Гобелен өнерінің даму ерекшеліктері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Гобелен өнері және Наурыз-жыл басы гобелен композициясын орындауда
түстік үйлесімділікті шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Гобелен өнерінің даму
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Қазақстан және Орта Азиядағы гобеленшілер шығармашылықтарындағы
Наурыз
тақырыбы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..15
1.3 Наурыз-жыл басы гобелен композициясын үйлесімділікте орындау шарттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2. Наурыз-жыл басы гобеленінің композициялық құрылымы және оны тоқу
технологиялары ... ... ... ... ... , ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...32
2.1 Наурыз -жыл басы композициясының түстік үйлесімділіктерін табудың
әдіс
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 Наурыз-жыл басы тақырыбына түстік үйлесімділікте гобелен тоқу
технологиясы мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .52
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...54
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..61
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2014
жылғы 12қарашадағы Нұрлы жол – болашаққа бастар жол атты Қазақстан
халқына жолдауында: Қазақстан 2050 бағдарламасындағы ұсынынған стратегиялық
бағыттарының бірі білім беруге арналған, онда сапалы мамандар даярлауға
баса назар аударылған. Оның жүзеге асырылуы оқытушылардың сапалы
даярлығында және олардың өз ісіне үлкен жауапкершілікпен қарауын баса
көрсеткен. Осындай жаңа талаптар негізіндегі дайындық ұстаздардың жоғары
шығармашылық шеберлігі мен адамдық ресурстарды тиімді пайдалануы
нәтижесінде ғана жүзеге асатындығы айқындалған [1].
Қазақстан Республикасының жоғары білім беру саласында білімді
терең меңгерген мамандарға деген сұраныстың артуы мен оларды даярлаудағы
әдістемелік білімділігі мен қабілеттілігі, біліктілігінің қазіргі
талаптарға сай болуы өте үлкен маңызды жұмыстарды атқаруды талап етеді және
мамандардың даярлығын білім стандарттарының мазмұнына ылайық жетілдіру
өзекті мәселе болып табылады. [2]
Көркемдік білім берудегі қазіргі заманғы тәжірибелерді саралау
барысы бағдарлы оқытудың басты бағытын анықтауға ықпал етеді, жоғары сынып
студенттерінің жеке қызығушылықтары мен танымдық қажеттіліктерін, өмірдің
өзекті тұстарын пайымдауына, келешекте олардың өнер түрлерінен жоғары оқу
орындарда білім алуға бағытталуына әсер ету.
Болашақ мұғалім тұлғасын дайындаудың сапалық жақтары
М.Ж.Қозыбаков[3], Қ.Е.Ералин[4], Қ.Ж.Әмірғазин[5] және т.б. ғалымдардың
зерттеулерінде қарастырылған.
Көркемдік-эстетикалық тәрбие беруді барынша дамытуға,
cтуденттердің өнерге деген қызығушылығын қалыптастырудың мәселесіне назар
аударған ғалымдар Б.И.Ижанов[6], Д.А.Кемешов[7], Қ.Е.Ералин[8],
еңбектерінде ұлттық өнер негізінде студенттердің көркемдік білім беру
эстетикалық тәрбие беруге болашақ мұғалімдерді даярлаудың теориясы мен
практикасы зерттеліп, маңызы ашылып көрсетілген.
Ғылыми педагогикалық еңбектерді талдау нәтижелері бүгінгі күнге
дейін көркемдік білім беру үдерісінде картина композициясын түстік
үйлесімділік тәсілдері арқылы орындау мәселесі бейнелеу өнерін оқыту
теориясы мен практикасында жеткілікті көрініс таппағандығын айқындайды.
Картина композициясын түстік үйлесімділік тәсілдері арқылы орындау
мәселелеріне қатысты қарама-қайшылықтар кездесетіндігі көрінді. Олар,
картина композициясын түстік үйлесімділік тәсілдері арқылы құрастыру оқыту
тәжірибесінде кеңінен қолдану қажеттігі мен оның тәжірибеде қолданылмауы
арасындағы қайшылықтар болып табылады. Осы аталған қайшылықтарды шешу
бағыты зерттеу тақырыбын Наурыз-жыл басы композициясын түстік
үйлесімділікте орындау тәсілдері-деп таңдауымызға себеп болды.
Зерттеу мақсаты: Наурыз-жыл басы композициясын түстік
үйлесімділікте орындау тәсілдерін өнертанымдық әдістемелік тұрғыдан
негіздеу, оның нұсқауларын жасау.
Зерттеу нысаны: Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте
орындау үдерісі.
Зерттеу пәні: Наурыз-жыл басы композициясын түстік
үйлесімділікте орындау тәсілдері .
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, белгілі бір композицияны түстік
үйлесімділікте орындау тәсілдері анықталса, онда композицияны колориттік
үйлесімділікте орындау ұтымдылығы артады; ал бұл болса, композицияны
орындауды жаңа шығармашылық сапалық көрсеткіштерге көтерілетін болады.
Зерттеу міндеттері:
- Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
тәсілдерін айқындау;
- Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
әдістерін табу;
- Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
әдістемесін дайындау;
Зерттеудің жетекші идеясы: Наурыз-жыл басы композициясын түстік
үйлесімділікте орындау тәсілдері жүзеге асыру нәтижесінде композиция
құрылымы мазмұнды болады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздеріне: жалпы адамзаттық
және ұлттық құндылықтарға қатысты тұжырымдар, көркем-эстетикалық талғам
қалыптастыруға, көркемдік білім мен дағдыларды игеруге жүйелі қатынасты
және оның жүйеге келтірілген мәдениеттану, өнертану, көркемдік-эстетикалық
педагогикалық, психологиялық тұжырымдамалары алынды.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының заңдары, Конституциясы,
Ғылым мен білім министрлігінің тұжырымдамалары, кешендері, бағдарламалары,
философтардың, психологтардың, педагогтардың тарихшылардың, этнографтардың,
өнертанушылардың еңбектері, өнер шеберлерінің этнодизайн бұйымдары,
суретшілер шығармалары, ұлттық мәдени мұралар, автордың жеке өзінің
педагогикалық тәжірибесі болып табылады.
Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасы бойынша тарихи-этнографиялық
мұражайларындағы қазақ қолөнер мұраларына, шет ел бейнелеу өнеріне,
көрмелер мен суретшілер шығармаларына, археологиялық, өнертану,
психологиялық, педагогикалық әдебиеттерге, әдістемелік инновациялық
құралдарға теориялық сараптау жасау, педагогикалық тәжірибе нәтижесіне
математикалық, статистикалық талдаулар жасап, баға беру.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
- Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
тәсілдері айқындалды;
Зерттеудің практикалық мәні:
– Наурыз-жыл басы атты композицияны түстік үйлесімділікте орындау
тәсілдері көрсетілген картина жасалды.
Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орындарындағы сәндік өнер мамандығы
студенттеріне білім беру жүйелерінде, мұғалімдердің біліктілігін жетілдіру
мекемелерінде, қосымша көркемдік білім беретін оқу орындарында, жалпы білім
беретін мектептерде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1. Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
тәсілдері білімділік, іскерлік мазмұнға негізделуі.
2. Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
тәсілдері үйрету оқу үдерісін мазмұндық, ұйымдастырушылық, әдістемелік,
материалдық қамтамасыз етуге негізделуі.
3. Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
тәсілдерінің сипаттамасы.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және практикаға ендіру.
Зерттеудің негізгі нәтижелері композиция пәні мен өндірістік тәжірибе
кезінде сынақтан өткізілді.
Зерттеу базасы. Тәжірибелік жұмыс А.Ясауи атындағы Халықаралық
қазақ -түрік университетінде жүргізілді.
Диплом жұмысының құрылымы, кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты, нысаны, пәні,
міндеттері, жетекші идеясы, әдіснамалық-теориялық негіздері, зерттеу
әдістері, негізгі кезеңдері мен базасы, теориялық және практикалық мәні,
қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалары баяндалады. Наурыз-жыл басы
гобелен композициясын орындауда түстік үйлеімділікті шешу жолдары атты
бірінші тарауда гобелен өнерінің даму ерекшеліктері, Қазақстан және Орта
Азиядағы гобеленшілер шығармашылықтарындағы Наурыз-жыл басы гобелен
композициясын үйлесімділікте орындау шарттары негізделді. Наурыз-жыл
басы гобеленінің композициялық құрылымы және оны тоқу технологиялары атты
екінші тарауда тәжірибелік шығармашылық жұмысты ұйымдастыру жан-жақты
мазмұндалды. Наурыз-жыл басы композициясының түстік үйлесімділіктерін
табудың әдіс тәсілдері, гобелен тоқу технологиясы берілді.
Қорытындыда зерттеудің нақты тұжырымдары мен ғылыми зерттеу жұмысын
жүргізу нәтижесінен туындаған ұсыныстар берілді.
Қосымшада зерттеу жұмысына қатысты оқу әдістемелік материалдар
ұсынылды.
1. ГОБЕЛЕН ӨНЕРІ ЖӘНЕ НАУРЫЗ ЖЫЛ БАСЫ КОМПОЗИЦИЯСЫН ОРЫНДАУДА ТҮСТІК
ҮЙЛЕСІМДІЛІКТІ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
1.1 Гобелен өнерінің даму ерекшеліктері
Қазіргі жаһандану үдерісі жүріп жатқан таңда, ұлттық құндылықтарымызды
ұлықтайтын заманда, халықтың көркемдік дәстүрін жалғастырып келе жатқан
гобеленді оқыту сапасын арттыру қажеттігі туындап отыр. Себебі халық пен
халықтың мәдениеті мен дамуын көрсететін өлшемдердің бірі гобелен. Гобелен
композициясын өнертану тұрғысынан танып білу, өте кенжелеп қалған зерттеу
нысаны. Егер бұл айтқанымызға даңқты өнер мұражайынан алыстағы мекен
жайларда тұратын мектеп оқушыларының ұлттық озық өнер туындыларының
түпнұсқаларының композициясын өнер мұражайларынан бәрі бірдей көре
алмайтындығын, гобелендегі композицияны тереңдете оқыту қажеттігін қосатын
болсақ, мәселенің көкейкестілігі оданда арта түседі. Бірақ осы гобелендегі
композицияны оқыту мәселелері де әлі күнге дейін зерттеуден тыс қалып
келеді.
Кең байтақ қазақ даласында гобелен-кілем тоқу өнерінің маңызы ерекше.
Адам жанының толғанысынан пайда болатын ой шығармашылық ізденіске әкелетіні
сөзсіз. Менің бұл шығармашылығымдағы гобелен даланың аңызы, қазақ халқының
өткені, бүгіні, ертеңі бұл шығармашылық сарыны бүгінгінің ақиқаты, ертеңнің
алапат рухы.
Мұнда ішкі мазмұн мен сыртқы сипат етенелігі басым болғандықтан
Наурыз-жыл басы деп аталды.
Гобелендегі кең даланың, ашық аспанның символындағы кең даланың
тыныштық бейнесінде көрініп тұр. Бұл бейнені көруімізбен біздің ойымыз
шектелмейді даланың анаға тән жомарттығы мен кең пейілін, тіршіліктің
толассыздық тыныштығын көңілімізге ұялатады. Біз даланы жер ана тұрғысынан
қарап, туған жерге, отанға деген сағыныш пен сүйіспеншілікті де көреміз.
Даланың сары, жасыл, қоңыр тағы басқа түстердің шұғыладай шашылған
нұрдай сәулесін таңдардың бейнесінде де қабылдаймыз. Қазақ даласын ақындар
шабыттана жырлап, кең дала төсіңді аш мен келемін – дегендей адам жанын
тебірентіп, сары дала табиғаттың төрт мезгілінде ұштастырады.
Гобелендегі қанық бояулар дала мен тау тағдырының символикалық
шежіресі. Мысалға алатын болсақ: дала әуенінің бізге берері мол, қарап
отырып қазақтың кең байтақ сахарасының көшпелі мал шаруашылығы кезеңіндегі
тарихын көрсетіп отыр. Күннің нұр шашуы тау мен өзен көлдердің сонымен
қатар даланың географиялық сипатын беріп тұр.
Менің шығармамдағы гобелен қазақ халқының өткен тарихы мен бүгінгі
таңдағы жемісі көп орын алды. Мені дала әуені тереңдігімен қызықтырады.
Гобеленде өткен тарихымызды тұспалдағанмен, біріншіден өмірге іңкәрлік,
әсемдік ынтығу басым болса, екіншісі дала мен тау балладасында ел
шежіресінен көрінісі байсалды, байыпты мәнермен тұжырымдалған.
Жоғарыда айтып өткендей табиғаттың төрт мерзімін Наурыз жыл басы
шығармасынан байқауға болады. Бәрімізге белгілі қыс болады, қыстың да
суретшілер, ақын-жазушылар үшін әнге, шығармаға, портретке салуға негіз
болатын өзіндік сұлулығы шексіз. Ал, көктем адамға қыстан да күшті жадырап
күннің нұр шашатын кезі қыраттардың қызыл-жасыл болып жер ана бусанып, лақ-
қозы шуласып жамырасқан тамаша әуен тіршіліктің ояну кезеңі, олда өз алдына
бір ғанибет. Жер әлемнің көк тартып, жасыл түстерге боянар кезі. Бұл жасыл
қыраттардың шығармашылыққа арқау болған жері. Күз Абай атамыз жырлағандай,
Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан. Бұл шақ жасыл қыраттардың көркінен
айырылып, даланың сары түске боянар шағы. Осынау дала әуенінің бізге берері
мол табиғат әсемдігі көп ақын мен суретшілерді толғандырып келгені белгілі.
Дала әуеніндегі тау бейнесі дала әсемдігінің сәулелі ғимаратындай
болып елестейді. Тау талай ақынның сырын шертіп, талай адамның сезімін
бөліскен әсем де, әсерлі шабыт беретін адам жанын өзіне тартқандай даланың
асқақ символы. Мұқағали Мақатаев : Таулар дедім тауларым байқамады, Таулар
деп жақпар тастар қайталады. – деп айтуында таудан шыққан үн болатынын дәл
сезініп дәлелдеп тұр. Сонымен дала әуенінің бізге берері мол екені даусыз
шешімін тапқан тақырып.
Гобелен тек қана қанық бояумен дала мен тау бейнесінде ғана
берілмегені анық. Бұл тоқылған гобеленнен сонау қазақ даласының басынан
өткізген тарихын көрсетері анық. Сонау қиын-қыстау кезеңде қаншама
бабаларымыз осынау кең сахара төсін өзге елге таптатпай қара қазан, сары
бала қамы үшін деп болашақ ұрпаққа сақтап өз алдымызға қазақ деген халық
болып қалыптасқаннан бері қарай ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен
қорғаған дала. Біздің кең байтақ Қазақстан деп мақтан етуіміздің өзі оңай
қорғалып, оңай келмегенін бізге ұқтырып тұрғандай. Найзаның ұшымен,
білектің күшімен қорғап келген қазақ даласы қазақпын деп мақтана алатын
көкірегі ояу, жүрегі бар қазақ үшін тарихи маңызы зор.
Халықтық өнер дәстүрін жаңғырту, өрбіту оны өз ой елегінен сұрыптап
өткізіп, шабыттандыра жеткізу процесі асқақ символика, дәстүр, өрнек пен
ұлттық төл болу өңі арнайы талдауда көрсетіледі.
Бейнелеу өнеріндегі гобелен өзінің композициялық шешімімен ерекше көз
тартады. Гобелендегі композиция ұғымын меңгерудің, гобелен композициясын
бейнелеу тәжірибесінің, белгілі бір шебердің гобелен композициясын талдау
іс әрекеттерінің әдістемесінің жеткіліксіздігін көрсетті. Сонымен қатар
гобелен композициясын оқыту бағдарламасын жетілдіру мен оны оқыту әдістерін
дамыту қажеттігі көрінуде.
Гобелен халықтың тұрмысында қолданылатын бұйымдарды тоқыма өнері
арқылы безендіру өнері. Гобелен материалына қарай жүн, материалдарын өңдеу,
безендіруіне байланысты ою, өрнек; тұрмыстағы қолданысына байланысты
тақырыптық; тұрмыстық дәстүрлі қызметке қарай шаруашылық, ұсталық, аңшылық,
жауынгерлік тақырыптар болып жіктеледі.[1]
Композиция ұғымы құрастыру, орналастыру, үйлестіру деген мағынаны
білдіреді. Композиция негізгі және қосалқы элементтерге, композициялық
орталыққа, жиектеме, бұрыштама өрнектер элементтеріне, бөлінеді.
Гобелендегі композиция өзіндік ерекшелігін тануды қажет ететін
түсінік. Гобелен композициясын ағаш материалдарды өңдеу арқылы жасалған
бұйымдар композициясы; ою өрнек, композициясы деп бөлуге болады.Сонымен
қатар гобелен композициясын көлемді заттар композициясы, жазықтық немесе
көлемсіз заттар композициясы, зат түстерінің, формасының, кеңістігінің
композициялары болып танылады. [2]
Гобелен композициясын бейнелеу немесе жасау суретшінің көркемдік
практикалық қызмет бағытын анықтайды. Суретшінің өзінің қандай шығармашылық
композицияны орындай алатынын, қолынан не келетінін бағдарлайды.
XX ғасырдың 70-жылдары халықтық қолөнерге деген қызығушылықтың артуы
(көркемдік кәсіптердің құрылуы, Қазақстан қолөнерінің республикалық музейі
ашылуы, қолөнер бұйымдарын жинау мен насихаттаудың жетілуі) оның дамуына
зор ықпал етті. Тоқыма, киіз басу істерімен қатар бірқатар облыстарда
(Алматы, Көкшетау, Талдықорған, Шымкент т.б.) тоқыма бұйымдар жасау кеңінен
дами бастады. 70-жылдары колөнер саласының деңгейі артты. 1973 ж. Алматы
көркемсурет учелищесінің қолөнері бөлімі ашылса, 1978 ж. Қазақ ұлттық Өнер
Академиясында (бұрынғы Алматы театр-көркемсурет институты) сән және қолөнер
кафедрасы құрылды. Сондай-ақ "Өнер" комбинатының жанынан қолөнер бұйымдарын
шығаратын цехтар ұйымдастырылды. Кәсіптік қолөнер саласында бойына ұлттық
дәстүр мен соңғы техникалық, стильдік жаңалықтарды бірдей тоғыстырған
гобелен жетекші рөл атқарды.
Гобелен қолдан тоқылған түскиіз-панно. Гобеленнің аты XV ғасырда
алғашқы тоқыма мануфактурасын ұйымдастырған француздық ағайынды бояушылар
Гобеленнен таралған. Қазақстанда алғаш гобелен тоқу ісі 70 жылдары қолға
алынды. 70 жылдардың аяғы мен 80 жылдардың басында гобелен қоғамдық
орындарды безендіруге кеңінен қолданыла бастады. Қазақстан суретшілері
К.Тыныбеков, И. Ярема, Б. Зауырбекова, Е. Николаева және Н. Павленко
жасаған гобелен Ессентуки қаласындағы "Қазақстан" санаторийі холын
безендіріп тұр. Суретші Б.Анисимовтың эскизі бойынша Қазақстан көркемөнер
қорының "Өнер" комбинатының бір топ суретшілері ҚазМУ-дің жаңа ғимараты
үшін белгілі ғалымдардың портреттерін жасады. Сонымен қатар Қазақстан
Ұлттық Ғылым Академиясының "Ғалымдар үйі" үшін олар гобелен техникасымен
көптеген композициялар жасады.
Алматыдағы "Қазақстан" мейманханасының банкет залын әсемдеуге арналған
"Қазақстан" гобелені үшін (ауданы 100 м2) суретшілер И.Яремаға,
Б.Зауірбековаға, К.Тыныбековке 1980 жылы Қазақстанның мемлекеттік
сыйлығы берілді. Сондықтан қазіргі кезде Қазақстанның гобелен тоқу өнері де
Европалық классикалық дәстүрмен үндестік тапқан қазақтың халықтық тоқыма
өнері де өркендеу үстінде.
Қазақстанда гобеленнің қалыптасуына К.Тыныбеков өз шығармашылығымен
үлкен ықпал етті. Ол 1947 жылы 7 сәуірде Шымкент облысы, Төлеби ауданы,
Амангелді атындағы колхозда дүниеге келіп, 1980 жылы 15 ақпанда Алматы
қаласында дүниеден өтті. Ол тоқыма суретшісі, қазақ гобеленінің негізін
салушыларының бірі. 1976 жылы Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі, 1966
жылы Алматы көркем сурет училищесін, 1971 жылы Львов Мемлекеттік сән және
қолөнері институтын бітірген. 1971-1978 жылдары Алматы көркемсурет
училищесінде, 1978-1980 жылдары Мемлекеттік театр-көркемсурет ннститутында
оқытушы болды. Шығармашылық жұмыспен де айналысты. К.Тыныбеков 1978-1980
жылдары шетелдермен достық және мәдени байланысы қазақ қоғамының Қазақстан
суретшілер одағының Президумының (1980) мүшесі қызметтерін атқарды. Оның
ертеректегі сюжетті гобелендері ("Шопан" 1969; "Дала әуендері 1970;
"Отбасы" 1972) айқын бейнеленген ірі суреттерімен, әр түрлі бояулардың
өзара берік үйлесуімен және ішкі қуатымен ерекшеленеді. Сондай-ақ "Дала
хикаясы" (1970), "Өмір ағашы" (1976), "Байқоңыр ырғақтары" (1977), "Аққу
әні" (1980) гобелендері терең философиялық мазмұнымен, кең құлашты
ндеялылығымен, жеткізбек ойының күрделілігімен айшықталды. К.Тыныбековтің
Б.Зәуірбекова, Е.П. Николаева, И.З. Яремалармен бірге жасаған "Қазақстан"
гобелені (1978) 1980 жылы Қазақстанның мемлекеттік сыйлығына ие болды.
Алғашқы кезде сәндік ою-өрнекті гобелендерімен көзге түскен
Б.Зәуірбекова бірте-бірте сюжетті, тақырыптық дүниелер жасауға ауысты. Ол
1946 жылы 29 тамызда Жамбыл облысы, Мойынқұм ауданының Фурмановка ауылында
дүниеге келді. Ол 1974 жылы Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі, 1969
жылы Алматы көркемсурет училищесін бітірген. Суретшінің тұңғыш туындыларына
"Жіп иіруші" (1972), "Қодық" (1972), "Керуен" (1973), "Көктем" (1974)
"Сазды әуен" (1975) гобелендері жатады.
Суретшінің "Байтақ дала"(1976), "Дала аруы" (1979), "Мәңгілік өмір" (1982)
полотнолары философиялық ой тереңдігімен ерекшеленді. Сән түзеудің жаңа
принциптері суретшінің "Күй" (1978), "Жастық" (1979), "Тоқымашы", "Кешкі
саз" (1982) атты шығармаларында көрініс тапқан. Суретші "Қыс", "Көктем",
"Жаз" және "Күз" гобелендерінде (1984-1986) сызба мен кескіндеме тәсілдерін
біріктіру және түрлі түстердің өзара үйлесімін табу әдістерін қолданылған.
Оның қолынан шыққан гобелендер нәзік философиялық астарымен, күрделі
аллегориялық сипатымен, геометриялық-сызықтық және кескіндемеге тән
тәсілдік құрылымымен дараланды. Ол өз шығармаларының құрылысына әр түрлі
түстердің толқынды үлгісі мен түрлі реңктердің үйлесімділігін қолданды
("Керуен", 1973; "Дала аруы", 1979; "Тоқымашы", 1978; Жер-Ана", 1984).
И.З. Ярема Украинада туылып, жастық шағы мен студенттік жылдарын сонда
өткізді. Ол Львов Мемлекеттік сән жене қолөнер институтында оқыды.
И.Яреманың ең алғашқы еңбектері Қазақстан жерінде дүниеге келді, сонымен
қатар оның ең алғашқы көрмесі де Қазақстанда ашылды. Ол мата бетіне сурет
салу мамандығы бойынша бітіріп шықты. Ол көп уақыт бойы өз мамандығы
бойынша жұмыс істеді. Алғашқыда Самарқандтағы жібек өндіру фабрикасында,
сонымен қатар ҚазССР Министрлігінің жанынан ашылған экспериментальды
институтында жұмыс істеді. Оның шығармашылық жолындағы істері сәтті
басталды. Оның еңбектері өзгелерден кәсіпқойлылығымен ерекшеленді. Тоқыма
өнеріндегі ең алғашқы еңбектері "Регистан" (1967), "Құрманғазы" (1965),
"Қодықтар" (1966), "Ескі Самарқанд" атты гобелендері өзіндік ерекшелігімен
көзге түсті.
1967 жылы жібек өндіру фабрикасының экспериментальды суретшілер тобы
шығыстың ұлы ғұламасы Алишер Новоийдың мерейтойына арналған,
арнайы гобелен жасау үшін тапсырма алды. Осы тапсырманы жүзеге асыру
барысында көп ізденістер жүргізілді. Осы ізденістер нәтижесінде "Алишер
Новоий", "Көк салт атты", "Фархад пен Шырын" атты туындылары өмірге келді.
1967 жылы "Егіс әні" атты гобелені СССР-дің 50 жылдығында көрмеге қойылды.
1968 жылы И.Ярема Алматы қаласына көшіп келді. Осы уақыттан бастап оның
шығармашылық өмірі бір арнаға түсті. Оның "Ескі аңшылық", "Еске алу",
"Алатау", "Тау жазулары", "Дала жаңғырығы" атты гобелендері "Совет
гобелендері" көрмесінде көрсетіліп, тиісті дипломмен марапатталды. Соңғы 5-
6 жылда И.Ярема ондаған тапсырмаларды орындап шықты. Оның ішінде "Орман
ертегісі" атты гобелені Щучинск тауық фабрикасына арналған, "СССР туы"
Целиноград неке сарайына арналған, "Дала гүлі" және "Құз құпиясы" атты
гобелендері Ессентукидегі "Қазақстан" санаториіне арнайы тапсырмамен
тоқылып шықты. Тапсырмалардың көбісін суретші Е.Николаевпен бірге отырып
жасады. Қазақстан гобеленшілері көбінесе бірге отырып жұмыс жасайды. Бұған
дәлел 44 метрлік "Қазақстан" атты гобелен. Бұл гобелен "Қазақстан" қонак
үйінің банкет залында тұр.
Ол өз туындыларын дәстүрлі жабдықтармен бірге металдан, қыштан, ағаштан
жасалған детальдарды кірістіру арқылы жасады. Ол бұл детальдарды таяз және
шығыңқы бедерлі бейнелер жасау үшін пайдаланды. Қазіргі заман тақырыбына
арналған, ішкі ұласымды ырғаққа құрылған, кең көлемдегі дүниелер жасауға
ұмтылды ("Маңғышлақ", 1979 "Қазақстан", 1976; "Тыңдағы түн", 1979).
Е.П. Николаева тоқыма саласында айтарлықтай жетістіктерге жетті. Оның
жұмыстары сезімдік иірімдерге құрылған. Оның "Шекспир", "Кармен-сюита" атты
гобелендерінде түстердің барынша үйлесу мүмкіндігі пайдаланылған, театрдағы
ортаның қалыпты жағдайы жақсы сезіледі.
К.Осановтың туындыларына ішкі қуат, сондай-ақ түстердің сәтті үйлесімді
мен ұтқыр құрылған композиция тән ("Поэзия", 1980), Ж.А.Крупконың қазақ
кілемдеріне тән нақыштарды қазіргі замандық түстерді ұластыра пайдалану
тәсілімен ұштастыру тәжірибесі сәтті шыққан бірқатар еңбектері бар ("Өмір
ағашы", 1977; " Көктемгі дала", 1977; "Молдағұлованы еске алу", 1979).
Бапанов Әлібай Қалтайұлы 1953 жылы Қызылорда облысында дүниеге келді.
1973 жылы Алматы көркем сурет училищесін бітірген. 1979 жылы Суриков
атындығы Мәскеу Мемлекеттік көркемсурет институтында оқыған.
Бапанова Сәуле Сыздыққызы 1956 жылы Қызылорда облысында дүниеге келді.
1976 жылы Алматы көркемсурет училищесінде оқыған. 1981 жылы Строганова
атындағы Мәскеу жоғары көркем сурет училищесінде оқыған. Қазақстан
Суретшілер одағының мүшесі. Республикалық, Бүкілодақтық және Халықаралық
көрмелерге қатысушы. Еңбектері Қазақстан, Ресей, Украина, Түркия, Қытай
мұражайларында сақталған. Жеке коллекциялары Алматы, Мәскеу, Франция,
Германия, Швеция қалаларында сақталған.
С. Бапанованың "Композиция" (1981), "Аңыз" (1982) атты еңбектері нәзік
сезімге құрылғандығымен, астарлы сипатымен құнды. Оның Ә.Қ. Бапановпен
бірге жасаған кең масштабты "Жастық" атты (1983) гобелені түстерді нәзік
қолдана білгендігімен, сезімдік образдарының молдығымен ерекшеленеді.
Раушан Базарбаева 1958 жылы 3 наурызда Жамбыл облысы Ауқатты аулында
дүниеге келген 1980 жылы Н.Гоголь атындағы Алматы көркемсурет училищесін
бітірді. 1985 жылы Т.Жүргенов атындағы Алматы Мемлекеттік театр-көркемсурет
институтын бітірді.
1985 жылдан 1989 жылға дейін "Өнер" комбинатында жұмыс істеді. 1989
жылы Т.Жүргенов атындағы қазақ ұлттық өнер академиясының "Көркемсурет
текстил" кафедрасында оқытушы болып жұмыс істеді. 1985 жылдан бастап
Республикалық, Халықаралық көрмелерге қатыса бастайды. Р.Базарбаеваның
еңбектері Қазақстанның мемлекеттік мұражайында сақталған.
Р.Базарбаева "Композиция 1", "Композиция 2", "Күн адамы" тағы басқа
гобелендердің авторы болып табылады. С. Бөлтірікованың әр түрлі
материалдардан құрастырған сәндік панноларынан ("Адамдық аймақ", 1984,
т.б.) қазақ халқының ұлттық дәстүрі анық байқалды.
Мұқанов Мәлік Флоберұлы 1972 жылы 7 қыркүйекте Алтай өлкесіндегі Таулы-
Алтай қаласында дүниеге келген. 1987 жылы Алматы қаласындағы орта мектептің
8 сыныбын бітіріп шықты. 1987-1991 жылдары аралығында Н.В. Гоголь атындағы
Алматы көркемсурет училищесін суретші-декаратор мамандығы бойынша бітіріп
шықты.
1991-1996 жылдары Т.К.Жүргенов атындағы Алматы мемлекеттік институтының
"Монументальдық живопись" бөлімін бітіріп шықты. "Көшпенділер" атты сериялы
гобеленін дипломдық жұмыс ретінде қорғап шықты.
1999 жылы қыркүйек айынан бастап Т.К. Жүргенов атындағы ұлттық
өнер академиясының "Монументальды живопись" бөлімінде оқытушы
болып жұмыс істеді.
1993 жылдан 1997 жылдар аралығында Сәуле және Әлібай Бапановтардың
сурет шеберханасында қолөнермен танысып әрі жұмыс істеді.
1997-1998 жылдары Ешконов Ғазиз Ақзамұлы жетекшілігімен Сүлейменов
Мұхаммеджанмен бірге отырып Алматы қаласында Орталық мешітті безендіру
ісімен айналысты.
2000 жылы Астана, Атырау, Қарағанды қалаларындағы Орталық
мешітті безендіру ісімен айналысатын суретшілердің құрамында жыл сайын
өткізіліп отыратын "Жігер" жас суретшілер фестиваліне қатысып отырған.
1996 жылы Қазақстан Республикасының жас суретшілер одағының мүшесі.
1999 жылы Т.К. Жүргенов атындағы институттың "Монументальды живопись"
бөлімін бітірушілердің көрмесіне қатысты.
2001 жылы Астана қаласында өткізілген "Шабыт" фестивалінің лауреаты.
2001 жылы Т.К. Жүргенов ҚазҰӨА-ның аспирантурасына оқуға түсті.
Мұқанов Мәліктің "Көшпенділер", "Қызыл тиграхауд", "Қызыл өгіз", "Жер
ұйық", "Көк тиграхауд", "Кентавр", "Көк салт-атты", "Үшбірлік" атты
гобелендердің авторы болып табылады.
Жанат Табылдиева.
1975 жылы 7 ақпанда Алматы қаласында дүниеге келді. 1994 жылы Алматы
қаласындағы Н.В. Гоголь атындағы көркемсурет училишесінде оқып шықты.
1999 жылы Т. Жүргенов атындағы ҚазМКА-ны бітірді. Жанат Табылдиева
Халықаралық, Республикалық жастар көрмесіне қатысқан.
Қазіргі таңда ол гобелен тоқумен, Гобелен тоқумен және керамикамен
айналысады.
Жанат Табылдиева "Арал", "Сарқырама", "Көктем", "Шопан", Жаңару",
"Бұғы", "Есте қалған үн", "Мәңгілік жақындастық" атты гобелендердің авторы
болып табылады.
Батырбек Өтеп.
Кеңес өкіметі билік құрып тұрған 1970 жылдардың соңы мен сексенінші
жылдары Қазақ гобелен өнеріне қайталанбас қолтаңбасымен келген талантты,
желкілдеп өскен құрақтай санаулы жастың бірі — Батырбек Өтепов болатын.
Оның соңында бірнеше гобелендерімен қатар күнделік қолжазбалары және бірлі-
жарым шағын әңгімелері қалған. Күнделікке арнаған қоңыр дәптерінде суреткер
Батырбек былай дейді: "Суреткер өз халқының жүрегі болуға тиіс. Жүректі
алдай алмайсың және ауыстыра да алмайсың. Жүрек дегенде физиологиялық дене
мүшесін емес, үлкен сезімдер ұялаған ерекше қасиетті, тіл жетпес дүниені
айтамын... Суреткердегі жүрек бір адамның ғана өміріне шақталған, шектелген
емес, бүкіл халқының, елінің өмірімен өлшенуі тиіс" деп жазған еді Батырбек
шебер. "Еді" деп отырғанымыз, ол кісі небәрі 45 жасында өмірден өтті. Ал
біздің айтпағымыз "өнерді бүкіл ғұмырында кие тұтып, оған барынша адал
болуға тұтас болмысымен ұмтылған азаматтың соңында қалған мұрасына шынайы
жанашырлық таныта алдық па?" деген сауал төңірегінде. Енді оның өнер
туындыларына аз-кем шолу жасай кетсек. Көпшілігі гобелен түрінде, ал
кейбірі кілем, текемет, түскиіз ретінде дүниеге келген ол туындылар
"Отбасы", "Шілде", "Өмір өрнегі", "Атамекен", "Өскен өңір", "Өркендер",
"Біржан - Сара", "Бозторғай" деп аталады. "Той" атты гобелені болса,
Мәскеудегі Орталық галереяға қойылған жерінен, Кеңес өкіметі тараған тұста
қолды болып кеткен.
Ал шығармаларының ішінде шоқтығы биік тұрғаны-"Түркі дастаны" атты
гобелені. Бұл — триптих. Бейне бір бабаларымыздың жүріп өткен тарихи өмір
жолын гобелен тілінде сөйлету. "Серт" деп аталатын бірінші бөлімінде "Ел
басына күн туып, ер етігімен су кешкен" тұста Батыр қазақ ұланы, жау
қолынан шейіт кеткен, ата-бабалардың ел азаттығы үшін күресін одан әрі
жалғастыруға серт береді. Жауынгерлер болмысында шамырқаныс, ел
тәуелсіздігі үшін күреске деген құлшыныс атойлап тұр. Олардың арқа тұсында
жорық дүбіріне құлақ түре елеңдескен - қаңтарулы жүйріктер... Әрине, сондай
алмағайып заманның өзінде тұтас халық өмірі тек суық қару асынған
жауынгерлер әрекетінен ғана құралмағаны белгілі. Соның бір дәлеліндей
болып, "Серт" бөлімінде де жауқазын гүлдер әр жерде бүршік атып, осынау
суыт көрініске өзіндік жұмсақ леп бергендей. Екінші бөлім — "Жеңіс тойы"
деп аталады. Жауын жеңіп қайтқан ер ұландарын бар құрметімен қарсы алған ел
мәре-сәре. Сәби баланы ақ киізге көтерген жаужүрек жауынгерлер тұтаса сап
түзеп тұр. Себебі олар туған жерді бүгін жаудан қорғаса, оның өзі - әлгі
сәбидің атамекенде еркін өсуіне жағдай жасау және еліне-жеріне деген
иелікті оның қолына аманат ретінде тапсыру деген сөз. Алдыңғы қатарда қос
батыр жеңіс
тойын, кесе толы ағарғаннан дәм тата отырып, тойламақшы. Қобызшы қария
өткен тарих қойнауына бір сәт бойлай, қобызын бебеулетеді-ай кеп... Ал
домбырашы-ақын болса ұрпақтар жалғастығы жайлы сыр шертуде, жыр төгуде.
Мына бір шетте елігін жетектеген бүлдіршін қыз қос батырға қолындағы гүлін
ұсынуға бата алмай тұрғандай ма, қалай!? Ел-Ана, Жер-Ана батыр ұландарына
ризалығын білдіріп, көкке қолын жаюда... Жаратқаннан олардың амандығын
сұрағандай, аспанда ақ көгершіндер қалықтап жүр. "Сүйіншілеп" атқа шапқан
жастардың көңілі көкте, жалпақ жұрт думандатып, мәре-сәре. Дей тұрғанмен,
тойға жиналғандардың ту сыртында мазарлар көрінеді. Бейне бір Ұлы Жеңістің
кісі шығынынсыз келмесін айғақтап тұрғандай.
Сонымен, "Түркі дастаны" гобеленінің үшінші бөлімі - "Күрес" деп
аталады. "Жеңіс тойында" жауынгерлердің аттан түспеуінің сыры енді мәлім
болғандай. "Күресте" иық тірестіре қатар тұрып, жауына жебе кезенген
жауынгерлердің болмысы аса сұсты. Қатарласа ұшқан құс екеш құс та туған
жерлерін жау табанынан олардың амандықпен азат етуіне тілекші болып
сайрайтындай әсер береді екен. Сонымен, Түркі даласының бостандығы үшін
күрес одан әрі жалғасуда. Бұл - көрерменнің бірі ретінде "Түркі дастанынан"
түйген біздің қарапайым ғана ойларымыз.
"Қазақстан-инернационалдық ел" деп кеңестік қызыл байрақ желбіреп
тұрған қаһарлы идеология заманында да Батырбек Өтепов тайсалмастан былай
деген. "Қазақстанда бірнеше ұлттың өкілдері бар. Оларды жергілікті ұлттың
мәдениетін, дәстүрін, өнерін сыйлай білу рухында тәрбиелеу керек. Бүкіл
адамзаттың, өзге халықтардың дәстүр-салтымен қатар қазақ халқының ұлы
дәстүрлерін, мәдениетін білгісі келмейтін, онымен санасқысы жоқ, қайта
тәлкек еткісі келетін, ұлттар арасына сасық әрекеттерімен жік салғысы бар
алаяқ, шірік, есуастармен аяусыз да батыл күресуіміз керек". "Өмірге,
өнерге деген адалдықтың шынайы үлгісін көрсеткен азаматтың осындай
шығармашылық асыл мұраларын, тым болмаса, республикадағы өнер училишелері
мен басқа да оқу орындарындағы өнерлі жастарға неге таныстырмасқа" деген ой
мазалайды. Аллаға шүкір, елімізде талантты жандар баршылық. Алайда талант
пен адалдық тізгінін тең ұстап өту, сірә, өнер иелері үшін үлкен сын болса
керек...
60 жылдығында гобеленші-суретші Батырбек Өтеповтің эскиздері бойынша
тоқылған жаңадан 20 гобелені көрмеге қойылмақшы екен. Бірнеше эскиздері
де... Шымкент жері өнерсүйер қауымының жан дүниесі осылайша сұлулық пен
тылсым дүние сырларына тағы да суарылмақшы.
Адам баласының адалдыққа сусап жүруінің басты себебі - әлгі мінездің
Аллаһ-Тағаланың жұмыр басты пенделері бойынан көргісі келетін басты
қасиеттердің бірі болғандығынан ғой деп ойлаймыз.
Всеволод Демидов. 1964 жылы Баку қаласында дүниеге келді. 1968 жылдан
бері Алматы қаласында тұрады. 1993 жылы Абай атындағы Алматы мемлекеттік
университетінің көркемсурет-графика факультетін бітірген. Негізгі көрмелері
және жобалары:
1998 жылы "Күнге саяхат" "АRК" галереясы.
2000 жылы "Уақыт шеңбері" "Орхон" галереясы.
2001 жылы Молдова, КиГобеленневте INVASIA жобасына қатысты.
2001. жылы "Жан тойы" – суретші кітабы.
2002. "Альхимия кемесі" – "Вояджер" галереясы.
2002 жылы "Қазақстан көйлек ханшайымы 2000" – көйлектердің коллекциясы.
2002 жылы Арт-фестиваль "Тенгр - Ұмай" - 2002; хэппининг "Іздер", "Түс
қақпаны" т.б. атты гобеленнің авторы болып табылады.
Қазақстандағы гобелен шеберлері айтарлықтай нәтижеге қол жеткізе білді.
Қазақстанның материалдық мәдениетіне өздерінің үлесін қоса білген гобелен
майталмандары қазіргі таңда еңбектерін мақтан ете алатындай жағдайда.
Қорыта келгенде гобелен-дүниені көзбен көріп,түйсіну негізінде
бейнелейтін пластикалық өнердің бір саласы. Гобелен өнерінде суретші өз
көзімен көріп,түйсінген шындығы жан-жақты композициялық,көркемдік қуатпен
көрсетеді.
Гобелен туындылары өзіндік бейнелеу жүйесі мен көркемдік үндесудің
түрлі типтерін құрайды.Бұл өнер танымдық,құндылық және қарым-қатынастық
қызметімен ерекшеленеді
1.2Қазақстан және Орта Азиядағы гобеленшілер шығармашылықтарындағы
Наурыз тақырыбы
Орта Азия мен Қазақстан жері мәдениеті дамыған өркениет орталығы
болғандығы көпшілікке мәлім.Сыры кетсе де сыны кетпей сақталып келе жатқан
әсем ғимараттар, тас мүсіндер, сарайлар, халықтың тұрмысында қолданылған
сәндік қолданбалы өнердің інжу маржандары жастардың көркемдік талғамын
дамытуға дәнекер болары сөзсіз.Бұл жерде айта кететін өкінішті жағдай –
көшпелі еліміздің көркем мәдениетін жас ұрпақтың игілігіне пайдалану
кешеуілдеп, олардың жастарға көркемдік білім мен әсемдік бағдарламасынан
тыс қалуы.Бұл ұстанылатын басты бағыт жас ұрпаққа халықтың мәдени дәстүрін
жастарға таныстыру, ата-бабамыздың тұрмысында жмі қолданылған қарапайым
заттарды салуға үйрету, олардың формасымен, түр-түсімен т.б. көркемдік
ерекшеліктерімен таныстыру қажет.
Қазақ халқының ұлттық гобелен шығармашылығында гобелен шеберлері
Құрасбек Тыныбеков, Бәтима Зәуірбекова, Еркін Айтбаев өнерлері айрықша орын
алды.
Гобелен шығармаларының композициясын іздеуде,гобелен тоқу
шеберінің өмірі мен шығармашылығынан үлгі өнеге алатын жайттарды көбірек
табуға болады.Солардың бірі – Бәтима Зәуірбекова.Қазақ қыздарының ішінде
гобелен өнеріне алғаш келгендердің бірі – Бәтима Зәуірбекова болды.Әлемге
танымал қазақ гобеленшінің өмірі кілем өрмегіне келеді.Жамбыл облысы
,Фурмановка ауылында оның ата-анасы қырғыздармен көрші тұрыпты.Қырғыз
аңызындағы Умай Батма Зуур секілді береке-бірліктің бастамашысы болсын деді
ме,ата-анасы дүниеге келген бүлдіршінге осы есімді беріпті.Әкесі Есмұрат –
ауыл атқамінері, ұжым төреғасы;анасы – Бибіхан ауыл аймаққа аты шыққан
ісмер, тігінші екен.Бибіхан шешесі тіккен құрақ көрпелер ауылдан
өтіп,ұлттық дәстүрді көркейтіп, шетел көрмесіне қатысқаны,жер шетіндегі
француздарды таңғалдырғанын әлі күнге жерлестері жырғып айтады.
Арман жетелеген Бәтима есейген соң Алматыға келеді.Сөйтіп, ол
көркемсурет училищесіне оқуға түседі,ұстаздарынан тәлім алып,қабілетін
ұштайды.Осы кезеңде біреу жөнін білсе, біреу білмейтін гобелендік өнерге
аңсары ауады.Сөйтіп, ауылдағы анасының тоқыған кілем, алашасына ұқаған
өнердің тылсым сырына үңіліп, тыңнан жол іздеуге бұрылды.
Н.Г.Гоголь атындағы Алматы көркесурет училищесін қызыл дипломмен
бітірген ол Абай атындағы мемлекеттік педогогикалық университетті де сәтті
тәмәмдады.Сүйіп қосылған жұбайы Сейітқали Шалабаев есімі белгілі мүсінші,
таңғажайып акварелдер авторы.
Қазақ гобеленінің майталман шебері Бәтима Есмұратқызы жолына шам
алып түскен үлгіні әуел бастан ұтымды ұстап,жетілдіре білді.Ерте дәуірде
гобелен өнері Еуропада, әуелі Римде, сосын Парижде дамыды дедік.
Атышулы Парижде 1989 -1991жылдары Бәтиманың көрмесі дүркіреп өтті.
Көрерменнің көзін айрықша тұсаған Әуен атты кілем.Кең тынысты,
айшықты, ұлттық дәстүрді молынан қамтыған.Суретші әуелі Әуенніңнобайын
қағазға сызды, ватманға көшірді.Қазақы қадым дүние көз алдында
тұрды.Әуеліде сағымдай сұлаңдап ұстата қоймаған кең құлашты, терең тынысты
образбен бояудың жарықтығы терең сипатталды.
Халық қолөнер шеберлері мен қатар арнаулы білімдері бар
суретшілер соңғы быраз жылдарда кілем, терме алаша тағы басқаларды тоқудың
жаңа тәсілі гобелен кілемін дайындауды қолға алды. Гобелен кілемі қолмен
тоқылатындықтан және жасалу ерекшелігіне байланысты аса бағалы тоқыма өнері
болып саналады. Бұл кілемнің негізгі маңыздылығы ондағы бейнеленген
нәрселердің айқындылығында, тақырыбының еркіндігі мен әсемдігі және көп
түстілігімен тәсілдерінде.
Гобелен кілемінің тоқылу мәнері терме алаша, түкті кілемге ұқсағанмен
, жалпы ою-өрнек бейнесі сирек қолданылады. Көпшілігінде адам, мал, дала,
құрылыс, білім, салт-дәстүр, мәдениет, спорт тақырыбындағы суреттер жиі
кездеседі. Сонымен бірге соңғы кездерде тарихи тақырыптардағы гоблендерде
пайда болды. Бұл өнермен айналысушылар әсіресе, көрмеге қатысуға, сонымен
бірге қонақ үй, демалыс залдарын көркемдейтін тақырптарды іздестіріп, одан
әрі қарай дамыту жағын көздеуде. Кәдімгі кілемге қарағанда гобелен-
кілемінің тоқылуының өзіндік ерекшеліктері бары айтылды. Оның жәй кілемге
қарағанда жіп түстері сан-алуан болып, өрмек теруінде бір кілемнің өзінде
түкті және түксіз өрнектер араласып келе береді. Сондай – ақ, кейде өрнек
жіптері тоқылмай қалатын әдістерде кездеседі. Мұндай тоқылмаған өрнек жібі
қиылмайды, кейде түкті тоқылған жері тегістеліп қырқылмай шашақ күйінде
қалдырылып, оған түрлі моншақтар, әсемдік заттар ілінеді.
Кілем тоқу өнерінің осы жаңа түрі жас суретшілерді қызықтырмай
қоймады. Бұл өнер түрі қазіргі кезде көпшілік жастардан қызу қолдау тауып
отыр.Себебі, ертеден келе жатқан алаша, тықыр кілем, түкті кілем тоқу өнері
гобеленнің қазақ халқының дәстүрлі қолөнеріне жат емес екендігіне дәлел
бола алады. Хайуанаттар мен табиғат көріністері бейнеленген кілемдер тоқу
байырғы қазақ тоқымашылары арасында стильді түрде кең тараған. Жалпы тар
мағынада алғанда гобелен 1662 жылы Парижде құрылып бояушы Гобелендер
есімімен аталған мануфактура өнімдерінің жалпылама атауы.
Кейін дербес суретшілік өнер түріне айналған гобеленнің бөліктері
түрлі түске боялған жібек немесе жүн жіптерден тоқылып, кейін бір-бірімен
тігіліп біріктірлген. Гобелен дербес суретшілік өнер туындысы ретінде алғаш
Франция, Италия, Испания,Германия елдерінде дамып, кейін Ресей, Балтық
бойы, Кавказға кең тараған. Ал Қазақстанда бұл өнер ХХ ғасырдың 70 жылдары
пайда болды. Оның ішінде ең алғаш Алматы қаласына осы жаңа өнер алдымен
келді десек жаңыспаспыз. Міне, содан бері қазірге дейін гобелен өнері үнемі
даму үстінде келеді. Бұған әрине осы өнер түрін елімізге алып келген
алдыңғы толқын ағаларымыз бен әпкелеріміздің еңбегі орасан. Қазақ халқының
көптеген қолөнер бұйымдары секілді кілем тоқу өнерімен бірге гобелен тоқу
өнері де ерекше мәнге ие болып отыр.
Ерте замандардағы қорғандарда үй жиһаздардың орнына дөрекілеу
жасаулар болған. Ал,еденге жылылау болу үшін адамдар шөп,сабан,пішен
төсеген.
Қабырғаларға әсемдік үшін түксіз, тықыр кілемдер ілген, олардың беті
ою-өрнектермен және суреттермен безендірілген.
Түксіз кілемдер, гобелендер өзінің ежелден келе жатқан тарихымен
белгілі болған.
Тықыр кілем (шпалерлер) негізінен Батыс Европада кең таралған (ХІІ –
ХІІ ғ,ғ) Мұның ішіндегі ең ежелгі европалық шпалерлер немістердікі. Оларды
шағын шеберханалар мен шіркеулерінің ішінде тоқыған. Негізінен алғанда бұл
панно – шпалерлер сол кездегі тастан тұрғызылған суық қабырға-дуалдарда тек
әсемдік үшін ғана емес сонымен қатар онда жылу сақтау қызметінде атқарды.
Шпалерлік тоқу өнері ХІV-ХVІ ғасырларда жақсы дамыған. Осы кезеңдерде
шпалерлік тоқу өнері кең тараған. Әсем безендірілген кілемдер ортағасырлық
қорғандардың бөлмелерін безендіру үшін және де жылылық сақтап тұруға
пайдаданылған. Шпалер – тықыр кілемдер соборлардың ішіне, жарыс
кезеңдерінде, көрермендер отыратын мінбелерге ілінген. Мерекелік күндерде
осы кілемдермен көшелерді безендірген және балкондармен терезелердің алдына
ілген. Олардың басты жасалып шығатын жерлері Франция мен Фландрия қалалары
: Париж, Аррас, Турне, Брюссель болған. Тоқылған кілемдер өзінің тоқу
өнерімен атағы шыққан қала немесе мануфактура аттарымен аталатын болған.
Күнделікті өнерде біз жиі қолданатын гобелен термині өзінің бөлек
тарихымен белгілі : Фламандық шеберлер Париж маңындағы бояушы Гобелендер
отбасынан бояу бояйтын шағын шеберхананы сатып алып, оны шпалер шығаратын
шеберханаға айналдырған және үлкен жетістіктерге ие болған бұл өнердің
өзінің де атауы Гобелендер есіміне ие болған. Алпыс жылдан соң шеберханалар
Париждегі барлық шпалерлік шеберханаларды біріктіріп, оны Корольдік
Гоблендер мануфактурасына айналдырды. Осы кезеңнен бастап гобелен әлемнің
көптеген елдерінде қабырғаларға ілінетін әсемдік бұйымға айналды және
белгілі болды.
Бұл гобелен және шпалер атаулары орыс тіліне ХVІІІ ғасырда кірген. Бұл
жерде 1717 жылы негізін қалаған белгілі Петербург шпалер – кілем
шеберханасының қызметі зор болған. Гобелен атауы көлемді көркемдік
тажірибеде кең тарап орнықты. Ғылми қолданыста бұл өнер түрін шпалер деп
атау қабылданды. (мұражайлардағы жиынтықтар, анықтамалық баспалар және
бұқаралық жарияланымдар тағы басқалар).
Кейін дербес суретшілік өнер түріне айналған гобеленнің бөліктері
түрлі түске боялған жібек не жүн жіптерден тоқылып, бір-бірімен тігіліп
біріктіріледі.
Шпалерді жасау үшін алдымен оған сол тоқылатын бейненің нұсқасын
картон-қағазға түсіріп алатын болған. Ол кез-келген шпалерлерді тоқу үшін
негіз болған.
Бұл жерде сонымен қатар тоқымашының шеберлігі маңызды орын алған. Бір
нобай (эскиз) бойынша бірнеше көшірмесін және де әр түрлі нұсқада тоқуға
болады. әр түрлі жіптерді араластырып тоқу арқылы оның түстерінің бір-
бірімен үйлесімді түрде өзгеріп отыруы мен сапасының жақсы болуы тоқымашыға
байланысты болған.
Ренессанстың келіуімен гобеленнің мазмұн-мәні жетілдіріліп, дамыды.
Оған тапсырыс берушілер оның бетінен шынайы көріністер мысалы : аңыз-
әңгімелік, діни тақырыптық мағынада және де өмірдегі әр қандай
көріністермен жанрлық бейнелерді көргісі келді. Картонға оның бейнесін сол
замандағы атақты суретшілер Рафаэль, Гойя, Байеу, Буше тағы басқаларға
салдыратын болған.
Кейде тапсырыс берушілер бір тақырыпқа байланысты көп бөлімді
(сериялы) гобелендер тоқытатын болған. Олардың саны тіпті 12 ге дейін
жеткен.
Қазіргі кезде гобелен өнері бұрынғы жылдардағы гобеленнің түрлерімен
салыстырып байқағанда ондағы көптеген өзгерістер мен жаңашыл тәсілдерге куә
болатынымыз анық. Қазіргі замандағы гобелен – кілемдері өздерінің айрықша
тақырыптық ізденістермен белгілі. Мәселен, ондағы бояу түстерінің
қолданылуы өткен замандардағы гобелендерге қарағанда мөлдем өзгеше.
Қазақстанда бұл өнерді қолға алу ісін ең алғаш ХХ ғасырдың 70 жылдары
белгілі суретші Құрасбек Тыныбеков ағамыздың Дала атты тақыр кілем
мәнерімен тоқылған үлкен гобелен – кілемінің көрме залына қойылуы әсер етті
десекте болады.
Кілем тоқу өнерінің осындай жаңа түрі көптеген жас суретшілерді
қызықтырмай қоймады. Келесі өткізілген көркем көрмеде гобелен тоқушылар
саны көбейе бастады. Бұл көрмеге өздерінің жаңа гобелен-кілемдерімен
Б.Зәуірбекова, И.Ярема, Ж.Крупко тағы басқа авторлар қатысты. Жалпы,
қазіргі заман гобелен өнерінің дамуына өздерінің ізденгіш әрекетімен үлес
қосқан аға-әпкелеріміздің еңбегі орасан зор.Қазақ өнері тарихынан тұрмысқа
қажетті сән және қосалқы өнердің елеулі орын алатындығы көбімізге мәлім.
Сән өнерінің ауқымды бұл саласының ежелгі бастаулары қола дәуірінен бергі
мәдени гүлдену кезеңіндегі қазақ жерін мекендеуші көшпелі тайпалар өнерімен
тікелей ұштасып жатыр. Ғалымдар арасында бұл өркендеу кезеңін скиф өнері,
сақтар мұрасы, алтайлықтар мәдениеті деп сан-саққа жүгіртуі
байқалғанымен, төл ғылыми еңбектерімізде өнердің бұл өрбулі кезеңі қазақ
ежелгі мәдениетінің құрамды бір бөлегі ретінде тілге тиек болып жүр.Бертін
келе төл топырағымыздағы қолданбалы сән өнерінің тарихи төл дәстүрлері
байырғы түркі өнері, қыпшақ заманы өнерімен астаса келе қазіргі халық
қолөнерімен тікелей жалғастық тапқан. Міне, осы қазақ қолөнеріндегі
уақытпен арпалыс дәстүршілдік Тыныбеков шығармашылығынан айшықты көрініс
береді. Әрине, Қазақстан профессионалды қолданбалы сән өнері сөз болғанда
Тыныбеков ағамыздың шығармашылығына тоқталмауға болмас. Оның себебі поэзия
әлемінде Мақатаев жырларын қазақ өлең өнерінің озық нұсқасы ретінде қалай
танып қабылдасақ, Тыныбеков гобелендерінде халқымыздың ықылым замандарға
тамырын сіңірген қолөнерінің алтын әдіпті қолтаңбасы барлығын дәл сол
деңгейде анық көріп білуімізде.
Халықтық өнер дәстүрін жаңғырту, өрбіту, оны ой елегінен өткізу кезеңі
Қ.Тыныбеков Тау мен Дала аңызы шығармасында ашыла түскен.
Әрине, суреткер шығармада талайлардың қаламына қанат бітірген Отан-
ана, жер-ана тақырыбына кең тыныстылық туғызу, бояу ренктеріне ұлттық
сипат беру, жасампаздық идеясын пісіре баяндау мүмкіндігімен әрі осы
мүмкіндіктерді табиғи дарын мен касіби шеберлікті ұштастыра отырып игеру
тәсілімен жеткен. Осы қасиеттер арқылы монументті сәндік шығармаға
эпопеялық сипат бере алған. Дегенмен, бұл туындының ашық баяндаушылық
қасиетінен нұсқау тілі, мезгеу үні басым. Заманалар сарынымен
жалықтырмайды, құлаққағыс етеді. Бұған көз жеткізе түсу үшін Тау мен Дала
аңызы шығармасының өзіне қысқаша тоқталып өтелік.
Ана бейнесі мұнда алдыңғы планда Жас ұланды қолына көтеріп тұрған ақ
кимешекті Ана. Желге желбіреген жаулығының ұшы өрнектеле барып тұйықталған.
Тұтас тұрқынан жинақылық, жасаңдық аңғарылады.
Ана бейнесі көрерменге бір қырындап көлбей қозғалып бара жатқандай
әсер туғызады. Ана бейнесінен сәл жоғарырақ тұлғаланған Жас ұлан әуеде
құстай қалықтайды.
Осы екі бейнені кең кеуделі,ақ сақалды,өн бойынан сұрапыл күш-қуат
нышаны тебінген,назары өткір Атаның кескіні толықтырған. Айыр қалпақты бұл
қария қарлы шыңдарды аялы алақандарымен көкке көтеріп тұрғандай.
Шығармадағы осы бір негізгі үш бейне бірін-бірі ұластыру арқылы
бейнелі діңгекке, дәлірек айтқанда өмір діңгегіне айналған.
Композиция құрылымын бұлайша ұтымды шешу суреткерлігі мұнан бұрын біз
көріп жүрген қолданбалы сән өнері мен қосалқы өнер туындыларында
байқалмаған. Бұл көркемдік әдісінің алғашқы белгілері ежелгі үндіс
пирамидаларындағы ою-өрнекті бір діңгектік жүйеге негіздеу стилінде
ұшырысады. Қазақ гобеленіндегі бетбұрыстың бұл жаңа бағыты
шығыс миниатюра өнеріндегі кеңістік шешім тәсілінен енсе керек.
Гобелендегі астарлы ойдың негізгі қозғаушы күші – Замана, Замана
шежіресінің сарыны. Жалпы Құрасбек Тыныбеков өзінің тынымсыз еңбегінің
арқасында көптеген шығармашылық еңбектерін дүниеге әкелді. Атап айтар
болсақ Көктем, Дала балладасы, Өмір діңгегі сонымен қатар тұрмыстық
тақырыптардағы Шопан, Семья атты тағы басқа гобелендер. Бұлардың ішінде
Өмір діңгегі гобелені тоқылу техникасы жағынан Тау мен Дала аңызынан
көп жоғары. Бояу колориті де бай. Алайда бұл екі туынды композициялық
құрлымынан бастап айтарына шейін бір-біріне өте жақын. Қ.Тыныбеков Өмір
діңгегі арқылы осыған дейінгі Көктем, Дала балладасы, Тау мен Дала
аңызы атты гобелендерінде шашырап жүрген ойларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Гобелен өнері және Наурыз-жыл басы гобелен композициясын орындауда
түстік үйлесімділікті шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Гобелен өнерінің даму
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Қазақстан және Орта Азиядағы гобеленшілер шығармашылықтарындағы
Наурыз
тақырыбы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..15
1.3 Наурыз-жыл басы гобелен композициясын үйлесімділікте орындау шарттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2. Наурыз-жыл басы гобеленінің композициялық құрылымы және оны тоқу
технологиялары ... ... ... ... ... , ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...32
2.1 Наурыз -жыл басы композициясының түстік үйлесімділіктерін табудың
әдіс
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 Наурыз-жыл басы тақырыбына түстік үйлесімділікте гобелен тоқу
технологиясы мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .52
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...54
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..61
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2014
жылғы 12қарашадағы Нұрлы жол – болашаққа бастар жол атты Қазақстан
халқына жолдауында: Қазақстан 2050 бағдарламасындағы ұсынынған стратегиялық
бағыттарының бірі білім беруге арналған, онда сапалы мамандар даярлауға
баса назар аударылған. Оның жүзеге асырылуы оқытушылардың сапалы
даярлығында және олардың өз ісіне үлкен жауапкершілікпен қарауын баса
көрсеткен. Осындай жаңа талаптар негізіндегі дайындық ұстаздардың жоғары
шығармашылық шеберлігі мен адамдық ресурстарды тиімді пайдалануы
нәтижесінде ғана жүзеге асатындығы айқындалған [1].
Қазақстан Республикасының жоғары білім беру саласында білімді
терең меңгерген мамандарға деген сұраныстың артуы мен оларды даярлаудағы
әдістемелік білімділігі мен қабілеттілігі, біліктілігінің қазіргі
талаптарға сай болуы өте үлкен маңызды жұмыстарды атқаруды талап етеді және
мамандардың даярлығын білім стандарттарының мазмұнына ылайық жетілдіру
өзекті мәселе болып табылады. [2]
Көркемдік білім берудегі қазіргі заманғы тәжірибелерді саралау
барысы бағдарлы оқытудың басты бағытын анықтауға ықпал етеді, жоғары сынып
студенттерінің жеке қызығушылықтары мен танымдық қажеттіліктерін, өмірдің
өзекті тұстарын пайымдауына, келешекте олардың өнер түрлерінен жоғары оқу
орындарда білім алуға бағытталуына әсер ету.
Болашақ мұғалім тұлғасын дайындаудың сапалық жақтары
М.Ж.Қозыбаков[3], Қ.Е.Ералин[4], Қ.Ж.Әмірғазин[5] және т.б. ғалымдардың
зерттеулерінде қарастырылған.
Көркемдік-эстетикалық тәрбие беруді барынша дамытуға,
cтуденттердің өнерге деген қызығушылығын қалыптастырудың мәселесіне назар
аударған ғалымдар Б.И.Ижанов[6], Д.А.Кемешов[7], Қ.Е.Ералин[8],
еңбектерінде ұлттық өнер негізінде студенттердің көркемдік білім беру
эстетикалық тәрбие беруге болашақ мұғалімдерді даярлаудың теориясы мен
практикасы зерттеліп, маңызы ашылып көрсетілген.
Ғылыми педагогикалық еңбектерді талдау нәтижелері бүгінгі күнге
дейін көркемдік білім беру үдерісінде картина композициясын түстік
үйлесімділік тәсілдері арқылы орындау мәселесі бейнелеу өнерін оқыту
теориясы мен практикасында жеткілікті көрініс таппағандығын айқындайды.
Картина композициясын түстік үйлесімділік тәсілдері арқылы орындау
мәселелеріне қатысты қарама-қайшылықтар кездесетіндігі көрінді. Олар,
картина композициясын түстік үйлесімділік тәсілдері арқылы құрастыру оқыту
тәжірибесінде кеңінен қолдану қажеттігі мен оның тәжірибеде қолданылмауы
арасындағы қайшылықтар болып табылады. Осы аталған қайшылықтарды шешу
бағыты зерттеу тақырыбын Наурыз-жыл басы композициясын түстік
үйлесімділікте орындау тәсілдері-деп таңдауымызға себеп болды.
Зерттеу мақсаты: Наурыз-жыл басы композициясын түстік
үйлесімділікте орындау тәсілдерін өнертанымдық әдістемелік тұрғыдан
негіздеу, оның нұсқауларын жасау.
Зерттеу нысаны: Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте
орындау үдерісі.
Зерттеу пәні: Наурыз-жыл басы композициясын түстік
үйлесімділікте орындау тәсілдері .
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, белгілі бір композицияны түстік
үйлесімділікте орындау тәсілдері анықталса, онда композицияны колориттік
үйлесімділікте орындау ұтымдылығы артады; ал бұл болса, композицияны
орындауды жаңа шығармашылық сапалық көрсеткіштерге көтерілетін болады.
Зерттеу міндеттері:
- Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
тәсілдерін айқындау;
- Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
әдістерін табу;
- Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
әдістемесін дайындау;
Зерттеудің жетекші идеясы: Наурыз-жыл басы композициясын түстік
үйлесімділікте орындау тәсілдері жүзеге асыру нәтижесінде композиция
құрылымы мазмұнды болады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздеріне: жалпы адамзаттық
және ұлттық құндылықтарға қатысты тұжырымдар, көркем-эстетикалық талғам
қалыптастыруға, көркемдік білім мен дағдыларды игеруге жүйелі қатынасты
және оның жүйеге келтірілген мәдениеттану, өнертану, көркемдік-эстетикалық
педагогикалық, психологиялық тұжырымдамалары алынды.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының заңдары, Конституциясы,
Ғылым мен білім министрлігінің тұжырымдамалары, кешендері, бағдарламалары,
философтардың, психологтардың, педагогтардың тарихшылардың, этнографтардың,
өнертанушылардың еңбектері, өнер шеберлерінің этнодизайн бұйымдары,
суретшілер шығармалары, ұлттық мәдени мұралар, автордың жеке өзінің
педагогикалық тәжірибесі болып табылады.
Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасы бойынша тарихи-этнографиялық
мұражайларындағы қазақ қолөнер мұраларына, шет ел бейнелеу өнеріне,
көрмелер мен суретшілер шығармаларына, археологиялық, өнертану,
психологиялық, педагогикалық әдебиеттерге, әдістемелік инновациялық
құралдарға теориялық сараптау жасау, педагогикалық тәжірибе нәтижесіне
математикалық, статистикалық талдаулар жасап, баға беру.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
- Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
тәсілдері айқындалды;
Зерттеудің практикалық мәні:
– Наурыз-жыл басы атты композицияны түстік үйлесімділікте орындау
тәсілдері көрсетілген картина жасалды.
Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орындарындағы сәндік өнер мамандығы
студенттеріне білім беру жүйелерінде, мұғалімдердің біліктілігін жетілдіру
мекемелерінде, қосымша көркемдік білім беретін оқу орындарында, жалпы білім
беретін мектептерде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1. Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
тәсілдері білімділік, іскерлік мазмұнға негізделуі.
2. Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
тәсілдері үйрету оқу үдерісін мазмұндық, ұйымдастырушылық, әдістемелік,
материалдық қамтамасыз етуге негізделуі.
3. Наурыз-жыл басы композициясын түстік үйлесімділікте орындау
тәсілдерінің сипаттамасы.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және практикаға ендіру.
Зерттеудің негізгі нәтижелері композиция пәні мен өндірістік тәжірибе
кезінде сынақтан өткізілді.
Зерттеу базасы. Тәжірибелік жұмыс А.Ясауи атындағы Халықаралық
қазақ -түрік университетінде жүргізілді.
Диплом жұмысының құрылымы, кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты, нысаны, пәні,
міндеттері, жетекші идеясы, әдіснамалық-теориялық негіздері, зерттеу
әдістері, негізгі кезеңдері мен базасы, теориялық және практикалық мәні,
қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалары баяндалады. Наурыз-жыл басы
гобелен композициясын орындауда түстік үйлеімділікті шешу жолдары атты
бірінші тарауда гобелен өнерінің даму ерекшеліктері, Қазақстан және Орта
Азиядағы гобеленшілер шығармашылықтарындағы Наурыз-жыл басы гобелен
композициясын үйлесімділікте орындау шарттары негізделді. Наурыз-жыл
басы гобеленінің композициялық құрылымы және оны тоқу технологиялары атты
екінші тарауда тәжірибелік шығармашылық жұмысты ұйымдастыру жан-жақты
мазмұндалды. Наурыз-жыл басы композициясының түстік үйлесімділіктерін
табудың әдіс тәсілдері, гобелен тоқу технологиясы берілді.
Қорытындыда зерттеудің нақты тұжырымдары мен ғылыми зерттеу жұмысын
жүргізу нәтижесінен туындаған ұсыныстар берілді.
Қосымшада зерттеу жұмысына қатысты оқу әдістемелік материалдар
ұсынылды.
1. ГОБЕЛЕН ӨНЕРІ ЖӘНЕ НАУРЫЗ ЖЫЛ БАСЫ КОМПОЗИЦИЯСЫН ОРЫНДАУДА ТҮСТІК
ҮЙЛЕСІМДІЛІКТІ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
1.1 Гобелен өнерінің даму ерекшеліктері
Қазіргі жаһандану үдерісі жүріп жатқан таңда, ұлттық құндылықтарымызды
ұлықтайтын заманда, халықтың көркемдік дәстүрін жалғастырып келе жатқан
гобеленді оқыту сапасын арттыру қажеттігі туындап отыр. Себебі халық пен
халықтың мәдениеті мен дамуын көрсететін өлшемдердің бірі гобелен. Гобелен
композициясын өнертану тұрғысынан танып білу, өте кенжелеп қалған зерттеу
нысаны. Егер бұл айтқанымызға даңқты өнер мұражайынан алыстағы мекен
жайларда тұратын мектеп оқушыларының ұлттық озық өнер туындыларының
түпнұсқаларының композициясын өнер мұражайларынан бәрі бірдей көре
алмайтындығын, гобелендегі композицияны тереңдете оқыту қажеттігін қосатын
болсақ, мәселенің көкейкестілігі оданда арта түседі. Бірақ осы гобелендегі
композицияны оқыту мәселелері де әлі күнге дейін зерттеуден тыс қалып
келеді.
Кең байтақ қазақ даласында гобелен-кілем тоқу өнерінің маңызы ерекше.
Адам жанының толғанысынан пайда болатын ой шығармашылық ізденіске әкелетіні
сөзсіз. Менің бұл шығармашылығымдағы гобелен даланың аңызы, қазақ халқының
өткені, бүгіні, ертеңі бұл шығармашылық сарыны бүгінгінің ақиқаты, ертеңнің
алапат рухы.
Мұнда ішкі мазмұн мен сыртқы сипат етенелігі басым болғандықтан
Наурыз-жыл басы деп аталды.
Гобелендегі кең даланың, ашық аспанның символындағы кең даланың
тыныштық бейнесінде көрініп тұр. Бұл бейнені көруімізбен біздің ойымыз
шектелмейді даланың анаға тән жомарттығы мен кең пейілін, тіршіліктің
толассыздық тыныштығын көңілімізге ұялатады. Біз даланы жер ана тұрғысынан
қарап, туған жерге, отанға деген сағыныш пен сүйіспеншілікті де көреміз.
Даланың сары, жасыл, қоңыр тағы басқа түстердің шұғыладай шашылған
нұрдай сәулесін таңдардың бейнесінде де қабылдаймыз. Қазақ даласын ақындар
шабыттана жырлап, кең дала төсіңді аш мен келемін – дегендей адам жанын
тебірентіп, сары дала табиғаттың төрт мезгілінде ұштастырады.
Гобелендегі қанық бояулар дала мен тау тағдырының символикалық
шежіресі. Мысалға алатын болсақ: дала әуенінің бізге берері мол, қарап
отырып қазақтың кең байтақ сахарасының көшпелі мал шаруашылығы кезеңіндегі
тарихын көрсетіп отыр. Күннің нұр шашуы тау мен өзен көлдердің сонымен
қатар даланың географиялық сипатын беріп тұр.
Менің шығармамдағы гобелен қазақ халқының өткен тарихы мен бүгінгі
таңдағы жемісі көп орын алды. Мені дала әуені тереңдігімен қызықтырады.
Гобеленде өткен тарихымызды тұспалдағанмен, біріншіден өмірге іңкәрлік,
әсемдік ынтығу басым болса, екіншісі дала мен тау балладасында ел
шежіресінен көрінісі байсалды, байыпты мәнермен тұжырымдалған.
Жоғарыда айтып өткендей табиғаттың төрт мерзімін Наурыз жыл басы
шығармасынан байқауға болады. Бәрімізге белгілі қыс болады, қыстың да
суретшілер, ақын-жазушылар үшін әнге, шығармаға, портретке салуға негіз
болатын өзіндік сұлулығы шексіз. Ал, көктем адамға қыстан да күшті жадырап
күннің нұр шашатын кезі қыраттардың қызыл-жасыл болып жер ана бусанып, лақ-
қозы шуласып жамырасқан тамаша әуен тіршіліктің ояну кезеңі, олда өз алдына
бір ғанибет. Жер әлемнің көк тартып, жасыл түстерге боянар кезі. Бұл жасыл
қыраттардың шығармашылыққа арқау болған жері. Күз Абай атамыз жырлағандай,
Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан. Бұл шақ жасыл қыраттардың көркінен
айырылып, даланың сары түске боянар шағы. Осынау дала әуенінің бізге берері
мол табиғат әсемдігі көп ақын мен суретшілерді толғандырып келгені белгілі.
Дала әуеніндегі тау бейнесі дала әсемдігінің сәулелі ғимаратындай
болып елестейді. Тау талай ақынның сырын шертіп, талай адамның сезімін
бөліскен әсем де, әсерлі шабыт беретін адам жанын өзіне тартқандай даланың
асқақ символы. Мұқағали Мақатаев : Таулар дедім тауларым байқамады, Таулар
деп жақпар тастар қайталады. – деп айтуында таудан шыққан үн болатынын дәл
сезініп дәлелдеп тұр. Сонымен дала әуенінің бізге берері мол екені даусыз
шешімін тапқан тақырып.
Гобелен тек қана қанық бояумен дала мен тау бейнесінде ғана
берілмегені анық. Бұл тоқылған гобеленнен сонау қазақ даласының басынан
өткізген тарихын көрсетері анық. Сонау қиын-қыстау кезеңде қаншама
бабаларымыз осынау кең сахара төсін өзге елге таптатпай қара қазан, сары
бала қамы үшін деп болашақ ұрпаққа сақтап өз алдымызға қазақ деген халық
болып қалыптасқаннан бері қарай ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен
қорғаған дала. Біздің кең байтақ Қазақстан деп мақтан етуіміздің өзі оңай
қорғалып, оңай келмегенін бізге ұқтырып тұрғандай. Найзаның ұшымен,
білектің күшімен қорғап келген қазақ даласы қазақпын деп мақтана алатын
көкірегі ояу, жүрегі бар қазақ үшін тарихи маңызы зор.
Халықтық өнер дәстүрін жаңғырту, өрбіту оны өз ой елегінен сұрыптап
өткізіп, шабыттандыра жеткізу процесі асқақ символика, дәстүр, өрнек пен
ұлттық төл болу өңі арнайы талдауда көрсетіледі.
Бейнелеу өнеріндегі гобелен өзінің композициялық шешімімен ерекше көз
тартады. Гобелендегі композиция ұғымын меңгерудің, гобелен композициясын
бейнелеу тәжірибесінің, белгілі бір шебердің гобелен композициясын талдау
іс әрекеттерінің әдістемесінің жеткіліксіздігін көрсетті. Сонымен қатар
гобелен композициясын оқыту бағдарламасын жетілдіру мен оны оқыту әдістерін
дамыту қажеттігі көрінуде.
Гобелен халықтың тұрмысында қолданылатын бұйымдарды тоқыма өнері
арқылы безендіру өнері. Гобелен материалына қарай жүн, материалдарын өңдеу,
безендіруіне байланысты ою, өрнек; тұрмыстағы қолданысына байланысты
тақырыптық; тұрмыстық дәстүрлі қызметке қарай шаруашылық, ұсталық, аңшылық,
жауынгерлік тақырыптар болып жіктеледі.[1]
Композиция ұғымы құрастыру, орналастыру, үйлестіру деген мағынаны
білдіреді. Композиция негізгі және қосалқы элементтерге, композициялық
орталыққа, жиектеме, бұрыштама өрнектер элементтеріне, бөлінеді.
Гобелендегі композиция өзіндік ерекшелігін тануды қажет ететін
түсінік. Гобелен композициясын ағаш материалдарды өңдеу арқылы жасалған
бұйымдар композициясы; ою өрнек, композициясы деп бөлуге болады.Сонымен
қатар гобелен композициясын көлемді заттар композициясы, жазықтық немесе
көлемсіз заттар композициясы, зат түстерінің, формасының, кеңістігінің
композициялары болып танылады. [2]
Гобелен композициясын бейнелеу немесе жасау суретшінің көркемдік
практикалық қызмет бағытын анықтайды. Суретшінің өзінің қандай шығармашылық
композицияны орындай алатынын, қолынан не келетінін бағдарлайды.
XX ғасырдың 70-жылдары халықтық қолөнерге деген қызығушылықтың артуы
(көркемдік кәсіптердің құрылуы, Қазақстан қолөнерінің республикалық музейі
ашылуы, қолөнер бұйымдарын жинау мен насихаттаудың жетілуі) оның дамуына
зор ықпал етті. Тоқыма, киіз басу істерімен қатар бірқатар облыстарда
(Алматы, Көкшетау, Талдықорған, Шымкент т.б.) тоқыма бұйымдар жасау кеңінен
дами бастады. 70-жылдары колөнер саласының деңгейі артты. 1973 ж. Алматы
көркемсурет учелищесінің қолөнері бөлімі ашылса, 1978 ж. Қазақ ұлттық Өнер
Академиясында (бұрынғы Алматы театр-көркемсурет институты) сән және қолөнер
кафедрасы құрылды. Сондай-ақ "Өнер" комбинатының жанынан қолөнер бұйымдарын
шығаратын цехтар ұйымдастырылды. Кәсіптік қолөнер саласында бойына ұлттық
дәстүр мен соңғы техникалық, стильдік жаңалықтарды бірдей тоғыстырған
гобелен жетекші рөл атқарды.
Гобелен қолдан тоқылған түскиіз-панно. Гобеленнің аты XV ғасырда
алғашқы тоқыма мануфактурасын ұйымдастырған француздық ағайынды бояушылар
Гобеленнен таралған. Қазақстанда алғаш гобелен тоқу ісі 70 жылдары қолға
алынды. 70 жылдардың аяғы мен 80 жылдардың басында гобелен қоғамдық
орындарды безендіруге кеңінен қолданыла бастады. Қазақстан суретшілері
К.Тыныбеков, И. Ярема, Б. Зауырбекова, Е. Николаева және Н. Павленко
жасаған гобелен Ессентуки қаласындағы "Қазақстан" санаторийі холын
безендіріп тұр. Суретші Б.Анисимовтың эскизі бойынша Қазақстан көркемөнер
қорының "Өнер" комбинатының бір топ суретшілері ҚазМУ-дің жаңа ғимараты
үшін белгілі ғалымдардың портреттерін жасады. Сонымен қатар Қазақстан
Ұлттық Ғылым Академиясының "Ғалымдар үйі" үшін олар гобелен техникасымен
көптеген композициялар жасады.
Алматыдағы "Қазақстан" мейманханасының банкет залын әсемдеуге арналған
"Қазақстан" гобелені үшін (ауданы 100 м2) суретшілер И.Яремаға,
Б.Зауірбековаға, К.Тыныбековке 1980 жылы Қазақстанның мемлекеттік
сыйлығы берілді. Сондықтан қазіргі кезде Қазақстанның гобелен тоқу өнері де
Европалық классикалық дәстүрмен үндестік тапқан қазақтың халықтық тоқыма
өнері де өркендеу үстінде.
Қазақстанда гобеленнің қалыптасуына К.Тыныбеков өз шығармашылығымен
үлкен ықпал етті. Ол 1947 жылы 7 сәуірде Шымкент облысы, Төлеби ауданы,
Амангелді атындағы колхозда дүниеге келіп, 1980 жылы 15 ақпанда Алматы
қаласында дүниеден өтті. Ол тоқыма суретшісі, қазақ гобеленінің негізін
салушыларының бірі. 1976 жылы Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі, 1966
жылы Алматы көркем сурет училищесін, 1971 жылы Львов Мемлекеттік сән және
қолөнері институтын бітірген. 1971-1978 жылдары Алматы көркемсурет
училищесінде, 1978-1980 жылдары Мемлекеттік театр-көркемсурет ннститутында
оқытушы болды. Шығармашылық жұмыспен де айналысты. К.Тыныбеков 1978-1980
жылдары шетелдермен достық және мәдени байланысы қазақ қоғамының Қазақстан
суретшілер одағының Президумының (1980) мүшесі қызметтерін атқарды. Оның
ертеректегі сюжетті гобелендері ("Шопан" 1969; "Дала әуендері 1970;
"Отбасы" 1972) айқын бейнеленген ірі суреттерімен, әр түрлі бояулардың
өзара берік үйлесуімен және ішкі қуатымен ерекшеленеді. Сондай-ақ "Дала
хикаясы" (1970), "Өмір ағашы" (1976), "Байқоңыр ырғақтары" (1977), "Аққу
әні" (1980) гобелендері терең философиялық мазмұнымен, кең құлашты
ндеялылығымен, жеткізбек ойының күрделілігімен айшықталды. К.Тыныбековтің
Б.Зәуірбекова, Е.П. Николаева, И.З. Яремалармен бірге жасаған "Қазақстан"
гобелені (1978) 1980 жылы Қазақстанның мемлекеттік сыйлығына ие болды.
Алғашқы кезде сәндік ою-өрнекті гобелендерімен көзге түскен
Б.Зәуірбекова бірте-бірте сюжетті, тақырыптық дүниелер жасауға ауысты. Ол
1946 жылы 29 тамызда Жамбыл облысы, Мойынқұм ауданының Фурмановка ауылында
дүниеге келді. Ол 1974 жылы Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі, 1969
жылы Алматы көркемсурет училищесін бітірген. Суретшінің тұңғыш туындыларына
"Жіп иіруші" (1972), "Қодық" (1972), "Керуен" (1973), "Көктем" (1974)
"Сазды әуен" (1975) гобелендері жатады.
Суретшінің "Байтақ дала"(1976), "Дала аруы" (1979), "Мәңгілік өмір" (1982)
полотнолары философиялық ой тереңдігімен ерекшеленді. Сән түзеудің жаңа
принциптері суретшінің "Күй" (1978), "Жастық" (1979), "Тоқымашы", "Кешкі
саз" (1982) атты шығармаларында көрініс тапқан. Суретші "Қыс", "Көктем",
"Жаз" және "Күз" гобелендерінде (1984-1986) сызба мен кескіндеме тәсілдерін
біріктіру және түрлі түстердің өзара үйлесімін табу әдістерін қолданылған.
Оның қолынан шыққан гобелендер нәзік философиялық астарымен, күрделі
аллегориялық сипатымен, геометриялық-сызықтық және кескіндемеге тән
тәсілдік құрылымымен дараланды. Ол өз шығармаларының құрылысына әр түрлі
түстердің толқынды үлгісі мен түрлі реңктердің үйлесімділігін қолданды
("Керуен", 1973; "Дала аруы", 1979; "Тоқымашы", 1978; Жер-Ана", 1984).
И.З. Ярема Украинада туылып, жастық шағы мен студенттік жылдарын сонда
өткізді. Ол Львов Мемлекеттік сән жене қолөнер институтында оқыды.
И.Яреманың ең алғашқы еңбектері Қазақстан жерінде дүниеге келді, сонымен
қатар оның ең алғашқы көрмесі де Қазақстанда ашылды. Ол мата бетіне сурет
салу мамандығы бойынша бітіріп шықты. Ол көп уақыт бойы өз мамандығы
бойынша жұмыс істеді. Алғашқыда Самарқандтағы жібек өндіру фабрикасында,
сонымен қатар ҚазССР Министрлігінің жанынан ашылған экспериментальды
институтында жұмыс істеді. Оның шығармашылық жолындағы істері сәтті
басталды. Оның еңбектері өзгелерден кәсіпқойлылығымен ерекшеленді. Тоқыма
өнеріндегі ең алғашқы еңбектері "Регистан" (1967), "Құрманғазы" (1965),
"Қодықтар" (1966), "Ескі Самарқанд" атты гобелендері өзіндік ерекшелігімен
көзге түсті.
1967 жылы жібек өндіру фабрикасының экспериментальды суретшілер тобы
шығыстың ұлы ғұламасы Алишер Новоийдың мерейтойына арналған,
арнайы гобелен жасау үшін тапсырма алды. Осы тапсырманы жүзеге асыру
барысында көп ізденістер жүргізілді. Осы ізденістер нәтижесінде "Алишер
Новоий", "Көк салт атты", "Фархад пен Шырын" атты туындылары өмірге келді.
1967 жылы "Егіс әні" атты гобелені СССР-дің 50 жылдығында көрмеге қойылды.
1968 жылы И.Ярема Алматы қаласына көшіп келді. Осы уақыттан бастап оның
шығармашылық өмірі бір арнаға түсті. Оның "Ескі аңшылық", "Еске алу",
"Алатау", "Тау жазулары", "Дала жаңғырығы" атты гобелендері "Совет
гобелендері" көрмесінде көрсетіліп, тиісті дипломмен марапатталды. Соңғы 5-
6 жылда И.Ярема ондаған тапсырмаларды орындап шықты. Оның ішінде "Орман
ертегісі" атты гобелені Щучинск тауық фабрикасына арналған, "СССР туы"
Целиноград неке сарайына арналған, "Дала гүлі" және "Құз құпиясы" атты
гобелендері Ессентукидегі "Қазақстан" санаториіне арнайы тапсырмамен
тоқылып шықты. Тапсырмалардың көбісін суретші Е.Николаевпен бірге отырып
жасады. Қазақстан гобеленшілері көбінесе бірге отырып жұмыс жасайды. Бұған
дәлел 44 метрлік "Қазақстан" атты гобелен. Бұл гобелен "Қазақстан" қонак
үйінің банкет залында тұр.
Ол өз туындыларын дәстүрлі жабдықтармен бірге металдан, қыштан, ағаштан
жасалған детальдарды кірістіру арқылы жасады. Ол бұл детальдарды таяз және
шығыңқы бедерлі бейнелер жасау үшін пайдаланды. Қазіргі заман тақырыбына
арналған, ішкі ұласымды ырғаққа құрылған, кең көлемдегі дүниелер жасауға
ұмтылды ("Маңғышлақ", 1979 "Қазақстан", 1976; "Тыңдағы түн", 1979).
Е.П. Николаева тоқыма саласында айтарлықтай жетістіктерге жетті. Оның
жұмыстары сезімдік иірімдерге құрылған. Оның "Шекспир", "Кармен-сюита" атты
гобелендерінде түстердің барынша үйлесу мүмкіндігі пайдаланылған, театрдағы
ортаның қалыпты жағдайы жақсы сезіледі.
К.Осановтың туындыларына ішкі қуат, сондай-ақ түстердің сәтті үйлесімді
мен ұтқыр құрылған композиция тән ("Поэзия", 1980), Ж.А.Крупконың қазақ
кілемдеріне тән нақыштарды қазіргі замандық түстерді ұластыра пайдалану
тәсілімен ұштастыру тәжірибесі сәтті шыққан бірқатар еңбектері бар ("Өмір
ағашы", 1977; " Көктемгі дала", 1977; "Молдағұлованы еске алу", 1979).
Бапанов Әлібай Қалтайұлы 1953 жылы Қызылорда облысында дүниеге келді.
1973 жылы Алматы көркем сурет училищесін бітірген. 1979 жылы Суриков
атындығы Мәскеу Мемлекеттік көркемсурет институтында оқыған.
Бапанова Сәуле Сыздыққызы 1956 жылы Қызылорда облысында дүниеге келді.
1976 жылы Алматы көркемсурет училищесінде оқыған. 1981 жылы Строганова
атындағы Мәскеу жоғары көркем сурет училищесінде оқыған. Қазақстан
Суретшілер одағының мүшесі. Республикалық, Бүкілодақтық және Халықаралық
көрмелерге қатысушы. Еңбектері Қазақстан, Ресей, Украина, Түркия, Қытай
мұражайларында сақталған. Жеке коллекциялары Алматы, Мәскеу, Франция,
Германия, Швеция қалаларында сақталған.
С. Бапанованың "Композиция" (1981), "Аңыз" (1982) атты еңбектері нәзік
сезімге құрылғандығымен, астарлы сипатымен құнды. Оның Ә.Қ. Бапановпен
бірге жасаған кең масштабты "Жастық" атты (1983) гобелені түстерді нәзік
қолдана білгендігімен, сезімдік образдарының молдығымен ерекшеленеді.
Раушан Базарбаева 1958 жылы 3 наурызда Жамбыл облысы Ауқатты аулында
дүниеге келген 1980 жылы Н.Гоголь атындағы Алматы көркемсурет училищесін
бітірді. 1985 жылы Т.Жүргенов атындағы Алматы Мемлекеттік театр-көркемсурет
институтын бітірді.
1985 жылдан 1989 жылға дейін "Өнер" комбинатында жұмыс істеді. 1989
жылы Т.Жүргенов атындағы қазақ ұлттық өнер академиясының "Көркемсурет
текстил" кафедрасында оқытушы болып жұмыс істеді. 1985 жылдан бастап
Республикалық, Халықаралық көрмелерге қатыса бастайды. Р.Базарбаеваның
еңбектері Қазақстанның мемлекеттік мұражайында сақталған.
Р.Базарбаева "Композиция 1", "Композиция 2", "Күн адамы" тағы басқа
гобелендердің авторы болып табылады. С. Бөлтірікованың әр түрлі
материалдардан құрастырған сәндік панноларынан ("Адамдық аймақ", 1984,
т.б.) қазақ халқының ұлттық дәстүрі анық байқалды.
Мұқанов Мәлік Флоберұлы 1972 жылы 7 қыркүйекте Алтай өлкесіндегі Таулы-
Алтай қаласында дүниеге келген. 1987 жылы Алматы қаласындағы орта мектептің
8 сыныбын бітіріп шықты. 1987-1991 жылдары аралығында Н.В. Гоголь атындағы
Алматы көркемсурет училищесін суретші-декаратор мамандығы бойынша бітіріп
шықты.
1991-1996 жылдары Т.К.Жүргенов атындағы Алматы мемлекеттік институтының
"Монументальдық живопись" бөлімін бітіріп шықты. "Көшпенділер" атты сериялы
гобеленін дипломдық жұмыс ретінде қорғап шықты.
1999 жылы қыркүйек айынан бастап Т.К. Жүргенов атындағы ұлттық
өнер академиясының "Монументальды живопись" бөлімінде оқытушы
болып жұмыс істеді.
1993 жылдан 1997 жылдар аралығында Сәуле және Әлібай Бапановтардың
сурет шеберханасында қолөнермен танысып әрі жұмыс істеді.
1997-1998 жылдары Ешконов Ғазиз Ақзамұлы жетекшілігімен Сүлейменов
Мұхаммеджанмен бірге отырып Алматы қаласында Орталық мешітті безендіру
ісімен айналысты.
2000 жылы Астана, Атырау, Қарағанды қалаларындағы Орталық
мешітті безендіру ісімен айналысатын суретшілердің құрамында жыл сайын
өткізіліп отыратын "Жігер" жас суретшілер фестиваліне қатысып отырған.
1996 жылы Қазақстан Республикасының жас суретшілер одағының мүшесі.
1999 жылы Т.К. Жүргенов атындағы институттың "Монументальды живопись"
бөлімін бітірушілердің көрмесіне қатысты.
2001 жылы Астана қаласында өткізілген "Шабыт" фестивалінің лауреаты.
2001 жылы Т.К. Жүргенов ҚазҰӨА-ның аспирантурасына оқуға түсті.
Мұқанов Мәліктің "Көшпенділер", "Қызыл тиграхауд", "Қызыл өгіз", "Жер
ұйық", "Көк тиграхауд", "Кентавр", "Көк салт-атты", "Үшбірлік" атты
гобелендердің авторы болып табылады.
Жанат Табылдиева.
1975 жылы 7 ақпанда Алматы қаласында дүниеге келді. 1994 жылы Алматы
қаласындағы Н.В. Гоголь атындағы көркемсурет училишесінде оқып шықты.
1999 жылы Т. Жүргенов атындағы ҚазМКА-ны бітірді. Жанат Табылдиева
Халықаралық, Республикалық жастар көрмесіне қатысқан.
Қазіргі таңда ол гобелен тоқумен, Гобелен тоқумен және керамикамен
айналысады.
Жанат Табылдиева "Арал", "Сарқырама", "Көктем", "Шопан", Жаңару",
"Бұғы", "Есте қалған үн", "Мәңгілік жақындастық" атты гобелендердің авторы
болып табылады.
Батырбек Өтеп.
Кеңес өкіметі билік құрып тұрған 1970 жылдардың соңы мен сексенінші
жылдары Қазақ гобелен өнеріне қайталанбас қолтаңбасымен келген талантты,
желкілдеп өскен құрақтай санаулы жастың бірі — Батырбек Өтепов болатын.
Оның соңында бірнеше гобелендерімен қатар күнделік қолжазбалары және бірлі-
жарым шағын әңгімелері қалған. Күнделікке арнаған қоңыр дәптерінде суреткер
Батырбек былай дейді: "Суреткер өз халқының жүрегі болуға тиіс. Жүректі
алдай алмайсың және ауыстыра да алмайсың. Жүрек дегенде физиологиялық дене
мүшесін емес, үлкен сезімдер ұялаған ерекше қасиетті, тіл жетпес дүниені
айтамын... Суреткердегі жүрек бір адамның ғана өміріне шақталған, шектелген
емес, бүкіл халқының, елінің өмірімен өлшенуі тиіс" деп жазған еді Батырбек
шебер. "Еді" деп отырғанымыз, ол кісі небәрі 45 жасында өмірден өтті. Ал
біздің айтпағымыз "өнерді бүкіл ғұмырында кие тұтып, оған барынша адал
болуға тұтас болмысымен ұмтылған азаматтың соңында қалған мұрасына шынайы
жанашырлық таныта алдық па?" деген сауал төңірегінде. Енді оның өнер
туындыларына аз-кем шолу жасай кетсек. Көпшілігі гобелен түрінде, ал
кейбірі кілем, текемет, түскиіз ретінде дүниеге келген ол туындылар
"Отбасы", "Шілде", "Өмір өрнегі", "Атамекен", "Өскен өңір", "Өркендер",
"Біржан - Сара", "Бозторғай" деп аталады. "Той" атты гобелені болса,
Мәскеудегі Орталық галереяға қойылған жерінен, Кеңес өкіметі тараған тұста
қолды болып кеткен.
Ал шығармаларының ішінде шоқтығы биік тұрғаны-"Түркі дастаны" атты
гобелені. Бұл — триптих. Бейне бір бабаларымыздың жүріп өткен тарихи өмір
жолын гобелен тілінде сөйлету. "Серт" деп аталатын бірінші бөлімінде "Ел
басына күн туып, ер етігімен су кешкен" тұста Батыр қазақ ұланы, жау
қолынан шейіт кеткен, ата-бабалардың ел азаттығы үшін күресін одан әрі
жалғастыруға серт береді. Жауынгерлер болмысында шамырқаныс, ел
тәуелсіздігі үшін күреске деген құлшыныс атойлап тұр. Олардың арқа тұсында
жорық дүбіріне құлақ түре елеңдескен - қаңтарулы жүйріктер... Әрине, сондай
алмағайып заманның өзінде тұтас халық өмірі тек суық қару асынған
жауынгерлер әрекетінен ғана құралмағаны белгілі. Соның бір дәлеліндей
болып, "Серт" бөлімінде де жауқазын гүлдер әр жерде бүршік атып, осынау
суыт көрініске өзіндік жұмсақ леп бергендей. Екінші бөлім — "Жеңіс тойы"
деп аталады. Жауын жеңіп қайтқан ер ұландарын бар құрметімен қарсы алған ел
мәре-сәре. Сәби баланы ақ киізге көтерген жаужүрек жауынгерлер тұтаса сап
түзеп тұр. Себебі олар туған жерді бүгін жаудан қорғаса, оның өзі - әлгі
сәбидің атамекенде еркін өсуіне жағдай жасау және еліне-жеріне деген
иелікті оның қолына аманат ретінде тапсыру деген сөз. Алдыңғы қатарда қос
батыр жеңіс
тойын, кесе толы ағарғаннан дәм тата отырып, тойламақшы. Қобызшы қария
өткен тарих қойнауына бір сәт бойлай, қобызын бебеулетеді-ай кеп... Ал
домбырашы-ақын болса ұрпақтар жалғастығы жайлы сыр шертуде, жыр төгуде.
Мына бір шетте елігін жетектеген бүлдіршін қыз қос батырға қолындағы гүлін
ұсынуға бата алмай тұрғандай ма, қалай!? Ел-Ана, Жер-Ана батыр ұландарына
ризалығын білдіріп, көкке қолын жаюда... Жаратқаннан олардың амандығын
сұрағандай, аспанда ақ көгершіндер қалықтап жүр. "Сүйіншілеп" атқа шапқан
жастардың көңілі көкте, жалпақ жұрт думандатып, мәре-сәре. Дей тұрғанмен,
тойға жиналғандардың ту сыртында мазарлар көрінеді. Бейне бір Ұлы Жеңістің
кісі шығынынсыз келмесін айғақтап тұрғандай.
Сонымен, "Түркі дастаны" гобеленінің үшінші бөлімі - "Күрес" деп
аталады. "Жеңіс тойында" жауынгерлердің аттан түспеуінің сыры енді мәлім
болғандай. "Күресте" иық тірестіре қатар тұрып, жауына жебе кезенген
жауынгерлердің болмысы аса сұсты. Қатарласа ұшқан құс екеш құс та туған
жерлерін жау табанынан олардың амандықпен азат етуіне тілекші болып
сайрайтындай әсер береді екен. Сонымен, Түркі даласының бостандығы үшін
күрес одан әрі жалғасуда. Бұл - көрерменнің бірі ретінде "Түркі дастанынан"
түйген біздің қарапайым ғана ойларымыз.
"Қазақстан-инернационалдық ел" деп кеңестік қызыл байрақ желбіреп
тұрған қаһарлы идеология заманында да Батырбек Өтепов тайсалмастан былай
деген. "Қазақстанда бірнеше ұлттың өкілдері бар. Оларды жергілікті ұлттың
мәдениетін, дәстүрін, өнерін сыйлай білу рухында тәрбиелеу керек. Бүкіл
адамзаттың, өзге халықтардың дәстүр-салтымен қатар қазақ халқының ұлы
дәстүрлерін, мәдениетін білгісі келмейтін, онымен санасқысы жоқ, қайта
тәлкек еткісі келетін, ұлттар арасына сасық әрекеттерімен жік салғысы бар
алаяқ, шірік, есуастармен аяусыз да батыл күресуіміз керек". "Өмірге,
өнерге деген адалдықтың шынайы үлгісін көрсеткен азаматтың осындай
шығармашылық асыл мұраларын, тым болмаса, республикадағы өнер училишелері
мен басқа да оқу орындарындағы өнерлі жастарға неге таныстырмасқа" деген ой
мазалайды. Аллаға шүкір, елімізде талантты жандар баршылық. Алайда талант
пен адалдық тізгінін тең ұстап өту, сірә, өнер иелері үшін үлкен сын болса
керек...
60 жылдығында гобеленші-суретші Батырбек Өтеповтің эскиздері бойынша
тоқылған жаңадан 20 гобелені көрмеге қойылмақшы екен. Бірнеше эскиздері
де... Шымкент жері өнерсүйер қауымының жан дүниесі осылайша сұлулық пен
тылсым дүние сырларына тағы да суарылмақшы.
Адам баласының адалдыққа сусап жүруінің басты себебі - әлгі мінездің
Аллаһ-Тағаланың жұмыр басты пенделері бойынан көргісі келетін басты
қасиеттердің бірі болғандығынан ғой деп ойлаймыз.
Всеволод Демидов. 1964 жылы Баку қаласында дүниеге келді. 1968 жылдан
бері Алматы қаласында тұрады. 1993 жылы Абай атындағы Алматы мемлекеттік
университетінің көркемсурет-графика факультетін бітірген. Негізгі көрмелері
және жобалары:
1998 жылы "Күнге саяхат" "АRК" галереясы.
2000 жылы "Уақыт шеңбері" "Орхон" галереясы.
2001 жылы Молдова, КиГобеленневте INVASIA жобасына қатысты.
2001. жылы "Жан тойы" – суретші кітабы.
2002. "Альхимия кемесі" – "Вояджер" галереясы.
2002 жылы "Қазақстан көйлек ханшайымы 2000" – көйлектердің коллекциясы.
2002 жылы Арт-фестиваль "Тенгр - Ұмай" - 2002; хэппининг "Іздер", "Түс
қақпаны" т.б. атты гобеленнің авторы болып табылады.
Қазақстандағы гобелен шеберлері айтарлықтай нәтижеге қол жеткізе білді.
Қазақстанның материалдық мәдениетіне өздерінің үлесін қоса білген гобелен
майталмандары қазіргі таңда еңбектерін мақтан ете алатындай жағдайда.
Қорыта келгенде гобелен-дүниені көзбен көріп,түйсіну негізінде
бейнелейтін пластикалық өнердің бір саласы. Гобелен өнерінде суретші өз
көзімен көріп,түйсінген шындығы жан-жақты композициялық,көркемдік қуатпен
көрсетеді.
Гобелен туындылары өзіндік бейнелеу жүйесі мен көркемдік үндесудің
түрлі типтерін құрайды.Бұл өнер танымдық,құндылық және қарым-қатынастық
қызметімен ерекшеленеді
1.2Қазақстан және Орта Азиядағы гобеленшілер шығармашылықтарындағы
Наурыз тақырыбы
Орта Азия мен Қазақстан жері мәдениеті дамыған өркениет орталығы
болғандығы көпшілікке мәлім.Сыры кетсе де сыны кетпей сақталып келе жатқан
әсем ғимараттар, тас мүсіндер, сарайлар, халықтың тұрмысында қолданылған
сәндік қолданбалы өнердің інжу маржандары жастардың көркемдік талғамын
дамытуға дәнекер болары сөзсіз.Бұл жерде айта кететін өкінішті жағдай –
көшпелі еліміздің көркем мәдениетін жас ұрпақтың игілігіне пайдалану
кешеуілдеп, олардың жастарға көркемдік білім мен әсемдік бағдарламасынан
тыс қалуы.Бұл ұстанылатын басты бағыт жас ұрпаққа халықтың мәдени дәстүрін
жастарға таныстыру, ата-бабамыздың тұрмысында жмі қолданылған қарапайым
заттарды салуға үйрету, олардың формасымен, түр-түсімен т.б. көркемдік
ерекшеліктерімен таныстыру қажет.
Қазақ халқының ұлттық гобелен шығармашылығында гобелен шеберлері
Құрасбек Тыныбеков, Бәтима Зәуірбекова, Еркін Айтбаев өнерлері айрықша орын
алды.
Гобелен шығармаларының композициясын іздеуде,гобелен тоқу
шеберінің өмірі мен шығармашылығынан үлгі өнеге алатын жайттарды көбірек
табуға болады.Солардың бірі – Бәтима Зәуірбекова.Қазақ қыздарының ішінде
гобелен өнеріне алғаш келгендердің бірі – Бәтима Зәуірбекова болды.Әлемге
танымал қазақ гобеленшінің өмірі кілем өрмегіне келеді.Жамбыл облысы
,Фурмановка ауылында оның ата-анасы қырғыздармен көрші тұрыпты.Қырғыз
аңызындағы Умай Батма Зуур секілді береке-бірліктің бастамашысы болсын деді
ме,ата-анасы дүниеге келген бүлдіршінге осы есімді беріпті.Әкесі Есмұрат –
ауыл атқамінері, ұжым төреғасы;анасы – Бибіхан ауыл аймаққа аты шыққан
ісмер, тігінші екен.Бибіхан шешесі тіккен құрақ көрпелер ауылдан
өтіп,ұлттық дәстүрді көркейтіп, шетел көрмесіне қатысқаны,жер шетіндегі
француздарды таңғалдырғанын әлі күнге жерлестері жырғып айтады.
Арман жетелеген Бәтима есейген соң Алматыға келеді.Сөйтіп, ол
көркемсурет училищесіне оқуға түседі,ұстаздарынан тәлім алып,қабілетін
ұштайды.Осы кезеңде біреу жөнін білсе, біреу білмейтін гобелендік өнерге
аңсары ауады.Сөйтіп, ауылдағы анасының тоқыған кілем, алашасына ұқаған
өнердің тылсым сырына үңіліп, тыңнан жол іздеуге бұрылды.
Н.Г.Гоголь атындағы Алматы көркесурет училищесін қызыл дипломмен
бітірген ол Абай атындағы мемлекеттік педогогикалық университетті де сәтті
тәмәмдады.Сүйіп қосылған жұбайы Сейітқали Шалабаев есімі белгілі мүсінші,
таңғажайып акварелдер авторы.
Қазақ гобеленінің майталман шебері Бәтима Есмұратқызы жолына шам
алып түскен үлгіні әуел бастан ұтымды ұстап,жетілдіре білді.Ерте дәуірде
гобелен өнері Еуропада, әуелі Римде, сосын Парижде дамыды дедік.
Атышулы Парижде 1989 -1991жылдары Бәтиманың көрмесі дүркіреп өтті.
Көрерменнің көзін айрықша тұсаған Әуен атты кілем.Кең тынысты,
айшықты, ұлттық дәстүрді молынан қамтыған.Суретші әуелі Әуенніңнобайын
қағазға сызды, ватманға көшірді.Қазақы қадым дүние көз алдында
тұрды.Әуеліде сағымдай сұлаңдап ұстата қоймаған кең құлашты, терең тынысты
образбен бояудың жарықтығы терең сипатталды.
Халық қолөнер шеберлері мен қатар арнаулы білімдері бар
суретшілер соңғы быраз жылдарда кілем, терме алаша тағы басқаларды тоқудың
жаңа тәсілі гобелен кілемін дайындауды қолға алды. Гобелен кілемі қолмен
тоқылатындықтан және жасалу ерекшелігіне байланысты аса бағалы тоқыма өнері
болып саналады. Бұл кілемнің негізгі маңыздылығы ондағы бейнеленген
нәрселердің айқындылығында, тақырыбының еркіндігі мен әсемдігі және көп
түстілігімен тәсілдерінде.
Гобелен кілемінің тоқылу мәнері терме алаша, түкті кілемге ұқсағанмен
, жалпы ою-өрнек бейнесі сирек қолданылады. Көпшілігінде адам, мал, дала,
құрылыс, білім, салт-дәстүр, мәдениет, спорт тақырыбындағы суреттер жиі
кездеседі. Сонымен бірге соңғы кездерде тарихи тақырыптардағы гоблендерде
пайда болды. Бұл өнермен айналысушылар әсіресе, көрмеге қатысуға, сонымен
бірге қонақ үй, демалыс залдарын көркемдейтін тақырптарды іздестіріп, одан
әрі қарай дамыту жағын көздеуде. Кәдімгі кілемге қарағанда гобелен-
кілемінің тоқылуының өзіндік ерекшеліктері бары айтылды. Оның жәй кілемге
қарағанда жіп түстері сан-алуан болып, өрмек теруінде бір кілемнің өзінде
түкті және түксіз өрнектер араласып келе береді. Сондай – ақ, кейде өрнек
жіптері тоқылмай қалатын әдістерде кездеседі. Мұндай тоқылмаған өрнек жібі
қиылмайды, кейде түкті тоқылған жері тегістеліп қырқылмай шашақ күйінде
қалдырылып, оған түрлі моншақтар, әсемдік заттар ілінеді.
Кілем тоқу өнерінің осы жаңа түрі жас суретшілерді қызықтырмай
қоймады. Бұл өнер түрі қазіргі кезде көпшілік жастардан қызу қолдау тауып
отыр.Себебі, ертеден келе жатқан алаша, тықыр кілем, түкті кілем тоқу өнері
гобеленнің қазақ халқының дәстүрлі қолөнеріне жат емес екендігіне дәлел
бола алады. Хайуанаттар мен табиғат көріністері бейнеленген кілемдер тоқу
байырғы қазақ тоқымашылары арасында стильді түрде кең тараған. Жалпы тар
мағынада алғанда гобелен 1662 жылы Парижде құрылып бояушы Гобелендер
есімімен аталған мануфактура өнімдерінің жалпылама атауы.
Кейін дербес суретшілік өнер түріне айналған гобеленнің бөліктері
түрлі түске боялған жібек немесе жүн жіптерден тоқылып, кейін бір-бірімен
тігіліп біріктірлген. Гобелен дербес суретшілік өнер туындысы ретінде алғаш
Франция, Италия, Испания,Германия елдерінде дамып, кейін Ресей, Балтық
бойы, Кавказға кең тараған. Ал Қазақстанда бұл өнер ХХ ғасырдың 70 жылдары
пайда болды. Оның ішінде ең алғаш Алматы қаласына осы жаңа өнер алдымен
келді десек жаңыспаспыз. Міне, содан бері қазірге дейін гобелен өнері үнемі
даму үстінде келеді. Бұған әрине осы өнер түрін елімізге алып келген
алдыңғы толқын ағаларымыз бен әпкелеріміздің еңбегі орасан. Қазақ халқының
көптеген қолөнер бұйымдары секілді кілем тоқу өнерімен бірге гобелен тоқу
өнері де ерекше мәнге ие болып отыр.
Ерте замандардағы қорғандарда үй жиһаздардың орнына дөрекілеу
жасаулар болған. Ал,еденге жылылау болу үшін адамдар шөп,сабан,пішен
төсеген.
Қабырғаларға әсемдік үшін түксіз, тықыр кілемдер ілген, олардың беті
ою-өрнектермен және суреттермен безендірілген.
Түксіз кілемдер, гобелендер өзінің ежелден келе жатқан тарихымен
белгілі болған.
Тықыр кілем (шпалерлер) негізінен Батыс Европада кең таралған (ХІІ –
ХІІ ғ,ғ) Мұның ішіндегі ең ежелгі европалық шпалерлер немістердікі. Оларды
шағын шеберханалар мен шіркеулерінің ішінде тоқыған. Негізінен алғанда бұл
панно – шпалерлер сол кездегі тастан тұрғызылған суық қабырға-дуалдарда тек
әсемдік үшін ғана емес сонымен қатар онда жылу сақтау қызметінде атқарды.
Шпалерлік тоқу өнері ХІV-ХVІ ғасырларда жақсы дамыған. Осы кезеңдерде
шпалерлік тоқу өнері кең тараған. Әсем безендірілген кілемдер ортағасырлық
қорғандардың бөлмелерін безендіру үшін және де жылылық сақтап тұруға
пайдаданылған. Шпалер – тықыр кілемдер соборлардың ішіне, жарыс
кезеңдерінде, көрермендер отыратын мінбелерге ілінген. Мерекелік күндерде
осы кілемдермен көшелерді безендірген және балкондармен терезелердің алдына
ілген. Олардың басты жасалып шығатын жерлері Франция мен Фландрия қалалары
: Париж, Аррас, Турне, Брюссель болған. Тоқылған кілемдер өзінің тоқу
өнерімен атағы шыққан қала немесе мануфактура аттарымен аталатын болған.
Күнделікті өнерде біз жиі қолданатын гобелен термині өзінің бөлек
тарихымен белгілі : Фламандық шеберлер Париж маңындағы бояушы Гобелендер
отбасынан бояу бояйтын шағын шеберхананы сатып алып, оны шпалер шығаратын
шеберханаға айналдырған және үлкен жетістіктерге ие болған бұл өнердің
өзінің де атауы Гобелендер есіміне ие болған. Алпыс жылдан соң шеберханалар
Париждегі барлық шпалерлік шеберханаларды біріктіріп, оны Корольдік
Гоблендер мануфактурасына айналдырды. Осы кезеңнен бастап гобелен әлемнің
көптеген елдерінде қабырғаларға ілінетін әсемдік бұйымға айналды және
белгілі болды.
Бұл гобелен және шпалер атаулары орыс тіліне ХVІІІ ғасырда кірген. Бұл
жерде 1717 жылы негізін қалаған белгілі Петербург шпалер – кілем
шеберханасының қызметі зор болған. Гобелен атауы көлемді көркемдік
тажірибеде кең тарап орнықты. Ғылми қолданыста бұл өнер түрін шпалер деп
атау қабылданды. (мұражайлардағы жиынтықтар, анықтамалық баспалар және
бұқаралық жарияланымдар тағы басқалар).
Кейін дербес суретшілік өнер түріне айналған гобеленнің бөліктері
түрлі түске боялған жібек не жүн жіптерден тоқылып, бір-бірімен тігіліп
біріктіріледі.
Шпалерді жасау үшін алдымен оған сол тоқылатын бейненің нұсқасын
картон-қағазға түсіріп алатын болған. Ол кез-келген шпалерлерді тоқу үшін
негіз болған.
Бұл жерде сонымен қатар тоқымашының шеберлігі маңызды орын алған. Бір
нобай (эскиз) бойынша бірнеше көшірмесін және де әр түрлі нұсқада тоқуға
болады. әр түрлі жіптерді араластырып тоқу арқылы оның түстерінің бір-
бірімен үйлесімді түрде өзгеріп отыруы мен сапасының жақсы болуы тоқымашыға
байланысты болған.
Ренессанстың келіуімен гобеленнің мазмұн-мәні жетілдіріліп, дамыды.
Оған тапсырыс берушілер оның бетінен шынайы көріністер мысалы : аңыз-
әңгімелік, діни тақырыптық мағынада және де өмірдегі әр қандай
көріністермен жанрлық бейнелерді көргісі келді. Картонға оның бейнесін сол
замандағы атақты суретшілер Рафаэль, Гойя, Байеу, Буше тағы басқаларға
салдыратын болған.
Кейде тапсырыс берушілер бір тақырыпқа байланысты көп бөлімді
(сериялы) гобелендер тоқытатын болған. Олардың саны тіпті 12 ге дейін
жеткен.
Қазіргі кезде гобелен өнері бұрынғы жылдардағы гобеленнің түрлерімен
салыстырып байқағанда ондағы көптеген өзгерістер мен жаңашыл тәсілдерге куә
болатынымыз анық. Қазіргі замандағы гобелен – кілемдері өздерінің айрықша
тақырыптық ізденістермен белгілі. Мәселен, ондағы бояу түстерінің
қолданылуы өткен замандардағы гобелендерге қарағанда мөлдем өзгеше.
Қазақстанда бұл өнерді қолға алу ісін ең алғаш ХХ ғасырдың 70 жылдары
белгілі суретші Құрасбек Тыныбеков ағамыздың Дала атты тақыр кілем
мәнерімен тоқылған үлкен гобелен – кілемінің көрме залына қойылуы әсер етті
десекте болады.
Кілем тоқу өнерінің осындай жаңа түрі көптеген жас суретшілерді
қызықтырмай қоймады. Келесі өткізілген көркем көрмеде гобелен тоқушылар
саны көбейе бастады. Бұл көрмеге өздерінің жаңа гобелен-кілемдерімен
Б.Зәуірбекова, И.Ярема, Ж.Крупко тағы басқа авторлар қатысты. Жалпы,
қазіргі заман гобелен өнерінің дамуына өздерінің ізденгіш әрекетімен үлес
қосқан аға-әпкелеріміздің еңбегі орасан зор.Қазақ өнері тарихынан тұрмысқа
қажетті сән және қосалқы өнердің елеулі орын алатындығы көбімізге мәлім.
Сән өнерінің ауқымды бұл саласының ежелгі бастаулары қола дәуірінен бергі
мәдени гүлдену кезеңіндегі қазақ жерін мекендеуші көшпелі тайпалар өнерімен
тікелей ұштасып жатыр. Ғалымдар арасында бұл өркендеу кезеңін скиф өнері,
сақтар мұрасы, алтайлықтар мәдениеті деп сан-саққа жүгіртуі
байқалғанымен, төл ғылыми еңбектерімізде өнердің бұл өрбулі кезеңі қазақ
ежелгі мәдениетінің құрамды бір бөлегі ретінде тілге тиек болып жүр.Бертін
келе төл топырағымыздағы қолданбалы сән өнерінің тарихи төл дәстүрлері
байырғы түркі өнері, қыпшақ заманы өнерімен астаса келе қазіргі халық
қолөнерімен тікелей жалғастық тапқан. Міне, осы қазақ қолөнеріндегі
уақытпен арпалыс дәстүршілдік Тыныбеков шығармашылығынан айшықты көрініс
береді. Әрине, Қазақстан профессионалды қолданбалы сән өнері сөз болғанда
Тыныбеков ағамыздың шығармашылығына тоқталмауға болмас. Оның себебі поэзия
әлемінде Мақатаев жырларын қазақ өлең өнерінің озық нұсқасы ретінде қалай
танып қабылдасақ, Тыныбеков гобелендерінде халқымыздың ықылым замандарға
тамырын сіңірген қолөнерінің алтын әдіпті қолтаңбасы барлығын дәл сол
деңгейде анық көріп білуімізде.
Халықтық өнер дәстүрін жаңғырту, өрбіту, оны ой елегінен өткізу кезеңі
Қ.Тыныбеков Тау мен Дала аңызы шығармасында ашыла түскен.
Әрине, суреткер шығармада талайлардың қаламына қанат бітірген Отан-
ана, жер-ана тақырыбына кең тыныстылық туғызу, бояу ренктеріне ұлттық
сипат беру, жасампаздық идеясын пісіре баяндау мүмкіндігімен әрі осы
мүмкіндіктерді табиғи дарын мен касіби шеберлікті ұштастыра отырып игеру
тәсілімен жеткен. Осы қасиеттер арқылы монументті сәндік шығармаға
эпопеялық сипат бере алған. Дегенмен, бұл туындының ашық баяндаушылық
қасиетінен нұсқау тілі, мезгеу үні басым. Заманалар сарынымен
жалықтырмайды, құлаққағыс етеді. Бұған көз жеткізе түсу үшін Тау мен Дала
аңызы шығармасының өзіне қысқаша тоқталып өтелік.
Ана бейнесі мұнда алдыңғы планда Жас ұланды қолына көтеріп тұрған ақ
кимешекті Ана. Желге желбіреген жаулығының ұшы өрнектеле барып тұйықталған.
Тұтас тұрқынан жинақылық, жасаңдық аңғарылады.
Ана бейнесі көрерменге бір қырындап көлбей қозғалып бара жатқандай
әсер туғызады. Ана бейнесінен сәл жоғарырақ тұлғаланған Жас ұлан әуеде
құстай қалықтайды.
Осы екі бейнені кең кеуделі,ақ сақалды,өн бойынан сұрапыл күш-қуат
нышаны тебінген,назары өткір Атаның кескіні толықтырған. Айыр қалпақты бұл
қария қарлы шыңдарды аялы алақандарымен көкке көтеріп тұрғандай.
Шығармадағы осы бір негізгі үш бейне бірін-бірі ұластыру арқылы
бейнелі діңгекке, дәлірек айтқанда өмір діңгегіне айналған.
Композиция құрылымын бұлайша ұтымды шешу суреткерлігі мұнан бұрын біз
көріп жүрген қолданбалы сән өнері мен қосалқы өнер туындыларында
байқалмаған. Бұл көркемдік әдісінің алғашқы белгілері ежелгі үндіс
пирамидаларындағы ою-өрнекті бір діңгектік жүйеге негіздеу стилінде
ұшырысады. Қазақ гобеленіндегі бетбұрыстың бұл жаңа бағыты
шығыс миниатюра өнеріндегі кеңістік шешім тәсілінен енсе керек.
Гобелендегі астарлы ойдың негізгі қозғаушы күші – Замана, Замана
шежіресінің сарыны. Жалпы Құрасбек Тыныбеков өзінің тынымсыз еңбегінің
арқасында көптеген шығармашылық еңбектерін дүниеге әкелді. Атап айтар
болсақ Көктем, Дала балладасы, Өмір діңгегі сонымен қатар тұрмыстық
тақырыптардағы Шопан, Семья атты тағы басқа гобелендер. Бұлардың ішінде
Өмір діңгегі гобелені тоқылу техникасы жағынан Тау мен Дала аңызынан
көп жоғары. Бояу колориті де бай. Алайда бұл екі туынды композициялық
құрлымынан бастап айтарына шейін бір-біріне өте жақын. Қ.Тыныбеков Өмір
діңгегі арқылы осыған дейінгі Көктем, Дала балладасы, Тау мен Дала
аңызы атты гобелендерінде шашырап жүрген ойларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz