
үшін төмендегі тұжырымдама дұрыс: әрбір жол кез-келген басқа жолға, сонымен
қатар кез-келген логикалық ЖОҚ операциясы пайдаланылған жолға ортогональ
болады.
Көлемділігі екі, төрт және сегіз болатын Уолш матрицасы 1.7-суретте
бейнеленген. Өзара корреляцияны есептеу үшін бірлікке бір бірлік қосу, ал
нөлден бір бірлік шегеру арқылы алмастырылады.
Уолш тізбектілігі секілді кеңеюдің ортогональды кодтары тек қана бір
CDMA арнасының барлық пайдаланушылары элементар сигналдың ең аз үлесіне
дейінгі дәлдікпен синхрондалған жағдайында ғана пайдаланылуы мүмкін. Уолш
тізбектілігіндегі түрлі ығысулардың өзара корреляциясы нөлге тең
болмағандығынан, нақты синхрондалу болмаған жағдайында кездейсоқ
тізбектіліктер қажет.
1.9-сурет. Уолштың матрицалары
1.3 CDMA арналарының құрылымы
CDMA-да базалық станциядан таратуға арналған арналар тікелей
(Forward), базалық станциядан қабылдауға арналған арналар – теріс
(Reverse) деп аталады.
CDMA – дағы тікелей арналар:
- жетекші арна – уақыт, жиілік және фаза бойынша базалық станцияның
сигналдарын бақылау желімен бастапқы синхрондану үшін жылжымалы станциямен
пайдаланылады;
- синхрондалу арнасы базалық станцияның идентификациясын, пилотты
сигналдың сәулелену деңгейін, сонымен қатар базалық станцияның
тізбектілігін қамтамасыз етеді. Синхрондалудың көрсетілген кезеңдері
аяқталған соң қосылыс орнату үрдісі басталады;
- шақыру арнасы – жылжымалы станцияны шақыру үшін пайдаланылады;
cигналды қабылдағаннан кейін жылжымалы станция базалық
станциямен расталу сигналын жібереді, одан кейін жылжымалы станцияға шақыру
арнасы бойынша қосылыс орнатылғандығы және байланыс арнасының тағайындалуы
жайлы ақпарат беріледі. Дербес шақыру арнасы жылжымалы станция барлық
жүйелі ақпаратты (жетекші жиілік, тактілік жиілік, синхрондалу арнасы
бойынша сигналдың кешігуі) алғаннан кейін жұмыс істей бастайды;
- тікелей трафик арнасы – сөздік хабарламалар мен мәліметтерді,
сонымен қатар базалық станциядан жылжымалы станцияға басқарушылық ақпаратты
таратуға арналған.
1.10-сурет. CDMA стандартындағы байланыс арнасының құрылымы
CDMA-ның кері арналары:
қатынас құру арнасы – трафик арнасын жылжымалы станция пайдаланбаған
кезінде, жылжымалы станцияның базалық станциямен байланысын қамтамасыз
етеді. Қатынас құру арнасы шақыру арнасы (Paging Channel) бойынша берілетін
хабарламаларға шақыру және жауап беру, желіде командаларды және
сұраныстарды қамтамасыз ету үшін пайдаланылады. Қатынас құру арналары
шақыру арналарымен біріктіріледі (қосылады);
кері трафик арнасы жылжымалы станциядан базалық станцияға сөздік
хабарламалар мен басқарушылық хабарламалардың таратылуын қамтамасыз етеді.
Базалық станция біруақытта 64 арнаны жібере алады, олардың ішіндегі арнаның
екеуі - синхрондалу үшін, жетеуі – дербес шақыру (Paging) үшін, қалған 55-і
– сөздік хабарламаларды тарату (Traffic) үшін пайдаланылады.
CDMA – дағы желінің сыйымдылығы біруақытта жұмыс істейін МС
әрқайсысына арналған EbNo – ның деңгейіне байланысты болады. Сондықтан
EbNo – ның деңгейін радиоарнаның қажетті сапа деңгейін сақтай отырып
минимал деңгейге келтіру қажет.
ШПС тиімді өңдеу үшін қабылдағыштың кірісінде сигналдардың қуатының
орташа тығыздығы бірдей болуы қажет. Әрбір абоненттің сигналы қалған
абоненттер үшін кедергі құраушысы болып табылады. Сигналдар қуатының орташа
тығыздығының бірегейлігіне кері байланыс жүйесі бойынша МС және БС
таратқышының қуатын динамикалық басқару арқылы қол жеткізуге болады.
Тура арнамен салыстырғанда, базалық станцияға түсетін сигналдар
біртіндеп өшпей, шамамен 80 дБ болатын динамикалық диапазонда бір – біріне
қатысты өзгеруі мүмкін. Сонымен, кері арнада қолданылатын қуатты басқару
арнасы тура арнада пайдаланылатын алгоритмнен айтарлықтай айырмашылықта
болады. Ол екі кезеңнен тұрады: МС қуатын өлшеу және МС пен БС қуатын
реттеу.
Жұмыстардың қарастырылған принциптері аздап қазіргі заманның CDMA
жүйелерінде пайдаланылады.
1.4 CDMA2000 1xEVDO технологиясы
Мәліметтерді тарату желісіне, мысалы, Интернетке, жоғары жылдамдықты
радиоқатынас орнату үшін арналған. Оны қарапайым тұтынушылар, сонымен қатар
мамандар пайдалануы мүмкін, CDMA (CDMAOne TIA IS-95) желілерімен үйлеседі
және мәліметтерді пакетті тарату қызметтері үшін жетілдірілуі мүмкін.
Жылжымалы және белгіленген радиобайланыс қызметтерін ұсынатын жүйелердің
ішінде CDMA2000 1xEVDO-дің аналогы жоқ .
Бұл технология радиоинтерфейстің жоғары өткізгіштік мүмкіндігі
кезінде ақпаратты таратудың өзіндік құны салыстырмалы аз (GSM GPRS,
CDMA2000 1x және тіпті WCDMA салыстырғанда) болады. Мұндай сипаттамалар
CDMA2000 1xEVDO –да радиожиілікті спектр мен желінің минимал ресурстар
көлемі кезінде ұсынылады, ол өз кезегінде спектрді пайдалануда тиімді
технологияның жоғарғы дәрежесі болып табылады.
1xEV атауы эволюция сөзінен шығып, стандартты жасау үрдісінде
түрленеді.
CDMA2000 1xEVDO – Evolution Data Optimized стандарты екі өзара
тәуелді режимдерден тұрады.
1xEVDO режимі, жоғары өткізгіштік мүмкіндігі бар мәліметтер таратудың
жоғары жылдамдықты желісі және Интернетке қосылуы үшін жетілдірілген.
Көптеген техникалық құралдарды даярлаушылар желілік инфрақұрылым үшін
CDMA2000 1xEVDO режимімен бірге 1х режимін пайдалануды ұсынуды. Олардың
ішінде Lucent, Hitachi, LGIC, Samsung, Nortel, Ericsson, Airvana, ComDev,
Motorola және Huawei секілді белгілі компаниялар бар.
1.11-сурет. Өскеменде CDMA -2000 желісін орнату
Кодпен қатынайтын жүйенің тиімді жұмысы тек базалық станцияның
кірісінде әртүрлі абоненттердің сигналдары түзетілген жағдайда ғана жүзеге
асады. Ақпараттық технологиялар мен Интернет желісі құралдарының
феномендік өсімі, сонымен қатар ақпарат алуда қазіргі замандық қызметтерге
тұтынушылар сұранысының тұрақты артуы Интернетке сымсыз қатынас құрудың
жоғары сапалы технологияларын жасауға қажеттілік туғызуда.
CDMA2000 1xEVDO жүйелері алдында жасалған (CDMAOne TIA IS-95)
жүйелерімен CDMA жүйелерінің толық үйлесімділігі қамтамасыздандырылатындай
жасалуы тиіс. Радиоинтерфейстің IS-951x CDMA сияқты физикалық
сипаттамаларына сүйене отырып CDMA2000 1xEVDO – да CDMA2000 1xEVDO және IS-
951x CDMA үшін түрлі режимдері бар ықшам және үнемді абоненттік
терминалдар ұсынуға болады.
IS-951x CDMA желісінен CDMA2000 1xEVDO желісіне өтудің эволюциялық
кезеңіндегі қосарланған жұмыс режимі бар IS-951x CDMA және CDMA2000 1xEVDO
құрылғылары IS-951x CDMA тасымалдаушы жиілікте арқылы сөздік қызметтермен
және CDMA2000 1xEVDO тасымалдаушы жиілікті пайдаланып ақпараттық
қызметтермен қатынас орнатуда тұтынушыларға мүмкіндік береді.
2 Өскемен облысындағы байланыс желісінің сипаттамасы
2.1 Өскемен облысында сымсыз қатынас құруды ұйымдастыруда CDMA-2000
алғы шарттары
2000 МГц диапазонының ерекшеліктеріне және технологияның өзінің
қазіргі функционалдық мүмкіндіктеріне қарап, көптеген елдердегі байланыс
операторлары мен басшылары CDMA-2000-ді Интернетке жоғарыжылдамдықты
қатынас орнатушы және байланыстың дамитын құралы ретінде қарастырады. 2000
МГц диапазонында жұмыс істейтін, IMT-MC-2000 жүйесінде азжиілікті
кеңжолақты сигнал пайдаланылады, олар кеңістікте жақсы таралады және CDMA-
2000 базалық станцияларының 1800-2000 МГц диапазонда жұмыс істейтін базалық
станциялармен салыстырғанда екі есе көп қамтуға мүмкіндік береді. Осы
ерекшелік операторға тұрғындары аз шоғырланған үлкен территорияларда жақсы
қамту мүмкіндігіне қол жеткізуге және базалық станциялардың жалпы санын
азайту арқылы желілік инфрақұрылымды дамытуға кететін қаражаттар көлемін
азайтуға мүмкіндік береді.
Толығымен қамту төмендегілерді айта кеткен жөн: біруақытта шағылысқан
қуат пен шу деңгейін төмендету кезіндегі сөздің жоғары сапасы (CDMA шама-
шарттары сөзді тарату сапасының сипаттамалары бойынша сымды арналардың
сапасына сәйкес келеді); технологияның экологиялық тазалығы (қазіргі
уақытта пайдаланылып жүрген шығыстағы қуаты басқалармен салыстырғанда
айтарлықтай аз шамада болады); жоғары дәрежедегі қорғаныс (орнатылған
кодтау алгоритмі заңсыз қатынас құру мен тыңдаудан қорғанысты қамтамасыз
етеді); мәліметтерді жоғарыжылдамдықты таратуға негізделген жаңа қызмет
түрлерін ұсынудың мол санының болу мүмкіндігі.
CDMA технологиясының жоғарыда аталған пайдалану артықшылықтары Huawei
Technologies Co фирмасының CDMA2000 қондырғысы Өскемен қаласында
телефондандыру үшін берілген технология таңдалады.
Өскемен қаласында АҚ Қазахтелеком Қазақстан байланыс операторының
ұлттық филиалдарының бірі болып саналады.
Олардың негізгі есебі болып:
-барлық қызмет байланысын сапалы ұсыну;
-нарықтық экономия негізінде қызмет табыс көлемін іс жүзінде сапалы
беру;
-тұтынушылардың талаптарын нақты орындау;
-жергілікті телекоммуникация желісін модернизациялау, жаға
телекоммуникация қызметтерін ендіру.
Димломдық жұмыс бойынша Өскемен қаласында CDMA стандартты ұялы
байланыс орнату болып табылады және ол келесі мәселелерді ұсынады:
-елді мекенді CDMA абоненттік радиоқатынаспен қамту;
-қолданыстағы АТС сийымдылығын кеңейту;
-станция аралық жалғастырғыш желілерді сымсыз байланыс желілерімен
алмастыру.
Жұмыстың мақсаты:
-телекоммуникация қызметтеріне деген сұраныстарды қанағаттандыру;
- трафикті өсіру;
- қаларалық және халықаралық байланыс трафигін кеңейту:
- телекоммуникация нарығында АҚ Қазахтелеком меншігін өсіру.
Жұмыстың мәселесі:
- CDMA қондырғысын таңдау, тестілеу және дәнекерлеу;
- арна сийымдылығын кеңейту;
-мәліметтерді берудегі қызметтерді ұсыну үшін желіні техникалық
қондырғылармен қамтамасыз ету;
- БС мен АС қамту зоналарын есептеу;
- экономикалық тиімділігін есептеу.
2.2 Есептің қойылуы
Ақпараттық технология мен байланыс саласының тез дамуы Қазақстан
Республикасының телекоммуникация саласындағы барлық операторлардың ғылым
мен техниканың жаңа технологияларын меңгеруін талап етеді. Қазахтелеком
ұлттық операторы отандық нарықтағы жаңа технилогияларды меңгеруде ең
негізді жүргізуші болып табылады. Сондықтан ол барлық регионда маркетинті
зерттеулер жүргізіп, тиімді шешім қабылдайды. Мысалы:
- еліміздегі экономикалық дамыған компаниялардың жұмысын бақылау;
- жаңа клиенттерді қарату мүмкіндігін;
- тұтынушыларға жаңа технология қызметтерін ұсынуды.
Қазіргі таңда абоненттер сымды байланыс желісінен бас тартуда.
Өйткені ол келесі техникалық шығындарды тудырады:
-абоненттердің қосарланған телефондардф қолдануы;
-PSM арқылы қосылуы;
-әуелік желі байланысымен қосылуы;
-қымбат тұратын жалғастырғыш желімен қосылуы.
Сондықтан Өскемен қаласындағы абоненттерге қазіргі заманғы CDMA
технология негізінде сымсыз байланыс қызметтерді ұсынуды ұйымдастыру үшін,
жобаланатын сымсыз рұқсат сұлбасын құру үшін және түйін аумағында
мәліметтерді таратуда жоғары жылдамдыққа қол жеткізуді ұсыну үшін
келесідей негізгі мәселелерді қарастыру керек:
-CDMA технология негізінде сымсыз қатынасты ұйымдастыру сұлбасын құру
2.1-ші суретте келтірілген;
-сымсыз қатынас құрылғысын таңдау;
-CDMA технология негізінде жалғастырғыш желісінің телекоммуникациясы
арқылы мәліметтерді тарату желісіне базалық стансаны қосу;
-жүйені пайдалануға енгізу;
-сымсыз қатынас қондырғысын және қажетті коммутациялық қондырғының
есептеуін орындау;
-бизнес-жоспар құру;
-қауіпсіздік және еңбекті қорғау бойынша мәселелерді қарастыру.
Өскемен қаласында базалық станция (BTS), базалық станцияның
бақылаушысы (BSC), PCF пакеттік бақылау функциясы бар жылжымалы
коммутациялық модулі (МSC) орнатылады. Өскемен қаласының базалық
станциясындағы сымсыз қатынас орнататын абоненттердің жүктемелері Өскемен
қаласында орнатылған жылжымалы коммутациялық модулінде түйісетін болады.
Ортақ пайдалану желісімен байланысқа шығу, қалааралық және халықаралық
байланысқа шығу ТОБЖ бойынша Өскемен қаласындағы АМТС (DMS-100200)
қосылатын ЦАТС C&C08 арқылы жүзеге асырылатын болады. Мәліметтерді тарату
базалық станция бақылаушысының құрамына кіретін пакетті бақылау функциясы
(PCF) арқылы жүзеге асырылатын болады.
2.1-сурет. Өскемен ұялы байланыс орнатудың құрылымдық сұлбасы
2.3 Бағыныңқы NSS жүйелері
Тіректі желіге MSCVLR, HLRAC және т.б. кіреді, ол 2.2-суретте
көрсетілген.
Негізгі желідегі мәліметтердің пакетті бағыныңқы жүйесі 2.3-суретте
көрсетілгендей қарапайым IP (SIP) хаттамасын пайдаланады.
Мәліметтер таратудың пакетті бағыныңқы желісіне PCF, PDSN, AAA және
бағдарлауыш кіреді. Соның қоса, PCF BSS-мен радиоқатынас құру арнасының
бақылаушысымен байланысқан мәліметтерді пакеттік таратылуын жүзеге асыру
үшін жалғанады. Абонент мәліметтерін тарата отырып, PDSN байланысты басқару
статусын ұсынады. PCF BSC-та интеграцияланған. ААА абоненттік басқаруға
жауапты болады, ол төмендегілерден тұрады: аутентификация, қызметтердің қол
қойылатын қағазы және т.б. ААА кейде RADIUS сервері деп те аталады.
Бағдарлауыш брандмауэрдің IP NAT функциясы болып табылады.
2.2-сурет.Тіректі желінің құрылымы
Абоненттік терминал мен қатынас құру нүктесі бірігіп базалық
станциядан шығу бағытында әрбір пайдаланушыға арналған мәліметтер буынын
анықтайды. Абоненттік терминал пилот-сигналды қабылдау деңгейін өлшейді,
және арнаның жағдайына негізделіп мәліметтер тарату жылдамдығына келетін
шамаларды үздіксіз көрсетіп отырады. Қатынас құру нүктесінде базалық
станциядан шығу бағытындағы сигналды үздікіз қайта өзгертуді жүзеге
асырады. Бұл кез-келген уақыт мезетінде радиоарнада орнауы мүмкін ең үлкен
тарату жылдамдығын қамтамасыз етуге жол ашады.
CDMA2000 1xEVDO жасау кезінде басты керекті алғы шарттарының бірі:
байланыс желісінің сигналдарын тарату шарттарына сөздер мен мәліметтер
айтарлықтай айырмашылығы болатын талаптар қойылуы болып табылады. Сондықтан
қызметтердің осы түрлерін қосқан жағдайда тиімділіктің төмендейтіндігі
үнемі байқалатын болады. Осыны ескере отырып CDMA2000 1xEVDO
радиоинтерфейсі жекелеген тасымалдаушысы бар CDMA-ға қажеттілік туады.
Алайда айта кететін жағдай, радиотарату тұрғысынан CDMA2000 1xEVDO
сигналының формасы IS-951x – пен 100 пайыз үйлесімділікті сақтайды.
2.4 CDMA2000 1xEVDO радиоинтерфейсі
CDMA 2000 1xEVDO радиоинтерфейсінің шама-шарттары оңтайлы пакеттік
мәліметтерді беру үшін жасалған. Ол радиожиілікті спектрді тиімді
пайдаланады және бір тасымалдаушы жиілікте CDMA – да базалық станциядан
бағытталуы үшін ұяшыққа 7,4 Мбитс болатын қосынды пикті өткізгіштік
мүмкіндігін қамтамасыз етеді (1,25 МГц).
CDMA2000 1xEVDO жасау кезінде басты керекті алғы шарттар бірі
байланыс желісінің сигналдарын тарату шарттарына сөздер мен мәліметтер
айтарлықтай айырмашылығы болатын талаптар қойылуы болып табылады. Сондықтан
қызметтердің осы түрлерін қосқан жағдайда тиімділіктің төмендейтіндігі
үнемі байқалатын болады. Осыны ескере отырып CDMA2000 1xEVDO
радиоинтерфейсі жекелеген тасымалдаушысы бар CDMA-ға қажеттілік туады.
Алайда айта кететін жағдай, радиотарату тұрғысынан CDMA2000 1xEVDO
сигналының формасы IS-951x – пен 100 пайыз үйлесімділікті сақтайды .
CDMA2000 1xEVDO сигналының формасы желінің инфрақұрылымы үшін де,
абоненттік терминал үшін де сол таратудың чипті жылдамдығын (секундына
1,228 мегачип), тарату желісінің энергетикалық потенциалын, және жиілікті –
территориялық жоспарлау шама-шарттарын пайдаланады.
Сонымен бірге, түрлі тасымалдаушыларда сөздер мен мәліметтер таратуды
жетілдіру қызметтердің екеуі үшін де біршама артықшылықтар береді: ол
жүйелілік бағдарламалық қамсыздандыру жасауды азайтады және жүктемені
теңестірудегі қиын мәселелерді шешуден арылуға мүмкіндік береді.
1x1xEVDO жүйелерінің технологияарындағы CDMA2000 1xEVDO жүйелерінен
эволюциялық ауысу кезінде тәуекелділігі аз шешім болып табылады. Қазіргі
уақытта CDMA2000 1xEVDO жүйелері сызықты жағдайларда сынақталған және
әлемнің түрлі елдерінде коммерциялық пайдаланылып жүр.
CDMA2000 1xEVDO интерфейсі базалық станциядан шығу бағытында
радиосигналдың қуатын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Абоненттік
терминал қатынас құру желісі жағына сигналды таратудың шекті жылдамдығы
жайлы үздіксіз жаңартылып отыратын ақпаратты беріп отырады. Жүйе осы
ақпараттардың көмегімен кез-келген мезетте әрбір жекелеген пайдаланушыға
қызмет көрсете алады.
Тарату жылдамдығын басқарудың осы сипаттамасы максимал қуаты бар
CDMA2000 1xEVDO қатынас құру тұрғысынан үнемі жұмыс істеуге мүмкіндік
береді, бұл тұрақты қабылдау аумағында орналасқан тұтынушылар үшін шекті
жылдамдықтардың біршама жоғары шамаларына қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Абоненттік терминал мен қатынас құру нүктесі бірігіп базалық
станциядан шығу бағытында әрбір пайдаланушыға арналған мәліметтер буынын
анықтайды. Абоненттік терминал пилот-сигналды қабылдау деңгейін өлшейді,
және арнаның жағдайына негізделіп мәліметтер тарату жылдамдығына келетін
шамаларды үздіксіз көрсетіп отырады. Қатынас құру нүктесінде базалық
станциядан шығу бағытындағы сигналды үздікіз қайта өзгертуді жүзеге
асырады. Бұл кез-келген уақыт мезетінде радиоарнада орнауы мүмкін ең үлкен
тарату жылдамдығын қамтамасыз етуге жол ашады.
CDMA2000 1xEVDO арнасының құрылымы 1.10-суретте келтірілген.
Радиожелінің инфрақұрылымынан көптеген ақпараттық қосымшалар үшін
кері бағытта берілетін мәліметтерге қарағанда мәліметтердің үлкен көлемі
қабылданады. Сондықтан CDMA2000 1xEVDO базалық станцияға және одан
ассиметриялық жылдамдықтағы таратуды ұсынады. Сондықтан қызметтердің осы
түрлерін қосқан жағдайда тиімділіктің төмендейтіндігі үнемі байқалатын
болады. Осыны ескере отырып CDMA2000 1xEVDO радиоинтерфейсі жекелеген
тасымалдаушысы бар CDMA-ға қажеттілік туады.
2.3-сурет. CDMA2000 1xEVDO арнасының құрылымы
CDMA2000 1xEVDO кезіндегі мәліметтерді таратудағы жылдамдықтың
шекті шамасы төмендегідей болады:
- базалық станциядан бағытталу – секторға 2457 кбитс;
- базалық станцияға бағытталу – секторға 153,6 кбитс.
CDMA2000 1xEVDO радиоинтерфейсі CDMA жүйесіндегі тек қана бір арнасы
бос болмаған жағдайында ақпараттық қызметтер үшін жоғары орташа өткізгіштік
мүмкіндігін ұсыну арқылы желісінің ресурстарын айтарлықтай тиімді
пайдаланады. CDMA2000 1xEVDO қамту аймағы бойынша пайдаланушыларды
бірқалыпты үлестірген жағдайда, үшсекторлы ұяшықтардағы өткізгіштік
мүмкіндігінің орташа шамасы базалық станцияға бағытталу үшін – ұяшыққа 600
кбитс-ті құрайды.
Өткізгіштік мүмкіндігінің барлық жоғарыда аталған шамаларын есептеу
кезінде базалық станцияда бір таратқыш антеннаның болуы шарт.
Абоненттік терминалдар қосарланған қабылдау антенналар мен алшақ
орнатылған қабылдаушылардың артықшылықтары қабылданатын ақпараттың
айтарлықтай тура қайтакодтаудан тұрады. Осы кезде қайталатын таратулардың
саны азаяды және жүйенің тиімділігі артады.
CDMA2000 1xEVDO технологиясында параллель кодтардың технологиялары
мен турбокодтаудың артықшылықтары пайдаланылады. IS-951x – мен
салыстырғанда үлкейтілген өлшемдері бар циклдар пайдаланылады. Ақпараттық
символдар санының символдар кодының санының оларды тарату үін
пайдаланылатын, (кодты арақатынас) базалық станцияларға бағытталуы үшін
төрттен бірді және екіден бірді құрайды, ал базалық станцияларға бағытталуы
үшін – бестен бір және үштен бір болады.
CDMA2000 1xEVDO базалық станцияларға бағытталуында ортақ арна
пайдаланылған. Қызмет көрсету үрдісінде абоненттік терминал базалық
станциядан толық қуаты бар сигналды қабылдайды. Қатынас құру нүктесінің
шығыстағы қуатты тиімді пайдалану 2.5-суретте бейнеленген. Абоненттік
терминал сигналкедергі (CI) арақатынасын есептейді және тарату
жылдамдығының максимал шекті шамасы жайлы қатынас құру нүктесіне
хабарлайды. Бұл қатынас құру нүктесінің таратқышының максимал қуатта жұмыс
істеуіне мүмкіндік береді, осы кезде абоненттік терминалға қажетті ең үлкен
жылдамдықта мәліметтердің таратылуын қамтамасыз етеді.
Базалық станциядан ортақ арна басқа да қосымша артылықшылықтарды
береді. Көптеген пайдаланушылардың ішінен радиоарнаның өткізгіштік
мүмкіндігін үлестіру бағдарламасының белгілі-бір артықшылықтары бар және
базалық станциядан шығу бағыты бойынша мәліметтердің таратылуын жетілдіруге
мүмкіндік береді. CDMA2000 1xEVDO жүйелеріне қосылған абоненттер санының
артуына байланысты өткізгіштік мүмкіндігін үлестіру бағдарламасы әрбір
абонентке мәліметтер таралуын дұрыс жоспарлау жолымен трафик ағымын
жетілдіруге себепкер болады. Одан әрі радиоарнаны тиімді пайдалану іс
жүзінде абонент үшін орташа өткізгіштік мүмкіндігін арттырады. Өткізгіштік
мүмкіндігінің барлық жоғарыда аталған шамаларын есептеу кезінде базалық
станцияда бір таратқыш антеннаның болуы шарт.
Абоненттік терминалдар қосарланған қабылдау антенналар мен алшақ
орнатылған қабылдаушылардың артықшылықтары қабылданатын ақпараттың
айтарлықтай тура қайтакодтаудан тұрады. Абоненттік терминал мен қатынас
құру нүктесі бірігіп базалық станциядан шығу бағытында әрбір пайдаланушыға
арналған мәліметтер буынын анықтайды.
Абоненттік терминал пилот-сигналды қабылдау деңгейін өлшейді, және
арнаның жағдайына негізделіп мәліметтер тарату жылдамдығына келетін
шамаларды үздіксіз көрсетіп отырады. Өткізгіштік мүмкіндігінің барлық
жоғарыда аталған шамаларын есептеу кезінде базалық станцияда бір таратқыш
антеннаның болуы шарт.
CDMA2000 1xEVDO жүйесінің секторында кез-келген берілген уақыт ішінде
желінің ресурстарын бірмезгілде пайдаланатын 60 пайдаланушыға дейін болуы
мүмкін, олар пакеттерді белсенді сұрайтын және қабылдайтын болады. Мысалы,
егер сектордағы пайдаланушылар белсенділік коэффициенті он пайыз болатын
қосымшаны пайдаланатын болса, онда іс жүзінде ең үлкен жүктеме сағатында
секторда 600 пайдаланушыға дейін қызмет көрсетуі мүмкін.
2.4-сурет. Қатынас құру нүктесінің шығыстағы қуатын тиімді пайдалану
CDMA2000 1xEVDO жоғарыжылдамдықты тарату кезінде мәліметтердің үлкен
көлемі қажет болатын ақпараттық қосымшаларды пайдалануы мүмкін. Бұл кез-
келген уақыт мерзімінде ондаған белсенді пайдаланушыларға БС қызмет қызмет
көрсету секторында жоғары өткізгіштік мүмкіндігін қаматмасыз етуге кепілдік
береді.
Мәліметтерді жоғары жылдамдықта тарату қажет болмайтын ақпараттық
қосымшаларды пайдаланған жағдайда пайдаланушылар ақпараттың аз мөлшерін
қабылдайды (мысалы, телеметрия, биржалық сараптамалардың қорытындылары және
тағы басқалар). Олар өздерінің қысқа ақпараттық пакеттерін алады да, одан
кейін базалық станциядан арнаны босатады. Сектордағы 60 белсенді
пайдаланушылар базалық станция бағытында берілетін (RPC) қуатты басқаруда
биттерді пайдалана отырып, қуатты басқаруды жүзеге асырады.
Әрбір белсенді абоненттік терминалға Уолш функциясы түріндегі маркер
жазылады, ол базалық станция бағытының пайдаланушылар пакеттеріне қатынасы
бойынша пайдаланылады. Жүйедегі W64 кодының көмегімен Уолш маркерінің 64-
іне қол жеткізуге болады.
2.5 CDMА 2000 желісінің құрылымы
Жылжымалы CDMA 2000 телекоммуникациялық жүйесі базалық станцияның
бағыныңқы жүйелерінен (BSS) және Коммутацияның бағыныңқы жүйелерінен (NSS)
тұрады. BSS базалық қабылдау-таратқыш станциядан (BTS), базалық станция
бақылаушыларынан (BSC) және пакетті бақылау функцияларынан (PCF) тұрады.
NSS пакетті желі аумағынан және арналар коммутациясы аумағынан тұрады.
Пакетті аумақтың қондырғылары интернетпен әсерлеседі, арналар
коммутациясының аумағы қандай да бір PLMN және СТОПISDN секілді жылжымалы
желімен әрекеттеседі. Тұтыну жүйесі және техникалық қатынас құру шамасы
интеграцияланған жылжымалы басқару жүйесі арқылы жүзеге асырылады.
2.5-сурет.CDMA – 2000 жұмыс істеу принципі
Бағыныңқы NSS жүйесі негізінен коммутация функциясын атқарады және
абоненттерді басқару үшін, сонымен қатар жылжымалылықты және қауіпсіздікті
басқару үшін қажетті мәліметтер базасы болып табылады. Бағыныңқы NSS
жүйелері MSCVLRSSP, HLRAC және PDSN құралған. MSC, VLR және SSP бір
физикалық блокқа біріктірілген, ол MSCVLRSSP деп аталады. Бағыныңқы BSS
жүйесі CDMA 2000 желісінде BTS, BSC-тен тұрады, және ол барлық желінің
радиоинтерфейсіне жауапты болады. BTS, BSC –мен басқарылады, ұяшық
қондырығысы үшін жиіліктерді үлестіру қызметін атқарады. BTS BSC-пен Abis
интерфейсі арқылы және МS-пен Um интерфейсі арқылы жалғанады. Ол радио
ресурстарды, радио шама-шарттарды және радио таратылымды басқаруды, сонымен
қатар желінің шама-шарттарын басқаруды жүзеге асырады. BSC-ның негізі
функциялары төмендегілерден тұрады: BSC-ты бақылау және басқару, шақыруды
ажырауды орнату, мобильді басқару, жұмсаққатты хэндовер, қуатты бақылау
және радио ресурстарды басқару. MSC (Жылжымалы коммутациялық орталық)
жылжымалы коммутациялық желінің ядросы бола отырып, шақыруды орнатуға,
бағдарды таңдауға, шақыруды басқаруға, радиоресурстарды үлестіруге, жылжуды
басқаруға, орналасу жағдайын тіркеуге және хэндоверге жауапты болады.
Сонымен қатар ол билингке арналған ақпаратты генерациялайды, және өзімен
PSТN арасындағы қызметтерді реттейді, және SS7 мен желі арасындағы
интерфейсті қамтамасыз етеді
CDMA жүйе ұяшығының абоненттік сыйымдылығы реттеуші алгоритмді
пайдалану арқылы оптимизацияланады. Бұл алгоритм әрбір абоненттік
терминалдың сәулелендіруші қуатын жіберілетін қатенің болу ықтималдығы
деңгейін алуға болатындай етіп шектейді. Жүйеде қуатты реттеудің үш
механизмі қарастырылған: тура арнада – тұйықталмаған иілім, кері арнада –
тұйықталған иілім, кері арнада – сыртқы реттеу иілімі.
2.6 Базалық станциядан бағытталған арнаның құрылымы
Базалық станциядан бағытталған 1xEVDO сигналы берілген секторда
мәліметтер тарату үшін толық өткізгіштік мүмкіндігі максимал болатындай
құрастырылған. Яғни, қатынас құру нүктелерінде тарату үнемі максимал қуатта
жүзеге асырылады, алайда осы уақыттың әрбір мезетінде бір пайдаланушыға
қызмет көрсетіледі. Алдын-ала анықталған уақыт интервалдары болмайды.
Базалық станция бағытында трафик арнасы бойынша қандай да бір пайдаланушыға
берілетін сигналдың уақыты радиоарнадағы сигналбөгеуіл арақатынасына
байланысты болады.
Базалық станциядан бағытталған CDMA2000 1xEVDO арнасының құрылымы 2.7-
суретте көрсетілген.
Базалық станциядан бағытталған 1xEVDO физикалық радиоарнасы уақыттық
ажырату көмегімен түрлендірілген келесі логикалық арналардан тұрады:
-пилот-сигнал арнасы;
-базалық станциядан бағытталған ортаның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz