Психологиялық тренингтік технология
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І ОЙЫННЫҢ АҒЫЛШЫН ТІЛІН МЕҢГЕРТУДЕГІ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГҢЗДЕРІ
1. Шет тілін меңгертуде ойын технологиясын қолдану жолдары мен
ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Ойын арқылы шет тілін меңгерту жұмысын ұйымдастыру тиімділігін
анықтау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...25
1.3 Оқушыларға ағылшын тілін меңгертуде ойынды қолданудың
психологиялық
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...43
ІІ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ АҒЫЛШЫН ТІЛІН МЕҢГЕРТУДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ
ЭКСПЕРИМЕНТІНІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ.
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының ағылшын тілін меңгеру диагностикасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..52
2.2 Ойын арқылы ағылшын тілін меңгертудегі қалыптастыру
жұмысын ұйымдастыру бағдарламасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
2.3 Зерттеу нәтижелерін сараптау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...79
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..9 0
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .92
ҚОСЫМШАЛАР
К І Р І С П Е
Зерттеудің өзектілігі.
Әлемдік байланысқа шығу мақсатында 2700-ден астам ұлттардың ішінен
ағылшын тілінің қатынас құралы ретінде қолданылуы біздің еліміздің қазақ
тілін толық әдеби нормада меңгеріп, ағылшын тілін еркін үйреніп сөйлеулерін
талап етеді. Ал еліміздің үздік 50 елдің қатарына қосылу мақсатында ағылшын
тілінде ауызекі сөйлесіп, түсінісе білу негізгі мәселе болып отыр. Олай
болса шетел тілін білу өмір талабы.
Президенттің Қазақстан халқына 2007 жылдың 28 - ақпандағы Жаңа
әлемдегі жаңа Қазақстан Жолдауында Білім беру реформасы табысының басты
өлшемі –тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген азаматы әлемнің
кез келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып
табылады. Біз бүкіл елімізде әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім
беру қызметіне қол жеткізуге тиіспіз - деп атап көрсетті [1]. Сонымен
қатар ... ... . Қазақстан халқына Жолдауының жетінші бағытында Қазақстанда
адами капиталдың сапалы өсуі. Бұл ең алдымен, білім беру мен денсаулық
сақтау - деген. Білім берудің жүйесін жаңғырту барасындағы осы бағыттың
екінші міндеті бойынша педагогтардың біліктілігін арттыратын
интеграцияланған орталықтардың жұмыстары туралы айтылған. Олай болса,
бүгінгі таңда жастарға әлемдік деңгейге сәйкес білім мен тәрбие беру, оның
рухани байлығы мен мәдениеттілігін, ойлауын, іскерлігін, төзімділігін,
сонымен қатар кәсіби біліктілігін арттыру өркениетті қоғамның міндеті болып
табылады.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беру
тұжырымдамасының негізгі мақсаты – білім беру жүйесінің барлық деңгейінде
қоғамның талаптарына сәйкес білімді, кәсіби біліктілігі жоғары тұлғаны
қалыптастырып, оларды бәсекеге қабілетті білім негіздерімен қаруландыру
және қазіргі қоғамның өзгерісіне сай алынған терең білімнің, кәсіби
дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін - өзі дамытуға және
таратуына және ұтымды, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға
қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру болып табылады [2].
Білім беру – аса күрделі әлеуметтік-экономикалық механизм. Қазіргі
таңда оны реформалаудың жолдары мен мәселелері де сан алуан. Осы орайда
елімізде қолға алынған білім беру жүйесін реформалау ісі осы саланың
экономикалық – ұйымдық, құқықтық, құрылымдық жақтарын түбегейлі өзгертуге
бағытталған біртұтас кешенді шаралармен тығыз байланысты. Білім беруде жаңа
үрдістің мән-мағынасы, сипаты мен бағыт-бағдарын айқындаушы дәйекті
факторлар:
- Қазақстан Республикасының тәуелсіз егеменді мемлекет болып
қалыптасуы;
- Экономиканың нарықтық моделін ұсынып, меншіктің басқа да түрлерін
дамыту;
- Ұлттық білім беру ісінің әлемдік білім жүйесіне кіруі болып отыр.
Қоғамның даму бағытында жан-жақты дамыған, сауатты, интеллектуалды,
креативті азамат тәрбиелеу мәселесі жүктеліп отыр. Мұндай мақсаттың баянды
болуы оқу-тәрбие жүйесі ретінде жас жеткіншектердің білімді, білікті
болуында оның жетекші іс-әрекетінің алатын орны ерекше.
Ойын психология саласында тұлғаның іс-әрекетінің бір түрі.Ойын ұғымының
мағынасы кең, әрістұрмыс пен мәдениеттің түрлі салаларын қамтиды. Бұрын
балалар ойыны мен актерлік ойын ретінде педагогика мен өнертанудың зерттеу
нысандары ғана болып санала, қазір ойын мәселесі психология, әлеуметтану,
мәдениеттану, әдебиеттану, т.б. салалардың көкейтесті мәселесіне айналып
отыр. Ойын арқылы оқушыны білім алуға, оқуға деген қызығушылығын арттыра
отырып тұлғаның танымдық іс-әрекетін дамуына ықпал етеді.
Ендеше, еліміздің әлемдік байланысқа шығуы ертеңгі болашағымыздың
тағдыры жас ұрпақтың бүгінгі білім мен тәрбиесіне байланыстылығы анық. Ол
жан-жақты білім алған, парасатты, интеллектуалды тұлғаны қалыптастыру,
олардың жан дүниесін әлемдік өркениетке сай рухани адамгершілік қасиеттерін
байыту, ұлттық дәстүрлердің озық өнегелерін ой-санасына орнықтыру - бүкіл
халық, ауыл-аймақ, отбасы, қоғамдық мекемелер мен орталықтар болып бірлесе
атқаратын аса жауапты міндет екені де белгілі. Ал, баланы жан-жақты дамыту
мен білім беру - ұзақ жылдарға созылатын, ізденімпазды талап ететін,
күрделі, әрі жауапты еңбек. Ал мұндай әрекетті баланың алғашқы іс-
әрекетінің түрі – ойын арқылы берілетіні анық.
Тұлғаның дамуы оның әлеуметтену нәтижесіндегі өзгеру процесі болып
табылады. Сондықтан оның танымдық белсенділігін өрістету, жан жақты
білімдермен қаруландыру олардың тұлға ретінде қалыптасуының маңызды
факторы. Олай болса, белсенділік – адамның қандайда бір нәрсеге қатысудағы
қуатты, қарқынды іс–әрекеті немесе іс–әрекет үстіндегі күй. Осы
іс–әрекеттердің, жалпы тіршіліктің барысында адам бойында: қарым–қатынас
жасау белсенділігі, таным белсенділігі, өзін–өзі тәрбиелеу, шығармашылық,
көркемдік белсенділіктері қалыптасып дамиды. Адамның іс–әрекеттерінің көп
түрлігіне байланысты: психикалық, физиологиялық, өндірістік, әлеуметтік,
тұлғалық, танымдық–көркемдік белсенділіктер бар. Аталған белсенділіктердің
педагогикалық–психологиялық негіздері: Ю.Н. Бабанский, И.Я. Лернер, М.Н.
Скаткин, Л.Я. Зорина, Қ,Б. Жарықбаев, С.М. Жақыпов, С.Қ. Бердібаева және
т.б. еңбектерінде зерттелген.
Ал танымдық белсенділік осындай мақсатқа жетуге бағытталған қабілеттің
көрінуі.Осындай қабілеттерді қалыптастыру мұғалімнің кәсіби іс-әрекетінің
нәтижесі. Қазіргі таңда ағылшын тілі мұғалімдерін даярлаудың нақты
мәселесін шешуге бағытталғанымен мектептің білім беру жүйесіндегі өзгеріске
жаңа инновациялық технология арқылы даярлау мәселесі екінші тілді үйрету
барысындағы олардың кәсіби білімі мен компетенттілігін қамтамасыз етеді.
Ендеше әр оқушының өмірлік қадамына жол ашудың ауыр салмағы мектеп
мұғалімінің шағына түседі. Сонымен қатар қазіргі замандағы ғылым мен
техниканың күрт дамуына қарай мамандардың да қоғамға сай, болашаққа
қабілетті, бейімді, икемді болу қажеттілігінен туып отыр.
Мемлекетімізге шет тілін білетін жоғарғы деңгейдегі мамандардың санын
арттыру мектеп қабырғасында басталуы тиіс. Шет тілі оның ішінде ағылшын
тілі қазіргі қоғам дамуында үлкен рөл атқарып отыр.
Сондықтан өскелең ұрпақты шетел тіліне оқытуда жаңа әдістерді ұтымды
қолдану оқытушының жас ұрпақтың тілге деген ынтасын, көзқарасын,
біліктілігін арттыру мақсатын ең алдымен қояды. Әрине, тілді меңгертуде әлі
де көптеген қиыншылықтар кездеседі. Соның бірі сөйлеу әрекеті. Ол негізінен
жеке тұлғаны түрлендіріп оқытудың жетіспеушілігінен туындайды. Тілді
меңгертудің негізі – танымдық іс–әрекетінің байланысын түрлі жаттығулар
арқылы дамытып, оқушымен жеке жұмыс дағдысын қалыптастыру.
Бастауыш сынып жасы шет тілін оқытуға өте қолайлы кезең, өйткені бұл
жастағы балалар тілдік құбылысты қабылдау қабілеттілігімен ерекшеленеді
және өзінің сөйлеу тәжірибесін, тіл құпияларын байқау қызығушылығы пайда
болады. Олар лезде берілген шағын материалды меңгеріп алып, оны өте жақсы
кері айтып бере алады. Бірақ ол ең алдымен өз ұлтының ана тілін толық және
дұрыс меңгеруі қажет. Сондықтан ана тілін толық меңгермейінше өзге тілді
қабылдау бастауыш сынып оқушысы үшін қиындық туғызуы мүмкін. Олай болса
шетел тілін меңгертуде ойын технологиясының рөлін ашу, оны оқу үрдісінде
тиімді қолдану жолдары мен психологиялық аспектілерін анықтау біздің
зерттеу жұмысымыздың өзекті мәселесі болып табылады.
Зерттеудің мақсаты - Ағылшын тілін меңгертуде ойын технологиясын
қолданудың психологиялық маңыздылығын теориялық мәселе тұрғысынан талдау
және тәжірибеде тиімді жолдарын анықтау.
Зерттеу нысаны – ойын технологиясы арқылы ағылшын тілін меңгерту
процесі.
Зерттеу пәні - ойынның ағылшын тілін меңгертудегі рөлі мен
психологиялық ерекшеліктері.
Зерттеу болжамы: оқушыларға ағылшын тілін оқытуда ойын технологиясы
мазмұны мен мақсатына қарай таңдалып, оны тиімді пайдаланса, екінші тілді
үйренуге деген олардың қызығушылығы мен белсенділігі артады, білімі мен
іскерлік дағдылары дамиды және тілдік қарым-қатынас біліктіліктері
қалыптасады, өйткені шетел тілін меңгертуде ойын тиімді психологиялық
қамтамасыз етеді.
Зерттеу міндеттері:
1. Оқу-тәрбие үрдісінде ойын технологиясының педагогикалық-
психологиялық мәнін талдау;
2. Екінші тілді меңгеруде танымдық белсенділікті қалыптастыруындағы
ойынның түрлері, оның тиімділігі мен психологиялық ерекшеліктерін айқындау;
3. Шетел тілін үйретуде ойын технологиясын қолдану жолдарын анықтау
бойынша тәжірибелік сынақтар жүргізу;
4. Ағылшын тілін меңгертуде ойын түрлерін іріктеп, оқу үрдісінде
қолдану барысына бейімдеу.
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша ғылыми-әдістемелік,
педагогикалық-психологиялық әдебиеттерге теориялық талдау жасау, оқу –
тәрбие үрдісінде ойын технологиясын қолданудың психологиялық ықпалын
диагностикалық зерттеу мен деректерді өңдеу әдістер.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізі: ойын элементтерін пайдалану
туралы А.Әбішева, А.Бәкірова, Ә.Бүркітбаев, А.С.Спиваковская, ойын мақсатын
талдау мен мәнін анықтау С.Қоныбекова, ойынды қолдану арқылы баланы
тәрбиелеу ерекшеліктері Д.Б.Эльконин, Е.В.Кутеев, танымдық іс-әрекет,
белсенділік, оқытудағы қиындықтарды жою туралы Х.Т Шерьязданова,. Л.К.
Ермекбаева, Н.Қ.Тоқсанбаева, Т.Тәжібаев, А.Алдамұратов, тілді дамыту мен
шет тілін меңгерудегі ойынның рөлі туралы Барбара Шварц, Д. Берген,
З.А.Кочкина, Т.Н. Ушакова және т.б. еңбектері қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы
1. Оқу-тәрбие үрдісінде ойын әрекетінің психологиялық-педагогикалық
негіздері теориялық талдау арқылы зерттелінді.
2. Ойын технологиясы арқылы екінші тілді меңгерудегі рөлі мен оқушының
танымдық белсенділігін қалыптастырудың тиімді жолдары анықталды.
3. Бастауыш сынып оқушыларының ағылшын тілін үйрену деңгейі
диагностикалық әдістер арқылы өлшеніп, көрсеткіштері сараланды.
4. Ойын арқылы ағылшын тілін меңгерудің арнайы бағдарламасы дайындалып,
психологиялық тиімділігі тәжірибеден өткізілді.
Зерттеудің теориялық мәнділігі: Педагогика және психология ғылымындағы
зерттеулерден ойынның бала дамуы мен қалыптасуындағы, оның оқу-тәрбие
үрдісінде қолдану маңызды мәселелердің бірі болып табылатындығы анықталды.
Ойынның ағылшын тілін меңгертудегі оны қолдану мақсаттары мен мотивтері
оның білімді меңгеруі үшін қажетті жағдай жасайтындығы сараланды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Шет тілін меңгертуге практикалық
көмек ретінде қолдану жолдары анықталып, оны оқу-тәрбие процесінде қолдану
ерекшеліктері ұсынылды.
Зерттеу нәтижелерi мен қорытындылары бастауыш сынып оқушыларының екінші
шет тілін мегеруін арттыру iсiнде пайдалануда тиімді нәтиже беретін
мүмкіндігі бар.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар: Ағылшын тілін ойын технологиясының
ықпалы негізінде меңгертудің өзіндік ерекшеліктері бар:
- ағылшын тілін меңгертуде ойын технологиясының ықпалын анықтау, тілді
үйрену қиындықтарын ұғынуы басқа да психологиялық ерекшеліктерінің
себептерімен де байланыстылығы анықталды;
- зерттеудің негізгі әдістерін іріктеу, талдау, өлшемдерін өңдеу оқу
үрдісінде ойынның тілді меңгеруге ықпал ету деңгейінде анықтауға болады;
- оқушының тілдік, когнитивті, шығармашылық қасиеттерін белсендіруді
ойын арқылы ұйымдастыру оның шетел тілін жылдам меңгеруіне ықпал жасайды;
- ойын көмегімен оқушының білімге деген мотивациясы мен қабілетін
көтеру психологиялық тұрғыдан ағылшын тілін меңгерудегі маңыздылығы артып,
тиімді болып табылады.
Зерттеу кезеңдері:
Бірінші кезеңде (IX-XII 2010 ж.) оқыту процесінде ойынды қолдану
туралы теориялар жинақталып, олар жан-жақты талданады, ерекшеліктері
анықталады. Зерттеу нәтижелері ғылыми мақалалар ретінде рәсімделіп, баспаға
ұсынылады.
Екінші кезеңде (I-V 2011 ж.) ағылшын тілін үйретуде ойынды оқу
процесінде қолдануды теориялық тұрғыда зерттеудің негізгі бағыттары
анықталды. Зерттеу нәтижелері курстық жұмыс ретінде өңделеді.
Үшінші кезеңде (ІХ 2011 –V 2012 ж.) ағылшын тілін үйретуде ойынды
қолданудың тиімді жолдары анықталды. Зерттеу жұмысы қорытындыланып,
рәсімделді және магистрлік диссертация қорғауға ұсынылды.
Зерттеу базасы. № 44 қазақ орта мектебі. 3 сынып оқушылары.
Зерттеу жұмысының талқылануы мен жариялануы. Зерттеу жұмысының
нәтижелері халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциялардың жинақтарында
жарық көрген.
Зерттеу жұмыстың құрылымы кіріспе, теориялық бөлім, практикалық бөлім,
қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
1. ОЙЫННЫҢ АҒЫЛШЫН ТІЛІН МЕҢГЕРТУДЕГІ ТЕОРИЯЛЫҚ МАЗМҰНЫ
1. Шет тілін меңгертуде ойын технологиясын қолдану жолдары мен
ерекшеліктері
Елбасы Н. Ә Назарбаев өскелең ұрпаққа білім беру мен тәрбиелеудің
сапасын уақыт талабы деңгейінде жетілдіру, пәннің ерекшелігіне қарай ғылыми
деңгейде, заманауи ақпараттық технологияларды қолдана отырып оқытудың жаңа
талаптарын қойып отыр. Білім беруді үздіксіз ақпараттық технология
жаңалықтарымен толықтырып отыру, елімізде білім беру сапасын арттырудың
басты бағыттарының бірі болып табылады.
Бүгінгі таңда еліміздің шетелдермен қарым-қатынасы нығайып, беделі
артып келеді. Сол себептен қазіргі заман талабына сай шетел тілінің пән
ретінде қажеттілігі күннен күнге өсіп отыр. Білім беру ұйымдарында
педагогтар оқушылардың шетел тілін оқыту барысында білім алуға негізделуін
қалыптастыруға итермелейтін әр түрлі әдістер қолданылуда.
Оқушылардың тілінің негізінде ағылшын тілін үйрету, олардың өз ойын
ауызша және жазбаша талапқа сай, еркін, байланыстыра сауатты баяндай білу
біліктерін дағдыландыру. Оқулықтарды өздігінен пайдалана білу, шығармашылық
іскерлік дағдылары мен қарым-қатынас ерекшеліктерін қалыптастыру, ғасырлар
бойы жаңа рухани мәдениетімен, білімімен қаруландыру және егеменді
еліміздің ұлттық мәдениетін, салт-дәстүрін оқушы бойынша сіңіре отырып
шетел тілін меңгерту. Ал оқушылар өзге тілді қазақ тілін жан-жақты
меңгергеннен кейн ғана бақа тілдердің мән-мағынасына, қасиетіне терең
үңілуге болады.
Білім беру - күрделі құрылымды, көпжақты оқу-тәрбие жүйе. Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында:
Жоғары білім берудің мақсаты - қоғамның жеке мемлекеттік және жеке
тұлғасының сапалы жоғары білім алуға деген мүдделерін қанағаттандыру әрбір
адамға оқытудың мазмұнын, нысанасын және мерзімдерін таңдауға кеңінен
мүмкіндік беру - делінген [2]. Елміздің алға қойған басты мақсаты
интеллектуалды, креативті және бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру.
2009-2010 оқу жылында қазақ және орыс мектептерінде шетел тілін оқыту
бағдарламасы ортаңғы және жоғары сыныптар бойынша 5-11 сыныптарда Қазақстан
Республикасының жалпы орта білім беретін мектептерге арналған Жалпыға
міндетті мемлекеттік білім стандарты негізінде Шетел тілі пәні Қазақстан
Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің 2009 жылдың 3-сәуіріндегі №160
бұйрығына сәйкес (1, 2, 3, 4, 5 қосымшалар бойынша), 2009 жылдың 14
мамырдағы №217 бұйрығының неігізінде дайындалған оқу бағдарламалары,
оқулықтар мен оқу-әдiстемелiк кешендер арқылы жүзеге асырылады.
Мектепте оқуға ерекше мән беру болашақ шетел тілі маманның өз бетiнше
iзденiп, шетел тiлiндегi кәсiпке байланысты мәндi ақпараттармен қарулануы,
оларды өзгертiп, түрлендiрiп өз пайдасына жарату сияқты атқаратын іс-
әрекеттерден тұрады. Оқудың алғашқы баспалдағы мектеп жағдайында берілетіні
анық, әрi оқу сөз әрекетiнiң басқа түрлерiнiң дамуына, қалыптасуына оң
ықпал етедi. Мектептерде шетел тiлдерiн оқыту барысында дамыту көзделедi.
Олар: ұғынып, өз бетінше ізденіп оқу, шығармашылық таныту.
Мектептің жоғары сыныптарында оқыту базалық бiлiм негiзiне сүйенедi.
Бұл бағытта бiлiм беру оқушылардың болашақ мамандығына бағдар беру мен iс
жүзiндегi әрекетiн нысана ете отырып, белгiлi бiр нәтиженi көздейдi. Ол
оқытудың мақсаты мен мiндетiне, талаптарына байланысты болады. Оның
негізігі мақсаты жан-жақты бiлiм берудi көздейдi, себебi мектептерде
адамзат тарихымен, мәдинетiмен ғана емес, адамның табиғатынан, болмысынан
да бiлiм, біліктер берiледi. Осы бағытта тіл үйрету, сөздік әрекетiнің
тиiмдi жақтарына ерекше көңiл бөлу (ауызша сөйлеуге баса көңiл бөлу, оқуға,
жазуға және тыңдап түсiнуге маңызды жағдай жасау т.б.) немесе әлеуметтiк
мәдени, лингвистикалық, грамматика т.с.с. ерекше назар аудару қажеттігі
қарастырылады.
Тілді меңгеруді үйрету мен оқытуда сөйлеу, тыңдап түсiну, оқу
талаптарымен қатар аударма және жазу техникасы бойынша арнайы бiлiктер
жоспарланып мiндеттi түрде берiледi. Тілді терең меңгерту бағытындағы
мектептерде оқу мен сөйлеу басты әрекет бола отырып, оқытудың тәрбиелiк,
бiлiмдік, дамытушылық мақсаттары төмендегiдей бөлімдерде нақтылана түседi:
• жаттығулардың негiзгi компоненттерiн меңгерту (жалпы дамытатын және
арнайы жаттығулардың кейбiр түрлерiн қоса);
• тілді қабілдауда оқушының саналы түрде қатынасы, өзiнiң болашақ
өмірінде шетел тiлдерiн күнделікті қажеттілікпен қолдана бiлу
икемділігін сезiнуге бағыттау;
• оқушының өз біліміне деген қажеттi жалпы мәдени ой-өрiсiн кеңейту;
• таным процесiнде оқушының ойлауы, есте сақтауы, тiл мәдениетi, сөйлеу
мәдениетiн дамыту;
• оқушыларды ауызша және жазбаша түрде тұрмыс тіршілігіне байланысты
өзара мәдени қарым-қатынас жасай бiлуге дайындау.
Білім беру жүйесін ұйымдастыру, оқушылардың өздігінен білімді меңгеру
әрекетіне жағдай жасау деп қарастыру керек. Оқу сабақтастығы, психологиялық
ахуал, педагог пен оқушы арасынд орнатылған ерекше карым-қатынас. Оқытушы
тілід үйретуде тек дайын білімді түсіндіріп коюшы, бақылаушы немесе
бағалаушы емес, танымдык іс-әрекетті ұйымдастыратын топтық жұмыстың
ұйтқысы. Тек осындай білім беру мен оқыту ғана оқушы интеллектісін дамытып,
оның творчествалық қабілетін қалптастыру.
Белгілі психолог В.Н.Мясищев пікірінше оқушы мен педагогтің бірлескен
іс-әрекеті, оқу-тәрбие үдерісінің мазмұнды, мәнерлі және әрекет
элементтері тек қана тіл немесе ым-ишара мен дене қозғалыстарында ғана
емес, қарым-қатынасқа қатысушылардың әрқайсысының көптеген ассоциялистік
байланыстарды көрсетумен де байланыстылығында [3]. Сондықтан білім беру
жүйесіндегі жаңа талаптар педагогтар бәсекеге қабілетті мамандарды
тәрбиелеу мен қалыптастыруды талап етсе, ең бірінші педагог осы міндетті
жүзеге асыруы үшін оның жеке басының дайындығы, сенімділік пен ұстамдылық,
жоғары қарым-қатынас мәдениеті, түрлі ситуацияларды басқара білуі т.б.
сияқты қасиеттер мен педагогикалық шешеберліктерді әсіресе шетел тілі
мұғалімдерінің меңгеруі тиіс.
Тіл және сөйлеу қарым–қатынасқа түсудің ең басты құралы. Сондықтан ол
педагогикалық үдерісте субъектілердің сөйлеу ерекшеліктерін сақтау өзара
байланыста мәнді де мазмұнды қарым–қатынасқа қол жеткізеді. Осы мәселе
төңірегінде белгілі ғалым Г.М.Андрееваның пікірінше, сөйлеу - бұл
коммуникацияның ең әмбебап құралы. Ал, коммуникативті ықпал ақпарат
алмасудың нәтижесі ретінде оны бағыттаушы адам, яғни коммуникатор мен оны
қабылдаушы адам, яғни реципиент кодификация және декодификацияның бірдей
немесе ұқсас жүйесіне ие болғанда ғана мүмкін болады [4]. Ал тілді
үйренудегі осындай өзара байланыс шетел тілін оқытуда тиімді әдістерді
қолдануды мақсат етеді.
Білім беру орындарында шетел тілі - ерекше пән. Басқа елдің тілін
игеруде оқушылар ұзақ үйрену жолынан өтеді. Ал мұғалім оқушылардың сол
әрекетті қиындықсыз меңгеруіне тікелей ықпал етеді. Күнделікті жаңа
сөздермен танысу және оны жаттау, аудармен сөздіктермен жұмыс,
грамматикалық конструкцияларды талдау т.б.
Баланың оқудағы негізгі психологиялық түрткісінің бірі – тілді үйренуге
деген қызығушылығы. Әрине пәнге деген қызығушылық болмаса, шет тілін
меңгеру оқушыға қиынға соғады. Ал оқушының қызығуы бір нәрсеге асыра зейін
қоюдан, оған құмартудан, соны үнемі ойлаудан көрініп отырады. Оқушы бойына
осындай пәнге деген қызығушылықты ұялату, әрине ең алдымен мұғалімнің
кәсіби педагогикалық шеберлігі мен психологиялық сауаттылығына байланысты
[5].
Оқушының жаңадан қабылдаған заттары мен түсініктерін талдау және
саралау мүмкіндіктері онда заттардың жекелеген тікелей қасиеттерін анықтау
мен айырудан гөрі күрделілеу қызмет түрінің қалыптасуымен байланысты. Ал
мектептегі оқу үдерісінде бақылау деп аталатын бұл іс–әрекет түрі
қалыптасады. Сабақ барысында оқушы қандай да бір пәннің жаңа материалдарын
қабылдау міндеттерін алып, ал одан кейін өзі де кең түрде тұжырымдайды.
Осының арқасында қабылдау арнайы жоспарланған мақсатқа бағытталады.
Сондықтан пән мұғалімі бұл құбылыстарды көру немесе есту әдістерін (олардың
қасиеттерін анықтау ережесі, қол көмегі мен көздің қимыл бағыттарын және
т.б.), бекітілген қасиеттерді жазу құралдарын оқушыларға үздіксіз көрсетіп
отырады. Ол түрлі әдіс–тәсілдерді қолданғанда ғана көздеген мақсатына жете
алады. Оқу үдеріс жұмысының жемісті болуы – оқушыда білімге деген
қызығушылықтың нәтижесі болып табылады [6]. Қызығушылықты келесі 3 маңызды
процес анықтайды:
1. Оқу материалының мазмұны мен жаңалықтар;
2. Оқытудың проблемалық сипаты, оқушылардың шығармашылық және
практикалық жұмыстарды өздігінен орындау, көрнекі құралдар мен
техникалық құралдар т.б. бұл оқудың әдістері мен формалары.
3. Педагог пен оқушылар арасындағы педагогикалық қарым-қатынастың
психологиялық ерекшеліктері. Сабақта мұғалім мен оқушылар
арасында үйлесімді педагогикалық қарым-қатынастың болуы,
мұғалімнің жағымды эмоциялық күйі, мейірімілігі, оқушылардың
бірін-бірі қолдауы, өзара жағымды байланысты ұйымдастыру.
Оқу үдерісіндегі технология ерекшелігі, оқу әрекетінің негізгі себебі
танымдық қызығушылығымен сипатталады. Ал білім беру оқу орындарында
көптеген нұсқауларды және оқытудың жаңа технологияларын пайдалануда. Бірақ,
кеңінен колданылатын жаңа технологиялар өзінің жүйелілігін, сонымен қатар
жүйелі ұйымдастырып, бір жақты топтастыруын қажет етеді [7]. Осы мәселені
кеңес зерттеушілері В.М.Максимова, Г.К.Селевко, А.Я.Савильев т.б.
еңбектерінде қарастырған.
Осы орайда оқудың жаңа технологиясын В.М. Максимова төмендегідей
топтастырған:
• Әр түрлі пәндік білімнің интеграциясы - интеграциялық технология;
• Құрылымды- логикалық технология;
• Ойын технологиясы;
• Психологиялық тренингтік технология;
• Ақпараттық-коммуникативтік технология;
• Диалогтік технология.
Қазіргі білім беруде жоғарыдағы оқуты технологияларын ұйымдастыру,
бұрынғы кезге қарағанда жекеленген, кеңейтілген және жүйеленіп, бір бағытқа
топтастырылған. Сол сияқты жоғары оқу орнындағы жаңа педагогикалық
технологияның жаңа жүйесін қалыптастыру бұл оқытушымен студенттің белсенді
іс-әрекетіне және олардың ұйымдастыру қабілетіне байланысты [8].
Ал Г.К.Селевконың еңбектеріндегі оқытуды ұйымдастыру мазмұны басқа
технологиялардың мазмұны және қолданылу тәсіліне ұқсас келеді. Олай болса
жаңа технологияларды талдай келе мынандай қорытынды жасауға болады: әр
мұғалімнің өзіндік кәсіби шығармашылығы педагогикалық үдерісте жарияланып
отыруы қажет, ал осыдан мынадай анықтама белгілі болады: жаңа
педагогикалық технология – ол педагогикалық үдерістің теориялық және
қолданбалы жақтарын қалыптастыратын, педагогтің және білім алушьның жеке
тұлғасын дамытуға әсер ететін олардың білім мен тұлғалық қасиетінң даму
нәтижесін байқауға, кезең бойынша өлшеу мен бағалауға болатын үрдісті
айтамыз [9].
Адамды өзінің таңдаған мамандығы бойынша жеткілікті кәсіби білім
қорымен қаруландыру және өз бетінше ойлауға үйрету мәселесі, егер оның
білім алуға ынта – жігері, құмарлығы, қызығушылығы, білімдерді меңгеру
әдістерін білуге құлқы болмаған жағдайда түпкілікті шешілуі мүмкін еместігі
оның ақыл–ой белсенділігін төмендетеді. Жаңа педагогикалық технологияны
таңдау критерийі туралы Н.Д.Хмель ұсынған келесі көрсеткішті қарастырамыз:
• теориялық және практикалық ойлау;
• зерттеушілердің әдістемелік ұстанымы;
• жүйелі бағалау;
• педагогикалық технология үдерісінің екі жақтылығы;
• алынған нәтижелердің диагностикасы;
• субъектіні зерттеу, оқу–тәрбие үдерістегі педагогикалық қарым-
қатынас;
• оқу–тәрбие үдерісінде шығармашылық технологияны қолдану.
Оқу-тәрбие үдерісі - бұл білім алушылардың бірлескен қызметі,
педагогтар мен психологтардың жетекшілігімен қоғамдық өмірге, кәсби
іс–әрекетке дайындық, рухани және мәдени білімді маманның бойына
қалыптастыру бағытында іске асатын әрекет.
Кез-келген білім беру жүйесінде педагогикалық үдеріс өзінің ішкі
біртұтас бірлігімен және біртұтас өзіндік ерекшеліктеріне байланысты
қиындықтар кездесуі мүмкін. Осы бойынша біртұтас білім беру жүйесі,
педагогтардың кәсіби қызметін және оның барлық жақтарын логикалық мазмұнда
көрсетеді. Олай болса, сабақ – мұғалім еңбегінің айнасы. Сондықтан шетел
тілі мұғалімдері қазіргі заман талабына сай жаңашыл, ізденімпаз, білікті,
еңбекқор болуын қажет етеді.
Шетел тілін оқытуда педагогикалық қарым-қатынасқа ерекше көңіл
бөлетін жайт ол мұғалімнің кәсби коммуникативтік іскерліктерін, ерік пен
жігерлілік қасиет ретінде қарастырып, мінез-құлығының, педагогикалық
іс–әрекетін қадағалау іскерлігі, ықылас көрсетуін, өзінің эмоциялық бақылай
білуін, оқушылардың жағымды көңілін таба білуін, оқушының бір қарағаннан
психологиялық жеке дара ерекшеліктерін айқындап, олармен дұрыс және
тартымды қатынас жасау іскерлігін және сөзбен, сөзсіз қатынас жасай білу
іскерліктер мен әдістерді тиімді пайдалану болып табылады [10]. Сондықтан
оқу–тәрбие үдерісінде жаңа технологиялар мен әдіс–тәсілдерді ұтымды
пайдалану қажет.
Олай болса оқыту әдісі дидактиканың негізгі бір құрамды бөлігі болып
табылады. Әдіс ұғымы гректің metodos деген cөзінен шыққан. Ол белгілі
ақиқатқа, шындыққа, мақсатқа жетудің жолдары деген мағынаны білдіреді. Әдіс
– оқу–тәрбие барысында мұғалім мен оқушының ынтымақтаса еңбектену
нәтижесінде қойылған, мақсатқа жетуін реттейтін тәсіл. Оқыту әдісінің
көмегімен оқушы белгілі деңгейдегі білімді, іскерлік әрекеттің біліктерін,
дағдысын игереді, дүниетанымын қалыптастырып, қабілетін өрістетеді. Ал
оқыту барысында әдісті таңдайтын және оны нақты әрекетке айналдырадын –
мұғалім. Олай болса, оқыту әдістері – оқытудың мақсат-міндеттеріне сай
оның мазмұнын оқушыларға меңгертуде педагог пен оқушылардың қолданатын амал-
тәсілдері мен құралдарының жиынтығы болып табылады.
Ал оқыту әдісінің атқаратын қызметі - білім беруде тиісті жопарланған
мақсатқа жету, ал мақсатқа жету мұғалімнің шеберлігіне, білімдарлығына, оқу
процесін ұйымдастыра алуына, оқушыларды ынталандыра алуына байланысты.
Қолданылатын әдістің барлығы оқыту процесін тиімді ұйымдастыруға
бағытталып, оқушының өз бетінше ізденіп, білім алуын, пайдалы әрекеттеніп,
еңбектене білуін қамтамасыз етуге тиіс. Сонымен адамзат дамуының тарихында
өте көп әр түрлі оқу әдістері пайда болып, жаңарып отырған. Сол себепті,
бұл берілген мақалада бірнеше шет тілі пәнінде қолданылатын әдістер
қарастырылады. Түрлі әдістерді оқу барысында қолдану мұғалімге оқушыларды
оқытуда ғана емес, сонымен оларды тәрбиелеуге де көмектесе алады.
Келесі оқу–тәрбие үдерісінде кеңінен қолданып жүрген әдіс - жобалау
әдісі. Бұл әдісті белгілі философ Джон Дью мен шәкірті Килпатрик жасап,
алғаш рет АҚШ-та қолданыла бастаған. Бұл жоба әдісінде зерттелетін, шешімін
таппаған проблемалар (мәселелер) қарастырылады. Бұл оқушының жеке немесе
топтағы ұйымдасқан, іздеуге, зерттеуге бағытталған іс-әрекеті.
Жобалау әдісінің бірнеше түрі бар:
Бріншіден, зерттеу жобалары – бұл жақсы ойластырылған құрылым,
мақсаттар, зерттеудің өзектілігі, нәтижелер, жаңалық көздерінің белгіленуі
талап етіледі.
Екіншіден, шығармашылық жобалар – бұл жерде шыққан нәтижелер
бейнетаспа, альбом, репортаж күйінде безендіріледі (әзірленеді).
Үшіншіден, рөлдік ойындық жобалар – жобаға қытысушылар өздеріне
бекітілген рөлдерді ойнау керек. Мысалы: олар әдеби кейіпкерлер, ойдан
шығарылған адамдар болуы мүмкін.
Төртіншіден, коммуникативті ақпараттық жобалар – белгілі бір объекті
мен құбылысқа қатысты ақпататтар жинауға бағытталған.
Бесіншіден, зерттеу жобасында оқушылар әр түрлі өмір жағдайларының
сипатында болып, қиындықтарға кездескенмен, кейін олар берілген мақсатқа
тек инстинк, - сезім, әрекет арқылы ғана жете алады. Ал нәтижеге жету –
оқушының өз бетімен ойлауға, мәселені шешуге, болжауға және оның себеп-
салдарына байланысты.
Алтыншыдан, шығармашылық жобада, шыққан нәтижелерді безендіруде
ұқыптылығы, сұлулыққа деген сезімі, эстетикалық талғамы, жинақылығы, ойлау
қабілеті дамиды. Яғни оның жасаған дизайны көпшіліктің назарына ие болуы
керек.
Жетіншіден, рөлдік ойындар оқушының ойлау, сөйлеу, қарым-қатынас
қабілеттерін дамытады. Белгілі бір рөлді сомдағанда балалар сөйлеуга,
сұрауға, анықтауға, дәлелдеуге, бір нәрсені айтауға талпынады. Әсіресе ұяң,
тұйық мінезді оқушыларды сөйлетіп қана қоймай, сенімсіздікті жеңуге
көмектеседі. Сонымен қатар рөлдік ойын оқушыны өз бетімен әрекет етуге,
белсенділікке топпен араласуға тәрбиелейді. Ал соңғы жобада оқушылар өз
бетімен ізденуге, зерттеуге, анықтауға, білімін үнемі нығайтып отыруға
үйренеді.
Ал осы мәселесі көлемінде Е.М. Борисованың пікірінше жоба әдісінде
оқушылар келесі қабілеттерді меңгереді, олар:
- алған теориялық білімдерін, тәжірибеде көрсе алуға үйренеді.
- өз бетімен топта шығармашылық жұмыспен айналыса алады.
- өз бетінше маңызды ақпарат жинай алады.
- жеке даралық қабілеттері назарға алынады.
- жоба шеңберінде берілген тапсырмаға жеке және топтық белсенді
жауапкершіліктері артады.
- топпен, мұғаліммен педагогикалық қарым қатынасы нығаяды.
Екінші грамматикалық – аудару әдісі. Бұл Grammar-translational
method термині . Бұл әдісте мұғалім, ең алдымен нақты грамматикалық схема
(тақырып) таңдап алады, содан кейін осы тақырыпқа сәйкес текстер, одан жеке
сөйлемдер алынып, олар соңында шет тілінен ана тіліне, ана тілінен шет
тіліне аударылады. Бұл әдістің ерекшелігі, грамматиканы жоғары деңгейде
меңгеруге көмектеседі. Бірақ кемшілігі оқушы өз ойын ашып айта алмайды және
сөйлей алмайды, тек кейбір ережелерге қатысты жай ғана сөздерді
құрастырады.
Үшінші әдіс – silent way (үнсіздік әдісі) Бұл әдісті мұғалім сабақта
қолданғанда, алғашында мүлдем сөйлемейді. Тек үнсіздік қалпында болады.
Мұнда мұғалім түрлі-түсті кестелерді қолданады. Кестедегі әрбір түс немесе
символ белгілі бір дыбысты білдіреді. Мысалы, cat деген сөзді айту үшін,
мұғалім алдымен с дыбысты білдіретін тор көзді көрсетеді, содан кейін ә
дыбысты білдіретін торкөздерді, осылай жалғаса береді. Яғни, жаңа сөздерді
ұсынады, оқушыларға таныстырады.
Бұл әдістің артықшылығы, менің ойымша оқушының көру және есте сақтау
қабілеттері жақсы дамып артады. Оқушылардың белсенділігі артады, мұғалім еш
кедергі жасамайды.
Төртінші әдіс - Total physical response- (физикалық жауап қату
әдісі). Мұнда керісінше, оқушы басында ешнәрсе айтпайды. Шамамен, алғашында
20 сабақтарда оқушы тек шет тіліндегі сөздерді, сөйлемдерді үнемі тыңдап
отырады, бір нәрсе оқиды, бірақ өзі үйреніп жатқан шет тілінде бір сөз
айтпайды. Содан кейін өз уақыты келгенде, естіген немесе оқыған нәрселеріне
жауап қайтара алу керек.- тек іс-әрекет арқылы жауап қайтару. Ең алдымен
физикалық іс-әрекеттерге қатысты сөздер алынады. Мысалы: sit down -
(отыр) сөзін естігенде оқушы отырады, come to the board - (тақтаға шық)
деген сөйлемде тақтаға шығады. Осылай өзіне көп ақпарат жинағаннан кейін,
бірнәрсе айтуға, сөйлеуге дайын болады. Бұл әдістің артықшылығы мұнда оқушы
өзін ыңғайлы сезінеді және барлық ақпаратты өзі арқылы өткізеді.
Жоғарыда айтылып кеткен әдістердің барлығы өткен ғасырдың ортасы мен
аяғында қолданылған. Әр әдіс өзінің артықшылығымен ерекшелінеді.
Кейбіреулері жаңарып, қазірде сабақ барысында қолданылуда.
Шетел тілін оқытуда мұғалімге ең қиын тиетіні оқушыларды таңдап
түсінуге дағдыландыру. Оқушы күнде өзіне сабақ беріп жүрген мұғалімнің
сөйлеген сөзін, даусын түсініп, дағдыланып, үйреніп қалады, ал шет елдікпен
сөйлесе қалғанда бірден түсіну қиынға түседі. Осындай жағдайды болдырмау
үшін мұғалім қазіргі заманға сай компьютер технологиясын қолданғаны дұрыс.
Яғни, компьютерге алдын-ала енгізілген немесе СD дискіге жазылған түрлі
жаттығуларды, мәтіндерді, түрлі әндер мен жаңылтпаштарды, мақал-мәтелдерді
мақсатты түрде тыңдатып, түсіну дағдыларын жан-жақты қалыптастыру қажет
[11].
Шетел тілін үйрену барысында техникалық құралдар мен әдістерді қатар,
кещенді түрде қолданған жағдайда ғана ойдағыдай білім нәтижесіне қол
жеткізуге болады.
– Кітаппен жұмыс істеу әдісінде, электронды оқулық көмекке келеді.
– Білімді, білік және дағдыны жетілдіру мен бекіту оқыту
әдістерінде, компьютерде алдын ала енгізілген бағдарлама бойынша
жұмыс жасауға болады. (түрлі жаттығулар, вариантты жаттығулар,
түсінік беретін жаттығулар) [12].
Төменде берілген басқа да әдістерді мұғалім ақпараттық-техникалық
құралдармен қатар қолдана алады:
1. Сөздік әдісі
2. Көрнекілік әдісі
3. Танымдылық ойындар әдісі
4. Инновациялық әдіс
5. Иллюстрация әдісі т.б.
Тиімді технологиялар, мәтінмен жұмыс істеу, ән үйрету, жобалап оқыту,
бейне материалдармен жұмыс істеу, жаңа әдістерді пайдаланудағы мақсаты –
шет тілінің мәртебесін жоғары деңгейге көтеру. Оқушыларға сапалы да терең
білім беру, олардың ойлау дағдыларын жетілдіріп, еркін сөйлеуге үйрету.
Әр түрлі оқу әдістерді қолдану оқушылардың пәнге қызығушылығын
арттырады, олардың сабақ үстінде маужырап, ұйықтап, іш пісуіне жол
бермейді. Сонымен танымал педагогтардың бірі Гербердтің: Скука – враг
преподавания деген сөзімен келіспеуге болмайды. Шындығында, оқушылардың
білімге қызығушылығы – жақсы үлгерімнің белгісі болып саналады.
Осы орайда, В.А. Кан-Каликтің айтуынша мұғалімнің сабаққа
коммуникативтік тұрғыда дайындығы, педагогикалық қарым-қатынастың маңызды
құрамдас бөлігі болып саналады, сондықтан да оны жүзеге асырудың
технологиясын жасай отырып, мына нұсқауларды береді:
• Сабақ өткізілетін нақтылы топты, сыныпты көз алдына елестету;
• Осының алдына топпен қандай қарым-қатынас орныққанын, әсіресе,
жағымды жағын одан әрі дамытуға талпыныңыз да, жағымсызын кедергі
келтірмеу үшін ұмытыңыз;
• Нақтылы топпен қарым-қатынастың қандай түрі қолайлы, бүгінгі сабаққа
ол сәйкес келе ме, жоқ па, осыны ескеріңіз;
• Топ бүгін сізді, оқу материалын қалай қабылдайтындығын көз алдыңызға
елестетініз;
• Педагогикалық қарым-қатынастың өзіңізге тән стилін сабақта қойылатын
білім беру, дамыту, тәрбиелік мақсаттармен ұштастырып, олардың
тұтастығын сақтаңыз;
• Сабақтың бөліктерін жоспарлай отырып, оларды жүзеге асырудың жалпы
психологиялық ахуалын елестетіңіз;
• Оқушылармен бұрынғы жеке-дара қарым-қатынасты еске түсіріп, балаға
деген психологиялық әсер етудің стереотиптерінен аулақ болыңыз;
• Сабақта болатын қарым-қатынас ахуалын алдын ала сезінсеңіз, өзіңізге
деген сеніміңіз де артады.
Оқыту процесінде әдістер өте көп, әрі алуан түрлі және олар ескірмейді.
Шебер мұғалім кез келген әдісті заманға сай түрлендіріп, сабақты тиімді
қолданып, оқушылардың қызығушылығын арттыра алады. Ал әдістің тиімді
қолданылуы шет тілі мұғалімінің кәсіби біліктілігі мен шеберлігін,
коммуникативті компетенттілігін талап етеді.
Интерактивтік оқу технологиясы (ИОТ) – деп нәтижесінде оқу әрекеті
барысында олардың өзара мотивациялық, инетеллектуалдық, эмоциялық және
басқада жақтарынан жетістіктерге жетуді сезіну ситуациясын тудыра алатын,
оқушыларға педагогикалық әсерлі танымдық қарым-қатынас құруға кепілдік
беретін, мұғалім мен оқушының іс әрекетін оқу ойындары түрінде ұйымдастыру
тәсілдерін айтамыз [12].
ИОТ-сын қолданатын оқыту процесінің құрылымында мына кезеңдерді бөліп
көрсетуге болады:
Бағыттау. Ойынға қатысушылар мен эксперттерді дайындау кезеңі. Мұғалім
жұмыс тәртібін ұсынады, оқушылармен бірге сабақтың басты мақсаты мен
тапсырмаларын жасайды, оқу проблемасын құрастырады.
Ойын-сабақты өткізуге дайындық. Бұл ситуация, нұсқаулар, қойылымдар мен
басқа да материалдарды оқыту кезеңі. Мұғалім сценарий жасайды, ойын
тапсырмаларына, ережесіне, ролдерге, ойын бөлімдеріне, ұпай санау тәртібіне
(ойын таблосы құрылады) тоқталады. Оқушылар қосымша ақпарат жинайды,
мұғаліммен ақылдасады, ойын барысы және мазмұны туралы өзара талқылайды.
Ойынды өткізу. Бұл кезеңде ойын процесінің өзі жүзеге асады. Ойын
басталғаннан кейін ешкімнің оған араласуға және бағытын өзгертуге қақысы
жоқ. Тек жүргізуші ғана қатысушының әрекетін бағыттап отырады, егер ол
бастапқы мақсаттан ауытқып бара жатса. Мұғалім ойынды бастағаннан кейін,
аса қажет болмаса оған қатынаспауы керек. Бұл жерде мұғалімнің міндеті;
ойын әрекеттерін, нәтижелерін, ұпай санауды бақылау және түсініспеушілік
болған жағдайда түсіндіру, оқушылардың сұрағына жауап беру немесе өтініш
бойынша оның жұмысына көмектесу.
Ойынды талқылау. Ойын нәтижесін талдау, талқылау және бағалау кезеңі.
Мұғалім талқылау жүргізеді, оның барысында эксперттер сөйлейді, қатысушылар
өз пікірлерін айтады, өз поязицияларын және шешімдерін қорғайды, қорытынды
жасайды, таңғалыстарын айтады, ойын барысында туындаған қиындықтары, идеясы
туралы әңгімелейді.
Оқытудың теледидарлық құралдарына кабельдік немесе спутниктік
теледидардың көмегімен ұжыммен немесе жеке қолданатын бейне лекциялар,
сондай-ақ интерактивтік режимдегі теледидар сабақтары жатады.
Оқу процесін басқару және білім алушыларға дидактикалық материалдарды
жеткізіп беру үшін көліктік және ақпараттық коммуникациялар, сондай-ақ
автоматтандырылған құжат айналымы жүйесі кіретін мамандандырылған
бағдарламалық қамтамасыз ету, білімнің әлектрондық банкілері және оқытудың
интерактивтік мультимедиалық құралдары қолданылады.
ИОТ-сын пайдалану әр оқушының іс-әрекетін сабақтастыруға (өзара
әсерлесудің бүтіндей жүйесі пайда болады: мұғалім – оқушы, мұғалім – сынып,
оқушылар – сынып, оқушылар-оқушылар, топ – топ, топ- оқушы), оның оқу
әрекетін және тұлғалар арасындағы танымдық қатынастарын байланыстыруға
мүмкіндік береді.
Интерактивті оқыту моделін пайдалану - өмірлік ситуацияларды
моделдеуді, ролдік ойындарды қолдануды, мәселені бірлесіп шешуді
қарастырады. Оқу процесінің қандайда бір қатысушысын немесе идеяны (яғни,
жақсы оқитындарға ғана назар аудару сияқты) ерекшелеуді шектейді. Бұл
моделге адамгершілікпен, демократиялық жолмен келуді үйретеді.
Инновациялык үлгідегі оқу орындарының қызметіндегі жаңартуға негіз
болатын біздің тәжірибеміздегі басты негіздерді атап кеткіміз келеді. Бұл
негіздердің жаңа заң бойынша білім_ беру саласындағы мемлекетіміздің сая-
сатында басшылыққа алынғанына біз қуаныштымыз.
1 .Демократияландыру: орталыққа тәуелділікті жою, басқару процесіне
қатысушылардьщ барлығының арасындағы құқық, өкілеттілік және
жауапкерішілікті бөлісу;
2.1згілендіру: әр жеке тұлғаның мәдени-білімділік қажеттіліктерін жеке
кұндылықтар бағытына сәйкес қанағаттандыру; білім деңгейінің, сапасы-ның,
бағыттылығының, оны меңгеру тәсілін, сипатын және түрлерін таңдаудың құқы
мен еркіндігі. Оқушы жеке басына оқу процесінің қайтадан бағдар беруі.
З.Білім беру бағдарламаларында бүкіл жүйені ізгілендіру құралы ретінде
гуманитарландыру. Бұл оқытудың біртұтастығын, реттілігін, жалғастылығын
және алдын-алушылық сипатын қамтамасыз ететіндей міндетті және таңдап
алынған пәндердің өзара қатынастылығ мен сәйкестілігі, оқу бағдарламалары
және оқу ақпаратының қажетті құрылымын, оқытудың дұрыс дидактикалық
көзқарастарын, әдіс-тәсілдері мен технологияларын білдіреді;
4. Дифференциалды (жеке даралық) ұтқырлық және даму білім беру
бағдарламаларының білім беруші мекемелердің сан алуандығына көп-деңгейлік,
көпсалалык, көпфункциялықты алдын-ала болжап көрсетеді;
5. Білім берудің жүйелілігі — әр алуан түрдегі кез-келген сатыдағы, кез-
келген деңгейдегі үздіксіз білім беруге мүмкіндік туғызу;
б.Мемлекеттік мекемелердің сапалық өсуі мен дамуына және жаңа үлгідегі
элитарлық (тандаулы) мемлекеттік емес мекемелердің ашылғанын қолдау мен
ынталандыру;
Оқу үдерісінде педагогикалық жаңа технология және инновация ғылым мен
білімнің дамуында әдіс тәсілдер жан жақты қолданылады. Ал, Инновация
латын тілінен шыққан, аудармасында: жаңарту, жаңалык, өзгеріс деген
мағынамен сипатталады.
Шетел тілін үйрету мамандары оқыту технологиясының үш кезеңінен
тұратынын көрсетті. Алғашқы кезеңде шетел тілі педагогы бірде-бір көмекші
құрал-жабдықсыз ауызша оқыту арқылы оқушыға білім берген. А.Талызина
пікірінше, бұл кезде – оқыту технологиясының қызметін адамдардың тұрмыстық
тәжірибесі атқарған. Екінші кезеңде – кітап басып шығару игерілген соң
оқыту технологиясы елеулі өзгеріске түсті, адамдарға әр түрлі дидактикалық
материалдар мен көрнекіліктер қолданылды.
Оқыту технологиясы терминін алғаш рет АҚШ ғалымдары қолдана бастады.
Польша елінің белгілі дидакторы У.Куписевич пен Ф.Янушкевич оқыту
технологиясы жалпы дидактиканың бір бөлігі ретінде оқытудың ең оңтайлы
жолын анықтайтынын терең түсіну керектігін қолдады.
Оқыту технологиясындағы оқыту мен оқыту қызметтері, оқыту әдістері мен
тәсілдері оқытудың формасы мен техникалық құралдары арқылы байланысып
жатады және бірігіп, тоғысып кетеді.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, мәліметтер ағыны күшейген ХХІ
ғасырда жан-жақты дамыған шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру мектептің
басты міндеті болып отыр.
Дәстүрлі оқыту әдістемесінің білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде
толық меңгеруге кепілдік бермейтінін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр.
Сондықтан, жаңартылған әдістемелік жүйесінің оқыту процесінде іске асуы
үшін оны технологияландыру қажеттігі туындады.
Бұл кезеңде де оқыту технологиясы үлкен өзгеріске душар болып отыр.
Мұғалімдер мен оқушылар әр түрлі дидактикалық материалдармен қоса оқытудың
техникалық құралдары жәрдемге келді. Қазір және болашақта білім беру
саласына ғылыми-техникалық революция толық еніп, оқытудың мазмұнына
технологиясына зор ықпалын тигізетіні даусыз.
Ал инновация термині ғылымға ХІХ ғасырда енді ХХ ғасырдың екінші
жартысында инновация әлеуметтік өзгерістердің жалпы үрдісінің сатысы
ретінде қаралып, оның негізгі элементтері атап көрсетілді:
жаңашылдық,жаңашыл,бағалаушыла р.Оқу тәрбие үдерісінің сындарлы,
өзгермелі мерзімін қандай да бір жаңа енгізілімдерге сәйкес
бағалаушылардың іс-әрекетіндегі өзгерістер құрайды [14].
Кез-келген оқу орны өз дамуында үш түрлі кезеңнен өткен. Олар:
Қалыптастырушы, ол жаңа топтыө құрылым, жаңа оқу орнында құрылған кезеңі;
Жұмыс жүргізу, ол оқу үдерісінің дәстүрлі бағдарламалары, оқулықтардың
жаңа педагогикалық технологиялары негізінде құрылған;
3. Даму, ол білім беру мен оқытудың осы уақытқа дейінгі
мазмұны мен жаңа педагогикалық технологиялар оқу орнының жаңа мақсат,
талабымен, оқушылар жеке басы мен қоғамның қажеттіліктерінің өзгерістеріне
байланысты;
Қәзіргі білім беру оқу орындарында басқару нысаны оқу-тәрбие үдерісі
болып есептеледі. Ал, дамушы оқу орындарында оның, яғни оқу-тәрбие
үдерісінің мақсаттары, мазмұны, құрылымы мен әдістері жене формалары
болады. Нақты алғанда, кез-келген инновациялық процестің объектісі балалар,
біздің білімгеріміз болып табылады, сондықтан жоғары оқу орыны әрбір
инновациялык процесс басқаруды қажет етеді.
Инновация, жаңалықтар және жаңаша енгізулер өз дамуы циклында белгілі
бір өмірлік сатыларды бастан кешеді: жаңа идеяның пайда болуы, мақсат
көздеушілік, жаңа идеяны өзірлеу, жаңаны іске асыру, тарату және оиың
бәсеңдеуі, тоқтаталуы инновацияның өз дамуындағы өмірлік сатылары жаңалықты
игеруші ұжымның даму сатыларымен тығыз байланысты. Ииновациялык үдеріске
кіріскен ұжым өз дамуының бірнеше сатыларынан өтеді.
Іс - әрекеттің жеке тұлға дамуындағы ерекшеліктері әрекетінің
нәтижесінен көрінеді. Оқу, еңбек, ойын – адамның дамып жетілуіндегі және
қажеттіліктерін өтеудегі негізгі әрекет түрлері. Сол әрекеттердің жас
ерекшелігіне сай орындалуы да өзіндік іс -әрекетті бағалаудың нәтижесі.
Өзін өзі бағалау арқылы орындалатын әрекеттің мақсаты мен міндетіне
байланысты [15].
Оқушыларда оқуға деген, міндеті және жауапкершілікті тәрбиелеу үшін
оқытушының қызметіне төмендегідей тәсілдерді ұсынуға болады:
оқудың қоғам және жеке тұлға үшін мәнін оқушыға жеткізе білу;
ғылым жетістіктеріне сүйенген еңбектің қаншалықты тиімді екенін көрсету;
• оқушыны білім алу жолында жігерлілігін және қажырлылығын шындауға
үйрету
Оқу әрекетінің құрылымы, мазмұны туралы теориялық ұғымдардың
дұрыстығын бағалау үшін және оқыту нәтижелерін тексеріп-бақылау мақсатында
түрлі диагностикалық әдістер қолданылады. Оларды шартты түрде үш топқа
бөлуге болады.
1. Оқыту әрекетінің жекелеген бөліктерінің қалыптасқандығын анықтайтын
әдістер: моделдеу әрекеті.
2. Тексеру және бағалау әрекеті.
3. Бастауыш мектеп оқушыларының теориялық және практикалық ойлау
процестерінің жекелеген бөліктерінің тәжірибелік оқытуда дамытушылық
әсерінің көрсеткіштері бойынша бағалау әдістері
Бұл диагностикалық әдістер тобының көп бөлігі абстрактілі материалда
жасалды.
Соңғы жылдары оқу әрекетінің тұжырымдамасы шеңберінде теориялық
білімнің сапалы сипаты және олардың диагностикалық әдістері жайлы
проблеманы шешу жұмыстары жасалып келеді. Мұндай зерттеулердің жалпы
методологиялық сипаты: бұларда білім оқу-танымдық әрекеттер тілінде
суреттеледі де, білімді тудырады әрі жүзеге асырады. Оқу әрекеттерінің
арнаулы сипаты пәнге ерекшелігіне - ғылыми, теориялық пән байланысты.
Оқытудың мәселелері мен мағынасының қолданылу тиімділігінің
арасындағы заңды байланыстарынан шығатын аталған дидактикалық
принциптері оқытудың мән-мағынасын жетілдірудің келесі жолдарын атап
көрсетеді:
- білім берудің біртұтастығын сақтай отырып оқытылатын пәндердің
басты және маңызды мәселелерін бөліп, мағынасын жетілдіру;
- тек оқушылардың біліміне ғана емес, сонымен қатар өз бетінше
білімдерін тез толықтыра алатындай, ғылыми және саяси ақпараттар ағынында
дұрыс бағдар жасайтындай, оқулықтармен жұмыс істей білу дағдылары мен
шеберліктеріне да баса назар аудару қажет;
- оқытуда пәнаралық байланыстың мағыналылығын арттыру;
- оқытудың мағынасына өздігінен білімін толықтыру
дағдыларын қалыптастыратын мәселелі-ізденуші жолдарын қолдану;
оқыту үшін әртүрлі ынталандыру тәсілдерін қолдану;
үлгермеушіліктің алдын-алу мақсатында дифференциалданған
тапсырмалар мен жаттығулардың мағыналығын арттыру;
- оқу процесін компьютерлеу жалпылайтын және жүйелілейтін көрнекі
құралдар мен техникалық жабдықтардың алатын орнын көтеру;
- оқушылардың білімін бақылауды жетілдіру, олардың оқу-ғылыми және
коғамдық қызметтерін бірыңғай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І ОЙЫННЫҢ АҒЫЛШЫН ТІЛІН МЕҢГЕРТУДЕГІ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГҢЗДЕРІ
1. Шет тілін меңгертуде ойын технологиясын қолдану жолдары мен
ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Ойын арқылы шет тілін меңгерту жұмысын ұйымдастыру тиімділігін
анықтау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...25
1.3 Оқушыларға ағылшын тілін меңгертуде ойынды қолданудың
психологиялық
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...43
ІІ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ АҒЫЛШЫН ТІЛІН МЕҢГЕРТУДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ
ЭКСПЕРИМЕНТІНІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ.
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының ағылшын тілін меңгеру диагностикасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..52
2.2 Ойын арқылы ағылшын тілін меңгертудегі қалыптастыру
жұмысын ұйымдастыру бағдарламасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
2.3 Зерттеу нәтижелерін сараптау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...79
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..9 0
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .92
ҚОСЫМШАЛАР
К І Р І С П Е
Зерттеудің өзектілігі.
Әлемдік байланысқа шығу мақсатында 2700-ден астам ұлттардың ішінен
ағылшын тілінің қатынас құралы ретінде қолданылуы біздің еліміздің қазақ
тілін толық әдеби нормада меңгеріп, ағылшын тілін еркін үйреніп сөйлеулерін
талап етеді. Ал еліміздің үздік 50 елдің қатарына қосылу мақсатында ағылшын
тілінде ауызекі сөйлесіп, түсінісе білу негізгі мәселе болып отыр. Олай
болса шетел тілін білу өмір талабы.
Президенттің Қазақстан халқына 2007 жылдың 28 - ақпандағы Жаңа
әлемдегі жаңа Қазақстан Жолдауында Білім беру реформасы табысының басты
өлшемі –тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген азаматы әлемнің
кез келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып
табылады. Біз бүкіл елімізде әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім
беру қызметіне қол жеткізуге тиіспіз - деп атап көрсетті [1]. Сонымен
қатар ... ... . Қазақстан халқына Жолдауының жетінші бағытында Қазақстанда
адами капиталдың сапалы өсуі. Бұл ең алдымен, білім беру мен денсаулық
сақтау - деген. Білім берудің жүйесін жаңғырту барасындағы осы бағыттың
екінші міндеті бойынша педагогтардың біліктілігін арттыратын
интеграцияланған орталықтардың жұмыстары туралы айтылған. Олай болса,
бүгінгі таңда жастарға әлемдік деңгейге сәйкес білім мен тәрбие беру, оның
рухани байлығы мен мәдениеттілігін, ойлауын, іскерлігін, төзімділігін,
сонымен қатар кәсіби біліктілігін арттыру өркениетті қоғамның міндеті болып
табылады.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беру
тұжырымдамасының негізгі мақсаты – білім беру жүйесінің барлық деңгейінде
қоғамның талаптарына сәйкес білімді, кәсіби біліктілігі жоғары тұлғаны
қалыптастырып, оларды бәсекеге қабілетті білім негіздерімен қаруландыру
және қазіргі қоғамның өзгерісіне сай алынған терең білімнің, кәсіби
дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін - өзі дамытуға және
таратуына және ұтымды, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға
қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру болып табылады [2].
Білім беру – аса күрделі әлеуметтік-экономикалық механизм. Қазіргі
таңда оны реформалаудың жолдары мен мәселелері де сан алуан. Осы орайда
елімізде қолға алынған білім беру жүйесін реформалау ісі осы саланың
экономикалық – ұйымдық, құқықтық, құрылымдық жақтарын түбегейлі өзгертуге
бағытталған біртұтас кешенді шаралармен тығыз байланысты. Білім беруде жаңа
үрдістің мән-мағынасы, сипаты мен бағыт-бағдарын айқындаушы дәйекті
факторлар:
- Қазақстан Республикасының тәуелсіз егеменді мемлекет болып
қалыптасуы;
- Экономиканың нарықтық моделін ұсынып, меншіктің басқа да түрлерін
дамыту;
- Ұлттық білім беру ісінің әлемдік білім жүйесіне кіруі болып отыр.
Қоғамның даму бағытында жан-жақты дамыған, сауатты, интеллектуалды,
креативті азамат тәрбиелеу мәселесі жүктеліп отыр. Мұндай мақсаттың баянды
болуы оқу-тәрбие жүйесі ретінде жас жеткіншектердің білімді, білікті
болуында оның жетекші іс-әрекетінің алатын орны ерекше.
Ойын психология саласында тұлғаның іс-әрекетінің бір түрі.Ойын ұғымының
мағынасы кең, әрістұрмыс пен мәдениеттің түрлі салаларын қамтиды. Бұрын
балалар ойыны мен актерлік ойын ретінде педагогика мен өнертанудың зерттеу
нысандары ғана болып санала, қазір ойын мәселесі психология, әлеуметтану,
мәдениеттану, әдебиеттану, т.б. салалардың көкейтесті мәселесіне айналып
отыр. Ойын арқылы оқушыны білім алуға, оқуға деген қызығушылығын арттыра
отырып тұлғаның танымдық іс-әрекетін дамуына ықпал етеді.
Ендеше, еліміздің әлемдік байланысқа шығуы ертеңгі болашағымыздың
тағдыры жас ұрпақтың бүгінгі білім мен тәрбиесіне байланыстылығы анық. Ол
жан-жақты білім алған, парасатты, интеллектуалды тұлғаны қалыптастыру,
олардың жан дүниесін әлемдік өркениетке сай рухани адамгершілік қасиеттерін
байыту, ұлттық дәстүрлердің озық өнегелерін ой-санасына орнықтыру - бүкіл
халық, ауыл-аймақ, отбасы, қоғамдық мекемелер мен орталықтар болып бірлесе
атқаратын аса жауапты міндет екені де белгілі. Ал, баланы жан-жақты дамыту
мен білім беру - ұзақ жылдарға созылатын, ізденімпазды талап ететін,
күрделі, әрі жауапты еңбек. Ал мұндай әрекетті баланың алғашқы іс-
әрекетінің түрі – ойын арқылы берілетіні анық.
Тұлғаның дамуы оның әлеуметтену нәтижесіндегі өзгеру процесі болып
табылады. Сондықтан оның танымдық белсенділігін өрістету, жан жақты
білімдермен қаруландыру олардың тұлға ретінде қалыптасуының маңызды
факторы. Олай болса, белсенділік – адамның қандайда бір нәрсеге қатысудағы
қуатты, қарқынды іс–әрекеті немесе іс–әрекет үстіндегі күй. Осы
іс–әрекеттердің, жалпы тіршіліктің барысында адам бойында: қарым–қатынас
жасау белсенділігі, таным белсенділігі, өзін–өзі тәрбиелеу, шығармашылық,
көркемдік белсенділіктері қалыптасып дамиды. Адамның іс–әрекеттерінің көп
түрлігіне байланысты: психикалық, физиологиялық, өндірістік, әлеуметтік,
тұлғалық, танымдық–көркемдік белсенділіктер бар. Аталған белсенділіктердің
педагогикалық–психологиялық негіздері: Ю.Н. Бабанский, И.Я. Лернер, М.Н.
Скаткин, Л.Я. Зорина, Қ,Б. Жарықбаев, С.М. Жақыпов, С.Қ. Бердібаева және
т.б. еңбектерінде зерттелген.
Ал танымдық белсенділік осындай мақсатқа жетуге бағытталған қабілеттің
көрінуі.Осындай қабілеттерді қалыптастыру мұғалімнің кәсіби іс-әрекетінің
нәтижесі. Қазіргі таңда ағылшын тілі мұғалімдерін даярлаудың нақты
мәселесін шешуге бағытталғанымен мектептің білім беру жүйесіндегі өзгеріске
жаңа инновациялық технология арқылы даярлау мәселесі екінші тілді үйрету
барысындағы олардың кәсіби білімі мен компетенттілігін қамтамасыз етеді.
Ендеше әр оқушының өмірлік қадамына жол ашудың ауыр салмағы мектеп
мұғалімінің шағына түседі. Сонымен қатар қазіргі замандағы ғылым мен
техниканың күрт дамуына қарай мамандардың да қоғамға сай, болашаққа
қабілетті, бейімді, икемді болу қажеттілігінен туып отыр.
Мемлекетімізге шет тілін білетін жоғарғы деңгейдегі мамандардың санын
арттыру мектеп қабырғасында басталуы тиіс. Шет тілі оның ішінде ағылшын
тілі қазіргі қоғам дамуында үлкен рөл атқарып отыр.
Сондықтан өскелең ұрпақты шетел тіліне оқытуда жаңа әдістерді ұтымды
қолдану оқытушының жас ұрпақтың тілге деген ынтасын, көзқарасын,
біліктілігін арттыру мақсатын ең алдымен қояды. Әрине, тілді меңгертуде әлі
де көптеген қиыншылықтар кездеседі. Соның бірі сөйлеу әрекеті. Ол негізінен
жеке тұлғаны түрлендіріп оқытудың жетіспеушілігінен туындайды. Тілді
меңгертудің негізі – танымдық іс–әрекетінің байланысын түрлі жаттығулар
арқылы дамытып, оқушымен жеке жұмыс дағдысын қалыптастыру.
Бастауыш сынып жасы шет тілін оқытуға өте қолайлы кезең, өйткені бұл
жастағы балалар тілдік құбылысты қабылдау қабілеттілігімен ерекшеленеді
және өзінің сөйлеу тәжірибесін, тіл құпияларын байқау қызығушылығы пайда
болады. Олар лезде берілген шағын материалды меңгеріп алып, оны өте жақсы
кері айтып бере алады. Бірақ ол ең алдымен өз ұлтының ана тілін толық және
дұрыс меңгеруі қажет. Сондықтан ана тілін толық меңгермейінше өзге тілді
қабылдау бастауыш сынып оқушысы үшін қиындық туғызуы мүмкін. Олай болса
шетел тілін меңгертуде ойын технологиясының рөлін ашу, оны оқу үрдісінде
тиімді қолдану жолдары мен психологиялық аспектілерін анықтау біздің
зерттеу жұмысымыздың өзекті мәселесі болып табылады.
Зерттеудің мақсаты - Ағылшын тілін меңгертуде ойын технологиясын
қолданудың психологиялық маңыздылығын теориялық мәселе тұрғысынан талдау
және тәжірибеде тиімді жолдарын анықтау.
Зерттеу нысаны – ойын технологиясы арқылы ағылшын тілін меңгерту
процесі.
Зерттеу пәні - ойынның ағылшын тілін меңгертудегі рөлі мен
психологиялық ерекшеліктері.
Зерттеу болжамы: оқушыларға ағылшын тілін оқытуда ойын технологиясы
мазмұны мен мақсатына қарай таңдалып, оны тиімді пайдаланса, екінші тілді
үйренуге деген олардың қызығушылығы мен белсенділігі артады, білімі мен
іскерлік дағдылары дамиды және тілдік қарым-қатынас біліктіліктері
қалыптасады, өйткені шетел тілін меңгертуде ойын тиімді психологиялық
қамтамасыз етеді.
Зерттеу міндеттері:
1. Оқу-тәрбие үрдісінде ойын технологиясының педагогикалық-
психологиялық мәнін талдау;
2. Екінші тілді меңгеруде танымдық белсенділікті қалыптастыруындағы
ойынның түрлері, оның тиімділігі мен психологиялық ерекшеліктерін айқындау;
3. Шетел тілін үйретуде ойын технологиясын қолдану жолдарын анықтау
бойынша тәжірибелік сынақтар жүргізу;
4. Ағылшын тілін меңгертуде ойын түрлерін іріктеп, оқу үрдісінде
қолдану барысына бейімдеу.
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша ғылыми-әдістемелік,
педагогикалық-психологиялық әдебиеттерге теориялық талдау жасау, оқу –
тәрбие үрдісінде ойын технологиясын қолданудың психологиялық ықпалын
диагностикалық зерттеу мен деректерді өңдеу әдістер.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізі: ойын элементтерін пайдалану
туралы А.Әбішева, А.Бәкірова, Ә.Бүркітбаев, А.С.Спиваковская, ойын мақсатын
талдау мен мәнін анықтау С.Қоныбекова, ойынды қолдану арқылы баланы
тәрбиелеу ерекшеліктері Д.Б.Эльконин, Е.В.Кутеев, танымдық іс-әрекет,
белсенділік, оқытудағы қиындықтарды жою туралы Х.Т Шерьязданова,. Л.К.
Ермекбаева, Н.Қ.Тоқсанбаева, Т.Тәжібаев, А.Алдамұратов, тілді дамыту мен
шет тілін меңгерудегі ойынның рөлі туралы Барбара Шварц, Д. Берген,
З.А.Кочкина, Т.Н. Ушакова және т.б. еңбектері қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы
1. Оқу-тәрбие үрдісінде ойын әрекетінің психологиялық-педагогикалық
негіздері теориялық талдау арқылы зерттелінді.
2. Ойын технологиясы арқылы екінші тілді меңгерудегі рөлі мен оқушының
танымдық белсенділігін қалыптастырудың тиімді жолдары анықталды.
3. Бастауыш сынып оқушыларының ағылшын тілін үйрену деңгейі
диагностикалық әдістер арқылы өлшеніп, көрсеткіштері сараланды.
4. Ойын арқылы ағылшын тілін меңгерудің арнайы бағдарламасы дайындалып,
психологиялық тиімділігі тәжірибеден өткізілді.
Зерттеудің теориялық мәнділігі: Педагогика және психология ғылымындағы
зерттеулерден ойынның бала дамуы мен қалыптасуындағы, оның оқу-тәрбие
үрдісінде қолдану маңызды мәселелердің бірі болып табылатындығы анықталды.
Ойынның ағылшын тілін меңгертудегі оны қолдану мақсаттары мен мотивтері
оның білімді меңгеруі үшін қажетті жағдай жасайтындығы сараланды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Шет тілін меңгертуге практикалық
көмек ретінде қолдану жолдары анықталып, оны оқу-тәрбие процесінде қолдану
ерекшеліктері ұсынылды.
Зерттеу нәтижелерi мен қорытындылары бастауыш сынып оқушыларының екінші
шет тілін мегеруін арттыру iсiнде пайдалануда тиімді нәтиже беретін
мүмкіндігі бар.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар: Ағылшын тілін ойын технологиясының
ықпалы негізінде меңгертудің өзіндік ерекшеліктері бар:
- ағылшын тілін меңгертуде ойын технологиясының ықпалын анықтау, тілді
үйрену қиындықтарын ұғынуы басқа да психологиялық ерекшеліктерінің
себептерімен де байланыстылығы анықталды;
- зерттеудің негізгі әдістерін іріктеу, талдау, өлшемдерін өңдеу оқу
үрдісінде ойынның тілді меңгеруге ықпал ету деңгейінде анықтауға болады;
- оқушының тілдік, когнитивті, шығармашылық қасиеттерін белсендіруді
ойын арқылы ұйымдастыру оның шетел тілін жылдам меңгеруіне ықпал жасайды;
- ойын көмегімен оқушының білімге деген мотивациясы мен қабілетін
көтеру психологиялық тұрғыдан ағылшын тілін меңгерудегі маңыздылығы артып,
тиімді болып табылады.
Зерттеу кезеңдері:
Бірінші кезеңде (IX-XII 2010 ж.) оқыту процесінде ойынды қолдану
туралы теориялар жинақталып, олар жан-жақты талданады, ерекшеліктері
анықталады. Зерттеу нәтижелері ғылыми мақалалар ретінде рәсімделіп, баспаға
ұсынылады.
Екінші кезеңде (I-V 2011 ж.) ағылшын тілін үйретуде ойынды оқу
процесінде қолдануды теориялық тұрғыда зерттеудің негізгі бағыттары
анықталды. Зерттеу нәтижелері курстық жұмыс ретінде өңделеді.
Үшінші кезеңде (ІХ 2011 –V 2012 ж.) ағылшын тілін үйретуде ойынды
қолданудың тиімді жолдары анықталды. Зерттеу жұмысы қорытындыланып,
рәсімделді және магистрлік диссертация қорғауға ұсынылды.
Зерттеу базасы. № 44 қазақ орта мектебі. 3 сынып оқушылары.
Зерттеу жұмысының талқылануы мен жариялануы. Зерттеу жұмысының
нәтижелері халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциялардың жинақтарында
жарық көрген.
Зерттеу жұмыстың құрылымы кіріспе, теориялық бөлім, практикалық бөлім,
қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
1. ОЙЫННЫҢ АҒЫЛШЫН ТІЛІН МЕҢГЕРТУДЕГІ ТЕОРИЯЛЫҚ МАЗМҰНЫ
1. Шет тілін меңгертуде ойын технологиясын қолдану жолдары мен
ерекшеліктері
Елбасы Н. Ә Назарбаев өскелең ұрпаққа білім беру мен тәрбиелеудің
сапасын уақыт талабы деңгейінде жетілдіру, пәннің ерекшелігіне қарай ғылыми
деңгейде, заманауи ақпараттық технологияларды қолдана отырып оқытудың жаңа
талаптарын қойып отыр. Білім беруді үздіксіз ақпараттық технология
жаңалықтарымен толықтырып отыру, елімізде білім беру сапасын арттырудың
басты бағыттарының бірі болып табылады.
Бүгінгі таңда еліміздің шетелдермен қарым-қатынасы нығайып, беделі
артып келеді. Сол себептен қазіргі заман талабына сай шетел тілінің пән
ретінде қажеттілігі күннен күнге өсіп отыр. Білім беру ұйымдарында
педагогтар оқушылардың шетел тілін оқыту барысында білім алуға негізделуін
қалыптастыруға итермелейтін әр түрлі әдістер қолданылуда.
Оқушылардың тілінің негізінде ағылшын тілін үйрету, олардың өз ойын
ауызша және жазбаша талапқа сай, еркін, байланыстыра сауатты баяндай білу
біліктерін дағдыландыру. Оқулықтарды өздігінен пайдалана білу, шығармашылық
іскерлік дағдылары мен қарым-қатынас ерекшеліктерін қалыптастыру, ғасырлар
бойы жаңа рухани мәдениетімен, білімімен қаруландыру және егеменді
еліміздің ұлттық мәдениетін, салт-дәстүрін оқушы бойынша сіңіре отырып
шетел тілін меңгерту. Ал оқушылар өзге тілді қазақ тілін жан-жақты
меңгергеннен кейн ғана бақа тілдердің мән-мағынасына, қасиетіне терең
үңілуге болады.
Білім беру - күрделі құрылымды, көпжақты оқу-тәрбие жүйе. Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында:
Жоғары білім берудің мақсаты - қоғамның жеке мемлекеттік және жеке
тұлғасының сапалы жоғары білім алуға деген мүдделерін қанағаттандыру әрбір
адамға оқытудың мазмұнын, нысанасын және мерзімдерін таңдауға кеңінен
мүмкіндік беру - делінген [2]. Елміздің алға қойған басты мақсаты
интеллектуалды, креативті және бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру.
2009-2010 оқу жылында қазақ және орыс мектептерінде шетел тілін оқыту
бағдарламасы ортаңғы және жоғары сыныптар бойынша 5-11 сыныптарда Қазақстан
Республикасының жалпы орта білім беретін мектептерге арналған Жалпыға
міндетті мемлекеттік білім стандарты негізінде Шетел тілі пәні Қазақстан
Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің 2009 жылдың 3-сәуіріндегі №160
бұйрығына сәйкес (1, 2, 3, 4, 5 қосымшалар бойынша), 2009 жылдың 14
мамырдағы №217 бұйрығының неігізінде дайындалған оқу бағдарламалары,
оқулықтар мен оқу-әдiстемелiк кешендер арқылы жүзеге асырылады.
Мектепте оқуға ерекше мән беру болашақ шетел тілі маманның өз бетiнше
iзденiп, шетел тiлiндегi кәсiпке байланысты мәндi ақпараттармен қарулануы,
оларды өзгертiп, түрлендiрiп өз пайдасына жарату сияқты атқаратын іс-
әрекеттерден тұрады. Оқудың алғашқы баспалдағы мектеп жағдайында берілетіні
анық, әрi оқу сөз әрекетiнiң басқа түрлерiнiң дамуына, қалыптасуына оң
ықпал етедi. Мектептерде шетел тiлдерiн оқыту барысында дамыту көзделедi.
Олар: ұғынып, өз бетінше ізденіп оқу, шығармашылық таныту.
Мектептің жоғары сыныптарында оқыту базалық бiлiм негiзiне сүйенедi.
Бұл бағытта бiлiм беру оқушылардың болашақ мамандығына бағдар беру мен iс
жүзiндегi әрекетiн нысана ете отырып, белгiлi бiр нәтиженi көздейдi. Ол
оқытудың мақсаты мен мiндетiне, талаптарына байланысты болады. Оның
негізігі мақсаты жан-жақты бiлiм берудi көздейдi, себебi мектептерде
адамзат тарихымен, мәдинетiмен ғана емес, адамның табиғатынан, болмысынан
да бiлiм, біліктер берiледi. Осы бағытта тіл үйрету, сөздік әрекетiнің
тиiмдi жақтарына ерекше көңiл бөлу (ауызша сөйлеуге баса көңiл бөлу, оқуға,
жазуға және тыңдап түсiнуге маңызды жағдай жасау т.б.) немесе әлеуметтiк
мәдени, лингвистикалық, грамматика т.с.с. ерекше назар аудару қажеттігі
қарастырылады.
Тілді меңгеруді үйрету мен оқытуда сөйлеу, тыңдап түсiну, оқу
талаптарымен қатар аударма және жазу техникасы бойынша арнайы бiлiктер
жоспарланып мiндеттi түрде берiледi. Тілді терең меңгерту бағытындағы
мектептерде оқу мен сөйлеу басты әрекет бола отырып, оқытудың тәрбиелiк,
бiлiмдік, дамытушылық мақсаттары төмендегiдей бөлімдерде нақтылана түседi:
• жаттығулардың негiзгi компоненттерiн меңгерту (жалпы дамытатын және
арнайы жаттығулардың кейбiр түрлерiн қоса);
• тілді қабілдауда оқушының саналы түрде қатынасы, өзiнiң болашақ
өмірінде шетел тiлдерiн күнделікті қажеттілікпен қолдана бiлу
икемділігін сезiнуге бағыттау;
• оқушының өз біліміне деген қажеттi жалпы мәдени ой-өрiсiн кеңейту;
• таным процесiнде оқушының ойлауы, есте сақтауы, тiл мәдениетi, сөйлеу
мәдениетiн дамыту;
• оқушыларды ауызша және жазбаша түрде тұрмыс тіршілігіне байланысты
өзара мәдени қарым-қатынас жасай бiлуге дайындау.
Білім беру жүйесін ұйымдастыру, оқушылардың өздігінен білімді меңгеру
әрекетіне жағдай жасау деп қарастыру керек. Оқу сабақтастығы, психологиялық
ахуал, педагог пен оқушы арасынд орнатылған ерекше карым-қатынас. Оқытушы
тілід үйретуде тек дайын білімді түсіндіріп коюшы, бақылаушы немесе
бағалаушы емес, танымдык іс-әрекетті ұйымдастыратын топтық жұмыстың
ұйтқысы. Тек осындай білім беру мен оқыту ғана оқушы интеллектісін дамытып,
оның творчествалық қабілетін қалптастыру.
Белгілі психолог В.Н.Мясищев пікірінше оқушы мен педагогтің бірлескен
іс-әрекеті, оқу-тәрбие үдерісінің мазмұнды, мәнерлі және әрекет
элементтері тек қана тіл немесе ым-ишара мен дене қозғалыстарында ғана
емес, қарым-қатынасқа қатысушылардың әрқайсысының көптеген ассоциялистік
байланыстарды көрсетумен де байланыстылығында [3]. Сондықтан білім беру
жүйесіндегі жаңа талаптар педагогтар бәсекеге қабілетті мамандарды
тәрбиелеу мен қалыптастыруды талап етсе, ең бірінші педагог осы міндетті
жүзеге асыруы үшін оның жеке басының дайындығы, сенімділік пен ұстамдылық,
жоғары қарым-қатынас мәдениеті, түрлі ситуацияларды басқара білуі т.б.
сияқты қасиеттер мен педагогикалық шешеберліктерді әсіресе шетел тілі
мұғалімдерінің меңгеруі тиіс.
Тіл және сөйлеу қарым–қатынасқа түсудің ең басты құралы. Сондықтан ол
педагогикалық үдерісте субъектілердің сөйлеу ерекшеліктерін сақтау өзара
байланыста мәнді де мазмұнды қарым–қатынасқа қол жеткізеді. Осы мәселе
төңірегінде белгілі ғалым Г.М.Андрееваның пікірінше, сөйлеу - бұл
коммуникацияның ең әмбебап құралы. Ал, коммуникативті ықпал ақпарат
алмасудың нәтижесі ретінде оны бағыттаушы адам, яғни коммуникатор мен оны
қабылдаушы адам, яғни реципиент кодификация және декодификацияның бірдей
немесе ұқсас жүйесіне ие болғанда ғана мүмкін болады [4]. Ал тілді
үйренудегі осындай өзара байланыс шетел тілін оқытуда тиімді әдістерді
қолдануды мақсат етеді.
Білім беру орындарында шетел тілі - ерекше пән. Басқа елдің тілін
игеруде оқушылар ұзақ үйрену жолынан өтеді. Ал мұғалім оқушылардың сол
әрекетті қиындықсыз меңгеруіне тікелей ықпал етеді. Күнделікті жаңа
сөздермен танысу және оны жаттау, аудармен сөздіктермен жұмыс,
грамматикалық конструкцияларды талдау т.б.
Баланың оқудағы негізгі психологиялық түрткісінің бірі – тілді үйренуге
деген қызығушылығы. Әрине пәнге деген қызығушылық болмаса, шет тілін
меңгеру оқушыға қиынға соғады. Ал оқушының қызығуы бір нәрсеге асыра зейін
қоюдан, оған құмартудан, соны үнемі ойлаудан көрініп отырады. Оқушы бойына
осындай пәнге деген қызығушылықты ұялату, әрине ең алдымен мұғалімнің
кәсіби педагогикалық шеберлігі мен психологиялық сауаттылығына байланысты
[5].
Оқушының жаңадан қабылдаған заттары мен түсініктерін талдау және
саралау мүмкіндіктері онда заттардың жекелеген тікелей қасиеттерін анықтау
мен айырудан гөрі күрделілеу қызмет түрінің қалыптасуымен байланысты. Ал
мектептегі оқу үдерісінде бақылау деп аталатын бұл іс–әрекет түрі
қалыптасады. Сабақ барысында оқушы қандай да бір пәннің жаңа материалдарын
қабылдау міндеттерін алып, ал одан кейін өзі де кең түрде тұжырымдайды.
Осының арқасында қабылдау арнайы жоспарланған мақсатқа бағытталады.
Сондықтан пән мұғалімі бұл құбылыстарды көру немесе есту әдістерін (олардың
қасиеттерін анықтау ережесі, қол көмегі мен көздің қимыл бағыттарын және
т.б.), бекітілген қасиеттерді жазу құралдарын оқушыларға үздіксіз көрсетіп
отырады. Ол түрлі әдіс–тәсілдерді қолданғанда ғана көздеген мақсатына жете
алады. Оқу үдеріс жұмысының жемісті болуы – оқушыда білімге деген
қызығушылықтың нәтижесі болып табылады [6]. Қызығушылықты келесі 3 маңызды
процес анықтайды:
1. Оқу материалының мазмұны мен жаңалықтар;
2. Оқытудың проблемалық сипаты, оқушылардың шығармашылық және
практикалық жұмыстарды өздігінен орындау, көрнекі құралдар мен
техникалық құралдар т.б. бұл оқудың әдістері мен формалары.
3. Педагог пен оқушылар арасындағы педагогикалық қарым-қатынастың
психологиялық ерекшеліктері. Сабақта мұғалім мен оқушылар
арасында үйлесімді педагогикалық қарым-қатынастың болуы,
мұғалімнің жағымды эмоциялық күйі, мейірімілігі, оқушылардың
бірін-бірі қолдауы, өзара жағымды байланысты ұйымдастыру.
Оқу үдерісіндегі технология ерекшелігі, оқу әрекетінің негізгі себебі
танымдық қызығушылығымен сипатталады. Ал білім беру оқу орындарында
көптеген нұсқауларды және оқытудың жаңа технологияларын пайдалануда. Бірақ,
кеңінен колданылатын жаңа технологиялар өзінің жүйелілігін, сонымен қатар
жүйелі ұйымдастырып, бір жақты топтастыруын қажет етеді [7]. Осы мәселені
кеңес зерттеушілері В.М.Максимова, Г.К.Селевко, А.Я.Савильев т.б.
еңбектерінде қарастырған.
Осы орайда оқудың жаңа технологиясын В.М. Максимова төмендегідей
топтастырған:
• Әр түрлі пәндік білімнің интеграциясы - интеграциялық технология;
• Құрылымды- логикалық технология;
• Ойын технологиясы;
• Психологиялық тренингтік технология;
• Ақпараттық-коммуникативтік технология;
• Диалогтік технология.
Қазіргі білім беруде жоғарыдағы оқуты технологияларын ұйымдастыру,
бұрынғы кезге қарағанда жекеленген, кеңейтілген және жүйеленіп, бір бағытқа
топтастырылған. Сол сияқты жоғары оқу орнындағы жаңа педагогикалық
технологияның жаңа жүйесін қалыптастыру бұл оқытушымен студенттің белсенді
іс-әрекетіне және олардың ұйымдастыру қабілетіне байланысты [8].
Ал Г.К.Селевконың еңбектеріндегі оқытуды ұйымдастыру мазмұны басқа
технологиялардың мазмұны және қолданылу тәсіліне ұқсас келеді. Олай болса
жаңа технологияларды талдай келе мынандай қорытынды жасауға болады: әр
мұғалімнің өзіндік кәсіби шығармашылығы педагогикалық үдерісте жарияланып
отыруы қажет, ал осыдан мынадай анықтама белгілі болады: жаңа
педагогикалық технология – ол педагогикалық үдерістің теориялық және
қолданбалы жақтарын қалыптастыратын, педагогтің және білім алушьның жеке
тұлғасын дамытуға әсер ететін олардың білім мен тұлғалық қасиетінң даму
нәтижесін байқауға, кезең бойынша өлшеу мен бағалауға болатын үрдісті
айтамыз [9].
Адамды өзінің таңдаған мамандығы бойынша жеткілікті кәсіби білім
қорымен қаруландыру және өз бетінше ойлауға үйрету мәселесі, егер оның
білім алуға ынта – жігері, құмарлығы, қызығушылығы, білімдерді меңгеру
әдістерін білуге құлқы болмаған жағдайда түпкілікті шешілуі мүмкін еместігі
оның ақыл–ой белсенділігін төмендетеді. Жаңа педагогикалық технологияны
таңдау критерийі туралы Н.Д.Хмель ұсынған келесі көрсеткішті қарастырамыз:
• теориялық және практикалық ойлау;
• зерттеушілердің әдістемелік ұстанымы;
• жүйелі бағалау;
• педагогикалық технология үдерісінің екі жақтылығы;
• алынған нәтижелердің диагностикасы;
• субъектіні зерттеу, оқу–тәрбие үдерістегі педагогикалық қарым-
қатынас;
• оқу–тәрбие үдерісінде шығармашылық технологияны қолдану.
Оқу-тәрбие үдерісі - бұл білім алушылардың бірлескен қызметі,
педагогтар мен психологтардың жетекшілігімен қоғамдық өмірге, кәсби
іс–әрекетке дайындық, рухани және мәдени білімді маманның бойына
қалыптастыру бағытында іске асатын әрекет.
Кез-келген білім беру жүйесінде педагогикалық үдеріс өзінің ішкі
біртұтас бірлігімен және біртұтас өзіндік ерекшеліктеріне байланысты
қиындықтар кездесуі мүмкін. Осы бойынша біртұтас білім беру жүйесі,
педагогтардың кәсіби қызметін және оның барлық жақтарын логикалық мазмұнда
көрсетеді. Олай болса, сабақ – мұғалім еңбегінің айнасы. Сондықтан шетел
тілі мұғалімдері қазіргі заман талабына сай жаңашыл, ізденімпаз, білікті,
еңбекқор болуын қажет етеді.
Шетел тілін оқытуда педагогикалық қарым-қатынасқа ерекше көңіл
бөлетін жайт ол мұғалімнің кәсби коммуникативтік іскерліктерін, ерік пен
жігерлілік қасиет ретінде қарастырып, мінез-құлығының, педагогикалық
іс–әрекетін қадағалау іскерлігі, ықылас көрсетуін, өзінің эмоциялық бақылай
білуін, оқушылардың жағымды көңілін таба білуін, оқушының бір қарағаннан
психологиялық жеке дара ерекшеліктерін айқындап, олармен дұрыс және
тартымды қатынас жасау іскерлігін және сөзбен, сөзсіз қатынас жасай білу
іскерліктер мен әдістерді тиімді пайдалану болып табылады [10]. Сондықтан
оқу–тәрбие үдерісінде жаңа технологиялар мен әдіс–тәсілдерді ұтымды
пайдалану қажет.
Олай болса оқыту әдісі дидактиканың негізгі бір құрамды бөлігі болып
табылады. Әдіс ұғымы гректің metodos деген cөзінен шыққан. Ол белгілі
ақиқатқа, шындыққа, мақсатқа жетудің жолдары деген мағынаны білдіреді. Әдіс
– оқу–тәрбие барысында мұғалім мен оқушының ынтымақтаса еңбектену
нәтижесінде қойылған, мақсатқа жетуін реттейтін тәсіл. Оқыту әдісінің
көмегімен оқушы белгілі деңгейдегі білімді, іскерлік әрекеттің біліктерін,
дағдысын игереді, дүниетанымын қалыптастырып, қабілетін өрістетеді. Ал
оқыту барысында әдісті таңдайтын және оны нақты әрекетке айналдырадын –
мұғалім. Олай болса, оқыту әдістері – оқытудың мақсат-міндеттеріне сай
оның мазмұнын оқушыларға меңгертуде педагог пен оқушылардың қолданатын амал-
тәсілдері мен құралдарының жиынтығы болып табылады.
Ал оқыту әдісінің атқаратын қызметі - білім беруде тиісті жопарланған
мақсатқа жету, ал мақсатқа жету мұғалімнің шеберлігіне, білімдарлығына, оқу
процесін ұйымдастыра алуына, оқушыларды ынталандыра алуына байланысты.
Қолданылатын әдістің барлығы оқыту процесін тиімді ұйымдастыруға
бағытталып, оқушының өз бетінше ізденіп, білім алуын, пайдалы әрекеттеніп,
еңбектене білуін қамтамасыз етуге тиіс. Сонымен адамзат дамуының тарихында
өте көп әр түрлі оқу әдістері пайда болып, жаңарып отырған. Сол себепті,
бұл берілген мақалада бірнеше шет тілі пәнінде қолданылатын әдістер
қарастырылады. Түрлі әдістерді оқу барысында қолдану мұғалімге оқушыларды
оқытуда ғана емес, сонымен оларды тәрбиелеуге де көмектесе алады.
Келесі оқу–тәрбие үдерісінде кеңінен қолданып жүрген әдіс - жобалау
әдісі. Бұл әдісті белгілі философ Джон Дью мен шәкірті Килпатрик жасап,
алғаш рет АҚШ-та қолданыла бастаған. Бұл жоба әдісінде зерттелетін, шешімін
таппаған проблемалар (мәселелер) қарастырылады. Бұл оқушының жеке немесе
топтағы ұйымдасқан, іздеуге, зерттеуге бағытталған іс-әрекеті.
Жобалау әдісінің бірнеше түрі бар:
Бріншіден, зерттеу жобалары – бұл жақсы ойластырылған құрылым,
мақсаттар, зерттеудің өзектілігі, нәтижелер, жаңалық көздерінің белгіленуі
талап етіледі.
Екіншіден, шығармашылық жобалар – бұл жерде шыққан нәтижелер
бейнетаспа, альбом, репортаж күйінде безендіріледі (әзірленеді).
Үшіншіден, рөлдік ойындық жобалар – жобаға қытысушылар өздеріне
бекітілген рөлдерді ойнау керек. Мысалы: олар әдеби кейіпкерлер, ойдан
шығарылған адамдар болуы мүмкін.
Төртіншіден, коммуникативті ақпараттық жобалар – белгілі бір объекті
мен құбылысқа қатысты ақпататтар жинауға бағытталған.
Бесіншіден, зерттеу жобасында оқушылар әр түрлі өмір жағдайларының
сипатында болып, қиындықтарға кездескенмен, кейін олар берілген мақсатқа
тек инстинк, - сезім, әрекет арқылы ғана жете алады. Ал нәтижеге жету –
оқушының өз бетімен ойлауға, мәселені шешуге, болжауға және оның себеп-
салдарына байланысты.
Алтыншыдан, шығармашылық жобада, шыққан нәтижелерді безендіруде
ұқыптылығы, сұлулыққа деген сезімі, эстетикалық талғамы, жинақылығы, ойлау
қабілеті дамиды. Яғни оның жасаған дизайны көпшіліктің назарына ие болуы
керек.
Жетіншіден, рөлдік ойындар оқушының ойлау, сөйлеу, қарым-қатынас
қабілеттерін дамытады. Белгілі бір рөлді сомдағанда балалар сөйлеуга,
сұрауға, анықтауға, дәлелдеуге, бір нәрсені айтауға талпынады. Әсіресе ұяң,
тұйық мінезді оқушыларды сөйлетіп қана қоймай, сенімсіздікті жеңуге
көмектеседі. Сонымен қатар рөлдік ойын оқушыны өз бетімен әрекет етуге,
белсенділікке топпен араласуға тәрбиелейді. Ал соңғы жобада оқушылар өз
бетімен ізденуге, зерттеуге, анықтауға, білімін үнемі нығайтып отыруға
үйренеді.
Ал осы мәселесі көлемінде Е.М. Борисованың пікірінше жоба әдісінде
оқушылар келесі қабілеттерді меңгереді, олар:
- алған теориялық білімдерін, тәжірибеде көрсе алуға үйренеді.
- өз бетімен топта шығармашылық жұмыспен айналыса алады.
- өз бетінше маңызды ақпарат жинай алады.
- жеке даралық қабілеттері назарға алынады.
- жоба шеңберінде берілген тапсырмаға жеке және топтық белсенді
жауапкершіліктері артады.
- топпен, мұғаліммен педагогикалық қарым қатынасы нығаяды.
Екінші грамматикалық – аудару әдісі. Бұл Grammar-translational
method термині . Бұл әдісте мұғалім, ең алдымен нақты грамматикалық схема
(тақырып) таңдап алады, содан кейін осы тақырыпқа сәйкес текстер, одан жеке
сөйлемдер алынып, олар соңында шет тілінен ана тіліне, ана тілінен шет
тіліне аударылады. Бұл әдістің ерекшелігі, грамматиканы жоғары деңгейде
меңгеруге көмектеседі. Бірақ кемшілігі оқушы өз ойын ашып айта алмайды және
сөйлей алмайды, тек кейбір ережелерге қатысты жай ғана сөздерді
құрастырады.
Үшінші әдіс – silent way (үнсіздік әдісі) Бұл әдісті мұғалім сабақта
қолданғанда, алғашында мүлдем сөйлемейді. Тек үнсіздік қалпында болады.
Мұнда мұғалім түрлі-түсті кестелерді қолданады. Кестедегі әрбір түс немесе
символ белгілі бір дыбысты білдіреді. Мысалы, cat деген сөзді айту үшін,
мұғалім алдымен с дыбысты білдіретін тор көзді көрсетеді, содан кейін ә
дыбысты білдіретін торкөздерді, осылай жалғаса береді. Яғни, жаңа сөздерді
ұсынады, оқушыларға таныстырады.
Бұл әдістің артықшылығы, менің ойымша оқушының көру және есте сақтау
қабілеттері жақсы дамып артады. Оқушылардың белсенділігі артады, мұғалім еш
кедергі жасамайды.
Төртінші әдіс - Total physical response- (физикалық жауап қату
әдісі). Мұнда керісінше, оқушы басында ешнәрсе айтпайды. Шамамен, алғашында
20 сабақтарда оқушы тек шет тіліндегі сөздерді, сөйлемдерді үнемі тыңдап
отырады, бір нәрсе оқиды, бірақ өзі үйреніп жатқан шет тілінде бір сөз
айтпайды. Содан кейін өз уақыты келгенде, естіген немесе оқыған нәрселеріне
жауап қайтара алу керек.- тек іс-әрекет арқылы жауап қайтару. Ең алдымен
физикалық іс-әрекеттерге қатысты сөздер алынады. Мысалы: sit down -
(отыр) сөзін естігенде оқушы отырады, come to the board - (тақтаға шық)
деген сөйлемде тақтаға шығады. Осылай өзіне көп ақпарат жинағаннан кейін,
бірнәрсе айтуға, сөйлеуге дайын болады. Бұл әдістің артықшылығы мұнда оқушы
өзін ыңғайлы сезінеді және барлық ақпаратты өзі арқылы өткізеді.
Жоғарыда айтылып кеткен әдістердің барлығы өткен ғасырдың ортасы мен
аяғында қолданылған. Әр әдіс өзінің артықшылығымен ерекшелінеді.
Кейбіреулері жаңарып, қазірде сабақ барысында қолданылуда.
Шетел тілін оқытуда мұғалімге ең қиын тиетіні оқушыларды таңдап
түсінуге дағдыландыру. Оқушы күнде өзіне сабақ беріп жүрген мұғалімнің
сөйлеген сөзін, даусын түсініп, дағдыланып, үйреніп қалады, ал шет елдікпен
сөйлесе қалғанда бірден түсіну қиынға түседі. Осындай жағдайды болдырмау
үшін мұғалім қазіргі заманға сай компьютер технологиясын қолданғаны дұрыс.
Яғни, компьютерге алдын-ала енгізілген немесе СD дискіге жазылған түрлі
жаттығуларды, мәтіндерді, түрлі әндер мен жаңылтпаштарды, мақал-мәтелдерді
мақсатты түрде тыңдатып, түсіну дағдыларын жан-жақты қалыптастыру қажет
[11].
Шетел тілін үйрену барысында техникалық құралдар мен әдістерді қатар,
кещенді түрде қолданған жағдайда ғана ойдағыдай білім нәтижесіне қол
жеткізуге болады.
– Кітаппен жұмыс істеу әдісінде, электронды оқулық көмекке келеді.
– Білімді, білік және дағдыны жетілдіру мен бекіту оқыту
әдістерінде, компьютерде алдын ала енгізілген бағдарлама бойынша
жұмыс жасауға болады. (түрлі жаттығулар, вариантты жаттығулар,
түсінік беретін жаттығулар) [12].
Төменде берілген басқа да әдістерді мұғалім ақпараттық-техникалық
құралдармен қатар қолдана алады:
1. Сөздік әдісі
2. Көрнекілік әдісі
3. Танымдылық ойындар әдісі
4. Инновациялық әдіс
5. Иллюстрация әдісі т.б.
Тиімді технологиялар, мәтінмен жұмыс істеу, ән үйрету, жобалап оқыту,
бейне материалдармен жұмыс істеу, жаңа әдістерді пайдаланудағы мақсаты –
шет тілінің мәртебесін жоғары деңгейге көтеру. Оқушыларға сапалы да терең
білім беру, олардың ойлау дағдыларын жетілдіріп, еркін сөйлеуге үйрету.
Әр түрлі оқу әдістерді қолдану оқушылардың пәнге қызығушылығын
арттырады, олардың сабақ үстінде маужырап, ұйықтап, іш пісуіне жол
бермейді. Сонымен танымал педагогтардың бірі Гербердтің: Скука – враг
преподавания деген сөзімен келіспеуге болмайды. Шындығында, оқушылардың
білімге қызығушылығы – жақсы үлгерімнің белгісі болып саналады.
Осы орайда, В.А. Кан-Каликтің айтуынша мұғалімнің сабаққа
коммуникативтік тұрғыда дайындығы, педагогикалық қарым-қатынастың маңызды
құрамдас бөлігі болып саналады, сондықтан да оны жүзеге асырудың
технологиясын жасай отырып, мына нұсқауларды береді:
• Сабақ өткізілетін нақтылы топты, сыныпты көз алдына елестету;
• Осының алдына топпен қандай қарым-қатынас орныққанын, әсіресе,
жағымды жағын одан әрі дамытуға талпыныңыз да, жағымсызын кедергі
келтірмеу үшін ұмытыңыз;
• Нақтылы топпен қарым-қатынастың қандай түрі қолайлы, бүгінгі сабаққа
ол сәйкес келе ме, жоқ па, осыны ескеріңіз;
• Топ бүгін сізді, оқу материалын қалай қабылдайтындығын көз алдыңызға
елестетініз;
• Педагогикалық қарым-қатынастың өзіңізге тән стилін сабақта қойылатын
білім беру, дамыту, тәрбиелік мақсаттармен ұштастырып, олардың
тұтастығын сақтаңыз;
• Сабақтың бөліктерін жоспарлай отырып, оларды жүзеге асырудың жалпы
психологиялық ахуалын елестетіңіз;
• Оқушылармен бұрынғы жеке-дара қарым-қатынасты еске түсіріп, балаға
деген психологиялық әсер етудің стереотиптерінен аулақ болыңыз;
• Сабақта болатын қарым-қатынас ахуалын алдын ала сезінсеңіз, өзіңізге
деген сеніміңіз де артады.
Оқыту процесінде әдістер өте көп, әрі алуан түрлі және олар ескірмейді.
Шебер мұғалім кез келген әдісті заманға сай түрлендіріп, сабақты тиімді
қолданып, оқушылардың қызығушылығын арттыра алады. Ал әдістің тиімді
қолданылуы шет тілі мұғалімінің кәсіби біліктілігі мен шеберлігін,
коммуникативті компетенттілігін талап етеді.
Интерактивтік оқу технологиясы (ИОТ) – деп нәтижесінде оқу әрекеті
барысында олардың өзара мотивациялық, инетеллектуалдық, эмоциялық және
басқада жақтарынан жетістіктерге жетуді сезіну ситуациясын тудыра алатын,
оқушыларға педагогикалық әсерлі танымдық қарым-қатынас құруға кепілдік
беретін, мұғалім мен оқушының іс әрекетін оқу ойындары түрінде ұйымдастыру
тәсілдерін айтамыз [12].
ИОТ-сын қолданатын оқыту процесінің құрылымында мына кезеңдерді бөліп
көрсетуге болады:
Бағыттау. Ойынға қатысушылар мен эксперттерді дайындау кезеңі. Мұғалім
жұмыс тәртібін ұсынады, оқушылармен бірге сабақтың басты мақсаты мен
тапсырмаларын жасайды, оқу проблемасын құрастырады.
Ойын-сабақты өткізуге дайындық. Бұл ситуация, нұсқаулар, қойылымдар мен
басқа да материалдарды оқыту кезеңі. Мұғалім сценарий жасайды, ойын
тапсырмаларына, ережесіне, ролдерге, ойын бөлімдеріне, ұпай санау тәртібіне
(ойын таблосы құрылады) тоқталады. Оқушылар қосымша ақпарат жинайды,
мұғаліммен ақылдасады, ойын барысы және мазмұны туралы өзара талқылайды.
Ойынды өткізу. Бұл кезеңде ойын процесінің өзі жүзеге асады. Ойын
басталғаннан кейін ешкімнің оған араласуға және бағытын өзгертуге қақысы
жоқ. Тек жүргізуші ғана қатысушының әрекетін бағыттап отырады, егер ол
бастапқы мақсаттан ауытқып бара жатса. Мұғалім ойынды бастағаннан кейін,
аса қажет болмаса оған қатынаспауы керек. Бұл жерде мұғалімнің міндеті;
ойын әрекеттерін, нәтижелерін, ұпай санауды бақылау және түсініспеушілік
болған жағдайда түсіндіру, оқушылардың сұрағына жауап беру немесе өтініш
бойынша оның жұмысына көмектесу.
Ойынды талқылау. Ойын нәтижесін талдау, талқылау және бағалау кезеңі.
Мұғалім талқылау жүргізеді, оның барысында эксперттер сөйлейді, қатысушылар
өз пікірлерін айтады, өз поязицияларын және шешімдерін қорғайды, қорытынды
жасайды, таңғалыстарын айтады, ойын барысында туындаған қиындықтары, идеясы
туралы әңгімелейді.
Оқытудың теледидарлық құралдарына кабельдік немесе спутниктік
теледидардың көмегімен ұжыммен немесе жеке қолданатын бейне лекциялар,
сондай-ақ интерактивтік режимдегі теледидар сабақтары жатады.
Оқу процесін басқару және білім алушыларға дидактикалық материалдарды
жеткізіп беру үшін көліктік және ақпараттық коммуникациялар, сондай-ақ
автоматтандырылған құжат айналымы жүйесі кіретін мамандандырылған
бағдарламалық қамтамасыз ету, білімнің әлектрондық банкілері және оқытудың
интерактивтік мультимедиалық құралдары қолданылады.
ИОТ-сын пайдалану әр оқушының іс-әрекетін сабақтастыруға (өзара
әсерлесудің бүтіндей жүйесі пайда болады: мұғалім – оқушы, мұғалім – сынып,
оқушылар – сынып, оқушылар-оқушылар, топ – топ, топ- оқушы), оның оқу
әрекетін және тұлғалар арасындағы танымдық қатынастарын байланыстыруға
мүмкіндік береді.
Интерактивті оқыту моделін пайдалану - өмірлік ситуацияларды
моделдеуді, ролдік ойындарды қолдануды, мәселені бірлесіп шешуді
қарастырады. Оқу процесінің қандайда бір қатысушысын немесе идеяны (яғни,
жақсы оқитындарға ғана назар аудару сияқты) ерекшелеуді шектейді. Бұл
моделге адамгершілікпен, демократиялық жолмен келуді үйретеді.
Инновациялык үлгідегі оқу орындарының қызметіндегі жаңартуға негіз
болатын біздің тәжірибеміздегі басты негіздерді атап кеткіміз келеді. Бұл
негіздердің жаңа заң бойынша білім_ беру саласындағы мемлекетіміздің сая-
сатында басшылыққа алынғанына біз қуаныштымыз.
1 .Демократияландыру: орталыққа тәуелділікті жою, басқару процесіне
қатысушылардьщ барлығының арасындағы құқық, өкілеттілік және
жауапкерішілікті бөлісу;
2.1згілендіру: әр жеке тұлғаның мәдени-білімділік қажеттіліктерін жеке
кұндылықтар бағытына сәйкес қанағаттандыру; білім деңгейінің, сапасы-ның,
бағыттылығының, оны меңгеру тәсілін, сипатын және түрлерін таңдаудың құқы
мен еркіндігі. Оқушы жеке басына оқу процесінің қайтадан бағдар беруі.
З.Білім беру бағдарламаларында бүкіл жүйені ізгілендіру құралы ретінде
гуманитарландыру. Бұл оқытудың біртұтастығын, реттілігін, жалғастылығын
және алдын-алушылық сипатын қамтамасыз ететіндей міндетті және таңдап
алынған пәндердің өзара қатынастылығ мен сәйкестілігі, оқу бағдарламалары
және оқу ақпаратының қажетті құрылымын, оқытудың дұрыс дидактикалық
көзқарастарын, әдіс-тәсілдері мен технологияларын білдіреді;
4. Дифференциалды (жеке даралық) ұтқырлық және даму білім беру
бағдарламаларының білім беруші мекемелердің сан алуандығына көп-деңгейлік,
көпсалалык, көпфункциялықты алдын-ала болжап көрсетеді;
5. Білім берудің жүйелілігі — әр алуан түрдегі кез-келген сатыдағы, кез-
келген деңгейдегі үздіксіз білім беруге мүмкіндік туғызу;
б.Мемлекеттік мекемелердің сапалық өсуі мен дамуына және жаңа үлгідегі
элитарлық (тандаулы) мемлекеттік емес мекемелердің ашылғанын қолдау мен
ынталандыру;
Оқу үдерісінде педагогикалық жаңа технология және инновация ғылым мен
білімнің дамуында әдіс тәсілдер жан жақты қолданылады. Ал, Инновация
латын тілінен шыққан, аудармасында: жаңарту, жаңалык, өзгеріс деген
мағынамен сипатталады.
Шетел тілін үйрету мамандары оқыту технологиясының үш кезеңінен
тұратынын көрсетті. Алғашқы кезеңде шетел тілі педагогы бірде-бір көмекші
құрал-жабдықсыз ауызша оқыту арқылы оқушыға білім берген. А.Талызина
пікірінше, бұл кезде – оқыту технологиясының қызметін адамдардың тұрмыстық
тәжірибесі атқарған. Екінші кезеңде – кітап басып шығару игерілген соң
оқыту технологиясы елеулі өзгеріске түсті, адамдарға әр түрлі дидактикалық
материалдар мен көрнекіліктер қолданылды.
Оқыту технологиясы терминін алғаш рет АҚШ ғалымдары қолдана бастады.
Польша елінің белгілі дидакторы У.Куписевич пен Ф.Янушкевич оқыту
технологиясы жалпы дидактиканың бір бөлігі ретінде оқытудың ең оңтайлы
жолын анықтайтынын терең түсіну керектігін қолдады.
Оқыту технологиясындағы оқыту мен оқыту қызметтері, оқыту әдістері мен
тәсілдері оқытудың формасы мен техникалық құралдары арқылы байланысып
жатады және бірігіп, тоғысып кетеді.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, мәліметтер ағыны күшейген ХХІ
ғасырда жан-жақты дамыған шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру мектептің
басты міндеті болып отыр.
Дәстүрлі оқыту әдістемесінің білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде
толық меңгеруге кепілдік бермейтінін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр.
Сондықтан, жаңартылған әдістемелік жүйесінің оқыту процесінде іске асуы
үшін оны технологияландыру қажеттігі туындады.
Бұл кезеңде де оқыту технологиясы үлкен өзгеріске душар болып отыр.
Мұғалімдер мен оқушылар әр түрлі дидактикалық материалдармен қоса оқытудың
техникалық құралдары жәрдемге келді. Қазір және болашақта білім беру
саласына ғылыми-техникалық революция толық еніп, оқытудың мазмұнына
технологиясына зор ықпалын тигізетіні даусыз.
Ал инновация термині ғылымға ХІХ ғасырда енді ХХ ғасырдың екінші
жартысында инновация әлеуметтік өзгерістердің жалпы үрдісінің сатысы
ретінде қаралып, оның негізгі элементтері атап көрсетілді:
жаңашылдық,жаңашыл,бағалаушыла р.Оқу тәрбие үдерісінің сындарлы,
өзгермелі мерзімін қандай да бір жаңа енгізілімдерге сәйкес
бағалаушылардың іс-әрекетіндегі өзгерістер құрайды [14].
Кез-келген оқу орны өз дамуында үш түрлі кезеңнен өткен. Олар:
Қалыптастырушы, ол жаңа топтыө құрылым, жаңа оқу орнында құрылған кезеңі;
Жұмыс жүргізу, ол оқу үдерісінің дәстүрлі бағдарламалары, оқулықтардың
жаңа педагогикалық технологиялары негізінде құрылған;
3. Даму, ол білім беру мен оқытудың осы уақытқа дейінгі
мазмұны мен жаңа педагогикалық технологиялар оқу орнының жаңа мақсат,
талабымен, оқушылар жеке басы мен қоғамның қажеттіліктерінің өзгерістеріне
байланысты;
Қәзіргі білім беру оқу орындарында басқару нысаны оқу-тәрбие үдерісі
болып есептеледі. Ал, дамушы оқу орындарында оның, яғни оқу-тәрбие
үдерісінің мақсаттары, мазмұны, құрылымы мен әдістері жене формалары
болады. Нақты алғанда, кез-келген инновациялық процестің объектісі балалар,
біздің білімгеріміз болып табылады, сондықтан жоғары оқу орыны әрбір
инновациялык процесс басқаруды қажет етеді.
Инновация, жаңалықтар және жаңаша енгізулер өз дамуы циклында белгілі
бір өмірлік сатыларды бастан кешеді: жаңа идеяның пайда болуы, мақсат
көздеушілік, жаңа идеяны өзірлеу, жаңаны іске асыру, тарату және оиың
бәсеңдеуі, тоқтаталуы инновацияның өз дамуындағы өмірлік сатылары жаңалықты
игеруші ұжымның даму сатыларымен тығыз байланысты. Ииновациялык үдеріске
кіріскен ұжым өз дамуының бірнеше сатыларынан өтеді.
Іс - әрекеттің жеке тұлға дамуындағы ерекшеліктері әрекетінің
нәтижесінен көрінеді. Оқу, еңбек, ойын – адамның дамып жетілуіндегі және
қажеттіліктерін өтеудегі негізгі әрекет түрлері. Сол әрекеттердің жас
ерекшелігіне сай орындалуы да өзіндік іс -әрекетті бағалаудың нәтижесі.
Өзін өзі бағалау арқылы орындалатын әрекеттің мақсаты мен міндетіне
байланысты [15].
Оқушыларда оқуға деген, міндеті және жауапкершілікті тәрбиелеу үшін
оқытушының қызметіне төмендегідей тәсілдерді ұсынуға болады:
оқудың қоғам және жеке тұлға үшін мәнін оқушыға жеткізе білу;
ғылым жетістіктеріне сүйенген еңбектің қаншалықты тиімді екенін көрсету;
• оқушыны білім алу жолында жігерлілігін және қажырлылығын шындауға
үйрету
Оқу әрекетінің құрылымы, мазмұны туралы теориялық ұғымдардың
дұрыстығын бағалау үшін және оқыту нәтижелерін тексеріп-бақылау мақсатында
түрлі диагностикалық әдістер қолданылады. Оларды шартты түрде үш топқа
бөлуге болады.
1. Оқыту әрекетінің жекелеген бөліктерінің қалыптасқандығын анықтайтын
әдістер: моделдеу әрекеті.
2. Тексеру және бағалау әрекеті.
3. Бастауыш мектеп оқушыларының теориялық және практикалық ойлау
процестерінің жекелеген бөліктерінің тәжірибелік оқытуда дамытушылық
әсерінің көрсеткіштері бойынша бағалау әдістері
Бұл диагностикалық әдістер тобының көп бөлігі абстрактілі материалда
жасалды.
Соңғы жылдары оқу әрекетінің тұжырымдамасы шеңберінде теориялық
білімнің сапалы сипаты және олардың диагностикалық әдістері жайлы
проблеманы шешу жұмыстары жасалып келеді. Мұндай зерттеулердің жалпы
методологиялық сипаты: бұларда білім оқу-танымдық әрекеттер тілінде
суреттеледі де, білімді тудырады әрі жүзеге асырады. Оқу әрекеттерінің
арнаулы сипаты пәнге ерекшелігіне - ғылыми, теориялық пән байланысты.
Оқытудың мәселелері мен мағынасының қолданылу тиімділігінің
арасындағы заңды байланыстарынан шығатын аталған дидактикалық
принциптері оқытудың мән-мағынасын жетілдірудің келесі жолдарын атап
көрсетеді:
- білім берудің біртұтастығын сақтай отырып оқытылатын пәндердің
басты және маңызды мәселелерін бөліп, мағынасын жетілдіру;
- тек оқушылардың біліміне ғана емес, сонымен қатар өз бетінше
білімдерін тез толықтыра алатындай, ғылыми және саяси ақпараттар ағынында
дұрыс бағдар жасайтындай, оқулықтармен жұмыс істей білу дағдылары мен
шеберліктеріне да баса назар аудару қажет;
- оқытуда пәнаралық байланыстың мағыналылығын арттыру;
- оқытудың мағынасына өздігінен білімін толықтыру
дағдыларын қалыптастыратын мәселелі-ізденуші жолдарын қолдану;
оқыту үшін әртүрлі ынталандыру тәсілдерін қолдану;
үлгермеушіліктің алдын-алу мақсатында дифференциалданған
тапсырмалар мен жаттығулардың мағыналығын арттыру;
- оқу процесін компьютерлеу жалпылайтын және жүйелілейтін көрнекі
құралдар мен техникалық жабдықтардың алатын орнын көтеру;
- оқушылардың білімін бақылауды жетілдіру, олардың оқу-ғылыми және
коғамдық қызметтерін бірыңғай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz