Технология пәнін оқытуда оқытудың белсенді әдістерін қолдану жолдары
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Хайдар Зарифжан
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:Бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларды тарихи композиция
құрастыруға үйрету (Көшпенділер)
5В010700- Бейнелеу өнері және сызу мамандығы бойынша
Түркістан 2015
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ӨНЕР ФАКУЛЬТЕТІ
Қорғауға жіберілді
Бейнелеу өнері
кафедрасының меңгерушісі
п.ғ.к., доцент м.а ________ Е.Ауелбеков
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ МАШИНАЛАР ҚҰРЫЛЫСЫН
ОҚЫТУДЫ МЕҢГЕРТУДІҢ БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕРІ
5В012000- Кәсіптік оқыту
Орындаған:
ӨКО-111 оқу тобы студенті Шадияров
Қ.
Ғылыми жетекшісі
п.ғ.к.,доцент м.а :
Күнпейіс Ж.Қ.
Түркістан 2015
Аннотация ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Нормативтік
сітемелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .5
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Белігілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...7
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
І.ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІНДЕ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫН ОҚЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Педагогикалық технологияларды білім беру үдерісінде тиімді
пайдаланудың мазмұндық
сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 11
1.2 Технология пәнінде оқытудың белсенді әдістерін қолдану
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.3 Ауылшаруашылық техника түрлерінің атқаратын қызметін оқыту
мазмұны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
ІІ.МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫНА БАУЛЫП ОҚЫТУДЫҢ
АГРОТЕХНИКАЛЫҚ МҮМКІНДІКТЕРІ
2.1 Ауылшаруашылық дақылдарын егу және жинау жұмыстарын технология пәнінде
оқыту
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .35
2.2 Мектеп оқушыларына картоп өсірудің интенсивті технологиясын оқыту
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2.3 Картоп егетін және жинайтын машиналар қызметі және құрлысы мен
таныстыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 42
ІІІ. ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІНІҢ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ
ӨНДІРІСІНІҢ ТЕХНИКАСЫ МЕН ТЕХНОЛОГИЯСЫ БӨЛІМІН ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
3.1 Ауылшаруашылық өндірісінің техникасы мен технологиясы бөлімін оқыту
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
3.2 10-сыныпта авто ісі пәнін оқытудың әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..55
3.3 Сабақ жоспарының
үлгісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .61
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .65
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
АННОТАЦИЯ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
- Қазақстан Республикасының Қазақстан – 2030 стратегиялық
бағдарламасы;
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080
қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта,
жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты;
Университеттің ішкі нормативтік ережемі:
- УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге
қойылатын жалпы талаптар;
- УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу
ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Технология – деген ұғым грек тілінен аударғанда – іскерлік, шеберлік,
білгірлік деген мағына береді;
Жалпы технология темині-грек тілінен аударғанда techne (өнер,
қолөнер, ғылым) және logos (ұғым, ілім) дегенді білдіреді.
Инновация дегеніміз - жаңа мазмұнды ұйымдастыру, жаңалық енгізу.
Ал жаңаша деп жаңаның мазмұны, оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын
қамтитын құбылысты түсінеміз делінген. Энциклопедиялық сөздіктерде
инновация - әртүрлі анықталады. Үлкен энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым
жаңаша білім беру деп түсіндіріледі.
Педагогикалық технология – мақсаттар қою, оқу жоспары мен оқу
бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық жүйелердің
тиімділігі;
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ХҚТУ - Халықаралық қазақ-түрік университеті
ТОПБ - технология оқу пәні бағдарламасы;
Кіріспе
Зерттеу көкейкестілігі: Бүгінгі кезде Қазақстан Республикасының барлық
білім беру мекемелерінде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, Қазақстандық
білім беру моделі әлемдік білім беру кеңістігіне ену бағытында жұмыстар
атқарылуда. Білім берудің парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны
жаңарып, жаңаша көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды. Сондықтан
мемлекеттік білім беру жүйесі әлемдік стандарт деңгейінде оқыту үдерісін
педагогикалық технологиялар арқылы жандандыруды талаптайды. Осы орайда,
барлық білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырылған басты
міндеттерінің бірі-оқытудың әдіс-тәсілдері мен оқыту формаларын үнемі
жетілдіріп отыру арқылы қазіргі заманғы педагогикалық жаңа технологияларды
күнделікті сабақтар барысында тиімді қолдана білу.
Соңғы жылдары мектеп оқушыларын заман талабына сай оқытуда озық
технологияларды және оқытудың жаңа әдістерін қолдану өте тиімді екендігі
туралы көптеп жазылып жүр. Ол – инновациялық бағыттар, яғни, жаңалықтар
арқылы оқыту, жаңалықты енгізу. Жаңа нәрсе қашанда оң нәтиже беретіні
дәйекті. Олай болса, әрбір жаңашыл мұғалім сабақтың әр тақырыбын өзінің тың
жаңалығымен қызықтыра білсе, кез-келген оқушы бар ынта-ықыласымен дәрісті
зейін сала отырып тыңдауын қамтамасыз етеді деп білеміз.
Қазіргі таңда кез-келген елдің экономикасының өсіп өркендеуі,
әлемдік өркениеттен өзіндік орын алуы, ең әуелі, оның ұлттық білім беру
жүйесінің деңгейіне байланысты. Қазақстан Республикасының Білім берудің
мемлекеттік бағдарламасында, “Білім беру ұйымдарында тәрбие жұмысын
күшейту жөніндегі шараларды тиімді қолданудың нәтижесінде ұлттық және жалпы
адамзаттық құндылықтар негізінде жеке адамның қалыптасуы мен дамуына жағдай
жасау жақтары”-тереңінен қарастырылған[1].
Тұжырымдама талаптарына орай мектепте өтілетін технология (еңбекке
баулу) сабақтарында оқушыларды іскерлікке, шеберлікке, білімділікке
тәрбиелеу мен қоса олардың дүние танымын, еңбек дағдысын арттыру ең маңызды
мәселелердің бірі болып отыр. Баланың жеке басының дамуы, әлеуметтік
әрекеттіліктің яғни ойлау, еңбектік қарым – қатынастың барлық негізгі
түрлері кезінде табысты жүзеге асырылатыны баршамызға мәлім. Кез-келген
сабақта мектеп оқушыларын адамгершілікке, іскерлікке, шеберлікке,
білімділікке тәрбиелеу бүгінгі таңда әрбір ұстаздың борышы. Өйткені,
бүгінгі қоғам талаптарына орай олардың дүние танымын, еңбек дағдысын
арттыру қазіргі күннің басты талаптары.
Бүгінгі таңда жастарға ғылым мен техникалық прогрестің даму деңгейіне
сәйкес білім мен тәрбие беру өзекті мәселеріміздің бірі екені белгілі. Ол
деген әр адамның кәсіби біліктілігі мен бейімділігін, ептілігін арттыру
бүгінгі қоғамның басты міндеті болып отырғанын көрсетеді. Сондықтан,
қазіргі заман талабына сай жастарды еңбек сүйгіштікке тәрбиелеуде оқытудың
тиімді әдістерін қарастыру, әрі жастардың сауаттылығын арттырып, техника-
технологиялық білім деңгейін көтеру қажеттейді. Осы талаптарды орындау
үшін жалпы орта білім беретін орта мектептерде оқытылатын технология
пәнінің оқу материалдары негізінде ауылшаруашылық техникалары мен бірге
автомобильдердің құрылысы мен кеңінен танысуға бағытталған. Ауылшаруашылық
техникалар қызметімен және оған техникалық қызмет көрсете білу жолдарын
оқып үйрену. Әсіресе өндірістің соңғы шығып отырған автомобиль түрлеріне
терең талдау жасай білуде, кез-келген техника түрі мен автомобиль түрлерін
басқару икемділігі мен дағдысын қалыптастыруға оқушыларды баулу мәселесі де
бүгінгі таңда басты назарға алынуда.
Білім берудің мақсат міндеттерін жүзеге асыруда кез-келген жаңашыл
мектеп ұжымдары, әрбір мұғалім күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар
мен өзгерістерге батыл қарым-қатынас жасаулары керек. Бүгінгі таңдағы оқыту
түрлерін, әдістері мен құралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсілдерді
нәтижелі қолданудың жолдарын іздестіре алулары қажет. Оның өзі білім беру
жүйесінің бүгінгі уақыт талабынан туындауда.
Осы мақсаттарды жүзеге асыруда көптеген педагог ғалымдарымыз ғылыми
тұрғыда кеңінен зерттеулер жүргізіп, сабақ барысында оқыту әдістерінің
тиімді түрлерін қолдану жақтарын Т.И.Щукина, Н.Бабанский, В.Ф.Шаталов,
Т.А.Ильина т.б. өз еңбектерінде атап көрсеткен[2].
Мектеп оқушыларының жас кезінен игерілген ойдың орамдылығы( олардың
еңбекке икемділігі, дүниенің қыр-сырын шексіз меңгеруге болатынына
мүмкіндік беретін психологиялық тұрғыда жан-жақты зерттеген Я.А.Пономарев(
Л.С.Выготский( Н.А.Лук сияқты ғалымдардың еңбектерінен белгілі.
Дегенмен біз зерттеп отырған тақырыбымызға орай мектептің технология
пәнінің оқу материалдарында мектеп оқушыларын ауылшаруашылық жұмыстарына
баулып оқытудың инновациялық технологияларын қолдану мәселелерін тереңінен
қарастырылмаған. Сондықтан да зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Технология
пәнін оқытуда ауылшаруашылық машиналар құрлысын оқытуды меңгертуде белсенді
әдістерді қолдану деп алып отырмыз.
Зерттеу мақсаты: жоғарғы сынып оқушыларын технология пәнінде
инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы оқушылардың ой-өрісін
дамытуды қалыптастыру.
Зерттеу нысанасы – жалпы білім беретін орта мектептердің оқу-
тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні - Жоғары сынып оқушыларының еңбек қабілеттерін
технология пәнінде дамыту.
Зерттеу міндеттері:
• Жоғары сынып оқушыларының психологиялық ерекшеліктеріне және осы
мәселені зерттеген педагог-психологтардың еңбектеріне талдау
жасау.
• Технология пәнінде инновациялық оқыту технологияларын пайдалану
мүмкіндіктерін негіздеу;
• Жоғары сынып оқушыларының технология сабақтарында оқытудың ең
тиімді әдіс-тәсілдеріне талдау жасау;
Зерттеу әдістері –талдау, жинақтау, іздену, бақылау, оқушылар еңбегін
бақылау, сауалнама жүргізу,т.б.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, 3 бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан
тұрады.
І. МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫНА БАУЛЫП ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Педагогикалық технологияларды білім беру үдерісінде тиімді
пайдаланудың мазмұндық сипаты
Бүгінгі таңда жалпы білім беретін жалпы орта мектеп мұғалімдерін
даярлаудың қазіргі кездегі қалыптасқан мектеп реформасының талаптарына орай
оның құрылымын, ұйымдастырылуын, мектеп практикасы мен білім беру
жүйесіндегі инновациялық үрдістердің өзара байланысын карастыруды талап
етеді.
Осы мақсаттарды орындауда мектеп ұстаздарының білім-біліктілігін
жаңаша бағыттарда даярлаудың сапасын арттыру, мұғалім тұлғасының жан-жақты
дамуына жол ашу, оның шығармашылық қабілетінің артуына мүмкіндік жасауды
қалыптастыруда. Оларды жүзеге асыруда оқу-тәрбие үрдісін жетілдіруді
қамтамасыз ететін жаңа педагогикалық технологияларды ұстаздар қауымы
кеңінен пайдаланып, қолдау көрсетуде.
Өйткені, дәстүрлі оқыту технологиясының білімді әлемдік деңгейдегі
стандарт деңгейінде толық меңгеруіне кепілдік бермей отырғандығы
оқушылардың білім жетістіктерінің нәтижелерінен көрініс табуда. Осыған орай
оқу-тәрбие үрдісін жетілдіруде қазіргі педтехнологияларды қолдану арқылы
білім сапасын жақсартуға болатындығына басым бағыттар берілуде. Қазіргі
кезде мектептің оқу-тәрбие үрдісінде 50-ден астам педагогикалық
технологиялардың қолданылып жүргені мәлім. Бұл технологиялардың бәрін бір
сабақта қамту мүмкін емес.
Сондықтан, әрбір пәнді оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-
әрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының білім жетістіктерін арттыруға
болады. Мұнда әрбір оқушының әрекетінде технологияны қабылдауы, ынтасы,
құштарлығына көптеп көңіл бөлінуі тиіс.
Біріншіден оқушының дайындық деңгейін саралауда оқушының жеке танымдық
мүмкіндігін ескерудің басты тәсілі ретінде қарастырылуы тиіс.
Педагогикалық технологияларды саралай отырып, кез келген сабақта қолдана
білу, әр мұғалімнің өзінің ізденімпаздығы мен атқарылатын іс-әрекет деп
білеміз. Сондай пәннің біріне технология пәнінде дамыта оқыту технологиясы
арқылы оқушылардың сабаққа қызығушылықтарын арттыруда ұжымдық тапсырмалар
беріп орындатуға болады.
Тапсырмалардың мұндай түрлері оқушының іс-әрекеттік - компетенттік
тәсілге (өз бетінше іздену, өз бетінше білім алу, өзін-өзі білім алуға
тәрбиелеу, дамыту) бейімделуіне мүмкіндік береді. Әртүрлі әдістерді қолдану
және оқушылар бірін-бірі тексеру арқылы тапсырманың дұрыстығына көз
жеткізулеріне болады.
Дамыта оқыту технологиясының негізгі идеясы (Л.С.Выготский,
Л.В.Занков, Д.Б.Элькокин, В.В.Давыдов) жеке тұлғаны жеделдете дамытуға
бағытталған[3].
Республика өңіріндегі ауыл мектептерінің оқу-тәрбие үрдісінде
деңгейлеп оқыту технологиясы (Ж.Д.Қараев) жүйелік негізде оқыту
технологиясы (Г.Г.Ғалиев), шоғырландырып-қарқынды оқыту технологиясы
(Қ.А.Әбдіғәлиев., Н.Н.Нурахметов), блоктық-модульдық технологиясы
(М.Н.Жанпеисова) қолдау табуда.
Қазіргі ғаламдану және техниканың қарқынды даму кезінде оқу-тәрбие
үрдісінде ізгілендіру мәселесі де өзекті мәселелердің бірі болып табылуда.
Оқу-тәрбие үрдісін ізгілендіру - жеке тұлғаның еркін дамуы үшін оның
бойында жалпы азаматтық құндылықтардың қалыптасуын қамтамасыз ететін
дидактикалық ұстаным ретінде басшылыққа алынуы тиіс.
Мектептің оқу-тәрбие үдерісіндегі мұғалім мен оқушының өзара қарым-
қатынасын дұрыс ұйымдастыру арқылы оқушының ойлау белсенділігін арттыруға,
сабақта интерактивтік әдісті де тиімді пайдалануға болады. Бұл
технологияның ерекшелігі - оқушылардың өздері ақпараттар жинап, өздері
жаңалық ашуға ұмтылып, жауабын тауып, өзінің көзқарасын логикалык, түрде
дәлелдейді. Оқушылар өз пікірін бір-біріне топта, сынып алдыңда айта алады.
Мұнда жеке тұлғаның рухын тәрбиелеуге, адамның адамгершілік болмысын
қалыптастыруға басты назар аударылуы тиіс.
Білім мазмұнын меңгеруде оқушылардың жаңа процессуальдық
біліктілігіне, ақпаратты алдын-ала болжау қабілеттерін және қойылған
міндетті шығармашылықпен дамытуға көңіл бөлінеді.
Өндірістік білім негіздерімен толықтырылатын мектептің технология
сабағында оқушылардың оқу біліктілігімен қатар ойлауы, іс-әрекеті, өзара
қарым-қатынасы және өзінің сана-сезімі дамып, қарапайым ойлау операциялары
(анализ, синтез, салыстыру, сұрыптау) және шығармашылық іс-әрекеті
қалыптасады.
Қазіргі нарықтық экономиканың сұраныстарын қанағаттандыруға және
экономиканың, өндіріс салаларының дамуына сай жастарды компонентті тұлға
ретінде қалыптастыру үшін мұғалімдер оқытудың қазіргі технологияларын
кеңінен пайдаланып, оны одан әрі заман талабына сай жетілдіруі қажеттейді.
Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай
білімді ұрпақты дайындауды қажет етеді. Өйткені, тәуелсіз Қазақстанның
әрбір азаматын дамыған бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарында терезесін тең
ететін – білім. Сондықтан, қазіргі ақпараттық даму кезеңі білім беру
жүйесінің алдына оқыту үрдісін ақпараттық технологияландыру мәселесі өзекті
ретінде қойылып отыр.
Бүгінгі күні оқытудың әртүрлі технологиялары, жаңашыл педагогтардың іс-
тәжірибесі зерделеніліп, мектеп өміріне кеңінен енуде. Республика өңірінде
орналасқан барлық мектептердің ұстаздары білімін жетілдіру мақсатында
Астана қаласындағы Республикалық Ұлттық Өрлеу орталығы арқылы және
облыстық білім жетілдіру институттарында қайта даярлау курстарынан
жеделдетіп өткізілуде.
Жалпы технологияны меңгеруде мұғалімнің өзінің іс-әрекетіндегі жан-
жақтылығы және білімі қажет. Елбасы Н.Ә.Назарбаев Білім және Ғылым
қызметкерлерінің III сьезінде: "Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі
жөнінен әлдеқайда жоғары болуы керек. Ол үшін жаңа фармацияның педагогі
қажет" деп атап өткен болатын[4].
Соңғы жылдары мектеп өміріне еніп отырған жаңа педтехнологиялардың
ерекшелігі - өсіп келе жатқан тұлғаны жан-жақты дамыту. Білім беру
саласындағы инновациялық білімді дамыту, өзгеріс енгізу, жаңа идеялар мен
жаңалықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек қана тыңдаушы, орындаушы болып
келсе, ал қазіргі өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән
береміз.
Еліміз егемендік алған кездерден бастап ғылым саласында жаңа мектеп
құруда, мектептің даму үрдісін зерделеуде, білімнің жаңа бағыты ретінде
педагогикалық инновация дамып келеді. Инновация дегеніміз - жаңа мазмұнды
ұйымдастыру, жаңалық енгізу. Ал жаңаша деп жаңаның мазмұны, оны енгізудің
әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз делінген[5].
Энциклопедиялық сөздіктерде инновация - әртүрлі анықталады. Үлкен
энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым жаңаша білім беру деп түсіндіріледі[6].
Ал, А.И.Кочетов инновация ұғымына төмендегідей анықтама береді.
Көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің бір тұтас бағдарламасы.
Тәжірибелер көрсетіп жүргендей кез келген инновация - мөлшерлі іс
әрекеттің шегіне ұмтылу және одан шығуы. Педагогика ғылымының тарихын
саралап, талдау көптеген педагогикалық инновациялардың ерте уақыттарда да
болғанын көрсетеді. Мысалы, Сократ мектебі, К.Д.Ушинский мен Л.Н.Толстойдың
ғылыми идеялары және т.б.
Дегенмен инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың
80-ші жылдарынан бастап кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше
өзекті мәселердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа
мақсатты шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға
жетелейді.
Жаңару дегенімізді былай деп түсіндіреді: жаңару –белгілі бір адам
үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі ме оған байланысты емес, ашылған
уақытынан бірінші қолданылған уақытымен анықталатын жаңа идея. Масырова,
Линчевская. Инновационные школы в Казахстане. РВК, Алматы.
Осы тақырып төңірегінде жүргізілген зерттеулерді талдасақ, бұл
терминнің шығу тегі жөнінен бір пікір қалыптаспағандығын көреміз. Көптеген
зерттеулердің айтуынша, бұл термин қоғамдық ғылымға пайдаланылады.
Педагогикалық категория ретінде инновация салыстырмалы түрде
жасалынады. Сондықтан бұл ұғымға анықтама беруге әр түрлі пікір таластың
болғанымен керемет бір кереғар пікір немесе түсініспеушілік жоқ. Демек
инновация терминін анықтауда барлық авторлардың пікірлерін салыстырсақ, аса
алшақтық жоқ десек болғандай. Олардың ойынша инновация – педагогикалық
категорияға жатады және ол мектептегі құбылысқа тың жаңалық жаңа
бағдарламаны, оқу жоспарын, әдіс-тәсілдерді оқу және тәрбие жұмыстарына
енгізу болып табылады.
В.Кларин инновациялық білім берудің екі негізгі типін бөліп
көрсетеді[7].
Инновациялар - жаңалықтар, оқу процесін жаңартады. Олар кепілдік
берілген нақты нәтижелерге жетуге бағытталған.
Жалпы технология темині-грек тілінен аударғанда techne (өнер,
қолөнер, ғылым) және logos (ұғым, ілім) дегенді білдіреді. Шетел
сөздіктерінде: технология - өндірістік процестерді жүргізу құралдары мен
әдістері туралы білімдердің жиынтығы. Технологиялардың көмегімен ақыл-ой
ақпараты, практикалық шешімдердің тіліне аударылады[8].
Технология - бұл білім беру әдістері сонымен қатар жеке түрінде білім
беруге қатысады. Кез-келген білім беру ісінде технология, болмаса өнер
болуы мүмкін. Өнер интуицияға негізделген, ал технология ғылымға
негізделеді. Бүкіл процесс қайтадан басталуы үшін өнерден басталады,
технологиямен аяқталады.
Білім берудегі қазіргі заманғы технологиялардың көмегімен жаңа білім
беру парадигмасы іске асатын құрал ретінде қарастырылады. Білім беру
технологияларының даму тенденциялары тұлғаның өзін-өзі тануына және өзін-
өзі дамуына мүмкіндік беретін гуманитарлық білім берумен тікелей
байланысты. Білім беру технологиялары” термині ''оқыту технологияларына”
қарағанда көлемді. Өйткені, білім беру технологиясында оқушының тұлғалық
сапасын дамыту және құрумен байланысты болатын тәрбиелік аспекті бар.
Технология - жалпы түрінде бұл мақсат қалай және қандай өнімнің нақты
түріне енеді немесе оның бөлімін құрайды деген сияқты ойдан шығарылған
жүйе. Мысалы: ғылыми және әдістемелік әдебиеттерден технологиялар
анықтамасының бірнеше варианттарын айтып өтелік:
- практикалық мақсаттарға жетудің техникалық әдістері;
- адамның өмір сүруі үшін қажетті заттарды алу үшін қолданылатын
әдістердің жиынтығы;
- адамның білім беруін ұйымдастыру әдістері мен процедураларының
жиынтығы;
- адамның тәртібін модельдеу үшін қолданылатын құралдар;
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім
берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие. Білім
беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипатты қазіргі
уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттігінен тауып отыр.
Осыған орай, соңғы кезде оқытудың әр түрлі педагогикалық
технологиялары жасалып, мектеп өміріне енгізіліп отыр.
Жаңа педагогикалық технологияларды сабақтарда кеңінен қолдануда
оқушының шығармашылық қабілеттерін арттыруға өз үлесін қосады.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады.
I кезең-оқып үйрену
II кезең- меңгеру
III кезең-өмірге ендіру
IV кезең-дамыту
Жаңа технология мен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:
- оқу үрдісін интенсивтенттіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді қарастыру. Оның
ғылыми-әдістемелік, оқу-әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі
талдау жасап, назарда ұстау;
- жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім
стандарттарымен жете танысу;
- деңгейлеп оқыту тенологиясын игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік
стандарт деңгейінде игеруге қол жеткізу;
- оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу;
Оқыту-тәрбиенің негізі. Сондықтан оқытуда қоғамдық құбылысқа жатады.
Оқытуды екі түрлі мағынада қарауға болады. Біріншісі-мектепте және жоғары
оқу орындарында белгілі бір пәнді оқыту. Екінші- өмірде оқыту, өмірге
үйрету. Тәрбиелеу, оқыту егіз ұғым.
Оқытудың инновациялық технология бойынша әдістемелік жүйесі белгілі
бір мақсатта сапалы нәтижеге жеткізуге мүмкіндік беретін танымдық іс-әрекет
түрлерінің мазмұнымен тікелей байланысты. Сондықтан, инновациялық әдіс-
тәсілдерді оқыту үрдісіне енгізу барысы, танымдық іс-әрекет түрлерінің
мазмұнын, белгілі деңгейде белсенділігін көздейді. Осы екі үрдістің өзара
сапалы нәтижесінде оқушының өз ісіне сенімділігін, жауап кершілік сезімін,
шығармашылық қабілеттілігін қалыптастыруды жүзеге асыруға жағдай туғызатын
оқытудың инновациялық негізгі түрлері анықталады.
Өткен ғасырдан оқу - тәрбие үрдісінде қолданып, айтарлықтай нәтиже
беріп жүрген жаңа педагогикалық технологиялардың авторларына мыналарды
жатқызуға болады: Лысенкованың алдын ала оқыту, Шаталовтың интенсивті
оқыту (тірек сигналдарын пайдалану арқылы), Эрдниевтің мәселелік оқыту,
оқытудың белсенді әдістері, т.т.
Ал, соңғы жылдары Оқытудың модульдік технологиясы мен Дьяченконың
Оқытудың ұжымдық тәсілі, қазақстандық жаңашыл педагог Жауынбай Қараевтің
Оқытуды диференциялау және білім беруді демократияландыру мен ізгілендіру
ұстанымдарына негізделген жаңа педагогикалық компьютерлік технологиясы
еліміздің көптеген мектептерінде қолданылып жүр[9].
Мәселен, Л. Б. Эльконин, В.В Давыдовтың бірлесе жасаған Дамыта оқыту
жүйесі бір-бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады:
1. Жоғарғы денгейдегі қиындыққа оқыту
2. Теориялық білімнің жетекші ролі
3. Оқу материалын жеделдете оқыту
4. Оқу үрдісін оқушының сезінуі
5. Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу
Л.В. Занковтың оқыту жүйесінде оқушы өзін емін-еркін сезінеді, оның
әлеуметтік мүмкіндігі мен дербестігінің дамуына жағдай жасалады. Осы жүйеде
оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынастың іргетасы қаланады.
Мұғалім түсіндіруші, оқытушы тұрғысында емес, оқушының оқу әрекетін
ұйымдастырушы, бағыттаушы ретінде көрінеді[10].
Жаңа технологиялардың педагогикалық негізі қағидалары:
- балаға ізгілік тұрғысынан қарау;
- оқыту мен тәрбиенің бірлігі;
- баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;
- баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту;
- баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту;
- әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту;
- барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу;
- оқу үрдісін оқушының сезінуі.
Жас ұрпаққа білім-тәрбие беретін адам жанының инженері –
мұғалімдердің қандай болуы керек және олардың еңбегі қалай өлшену керек
дегенді ой елегінен өткізіп көрелік.
Біріншіден, мұғалімнің ары таза, адал, әдепті, инабатты, сыпайы,
парасатты, байсалды, ұстамды, төзімді, кешірімді болуы ләзім.
Екіншіден, мұғалімнің ой-өрісі кең, жан-жақты білімді, өз мамандығына
сай, оны сүйетін, өз ойын оқушы-шәкірттеріне анық, тұжырымды, дәл айтып
түсіндіре білуі шарт.
Үшіншіден, мұғалім өз оқушыларына беделді, ұжым арасында сыйлы болуы
тиіс. Әрдайым оқушылармен әдептілік қарым-қатынаста болғаны жөн.
Төртіншіден, мұғалім теорияны өмірмен байланыстырып, ғылым мен
тәжірибені әрдайым өзі беретін күнделікті сабағына кеңінен пайдалану қажет.
Бесіншіден, мұғалім үнемі өз бетімен оқып, педагогика, әдістеме
жаңалықтарымен танысып, өзінің ой-өрісін кеңейтіп, білімін толықтырып отыру
керек.
Осы қағидаларды әрбір мұғалім тұрақты ұсынып отырса, мұғалімнің күш
–қуаты, көңіл күйі әрдайым жоғары болады да сабақ беру сапасы арта түседі,
еңбегі жанады.
Ұстаз еңбегінің қыр-сыры мол, қиын да жауапты, шығармашылық еңбек
екендігін еске алсақ, олардың жемісті, әсерлі жұмыс істеуі үшін үкімет
тарапынан үнемі оқулықтармен, көрнекті дидактикалық, техникалық құрал-
жабдықтармен толық қамтамасыз етілуі тиіс.
Педагогикалық техногогияны қолдану, берілетін білімді сапалы
түрлендіруге, жаңашыл жобаларға бейім болуға, әрбір ұстаздың мектепте
өзіндік тұлғасын табуға, қалыптастыруға, өзіндік әдістемелік жүйесін құруға
себептігін тигізеді.
Оқытудың нәтижелі болуы оны ұйымдастыру әдістеріне және
бастамашылдыққа байланысты. Өйткені, ХХІ ғасырдағы технологиялардың
соншалық жылдам қарқынды дамуы адамзат өмірінде болып көрмеген шапшаңдықты
талап етеді. Қазақстанның бұрынғы жүйеден нарықтық экономикалық жүйеге
көшуі, қоғамдық құрылыстың күрт өзгеруі білім беруді уақыт талабына сай
үйлесімді құрып, оның әлемдік деңгейдегі мәжеге сәйкестікте оқытудың екі
бағдарда өріс алуы негіз болуда.
1. Дәстүрлі оқыту жүйесін модернизациялау.
2. Оқыту үрдісіне инновациялық оқытуды енгізу.
Бұл жүйелерді талдап түсіндірер болсақ, дәстүрлі оқыту жүйесін
модернизациялау оқушыға берілетін білім мен игерілуге тиіс ұғым-түсінікті
меңгеру, уақытқа үйлесімді жетілдіріліп жаңа педагогикалық технологияға
сәйкес дамыту.
Иновациялық оқыту: оқушының мүмкіндігі мен шамасына қарай мәселенің
байыбына барып, үлгі көрсетер өнегелеріне еліктеп, тағылымдық жолдарын
қабылдау, оған шығармашылық тұрғыдан пайымдау жасауға үйрету. Сонымен қатар
шығармашылдық ойлау мен бастамашыл іс-әрекеттегі саналылықты өрістетуге
зерттеушілік тұрғыдан белсенділігін жетілдіріп, іс-әрекетке бейімділігін,
қызығуын қалыптастыратын жол.
Инновациялық оқытуда мұғалім көшбасшылық міндет атқарғанмен, жүзеге
асырылатын істің бәрін өз қолына алмайды, менің айтқанымдай болсын деп
қарамайды, әміршілік жолды ұсынбай режиссерлік міндет атқаруға
бейімделеді[11].
Теориялық, мазмұндық мәнді меңгеріп, шығармашылықты дамыту барысында
мұғалім бағдар бергенімен, оған тікелей жетекшілік жасамайды, қайта қалыс
қалып, ретіне қарай қатардағы рөлді ойнайтын, шәкірттерімен тепе-тең
құқықтығы серіктес болады.
Сабақ барысында шығармашылық басқарушы рөлдерді бөлгенде, диалогте
өмірдегідей нақтылыққа жақындауына мән береді.
Қорыта айтқанда инновациялық оқыту дәстүрлі дидактикамен қатарласа
жүргенімен, оның өзіндік айырмашылықтары мен өзгешеліктеріне мән беруге
тура келеді. Мәселен, оқытудағы ұстаным мектептегі оқыту бағдаламасында
көрсетілген нұсқауды орындап, ондағы мағлұматтарды беру, оны қайталап
пысықтап менгерту болса, инновациялық оқытудағы мақсат-іс-әрекет барысында
оқушының қабілетін оятып, түрлі жағдай жасау арқылы олардың өзінше
әрекеттенуіне бағдар беріп, шығармашылыққа талпындыру.
Нақты айтқанда, оқушыға үнемі жол сілтемей, өзінше әрекеттене алуына
бейімдеуді өз еркіне бере білу деп ойлаймыз.
1.2 Технология пәнін оқытуда оқытудың белсенді әдістерін қолдану жолдары
Бүгінгі таңда Республика өңірінде және аймақтағы экономикалық нарықтық
қатынастардың қалыптасу жағдайында еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуы
қоғам өмірінің барлық саласында, оның ішінде жалпы білім беретін
мектептерде оқыту мазмұны мен оқытудың қазіргі технологияларын жетілдіру
өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
Оқытудың қазіргі технологияларын жетілдірудегі өзекті мәселелердің бірі
ретінде оқытудың белсенді әдістерін сабақтар барысында саралап қолдану. Ол
үшін алдымен белсенді әдістердің мазмұндық сипатын түсініп алуды
қажеттейді. Белсенді оқыту әдістерінің негізгі белгілері:
- оқытушының оқушылардың назарын және ойлауын белсендіруі;
- белсендіру оқушылардың қалайтыны немесе қаламайтынына байланысты
еместігі;
- оқушыдан оқытушыға қарай кері байланыстың жоғары дәрежеде көрініс
табуы;
- оқушылардың оқу қызметінің көрініс табу пішіні мен қарқындылығы
оқытушы үшін олардың танымдық белсенділігін сапалы басқарудағы бақылау
құралы қызметін атқаратындығы.
Белсенді оқыту әдістерін таңдау және қолдану ерекшеліктері оқу
сабақтарының сипатын ескере отырып құрылуы тиіс. Оқушылардың танымдық
қызметі бір сабақтарда таза оқу сипатына ие болса, келесі сабақтарда ол
шынайы өндіріс процесіне еліктеуден туындайды. Сондықтан оларды арнайы
пәндерді оқытуды ұйымдастыруда имитациялық және имитациялық емес деп бөлуге
болады.
Имитациялық емес түріне дәстүрлі сабақ өткізу формалары жатады. Мұнда
мұғалім оқу материалын ауызша баяндайды, зертханалық және оқу-өндірістік
сабақ түрінде өткізеді.
Мұғалімнің оқу материалы мазмұнына әлдебір қайшылықтар енгізуі
оқушылардың белсенділігін арттыруына мүмкіндік береді. Бұл қайшылық оқу
материалын баяндау кезінде бастапқы деректер және практикалық қызмет
нәтижелері арасындағы (әдейі қателік енгізу), қойылған қызмет мақсаты мен
оқушылардың техникалық сауаттылық деңгейі арасындағы себеп пен салдар болуы
мүмкін.
Әңгіме, сұхбат, түсіндіру барысында оқу материалын ауызша баяндау
кезінде оқушылардың белсенділігіне проблемалық оқыту әдістері арқылы қол
жеткізіледі. Мұның өзі түрлі болжамдарды ұсыну мен негіздеу, проблемалық
мәселелер қою, жаңа материалды пікірталас түрінде ұйымдастыру болып келеді.
Оқу-өндірістік сабақ барысында оқушылардың белсенділігін жаңа
технологияларды іздестіру, операциялардың реттілігін тиімді ету,
аспаптарды, приборларды, жұмыстың ұйымдастыру формасын таңдау арқылы
ынталандыруға болады.
Имитациялық сабақтар формасы бойынша таным немесе жасампаз қызметтің
шынайы практикасына ұқсас келеді. Оқушылар қызметінің ұйымдастырылуы
бойынша ойындық және ойындық емес деп бөлінеді[12].
Имитациялық жаттығулар мен нақты жағдайларды талдау ойындық емес әдістер
болып саналады. Имитациялық жаттығулар қимылдық және ақыл-ой сипатына ие.
Оқушылардың ақыл-ой жаттығуларындағы танымдық қызметін белсендіру үшін
нақты жағдайларды талдау мен құру нәтижелі құрал болып табылады. Мұндай
жағдайлар технологиялық процесс құрылымын әзірлеу, бұйым немесе
технологияның функциялық-құндық талдауын жасауға қатысты болады.
Жеке тұлғаның дүниетанымын еңбек қызметі арқылы қалыптастыру мақсатта
технология пәнін өту барысында оқу бағдарламада берілген оқу материалдарын
дәстүрлі әдістермен бірге дәстүрлі емес яғни белсенді әдістер арқылы
сабақтарды ұйымдаструдың маңыздылығы зор болып келеді. Сондықтан оқытудың
белсенді әдістері – оқу материалын меңгеру үдерісіндегі мектеп оқушыларының
танымдық іс-әрекетін арттыруға негіз болатын оқыту тәсілдеріне талдау жасап
кететін болсақ:
- жартылай кәсіби іс-әрекетті модельдейтін және іскерлік, дағдыны
қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық сұрақтар, іскерлік
ойындар, кәсіптік жағдаятты талдау, тренинг;
- білім, іскерлік, дағдыларын қалыптастыруға бағытталған тәсілдер:
проблемалық есептер, жағдаяттар, дөңгелек үстел, эвристикалық әңгіме,
миға шабуыл, оқу пікірталас.
Енді жиі қолданылатын белсенді оқыту әдістерінің кейбіріне тоқталып
өтер болсақ. Проблемалық оқыту әдісі – бұл өн бойына оқу материалын
репродуктивтік, проблемалық, интеграциялық және диалогтік баяндау
элементтерін жинақтаған оқыту тәсілі. Репродуктивтік элементі ғылыми
тұрғыдан дәлелденген, қосымша түсіндіруді қажет етпейтін оқу материалын
баяндаудан тұрады. Проблемалық элемент проблемалық жағдаятты қою, талдау,
болжаулар жасау, оны растау не теріске шығару, проблеманы шешу жолдарын
іздестіруден құралады.
Интеграциялық элемент бір проблема төңірегінде әр түрлі ғылыми
амалдарды қарастырады.
Диалогтік элемент мұғалім мен оқушы арасындағы пікір алмасу арқылы
көрініс табады. Аталған әдіс бірыңғай жоғары деңгейде оқу материалын
меңгерген, бір-бірімен іс-әрекет стилі өте ұқсас бола тұра өздерінің жеке
қасиеттері: дауыс ырғағы, үндестілік, сөйлеу екпіні, қимыл-қозғалыстары,
мимикасы және т.б. арқылы ерекшеленетін пікірлес әріптестер арасында қолдау
тауып отырады.
Мектеп пәндерінің өзара байланысын күшейту үшін, оқу материалдарын
тиянақты жеткізу үшін ұстаздар арасынан оқу бағдарламалық талаптарын өзара
келісіп Жұптасқан дәріс (интегрированный урок) сабақтарын өткізудің
ықпалы зор. Бұл сабақ түріне тиянақты жақсы даярланған мұғалімдер болуы
мүмкін. Олар сабақ жоспарына сай бірлесіп сабақ өткізеді. Оқушылар аталған
әдістің қолданылуымен өткен сабақты жоғары бағалайтынын практика жүзінен
көруге болады. Біріншіден, оқу материалы дайын күйінде берілмей,
проблемаларды мұғалімдермен бірлесе шешу арқылы диалог құру нәтижесінде
меңгеріледі[13]. Сонымен қатар, көп көлемдегі ақпаратты азайтады, тек
нақтылы фактілер келтіріліп, нақтылы теориялық материал беріледі.
Екіншіден, оқушылардың аяқ астынан дәрістік сабаққа екінші мұғалім
араласқан сәтте еріксіз түрде өз назарын бір субьектіден екінші субьектіге
аудару сияқты психологиялық аспектілері өте құнды. Олардың назары бақылау,
салыстыру, оның іс-әрекетін талдауға ауады. Осылайша назарын басқаға
аударудың психологиялық механизмі оқушылардың өз пайдасына жұмыс істей
бастайды.
Енді Жұптасқан дәріс әдісін қолдану арқылы өткізілетін оқу
сабағына даярлықты қарастырамыз:
- бір проблемаға ғалымдардың әр түрлі пікірлері қалыптасқан, мазмұнында
қарама-қайшылықтары бар тақырыпты таңдап алу;
- дәрістің оқу сценарийін құру (негізгі сұрақтар, көрнекі құралдарды
дайындау, оқу материалын уақытқа бөлу және т.б.);
- оқу тобының сабаққа даярлық деңгейін есепке алу. Пән мұғалімдерінің
міндеті оқытылып жатқан тақырып төңірегінде пікірталас тудыру, сонымен
қатар айтылған пікірлер, ұсыныстар шындыққа сай келмеуі де мүмкін, ал
оқушылар міндеті шындыққа жетудің тиімді жолдарын табу. Әдістің өз
артықшылығы мен кемшілігі бар, соларды қарастыратын болсақ ;
Әдістің артықшылығы:
- оқушылардың танымдық іс-әрекетін арттырады;
- оқушылардың эмоционалды және ынталану сезімдерін жетілдіреді;
- оқу материалын интеграциялау жүйелі ойлау мен жүйелі білімнің
қалыптасуына себепкер болады.
Әдістің кемшілігі:
- алдын ала дайындық үшін уақыт пен арнайы жағдайларды қажет етеді.
Пікірталас әдісі – оқу материалының дау тудыратын тақырыбын
қарастыруға, талдауға бағытталған және білім алушылардың әр түрлі
ұстанымдарын бір арнаға тоғыстыратын оқыту тәсілі. Бұл әдіс проблемалық
жағдаятқа негізделген және практикалық сабақтарында кеңінен қолданылады.
Пікірталастың туындауына теорияны қорытулар мен ережелер, қағидалар,
теорияны практикамен алмастыру, ғылым мәселелерін талқыға салу, проблеманың
бүгінгі таңдағы көрінісі себеп бола алады.
Пікірталас түрлері:
- топ оқушыларының жалпылама түрде бір проблеманы шешу барысына аяқ астынан
пайда болатын пікірталас;
- әр түрлі педагогикалық құбылыстарға өзіндік ұстанымын білдіру үшін
сенімін қалыптастыруға бағытталған пікірталас;
- арнайы педагог туындатқан нақтылы ақпарат пен дәлелді дәйектерге сүйенген
оқу пікірталас.
Пікірталас әдісін қолданып өткізген семинар сабағынан үзінді.
1) Мұғалім сабақ тақырыбын хабарлап, өзі пікірталасты жүргізуі немесе
көшбасшы- оқушыны тағайындауы мүмкін.
2) Оқушылар проблеманы шешудің жолдарын, ойларын беделді дереккөздерге
(теориялар, концепциялар, ілімдер) сүйене отырып білдіреді.
3) Мұғалім немесе көшбасшы-оқушы барлық ойларды тақтаға жазады әр нұсқаны
талқыға салады, оларды маңыздылығына, мәніне қарай орналастырады.
4) Пікірталас соңында талқылау нәтижесінде соңғы шешімдер қабылданады.
Шағын топтар әдісі – оқу материалының жалпы сұрақтары жекелеген
өзіндік сұрақтарға ажыратылатын және білім алушылар топтары арасына бөлініп
берілетін, оқушылар өздігінен немесе мұғалімнің көмегімен хабарлама
әзірлейтін оқыту тәсілі. Аталған әдісті қолдану топтың ішінде жұмыс істей
алу іскерліктерін дамытады, оқушылардың шығармашылық қасиеттерімен қоса
бастамашылықтарын, өздігінен жұмыс істей алу қабілеттерін де жетілдіре
түседі. Бұл әдісті практикалық сабақтарында қолданған орынды.
Шағын топтар әдісін қолданып өткізген сабақ үзіндісі:
1) Оқушылар 3-5 адамнан шағын топтарға бөлінеді (тілегі бойынша немесе
олардың дайындық деңгейі, күшті-әлсіз оқушылар позициясынан мұғалім өзі
топтарға бөлуіне болады).
2) Әр топтың басшысы тағайындалады.
3) Әр топ өздерінің рөлдерін бөліп алады: Баяндамашылар тобы, Оппонент-
сыншы тобы, Қорғаушы тобы. Баяндамашылар тобы сыныпта негізгі
ережелер, қағидалар мен концепцияларды нақтылы мысалдармен,
көрнекіліктерімен баяндап береді. Оппонент-сыншы тобы Баяндамашы тобына
сұрақтар қояды, баяндамаларын, оның мазмұнын, дәлелдемелерін сынға алады.
Қорғаушы тобы жаңа фактілер келтіріп, ойларды толықтырады, мысалдар
келтіреді.
4) Жұмыстың тиімді болуына Баяндамашы тобының өз баяндамаларымен сыныпта
алдын-ала таныстырулары да ықпал етеді. Топтың әрбір мүшесі кем дегенде бір
тапсырманы орындаулары керек: иллюстрация дайындау, мысалдарды таңдап алу,
баяндама жасау, қосымша әдебиетті іріктеу.
Оқытудың белсенді әдістерінің біріне жобалық әдіс жатады. Оқушылардың
танымдық және практикалық қызметін белсендірудің имитациялық әдісі ретінде
танылады. Жобалық тапсырма мақсат қойылымынан бастап өндіріспен аяқтай
отырып, тіпті алынған өнімді іске асыруға дейін бұйым жасау мен қызмет
көрсету өндірісінің шынайы процесін имитациялайды.
Жобалық әдіс – қандай да жолмен зерттеудің практикалық нәтижесін
дайындау және мәселені талқылау бойынша білім алушылардың өзіндік іскерлігі
негізінде жекелік бағытталған - оқыту әдісі. Бұл әдіс оқушылардың сан қырлы
субъектілі тәжірибесіне бағытталуын ұйымдастыруға мүмкіндік береді, сонымен
қатар білім беру ізгілендіруге қатысатын, әрбір оқушының ерекшелігіне,
бірегейлігін мойындауға жол көрсетеді[14].
Жобалық әдіс:
- ол тек қандай да бір білім жинағын үйретіп қоймай, ақпарат алу әдістерін
және оларды болашақта практикалық және теориялық қызметте жалғастыруды;
- өз бетінше, топта жұмыс жүргізуге үйрету;
- өзгелердің ой-пікірлеріне, сыныптастарының өзге оқу жұмыстарының
әдістеріне қатысуына тәрбиелеу;
- өз бетінше шешім қабылдау ептілігін қалыптастыру;
- қарым-қатынастық ебдейлігін қалыптастыру (тікелей қарым-қатынаста, сондай-
ақ Интернет жүйесінде);
- мәліметтер мен құбылыстарды салыстыруды, талқылауды үйретеді;
- оқушыларда ойды жалғастыру, жорамал жасау, болжам жасау, оларды
қалыптастырып дамыту;
Жоба – оқушының оқытушының жетекшілік етуімен өзбетінше орындайтын
шығармашылық жұмысы.
Жоба екі бөліктен тұрады: теориялық және практикалық. Практикалық
бөлігінде нақты бұйым, макет, модель, бейнефильм, компьютерлік жұмыстар, ал
теориялық бөлігі түсініктеме жазбадан тұрады.
Төменде жобаның құрылымы жөнінде ұсыныстар беріледі. Жоба мазмұны
оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай құрастырылады.
Мазмұны жағынан түсініктеме жазбада мыналар болуы тиіс:
1. Титул парағы.
2. Мазмұны.
3. Кіріспе.
4. Негізгі бөлім тараулары.
5. Қорытынды.
6. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
7. Қосымша.
Титул парағы түсініктеме жазбаның бірінші парағы болып саналады және
белгілі бір ережеге сай толтырылады. Парақтың жоғары жағында жоба
орындалған оқу орнының толық аты жазылады. Парақтың ортасында жоба тақырыбы
жазылады, бірақ тақырып сөзі және тырнақшалар қойылмайды. Тақырып аталуы
нақты, қысқа және жобаның негізгі мазмұнын толық ашатындай болуы қажет.
Егер жұмыс тақырыбын нақтылау қажет болса, онда тақырыпшалар қоюға болады
және олар да қысқа болуы қажет. Келесі қатарда жобаны орындаған оқушының
аты-жөні, мектептің аты, сыныбы, төменгі қатарға жоба жетекшісінің аты-жөні
жазылады.
Парақтың төменгі шетінің ортасына жұмыстың орындалған жері, жылы (жыл
деген сөз жазылмайды) жазылады.
Екінші параққа жұмыс мазмұны жазылады, онда барлық тақырыпшалар,
беттерімен көрсетіледі. Барлық тақырыпшалар кішкентай әріптермен жазылады,
соңынан нүкте қойылмайды. Әр тақырыптың соңғы сөзінен кейін оң жақ бағанда
сол бет басталатын парақ саны жазылады.
Жұмысқа кіріспе бөлімінде тақырыптың көкейкестілігі, жұмыс мақсаты,
міндеттері мен мазмұны ашылып жазылады, алынатын нәтиже, негізгі мәселе,
пәнаралық байланыстар, жоба кімге арналғандығы көрсетіледі және оның
жаңалығы неде екені айтылады[15]. Кіріспеде ақпараттардың алынатын (арнайы,
ғылыми, әдеби, библиографиялық) көздері көрсетіледі. Жобаны орындауда
қолданылатын материалдары мен жабдықтары және құрал-саймандары да
көрсетілуі мүмкін.
Көкейкестілік – кез-келген жобалау жұмысының міндетті талаптарына
жатады. Жоба тұжырымдамасында жұмыстың мәнділігі мен алынатын нәтиже,
практикада қолданылу мүмкіндігі қарастырылады.
Жоба мақсатынан тікелей жобаның міндеттеріне өту қажет. Мұнда (зерттеу,
анықтау, айқындау, зерделеу және т.б.) міндеттер тізіліп жазылады.
Бірінші тарауда жобаның орындалу техникасы, әдістемесі және тақырып
бойынша әдебиеттерге қысқаша шолулар беріледі.
Келесі тарауда (ізденіс) жобада көрсетілген мәселенің шешілуі бойынша ой-
пікірлер банкі және ұсыныстар берілуі қажет. Әр нұсқалар бойынша обьективті
бағалар берілуі қажет, әрі мұнда белгілі бір критерийлерге сүйенуге болады.
Технологиялық бөлігінде бұйым обьектісінің орындалу реттілігі жазылады.
Онда кезеңдер тізімі, орындалу операцияларының алгоритмі, құрал-саймандар,
жабдықтар, материалдар және өңдеу әдістері көрсетілген технологиялық карта
беріледі. Жоба нұсқаларының безендірілу мысалы (Кесте 21):
21 кесте
1 – нұсқа
Рс Операциялардың сыпаттамасы Графикалық Жабдықтар, станок,
бейнеленуі құрал-саймандар,
бейімдеу құралдары
2 – нұсқа
Рс Операциялардың аталуыНобай Операциялардың Құрал-сайманда
сипаттамасы р және
бейімдеу
құралдары
Жобаның экономикалық және экологиялық бағалануы міндетті. Экономикалық
бөлігінде жобаланған бұйымның дайындалуына кеткен шығындардың толық есебі
көрсетіледі.
Экономикалық есептеулердің нәтижесі жобаланатын бұйым тиімділігі мен
нарықтық сатылуы құны негізделеді. Жоба жарнамасы және маркетингілік
зерттеулер жүргізіледі. Экологиялық бағалау ерекшеліктеріне көңіл бөлу
қажет: жобаланған бұйым және оны пайдаланудан адам өміріне және қоршаған
ортаға зиян келмейтіндігі жайлы дәлелдеулер келтіріледі.
Жұмыстың негізгі бөлігінің мазмұны оның тақырыбын толық ашуы және
тақырыпқа сай болуы қажет. Бұл тарау мазмұнының нақты, қысқа және логикалық
тұрғыда деректі етіп жазылуы жобалаушы біліктілігіне байланысты және
баспаның талаптарына сай келуі тиіс.
Түсініктеме жазба қорытындымен аяқталады. Қорытындыда жұмыс мақсатының
қойылған міндеттерге сай орындалғандығы және алынған нәтижеге оқушылардың
өздері баға береді (2-кесте).
2-кесте. Жобаны орындау кезеңдері
Рс Жоба кезеңдері Жұмыс мазмұны
І Дайындық кезеңі - оқушылардың жоба тақырыбын таңдауы, оны
негіздеуі, жобаны орындау бойынша қызмет
мотивациясын құру;
- жобаны орындау үшін оқушылардың бойындағы білім,
икемділік және дағдылардың қажетті көлемін анықтау;
- оқушылардың мұғаліммен бірге жобаны орындау
бойынша жұмыс жоспарын құруы;
- интеллектуалды күш-жігердің қажетті материалды
және қаржылық шығындарын бағалау.
ІІ Құрылымдық кезең - жобаны орындаудың мүмкін болған бірнеше
нұсқаларын қарастыру және ең тиімді нұсқасын
іріктеу;
- қажетті ақпаратты жинау мен өңдеу, қажетті
әдебиетті, ақпарат көздерін зерттеу;
- онструкция әзірлеу, еңбек нысанын жасау
технологиясын зерттеу;
- тиісті техника-технологиялық құжаттаманы әзірлеу,
жобаны орындау үшін қажетті материалдар, жабдықтар
және аспаптар дайындау;
- жымдық және топтық жобалар үшін міндеттерді бөлу.
ІІІ Технологиялық - технологиялық карта және дизайн талаптарын ескере
кезең отырып, жобаны орындау;
- ағымдық бақылау және қызметті түзету;
- қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау.
ІҮ Қорытынды кезең - орындалған жұмыс сапасын өз бетінше бағалау
(ойластырылған конструкцияның стандарт талаптарына
сәйкестігі;
- қауіпсіздік ережелерін сақтау, экологиялық
қауіпсіздікті сақтау);
- жобаны орындауға жұмсалған экономикалық
шығындарды есептеу;
- ұжым ішінде жобаны алдын-ала қорғау;
комиссия алдында жобаны қорғау (бұйымның
тұсаукесері).
Жобаны бағалау (З.А. Литова бойынша)
Шығармашылық жобаны бағалау оқушылардың еңбегін қорытындылап қана
қоймай, сондай-ақ зор тәрбиелік мәніне ие болады.
Жалпы бағалау үш бағалаудың орташа арифметикалық мәні болып келеді.
1.Оқушылар орындаған нақты бұйым үшін (модель, макет және т.б.)
2 Түсініктеме жазба үшін.
3.Жұмысты қорғау кезіндегі ұтымды жауабы үшін.
Бұйымдарды бағалау кезінде жұмыс сапасына, техникалық стандарт
талаптарын және оқушылардың жұмысты жоспарлау мен орындауға өз бетінше
әрекет ету дәрежесіне көңіл бөлу.
Жұмысты орындау тәсілдері мен әдістерінің дұрыстығын, еңбек пен жұмыс
орнын ұйымдастырудың тиімділігі, еңбек қауіпсіздігі ережелерінің сақталуы,
бұйымның эстетикалық безендірілуі, жаңашылдық элементтеріне ие
тапсырмалардың, шығармашылық міндеттердің орындалуы, материалдар мен электр
қуатының үнемді жұмсалуы, жұмысты ықыласпен орындауы, жобаның экономикалық
тиімділігі, оны кеңінен пайдалану мүмкіндігі, жұмыстың қоғамдық-пайдалы
бағыттылығы.
Түсіндірме жазбаны бағалау кезінде тапсырма тақырыбының толық ашылуына,
талапқа сай дұрыс орындалуына, графикалық тапсырмалардың орындалу сапасы
дұрыс болуына (схемалар, сызбалар) көңіл бөлінеді.
Ғылыми-зерттеу жұмысында зерттеудің тереңділігі, өз бетінше орындалуы,
жаңашылдығы, өзектілігі мен маңыздылығы ескеріледі.
Үшінші бағалау шығармашылық жоба туралы ауызша әңгімелеу (қорғау)
түрінде өтіледі.
Әдетте жұмысты орындау кезінде жалпы баға екі бағадан – түсіндірме жазба
мен ауызша жауаптан құралады.
Жобаны бағалау критерийлері (Е.А Гилева және Ю.С Егоров бойынша)
1. Жоба тақырыбы мен идеясының ерекшелігі.
2. Конструктивті критерийлер.
- конструкцияның бұйым қызметіне сәйкестілігі;
- конструкцияның беріктігі, сенімділігі;
- конструкцияның ерекшелігі;
- пайдаланудың қолайлылығы.
3. Технологиялық критерийлер:
- құжаттамаға сәйкестілігі;
- қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау, жабдықтарды пайдалану.
4. Эстетикалық критерийлер.
- коммерциялық тұрғыдан аяқталуы;
- бұйымның сыртқы дизайны, ерекшелігі;
- халықтық мәдениет дәстүрлерін пайдалану;
5. Экономикалық критерийлер.
- осы бұйымға деген қажеттілік;
- бұйымның жарнамасы (жобаны қорғаудағы);
- экономикалық негіздеу;
- пайдалануға ұсыну;
- жаппай өндіру;
6. Экологиялық критерийлер.
- бұйым өндіру кезінде қоршаған ортаны ластамау;
- қалдық шикізатты, өндіріс қалдықтарын пайдалану мүмкіндігі;
- бұйымды пайдалану кезіндегі экологиялық салдар (бұйымның экологиялық
қауіпсіздігі).
7. Ақпараттық критерийлер.
- ұсынылған жоба құжаттамасының стандарттылығы;
- қосымша ақпаратты пайдалану.
Түсініктеме жазба тарауына қойылатын талаптар. Түсініктеме жазба тарауы
парағының бір бетіне және анық етіп жазылуы тиіс. Парақ көлемі А4 (210 х
297 мм). Парақтағы жазулар сол шетінен – 25 мм, жоғары, төмен, оң
шеттерінен – 10 мм қалдырыла отырып жазылады.
Титул парағында жоба аталуы, оқушы мен мұғалімнің аты-жөні, мектеп,
сынып, орындалған жері мен жылы жазылады.
Бірінші парақта жоба тапсырмасының тақырыбы жазылады, мысалы, Кестелі
панно - төменгі жағында тараулар нұсқасы жазылады. Әр тараудың жанына
парақ беті көрсетіледі. Әр тараудың мазмұны толық ашылып жазылуы тиіс.
Қажет болған жағдайда сызбалар мен суреттер салынады. Әр парақ тігіліп,
нөмірленген болуы керек.
Бірінші, екінші, үшінші нұсқаларды қорғауда бұйымды және түсініктеме
жазбаны қою қажет.
Төртінші нұсқа зерттеу жұмысы болғандықтан, ол тек түсініктеме жазбадан
тұрады. Оны қорғауда зерттеу жұмысының және эксперименттің нәтижесі
қойылады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Хайдар Зарифжан
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:Бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларды тарихи композиция
құрастыруға үйрету (Көшпенділер)
5В010700- Бейнелеу өнері және сызу мамандығы бойынша
Түркістан 2015
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ӨНЕР ФАКУЛЬТЕТІ
Қорғауға жіберілді
Бейнелеу өнері
кафедрасының меңгерушісі
п.ғ.к., доцент м.а ________ Е.Ауелбеков
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ МАШИНАЛАР ҚҰРЫЛЫСЫН
ОҚЫТУДЫ МЕҢГЕРТУДІҢ БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕРІ
5В012000- Кәсіптік оқыту
Орындаған:
ӨКО-111 оқу тобы студенті Шадияров
Қ.
Ғылыми жетекшісі
п.ғ.к.,доцент м.а :
Күнпейіс Ж.Қ.
Түркістан 2015
Аннотация ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Нормативтік
сітемелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .5
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Белігілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...7
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
І.ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІНДЕ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫН ОҚЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Педагогикалық технологияларды білім беру үдерісінде тиімді
пайдаланудың мазмұндық
сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 11
1.2 Технология пәнінде оқытудың белсенді әдістерін қолдану
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.3 Ауылшаруашылық техника түрлерінің атқаратын қызметін оқыту
мазмұны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
ІІ.МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫНА БАУЛЫП ОҚЫТУДЫҢ
АГРОТЕХНИКАЛЫҚ МҮМКІНДІКТЕРІ
2.1 Ауылшаруашылық дақылдарын егу және жинау жұмыстарын технология пәнінде
оқыту
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .35
2.2 Мектеп оқушыларына картоп өсірудің интенсивті технологиясын оқыту
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2.3 Картоп егетін және жинайтын машиналар қызметі және құрлысы мен
таныстыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 42
ІІІ. ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІНІҢ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ
ӨНДІРІСІНІҢ ТЕХНИКАСЫ МЕН ТЕХНОЛОГИЯСЫ БӨЛІМІН ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
3.1 Ауылшаруашылық өндірісінің техникасы мен технологиясы бөлімін оқыту
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
3.2 10-сыныпта авто ісі пәнін оқытудың әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..55
3.3 Сабақ жоспарының
үлгісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .61
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .65
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
АННОТАЦИЯ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
- Қазақстан Республикасының Қазақстан – 2030 стратегиялық
бағдарламасы;
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080
қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта,
жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты;
Университеттің ішкі нормативтік ережемі:
- УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге
қойылатын жалпы талаптар;
- УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу
ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Технология – деген ұғым грек тілінен аударғанда – іскерлік, шеберлік,
білгірлік деген мағына береді;
Жалпы технология темині-грек тілінен аударғанда techne (өнер,
қолөнер, ғылым) және logos (ұғым, ілім) дегенді білдіреді.
Инновация дегеніміз - жаңа мазмұнды ұйымдастыру, жаңалық енгізу.
Ал жаңаша деп жаңаның мазмұны, оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын
қамтитын құбылысты түсінеміз делінген. Энциклопедиялық сөздіктерде
инновация - әртүрлі анықталады. Үлкен энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым
жаңаша білім беру деп түсіндіріледі.
Педагогикалық технология – мақсаттар қою, оқу жоспары мен оқу
бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық жүйелердің
тиімділігі;
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ХҚТУ - Халықаралық қазақ-түрік университеті
ТОПБ - технология оқу пәні бағдарламасы;
Кіріспе
Зерттеу көкейкестілігі: Бүгінгі кезде Қазақстан Республикасының барлық
білім беру мекемелерінде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, Қазақстандық
білім беру моделі әлемдік білім беру кеңістігіне ену бағытында жұмыстар
атқарылуда. Білім берудің парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны
жаңарып, жаңаша көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды. Сондықтан
мемлекеттік білім беру жүйесі әлемдік стандарт деңгейінде оқыту үдерісін
педагогикалық технологиялар арқылы жандандыруды талаптайды. Осы орайда,
барлық білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырылған басты
міндеттерінің бірі-оқытудың әдіс-тәсілдері мен оқыту формаларын үнемі
жетілдіріп отыру арқылы қазіргі заманғы педагогикалық жаңа технологияларды
күнделікті сабақтар барысында тиімді қолдана білу.
Соңғы жылдары мектеп оқушыларын заман талабына сай оқытуда озық
технологияларды және оқытудың жаңа әдістерін қолдану өте тиімді екендігі
туралы көптеп жазылып жүр. Ол – инновациялық бағыттар, яғни, жаңалықтар
арқылы оқыту, жаңалықты енгізу. Жаңа нәрсе қашанда оң нәтиже беретіні
дәйекті. Олай болса, әрбір жаңашыл мұғалім сабақтың әр тақырыбын өзінің тың
жаңалығымен қызықтыра білсе, кез-келген оқушы бар ынта-ықыласымен дәрісті
зейін сала отырып тыңдауын қамтамасыз етеді деп білеміз.
Қазіргі таңда кез-келген елдің экономикасының өсіп өркендеуі,
әлемдік өркениеттен өзіндік орын алуы, ең әуелі, оның ұлттық білім беру
жүйесінің деңгейіне байланысты. Қазақстан Республикасының Білім берудің
мемлекеттік бағдарламасында, “Білім беру ұйымдарында тәрбие жұмысын
күшейту жөніндегі шараларды тиімді қолданудың нәтижесінде ұлттық және жалпы
адамзаттық құндылықтар негізінде жеке адамның қалыптасуы мен дамуына жағдай
жасау жақтары”-тереңінен қарастырылған[1].
Тұжырымдама талаптарына орай мектепте өтілетін технология (еңбекке
баулу) сабақтарында оқушыларды іскерлікке, шеберлікке, білімділікке
тәрбиелеу мен қоса олардың дүние танымын, еңбек дағдысын арттыру ең маңызды
мәселелердің бірі болып отыр. Баланың жеке басының дамуы, әлеуметтік
әрекеттіліктің яғни ойлау, еңбектік қарым – қатынастың барлық негізгі
түрлері кезінде табысты жүзеге асырылатыны баршамызға мәлім. Кез-келген
сабақта мектеп оқушыларын адамгершілікке, іскерлікке, шеберлікке,
білімділікке тәрбиелеу бүгінгі таңда әрбір ұстаздың борышы. Өйткені,
бүгінгі қоғам талаптарына орай олардың дүние танымын, еңбек дағдысын
арттыру қазіргі күннің басты талаптары.
Бүгінгі таңда жастарға ғылым мен техникалық прогрестің даму деңгейіне
сәйкес білім мен тәрбие беру өзекті мәселеріміздің бірі екені белгілі. Ол
деген әр адамның кәсіби біліктілігі мен бейімділігін, ептілігін арттыру
бүгінгі қоғамның басты міндеті болып отырғанын көрсетеді. Сондықтан,
қазіргі заман талабына сай жастарды еңбек сүйгіштікке тәрбиелеуде оқытудың
тиімді әдістерін қарастыру, әрі жастардың сауаттылығын арттырып, техника-
технологиялық білім деңгейін көтеру қажеттейді. Осы талаптарды орындау
үшін жалпы орта білім беретін орта мектептерде оқытылатын технология
пәнінің оқу материалдары негізінде ауылшаруашылық техникалары мен бірге
автомобильдердің құрылысы мен кеңінен танысуға бағытталған. Ауылшаруашылық
техникалар қызметімен және оған техникалық қызмет көрсете білу жолдарын
оқып үйрену. Әсіресе өндірістің соңғы шығып отырған автомобиль түрлеріне
терең талдау жасай білуде, кез-келген техника түрі мен автомобиль түрлерін
басқару икемділігі мен дағдысын қалыптастыруға оқушыларды баулу мәселесі де
бүгінгі таңда басты назарға алынуда.
Білім берудің мақсат міндеттерін жүзеге асыруда кез-келген жаңашыл
мектеп ұжымдары, әрбір мұғалім күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар
мен өзгерістерге батыл қарым-қатынас жасаулары керек. Бүгінгі таңдағы оқыту
түрлерін, әдістері мен құралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсілдерді
нәтижелі қолданудың жолдарын іздестіре алулары қажет. Оның өзі білім беру
жүйесінің бүгінгі уақыт талабынан туындауда.
Осы мақсаттарды жүзеге асыруда көптеген педагог ғалымдарымыз ғылыми
тұрғыда кеңінен зерттеулер жүргізіп, сабақ барысында оқыту әдістерінің
тиімді түрлерін қолдану жақтарын Т.И.Щукина, Н.Бабанский, В.Ф.Шаталов,
Т.А.Ильина т.б. өз еңбектерінде атап көрсеткен[2].
Мектеп оқушыларының жас кезінен игерілген ойдың орамдылығы( олардың
еңбекке икемділігі, дүниенің қыр-сырын шексіз меңгеруге болатынына
мүмкіндік беретін психологиялық тұрғыда жан-жақты зерттеген Я.А.Пономарев(
Л.С.Выготский( Н.А.Лук сияқты ғалымдардың еңбектерінен белгілі.
Дегенмен біз зерттеп отырған тақырыбымызға орай мектептің технология
пәнінің оқу материалдарында мектеп оқушыларын ауылшаруашылық жұмыстарына
баулып оқытудың инновациялық технологияларын қолдану мәселелерін тереңінен
қарастырылмаған. Сондықтан да зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Технология
пәнін оқытуда ауылшаруашылық машиналар құрлысын оқытуды меңгертуде белсенді
әдістерді қолдану деп алып отырмыз.
Зерттеу мақсаты: жоғарғы сынып оқушыларын технология пәнінде
инновациялық оқыту технологияларын қолдану арқылы оқушылардың ой-өрісін
дамытуды қалыптастыру.
Зерттеу нысанасы – жалпы білім беретін орта мектептердің оқу-
тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні - Жоғары сынып оқушыларының еңбек қабілеттерін
технология пәнінде дамыту.
Зерттеу міндеттері:
• Жоғары сынып оқушыларының психологиялық ерекшеліктеріне және осы
мәселені зерттеген педагог-психологтардың еңбектеріне талдау
жасау.
• Технология пәнінде инновациялық оқыту технологияларын пайдалану
мүмкіндіктерін негіздеу;
• Жоғары сынып оқушыларының технология сабақтарында оқытудың ең
тиімді әдіс-тәсілдеріне талдау жасау;
Зерттеу әдістері –талдау, жинақтау, іздену, бақылау, оқушылар еңбегін
бақылау, сауалнама жүргізу,т.б.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, 3 бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан
тұрады.
І. МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫНА БАУЛЫП ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Педагогикалық технологияларды білім беру үдерісінде тиімді
пайдаланудың мазмұндық сипаты
Бүгінгі таңда жалпы білім беретін жалпы орта мектеп мұғалімдерін
даярлаудың қазіргі кездегі қалыптасқан мектеп реформасының талаптарына орай
оның құрылымын, ұйымдастырылуын, мектеп практикасы мен білім беру
жүйесіндегі инновациялық үрдістердің өзара байланысын карастыруды талап
етеді.
Осы мақсаттарды орындауда мектеп ұстаздарының білім-біліктілігін
жаңаша бағыттарда даярлаудың сапасын арттыру, мұғалім тұлғасының жан-жақты
дамуына жол ашу, оның шығармашылық қабілетінің артуына мүмкіндік жасауды
қалыптастыруда. Оларды жүзеге асыруда оқу-тәрбие үрдісін жетілдіруді
қамтамасыз ететін жаңа педагогикалық технологияларды ұстаздар қауымы
кеңінен пайдаланып, қолдау көрсетуде.
Өйткені, дәстүрлі оқыту технологиясының білімді әлемдік деңгейдегі
стандарт деңгейінде толық меңгеруіне кепілдік бермей отырғандығы
оқушылардың білім жетістіктерінің нәтижелерінен көрініс табуда. Осыған орай
оқу-тәрбие үрдісін жетілдіруде қазіргі педтехнологияларды қолдану арқылы
білім сапасын жақсартуға болатындығына басым бағыттар берілуде. Қазіргі
кезде мектептің оқу-тәрбие үрдісінде 50-ден астам педагогикалық
технологиялардың қолданылып жүргені мәлім. Бұл технологиялардың бәрін бір
сабақта қамту мүмкін емес.
Сондықтан, әрбір пәнді оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-
әрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының білім жетістіктерін арттыруға
болады. Мұнда әрбір оқушының әрекетінде технологияны қабылдауы, ынтасы,
құштарлығына көптеп көңіл бөлінуі тиіс.
Біріншіден оқушының дайындық деңгейін саралауда оқушының жеке танымдық
мүмкіндігін ескерудің басты тәсілі ретінде қарастырылуы тиіс.
Педагогикалық технологияларды саралай отырып, кез келген сабақта қолдана
білу, әр мұғалімнің өзінің ізденімпаздығы мен атқарылатын іс-әрекет деп
білеміз. Сондай пәннің біріне технология пәнінде дамыта оқыту технологиясы
арқылы оқушылардың сабаққа қызығушылықтарын арттыруда ұжымдық тапсырмалар
беріп орындатуға болады.
Тапсырмалардың мұндай түрлері оқушының іс-әрекеттік - компетенттік
тәсілге (өз бетінше іздену, өз бетінше білім алу, өзін-өзі білім алуға
тәрбиелеу, дамыту) бейімделуіне мүмкіндік береді. Әртүрлі әдістерді қолдану
және оқушылар бірін-бірі тексеру арқылы тапсырманың дұрыстығына көз
жеткізулеріне болады.
Дамыта оқыту технологиясының негізгі идеясы (Л.С.Выготский,
Л.В.Занков, Д.Б.Элькокин, В.В.Давыдов) жеке тұлғаны жеделдете дамытуға
бағытталған[3].
Республика өңіріндегі ауыл мектептерінің оқу-тәрбие үрдісінде
деңгейлеп оқыту технологиясы (Ж.Д.Қараев) жүйелік негізде оқыту
технологиясы (Г.Г.Ғалиев), шоғырландырып-қарқынды оқыту технологиясы
(Қ.А.Әбдіғәлиев., Н.Н.Нурахметов), блоктық-модульдық технологиясы
(М.Н.Жанпеисова) қолдау табуда.
Қазіргі ғаламдану және техниканың қарқынды даму кезінде оқу-тәрбие
үрдісінде ізгілендіру мәселесі де өзекті мәселелердің бірі болып табылуда.
Оқу-тәрбие үрдісін ізгілендіру - жеке тұлғаның еркін дамуы үшін оның
бойында жалпы азаматтық құндылықтардың қалыптасуын қамтамасыз ететін
дидактикалық ұстаным ретінде басшылыққа алынуы тиіс.
Мектептің оқу-тәрбие үдерісіндегі мұғалім мен оқушының өзара қарым-
қатынасын дұрыс ұйымдастыру арқылы оқушының ойлау белсенділігін арттыруға,
сабақта интерактивтік әдісті де тиімді пайдалануға болады. Бұл
технологияның ерекшелігі - оқушылардың өздері ақпараттар жинап, өздері
жаңалық ашуға ұмтылып, жауабын тауып, өзінің көзқарасын логикалык, түрде
дәлелдейді. Оқушылар өз пікірін бір-біріне топта, сынып алдыңда айта алады.
Мұнда жеке тұлғаның рухын тәрбиелеуге, адамның адамгершілік болмысын
қалыптастыруға басты назар аударылуы тиіс.
Білім мазмұнын меңгеруде оқушылардың жаңа процессуальдық
біліктілігіне, ақпаратты алдын-ала болжау қабілеттерін және қойылған
міндетті шығармашылықпен дамытуға көңіл бөлінеді.
Өндірістік білім негіздерімен толықтырылатын мектептің технология
сабағында оқушылардың оқу біліктілігімен қатар ойлауы, іс-әрекеті, өзара
қарым-қатынасы және өзінің сана-сезімі дамып, қарапайым ойлау операциялары
(анализ, синтез, салыстыру, сұрыптау) және шығармашылық іс-әрекеті
қалыптасады.
Қазіргі нарықтық экономиканың сұраныстарын қанағаттандыруға және
экономиканың, өндіріс салаларының дамуына сай жастарды компонентті тұлға
ретінде қалыптастыру үшін мұғалімдер оқытудың қазіргі технологияларын
кеңінен пайдаланып, оны одан әрі заман талабына сай жетілдіруі қажеттейді.
Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай
білімді ұрпақты дайындауды қажет етеді. Өйткені, тәуелсіз Қазақстанның
әрбір азаматын дамыған бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарында терезесін тең
ететін – білім. Сондықтан, қазіргі ақпараттық даму кезеңі білім беру
жүйесінің алдына оқыту үрдісін ақпараттық технологияландыру мәселесі өзекті
ретінде қойылып отыр.
Бүгінгі күні оқытудың әртүрлі технологиялары, жаңашыл педагогтардың іс-
тәжірибесі зерделеніліп, мектеп өміріне кеңінен енуде. Республика өңірінде
орналасқан барлық мектептердің ұстаздары білімін жетілдіру мақсатында
Астана қаласындағы Республикалық Ұлттық Өрлеу орталығы арқылы және
облыстық білім жетілдіру институттарында қайта даярлау курстарынан
жеделдетіп өткізілуде.
Жалпы технологияны меңгеруде мұғалімнің өзінің іс-әрекетіндегі жан-
жақтылығы және білімі қажет. Елбасы Н.Ә.Назарбаев Білім және Ғылым
қызметкерлерінің III сьезінде: "Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі
жөнінен әлдеқайда жоғары болуы керек. Ол үшін жаңа фармацияның педагогі
қажет" деп атап өткен болатын[4].
Соңғы жылдары мектеп өміріне еніп отырған жаңа педтехнологиялардың
ерекшелігі - өсіп келе жатқан тұлғаны жан-жақты дамыту. Білім беру
саласындағы инновациялық білімді дамыту, өзгеріс енгізу, жаңа идеялар мен
жаңалықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек қана тыңдаушы, орындаушы болып
келсе, ал қазіргі өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән
береміз.
Еліміз егемендік алған кездерден бастап ғылым саласында жаңа мектеп
құруда, мектептің даму үрдісін зерделеуде, білімнің жаңа бағыты ретінде
педагогикалық инновация дамып келеді. Инновация дегеніміз - жаңа мазмұнды
ұйымдастыру, жаңалық енгізу. Ал жаңаша деп жаңаның мазмұны, оны енгізудің
әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз делінген[5].
Энциклопедиялық сөздіктерде инновация - әртүрлі анықталады. Үлкен
энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым жаңаша білім беру деп түсіндіріледі[6].
Ал, А.И.Кочетов инновация ұғымына төмендегідей анықтама береді.
Көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің бір тұтас бағдарламасы.
Тәжірибелер көрсетіп жүргендей кез келген инновация - мөлшерлі іс
әрекеттің шегіне ұмтылу және одан шығуы. Педагогика ғылымының тарихын
саралап, талдау көптеген педагогикалық инновациялардың ерте уақыттарда да
болғанын көрсетеді. Мысалы, Сократ мектебі, К.Д.Ушинский мен Л.Н.Толстойдың
ғылыми идеялары және т.б.
Дегенмен инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың
80-ші жылдарынан бастап кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше
өзекті мәселердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа
мақсатты шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға
жетелейді.
Жаңару дегенімізді былай деп түсіндіреді: жаңару –белгілі бір адам
үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі ме оған байланысты емес, ашылған
уақытынан бірінші қолданылған уақытымен анықталатын жаңа идея. Масырова,
Линчевская. Инновационные школы в Казахстане. РВК, Алматы.
Осы тақырып төңірегінде жүргізілген зерттеулерді талдасақ, бұл
терминнің шығу тегі жөнінен бір пікір қалыптаспағандығын көреміз. Көптеген
зерттеулердің айтуынша, бұл термин қоғамдық ғылымға пайдаланылады.
Педагогикалық категория ретінде инновация салыстырмалы түрде
жасалынады. Сондықтан бұл ұғымға анықтама беруге әр түрлі пікір таластың
болғанымен керемет бір кереғар пікір немесе түсініспеушілік жоқ. Демек
инновация терминін анықтауда барлық авторлардың пікірлерін салыстырсақ, аса
алшақтық жоқ десек болғандай. Олардың ойынша инновация – педагогикалық
категорияға жатады және ол мектептегі құбылысқа тың жаңалық жаңа
бағдарламаны, оқу жоспарын, әдіс-тәсілдерді оқу және тәрбие жұмыстарына
енгізу болып табылады.
В.Кларин инновациялық білім берудің екі негізгі типін бөліп
көрсетеді[7].
Инновациялар - жаңалықтар, оқу процесін жаңартады. Олар кепілдік
берілген нақты нәтижелерге жетуге бағытталған.
Жалпы технология темині-грек тілінен аударғанда techne (өнер,
қолөнер, ғылым) және logos (ұғым, ілім) дегенді білдіреді. Шетел
сөздіктерінде: технология - өндірістік процестерді жүргізу құралдары мен
әдістері туралы білімдердің жиынтығы. Технологиялардың көмегімен ақыл-ой
ақпараты, практикалық шешімдердің тіліне аударылады[8].
Технология - бұл білім беру әдістері сонымен қатар жеке түрінде білім
беруге қатысады. Кез-келген білім беру ісінде технология, болмаса өнер
болуы мүмкін. Өнер интуицияға негізделген, ал технология ғылымға
негізделеді. Бүкіл процесс қайтадан басталуы үшін өнерден басталады,
технологиямен аяқталады.
Білім берудегі қазіргі заманғы технологиялардың көмегімен жаңа білім
беру парадигмасы іске асатын құрал ретінде қарастырылады. Білім беру
технологияларының даму тенденциялары тұлғаның өзін-өзі тануына және өзін-
өзі дамуына мүмкіндік беретін гуманитарлық білім берумен тікелей
байланысты. Білім беру технологиялары” термині ''оқыту технологияларына”
қарағанда көлемді. Өйткені, білім беру технологиясында оқушының тұлғалық
сапасын дамыту және құрумен байланысты болатын тәрбиелік аспекті бар.
Технология - жалпы түрінде бұл мақсат қалай және қандай өнімнің нақты
түріне енеді немесе оның бөлімін құрайды деген сияқты ойдан шығарылған
жүйе. Мысалы: ғылыми және әдістемелік әдебиеттерден технологиялар
анықтамасының бірнеше варианттарын айтып өтелік:
- практикалық мақсаттарға жетудің техникалық әдістері;
- адамның өмір сүруі үшін қажетті заттарды алу үшін қолданылатын
әдістердің жиынтығы;
- адамның білім беруін ұйымдастыру әдістері мен процедураларының
жиынтығы;
- адамның тәртібін модельдеу үшін қолданылатын құралдар;
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім
берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие. Білім
беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипатты қазіргі
уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттігінен тауып отыр.
Осыған орай, соңғы кезде оқытудың әр түрлі педагогикалық
технологиялары жасалып, мектеп өміріне енгізіліп отыр.
Жаңа педагогикалық технологияларды сабақтарда кеңінен қолдануда
оқушының шығармашылық қабілеттерін арттыруға өз үлесін қосады.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады.
I кезең-оқып үйрену
II кезең- меңгеру
III кезең-өмірге ендіру
IV кезең-дамыту
Жаңа технология мен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:
- оқу үрдісін интенсивтенттіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді қарастыру. Оның
ғылыми-әдістемелік, оқу-әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі
талдау жасап, назарда ұстау;
- жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім
стандарттарымен жете танысу;
- деңгейлеп оқыту тенологиясын игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік
стандарт деңгейінде игеруге қол жеткізу;
- оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу;
Оқыту-тәрбиенің негізі. Сондықтан оқытуда қоғамдық құбылысқа жатады.
Оқытуды екі түрлі мағынада қарауға болады. Біріншісі-мектепте және жоғары
оқу орындарында белгілі бір пәнді оқыту. Екінші- өмірде оқыту, өмірге
үйрету. Тәрбиелеу, оқыту егіз ұғым.
Оқытудың инновациялық технология бойынша әдістемелік жүйесі белгілі
бір мақсатта сапалы нәтижеге жеткізуге мүмкіндік беретін танымдық іс-әрекет
түрлерінің мазмұнымен тікелей байланысты. Сондықтан, инновациялық әдіс-
тәсілдерді оқыту үрдісіне енгізу барысы, танымдық іс-әрекет түрлерінің
мазмұнын, белгілі деңгейде белсенділігін көздейді. Осы екі үрдістің өзара
сапалы нәтижесінде оқушының өз ісіне сенімділігін, жауап кершілік сезімін,
шығармашылық қабілеттілігін қалыптастыруды жүзеге асыруға жағдай туғызатын
оқытудың инновациялық негізгі түрлері анықталады.
Өткен ғасырдан оқу - тәрбие үрдісінде қолданып, айтарлықтай нәтиже
беріп жүрген жаңа педагогикалық технологиялардың авторларына мыналарды
жатқызуға болады: Лысенкованың алдын ала оқыту, Шаталовтың интенсивті
оқыту (тірек сигналдарын пайдалану арқылы), Эрдниевтің мәселелік оқыту,
оқытудың белсенді әдістері, т.т.
Ал, соңғы жылдары Оқытудың модульдік технологиясы мен Дьяченконың
Оқытудың ұжымдық тәсілі, қазақстандық жаңашыл педагог Жауынбай Қараевтің
Оқытуды диференциялау және білім беруді демократияландыру мен ізгілендіру
ұстанымдарына негізделген жаңа педагогикалық компьютерлік технологиясы
еліміздің көптеген мектептерінде қолданылып жүр[9].
Мәселен, Л. Б. Эльконин, В.В Давыдовтың бірлесе жасаған Дамыта оқыту
жүйесі бір-бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады:
1. Жоғарғы денгейдегі қиындыққа оқыту
2. Теориялық білімнің жетекші ролі
3. Оқу материалын жеделдете оқыту
4. Оқу үрдісін оқушының сезінуі
5. Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу
Л.В. Занковтың оқыту жүйесінде оқушы өзін емін-еркін сезінеді, оның
әлеуметтік мүмкіндігі мен дербестігінің дамуына жағдай жасалады. Осы жүйеде
оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынастың іргетасы қаланады.
Мұғалім түсіндіруші, оқытушы тұрғысында емес, оқушының оқу әрекетін
ұйымдастырушы, бағыттаушы ретінде көрінеді[10].
Жаңа технологиялардың педагогикалық негізі қағидалары:
- балаға ізгілік тұрғысынан қарау;
- оқыту мен тәрбиенің бірлігі;
- баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;
- баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту;
- баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту;
- әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту;
- барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу;
- оқу үрдісін оқушының сезінуі.
Жас ұрпаққа білім-тәрбие беретін адам жанының инженері –
мұғалімдердің қандай болуы керек және олардың еңбегі қалай өлшену керек
дегенді ой елегінен өткізіп көрелік.
Біріншіден, мұғалімнің ары таза, адал, әдепті, инабатты, сыпайы,
парасатты, байсалды, ұстамды, төзімді, кешірімді болуы ләзім.
Екіншіден, мұғалімнің ой-өрісі кең, жан-жақты білімді, өз мамандығына
сай, оны сүйетін, өз ойын оқушы-шәкірттеріне анық, тұжырымды, дәл айтып
түсіндіре білуі шарт.
Үшіншіден, мұғалім өз оқушыларына беделді, ұжым арасында сыйлы болуы
тиіс. Әрдайым оқушылармен әдептілік қарым-қатынаста болғаны жөн.
Төртіншіден, мұғалім теорияны өмірмен байланыстырып, ғылым мен
тәжірибені әрдайым өзі беретін күнделікті сабағына кеңінен пайдалану қажет.
Бесіншіден, мұғалім үнемі өз бетімен оқып, педагогика, әдістеме
жаңалықтарымен танысып, өзінің ой-өрісін кеңейтіп, білімін толықтырып отыру
керек.
Осы қағидаларды әрбір мұғалім тұрақты ұсынып отырса, мұғалімнің күш
–қуаты, көңіл күйі әрдайым жоғары болады да сабақ беру сапасы арта түседі,
еңбегі жанады.
Ұстаз еңбегінің қыр-сыры мол, қиын да жауапты, шығармашылық еңбек
екендігін еске алсақ, олардың жемісті, әсерлі жұмыс істеуі үшін үкімет
тарапынан үнемі оқулықтармен, көрнекті дидактикалық, техникалық құрал-
жабдықтармен толық қамтамасыз етілуі тиіс.
Педагогикалық техногогияны қолдану, берілетін білімді сапалы
түрлендіруге, жаңашыл жобаларға бейім болуға, әрбір ұстаздың мектепте
өзіндік тұлғасын табуға, қалыптастыруға, өзіндік әдістемелік жүйесін құруға
себептігін тигізеді.
Оқытудың нәтижелі болуы оны ұйымдастыру әдістеріне және
бастамашылдыққа байланысты. Өйткені, ХХІ ғасырдағы технологиялардың
соншалық жылдам қарқынды дамуы адамзат өмірінде болып көрмеген шапшаңдықты
талап етеді. Қазақстанның бұрынғы жүйеден нарықтық экономикалық жүйеге
көшуі, қоғамдық құрылыстың күрт өзгеруі білім беруді уақыт талабына сай
үйлесімді құрып, оның әлемдік деңгейдегі мәжеге сәйкестікте оқытудың екі
бағдарда өріс алуы негіз болуда.
1. Дәстүрлі оқыту жүйесін модернизациялау.
2. Оқыту үрдісіне инновациялық оқытуды енгізу.
Бұл жүйелерді талдап түсіндірер болсақ, дәстүрлі оқыту жүйесін
модернизациялау оқушыға берілетін білім мен игерілуге тиіс ұғым-түсінікті
меңгеру, уақытқа үйлесімді жетілдіріліп жаңа педагогикалық технологияға
сәйкес дамыту.
Иновациялық оқыту: оқушының мүмкіндігі мен шамасына қарай мәселенің
байыбына барып, үлгі көрсетер өнегелеріне еліктеп, тағылымдық жолдарын
қабылдау, оған шығармашылық тұрғыдан пайымдау жасауға үйрету. Сонымен қатар
шығармашылдық ойлау мен бастамашыл іс-әрекеттегі саналылықты өрістетуге
зерттеушілік тұрғыдан белсенділігін жетілдіріп, іс-әрекетке бейімділігін,
қызығуын қалыптастыратын жол.
Инновациялық оқытуда мұғалім көшбасшылық міндет атқарғанмен, жүзеге
асырылатын істің бәрін өз қолына алмайды, менің айтқанымдай болсын деп
қарамайды, әміршілік жолды ұсынбай режиссерлік міндет атқаруға
бейімделеді[11].
Теориялық, мазмұндық мәнді меңгеріп, шығармашылықты дамыту барысында
мұғалім бағдар бергенімен, оған тікелей жетекшілік жасамайды, қайта қалыс
қалып, ретіне қарай қатардағы рөлді ойнайтын, шәкірттерімен тепе-тең
құқықтығы серіктес болады.
Сабақ барысында шығармашылық басқарушы рөлдерді бөлгенде, диалогте
өмірдегідей нақтылыққа жақындауына мән береді.
Қорыта айтқанда инновациялық оқыту дәстүрлі дидактикамен қатарласа
жүргенімен, оның өзіндік айырмашылықтары мен өзгешеліктеріне мән беруге
тура келеді. Мәселен, оқытудағы ұстаным мектептегі оқыту бағдаламасында
көрсетілген нұсқауды орындап, ондағы мағлұматтарды беру, оны қайталап
пысықтап менгерту болса, инновациялық оқытудағы мақсат-іс-әрекет барысында
оқушының қабілетін оятып, түрлі жағдай жасау арқылы олардың өзінше
әрекеттенуіне бағдар беріп, шығармашылыққа талпындыру.
Нақты айтқанда, оқушыға үнемі жол сілтемей, өзінше әрекеттене алуына
бейімдеуді өз еркіне бере білу деп ойлаймыз.
1.2 Технология пәнін оқытуда оқытудың белсенді әдістерін қолдану жолдары
Бүгінгі таңда Республика өңірінде және аймақтағы экономикалық нарықтық
қатынастардың қалыптасу жағдайында еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуы
қоғам өмірінің барлық саласында, оның ішінде жалпы білім беретін
мектептерде оқыту мазмұны мен оқытудың қазіргі технологияларын жетілдіру
өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
Оқытудың қазіргі технологияларын жетілдірудегі өзекті мәселелердің бірі
ретінде оқытудың белсенді әдістерін сабақтар барысында саралап қолдану. Ол
үшін алдымен белсенді әдістердің мазмұндық сипатын түсініп алуды
қажеттейді. Белсенді оқыту әдістерінің негізгі белгілері:
- оқытушының оқушылардың назарын және ойлауын белсендіруі;
- белсендіру оқушылардың қалайтыны немесе қаламайтынына байланысты
еместігі;
- оқушыдан оқытушыға қарай кері байланыстың жоғары дәрежеде көрініс
табуы;
- оқушылардың оқу қызметінің көрініс табу пішіні мен қарқындылығы
оқытушы үшін олардың танымдық белсенділігін сапалы басқарудағы бақылау
құралы қызметін атқаратындығы.
Белсенді оқыту әдістерін таңдау және қолдану ерекшеліктері оқу
сабақтарының сипатын ескере отырып құрылуы тиіс. Оқушылардың танымдық
қызметі бір сабақтарда таза оқу сипатына ие болса, келесі сабақтарда ол
шынайы өндіріс процесіне еліктеуден туындайды. Сондықтан оларды арнайы
пәндерді оқытуды ұйымдастыруда имитациялық және имитациялық емес деп бөлуге
болады.
Имитациялық емес түріне дәстүрлі сабақ өткізу формалары жатады. Мұнда
мұғалім оқу материалын ауызша баяндайды, зертханалық және оқу-өндірістік
сабақ түрінде өткізеді.
Мұғалімнің оқу материалы мазмұнына әлдебір қайшылықтар енгізуі
оқушылардың белсенділігін арттыруына мүмкіндік береді. Бұл қайшылық оқу
материалын баяндау кезінде бастапқы деректер және практикалық қызмет
нәтижелері арасындағы (әдейі қателік енгізу), қойылған қызмет мақсаты мен
оқушылардың техникалық сауаттылық деңгейі арасындағы себеп пен салдар болуы
мүмкін.
Әңгіме, сұхбат, түсіндіру барысында оқу материалын ауызша баяндау
кезінде оқушылардың белсенділігіне проблемалық оқыту әдістері арқылы қол
жеткізіледі. Мұның өзі түрлі болжамдарды ұсыну мен негіздеу, проблемалық
мәселелер қою, жаңа материалды пікірталас түрінде ұйымдастыру болып келеді.
Оқу-өндірістік сабақ барысында оқушылардың белсенділігін жаңа
технологияларды іздестіру, операциялардың реттілігін тиімді ету,
аспаптарды, приборларды, жұмыстың ұйымдастыру формасын таңдау арқылы
ынталандыруға болады.
Имитациялық сабақтар формасы бойынша таным немесе жасампаз қызметтің
шынайы практикасына ұқсас келеді. Оқушылар қызметінің ұйымдастырылуы
бойынша ойындық және ойындық емес деп бөлінеді[12].
Имитациялық жаттығулар мен нақты жағдайларды талдау ойындық емес әдістер
болып саналады. Имитациялық жаттығулар қимылдық және ақыл-ой сипатына ие.
Оқушылардың ақыл-ой жаттығуларындағы танымдық қызметін белсендіру үшін
нақты жағдайларды талдау мен құру нәтижелі құрал болып табылады. Мұндай
жағдайлар технологиялық процесс құрылымын әзірлеу, бұйым немесе
технологияның функциялық-құндық талдауын жасауға қатысты болады.
Жеке тұлғаның дүниетанымын еңбек қызметі арқылы қалыптастыру мақсатта
технология пәнін өту барысында оқу бағдарламада берілген оқу материалдарын
дәстүрлі әдістермен бірге дәстүрлі емес яғни белсенді әдістер арқылы
сабақтарды ұйымдаструдың маңыздылығы зор болып келеді. Сондықтан оқытудың
белсенді әдістері – оқу материалын меңгеру үдерісіндегі мектеп оқушыларының
танымдық іс-әрекетін арттыруға негіз болатын оқыту тәсілдеріне талдау жасап
кететін болсақ:
- жартылай кәсіби іс-әрекетті модельдейтін және іскерлік, дағдыны
қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық сұрақтар, іскерлік
ойындар, кәсіптік жағдаятты талдау, тренинг;
- білім, іскерлік, дағдыларын қалыптастыруға бағытталған тәсілдер:
проблемалық есептер, жағдаяттар, дөңгелек үстел, эвристикалық әңгіме,
миға шабуыл, оқу пікірталас.
Енді жиі қолданылатын белсенді оқыту әдістерінің кейбіріне тоқталып
өтер болсақ. Проблемалық оқыту әдісі – бұл өн бойына оқу материалын
репродуктивтік, проблемалық, интеграциялық және диалогтік баяндау
элементтерін жинақтаған оқыту тәсілі. Репродуктивтік элементі ғылыми
тұрғыдан дәлелденген, қосымша түсіндіруді қажет етпейтін оқу материалын
баяндаудан тұрады. Проблемалық элемент проблемалық жағдаятты қою, талдау,
болжаулар жасау, оны растау не теріске шығару, проблеманы шешу жолдарын
іздестіруден құралады.
Интеграциялық элемент бір проблема төңірегінде әр түрлі ғылыми
амалдарды қарастырады.
Диалогтік элемент мұғалім мен оқушы арасындағы пікір алмасу арқылы
көрініс табады. Аталған әдіс бірыңғай жоғары деңгейде оқу материалын
меңгерген, бір-бірімен іс-әрекет стилі өте ұқсас бола тұра өздерінің жеке
қасиеттері: дауыс ырғағы, үндестілік, сөйлеу екпіні, қимыл-қозғалыстары,
мимикасы және т.б. арқылы ерекшеленетін пікірлес әріптестер арасында қолдау
тауып отырады.
Мектеп пәндерінің өзара байланысын күшейту үшін, оқу материалдарын
тиянақты жеткізу үшін ұстаздар арасынан оқу бағдарламалық талаптарын өзара
келісіп Жұптасқан дәріс (интегрированный урок) сабақтарын өткізудің
ықпалы зор. Бұл сабақ түріне тиянақты жақсы даярланған мұғалімдер болуы
мүмкін. Олар сабақ жоспарына сай бірлесіп сабақ өткізеді. Оқушылар аталған
әдістің қолданылуымен өткен сабақты жоғары бағалайтынын практика жүзінен
көруге болады. Біріншіден, оқу материалы дайын күйінде берілмей,
проблемаларды мұғалімдермен бірлесе шешу арқылы диалог құру нәтижесінде
меңгеріледі[13]. Сонымен қатар, көп көлемдегі ақпаратты азайтады, тек
нақтылы фактілер келтіріліп, нақтылы теориялық материал беріледі.
Екіншіден, оқушылардың аяқ астынан дәрістік сабаққа екінші мұғалім
араласқан сәтте еріксіз түрде өз назарын бір субьектіден екінші субьектіге
аудару сияқты психологиялық аспектілері өте құнды. Олардың назары бақылау,
салыстыру, оның іс-әрекетін талдауға ауады. Осылайша назарын басқаға
аударудың психологиялық механизмі оқушылардың өз пайдасына жұмыс істей
бастайды.
Енді Жұптасқан дәріс әдісін қолдану арқылы өткізілетін оқу
сабағына даярлықты қарастырамыз:
- бір проблемаға ғалымдардың әр түрлі пікірлері қалыптасқан, мазмұнында
қарама-қайшылықтары бар тақырыпты таңдап алу;
- дәрістің оқу сценарийін құру (негізгі сұрақтар, көрнекі құралдарды
дайындау, оқу материалын уақытқа бөлу және т.б.);
- оқу тобының сабаққа даярлық деңгейін есепке алу. Пән мұғалімдерінің
міндеті оқытылып жатқан тақырып төңірегінде пікірталас тудыру, сонымен
қатар айтылған пікірлер, ұсыныстар шындыққа сай келмеуі де мүмкін, ал
оқушылар міндеті шындыққа жетудің тиімді жолдарын табу. Әдістің өз
артықшылығы мен кемшілігі бар, соларды қарастыратын болсақ ;
Әдістің артықшылығы:
- оқушылардың танымдық іс-әрекетін арттырады;
- оқушылардың эмоционалды және ынталану сезімдерін жетілдіреді;
- оқу материалын интеграциялау жүйелі ойлау мен жүйелі білімнің
қалыптасуына себепкер болады.
Әдістің кемшілігі:
- алдын ала дайындық үшін уақыт пен арнайы жағдайларды қажет етеді.
Пікірталас әдісі – оқу материалының дау тудыратын тақырыбын
қарастыруға, талдауға бағытталған және білім алушылардың әр түрлі
ұстанымдарын бір арнаға тоғыстыратын оқыту тәсілі. Бұл әдіс проблемалық
жағдаятқа негізделген және практикалық сабақтарында кеңінен қолданылады.
Пікірталастың туындауына теорияны қорытулар мен ережелер, қағидалар,
теорияны практикамен алмастыру, ғылым мәселелерін талқыға салу, проблеманың
бүгінгі таңдағы көрінісі себеп бола алады.
Пікірталас түрлері:
- топ оқушыларының жалпылама түрде бір проблеманы шешу барысына аяқ астынан
пайда болатын пікірталас;
- әр түрлі педагогикалық құбылыстарға өзіндік ұстанымын білдіру үшін
сенімін қалыптастыруға бағытталған пікірталас;
- арнайы педагог туындатқан нақтылы ақпарат пен дәлелді дәйектерге сүйенген
оқу пікірталас.
Пікірталас әдісін қолданып өткізген семинар сабағынан үзінді.
1) Мұғалім сабақ тақырыбын хабарлап, өзі пікірталасты жүргізуі немесе
көшбасшы- оқушыны тағайындауы мүмкін.
2) Оқушылар проблеманы шешудің жолдарын, ойларын беделді дереккөздерге
(теориялар, концепциялар, ілімдер) сүйене отырып білдіреді.
3) Мұғалім немесе көшбасшы-оқушы барлық ойларды тақтаға жазады әр нұсқаны
талқыға салады, оларды маңыздылығына, мәніне қарай орналастырады.
4) Пікірталас соңында талқылау нәтижесінде соңғы шешімдер қабылданады.
Шағын топтар әдісі – оқу материалының жалпы сұрақтары жекелеген
өзіндік сұрақтарға ажыратылатын және білім алушылар топтары арасына бөлініп
берілетін, оқушылар өздігінен немесе мұғалімнің көмегімен хабарлама
әзірлейтін оқыту тәсілі. Аталған әдісті қолдану топтың ішінде жұмыс істей
алу іскерліктерін дамытады, оқушылардың шығармашылық қасиеттерімен қоса
бастамашылықтарын, өздігінен жұмыс істей алу қабілеттерін де жетілдіре
түседі. Бұл әдісті практикалық сабақтарында қолданған орынды.
Шағын топтар әдісін қолданып өткізген сабақ үзіндісі:
1) Оқушылар 3-5 адамнан шағын топтарға бөлінеді (тілегі бойынша немесе
олардың дайындық деңгейі, күшті-әлсіз оқушылар позициясынан мұғалім өзі
топтарға бөлуіне болады).
2) Әр топтың басшысы тағайындалады.
3) Әр топ өздерінің рөлдерін бөліп алады: Баяндамашылар тобы, Оппонент-
сыншы тобы, Қорғаушы тобы. Баяндамашылар тобы сыныпта негізгі
ережелер, қағидалар мен концепцияларды нақтылы мысалдармен,
көрнекіліктерімен баяндап береді. Оппонент-сыншы тобы Баяндамашы тобына
сұрақтар қояды, баяндамаларын, оның мазмұнын, дәлелдемелерін сынға алады.
Қорғаушы тобы жаңа фактілер келтіріп, ойларды толықтырады, мысалдар
келтіреді.
4) Жұмыстың тиімді болуына Баяндамашы тобының өз баяндамаларымен сыныпта
алдын-ала таныстырулары да ықпал етеді. Топтың әрбір мүшесі кем дегенде бір
тапсырманы орындаулары керек: иллюстрация дайындау, мысалдарды таңдап алу,
баяндама жасау, қосымша әдебиетті іріктеу.
Оқытудың белсенді әдістерінің біріне жобалық әдіс жатады. Оқушылардың
танымдық және практикалық қызметін белсендірудің имитациялық әдісі ретінде
танылады. Жобалық тапсырма мақсат қойылымынан бастап өндіріспен аяқтай
отырып, тіпті алынған өнімді іске асыруға дейін бұйым жасау мен қызмет
көрсету өндірісінің шынайы процесін имитациялайды.
Жобалық әдіс – қандай да жолмен зерттеудің практикалық нәтижесін
дайындау және мәселені талқылау бойынша білім алушылардың өзіндік іскерлігі
негізінде жекелік бағытталған - оқыту әдісі. Бұл әдіс оқушылардың сан қырлы
субъектілі тәжірибесіне бағытталуын ұйымдастыруға мүмкіндік береді, сонымен
қатар білім беру ізгілендіруге қатысатын, әрбір оқушының ерекшелігіне,
бірегейлігін мойындауға жол көрсетеді[14].
Жобалық әдіс:
- ол тек қандай да бір білім жинағын үйретіп қоймай, ақпарат алу әдістерін
және оларды болашақта практикалық және теориялық қызметте жалғастыруды;
- өз бетінше, топта жұмыс жүргізуге үйрету;
- өзгелердің ой-пікірлеріне, сыныптастарының өзге оқу жұмыстарының
әдістеріне қатысуына тәрбиелеу;
- өз бетінше шешім қабылдау ептілігін қалыптастыру;
- қарым-қатынастық ебдейлігін қалыптастыру (тікелей қарым-қатынаста, сондай-
ақ Интернет жүйесінде);
- мәліметтер мен құбылыстарды салыстыруды, талқылауды үйретеді;
- оқушыларда ойды жалғастыру, жорамал жасау, болжам жасау, оларды
қалыптастырып дамыту;
Жоба – оқушының оқытушының жетекшілік етуімен өзбетінше орындайтын
шығармашылық жұмысы.
Жоба екі бөліктен тұрады: теориялық және практикалық. Практикалық
бөлігінде нақты бұйым, макет, модель, бейнефильм, компьютерлік жұмыстар, ал
теориялық бөлігі түсініктеме жазбадан тұрады.
Төменде жобаның құрылымы жөнінде ұсыныстар беріледі. Жоба мазмұны
оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай құрастырылады.
Мазмұны жағынан түсініктеме жазбада мыналар болуы тиіс:
1. Титул парағы.
2. Мазмұны.
3. Кіріспе.
4. Негізгі бөлім тараулары.
5. Қорытынды.
6. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
7. Қосымша.
Титул парағы түсініктеме жазбаның бірінші парағы болып саналады және
белгілі бір ережеге сай толтырылады. Парақтың жоғары жағында жоба
орындалған оқу орнының толық аты жазылады. Парақтың ортасында жоба тақырыбы
жазылады, бірақ тақырып сөзі және тырнақшалар қойылмайды. Тақырып аталуы
нақты, қысқа және жобаның негізгі мазмұнын толық ашатындай болуы қажет.
Егер жұмыс тақырыбын нақтылау қажет болса, онда тақырыпшалар қоюға болады
және олар да қысқа болуы қажет. Келесі қатарда жобаны орындаған оқушының
аты-жөні, мектептің аты, сыныбы, төменгі қатарға жоба жетекшісінің аты-жөні
жазылады.
Парақтың төменгі шетінің ортасына жұмыстың орындалған жері, жылы (жыл
деген сөз жазылмайды) жазылады.
Екінші параққа жұмыс мазмұны жазылады, онда барлық тақырыпшалар,
беттерімен көрсетіледі. Барлық тақырыпшалар кішкентай әріптермен жазылады,
соңынан нүкте қойылмайды. Әр тақырыптың соңғы сөзінен кейін оң жақ бағанда
сол бет басталатын парақ саны жазылады.
Жұмысқа кіріспе бөлімінде тақырыптың көкейкестілігі, жұмыс мақсаты,
міндеттері мен мазмұны ашылып жазылады, алынатын нәтиже, негізгі мәселе,
пәнаралық байланыстар, жоба кімге арналғандығы көрсетіледі және оның
жаңалығы неде екені айтылады[15]. Кіріспеде ақпараттардың алынатын (арнайы,
ғылыми, әдеби, библиографиялық) көздері көрсетіледі. Жобаны орындауда
қолданылатын материалдары мен жабдықтары және құрал-саймандары да
көрсетілуі мүмкін.
Көкейкестілік – кез-келген жобалау жұмысының міндетті талаптарына
жатады. Жоба тұжырымдамасында жұмыстың мәнділігі мен алынатын нәтиже,
практикада қолданылу мүмкіндігі қарастырылады.
Жоба мақсатынан тікелей жобаның міндеттеріне өту қажет. Мұнда (зерттеу,
анықтау, айқындау, зерделеу және т.б.) міндеттер тізіліп жазылады.
Бірінші тарауда жобаның орындалу техникасы, әдістемесі және тақырып
бойынша әдебиеттерге қысқаша шолулар беріледі.
Келесі тарауда (ізденіс) жобада көрсетілген мәселенің шешілуі бойынша ой-
пікірлер банкі және ұсыныстар берілуі қажет. Әр нұсқалар бойынша обьективті
бағалар берілуі қажет, әрі мұнда белгілі бір критерийлерге сүйенуге болады.
Технологиялық бөлігінде бұйым обьектісінің орындалу реттілігі жазылады.
Онда кезеңдер тізімі, орындалу операцияларының алгоритмі, құрал-саймандар,
жабдықтар, материалдар және өңдеу әдістері көрсетілген технологиялық карта
беріледі. Жоба нұсқаларының безендірілу мысалы (Кесте 21):
21 кесте
1 – нұсқа
Рс Операциялардың сыпаттамасы Графикалық Жабдықтар, станок,
бейнеленуі құрал-саймандар,
бейімдеу құралдары
2 – нұсқа
Рс Операциялардың аталуыНобай Операциялардың Құрал-сайманда
сипаттамасы р және
бейімдеу
құралдары
Жобаның экономикалық және экологиялық бағалануы міндетті. Экономикалық
бөлігінде жобаланған бұйымның дайындалуына кеткен шығындардың толық есебі
көрсетіледі.
Экономикалық есептеулердің нәтижесі жобаланатын бұйым тиімділігі мен
нарықтық сатылуы құны негізделеді. Жоба жарнамасы және маркетингілік
зерттеулер жүргізіледі. Экологиялық бағалау ерекшеліктеріне көңіл бөлу
қажет: жобаланған бұйым және оны пайдаланудан адам өміріне және қоршаған
ортаға зиян келмейтіндігі жайлы дәлелдеулер келтіріледі.
Жұмыстың негізгі бөлігінің мазмұны оның тақырыбын толық ашуы және
тақырыпқа сай болуы қажет. Бұл тарау мазмұнының нақты, қысқа және логикалық
тұрғыда деректі етіп жазылуы жобалаушы біліктілігіне байланысты және
баспаның талаптарына сай келуі тиіс.
Түсініктеме жазба қорытындымен аяқталады. Қорытындыда жұмыс мақсатының
қойылған міндеттерге сай орындалғандығы және алынған нәтижеге оқушылардың
өздері баға береді (2-кесте).
2-кесте. Жобаны орындау кезеңдері
Рс Жоба кезеңдері Жұмыс мазмұны
І Дайындық кезеңі - оқушылардың жоба тақырыбын таңдауы, оны
негіздеуі, жобаны орындау бойынша қызмет
мотивациясын құру;
- жобаны орындау үшін оқушылардың бойындағы білім,
икемділік және дағдылардың қажетті көлемін анықтау;
- оқушылардың мұғаліммен бірге жобаны орындау
бойынша жұмыс жоспарын құруы;
- интеллектуалды күш-жігердің қажетті материалды
және қаржылық шығындарын бағалау.
ІІ Құрылымдық кезең - жобаны орындаудың мүмкін болған бірнеше
нұсқаларын қарастыру және ең тиімді нұсқасын
іріктеу;
- қажетті ақпаратты жинау мен өңдеу, қажетті
әдебиетті, ақпарат көздерін зерттеу;
- онструкция әзірлеу, еңбек нысанын жасау
технологиясын зерттеу;
- тиісті техника-технологиялық құжаттаманы әзірлеу,
жобаны орындау үшін қажетті материалдар, жабдықтар
және аспаптар дайындау;
- жымдық және топтық жобалар үшін міндеттерді бөлу.
ІІІ Технологиялық - технологиялық карта және дизайн талаптарын ескере
кезең отырып, жобаны орындау;
- ағымдық бақылау және қызметті түзету;
- қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау.
ІҮ Қорытынды кезең - орындалған жұмыс сапасын өз бетінше бағалау
(ойластырылған конструкцияның стандарт талаптарына
сәйкестігі;
- қауіпсіздік ережелерін сақтау, экологиялық
қауіпсіздікті сақтау);
- жобаны орындауға жұмсалған экономикалық
шығындарды есептеу;
- ұжым ішінде жобаны алдын-ала қорғау;
комиссия алдында жобаны қорғау (бұйымның
тұсаукесері).
Жобаны бағалау (З.А. Литова бойынша)
Шығармашылық жобаны бағалау оқушылардың еңбегін қорытындылап қана
қоймай, сондай-ақ зор тәрбиелік мәніне ие болады.
Жалпы бағалау үш бағалаудың орташа арифметикалық мәні болып келеді.
1.Оқушылар орындаған нақты бұйым үшін (модель, макет және т.б.)
2 Түсініктеме жазба үшін.
3.Жұмысты қорғау кезіндегі ұтымды жауабы үшін.
Бұйымдарды бағалау кезінде жұмыс сапасына, техникалық стандарт
талаптарын және оқушылардың жұмысты жоспарлау мен орындауға өз бетінше
әрекет ету дәрежесіне көңіл бөлу.
Жұмысты орындау тәсілдері мен әдістерінің дұрыстығын, еңбек пен жұмыс
орнын ұйымдастырудың тиімділігі, еңбек қауіпсіздігі ережелерінің сақталуы,
бұйымның эстетикалық безендірілуі, жаңашылдық элементтеріне ие
тапсырмалардың, шығармашылық міндеттердің орындалуы, материалдар мен электр
қуатының үнемді жұмсалуы, жұмысты ықыласпен орындауы, жобаның экономикалық
тиімділігі, оны кеңінен пайдалану мүмкіндігі, жұмыстың қоғамдық-пайдалы
бағыттылығы.
Түсіндірме жазбаны бағалау кезінде тапсырма тақырыбының толық ашылуына,
талапқа сай дұрыс орындалуына, графикалық тапсырмалардың орындалу сапасы
дұрыс болуына (схемалар, сызбалар) көңіл бөлінеді.
Ғылыми-зерттеу жұмысында зерттеудің тереңділігі, өз бетінше орындалуы,
жаңашылдығы, өзектілігі мен маңыздылығы ескеріледі.
Үшінші бағалау шығармашылық жоба туралы ауызша әңгімелеу (қорғау)
түрінде өтіледі.
Әдетте жұмысты орындау кезінде жалпы баға екі бағадан – түсіндірме жазба
мен ауызша жауаптан құралады.
Жобаны бағалау критерийлері (Е.А Гилева және Ю.С Егоров бойынша)
1. Жоба тақырыбы мен идеясының ерекшелігі.
2. Конструктивті критерийлер.
- конструкцияның бұйым қызметіне сәйкестілігі;
- конструкцияның беріктігі, сенімділігі;
- конструкцияның ерекшелігі;
- пайдаланудың қолайлылығы.
3. Технологиялық критерийлер:
- құжаттамаға сәйкестілігі;
- қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау, жабдықтарды пайдалану.
4. Эстетикалық критерийлер.
- коммерциялық тұрғыдан аяқталуы;
- бұйымның сыртқы дизайны, ерекшелігі;
- халықтық мәдениет дәстүрлерін пайдалану;
5. Экономикалық критерийлер.
- осы бұйымға деген қажеттілік;
- бұйымның жарнамасы (жобаны қорғаудағы);
- экономикалық негіздеу;
- пайдалануға ұсыну;
- жаппай өндіру;
6. Экологиялық критерийлер.
- бұйым өндіру кезінде қоршаған ортаны ластамау;
- қалдық шикізатты, өндіріс қалдықтарын пайдалану мүмкіндігі;
- бұйымды пайдалану кезіндегі экологиялық салдар (бұйымның экологиялық
қауіпсіздігі).
7. Ақпараттық критерийлер.
- ұсынылған жоба құжаттамасының стандарттылығы;
- қосымша ақпаратты пайдалану.
Түсініктеме жазба тарауына қойылатын талаптар. Түсініктеме жазба тарауы
парағының бір бетіне және анық етіп жазылуы тиіс. Парақ көлемі А4 (210 х
297 мм). Парақтағы жазулар сол шетінен – 25 мм, жоғары, төмен, оң
шеттерінен – 10 мм қалдырыла отырып жазылады.
Титул парағында жоба аталуы, оқушы мен мұғалімнің аты-жөні, мектеп,
сынып, орындалған жері мен жылы жазылады.
Бірінші парақта жоба тапсырмасының тақырыбы жазылады, мысалы, Кестелі
панно - төменгі жағында тараулар нұсқасы жазылады. Әр тараудың жанына
парақ беті көрсетіледі. Әр тараудың мазмұны толық ашылып жазылуы тиіс.
Қажет болған жағдайда сызбалар мен суреттер салынады. Әр парақ тігіліп,
нөмірленген болуы керек.
Бірінші, екінші, үшінші нұсқаларды қорғауда бұйымды және түсініктеме
жазбаны қою қажет.
Төртінші нұсқа зерттеу жұмысы болғандықтан, ол тек түсініктеме жазбадан
тұрады. Оны қорғауда зерттеу жұмысының және эксперименттің нәтижесі
қойылады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz