Оқушыларға қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуді үйретуде еңбекті ұйымдастыру негіздері
НОРМАТИВТIК СIЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста келесi нормативтік құжаттарға сiлтеме жасалған:
- Қазақстан Республикасы 2007 жылғы 27 шілдедегі Білім туралы заңы;
- Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23
тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш,
негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты, Технология оқу пәні бағдарламасы;
Университеттің ішкі нормативтік ережесі:
- УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге
қойылатын жалпы талаптар;
- УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу
ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Тәрбиелеу деп біздер үш нәрсені түсінеміз, ол :
- ақыл-ой тәрбиесі;
- гимнастикалық мектептерде және әскери жаттығуда берілетін дене
тәрбиесі;
- техникалық оқыту, барлық өндірістік үдерістердің негізгі
принциптерімен танысу және бір мезетте барлық өндірістік қарапайым
құралдарымен жұмыс жасау дағдылары.
Нұсқау - бұл көрсетумен сүйемелденетін түсіндіру.
Өндіру мөлшері – бұл мынадай өлшем бірліктегі: данадағы, тоннадағы,
метрдегі; уақыт бірлігіндегі өнім (сағат, жұмыс ауысымы және т.б. ішіндегі)
бірліктері.
Қызмет ету мөлшері – жұмысшының белгілі бір бұйым дайындаудағы
жұмысшыға қажетті қондырғылар бірлігі, жұмысшы аудан мөлшерлері жатады.
Уақыт мөлшері, өндіру мөлшері және қызмет ету мөлшері жеке немесе
топтық болуы мүмкін.
Еңбектің техникалық мөлшері—бұл еңбек объектісін дайындауда ұйымдастыру
техникалық жағдайда өндірістік жұмыстың квалификациясына сәйкес еңгізілген
уақыт.
Дағды - меңгеруді ең жоғары өлшемімен сипатталатын әрекет. Жаттығу – іс-
әрекеті меңгеру немесе оның сапасын арттыру мақсатында сол әрекеттің
жоспарлы түрде ұйымдастырылып, қайталай орындалуы деген сөз.
Білімді меңгеру үдерісі – бұл күрделі психологиялық іс - әрекет.
Іскерлік қалыптастыру деп – оқушыны белгілі әрекетті тез, дәл және
сапалы орындауға дайындау үдерісі түсіндіріледі.
Дағдыны қалыптастыру деп - оқушының белгілі әрекетті автоматты
орындауға алып келетін іскерлікті бекіту мен жетілдірудің күрделі үдерісі
түсіндіріледі.
Білімді игеру деп - ғылыми ұғымдарды, фактілерді және басқа да
мағлұматтарды(өз бетінше және мұғалімнің көмегімен) алу, бекіту және
қолдану үдерісі түсіндіріледі.
Еңбек үдерісі - бұл берілген кәсіп үшін типтік белгілі аяқталған жұмыс
түрінің орындауымен байланысты жүйелі жұмысшы әрекетінің жиынтығы.
Еңбек үдерісі - өндірістік үдерістің басты бөлігі. Ол операцияларға,
тәсілдерге және жұмысшы қозғалыстарға бөлінеді.
Білімнің мазмұнын анықтау - бұл өсіп келе жатқан ұрпақты неге үйрету,
сондай-ақ оқыту мазмұнын анықтау туралы мәселелерді шешуді білдіреді.
Білімді меңгеру үдерісі – күрделі бүтіндей психикалық іс әрекет.
Еңбек операциясы - бұл бір типті құралдарды, бейімдеу құралдарын, еңбек
әдістерін қолданумен сипатталатын еңбек үдерісінің бөлігі.
Еңбектік іс - әрекет деп, еңбек затына және қондырғыларды басқару
кезіндегі жұмысшының еңбектік іс - әрекеттерінің (дене және ақыл - ой)
жиынтығы түсініледі.
Еңбектік іс - әрекетке өндірістік үдерістерді жоспарлау, дайындау,
жүзеге асыру, бақылау, қызмет ету қатысты болып табылады.
Еңбектік іс - әрекетінің негізгі элементі жоспарлау болып табылады.
Жоспарлау - бұл алдағы іс - әрекетінің схемасын ойша тұрғызудың
интеллектуальдық - еріктік үдерісі, алдын - ала, оның нәтижесі мен осы
нәтижеге жету тәсілдері жөніндегі идеал түсінігі.
Бұйымды дайындау кезіндегі өзіндік бақылау деп, жұмысшының орындап
отырған әрекетін және олардың нәтижелерін, жоспарланған әрекеттер мен
қажетті болжамды жұмыс нәтижелерін жүйелі салыстыру түсініледі.
Әдіс (методос деген грек сөзі) – зерттеу немесе таным жолы, тәсілдер
жиынтығы.
Әдіс педагогикалық әдебиеттерде тәсіл деп түсіндіріледі.
Оқыту әдістері - мұғаліммен оқушылар жұмысының тәсілдері, солардың
көмегімен білімді, іскерлікті және дағдыны игереді, оқушылардың дүниетанымы
қалыптасады, қабілеттер дамиды.
Әдіс (гректің - metodos деген сөзінен алынған) - ол зерттеу немесе
таным жолы, табиғат құбылысын және әлеуметтік өмірдің жағдайын,
құбылыстарды оқып білу жолдарын, методологиялық-теория танымы мен шындықты
бекітуді зерттейтін тәсіл.
Әдістемелік тәсілдер – оқу- тәрбие мақсатына жетуге бағытталған
мұғаліммен оқушының жекелеген әрекеті немесе әдістің құраушы элементтері.
Логикалық тәсілдер - оқушының ойлау қызметін қалыптастыру тәсілдері
(ойлау тәсілдері).
Нұсқау деп іс - әрекет барысында оқушының практикалық қызметінің
оқушының практикалық қызметінің дұрыс және қауіпсіз орындалуын қалыптастыру
бағытында еңбек іс - әрекет тәсілдерін көрсетуді және түсіндіруді
түсінеміз.
Нұсқаулар - көрсету арқылы жүзеге асырылатын түсіндірулер.
Нұсқау - бұл өндірістік оқытудың әртүрлі әдіс-тәсілдеріне сәйкес
формасы, ерекшелігі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ТОПБ – технология оқу пәні бағдарламасы;
Университет – Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті;
АКТ - Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар
ЭЕМ - электр есептеу машиналары
Кіріспе
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Елбасы Н.Назарбаев Бәсекеге
қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге
қабілетті халық үшін Жолдауында ендігі жерде қай салада да тек көшке ілесе
білу ғана емес, нағыз бәсекелестік қабілеттілікті қарыштап дамыту
керектігін айрықша атап өткен болатын. Бұл орайда, әрине білім беру
саласына, әсіресе, кәсіптік мамандар даярлау саласына ерекше назар аудару
қажеттігі анық [1].
Дегенмен, ұлттық өнер, ұлттық нақыш тек технология пән сабағында ғана
емес, балғын жасқа тәрбие беруде және оқу барысында кез келген сабақта
ұлттық педагогикамен үндестік тауып жатуы тиіс. Ол өскелең ұрпақты үлкен
адамгершілікке, патриоттық сезімге, асқан ұстамшылдыққа тәрбиелейді. Міне,
осы негізді басшылыққа ала отырып қолөнер сабағын әріден теріп, берімен
жалғастыру – бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
Технология пән сабақтарының сапалы ұйымдастырылуы оқушылардың білім
сапасын арттыруға әсер ететін фактор болып табылады. Оқыту үдерісі үшін
оқыту бағдарламаларының және оқулықтардың, оқу құралдарының сапалы
қамтамасыз етілуі, мектептің оқу-материалдық базасының жақсартылуы,
мұғалімнің әдістемелік және кәсіби шеберлігі сабақтың нәтижелігін
арттырады.
Қоғамдағы болып жатқан бетбұрыстар, саяси көзқарастар аясында қазақ
елінің тарихын шынайы тұрғыда танып - біліп, салт – дәстүріне, рухани
мұрасына қасиетпен қарау ерекше маңызға ие болып отыр. Сондай
қажеттіліктердің бірі – халық қолөнері. Өнерден қуат алмаса тіршіліктің
шырағы өшеді деп М.Әуезов айтқанындай, өсіп келе жатқан ұрпағымызға өз
халқының өнерін бойына сіңіріп өсіру – педагогтердің қазіргі кездегі кезек
күттірмейтін мәселесі.
Оқушылардың жас кезінен еңбекке қатыстыру, сабақ үстінде белгілі бір
мөлшердегі қажетті білім мен іскерліктерді үйретеді. Технология пән сабағы
тәрбиелік өрісі өте кең сабақтардың бірі, ол оқушының ой-қиялын байытып,
шығармашылық қабілетін, рухани байлығын арттырады. Сабақта қолданбалы
өнерді пайдалану оқушыларға өнерде мағлұматтар беріп, жан дүниесін
сезімдерге бөлейді.
Еңбек тәрбиесі өсіп келе жатқан ұрпақтың адамгершілік тәрбиесіне едәуір
ықпал жасайды. Мектепті бітіргеннен кейін адам мінездің жаңа салаларын
игермейді, қайта бұрынғыларын шыңдай түседі немесе түзетеді.
Оқу пәніне деген тұрақты қызығушылық мамандық түрін таңдауға, сонымен
қатар, қайсыбір кәсіп түріне деген ынта-ықпалын арттыруға әсерін тигізеді.
Қазақстанда ұлағатты мұра қалдырып кеткен орта ғасырдағы бірқатар
философ ғұламалары мен демократ ағартушылары, оқу білім, өнер, тәлім-тәрбие
туралы ғылыми еңбектері бар, оның ішінде Әл-Фараби: ...адамдардың танып
білетін мөр таңбасы-табиғат, - деп, табиғатты танып білуді, игеруді
ұсынған. Ю.Баласағұн жеке тұлғаның қоғаммен қарым-қатынасын ескере отырып,
адамдардың табиғи ерекшеліктерін, оның әлеуметтік-этикалық, адамгершілік-
психологиялық деңгейін анықтауды көздеген [2; 3].
Халқымыздың ұлттық мәдениетінің тұлғаның дамуына тигізер әсері туралы
халқымыздың саңлақтары Ы.Алтынсарин [4], А.Құнанбаев [5], т.б., көркем
өнердің халықтық педагогиканың ұлттық тәрбие мәселесінде алатын орнын
зерттеуде А.Байтұрсынов [6], М.Жұмабаев [7], М.Дулатов [8], Ж.Аймауытов [9]
т.б. жас ұрпақ тәрбиесінің өзекті мәселелеріне байланысты өте құнды
пікірлер айтқан.
Этнографтар т.б. ғалымдардың еңбектерінде ұлттық сәндік-қолданбалы
өнерінің даму тарихы, мәні, ою-өрнек жасалу технологиясы және мән мағынасы
(Ә.Марғұлан [10], К.Ақышев [11], Т.Басенов [12], М.С.Мұқанов [13],
Ә.Тәжімұратов [14], С.Касиманов [15], Х.Арғынбаев [16], Ө.Жәнібеков [17]
және т.б.) қарастырылған.
Қазіргі кезде Қазақстанда оқу-тәрбие үдерісін ұлттық негізде
тәрбиелеуді педагог ғалымдар Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, С.А.Ұзақбаева және т.б.
зерттеген [18; 19; 20].
Ә.Марғұлан Казахское народное прикладное искусство деген кітабында
қазақ халқының ұлттық қолөнерінің шығу тарихын, экспедициялық
материалдарды, тұрмыстық заттары мен жұмыстарына түсінік берген [21].
X.Арғынбаев Қазақ халқының қолөнері деген еңбегінде қазақ халқының
қолөнер үлгілерін этнографиялық тұрғыдан жан-жақты суреттермен
түсіндіріліп, қолөнер салаларын: ағаш, металл, тас өндеу, тері өндеу, мүйіз
ұқсату өнерін жанжақты кеңінен баяндайды [16].
Ә.Тәжімұратов Шебердің қолы ортақ деген кітабына өнердің тілі ортақ
дегендей халқымыздың ұлттық қолөнер бұйымдарын баршаға таныстырып, оның
қыры мен сырын оқырманға қолөнердің әсем де, көркем нұсқаларын өнер байлығы
жайлы әсерлі әңгімелейді [14].
С.Төленбаев Қазақ халқының ою-өрнектері деген кітабында ою-
өрнектердің түрлерін, табақша, әр түрлі формаға, бітпес ою-өрнектердің
түрлері мен салыну технологиясын реттілікпен көрсетеді [22]. Сонымен қатар
технология сабағының теориялық және әдістемелік негізін зерттеу мақсатында
Н.С.Беляева [23], Ю.К.Бабанский [24], Р.П.Веселев [25], П.Р.Атутов [26],
Е.А.Климов [27], О.Сыздықов [28], М.Қозыбақов [29], Д.Пошаев [30],
Ш.Әбдуәлиева [31], С.Жолдасбекова [32], Б.Ортаев [33] т.б. еңбектерінде
қарастырып, ашып көрсеткен.
Бүгінгі таңда оқушыларды сәндік–қолданбалы өнерге баулудың орны ерекше.
Себебі, кейбір ұмыт бола бастаған өнерді жаңғыртып, оны жаңаша үлгіге
келтіріп кеңейтуге, олардың қызығушылығын арттыру, осы кезде де алар орны
ерекше екенін дәлелдеп шығу үшін зерттеу жұмысымыздың тақырыбын:
Технология сабағында жоғары сынып оқушыларына қолөнер бұйымдарын көркем
өңдеуге үйрету деп алдық.
Зерттеу мақсаты: жоғары сынып оқушыларын технология пән сабағында
қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге үйретуді теориялық тұрғыдан анықтау және
оқыту әдістемесін ұсыну.
Зерттеу объектісі: жоғары сынып оқушыларына технология пәнін оқыту
үдерісі.
Зертеу пәні: жоғары сынып оқушыларына технология сабағында қолөнер
бұйымдарын көркем өңдеуді үйрету барысы.
Зерттеу міндеттері:
- жоғары сынып оқушыларын қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге баулудың
теориялық негіздерін айқындау;
- жоғары сыныпта қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуді оқыту мазмұнын
анықтау;
- қолөнер бұйымдарын оқушыларға көркем өңдеуді үйрету әдістері мен
формаларын мазмұндау;
- қолөнер бұйымдарын көркем өңдеу техникасы мен технологиясын сипаттау.
Зерттеу әдістері: психологиялық, педагогикалық, әдістемелік, арнайы
әдебиеттерді, қолөнер бұйымдарын зерделеу, мектеп оқулықтарын оқып үйрену
және оларға теориялық талдау жасау; мұғалімдермен және оқушылармен
әңгімелесу, оқушылардың әзірлеген бұйымдарын талдау.
1 Жоғары сынып оқушыларын қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге баулудың
теориялық негіздері
1.1 Оқушыларды еңбекке баулу – көркем өңдеуге үйрету негізі
Жан-жақтылық ұғымы жеке тұлғаның әлеуметтік құрылымының рухани әлемін,
ызығушылығын, қажеттілігін, мотивациялық сферасын қамтиды. Осы ойда жан-
жақтылық кең әлеуметтік орта жағдайының барлығымен қалыптасады. Адам қандай
болмасын өзінің өмірлік мақсатын іс-әрекет арқылы жүзеге асырады.
Қоғамның тарихи дамуының қазіргі кезеңінде мектеп пен өндірістің
жақындауы оқушылардың шамасы жететін өнімді еңбегіне тәрбиелеу мен жалпы
білім беретін дайындықтың жоғары деңгейінің өзара органикалық байланысты
болжайды.
Аздаған тарихи шолу жеке тұлғаның дамуы мен бұл үдерістегі еңбек
тәрбиесінің орны қандай екендігі жөнінде түсінік береді.
Еңбек тәрбиесі идеясын алға тартушы ойшылдың бірі ағылшын гуманисті,
утопияның социализмнің жақтаушысы Т.Мор болды (утопия-құрғақ қиял, іске
аспайтын арман). Т.Мордың ойынша (1516ж. “утопия еңбегі”) мектепте оқушылар
жер ісі және онымен практикалық тұрғыда айналысуы қажет, зерделеуі керек.
Осыдан басқа ол әрбір оқушы міндетті түрде бір кәсіпті игеруі керек деп
санады.
Еңбек іс-әрекеті мен жеке тұлғаның дамуы арасындағы өзара байланысты
орнатуға француздың философ-ағартушысы Ж.К.Руссо жұмыстар жасады. Міндетті
сабақ үшін қолөнер кәсібінің түрін таңдауда күмәнді болды. Ол өзінің
таңдауында ағаш өңдеу кәсібіне тоқталды. Ол бір кәсіпті бала кезінен терең
меңгеру басқа кәсіптерді де терең танысуға мүмкіндік берді берді деп
жорамалдады. XVIIIғ.ортасында Францияда кәсіп көп болмаған еді. Дегенмен
оның тәрбиеленушісі еңбек операциясының элементар тәсілдері мен таныстыру
прогрессивті ой болды.
Ж.Ж.Руссо баланы идеал тәрбиелеуді алға тартты. Тәрбиеленушінің қолы
кәсіпкердің қолындай жұмыс жасауы керек, ал бұл уақытта оның басы,
философтың басындай ойлау керек деді. Кәсіппен табиғи еңбек жағдайында
танысуы қажет, ал кәсіп зиянды болмауы және кәсіп тәрбиеленушінің жынысына
сәйкес ақыл-ой жұмысын талап ету керектігін көрсетті.
XIXғ. басында педагогикалық ойлар швейцардың педагог-демократ
И.Г.Песталоццидың идеясына зейін аударды. И.Г.Песталоцци [34]. балаларды
оқытуды кәсіптік еңбекпен ұштастыруға ұмтылды. Сабақтарда балалар “білім
беру” әңгімелерін тыңдап, операцияларды ауызша есепте орындап және бір
мезгілде еңбек етуге тырысты. Ол жетім балалармен бірге өмір сүріп, бірге
еңбек етті.
Ж.Ж.Руссо мен И.Г.Пестолоцци еңбектері көптеген педагогтар мен қоғамдық
қызметкерлердің арасында педагогикалық және тәрбиелік мәні бағаланды. Бұл
проблемаға Л.Н.Толстой мен К.Д.Ушинский ерекше зейін аударды [35].
Жеке тұлғаны тәрбиелеуде ағылшын социолист-утописі Р.Оуэннің оқытуды
индустриялды еңбекпен ұштастыру жөніндегі ұсынысы пайда болды.
К.Маркс бұл идеяны жоғары бағалады және осы кейінгі кезеңде қолдануды
дамытты. К.Маркс әрбір бала 9-жастан бастап өнімді еңбекке қатысып,
жұмыскер болуы қажет деп көрсетті, ол тек баспен емес қолмен де жұмыс
жасауы керек деді. К.Маркс жұмыс жасаушы бала еңбегін қорғау жөніндегі
мәселені алға тартып, балалардың еңбегін қолданудың тәрбиелеу мен оның
үйлесімді болуын былай деп жазды Тәрбиелеу деп біздер үш нәрсені
түсінеміз, ол:
- ақыл-ой тәрбиесі;
- гимнастикалық мектептерде және әскери жаттығуда берілетін дене
тәрбиесі;
- техникалық оқыту, барлық өндірістік үдерістердің негізгі
принциптерімен танысу және бір мезетте барлық өндірістік қарапайым
құралдарымен жұмыс жасау дағдылары.
Кез-келген еңбектің көрсеткіші уақыттың жұмсалуына байланысты.
Дегенмен, уақыт еңбектің өлшем қызметін жеткілікті атқаруы мүмкін емес.
К.Маркс [36] еңбек деп үш нәрсені түсінеміз деп көрсеткен: еңбек құралы,
материал, еңбек үдерісі.
Бұл айтылған идеяларды И.Г.Песталоцци, И.К.Крупская, В.Н.Луначарский,
П.П. Белинский дамытты және еңбектің жеке тұлғаны дамытудағы ролін, орнын
көрсетіп берді.
Кезінде А.В.Луначарский сынып жағдайында балада күрескерді
тәрбиелемесек онда үйлесімділік қоғамның пайда болуына кедергі болу мүмкін
[37] деп орынды айтқан.
Кейіннен еңбектің жеке тұлғаны дамытуы жөнінде ой-пікірлерді С.Т.Шацкий
[38], А.С.Макаренко [39], В.А.Сухомлинский [40] және т.б. дамытып, олар
оқушылардың еңбектік іс-әрекетінің мазмұны мен мақсаты, өмірге, еңбекке
дайындаудың формаларына, тәрбиелеуші ұжымның ықпал ету тәсілдерін және
олардың мекеме ұжымымен байланысына зейін аударды.
Кез келген адамда дүние таным өзінен - өзі тез арада
қалыптастырылмайды. Дүние таным халықтың тәжірибиесімен ұштасудың негізінде
қалыптасуы мүмкін.
Мектеп ісін реформалауда негізгі зейін барлық оқу пәндерін оқыту
барысында оқушыларда материалистік түсінік, қоғам мен табиғат құбылыстарын
дұрыс түсіндіре алу іскерлігі, біздің дүние танымымызға сәйкес іс-әрекет
жасауға үйрету болып табылған.
Жеке тұлғаның көзқарасының, сенімнің қалыптасуында ерекше роль ойнайды,
еңбекке баулу сабақтары мен мектеп оқушыларының қоғамдық пайдалы өнімді
еңбекке баулуда олар тірі және өлі табиғатпен, материалдық мәдени
объектілермен жанасады. Бұл оқушылардың дүниенің диалектілігі мен
материалдығы жөніндегі дүние танымдық ойдың негіздеріне жетуіне
көмектеседі.
Еңбек іс-әрекеті барысында оқушылар материалдық игіліктерді пайда
етеді, еңбектік ұжымның өндірістік қатынасымен әрекеттеседі, өнімді бала
–бақшаға тағы басқа мекемелерге өткізеді немесе таратады, оқушылар мұнда
еңбектің әлеуметтік функциясын түсінеді, сезінеді.
Қазақстан Республикасының егемендікке ие болуына орай ұлттық
өркениеттің кеңінен өркендеуіне жол ашатын, мемлекеттік білім беру мен
тәрбиелеуді ұлттық сипатта ұйымдастыруға бағдарлайтын бірқатар өзгерістер
енді. Мәселен, Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында: "әлемдік
және отандық мәдениеттің жетістіктеріне баурау, қазақ халқы мен
республиканың басқа да халықтарының тарихын, әдеп-ғұрпы мен дәстүрлерін
зерделеу" негізгі міндеттердің бірі ретінде көрсетілді [41], ал Қазақстан
Республикасының жалпы білім беретін мектеп оқушыларын еңбекке оқыту мен
тәрбиелеу тұжырымдамасында: Оқушыларды еңбекке дайындау ісінде тағы бір
өзекті кемшілік қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан қосалқы-көркем
өнерін, халық зергерлерінің мұрасын, мал шаруашылық, аспаздық, шикізаттарды
өңдеу жолдарын үйрету кеңінен әдіс алған жоқ" деп, келелі кемшіліктердің
түзетілуі талап етілді. Оқушыларды еңбекке оқытудың мазмұнын анықтау
кезінде ұлт дәстүрін, мәдениетін, халықтың қолданбалы өнерімен кәсіпшілігін
тереңдете игеруіне жағдай туғызу керектігі көрсетілді.
Осыған байланысты "дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, рухани ойлау
дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер,
бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан адамды тәрбиелеу" – тәрбиенің
негізгі мақсаты болып табылады. Бұл мақсатты іске асыру Қазақстан
Республикасы Білім беру Министрлігі тарапынан: "... ұлттық мәдениет пен
өнер негізінде жан-жақты эстетикалық тәрбие беру; сұлулық, тазалыққа
үйрету; адамзат қоғамында бұрын-соңды жасалған мәдени мұраны жүйелі
меңгеруге, жалпы әлемдік рухани құнды игіліктерді бағалай білуге тәрбиелеу;
жастарға еңбектің адам өміріндегі мәні мен маңызын түсіндіру, шығармашылық
еңбекті дамыту, еңбек жадысын баланың бойына жастайынан сіңіру, оны табиғи
қажеттілікке айналдыру, жоғары білімділікке бейімдеу; тәрбие барысында өн
бойында жастардың мамандықты еркін таңдауына негізделген кәсіби бағдар
жүйесін құру" т.с.с міндеттері қойылған.
Мұндай міндеттерді шешуде Республикадағы бастауыш мектептерден бастап,
жоғары сынып оқушыларын көркем еңбек мамандықтарына баулуды қамтамасыз
ететін бағдарламалар түзіліп, оқу-тәрбие ісіне қолданылуда. Ондай
бағдарламалардың бірі - бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулу
бағдарламасы (С.А.Жолдасбекова, 1994ж.). Орта буын оқушылары үшін "Қазақтың
сәндік - қолданбалы өнері" (Қ.Әмірғазин. 1990ж.), "Тұрмыста қызмет көрсету"
(5-9 - сыныптардың қыз балдарына арналған. 1992ж.). Бұл бағдарламалар
Оңтүстік Қазақстан облысының мектептерінде қолданылуда [42; 43; 44].
Технология білім беру саласындағы оқу үдерісін жүзеге асырудың
негізгі психологиялық-педагогикалық мақсаты - жастардың кәсіби өзін - өзі
анықтауы, яғни, болашақ кәсіби іс-әрекет субьектісі ретінде өзінің тұлғалық
қатынасын қалыптастыру, бұл өз ретінде адамды болашақта кәсіпті
алмастыруға, өмірге бейімделуге кәсіби іс-әрекетке дайындауға мүмкіндік
береді.
Біздің елімізде жаңа білім стандарттарының жасалуы мен оқыту
технологияларын іске асыру мақсатында бұрынғы Еңбекке баулу пәні
Технология пәні болып өзгертілуіне байланысты, технологиялық білім беру
идеясы болашақтағы жаңа технологиялардың рөлі бойынша технологиялық
даярлауға бағытталған, технологиялық білім беруді көздеген "Технология"
атты жаңа курсында қаланып, білім беру тұжырымдамасы мынадай міндеттерді
негізге алады: оқушылар ғылыми – технологиялық жетістіктерді меңгеріп қана
қоймай, оларды шығармашылықпен пайдаланатын білімділік және кәсіптік
деңгейін арттыру; жеткіншектердің қабілеттері мен танымдық мүмкіндіктерін
есепке ала отырып шығармашылық тәсілді оқыту үдерісінде қалыптастыру;
оқушыны кәсіптік іс - әрекетте нақтылы нәтижеге жете алатын жан – жақты,
қабілеті мол жеке тұлға ретінде тәрбиелеу [45].
Жас жеткіншектерді еңбекке баулу, тәрбиелеу мәселесі қоғамдық сұраныс
пен идеологиялық жағдайларға байланысты қарастырылады. Кәсіптік білім
мұғалімінің кәсіби біліктілігін қалыптастыру оқыту технологиясын тиімді
жобалаумен байланысты қарастырылады.
Соңғы жылдары білім беру саласындағы елеулі өзгерістер педагогика
ғылымындағы жинақталған көптеген тәжірибені ой елегінен өткізіп, оқыту
технологиясында оны тиімді пайдалануды талап етіп отыр. Осыған байланысты
оқушылардың технологиялық даярлығын, оның мәдениетін қалыптастыру
тұрғысында оқушылардың білім, іскерлік және дағдысын қалыптастыруды
жетілдіруге арналған зерттеулерді қажет етеді.
Мектеп оқушыларының экономикалық білім беру және тәрбиелеу міндеттері
бірнеше бағытта жүзеге асырылады:
1. Мемлекеттің саясатының басты қағидалар мен ережелері негіздерімен
таныстыру (міндеттерімен, жолдарымен, мәселелерімен);
2. Қарапайым үнемдеудің қарапайым негіздеріне оқыту;
3. Қоғамдық (т.б.) меншікке ұқыпты қатынасты, шығармашылық жұмыс
жасауға ұмтылуға тәрбиелеу;
4. Оқушыларды экологиялық мәдениетке тәрбиелеу, табиғи ортаны сақтауға
қатыстыру.
Алдыңғы қатарлы мектеп практикасын зерделеу бұйым дайындауға еңбек
шығынын азайту, материалдарды шикізат шығынын мөлшерін азайту, өндіріс
қалдықтарын пайдалану сияқты “үнем режимі” ұранымен таныстыру, мектепте
балаларды алғашқы оқу жылынан бастау қажеттілігін көрсетеді. Бұл үшін үлкен
мүмкіндікті еңбекке баулу бойынша жұмыс жасаушы оқу бағдарламалары береді.
Мұғалім мектеп оқушыларында үнемдеу режимі жөніндегі ұғымдарды
қалыптастыра отырып, оқушыларды бөлшек дайындау үшін дайындаманы тиімді
таңдауға, материалға үнемді белгі түсіруге, дайындаманың механикалық,
физикалық және химиялық қасиеттеріне сәйкес құралдарды дұрыс таңдауға
пайдалануға; қалдықты ақылмен пайдаға асыруға; технологиялық жетілдіру
жолымен ақауды азайту және бұйымның сапасын арттыруға; инвеньторға, құрал-
жабдықтарға т.б. өз уақытында және сапалы күтім жасауға баулиды.
Мәселен, 1% ағашты фанера дайындау өндірісінде үнемдеу. 25 мың м3 3-
милиметр фанера дайындауға мүмкіндік беретін көрінеді.
Оқушыларды электр энергиясын үнемдеу; ғимараттағы және жұмыс орнындағы
жарықты тиімді пайдалану мүмкіндігін станоктың бос жүрісін азайту
мәліметтерімен т.б.таныстыру болып табылады.
Мектеп оқушыларын еңбек баулу және тәрбиелеу барысында олардың жеке
тұлғалығын дамыту (жетілдіру) жүзеге асырылады. Мектеп оқушылары
технологиялық білімдерді; еңбектік ептіліктер мен дағдыларды нәтижелі игеру
үшін бастысы еңбек операцияларын үйрету ғана емес, сондай-ақ оларда еңбекке
(дайындықты) қызығушылықты, олармен шұғылдану дайындығын қалыптастыру
қажет. Осының барлығы мектеп оқушыларының жас ерешеліктерін, психикалық,
дене, әлеуметтік дамуын есепке алуды талап етеді.
Мектеп оқушыларының әрбір жас топтарында, әрбір сыныпта мұғалім
оқушылардың жеке-даралық (ерекшеліктерін); айырмашылықтарын:
1) психикалық процестердің (қабылдау, қиял, зейін, ес, ойлау, ауызша
және жазбаша сөздердің) даму ерекшеліктерін,
2) қабілеттерінің даму деңгейін,
3) қызығушылық, икемділік және қажетсіну бағытын,
4) темпераменті мен мінезінің өзіндік көрінуін байқайды. Мұғалімге ең
бастысы әрбір мектеп оқушысының өмірінің ерекшеліктері мен тәрбиелеу,
олардың дене бітімінің дамуы және денсаулығының жағдайын білуі. Оқушы ұл
бала және қыз баланың ерте жастағы жеке–дара ерешеліктерін, жас
ерекшеліктерінің оқу және еңбектік іс-әрекеттерінің бірдей көрінбеуі пайда
болады.
Педагогикалық негізі - жас және жеке дара ерекшеліктері принципін
есепке алу. Мұғалімнен оқушының даму ерекшеліктері, олардың интелектуалдық-
танымдық, эмоциональді-жігері (еріктік) және өмірлік іс-әрекеттің өзін алып
жүру сферасының даму ерекшеліктері мен білімі талап етіледі. Соңғы жылдарда
ғылымдардың зерттеуі нәтижесінде қала мектебінің еңбек етуді жақсы
көретіні: 5 сыныпта - 95,5%, 6 сыныпта - 79 %, 10 сыныпта-70%. Ауыл
мектептерінің барлық сыныптарында бірдей болған.
Еңбектік іс-әрекетте белсенділік позициясын қалыптастыру мектептегі
кіші жаста 6-10 жаста байқалады. Мектеп оқушыларының жастары 10-11-ден 14-
15-ке дейін жасөспірім шақ болып табылады. Бұл жасты жасөспірім, өтпелі
кейде қиын жас деп атау қабылданған. 13-14 жаста қыздардың 15-16 жаста
балдардың жыныстық жетілуі тоқтатылады. 14-15-тен 17-18 жас аралығында
жеткіншектің ерте кезеңі (ерте жігіттік кезең – (ранний юность) ерте жастық
шақ).
Оқушыларды еңбекке дайындау жүйесінде негізгі орынды жалпы білім
беретін пәндер иеленеді.
Біріншіден, ғылым негіздері білімдері жоғары және орта арнаулы білім
үшін база ғана емес, сондай-ақ жұмысшы кәсіп алу базы үшін қызмет етеді.
Екіншіден, жаратылыстану-математикалық циклдегі жақын білім беретін
пәндер оқушыларда технологиялық білімдерді қалыптастыруда анықтаушы рол
атқарады.
Үшіншіден, жалпы білім беретін пәндер кәсіп таңдауда қоғамдық бағалы
мотивтердің, өнегелік санының қалыптасуына, әртүрлі еңбектік іс-әрекет
салаларына толысуға мүмкіндік береді.
Төртіншіден, жалпы білім беретін пәндерді зерделеу – бұл оқу еңбегі,
анық еңбек етуге қажетті сананы дамыту мен тәрбиелеуде мәні үлкен (еңбек
сүйгіштік, еңбек етуге қабілеттілік, еңбек мәдениеті). Жалпы білім беретін
пәндер мен еңбекке дайындау жүйесінің басқа буындарымен байланысы –бәрінен
бұрын қолданбалы білімдермен байланысы практикалық тәжірибедегі тірек.
1.2. Оқушыларға қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуді үйретуде еңбекті
ұйымдастыру негіздері
Технология пән сабағында сәндік–қолданбалы өнері негізінде оқушыларды
көркем еңбек (материалдарды көркем өңдеу) түрлеріне қатыстыру көкейкесті
мәселенің бірі. Бұл үшін жақсы жабдықталған оқу–материалдарын база және
қоғамға пайдалы еңбекпен органикалық байланыстағы дұрыс қойылған еңбекке
баулудағы педагогикалық үдеріс болуы қажет.
5 - сыныптың өзінде оқушылар әртүрлі қолмен өңдеу аспаптарымен жұмыс
жасауды үйренеді. Көркем өңдеу бойынша материалдарды көркем өңдеу мазмұнын
анықтауда міндетті түрде оқушылардың дене бітімінің мүмкіндігін және ұлдар
мен қыз балалардың физиологиялық ерекшеліктерін, олардың еңбегіне қойылатын
гигиеналық талаптарды есепке алу қажет. Сондай-ақ, еңбек қауіпсіздік
ережелерін, санитарлық-гигиеналық талаптарды, көркем өңдеу бойынша жұмысшы
тұрғының бір тұрғыдағы ұзақтығын, пайдаланатын құрал-саймандардың ауырлығы
мен өлшемінің оқушының дене бітіміне сай болуын есте ұстау керек.
Көркем еңбекті ұйымдастыру алдымен оқу материалдарын зерделеумен,
мектептің өндірістік ортасын зерделеумен, еңбек объектісін оған қойылатын
ғылыми-педагогикалық және гигиеналық талаптарды ескерумен таңдаудан
басталады. Мектептегі көркем еңбек объектілерін бәлкім мектеп мұғалімдері
қажеттілік үшін, бала-бақша басшылары балаларға қажеттілікке жарайтын
бұйымдардың тізімін, оған қажетті материалдарды беруі мүмкін.
Материалдарды көркем өңдеу таза өндірістік сипаттаушы болуы мүмкін.
Соған қатысты көркем еңбекті мөлшерлеу мен жоспарлау қажеттілігі туындайды.
Көркем еңбек нәтижелерін бақылау, оларға жұмсалған материалдар шығынына
есеп жүргізу т.б. қажет.
Мектептегі материалдарды көркем өңдеуді үйретудегі міндеттің бірі-
оқушыларда тапсырманы сапалы, белгілі уақытта орындауға іскерлікті
қалыптастыру, тапсырманы орындау оқушылардың еңбек мөлшерін қалыптастырады.
Материалдарды көркем өңдеуді мөлшерлеудің үлкен тәрбиелік мәні бар. Ол
мынадай мүмкіндіктерге ие:
– еңбек нәтижесін салыстыруға және бағалауға;
– оқушылардың еңбек қызметін жеделдетуге;
– уақытты бағалауға үйретуге;
– барлық уақытта пайдаланған құрал-жабдақтарды дұрыс, тиімді
пайдалануға;
– технологиялық үдерісті жетілдіруге;
– тапсырманы орындауды еңбек өнімділігін арттыру туралы ойлауға;
– мақсатты еңбек етуге;
– мектеп оқушыларының еңбегін ұйымдастыруды өндірістегі жұмысшы
еңбегімен жақындастыруға.
Көркем еңбек үдерісінде оқушылардың еңбек қызметінің көрсеткішін
жоспарлау, оны ұйымдастыру ісіндегі негізгі элемент болып табылады.
Оқушылардың көркем еңбегін жоспарлау жалпы мектеп масштабында және
жекелеген сыныптар масштабында жүргізіліп, мынадай мүмкіндіктер туғызады:
- өндірістік үдерістерді өз уақытында дайындау үшін, сондай-ақ
мектептің өз міндеттерін орындауға жағдай жасау;
- оқушылардың көркем еңбегіне бөлінген уақытты тиімді пайдалану;
- операциялардың жүйелі орындалуын сақтау;
- оқушылардың материалдарды көркем өңдеуді қоғамға пайдалы жұмыспен
байланыс орнату;
- әрбір оқушының оқу-өндірістік қызметіне, оқу тобының және барлық оқу
шеберханасына есеп жүргізу мүмкін бақылаудың сапасын арттыру.
Мектеп оқушыларының көркем еңбегін жоспарлаудағы басты принцип— оның
оқу-тәрбие міндеттерін шешуге толық бағынуы. Қазіргі техника мен
технология, өндіріс және еңбекті ұйымдастырудың ғылыми негізін пайдалану
оқу өндірістік қызметті жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай тудырып, берілген
ауданды, жабдықтарды, қуатты, материалды, құрал-жабдықтарды тиімді
пайдалануға, қажетті жұмыс режимін қолдануға, техниклық құралдарды
басқаруға, еңбек жағдайын жақсартуға және т.б. мүмкіндік береді.
Көркем еңбекті жоспарлаудағы мақсат оқу бағдарламаларының және барлық
оқу топтарының жоспарларының өз уақытында толығымен орындалуына, әрбір
оқушыны жоғары білім, іскерлік және дағдымен қамтамасыз ету.
Жоспарлауда дайын өнімді шығару жоспарын құрудан бастайды. Бұл
жоспардың негізіне еңбек объектісінің технологиялық талдау көрсеткіштері
жатуы мүмкін, яғни еңбекті мөлшерлеу жатады.
Жоспарды пән мұғалімдерімен біріге отырып түзген дұрыс. Жоспардың
негізгі көрсеткіштеріне:
Оқушылардың оқу бағдарламасына сай бұйымдардың тізімі және түрлері
алынады.
Бұл көрсеткіштер өндірістік жоспардың негізгі және басқа көрсеткіштерді
қалыптастыруға шешуші әсер етеді. өнім көлемі оқушылардың санына байланысты
анықталады.
Материалдарды көркем өңдеуге бөлінген тақырыптар сағаттарға бөлінеді.
Ол үшін бағдарламадағы уақыт қорын анықтайды, содан кейін тақырыптарға,
кіріспе және қорытынды сабақтарға және жаттығу жұмыстарына уақыт бөлінеді.
Оқу уақытынң қоры өнімді өндіруге толық көлемде ескерілмеуі мүмкін емес,
себебі, әрбір сыныптың оқушыларының өндіруі әртүрлі, яғни олардың
сыныптарына байланысты болып келеді.
Өнімнің өзіндік құны шикізатты, материалдарды (жанармайды), отынды,
электр энергиясын мөлшерлеудің ғылыми негізде пайдалануын ескере отырып
есептейді және жоспарлайды.
Қазіргі уақытта материалдарды көркем өңдеу бойынша жоғарыда аталғандар
өте қажет. Бірақ практикада көбісі бойынша даярлама жоқ .
1996 жылы Ресей Федерациясының жалпы және кәсіби білім беру министрлігі
жалпы білім берудің “Технология” білім беру сапасының уақытша міндетті
минимум мазмұнын қабылдаған болатын. Осыған сәйкес Ресей білім беру
Академиясы ғылыми-педагогикалық ұжымы Академик В.А.Поленковтың басшылығымен
“Технология” білім беру саласы үшін шамамен алынған бағдарламаның
даярламасын дайындаған [45]. Бағдарламада 5-9-сыныптарда материалдарды
көркем өңдеу тарауы көрсетілген (ауыл және қала мектептері үшін).
І. Қала мектептері үшін вариант бойынша
Материалдарды көркем өңдеу (16 сағат).
1. Технологиялық мағлұматтар: Бұйымның функционалдық және эстетикалық
құндылығы. Бұйымды көркем өңдеудің түрлері сәндік уақ – түйектер мен
жоспарлау (қаптау, жалату) сәндік қаптаулар мен бояулар, бояу мен сурет
салу, суретті көшіру, ою (резьба), күйдіру, бедерлеу, инкрустация,
маркетри, металды көркем ию, қақтау және шекімелеу.
Материалдарды көркем өңдеуде әр түрін орындаудың технологиясы.
2. Практикалық (жобалау) жұмыстары. Бұйым бетіне суретті түсіру және
трафарет бойынша көшіру, түсіру. Күңгірттеу және бұйым бөлшегін (элементін)
сәндік бояу және сәндік фигураларды бекіту.
Суретті штамппен түсіру, күйдіру және суретті аралау. Ағашқа көркем
оюды түсіру. Инкрустация енгізу және маркетриді орындау. Бедерлеу,
шекімелеу, қақтау, ию технологиясымен бұйымның сәндік элементтерін
дайындау.
Тапсырманы табысты орындау алдында оқу үдерісін ұйымдастыруда жан жақты
ойлау және оны материалдық тұрғыда қамтамасыз ету қажет. Еңбек сабағына аз
уақыт бөлінуіне байланысты, оқушылардың практикалық қызметінің жоғарғы
көрсеткішін алуға және оны тиімді пайдалануға ұмтылу қажет. Сондықтан
мынадай жұмыстар жүргізілуі қажет:
1. Оқушылардың жұмыс орнын қажетті аспаптармен, негізгі және көмекші
жабдықтармен, құрылғылармен қамтамасыз ету және дайындау қажет.
Тапсырма:
1. Жоспарлау, оның қажеттілігі.
2. Жоспарлаудың түрлері.
3. Мөлшерлеу, оның қажеттілігі.
4. Мөлшерлердің түрлері.
5. Еңбек объектісі бойынша мөлшерлерді есептеу жолымен анықтау.
1. Оқу шеберханасындағы өткізілетін сабақтар туралы жалпы мәлімет.
Алдымен лабораториялық сабақтарды өткізу ерекшеліктеріне тоқталамыз.
Оқушының өз қабілеттілігін практикаға қолдана алу үшін лабараториялық
объектімен жұмысты бағыттау және техника мен технологиялардың
объектілерімен жұмыс жасай білу, олардың кәсіптік мектеп пен колледждегі
маңыздылығын ескеруі тиіс.
Лабораториялық жұмыстарды өткізгенде оқушылар болашақта практикалық
іскерлікке қажетті білім алады мәселен, приборлармен жұмыс істеуді
үйренеді, заңдылықтарын тексереді, оларды практикада қолданады.
Лабораториялық жұмыстар теорияның және өндірістік оқытуларды байланыстырушы
қызметін атқарады. Егер осы әдіспен оқушылар бастапқы іскерлікті үйренсе,
онда қорытынды деңгейі де, олардың білімді игеру деңгейі де жоғары сапалы
болады.
Оқу барысындағы оқушылардың жұмыс істеу ықпалының сипаттамаларына
байланысты лабораториялық жұмыстарды зерттеуші және иллюстративті түрге
бөледі. Лабораториялық жұмыстың зерттеуші түрінде оқушылар приборларды,
қондырғыларды және басқа объектілерді оқиды, олармен жұмыс жасауды
үйренеді.
Илюстративті типтегі лабораториялық жұмысты өткізуде оқушылар алдын ала
белгілі дайын материалдарды қолданады. Жұмыстың негізгі мақсаты оқытушының
беретін мәліметтердің тәжірибе түрінде дұрыстығын дәлелдеу. Оқушылар бұдан
дайын формулалар мен ережелер бойынша есептеу жұмыстарын үйренеді.
Еңбектің өлшемі қажетті қоғамдық жұмысшының жұмыс уақытында белгілі бір
өнімді өндірісте шығаруда көрінеді. Еңбекті мөлшерлеу еңбекті өлшеуге
қойылады. Мөлшерлеудің мәні бұйымды дайындауға жұмсалған уақыт шығынын
анықтауға немесе жұмысты нақты жағдайда (ұйымдастыру техникалық) атқаруды
анықтауға бағытталған.
Мөлшерлеу еңбек объектісін таңдаумен қатар, еңбекті тиімді
ұйымдастырудың формасын, әдісін анықтаушы. Бұйым дайындауда уақыт мөлшерін
белгілеу тек таза өндірісті сипаттамайды.
Көркем еңбек барысында мөлшерлердің орындалуын бағалау еңбек барысының
педагогикалық қызметінен шығады (туындайды). Дұрыс (ұйымдастырылған)
мөлшерлеу оқушының жұмыс уақытына үнемді қатынасты дамытуға, тапсырманы
орындауда тек сапалы ғана емес, сондай-ақ белгіленген уақытта орындауды
қалыптастыруға, тапсырманы орындауда жауапкершілікті тудыруға және
арттыруға, оқушылардың білім деңгейін арттыруға ықпал етеді.
Кез-келген еңбек түрін мөлшерлеуде мөлшерлеудің ғылыми негізделуіне
сүйену қажет. Мөлшерлер:
- уақыт мөлшері;
- өндіру мөлшері;
- қызмет ету мөлшерлері;
- материалдарды және шикізаттарды жұмсау мөлшерлері болып ерекшеленеді.
Уақыт мөлшеріне уақыт алынады. Белгілі бір бұйым дайындау үшін белгілі
жағдайларда (ұйымдастыру техникалық) операцияларды, жұмысты орындаудағы
уақыт бірліктері: секунд, минут, сағат белгіленеді.
Өндіру мөлшері-бұл мынадай өлшем бірліктегі: данадағы, тоннадағы,
метрдегі; уақыт бірлігіндегі өнім (сағат, жұмыс ауысымы және т.б. ішіндегі)
бірліктері. Өндіру мөлшері дана, метр, килограмм және т.б. көрсеткіштермен
және сағатпен, күнмен, аймен белгіленуі мүмкін.
Қызмет ету мөлшері - жұмысшының белгілі бір бұйым дайындаудағы
жұмысшыға қажетті қондырғылар бірлігі, жұмысшы аудан мөлшерлері жатады.
Қызмет ету мөлшері бір жұмысшыға бір немесе бірнеше құрал-сайман,
қондырғылар бірлігі қажет болуы мүмкін.
Уақыт мөлшері, өндіру мөлшері және қызмет ету мөлшері жеке немесе
топтық болуы мүмкін. Бұйымның конструкциясына байланысты әрбір бұйым
дайындауға материалдар және шикізаттар шығыны белгіленеді.
Оқушының көркем еңбегін мөлшерлеу тапсырмасы оңай емес. Ол үшін оқудың
методы негізгі өңдеу бойынша игерген операцияларында білу қажет.
Шын мәнінде уақыт шығыны әр сынып үшін белгілеу, бұйым дайындау үшін
операцияларды қолдану үшін әртүрлі факторларды ескеру керек:
1. Оқушылардың еңбекке дайындық деңгейін және олардың жас ерекшелігін;
2. Оқушылардың физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін;
3. Материалдарды көркем өңдеудің күрделілігін;
4. Қондырғының жұмысқа жарамды жағдайын т.б.
Оқушылырдың еңбегін мөлшерлеу үшін анықталған түзетулермен бірге
мөлшерлеу әдістері қолданылуы мүмкін. Мынадай әдістер өндірісте
қолданылады:
1. тәжірибе-статистикалық;
2. талдау (элементтер бойынша);
3. есептік;
4. эксперименттік.
Өндіріс жағдайында жұмысты мөлшерлеуде жұмыстың техникалық мөлшері
алынады.
Еңбектің техникалық мөлшері - бұл еңбек объектісін дайындауда
ұйымдастыру техникалық жағдайда өндірістік жұмыстың квалификациясына сәйкес
еңгізілген уақыт.
Оқушылардың техникалық мөлшері-берімен ұйымдастыру-техникалық жағдай
үшін жасалынған оқушылардың көркем еңбегін есепке алуда ауыспалы
коэффициентке көбейтеді.
Ауыспалы коэффициенті оқушылардың кәсіп, еңбек бойынша дайындығына,
еңбек ерекшеліктеріне (қол, механикалық, машина-қол), оқу мерзіміне,
оқушылардың денсаулығын есепке ала отырып енгізеді.
Оқу шеберханасында оқушылардың көркем еңбегін мөлшерлеу мыналарды талап
етеді:
1. оқушылардың шеберханада еңбегін ұйымдастырудың тиімді формасын,
ұтымды әдістер мен тәсілдерді операцияларды орындауда енгізу;
2. көркем еңбекте фактілі уақыт шығынын және әртүрлі себеппен жоғалған
уақытын енгізу;
3. шеберханада оқушылардың ұтымды жұмыс режимін және өндірістік
операциялардың тиімді темпін анықтау;
4. жұмыс орнының структурасы мен мазмұнын анықтау т.б.
Оқушылардың оқу қызметін мөлшерлеуде 10-12% операция уақытына қатысты
уақыт мөлшері дем алуға және қосымша нұсқауға бөлінеді.
Оқушылардың көркем еңбегін мөлшерлеуді жүзеге асыру қарапайым тапсырма
емес, ол еңбекке баулу мұғалімінен көп энергия мен уақытты талап етеді.
Жұмысты мөлшерлеу мынадай мүмкіндіктер береді: еңбек қорытындысын
салыстыруға және оқудың үлгермеушілігін объективті бағалауға; оқушылардың
еңбек қызметін белсендіруге, уақытты үнемдеуге, қондырғыны қалай дұрыс
қолдануды үнемі ойлауды талап етеді, ұтымды ұсыныс енгізуге, т.б.
Оқушылардың көркем еңбегіне жүйелі есеп жүргізіп, уақыт мөлшерінің және
жұмыстың орындалуының сапасына талдау жасалса, онда оның мәні едәуір жоғары
болады. Айта кететін жай, есеп жүргізу және уақыт мөлшерінің мектепте
орындалатын жұмыстар сапасы туралы сұрақтарға аз көңіл бөлінеді, сондықтан
әдебиеттерде бұл мәселелер туралы қарастырылмаған. Материалдарды көркем
өңдеуді сабаққа кірістіру есеп жүргізу мен мөлшерлерді талдау, жұмыстың
сапасы мектеп оқушыларының оқу еңбек қызметін бағалаудағы негізгі құраушы
ретінде қарастыру қажет. Мектеп оқушыларының еңбек қызметінің нәтижелі
болуы есеп жүргізу және уақыт мөлшерінің орындалуына талдау жасау сапасына
тікелей байланысты. Оқушылардың жұмысты орындаудағы белгіленген уақыт,
өндіру мөлшерлерінің орындалуына дұрыс дұрыс қойылмаған есеп жүргізу,
оқушылардың көркем еңбегін ұйымдастыруды теріске шығарады.
Мөлшерлердің орындалуына есеп жүргізу оқытушыға қиындық тудырмайды. Оны
жай төмендегідей жүйелі формада жүргізуге болады.
№ Оқушылардың Бұйымды Фактілі Мөлшердің Ескерту
аты-жөні дайындаудағы уақыт орындалуы
бекітілген уақыт шығыны
Мөлшерлердің орындалуына объективті талдау жасау қиын. Жоспарланған
мөлшерлер тек материалдық-техникалық жағдайға байланысты орындалуы мүмкін.
Мектеп оқушыларының көркем еңбегі – бұл жеке мақсат емес, мектеп
оқушыларын еңбекке дайындау жүйесіндегі құраушы бөлік.
Есеп жүргізу жұмысы жеке, топ бойынша жүргізілуі мүмкін. Есеп жүргізуді
әрбір сабақ, күндік бойынша жүргізген тиімді.
Бір күнде орындаған бұйымға немесе операцияға есеп жүргізу үшін
төмендегідей форманы келтіруге болады:
Сынып ОқушылардыңБұйым Бір күндік Бір күнде Мөлшердің
саны (операция) мөлшер орындалғаны орындалуы
Оқушылардың еңбегін бағалауда жұмысты орындауда жұмыс тәсілдерінің
дұрыстығын, жұмыс орнын ұйымдастыруды, жұмыс және өрт қауіпсіздігі
талаптарының орындалуын, материалды тиімді пайдаланғанын, тиімді ұсыныс
енгізілгенін және т.с.с. ескереді.
Қазіргі кезде мектептегі еңбекке баулу сабақтары осы сәндік -
қолданбалы өнер бағдарламасының жобасы негізінде жүргізілуде. Қол өнеріне
баулу саласының мақсаты [31]:
1) Ұлттық педагогиканың негізінде шәкірттерге білім мен өнеге берудің
тиімділігін көрсету;
2) Қасиетті халық тәрбиесінің үлкен ықпалы мен пайдасып ұқтырып, ұлттық
тәлімнің сыры мен ерекшелігінің неде екенін кешегі киіз үй жабдықтарын,
бүгінгі тас үй қабырғаларында жасатып, тұтыну арқылы аңғарту.
Сәндік–қолданбалы өнер сабақтарын өткізгенде барлық басқа оқу
пәндерінде қолданылатын дидактикалық принциптер мен ережелер мұқият
сақталуға тиіс. Мұғалім әрбір оқушының психологиялық ерекшеліктерін зерттей
отырып, еңбекке, іске немқұрайлы қарап, айтарлықтай белсенділік көрсетпеген
оқушылармен жекелей практикалық жұмыстар жүргізу арқылы ынта – ықыласын
дамытуға жағдай туғызуы керек.
Басқа пәндер сияқты сәндік – қолданбалы өнер пәнінің үдерістерімен
таныстырып, өнер құралдарымен жұмыс істеуді үйрете отырып, білімі мен
шеберлігін сабақтан тыс уақытта (үйірмеде, лагерьде т.б.) қалыптастырады.
Осы міндеттерге дәлірек тоқталайық:
- оқушының политехникалық ой - өрісін дамытып, ынта – ықыласын нығайту және
мамандықты саналы түрде таңдап алуға даярлау;
- қоғам өміріндегі еңбектің, өнердің рөлін түсіну, өнер адамдарына деген
құрмет;
- өнерге деген сүйіспеншілік, еңбек етуге қабілеттілік пен шеберлік, қоғам
пайдасына шын ниетпен, шығармашылықпен жұмыс істеу тілегі, қоғамдық
пайдалы, өнімді еңбекке даярлық;
- еңбек мәдениеті мен оны ғылыми ұйымдастыру негіздеріне үйрету,
қауіпсіздік ережелерін білу, сақтау дағдыларын жетілдіру;
- қолданбалы өнер мамандықтары бойынша оқушы бейімі мен қабілеттеріне
сәйкес және қоғамдық қажеттіліктерді ескере отырып мамандық таңдау.
Оқушылар негізінен кесте тігістері түрлеріне, бастырмалы бұйымдар
жасауға, тоқу инесімен тоқуға, ши тоқуға, ойманақышты әдіспен бұйымдар
жасауға, құрақ тігуге, кілем тоқуға үйренеді.
Қолданбалы өнерге оқыту арқылы тәрбиелеу:
- өз ауылындағы, өз туыстары мен жақындарының өнер туралы ұғымдары мен
мүдделерін ұжым қажеттерімен ұштастыру, ниетін тәрбиелеу;
- көрнекі құрал ретінде пайдаланылатын өздері жар саған бұйымдарға,
көрме экспонаттары мен мектеп мүлкіне аялы көзқарасқа тәрбиелеу:
- сынып ұжымына, мектеп, отбасы өмірі мен еңбегіне, жеке тұрмыс салтына
әсемдікті енгізуге ұмтылдыру:
- мінез – құлықтағы, тірішліктегі, тұрмыстағы көріксіздікті айыптау
көзқарасын тәрбиелеу.
Оқушыларды оқуға саналы қарауға тәрбиелеу, танымдылық, белсенділік пен
ой еңбегі және эстетикалық мәдениетін дамытудағы міндеттері негізінен
бұйымдар жасау барысында, яғни кілем эскизін жасау, кілем өрмегі тарихын
білу кезеңдерінде жүзеге асырылады.
Оқушылар бұл сабақтарда қалдық материалдармен жұмыс істейді. Сол жұмыс
барысында қалдықты да үнемді пайдалануға, бұйымдарды әдемі, тыңғылықты,
қайта оралмайтындай, дер кезінде бітіруге дағдыландыру керек. Өзінің және
жолдасының жұмысына талдау жасай білуге үйрету, үй тұрмысына қажет
бұйымдардың дайынын сатып алу мен қолдан өзі жасағандағы үнемділікті
есептетіп қана коймай, оның ата – анаға қуаныш әкелетінін де айту керек.
Қолданбалы өнер – түрлі ұлттың халықтарына сияқты қазақ еліне де тегіс
тараған өнер. Әр ұлттың өрнегінің өзіне тән ерекшеліктері бар. Қай
мектептің аймағында болмасын, аға ұрпақтың өкілдері өз халқының ою -
өрнегін, өнерін біледі. Жас мұғалімдер олардан өз ісіне жан – жақты көмек
алып, шәкірттеріне халық өнерін үйрете алады.
Қазақ халқының сәндік - қолданалы өнерінің тұлғаны қалыптастырудағы
мүмкіндіктері:
- сәндік-қолданбалы өнер түрлерін эстетикалық талғаммен қабылдауға
үйретеді, материалдардың түрін, түсін, бояуын, формасын үйлесімділікте
таңдауға дағдыландырады, бұйымның композициялық шешімінің әсерлі де
әсем болуын талап етеді;
- сәндік-қолданбалы өнер түрлерінің эскизін сызуға үйретеді, кесіп-
пішуге дағдыландырады;
- сәндік-қолқолданбалы өнер түрлерінің шығу тарихымен таныстырады,
сәндік-қолөнер түрлерінің ою-өрнектерінің композициялық шешімінен
мәліметтер береді, оларды жинақтауға, зерттеуге бағдарлайды;
- сәндік-қолданбалы өнер бұйымдарын әзірлеуде қолданылатын техникалық
құрал-жабдықтармен таныстырады, оларды орынды пайдалануға үйретеді,
техникалық құралдарды ұжым болып пайдалануға дағдыландырады;
- сәндік-қолданбалы өнер түрлерін жасауға қажетті материалдардың таза,
табиғи, адамның денсаулығына зиянды болмауын ескертеді, материалдарды
тазарту, өңдеу технологиясын меңгертеді;
- сәндік-қолданбалы өнер бұйымдарын әзірлеуге кететін материалдар мен
уақытты үнемдеуге үйретеді, жұмыс күшінің шығыны, бұйымның сатылу
бағасы мен өзіндік құны туралы мағлұмат береді, білімі мен іскерлігін
шыңдайды;
- сәндік-қолданбалы өнер бұйымдарын жасауда шығармашылық ізденіске
итермелейді, өзінің айтайын деген ойын үйлесімділікте бұйым бетіне
түсіре білуге көмектеседі, өзіне деген сенімін арттырады;
- сәндік-қолданбалы өнер бұйымдары сапасын бақылауға, еңбек барысын
жоспарлауға, жұмыс орнын ұйымдастыруға, технологиялық тәртіпке
дағдыландырады және халықтың дәстүрлі еңбек тәрбиесіне сыйластық
көзқарасты қалыптастырады.
Қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнерінің технологиялық мүмкіндіктері:
- көркемдік-бұйымды жасауда қолданылатын материалына қарай: ағаштан,
металдан, сүйектен, мүйізден, тастан, керамикадан, шыныдан, теріден,
тоқыма жіптен, матадан, былғырыдан жасалатын көркемдік бұйымдар және
т.б.;
- көркемдік бұйымның қолданылуына қарай: күнделікті тұтынатын бұйымдар
(ыдыс, кесетін тақтай, асхана жиынтығы, жиһаз және т.б.), сәндік
бұйымдар (кілем, алаша, басқұрлар, текемет, сырмақ, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыста келесi нормативтік құжаттарға сiлтеме жасалған:
- Қазақстан Республикасы 2007 жылғы 27 шілдедегі Білім туралы заңы;
- Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23
тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш,
негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты, Технология оқу пәні бағдарламасы;
Университеттің ішкі нормативтік ережесі:
- УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге
қойылатын жалпы талаптар;
- УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу
ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Тәрбиелеу деп біздер үш нәрсені түсінеміз, ол :
- ақыл-ой тәрбиесі;
- гимнастикалық мектептерде және әскери жаттығуда берілетін дене
тәрбиесі;
- техникалық оқыту, барлық өндірістік үдерістердің негізгі
принциптерімен танысу және бір мезетте барлық өндірістік қарапайым
құралдарымен жұмыс жасау дағдылары.
Нұсқау - бұл көрсетумен сүйемелденетін түсіндіру.
Өндіру мөлшері – бұл мынадай өлшем бірліктегі: данадағы, тоннадағы,
метрдегі; уақыт бірлігіндегі өнім (сағат, жұмыс ауысымы және т.б. ішіндегі)
бірліктері.
Қызмет ету мөлшері – жұмысшының белгілі бір бұйым дайындаудағы
жұмысшыға қажетті қондырғылар бірлігі, жұмысшы аудан мөлшерлері жатады.
Уақыт мөлшері, өндіру мөлшері және қызмет ету мөлшері жеке немесе
топтық болуы мүмкін.
Еңбектің техникалық мөлшері—бұл еңбек объектісін дайындауда ұйымдастыру
техникалық жағдайда өндірістік жұмыстың квалификациясына сәйкес еңгізілген
уақыт.
Дағды - меңгеруді ең жоғары өлшемімен сипатталатын әрекет. Жаттығу – іс-
әрекеті меңгеру немесе оның сапасын арттыру мақсатында сол әрекеттің
жоспарлы түрде ұйымдастырылып, қайталай орындалуы деген сөз.
Білімді меңгеру үдерісі – бұл күрделі психологиялық іс - әрекет.
Іскерлік қалыптастыру деп – оқушыны белгілі әрекетті тез, дәл және
сапалы орындауға дайындау үдерісі түсіндіріледі.
Дағдыны қалыптастыру деп - оқушының белгілі әрекетті автоматты
орындауға алып келетін іскерлікті бекіту мен жетілдірудің күрделі үдерісі
түсіндіріледі.
Білімді игеру деп - ғылыми ұғымдарды, фактілерді және басқа да
мағлұматтарды(өз бетінше және мұғалімнің көмегімен) алу, бекіту және
қолдану үдерісі түсіндіріледі.
Еңбек үдерісі - бұл берілген кәсіп үшін типтік белгілі аяқталған жұмыс
түрінің орындауымен байланысты жүйелі жұмысшы әрекетінің жиынтығы.
Еңбек үдерісі - өндірістік үдерістің басты бөлігі. Ол операцияларға,
тәсілдерге және жұмысшы қозғалыстарға бөлінеді.
Білімнің мазмұнын анықтау - бұл өсіп келе жатқан ұрпақты неге үйрету,
сондай-ақ оқыту мазмұнын анықтау туралы мәселелерді шешуді білдіреді.
Білімді меңгеру үдерісі – күрделі бүтіндей психикалық іс әрекет.
Еңбек операциясы - бұл бір типті құралдарды, бейімдеу құралдарын, еңбек
әдістерін қолданумен сипатталатын еңбек үдерісінің бөлігі.
Еңбектік іс - әрекет деп, еңбек затына және қондырғыларды басқару
кезіндегі жұмысшының еңбектік іс - әрекеттерінің (дене және ақыл - ой)
жиынтығы түсініледі.
Еңбектік іс - әрекетке өндірістік үдерістерді жоспарлау, дайындау,
жүзеге асыру, бақылау, қызмет ету қатысты болып табылады.
Еңбектік іс - әрекетінің негізгі элементі жоспарлау болып табылады.
Жоспарлау - бұл алдағы іс - әрекетінің схемасын ойша тұрғызудың
интеллектуальдық - еріктік үдерісі, алдын - ала, оның нәтижесі мен осы
нәтижеге жету тәсілдері жөніндегі идеал түсінігі.
Бұйымды дайындау кезіндегі өзіндік бақылау деп, жұмысшының орындап
отырған әрекетін және олардың нәтижелерін, жоспарланған әрекеттер мен
қажетті болжамды жұмыс нәтижелерін жүйелі салыстыру түсініледі.
Әдіс (методос деген грек сөзі) – зерттеу немесе таным жолы, тәсілдер
жиынтығы.
Әдіс педагогикалық әдебиеттерде тәсіл деп түсіндіріледі.
Оқыту әдістері - мұғаліммен оқушылар жұмысының тәсілдері, солардың
көмегімен білімді, іскерлікті және дағдыны игереді, оқушылардың дүниетанымы
қалыптасады, қабілеттер дамиды.
Әдіс (гректің - metodos деген сөзінен алынған) - ол зерттеу немесе
таным жолы, табиғат құбылысын және әлеуметтік өмірдің жағдайын,
құбылыстарды оқып білу жолдарын, методологиялық-теория танымы мен шындықты
бекітуді зерттейтін тәсіл.
Әдістемелік тәсілдер – оқу- тәрбие мақсатына жетуге бағытталған
мұғаліммен оқушының жекелеген әрекеті немесе әдістің құраушы элементтері.
Логикалық тәсілдер - оқушының ойлау қызметін қалыптастыру тәсілдері
(ойлау тәсілдері).
Нұсқау деп іс - әрекет барысында оқушының практикалық қызметінің
оқушының практикалық қызметінің дұрыс және қауіпсіз орындалуын қалыптастыру
бағытында еңбек іс - әрекет тәсілдерін көрсетуді және түсіндіруді
түсінеміз.
Нұсқаулар - көрсету арқылы жүзеге асырылатын түсіндірулер.
Нұсқау - бұл өндірістік оқытудың әртүрлі әдіс-тәсілдеріне сәйкес
формасы, ерекшелігі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ТОПБ – технология оқу пәні бағдарламасы;
Университет – Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті;
АКТ - Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар
ЭЕМ - электр есептеу машиналары
Кіріспе
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Елбасы Н.Назарбаев Бәсекеге
қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге
қабілетті халық үшін Жолдауында ендігі жерде қай салада да тек көшке ілесе
білу ғана емес, нағыз бәсекелестік қабілеттілікті қарыштап дамыту
керектігін айрықша атап өткен болатын. Бұл орайда, әрине білім беру
саласына, әсіресе, кәсіптік мамандар даярлау саласына ерекше назар аудару
қажеттігі анық [1].
Дегенмен, ұлттық өнер, ұлттық нақыш тек технология пән сабағында ғана
емес, балғын жасқа тәрбие беруде және оқу барысында кез келген сабақта
ұлттық педагогикамен үндестік тауып жатуы тиіс. Ол өскелең ұрпақты үлкен
адамгершілікке, патриоттық сезімге, асқан ұстамшылдыққа тәрбиелейді. Міне,
осы негізді басшылыққа ала отырып қолөнер сабағын әріден теріп, берімен
жалғастыру – бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
Технология пән сабақтарының сапалы ұйымдастырылуы оқушылардың білім
сапасын арттыруға әсер ететін фактор болып табылады. Оқыту үдерісі үшін
оқыту бағдарламаларының және оқулықтардың, оқу құралдарының сапалы
қамтамасыз етілуі, мектептің оқу-материалдық базасының жақсартылуы,
мұғалімнің әдістемелік және кәсіби шеберлігі сабақтың нәтижелігін
арттырады.
Қоғамдағы болып жатқан бетбұрыстар, саяси көзқарастар аясында қазақ
елінің тарихын шынайы тұрғыда танып - біліп, салт – дәстүріне, рухани
мұрасына қасиетпен қарау ерекше маңызға ие болып отыр. Сондай
қажеттіліктердің бірі – халық қолөнері. Өнерден қуат алмаса тіршіліктің
шырағы өшеді деп М.Әуезов айтқанындай, өсіп келе жатқан ұрпағымызға өз
халқының өнерін бойына сіңіріп өсіру – педагогтердің қазіргі кездегі кезек
күттірмейтін мәселесі.
Оқушылардың жас кезінен еңбекке қатыстыру, сабақ үстінде белгілі бір
мөлшердегі қажетті білім мен іскерліктерді үйретеді. Технология пән сабағы
тәрбиелік өрісі өте кең сабақтардың бірі, ол оқушының ой-қиялын байытып,
шығармашылық қабілетін, рухани байлығын арттырады. Сабақта қолданбалы
өнерді пайдалану оқушыларға өнерде мағлұматтар беріп, жан дүниесін
сезімдерге бөлейді.
Еңбек тәрбиесі өсіп келе жатқан ұрпақтың адамгершілік тәрбиесіне едәуір
ықпал жасайды. Мектепті бітіргеннен кейін адам мінездің жаңа салаларын
игермейді, қайта бұрынғыларын шыңдай түседі немесе түзетеді.
Оқу пәніне деген тұрақты қызығушылық мамандық түрін таңдауға, сонымен
қатар, қайсыбір кәсіп түріне деген ынта-ықпалын арттыруға әсерін тигізеді.
Қазақстанда ұлағатты мұра қалдырып кеткен орта ғасырдағы бірқатар
философ ғұламалары мен демократ ағартушылары, оқу білім, өнер, тәлім-тәрбие
туралы ғылыми еңбектері бар, оның ішінде Әл-Фараби: ...адамдардың танып
білетін мөр таңбасы-табиғат, - деп, табиғатты танып білуді, игеруді
ұсынған. Ю.Баласағұн жеке тұлғаның қоғаммен қарым-қатынасын ескере отырып,
адамдардың табиғи ерекшеліктерін, оның әлеуметтік-этикалық, адамгершілік-
психологиялық деңгейін анықтауды көздеген [2; 3].
Халқымыздың ұлттық мәдениетінің тұлғаның дамуына тигізер әсері туралы
халқымыздың саңлақтары Ы.Алтынсарин [4], А.Құнанбаев [5], т.б., көркем
өнердің халықтық педагогиканың ұлттық тәрбие мәселесінде алатын орнын
зерттеуде А.Байтұрсынов [6], М.Жұмабаев [7], М.Дулатов [8], Ж.Аймауытов [9]
т.б. жас ұрпақ тәрбиесінің өзекті мәселелеріне байланысты өте құнды
пікірлер айтқан.
Этнографтар т.б. ғалымдардың еңбектерінде ұлттық сәндік-қолданбалы
өнерінің даму тарихы, мәні, ою-өрнек жасалу технологиясы және мән мағынасы
(Ә.Марғұлан [10], К.Ақышев [11], Т.Басенов [12], М.С.Мұқанов [13],
Ә.Тәжімұратов [14], С.Касиманов [15], Х.Арғынбаев [16], Ө.Жәнібеков [17]
және т.б.) қарастырылған.
Қазіргі кезде Қазақстанда оқу-тәрбие үдерісін ұлттық негізде
тәрбиелеуді педагог ғалымдар Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, С.А.Ұзақбаева және т.б.
зерттеген [18; 19; 20].
Ә.Марғұлан Казахское народное прикладное искусство деген кітабында
қазақ халқының ұлттық қолөнерінің шығу тарихын, экспедициялық
материалдарды, тұрмыстық заттары мен жұмыстарына түсінік берген [21].
X.Арғынбаев Қазақ халқының қолөнері деген еңбегінде қазақ халқының
қолөнер үлгілерін этнографиялық тұрғыдан жан-жақты суреттермен
түсіндіріліп, қолөнер салаларын: ағаш, металл, тас өндеу, тері өндеу, мүйіз
ұқсату өнерін жанжақты кеңінен баяндайды [16].
Ә.Тәжімұратов Шебердің қолы ортақ деген кітабына өнердің тілі ортақ
дегендей халқымыздың ұлттық қолөнер бұйымдарын баршаға таныстырып, оның
қыры мен сырын оқырманға қолөнердің әсем де, көркем нұсқаларын өнер байлығы
жайлы әсерлі әңгімелейді [14].
С.Төленбаев Қазақ халқының ою-өрнектері деген кітабында ою-
өрнектердің түрлерін, табақша, әр түрлі формаға, бітпес ою-өрнектердің
түрлері мен салыну технологиясын реттілікпен көрсетеді [22]. Сонымен қатар
технология сабағының теориялық және әдістемелік негізін зерттеу мақсатында
Н.С.Беляева [23], Ю.К.Бабанский [24], Р.П.Веселев [25], П.Р.Атутов [26],
Е.А.Климов [27], О.Сыздықов [28], М.Қозыбақов [29], Д.Пошаев [30],
Ш.Әбдуәлиева [31], С.Жолдасбекова [32], Б.Ортаев [33] т.б. еңбектерінде
қарастырып, ашып көрсеткен.
Бүгінгі таңда оқушыларды сәндік–қолданбалы өнерге баулудың орны ерекше.
Себебі, кейбір ұмыт бола бастаған өнерді жаңғыртып, оны жаңаша үлгіге
келтіріп кеңейтуге, олардың қызығушылығын арттыру, осы кезде де алар орны
ерекше екенін дәлелдеп шығу үшін зерттеу жұмысымыздың тақырыбын:
Технология сабағында жоғары сынып оқушыларына қолөнер бұйымдарын көркем
өңдеуге үйрету деп алдық.
Зерттеу мақсаты: жоғары сынып оқушыларын технология пән сабағында
қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге үйретуді теориялық тұрғыдан анықтау және
оқыту әдістемесін ұсыну.
Зерттеу объектісі: жоғары сынып оқушыларына технология пәнін оқыту
үдерісі.
Зертеу пәні: жоғары сынып оқушыларына технология сабағында қолөнер
бұйымдарын көркем өңдеуді үйрету барысы.
Зерттеу міндеттері:
- жоғары сынып оқушыларын қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге баулудың
теориялық негіздерін айқындау;
- жоғары сыныпта қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуді оқыту мазмұнын
анықтау;
- қолөнер бұйымдарын оқушыларға көркем өңдеуді үйрету әдістері мен
формаларын мазмұндау;
- қолөнер бұйымдарын көркем өңдеу техникасы мен технологиясын сипаттау.
Зерттеу әдістері: психологиялық, педагогикалық, әдістемелік, арнайы
әдебиеттерді, қолөнер бұйымдарын зерделеу, мектеп оқулықтарын оқып үйрену
және оларға теориялық талдау жасау; мұғалімдермен және оқушылармен
әңгімелесу, оқушылардың әзірлеген бұйымдарын талдау.
1 Жоғары сынып оқушыларын қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге баулудың
теориялық негіздері
1.1 Оқушыларды еңбекке баулу – көркем өңдеуге үйрету негізі
Жан-жақтылық ұғымы жеке тұлғаның әлеуметтік құрылымының рухани әлемін,
ызығушылығын, қажеттілігін, мотивациялық сферасын қамтиды. Осы ойда жан-
жақтылық кең әлеуметтік орта жағдайының барлығымен қалыптасады. Адам қандай
болмасын өзінің өмірлік мақсатын іс-әрекет арқылы жүзеге асырады.
Қоғамның тарихи дамуының қазіргі кезеңінде мектеп пен өндірістің
жақындауы оқушылардың шамасы жететін өнімді еңбегіне тәрбиелеу мен жалпы
білім беретін дайындықтың жоғары деңгейінің өзара органикалық байланысты
болжайды.
Аздаған тарихи шолу жеке тұлғаның дамуы мен бұл үдерістегі еңбек
тәрбиесінің орны қандай екендігі жөнінде түсінік береді.
Еңбек тәрбиесі идеясын алға тартушы ойшылдың бірі ағылшын гуманисті,
утопияның социализмнің жақтаушысы Т.Мор болды (утопия-құрғақ қиял, іске
аспайтын арман). Т.Мордың ойынша (1516ж. “утопия еңбегі”) мектепте оқушылар
жер ісі және онымен практикалық тұрғыда айналысуы қажет, зерделеуі керек.
Осыдан басқа ол әрбір оқушы міндетті түрде бір кәсіпті игеруі керек деп
санады.
Еңбек іс-әрекеті мен жеке тұлғаның дамуы арасындағы өзара байланысты
орнатуға француздың философ-ағартушысы Ж.К.Руссо жұмыстар жасады. Міндетті
сабақ үшін қолөнер кәсібінің түрін таңдауда күмәнді болды. Ол өзінің
таңдауында ағаш өңдеу кәсібіне тоқталды. Ол бір кәсіпті бала кезінен терең
меңгеру басқа кәсіптерді де терең танысуға мүмкіндік берді берді деп
жорамалдады. XVIIIғ.ортасында Францияда кәсіп көп болмаған еді. Дегенмен
оның тәрбиеленушісі еңбек операциясының элементар тәсілдері мен таныстыру
прогрессивті ой болды.
Ж.Ж.Руссо баланы идеал тәрбиелеуді алға тартты. Тәрбиеленушінің қолы
кәсіпкердің қолындай жұмыс жасауы керек, ал бұл уақытта оның басы,
философтың басындай ойлау керек деді. Кәсіппен табиғи еңбек жағдайында
танысуы қажет, ал кәсіп зиянды болмауы және кәсіп тәрбиеленушінің жынысына
сәйкес ақыл-ой жұмысын талап ету керектігін көрсетті.
XIXғ. басында педагогикалық ойлар швейцардың педагог-демократ
И.Г.Песталоццидың идеясына зейін аударды. И.Г.Песталоцци [34]. балаларды
оқытуды кәсіптік еңбекпен ұштастыруға ұмтылды. Сабақтарда балалар “білім
беру” әңгімелерін тыңдап, операцияларды ауызша есепте орындап және бір
мезгілде еңбек етуге тырысты. Ол жетім балалармен бірге өмір сүріп, бірге
еңбек етті.
Ж.Ж.Руссо мен И.Г.Пестолоцци еңбектері көптеген педагогтар мен қоғамдық
қызметкерлердің арасында педагогикалық және тәрбиелік мәні бағаланды. Бұл
проблемаға Л.Н.Толстой мен К.Д.Ушинский ерекше зейін аударды [35].
Жеке тұлғаны тәрбиелеуде ағылшын социолист-утописі Р.Оуэннің оқытуды
индустриялды еңбекпен ұштастыру жөніндегі ұсынысы пайда болды.
К.Маркс бұл идеяны жоғары бағалады және осы кейінгі кезеңде қолдануды
дамытты. К.Маркс әрбір бала 9-жастан бастап өнімді еңбекке қатысып,
жұмыскер болуы қажет деп көрсетті, ол тек баспен емес қолмен де жұмыс
жасауы керек деді. К.Маркс жұмыс жасаушы бала еңбегін қорғау жөніндегі
мәселені алға тартып, балалардың еңбегін қолданудың тәрбиелеу мен оның
үйлесімді болуын былай деп жазды Тәрбиелеу деп біздер үш нәрсені
түсінеміз, ол:
- ақыл-ой тәрбиесі;
- гимнастикалық мектептерде және әскери жаттығуда берілетін дене
тәрбиесі;
- техникалық оқыту, барлық өндірістік үдерістердің негізгі
принциптерімен танысу және бір мезетте барлық өндірістік қарапайым
құралдарымен жұмыс жасау дағдылары.
Кез-келген еңбектің көрсеткіші уақыттың жұмсалуына байланысты.
Дегенмен, уақыт еңбектің өлшем қызметін жеткілікті атқаруы мүмкін емес.
К.Маркс [36] еңбек деп үш нәрсені түсінеміз деп көрсеткен: еңбек құралы,
материал, еңбек үдерісі.
Бұл айтылған идеяларды И.Г.Песталоцци, И.К.Крупская, В.Н.Луначарский,
П.П. Белинский дамытты және еңбектің жеке тұлғаны дамытудағы ролін, орнын
көрсетіп берді.
Кезінде А.В.Луначарский сынып жағдайында балада күрескерді
тәрбиелемесек онда үйлесімділік қоғамның пайда болуына кедергі болу мүмкін
[37] деп орынды айтқан.
Кейіннен еңбектің жеке тұлғаны дамытуы жөнінде ой-пікірлерді С.Т.Шацкий
[38], А.С.Макаренко [39], В.А.Сухомлинский [40] және т.б. дамытып, олар
оқушылардың еңбектік іс-әрекетінің мазмұны мен мақсаты, өмірге, еңбекке
дайындаудың формаларына, тәрбиелеуші ұжымның ықпал ету тәсілдерін және
олардың мекеме ұжымымен байланысына зейін аударды.
Кез келген адамда дүние таным өзінен - өзі тез арада
қалыптастырылмайды. Дүние таным халықтың тәжірибиесімен ұштасудың негізінде
қалыптасуы мүмкін.
Мектеп ісін реформалауда негізгі зейін барлық оқу пәндерін оқыту
барысында оқушыларда материалистік түсінік, қоғам мен табиғат құбылыстарын
дұрыс түсіндіре алу іскерлігі, біздің дүние танымымызға сәйкес іс-әрекет
жасауға үйрету болып табылған.
Жеке тұлғаның көзқарасының, сенімнің қалыптасуында ерекше роль ойнайды,
еңбекке баулу сабақтары мен мектеп оқушыларының қоғамдық пайдалы өнімді
еңбекке баулуда олар тірі және өлі табиғатпен, материалдық мәдени
объектілермен жанасады. Бұл оқушылардың дүниенің диалектілігі мен
материалдығы жөніндегі дүние танымдық ойдың негіздеріне жетуіне
көмектеседі.
Еңбек іс-әрекеті барысында оқушылар материалдық игіліктерді пайда
етеді, еңбектік ұжымның өндірістік қатынасымен әрекеттеседі, өнімді бала
–бақшаға тағы басқа мекемелерге өткізеді немесе таратады, оқушылар мұнда
еңбектің әлеуметтік функциясын түсінеді, сезінеді.
Қазақстан Республикасының егемендікке ие болуына орай ұлттық
өркениеттің кеңінен өркендеуіне жол ашатын, мемлекеттік білім беру мен
тәрбиелеуді ұлттық сипатта ұйымдастыруға бағдарлайтын бірқатар өзгерістер
енді. Мәселен, Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында: "әлемдік
және отандық мәдениеттің жетістіктеріне баурау, қазақ халқы мен
республиканың басқа да халықтарының тарихын, әдеп-ғұрпы мен дәстүрлерін
зерделеу" негізгі міндеттердің бірі ретінде көрсетілді [41], ал Қазақстан
Республикасының жалпы білім беретін мектеп оқушыларын еңбекке оқыту мен
тәрбиелеу тұжырымдамасында: Оқушыларды еңбекке дайындау ісінде тағы бір
өзекті кемшілік қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан қосалқы-көркем
өнерін, халық зергерлерінің мұрасын, мал шаруашылық, аспаздық, шикізаттарды
өңдеу жолдарын үйрету кеңінен әдіс алған жоқ" деп, келелі кемшіліктердің
түзетілуі талап етілді. Оқушыларды еңбекке оқытудың мазмұнын анықтау
кезінде ұлт дәстүрін, мәдениетін, халықтың қолданбалы өнерімен кәсіпшілігін
тереңдете игеруіне жағдай туғызу керектігі көрсетілді.
Осыған байланысты "дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, рухани ойлау
дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер,
бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан адамды тәрбиелеу" – тәрбиенің
негізгі мақсаты болып табылады. Бұл мақсатты іске асыру Қазақстан
Республикасы Білім беру Министрлігі тарапынан: "... ұлттық мәдениет пен
өнер негізінде жан-жақты эстетикалық тәрбие беру; сұлулық, тазалыққа
үйрету; адамзат қоғамында бұрын-соңды жасалған мәдени мұраны жүйелі
меңгеруге, жалпы әлемдік рухани құнды игіліктерді бағалай білуге тәрбиелеу;
жастарға еңбектің адам өміріндегі мәні мен маңызын түсіндіру, шығармашылық
еңбекті дамыту, еңбек жадысын баланың бойына жастайынан сіңіру, оны табиғи
қажеттілікке айналдыру, жоғары білімділікке бейімдеу; тәрбие барысында өн
бойында жастардың мамандықты еркін таңдауына негізделген кәсіби бағдар
жүйесін құру" т.с.с міндеттері қойылған.
Мұндай міндеттерді шешуде Республикадағы бастауыш мектептерден бастап,
жоғары сынып оқушыларын көркем еңбек мамандықтарына баулуды қамтамасыз
ететін бағдарламалар түзіліп, оқу-тәрбие ісіне қолданылуда. Ондай
бағдарламалардың бірі - бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулу
бағдарламасы (С.А.Жолдасбекова, 1994ж.). Орта буын оқушылары үшін "Қазақтың
сәндік - қолданбалы өнері" (Қ.Әмірғазин. 1990ж.), "Тұрмыста қызмет көрсету"
(5-9 - сыныптардың қыз балдарына арналған. 1992ж.). Бұл бағдарламалар
Оңтүстік Қазақстан облысының мектептерінде қолданылуда [42; 43; 44].
Технология білім беру саласындағы оқу үдерісін жүзеге асырудың
негізгі психологиялық-педагогикалық мақсаты - жастардың кәсіби өзін - өзі
анықтауы, яғни, болашақ кәсіби іс-әрекет субьектісі ретінде өзінің тұлғалық
қатынасын қалыптастыру, бұл өз ретінде адамды болашақта кәсіпті
алмастыруға, өмірге бейімделуге кәсіби іс-әрекетке дайындауға мүмкіндік
береді.
Біздің елімізде жаңа білім стандарттарының жасалуы мен оқыту
технологияларын іске асыру мақсатында бұрынғы Еңбекке баулу пәні
Технология пәні болып өзгертілуіне байланысты, технологиялық білім беру
идеясы болашақтағы жаңа технологиялардың рөлі бойынша технологиялық
даярлауға бағытталған, технологиялық білім беруді көздеген "Технология"
атты жаңа курсында қаланып, білім беру тұжырымдамасы мынадай міндеттерді
негізге алады: оқушылар ғылыми – технологиялық жетістіктерді меңгеріп қана
қоймай, оларды шығармашылықпен пайдаланатын білімділік және кәсіптік
деңгейін арттыру; жеткіншектердің қабілеттері мен танымдық мүмкіндіктерін
есепке ала отырып шығармашылық тәсілді оқыту үдерісінде қалыптастыру;
оқушыны кәсіптік іс - әрекетте нақтылы нәтижеге жете алатын жан – жақты,
қабілеті мол жеке тұлға ретінде тәрбиелеу [45].
Жас жеткіншектерді еңбекке баулу, тәрбиелеу мәселесі қоғамдық сұраныс
пен идеологиялық жағдайларға байланысты қарастырылады. Кәсіптік білім
мұғалімінің кәсіби біліктілігін қалыптастыру оқыту технологиясын тиімді
жобалаумен байланысты қарастырылады.
Соңғы жылдары білім беру саласындағы елеулі өзгерістер педагогика
ғылымындағы жинақталған көптеген тәжірибені ой елегінен өткізіп, оқыту
технологиясында оны тиімді пайдалануды талап етіп отыр. Осыған байланысты
оқушылардың технологиялық даярлығын, оның мәдениетін қалыптастыру
тұрғысында оқушылардың білім, іскерлік және дағдысын қалыптастыруды
жетілдіруге арналған зерттеулерді қажет етеді.
Мектеп оқушыларының экономикалық білім беру және тәрбиелеу міндеттері
бірнеше бағытта жүзеге асырылады:
1. Мемлекеттің саясатының басты қағидалар мен ережелері негіздерімен
таныстыру (міндеттерімен, жолдарымен, мәселелерімен);
2. Қарапайым үнемдеудің қарапайым негіздеріне оқыту;
3. Қоғамдық (т.б.) меншікке ұқыпты қатынасты, шығармашылық жұмыс
жасауға ұмтылуға тәрбиелеу;
4. Оқушыларды экологиялық мәдениетке тәрбиелеу, табиғи ортаны сақтауға
қатыстыру.
Алдыңғы қатарлы мектеп практикасын зерделеу бұйым дайындауға еңбек
шығынын азайту, материалдарды шикізат шығынын мөлшерін азайту, өндіріс
қалдықтарын пайдалану сияқты “үнем режимі” ұранымен таныстыру, мектепте
балаларды алғашқы оқу жылынан бастау қажеттілігін көрсетеді. Бұл үшін үлкен
мүмкіндікті еңбекке баулу бойынша жұмыс жасаушы оқу бағдарламалары береді.
Мұғалім мектеп оқушыларында үнемдеу режимі жөніндегі ұғымдарды
қалыптастыра отырып, оқушыларды бөлшек дайындау үшін дайындаманы тиімді
таңдауға, материалға үнемді белгі түсіруге, дайындаманың механикалық,
физикалық және химиялық қасиеттеріне сәйкес құралдарды дұрыс таңдауға
пайдалануға; қалдықты ақылмен пайдаға асыруға; технологиялық жетілдіру
жолымен ақауды азайту және бұйымның сапасын арттыруға; инвеньторға, құрал-
жабдықтарға т.б. өз уақытында және сапалы күтім жасауға баулиды.
Мәселен, 1% ағашты фанера дайындау өндірісінде үнемдеу. 25 мың м3 3-
милиметр фанера дайындауға мүмкіндік беретін көрінеді.
Оқушыларды электр энергиясын үнемдеу; ғимараттағы және жұмыс орнындағы
жарықты тиімді пайдалану мүмкіндігін станоктың бос жүрісін азайту
мәліметтерімен т.б.таныстыру болып табылады.
Мектеп оқушыларын еңбек баулу және тәрбиелеу барысында олардың жеке
тұлғалығын дамыту (жетілдіру) жүзеге асырылады. Мектеп оқушылары
технологиялық білімдерді; еңбектік ептіліктер мен дағдыларды нәтижелі игеру
үшін бастысы еңбек операцияларын үйрету ғана емес, сондай-ақ оларда еңбекке
(дайындықты) қызығушылықты, олармен шұғылдану дайындығын қалыптастыру
қажет. Осының барлығы мектеп оқушыларының жас ерешеліктерін, психикалық,
дене, әлеуметтік дамуын есепке алуды талап етеді.
Мектеп оқушыларының әрбір жас топтарында, әрбір сыныпта мұғалім
оқушылардың жеке-даралық (ерекшеліктерін); айырмашылықтарын:
1) психикалық процестердің (қабылдау, қиял, зейін, ес, ойлау, ауызша
және жазбаша сөздердің) даму ерекшеліктерін,
2) қабілеттерінің даму деңгейін,
3) қызығушылық, икемділік және қажетсіну бағытын,
4) темпераменті мен мінезінің өзіндік көрінуін байқайды. Мұғалімге ең
бастысы әрбір мектеп оқушысының өмірінің ерекшеліктері мен тәрбиелеу,
олардың дене бітімінің дамуы және денсаулығының жағдайын білуі. Оқушы ұл
бала және қыз баланың ерте жастағы жеке–дара ерешеліктерін, жас
ерекшеліктерінің оқу және еңбектік іс-әрекеттерінің бірдей көрінбеуі пайда
болады.
Педагогикалық негізі - жас және жеке дара ерекшеліктері принципін
есепке алу. Мұғалімнен оқушының даму ерекшеліктері, олардың интелектуалдық-
танымдық, эмоциональді-жігері (еріктік) және өмірлік іс-әрекеттің өзін алып
жүру сферасының даму ерекшеліктері мен білімі талап етіледі. Соңғы жылдарда
ғылымдардың зерттеуі нәтижесінде қала мектебінің еңбек етуді жақсы
көретіні: 5 сыныпта - 95,5%, 6 сыныпта - 79 %, 10 сыныпта-70%. Ауыл
мектептерінің барлық сыныптарында бірдей болған.
Еңбектік іс-әрекетте белсенділік позициясын қалыптастыру мектептегі
кіші жаста 6-10 жаста байқалады. Мектеп оқушыларының жастары 10-11-ден 14-
15-ке дейін жасөспірім шақ болып табылады. Бұл жасты жасөспірім, өтпелі
кейде қиын жас деп атау қабылданған. 13-14 жаста қыздардың 15-16 жаста
балдардың жыныстық жетілуі тоқтатылады. 14-15-тен 17-18 жас аралығында
жеткіншектің ерте кезеңі (ерте жігіттік кезең – (ранний юность) ерте жастық
шақ).
Оқушыларды еңбекке дайындау жүйесінде негізгі орынды жалпы білім
беретін пәндер иеленеді.
Біріншіден, ғылым негіздері білімдері жоғары және орта арнаулы білім
үшін база ғана емес, сондай-ақ жұмысшы кәсіп алу базы үшін қызмет етеді.
Екіншіден, жаратылыстану-математикалық циклдегі жақын білім беретін
пәндер оқушыларда технологиялық білімдерді қалыптастыруда анықтаушы рол
атқарады.
Үшіншіден, жалпы білім беретін пәндер кәсіп таңдауда қоғамдық бағалы
мотивтердің, өнегелік санының қалыптасуына, әртүрлі еңбектік іс-әрекет
салаларына толысуға мүмкіндік береді.
Төртіншіден, жалпы білім беретін пәндерді зерделеу – бұл оқу еңбегі,
анық еңбек етуге қажетті сананы дамыту мен тәрбиелеуде мәні үлкен (еңбек
сүйгіштік, еңбек етуге қабілеттілік, еңбек мәдениеті). Жалпы білім беретін
пәндер мен еңбекке дайындау жүйесінің басқа буындарымен байланысы –бәрінен
бұрын қолданбалы білімдермен байланысы практикалық тәжірибедегі тірек.
1.2. Оқушыларға қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуді үйретуде еңбекті
ұйымдастыру негіздері
Технология пән сабағында сәндік–қолданбалы өнері негізінде оқушыларды
көркем еңбек (материалдарды көркем өңдеу) түрлеріне қатыстыру көкейкесті
мәселенің бірі. Бұл үшін жақсы жабдықталған оқу–материалдарын база және
қоғамға пайдалы еңбекпен органикалық байланыстағы дұрыс қойылған еңбекке
баулудағы педагогикалық үдеріс болуы қажет.
5 - сыныптың өзінде оқушылар әртүрлі қолмен өңдеу аспаптарымен жұмыс
жасауды үйренеді. Көркем өңдеу бойынша материалдарды көркем өңдеу мазмұнын
анықтауда міндетті түрде оқушылардың дене бітімінің мүмкіндігін және ұлдар
мен қыз балалардың физиологиялық ерекшеліктерін, олардың еңбегіне қойылатын
гигиеналық талаптарды есепке алу қажет. Сондай-ақ, еңбек қауіпсіздік
ережелерін, санитарлық-гигиеналық талаптарды, көркем өңдеу бойынша жұмысшы
тұрғының бір тұрғыдағы ұзақтығын, пайдаланатын құрал-саймандардың ауырлығы
мен өлшемінің оқушының дене бітіміне сай болуын есте ұстау керек.
Көркем еңбекті ұйымдастыру алдымен оқу материалдарын зерделеумен,
мектептің өндірістік ортасын зерделеумен, еңбек объектісін оған қойылатын
ғылыми-педагогикалық және гигиеналық талаптарды ескерумен таңдаудан
басталады. Мектептегі көркем еңбек объектілерін бәлкім мектеп мұғалімдері
қажеттілік үшін, бала-бақша басшылары балаларға қажеттілікке жарайтын
бұйымдардың тізімін, оған қажетті материалдарды беруі мүмкін.
Материалдарды көркем өңдеу таза өндірістік сипаттаушы болуы мүмкін.
Соған қатысты көркем еңбекті мөлшерлеу мен жоспарлау қажеттілігі туындайды.
Көркем еңбек нәтижелерін бақылау, оларға жұмсалған материалдар шығынына
есеп жүргізу т.б. қажет.
Мектептегі материалдарды көркем өңдеуді үйретудегі міндеттің бірі-
оқушыларда тапсырманы сапалы, белгілі уақытта орындауға іскерлікті
қалыптастыру, тапсырманы орындау оқушылардың еңбек мөлшерін қалыптастырады.
Материалдарды көркем өңдеуді мөлшерлеудің үлкен тәрбиелік мәні бар. Ол
мынадай мүмкіндіктерге ие:
– еңбек нәтижесін салыстыруға және бағалауға;
– оқушылардың еңбек қызметін жеделдетуге;
– уақытты бағалауға үйретуге;
– барлық уақытта пайдаланған құрал-жабдақтарды дұрыс, тиімді
пайдалануға;
– технологиялық үдерісті жетілдіруге;
– тапсырманы орындауды еңбек өнімділігін арттыру туралы ойлауға;
– мақсатты еңбек етуге;
– мектеп оқушыларының еңбегін ұйымдастыруды өндірістегі жұмысшы
еңбегімен жақындастыруға.
Көркем еңбек үдерісінде оқушылардың еңбек қызметінің көрсеткішін
жоспарлау, оны ұйымдастыру ісіндегі негізгі элемент болып табылады.
Оқушылардың көркем еңбегін жоспарлау жалпы мектеп масштабында және
жекелеген сыныптар масштабында жүргізіліп, мынадай мүмкіндіктер туғызады:
- өндірістік үдерістерді өз уақытында дайындау үшін, сондай-ақ
мектептің өз міндеттерін орындауға жағдай жасау;
- оқушылардың көркем еңбегіне бөлінген уақытты тиімді пайдалану;
- операциялардың жүйелі орындалуын сақтау;
- оқушылардың материалдарды көркем өңдеуді қоғамға пайдалы жұмыспен
байланыс орнату;
- әрбір оқушының оқу-өндірістік қызметіне, оқу тобының және барлық оқу
шеберханасына есеп жүргізу мүмкін бақылаудың сапасын арттыру.
Мектеп оқушыларының көркем еңбегін жоспарлаудағы басты принцип— оның
оқу-тәрбие міндеттерін шешуге толық бағынуы. Қазіргі техника мен
технология, өндіріс және еңбекті ұйымдастырудың ғылыми негізін пайдалану
оқу өндірістік қызметті жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай тудырып, берілген
ауданды, жабдықтарды, қуатты, материалды, құрал-жабдықтарды тиімді
пайдалануға, қажетті жұмыс режимін қолдануға, техниклық құралдарды
басқаруға, еңбек жағдайын жақсартуға және т.б. мүмкіндік береді.
Көркем еңбекті жоспарлаудағы мақсат оқу бағдарламаларының және барлық
оқу топтарының жоспарларының өз уақытында толығымен орындалуына, әрбір
оқушыны жоғары білім, іскерлік және дағдымен қамтамасыз ету.
Жоспарлауда дайын өнімді шығару жоспарын құрудан бастайды. Бұл
жоспардың негізіне еңбек объектісінің технологиялық талдау көрсеткіштері
жатуы мүмкін, яғни еңбекті мөлшерлеу жатады.
Жоспарды пән мұғалімдерімен біріге отырып түзген дұрыс. Жоспардың
негізгі көрсеткіштеріне:
Оқушылардың оқу бағдарламасына сай бұйымдардың тізімі және түрлері
алынады.
Бұл көрсеткіштер өндірістік жоспардың негізгі және басқа көрсеткіштерді
қалыптастыруға шешуші әсер етеді. өнім көлемі оқушылардың санына байланысты
анықталады.
Материалдарды көркем өңдеуге бөлінген тақырыптар сағаттарға бөлінеді.
Ол үшін бағдарламадағы уақыт қорын анықтайды, содан кейін тақырыптарға,
кіріспе және қорытынды сабақтарға және жаттығу жұмыстарына уақыт бөлінеді.
Оқу уақытынң қоры өнімді өндіруге толық көлемде ескерілмеуі мүмкін емес,
себебі, әрбір сыныптың оқушыларының өндіруі әртүрлі, яғни олардың
сыныптарына байланысты болып келеді.
Өнімнің өзіндік құны шикізатты, материалдарды (жанармайды), отынды,
электр энергиясын мөлшерлеудің ғылыми негізде пайдалануын ескере отырып
есептейді және жоспарлайды.
Қазіргі уақытта материалдарды көркем өңдеу бойынша жоғарыда аталғандар
өте қажет. Бірақ практикада көбісі бойынша даярлама жоқ .
1996 жылы Ресей Федерациясының жалпы және кәсіби білім беру министрлігі
жалпы білім берудің “Технология” білім беру сапасының уақытша міндетті
минимум мазмұнын қабылдаған болатын. Осыған сәйкес Ресей білім беру
Академиясы ғылыми-педагогикалық ұжымы Академик В.А.Поленковтың басшылығымен
“Технология” білім беру саласы үшін шамамен алынған бағдарламаның
даярламасын дайындаған [45]. Бағдарламада 5-9-сыныптарда материалдарды
көркем өңдеу тарауы көрсетілген (ауыл және қала мектептері үшін).
І. Қала мектептері үшін вариант бойынша
Материалдарды көркем өңдеу (16 сағат).
1. Технологиялық мағлұматтар: Бұйымның функционалдық және эстетикалық
құндылығы. Бұйымды көркем өңдеудің түрлері сәндік уақ – түйектер мен
жоспарлау (қаптау, жалату) сәндік қаптаулар мен бояулар, бояу мен сурет
салу, суретті көшіру, ою (резьба), күйдіру, бедерлеу, инкрустация,
маркетри, металды көркем ию, қақтау және шекімелеу.
Материалдарды көркем өңдеуде әр түрін орындаудың технологиясы.
2. Практикалық (жобалау) жұмыстары. Бұйым бетіне суретті түсіру және
трафарет бойынша көшіру, түсіру. Күңгірттеу және бұйым бөлшегін (элементін)
сәндік бояу және сәндік фигураларды бекіту.
Суретті штамппен түсіру, күйдіру және суретті аралау. Ағашқа көркем
оюды түсіру. Инкрустация енгізу және маркетриді орындау. Бедерлеу,
шекімелеу, қақтау, ию технологиясымен бұйымның сәндік элементтерін
дайындау.
Тапсырманы табысты орындау алдында оқу үдерісін ұйымдастыруда жан жақты
ойлау және оны материалдық тұрғыда қамтамасыз ету қажет. Еңбек сабағына аз
уақыт бөлінуіне байланысты, оқушылардың практикалық қызметінің жоғарғы
көрсеткішін алуға және оны тиімді пайдалануға ұмтылу қажет. Сондықтан
мынадай жұмыстар жүргізілуі қажет:
1. Оқушылардың жұмыс орнын қажетті аспаптармен, негізгі және көмекші
жабдықтармен, құрылғылармен қамтамасыз ету және дайындау қажет.
Тапсырма:
1. Жоспарлау, оның қажеттілігі.
2. Жоспарлаудың түрлері.
3. Мөлшерлеу, оның қажеттілігі.
4. Мөлшерлердің түрлері.
5. Еңбек объектісі бойынша мөлшерлерді есептеу жолымен анықтау.
1. Оқу шеберханасындағы өткізілетін сабақтар туралы жалпы мәлімет.
Алдымен лабораториялық сабақтарды өткізу ерекшеліктеріне тоқталамыз.
Оқушының өз қабілеттілігін практикаға қолдана алу үшін лабараториялық
объектімен жұмысты бағыттау және техника мен технологиялардың
объектілерімен жұмыс жасай білу, олардың кәсіптік мектеп пен колледждегі
маңыздылығын ескеруі тиіс.
Лабораториялық жұмыстарды өткізгенде оқушылар болашақта практикалық
іскерлікке қажетті білім алады мәселен, приборлармен жұмыс істеуді
үйренеді, заңдылықтарын тексереді, оларды практикада қолданады.
Лабораториялық жұмыстар теорияның және өндірістік оқытуларды байланыстырушы
қызметін атқарады. Егер осы әдіспен оқушылар бастапқы іскерлікті үйренсе,
онда қорытынды деңгейі де, олардың білімді игеру деңгейі де жоғары сапалы
болады.
Оқу барысындағы оқушылардың жұмыс істеу ықпалының сипаттамаларына
байланысты лабораториялық жұмыстарды зерттеуші және иллюстративті түрге
бөледі. Лабораториялық жұмыстың зерттеуші түрінде оқушылар приборларды,
қондырғыларды және басқа объектілерді оқиды, олармен жұмыс жасауды
үйренеді.
Илюстративті типтегі лабораториялық жұмысты өткізуде оқушылар алдын ала
белгілі дайын материалдарды қолданады. Жұмыстың негізгі мақсаты оқытушының
беретін мәліметтердің тәжірибе түрінде дұрыстығын дәлелдеу. Оқушылар бұдан
дайын формулалар мен ережелер бойынша есептеу жұмыстарын үйренеді.
Еңбектің өлшемі қажетті қоғамдық жұмысшының жұмыс уақытында белгілі бір
өнімді өндірісте шығаруда көрінеді. Еңбекті мөлшерлеу еңбекті өлшеуге
қойылады. Мөлшерлеудің мәні бұйымды дайындауға жұмсалған уақыт шығынын
анықтауға немесе жұмысты нақты жағдайда (ұйымдастыру техникалық) атқаруды
анықтауға бағытталған.
Мөлшерлеу еңбек объектісін таңдаумен қатар, еңбекті тиімді
ұйымдастырудың формасын, әдісін анықтаушы. Бұйым дайындауда уақыт мөлшерін
белгілеу тек таза өндірісті сипаттамайды.
Көркем еңбек барысында мөлшерлердің орындалуын бағалау еңбек барысының
педагогикалық қызметінен шығады (туындайды). Дұрыс (ұйымдастырылған)
мөлшерлеу оқушының жұмыс уақытына үнемді қатынасты дамытуға, тапсырманы
орындауда тек сапалы ғана емес, сондай-ақ белгіленген уақытта орындауды
қалыптастыруға, тапсырманы орындауда жауапкершілікті тудыруға және
арттыруға, оқушылардың білім деңгейін арттыруға ықпал етеді.
Кез-келген еңбек түрін мөлшерлеуде мөлшерлеудің ғылыми негізделуіне
сүйену қажет. Мөлшерлер:
- уақыт мөлшері;
- өндіру мөлшері;
- қызмет ету мөлшерлері;
- материалдарды және шикізаттарды жұмсау мөлшерлері болып ерекшеленеді.
Уақыт мөлшеріне уақыт алынады. Белгілі бір бұйым дайындау үшін белгілі
жағдайларда (ұйымдастыру техникалық) операцияларды, жұмысты орындаудағы
уақыт бірліктері: секунд, минут, сағат белгіленеді.
Өндіру мөлшері-бұл мынадай өлшем бірліктегі: данадағы, тоннадағы,
метрдегі; уақыт бірлігіндегі өнім (сағат, жұмыс ауысымы және т.б. ішіндегі)
бірліктері. Өндіру мөлшері дана, метр, килограмм және т.б. көрсеткіштермен
және сағатпен, күнмен, аймен белгіленуі мүмкін.
Қызмет ету мөлшері - жұмысшының белгілі бір бұйым дайындаудағы
жұмысшыға қажетті қондырғылар бірлігі, жұмысшы аудан мөлшерлері жатады.
Қызмет ету мөлшері бір жұмысшыға бір немесе бірнеше құрал-сайман,
қондырғылар бірлігі қажет болуы мүмкін.
Уақыт мөлшері, өндіру мөлшері және қызмет ету мөлшері жеке немесе
топтық болуы мүмкін. Бұйымның конструкциясына байланысты әрбір бұйым
дайындауға материалдар және шикізаттар шығыны белгіленеді.
Оқушының көркем еңбегін мөлшерлеу тапсырмасы оңай емес. Ол үшін оқудың
методы негізгі өңдеу бойынша игерген операцияларында білу қажет.
Шын мәнінде уақыт шығыны әр сынып үшін белгілеу, бұйым дайындау үшін
операцияларды қолдану үшін әртүрлі факторларды ескеру керек:
1. Оқушылардың еңбекке дайындық деңгейін және олардың жас ерекшелігін;
2. Оқушылардың физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін;
3. Материалдарды көркем өңдеудің күрделілігін;
4. Қондырғының жұмысқа жарамды жағдайын т.б.
Оқушылырдың еңбегін мөлшерлеу үшін анықталған түзетулермен бірге
мөлшерлеу әдістері қолданылуы мүмкін. Мынадай әдістер өндірісте
қолданылады:
1. тәжірибе-статистикалық;
2. талдау (элементтер бойынша);
3. есептік;
4. эксперименттік.
Өндіріс жағдайында жұмысты мөлшерлеуде жұмыстың техникалық мөлшері
алынады.
Еңбектің техникалық мөлшері - бұл еңбек объектісін дайындауда
ұйымдастыру техникалық жағдайда өндірістік жұмыстың квалификациясына сәйкес
еңгізілген уақыт.
Оқушылардың техникалық мөлшері-берімен ұйымдастыру-техникалық жағдай
үшін жасалынған оқушылардың көркем еңбегін есепке алуда ауыспалы
коэффициентке көбейтеді.
Ауыспалы коэффициенті оқушылардың кәсіп, еңбек бойынша дайындығына,
еңбек ерекшеліктеріне (қол, механикалық, машина-қол), оқу мерзіміне,
оқушылардың денсаулығын есепке ала отырып енгізеді.
Оқу шеберханасында оқушылардың көркем еңбегін мөлшерлеу мыналарды талап
етеді:
1. оқушылардың шеберханада еңбегін ұйымдастырудың тиімді формасын,
ұтымды әдістер мен тәсілдерді операцияларды орындауда енгізу;
2. көркем еңбекте фактілі уақыт шығынын және әртүрлі себеппен жоғалған
уақытын енгізу;
3. шеберханада оқушылардың ұтымды жұмыс режимін және өндірістік
операциялардың тиімді темпін анықтау;
4. жұмыс орнының структурасы мен мазмұнын анықтау т.б.
Оқушылардың оқу қызметін мөлшерлеуде 10-12% операция уақытына қатысты
уақыт мөлшері дем алуға және қосымша нұсқауға бөлінеді.
Оқушылардың көркем еңбегін мөлшерлеуді жүзеге асыру қарапайым тапсырма
емес, ол еңбекке баулу мұғалімінен көп энергия мен уақытты талап етеді.
Жұмысты мөлшерлеу мынадай мүмкіндіктер береді: еңбек қорытындысын
салыстыруға және оқудың үлгермеушілігін объективті бағалауға; оқушылардың
еңбек қызметін белсендіруге, уақытты үнемдеуге, қондырғыны қалай дұрыс
қолдануды үнемі ойлауды талап етеді, ұтымды ұсыныс енгізуге, т.б.
Оқушылардың көркем еңбегіне жүйелі есеп жүргізіп, уақыт мөлшерінің және
жұмыстың орындалуының сапасына талдау жасалса, онда оның мәні едәуір жоғары
болады. Айта кететін жай, есеп жүргізу және уақыт мөлшерінің мектепте
орындалатын жұмыстар сапасы туралы сұрақтарға аз көңіл бөлінеді, сондықтан
әдебиеттерде бұл мәселелер туралы қарастырылмаған. Материалдарды көркем
өңдеуді сабаққа кірістіру есеп жүргізу мен мөлшерлерді талдау, жұмыстың
сапасы мектеп оқушыларының оқу еңбек қызметін бағалаудағы негізгі құраушы
ретінде қарастыру қажет. Мектеп оқушыларының еңбек қызметінің нәтижелі
болуы есеп жүргізу және уақыт мөлшерінің орындалуына талдау жасау сапасына
тікелей байланысты. Оқушылардың жұмысты орындаудағы белгіленген уақыт,
өндіру мөлшерлерінің орындалуына дұрыс дұрыс қойылмаған есеп жүргізу,
оқушылардың көркем еңбегін ұйымдастыруды теріске шығарады.
Мөлшерлердің орындалуына есеп жүргізу оқытушыға қиындық тудырмайды. Оны
жай төмендегідей жүйелі формада жүргізуге болады.
№ Оқушылардың Бұйымды Фактілі Мөлшердің Ескерту
аты-жөні дайындаудағы уақыт орындалуы
бекітілген уақыт шығыны
Мөлшерлердің орындалуына объективті талдау жасау қиын. Жоспарланған
мөлшерлер тек материалдық-техникалық жағдайға байланысты орындалуы мүмкін.
Мектеп оқушыларының көркем еңбегі – бұл жеке мақсат емес, мектеп
оқушыларын еңбекке дайындау жүйесіндегі құраушы бөлік.
Есеп жүргізу жұмысы жеке, топ бойынша жүргізілуі мүмкін. Есеп жүргізуді
әрбір сабақ, күндік бойынша жүргізген тиімді.
Бір күнде орындаған бұйымға немесе операцияға есеп жүргізу үшін
төмендегідей форманы келтіруге болады:
Сынып ОқушылардыңБұйым Бір күндік Бір күнде Мөлшердің
саны (операция) мөлшер орындалғаны орындалуы
Оқушылардың еңбегін бағалауда жұмысты орындауда жұмыс тәсілдерінің
дұрыстығын, жұмыс орнын ұйымдастыруды, жұмыс және өрт қауіпсіздігі
талаптарының орындалуын, материалды тиімді пайдаланғанын, тиімді ұсыныс
енгізілгенін және т.с.с. ескереді.
Қазіргі кезде мектептегі еңбекке баулу сабақтары осы сәндік -
қолданбалы өнер бағдарламасының жобасы негізінде жүргізілуде. Қол өнеріне
баулу саласының мақсаты [31]:
1) Ұлттық педагогиканың негізінде шәкірттерге білім мен өнеге берудің
тиімділігін көрсету;
2) Қасиетті халық тәрбиесінің үлкен ықпалы мен пайдасып ұқтырып, ұлттық
тәлімнің сыры мен ерекшелігінің неде екенін кешегі киіз үй жабдықтарын,
бүгінгі тас үй қабырғаларында жасатып, тұтыну арқылы аңғарту.
Сәндік–қолданбалы өнер сабақтарын өткізгенде барлық басқа оқу
пәндерінде қолданылатын дидактикалық принциптер мен ережелер мұқият
сақталуға тиіс. Мұғалім әрбір оқушының психологиялық ерекшеліктерін зерттей
отырып, еңбекке, іске немқұрайлы қарап, айтарлықтай белсенділік көрсетпеген
оқушылармен жекелей практикалық жұмыстар жүргізу арқылы ынта – ықыласын
дамытуға жағдай туғызуы керек.
Басқа пәндер сияқты сәндік – қолданбалы өнер пәнінің үдерістерімен
таныстырып, өнер құралдарымен жұмыс істеуді үйрете отырып, білімі мен
шеберлігін сабақтан тыс уақытта (үйірмеде, лагерьде т.б.) қалыптастырады.
Осы міндеттерге дәлірек тоқталайық:
- оқушының политехникалық ой - өрісін дамытып, ынта – ықыласын нығайту және
мамандықты саналы түрде таңдап алуға даярлау;
- қоғам өміріндегі еңбектің, өнердің рөлін түсіну, өнер адамдарына деген
құрмет;
- өнерге деген сүйіспеншілік, еңбек етуге қабілеттілік пен шеберлік, қоғам
пайдасына шын ниетпен, шығармашылықпен жұмыс істеу тілегі, қоғамдық
пайдалы, өнімді еңбекке даярлық;
- еңбек мәдениеті мен оны ғылыми ұйымдастыру негіздеріне үйрету,
қауіпсіздік ережелерін білу, сақтау дағдыларын жетілдіру;
- қолданбалы өнер мамандықтары бойынша оқушы бейімі мен қабілеттеріне
сәйкес және қоғамдық қажеттіліктерді ескере отырып мамандық таңдау.
Оқушылар негізінен кесте тігістері түрлеріне, бастырмалы бұйымдар
жасауға, тоқу инесімен тоқуға, ши тоқуға, ойманақышты әдіспен бұйымдар
жасауға, құрақ тігуге, кілем тоқуға үйренеді.
Қолданбалы өнерге оқыту арқылы тәрбиелеу:
- өз ауылындағы, өз туыстары мен жақындарының өнер туралы ұғымдары мен
мүдделерін ұжым қажеттерімен ұштастыру, ниетін тәрбиелеу;
- көрнекі құрал ретінде пайдаланылатын өздері жар саған бұйымдарға,
көрме экспонаттары мен мектеп мүлкіне аялы көзқарасқа тәрбиелеу:
- сынып ұжымына, мектеп, отбасы өмірі мен еңбегіне, жеке тұрмыс салтына
әсемдікті енгізуге ұмтылдыру:
- мінез – құлықтағы, тірішліктегі, тұрмыстағы көріксіздікті айыптау
көзқарасын тәрбиелеу.
Оқушыларды оқуға саналы қарауға тәрбиелеу, танымдылық, белсенділік пен
ой еңбегі және эстетикалық мәдениетін дамытудағы міндеттері негізінен
бұйымдар жасау барысында, яғни кілем эскизін жасау, кілем өрмегі тарихын
білу кезеңдерінде жүзеге асырылады.
Оқушылар бұл сабақтарда қалдық материалдармен жұмыс істейді. Сол жұмыс
барысында қалдықты да үнемді пайдалануға, бұйымдарды әдемі, тыңғылықты,
қайта оралмайтындай, дер кезінде бітіруге дағдыландыру керек. Өзінің және
жолдасының жұмысына талдау жасай білуге үйрету, үй тұрмысына қажет
бұйымдардың дайынын сатып алу мен қолдан өзі жасағандағы үнемділікті
есептетіп қана коймай, оның ата – анаға қуаныш әкелетінін де айту керек.
Қолданбалы өнер – түрлі ұлттың халықтарына сияқты қазақ еліне де тегіс
тараған өнер. Әр ұлттың өрнегінің өзіне тән ерекшеліктері бар. Қай
мектептің аймағында болмасын, аға ұрпақтың өкілдері өз халқының ою -
өрнегін, өнерін біледі. Жас мұғалімдер олардан өз ісіне жан – жақты көмек
алып, шәкірттеріне халық өнерін үйрете алады.
Қазақ халқының сәндік - қолданалы өнерінің тұлғаны қалыптастырудағы
мүмкіндіктері:
- сәндік-қолданбалы өнер түрлерін эстетикалық талғаммен қабылдауға
үйретеді, материалдардың түрін, түсін, бояуын, формасын үйлесімділікте
таңдауға дағдыландырады, бұйымның композициялық шешімінің әсерлі де
әсем болуын талап етеді;
- сәндік-қолданбалы өнер түрлерінің эскизін сызуға үйретеді, кесіп-
пішуге дағдыландырады;
- сәндік-қолқолданбалы өнер түрлерінің шығу тарихымен таныстырады,
сәндік-қолөнер түрлерінің ою-өрнектерінің композициялық шешімінен
мәліметтер береді, оларды жинақтауға, зерттеуге бағдарлайды;
- сәндік-қолданбалы өнер бұйымдарын әзірлеуде қолданылатын техникалық
құрал-жабдықтармен таныстырады, оларды орынды пайдалануға үйретеді,
техникалық құралдарды ұжым болып пайдалануға дағдыландырады;
- сәндік-қолданбалы өнер түрлерін жасауға қажетті материалдардың таза,
табиғи, адамның денсаулығына зиянды болмауын ескертеді, материалдарды
тазарту, өңдеу технологиясын меңгертеді;
- сәндік-қолданбалы өнер бұйымдарын әзірлеуге кететін материалдар мен
уақытты үнемдеуге үйретеді, жұмыс күшінің шығыны, бұйымның сатылу
бағасы мен өзіндік құны туралы мағлұмат береді, білімі мен іскерлігін
шыңдайды;
- сәндік-қолданбалы өнер бұйымдарын жасауда шығармашылық ізденіске
итермелейді, өзінің айтайын деген ойын үйлесімділікте бұйым бетіне
түсіре білуге көмектеседі, өзіне деген сенімін арттырады;
- сәндік-қолданбалы өнер бұйымдары сапасын бақылауға, еңбек барысын
жоспарлауға, жұмыс орнын ұйымдастыруға, технологиялық тәртіпке
дағдыландырады және халықтың дәстүрлі еңбек тәрбиесіне сыйластық
көзқарасты қалыптастырады.
Қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнерінің технологиялық мүмкіндіктері:
- көркемдік-бұйымды жасауда қолданылатын материалына қарай: ағаштан,
металдан, сүйектен, мүйізден, тастан, керамикадан, шыныдан, теріден,
тоқыма жіптен, матадан, былғырыдан жасалатын көркемдік бұйымдар және
т.б.;
- көркемдік бұйымның қолданылуына қарай: күнделікті тұтынатын бұйымдар
(ыдыс, кесетін тақтай, асхана жиынтығы, жиһаз және т.б.), сәндік
бұйымдар (кілем, алаша, басқұрлар, текемет, сырмақ, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz