Педагогты бала тәрбиесіндегі отбасы мәселелерімен таныстыру
М.Б.Жаздықбаева М.А.Мавленова
ОТБАСЫ МЕН БАЛАБАҚШАДАҒЫ ТӘРБИЕ ҮДЕРІСІ САБАҚТАСТЫҒЫНЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
ШАРТТАРЫ
Оқу-әдістемелік құрал
Түркістан 2016
ӘӨЖ 37.018.11
ББК 74.00.72
Ж66
Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университеті, Гуманитарлық
ғылымдар факультетінің Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу мамандығы
базасында әзірленді
Дайындағандар:
М.Б.Жаздықбаева, Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік
университетінің п.ғ.к., доценті
М.А.Мавленова, Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік
университетінің магистранты
Пікір жазғандар:
Жиенбаева С. п.ғ.д., профессор Қазақтың мемлекеттік қыздар
педагогикалық университеті
Кайбулдаева Г. п.ғ.к., доцент Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ
- түрік университеті
JSBN 968-1-01-263-305-0
Оқу-әдiстемелiк құрал отбасы жағдайында ата-аналарға, балабақшада ата-
аналармен жұмыс жүргiзетiн тәрбиешілерге арналған. Бала тәрбиесiне қатысты
көптеген педагог, психолог ғалымдардың еңбектерiне сүйене отырып, қазақ
отбасыларының осы күнгi мәселелерiн қарастыру қолға алынған. Оқу-
әдiстемелiк құралда баламен жұмыс үшiн әдiс-тәсiлдер берiлген.
ӘӨЖ37.018.11
ББК 74.007.72
Ж66
JSBN 968-1-01-263-305-0
Тұран баспаханасы
Түркістан 2016
ЖАЗБА ХАТ
Білім беру жүйесін дамыту Қазақстан Республикасының басымдық
бағыттарының бірі болып табылады. Елбасы Н.Ә. Назарбаев Қазақстан-2050
Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан
халқына Жолдауында және Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ
Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам бағдарламалық мақаласында білім беру
жүйесінде басымдықтарды анықтады және біздер - педагогтар алдына күрделі
мақсат - әлемдік деңгейдегі білім орталығы болуды қойды.
Мектепке дейінгі білім беру жүйесін жаңарту, ондағы гуманизациялау және
демократияландыру үрдістері мектепке дейінгі ұйымның отбасымен қарым-
қатынасын белсендіру қажеттілігіне әкелді.
Отбасы – балаға эмоционалдық тылда психологиялық қорғау беретін
бірден-бір алғашқы социум. Отбасының маңызы мектепке дейінгі жастағы
балалар үшін ерекше. Әрбір бала өз ата-анасынан, әжесі мен атасынан,
бауырларынан ерекше сүйіспеншілік күтеді: яғни оны үлгілі тәртібі мен
қылығы үшін емес, қандай болса солай сүйгенін қалайды.
Бала үшін отбасы – бұл қоғамдық тәжірибенің көзі. Отбасында ол өзі
еліктейтін үлгілер табады, мұнда ол әлеуметтік толады. Егер біз
адамгершілігі зор, дені сау ұрпақ тәрбиелегіміз келсе, онда бұл мәселені
бүкіл әлеммен: балабақша, отбасы, қоғам болып шешуіміз қажет.
Мектепке дейінгі ұйымдар жүйесін дамытудағы басты басымдықтардың
бірі – 3-6 жастағы балаларды ұйымдастырылған тәрбилеу мен оқытумен қамту
үшін жағдайлар жасау, балаларды оқу әрекетіне сапалы дайындау болып
табылады.
Осы жерден мектепке дейінгі жастағы мектепке дейінгі ұйымдармен
қамтамасыз ету, сонымен бірге мектепте оқуға және ата-аналардың өскелең
сұранымын іске асыру қажеттігі шығады.
Толыққанды тәрбиелеу үдерісін ұйымдастыру стандарт пен талаптар
нормаларына жауап беретін ғимараттарда жүргізілуі керек. Бұл әдістемелік
нұсқаулықтың мазмұны отбасы мен балабақшадағы тәрбие үдерісі сабақтастығын
қалыптастыру бойынша нақты талаптарға сәйкес бағытталған.
Оқу-әдiстемелiк құралдың мақсаты: Балаларды тәрбиелеу мен оқытуда
мектепке дейінгі ұйым мен отбасы арасында тиімді сабақтастықты құру болып
табылады.
Міндеттері:
- Тәрбиешілерге мектепке дейінгі ұйымның ата-аналармен жұмысының заманауи
моделдерін ұсыну;
- Ата-аналармен жұмыстың тиімді формаларымен, педагогикалық тұрғыда
балалармен қарым-қатынастың жаңа құралдарымен таныстыру;
- Балаларына білім беруде ата-аналардың қажеттілігін зерттеу;
- Педагогикалық үрдіске ата-аналардың қызығушылықтарын арттыру.
Күтілетін нәтиже:
- Ата-ана белсенділігі, қызығушылығы байқалады;
- Өздеріне деген жауапкершілікті сезінеді, ынталанатын болады;
- Балабақша ұжымына деген сенімдік, құрметтеу белгілері жоғарылайды;
- Ата-аналардың педагогикалық білім деңгейі көтеріледі;
- Мектепке дейінгі ұйымның отбасымен жұмысының позициясы өзгереді;
- Балаларының алдында ата-ананың, ата-аналар алдында педагогтар беделі
көтеріледі.
.
Отбасы – әлеуметтік институт
Кемеңгерге де кеңес
керек.
Халық даналығы
Отбасы - адам тұрмысын ұйымдастырудың қайнар көзi, некеге немесе
қандас туысқандыққа негiзделген қоғамдық шағын топ. Қоғаммен, бүкiл
қоғамдық қатынастардың жүйесiмен тығыз байланыста болғанымен, отбасы –
қоғамдық өмiрмен салыстыра қарағанда адамдардың биологиялық жағынан ең
жақын, өз алдына дербес те сырлас тобы. Отбасы өмiрi материалдық және
рухани үрдiстермен сипатталады.
Отбасы – өмiрге адам әкелу, оның қажеттiлiгiн өтеу, өмiрге жан-жақты
даярлау, яғни әлеуметтендiру, сол сияқты тәрбиенiң барлық түрiне бағыт
берумен айналысатын әлеуметтiк институт.
Отбасы – адам баласының түп қазығы, алтын ұясы. Себебi: адам баласы
шыр етiп дүниеге келген күннен бастап, сол ортаның ыстық-суығына
бейiмделiп, ықпалына көнiп, осында ер жетедi. Кәмелеттiк жасқа толғаннан
кейiн де өзi отбасын құрып бөлек шықпайынша, туған ата-анасының қол
астында, қамқорлығында болмақ. Демек, отбасы – негiзгi қамқорлық мектебi.
Отбасын “дербес мектеп, әлеуметтiк институт” деп қарастыратын
болсақ, әке-шеше – сол орданың ұстаздары, ал, ата-әже – профессорлар
iспеттес. Белгiлi оқу орнында оқып диплом алған педагог-мамандардың да
ұрпақ тәрбиесi үшiн үнемi iзденiс үстiнде болатындығы, әдiстемелiк көмек
күтетiндiгi қажеттiлiк болса, ата-ананың да баласының алдында мiндеттерiн
түсiнуi, оның болашағы үшiн өз бiлiмiн көтеруi, арнайы мамандардың
кеңестерiне құлақ түруi де қажеттiлiк және уақыт талабы деп түсiнемiз.
Қалай десек те денсаулығы дұрыс, өмiрде бар ата-ананың өз ұрпағы
алдындағы мiндеттерi мен құқықтарын ешкiм бөлiп атқармақ емес. Отбасындағы
ата-анаға өздерi өмiрге әкелген баласы үшiн қаншалықты жауапкершiлiк
жүктелетiндiгi елiмiзде заң жүзiнде қарастырылған.
Балаға отбасы мүшелерінің сөзі, мінез-құлқы ғана емес, ондағы қоршаған
заттар да әсер етеді. Үйде кітап көп болса, отбасы иелерінің ұстағаны
қағаз, қалам, оқығаны кітап болса, баланың да көзі ашылып, көргенінің
қаншалықты әсерлі болатыны айтылып келеді. Баланың естігені оқу-ғылым жайлы
болса, әке-шешесінің сөзі де сол болса ондай баланың болашақта таңдап алар
жолы да соған сәйкес болмақ, әрине егер ата-анасы соған оны тарта білсе.
Зиялы отбасылар да әр түрлі, олардың тәрбиеге көзқарастары да түрліше
болары анық.
Отбасы қарым-қатынасының тәрбиелік ықпалын арттыратын тиімді құралдың
бірі, оның мүшелерінің мағлұмат алмасуы. Бұл отбасы мүшелерінің көрген-
білгені, басынан өткізгенін басқалармен бөлісуі. Сол арқылы олардың
арасында қарым-қатынас орнайды, өйткені, мағлұмат алмасу барысында бірін-
бірі тыңдайды, бірінің айтқанына екіншісі сұрақ қояды. Осыдан туындаған
қанағаттану, қуаныш, таңдану сезімдері жағымды әсер қалдыруымен құнды.
Отбасының тәрбиелік ықпалын арттырудың тағы бір жолы – бірлесіп
еңбектену. Мұнда бала еңбек қимыл-әрекеттеріне дағдыланумен бірге отбасына
тигізген септігі, қосқан үлесінен туындайтын өзіне, отбасының басқа
мүшелеріне болған ризашылық сезімінің, еңбекте орнайтын жағымды мәміленің
маңыздылығын баса көрсетеміз. Сонымен бірге, еңбектің өсіп келе жатқан жас
балғын дененің шыңдалып өнуіне, ой-санасының дамып қалыптасуына тигізетін
ықпалын үнемі ескерген жөн. Қазақстан Республикасының Конституциясының 27-
бабында “Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттiң қорғауында,
балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу – ата-ананың табиғи құқығы
әрi парызы, кәмелетке толған еңбекке қабiлеттi балалар еңбекке жарамсыз ата-
анасына қамқорлық жасауға мiндеттi” , - деп көрсетiлген.
Елiмiздiң қайта толықтырылып 2002 жылдың 1 шiлдесiнде берiлген “Неке
және отбасы туралы” Заңында “Отбасы - некеден, туыстықтан, бала асырап
алудан немесе балаларды тәрбиеге алудың өзге де нысандарынан туындайтын
мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге байланысты және
отбасы қатынастарын нығайту мен дамытуға жәрдемдесуге тиiстi адамдар тобы”,
- деп анықтама берiледi. Сондай-ақ, 9-тарауда “Бала құқықтары” 8-бап
төңiрегiнде заңдармен қамтамасыз етiлген. Ал, 10-тарауда “Ата-аналардың
құқықтары мен мiндеттерi” де 7- бап бойынша жүйеленiп, өзi өмiрге әкелген
баласының алдындағы мiндеттерi мен құқықтары заңда белгiленген. Онда ата-
аналардың өз балаларына қатысты құқықтары мен мiндеттерiнiң тең екендiгi,
балалары 18 жасқа, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалар некеге тұрғанда
барып тоқтатылатындығы айтылады. 62-бапта ата-аналардың балаларды тәрбиелеу
және оларға бiлiм беру жөнiндегi мiндетi көрсетiлген. Бала тәрбиелеушi ата-
аналар өздерiнiң қабiлеттерi мен қаржылық мүмкiндiктерiнiң шегiнде, оның
дене, психикалық, адамгершiлiк және рухани жағынан дамуына қажеттi өмiр
сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшiн негiзгi жауапкершiлiкте болатындығы
айтылған. Ата-аналардың басқа адамдарға қарағанда өз балаларын тәрбиелеуге,
олардың денсаулығына қамқорлық жасауға басым құқығы бар екендiгiн атап
көрсеткен.
Қазақстан Республикасының “Бiлiм туралы” Заңында да ата-аналардың өз
балаларына, қамқорлыққа алынған балаларға қамқор заңды өкiлдер-
қамқоршылардың алдындағы тәрбиелеу мен бiлiм беру жөнiндегi құқықтары мен
мiндеттерi айтылады. Ата-аналар және өзге де заңды өкiлдер:
1.Балаларға өмiр сүруi мен оқуы үшiн салауатты және қауiпсiз
жағдайлар жасауға, олардың интеллектуалдық және дене күшiн дамытуын,
адамгершiлiк жағынан қалыптасуын қамтамасыз етуге;
2. Бес (алты) жасында балалардың мектепке барар алдындағы
дайындығын қамтамасыз етуге, ал алты (жетi) жастан бастап жалпы бiлiм
беретiн мектепке беруге;
3.Бiлiм беру ұйымдарымен ынтымақтастық жасауға; балалардың оқу
орнына баруын қамтамасыз етуге мiндеттi (38-бап.)
Сол сияқты Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы 1959 жылдың 20
қарашасында 1386 (ХIҮ) қарарымен қабылданған “Бала құқықтары
Декларациясында”, 1989 жылдың 20 қарашасында қабылданып, 1990 жылдың 2
қыркүйегiнде күшiне енген “Бала құқықтары туралы Конвенцияда” бала өмiрi
мен денсаулығы, бiлiм алуы мен тәрбиесi жан-жақты қаралған.
Отбасында ата-ана арқылы берiлетiн тәрбиенiң басты мақсаты – баланың
жасын, жеке ерекшелiгiн, психикалық процестерiн ескере отырып, өз тегiн
жалғастыратын лайықты ұрпақ тәрбиелеу. Бұл мәреге жету үшiн отбасындағы
тәрбие мынадай мiндеттердi шешуi керек:
- Баланың тағдырына, физиологиялық өсiп-жетiлуiне, денсаулығына жағдай
және қамқорлық жасау;
- Бала тәрбиесіндегі барлық ұстанымдар мен тәрбие әдістерін, талап-
тілектерді балаға деген махаббатты сезіндіруге лайықтап, реттеу;
- Балаларының өзіндік бағасымен санаса отырып, қоғамның толыққанды мүшесi
болуға даярлау;
- Еңбексүйгiштiкке баулу, баланы күнделiктi үй шаруашылығындағы еңбекке
дағдыландыру;
- Отбасы мүшелерiнiң өзара дұрыс қарым-қатынасын, тiл тауып түсiнiсуiн,
бiрiн-бiрi тыңдап, ата-ананы, жасы үлкендердi сыйлап, құрмет тұтуға
үйрету;
- Өзiн-өзi тәрбиелеуге, дербестiкке, шығармашылыққа баулу;
- Отбасында баланың әлеуметтiк рөлiн бiлуге мiндеттеу;
- Баланы өз тегiн жалғастыратын сабақтастыққа, болашақ жұбайлық өмiрге
тәрбиелеу.
Осы аталған мiндеттердi қазақ отбасында қалай жүзеге асырудың жүйесін
жасауда бірізділік болмағанымен, ғалымдарымыз өздерінің зерттеу нысанасы
тұрғысында қарастырып келеді. Әрине, қазақ отбасындағы өзіндік ұлттық
тәрбиесінің ерекшелігі, ұстанатын қағидалары, сүйенетін тағылымдары бар.
Халқымыздың этнопедагогикасының әдіснамалық негізін салушы педагогика
ғылымдарының докторы, профессор К.Ж.Қожахметованың “Мектептiң ұлттық тәрбие
жүйесi” атты оқу құралында көрсетiлген ережелермен келiсе отырып,
төмендегiше толықтырылған отбасы ережесi:
1. Балаға жақсы ат қою;
2. Баланың тiлiн-ойын дамыту;
3. Денсаулықты сақтауға көңiл бөлу;
4. Отбасында балаға қатысты мерекелердi қалдырмай тойлау;
5. Отбасылық құндылықтарды бағалауға тәрбиелеу;
6. Баланың жынысына қарай тәрбие беру;
7. Бiлiм алуына мүмкiндiк жасау;
8. Жауапкершілік қалыптастыру;
9. Дүниетанымын қалыптастыруға үйрету;
10. Қабiлетiн шыңдап, дарындылығын дамыту;
11. Баламен оңаша қалуды естен шығармау;
12. Келеңсiздiктi балаларға естiртпеу;
13. Басқаларды үлгi ету;
14. Туысқандық сыйластықты ұғындыру:
15. Көршiмен тату болуға үйрету;
16. Баланың киiмiне мән беру;
17. Айтқанды тыңдауға, бағыну заңына үйрету;
18. Үй шаруасының барлық түрiне баулу;
19. Қонақ күту, қонаққа бару;
20. Ата-бабадан келе жатқан салт-дәстүрдi отбасында қалыптастыру;
21. Мамандық алуына көмектесу;
22. Жұбайлық өмiрге даярлау;
23. Отбасында әлеуметтiк рөл белгiлеу;
24. Қоғамда белсендi өмiр сүруiн үйрету;
25. Ұлттық ұғымдарға сүйiспеншiлiктi үйрету.
Аталған ережелердiң мазмұнына үңiлер болсақ, әр қағида тәлiмдiк мән-
мағынаға ие, педагогикалық талаптарға жауап бере алады. Ата-аналар
тарапынан толықтырулар енуi де мүмкiн. Әр отбасының өзiндiк ұстанған
ұстанымдары мен қағидалары болары сөзсiз. Бiздiң мақсат: педагогикалық
бағыт-бағдар беру, әдiстемелiк тұрғыдағы жәрдемнiң ыңғайына жол көрсету.
Балаға жақсы ат қою. Балаға iзгi оймен, таза ниетпен жақсы есiм
берген дұрыс. Бала өскенде өз атынан ұялмайтындай болуы шарт. Кiсiнiң
есiмiнiң тағдырына да ықпалы бар деген пiкiрлер бар. Мазмұнды да мағыналы
есiм оның ата-анасына да сыйластық туғызады.
Баланың тiлiн-ойын дамыту. Ғалымдар бала iште жатқаннан бастап
онымен сөйлесу керектiгiн, анасы арқылы ой-өрiсiн дамытудың алғашқы
сабақтары берiлу керектiгiн айтады. Бесiктегi жас сәбидi бесiк жыры
әуенiмен тербетiп, ата-ана махаббаты халықтық саз арқылы бала бойына
сiңгенi жөн. Тiлi шыққаннан бастап, таза, дұрыс сөйлетуге талаптандыру
керек. Баланың бұзып сөйлегенiн жөндеп, жаман сөзiн тыйып отырған дұрыс.
Тiлiн, өй-өрiсiн жетiлдiру үшiн санамақ, жаңылтпаш, жұмбақтар айтқызып,
тақпақтар жаттату, ертегi, әңгiмелер айтып беру қажет.
Денсаулықты сақтауға көңiл бөлу. Денсаулықтың қадiрiне жете
түсiнудi әке мен шеше баланың жас кезiнен баулу керек. Үстi басын таза
ұстау, үй тазалығы, баланың барлық медициналық алдын ала ектiру кезiн
сақтай отырып, жыл мезгiлдерiне сай киiну, уақтылы дұрыс тамақтану, тән-
тұрпатының жас ерекшелiгiне сай өзгерiстерден өтуiне бақылау жасайды.
Балаларға тән аурулар мен жұқпалы аурулар кезiнде мәлiметтер берiп, сақтану
мен емдеудi жолға қою керек.
Отбасында балаға қатысты мерекелердi қалдырмай тойлау. Үйде балаға
қатысты мерекелер тойланғаны жөн. Сол арқылы бала өзiне деген махаббатты
сезiнiп өседi. Бесiкке салу, тұсау кесу, сүндетке отырғызу, құлақ тестiру,
тiлашар секiлдi тойлар тойланып, балаға сыйлықтар ұсыну, бата беру
рәсiмдерi өткенi дұрыс. Өз туған күнiнде бала ерекше ықыласқа ие болып,
жақсы тiлектер естiгенi жақсы.
Отбасылық құндылықтарды бағалауға тәрбиелеу. Әрбiр отбасында әулеттен
келе жатқан қалыптасқан дәстүр, өз заңдары бар. Ата-бабадан мирас болған
мұралар, көненiң көзi – тұрмыс заттары жанұя құндылығы екенi даусыз. Ата
мен әженiң өсиетi де құндылық көзiн байыта түседi. Отбасында ата мен әженi
дәрiптеу, құрметтеп-сыйлау, әке-шешенiң ақылын тыңдау, сондай-ақ, ана тiлiн
құндылық деңгейге көтеру де баланың құндылық ұғымдарға танымын кеңейтедi.
Баланың жынысына қарай тәрбие беру. Отбасында қыз бала тәрбиесi –
ананың, ер баланың тәрбиесi – әкенiң мойнында болмақ. Әрине, анасына жақын
ұлдар, әкесiне тән қыздар да бар. Әйтсе де, еркелету бiр басқа да жанына
үңiлiп, физиологиялық дамуы барысында ақыл-кеңес берудiң орны бiр басқа. Ер
баланы сүндеттеуден бастап, жақсы жар табуына дейiнгi ата-ана тарапынан
берiлер тәрбие, қыз балаға шашын жинап, сырға тағып бойжеткен атануына,
дұрыс күйеу таңдауына бағыт беру – өте жауапты мiндет.
Бiлiм алуына мүмкiндiк жасау. Баланың бiлiм алуы – ата-ананың басты
парызы. Сондықтан оны балабақша тәрбиесiне берiп, мектепте бiлiм алуын
ойластыруы қажет. Ата-ананың баланы өзi қалаған мектепте оқытуға құқығы
бар. Баласының қабiлетi мен қызығушылығына сай, спорт немесе саз,
көркемсурет мектептерiнде қосымша бiлiм әперiп, мектептегi немесе басқа
жерлердегi түрлi үйiрмелерге қатыстырғаны жақсы. Баланың бiлiм алуына
керектi құрал-жабдықтарының түгел болуын ата-ана қадағалап отырады.
Жауапкершілік қалыптастыру. Балалардың жауапкерші-лігін қалыптастыру
отбасындағы қарапайым тұрмыстық жұмыстарды меңгеруімен қатар, оның
нәтижесіне де мән беру. Кез келген іс-әрекет пен сөйлеген сөзінің де
басқалар алдында санасардай есебі бар екендігін ұғындыру. Балалардың
отбасында тындырған істерін мадақтап, ескертіп, көзқарас білдіріп отырған
жөн. Уақтылы өз ісінің бағасын алып көрмеген бала жеке жауапкершілік алуға
қорқақтайды. Ерте сынауға түсу, өте жоғары талап қою немесе сенімсіздік
таныту жауапкершілікті қалыптастырмайды, керісінше жауапкершіліктен қашуға
әкеп соғады.
Дүниетанымын қалыптастыруға үйрету. Баланың мектепте алған бiлiмiн үйде
бекiтiп отыру өте маңызды. Сондықтан бала бiлiмiнiң өмiрмен
байланыстылығын, қоршаған ортаға, өмiрге көзқарасын дұрыс бағыттап,
нақтылап отырған жөн. Жақсы мен жаман, адал мен харам тұрғысында көзқарас
қалыптастыруға баули бiлу басты парыз. Өзiнiң адам ретiндегi рөлiн
сезiнуден бастап, отбасындағы, ортадағы, қоғамдағы орнын бiлуге үйрету –
өзiн тануға, адамзатқа тән қасиеттердi бағалату арқылы дүниенi тануға
баулыған дұрыс.
Қабiлеттi шыңдап, дарындылығын дамыту. Баланың қабiлетсiзi болмайды,
оны дамыту керек. Ол үшiн ұрпағының генетикалық мүмкiндiктерiнен бастап,
елiктеушiлiк қасиеттерiне де аса аңғарымпаздық керек. Бала қабiлетi дөп
басып анықталып, шыңдалса – бұл баланың бiр бақыты. Ата-ана өз баласының
мүмкiндiктерiн ашу үшiн үйiрмелер мен мектептерге қатыстырумен шектелмей өз
отбасында баласының жетiстiктерiн дәрiптеп отыруы керек. Үйде көрмелер
ұйымдастырып, келген қонақтарға өнер көрсету де ынталандырудың қарапайым
жолы. Ерекше қабiлеттi, дарынды баланы дамытуды тек отбасы ғана емес, қоғам
болып қолға алу қажет.
Баламен оңаша қалуды естен шығармау. Баланың ата-ана мейiрiмiн,
махаббатын оңашада сезiнгенi жақсы. Ата-ананың баламен оңашада сырласуы,
ой бөлiсуi, ақылдасуы жақсы нәтижелер бередi. Баланың мiнiн жұрт көзiнше
айтып, келеке ету немесе ұят iстерiне бала көзiнше көпшiлiктен көмек сұрау
баланы жасық, ынжық етедi. Кей бала ата-ананың бұл мiнезiн кешiре алмай,
ата-анасынан гөрi, басқа ортадан өзiне орын iздейдi. Балаға ата-анасынан
асқан жанашыр жоқ екенiн, iспен дәлелдеген дұрыс.
Келеңсiздiктi балаларға естiртпеу. Отбасында ерлi-зайыптылар немесе
келген қонақтар арасында түсiнiспестiктер туып, арты келеңсiз жағдайға
ұласар болса, балалар көзiнен тыс болғаны жақсы. Балалардың жаны
жараланатын, әке-шешесi немесе аға-апасының беделi түсердей мәселеде
жанұядағы өзге балаларды қатыстырмаған дұрыс. Қарғыс, боқтық, былапыт
сөздердi ата-анасының аузынан естiмеу – баланы марқайтады.
Басқаларды үлгi ету. Балаға басқаларды үлгi ету – тамаша тәрбие
құралы. Жақсы адамдардың жағымды мiнездерi, еңбекқорлығы, ерлiгi, адалдығы,
имандылығы туралы отбасында әңгiме айтқан жақсы. Iшiнара баланы да әңгiмеге
тартып, оның бағалау мүмкiндiгiн бiлген дұрыс. Дүниедегi атақты адамдар,
ұлттың дара тұлғалары, танитын жандар тiптi баланың өз достарын да үлгi
етуге болады. Бiрақ, бiр ескертетiн нәрсе: балаға ұрсып отырып, кемiте
отырып, басқаны үлгi ету – баланың қызығушылығын емес, наразылығын, iшкi
қарсылығын тудырады.
Туысқандық сыйластықты ұғындыру. Балаларға жақын жекжат, ағайын-
туыстарды таныстырып отыру керек. Адамның үш жұрты болатындығын оларды
сыйлау, құрметтеу қажеттiгiн түсiндiрген жөн. Әулеттiң толық мүшелерiнiң,
ата-әже мен әке-шешенiң тату-тәттiлiгi балаға үлгi-өнеге болмақ. Балаға
кiндiк шешесiн танытып, оның отбасымен туысқандық қарым-қатынаста болған
жөн. Оларға бiрге барып сәлем берiп тұру, жағдайын бiлу, құттықтау, жиын-
тойда араласу арқылы баланың туысқандық сезiмiн қалыптастыруға болады.
Көршiмен тату болуға үйрету. Балаға көршiнi сыйлауға үйрету арқылы,
көптеген жақсы қасиеттердi бойына сiңiруге болады. Керек кезде қол ұшын
берiп көмектесу, өзiңе қажет кезде жәрдем сұрау, алыстағы ағайын-туыстың
орнын толтырып жататынын түсiндiру қажет. Кейбiр нәрселердi оңаша
ескертсеңiз де көршiңiздi балалардың көзiнше кiнәлап, айыптамау керек.
Көршiмен сәлемдесiп, қол ұшын берiп жүруiне мән берiңiз.
Баланың киiмiне мән беру. Баланың киiмiне мән беру – өзiне мән беру.
“Бала жеңiне қарап өседi” дегендейiн, баланың мiнез-құлқы, өзiн бағалауы,
өзiн ұстауы т.б. қасиеттерiнiң қалыптасуына киiм киiсiнiң көп қатысы бар.
Таза да ықшам қоғамдық талапқа сай киiнiп жүрген бала – қоғамдық орындарда
өзiн еркiн ұстай алады. Үнемi өз ыңғайына сай киiнiп жүрген бала, өз
ортасында еркiн болғанымен, қоғамдық ресми орындарда ыңғайсыздана жүредi.
Сондықтан мектепке киетiн киiмдерiне, ойынға, қыдырған кездегi киiнетiн
киiмдерiне немқұрайлы қарамай, ерте жастан қалыптастырған дұрыс.
Айтқанды тыңдауға, бағыну заңына үйрету. Тәрбиенiң қатаң тәртiп аясында
болмай еркiн берiлгенi дұрыс. Дегенмен, бала отбасы талабына бағынғаны
жақсы. Ата-ананың айтқанын, балалардың кiшiлерiне үлкендерiнiң айтқанын
тыңдауға тиiстi екенiн ұғындыру қажет. Әрине, сыйластық арқылы өрiстетуге
күш салу керек.
Үй шаруасының барлық түрiне баулу. Балаларды ұл-қыз деп бөлмей, үй
шаруасына үйрету керек. Бұл болашақ өмiрiне қажет екенiн, үй шаруасын
келiстiрген адамның отбасында бағасы болатынын, өмiр сүрудiң қиындыққа
түспейтiнiн балаға қызықтыра үлгi ету керек. Бiлмегеннен бiлгеннiң жақсы
екендiгiн, ер баланың да тамақ iстей алуы, түйме қадай бiлуi ештеңеге
кедергi келтiрмейтiнiн бiлгенi дұрыс.
Қонақ күту, қонаққа бару. Қонаққа бару, қонақ күтуге дайындалу да
отбасына үлкен сын. Сондықтан қонаққа барғанда баланы ертiп баратындай
мүмкiндiк болса, баланы қонақта бола бiлуге үйреткен жөн. Амандасу,
құттықтау, дастарқан басында отыра бiлу, орын ұсыну, тiлек айта бiлу сияқты
мiндеттердi атқаруы тиiс. Ал, өз үйiнде қонақ күткенде, үйдi қағып-сiлку,
жуып-шаю жұмыстарын атқарысу, ыдыс-аяқ тазалап, дастарқан әзiрлеу, ас
дайындауға көмектесу, ер балалар мал сойысып, ет мүшелеу, су әкелу сияқты
сырт жұмыстарына қолғабыс жасауы керек.
Ата-бабадан келе жатқан салт-дәстүрдi отбасында қалыптас-тыру. Ата-ана
баланы халықтық салт-дәстүрлердiң отбасында сақталуына жол берiп, дәрiптеп
отырғаны жөн. Отбасылық қуаныштарда, ағайын-туыспен араласқанда, құда-
жекжат шақырысқанда, ұлттық және дiни мерекелердi тойлағанда жол-жоралғы,
әдет-ғұрып, салт-дәстүрдiң орындалуына маңыз бергенi жақсы. Баланың ұлттық
құндылығымыз мен мәдениетiмiзге құрмет қалыптастырудың бiрден-бiр жолы.
Мамандық алуына көмектесу. Баланың қабiлетiне сай, бiлiмi мен
мүмкiндiгiне орай мамандық таңдалады. Көп жағдайда балалар қандай мамандық
ұнайтынын бiле бермейдi. Сондықтан отбасы, әулет, қоғам талабына сай да
баланың мамандық таңдауына бағыт-бағдар беруге болады. Осылай ету маңызды
екен деп, баланың мүлде қарсы екенiне қарамай, күштеп қаламаған мамандықты
игерту – бақытсыз етумен пара-пар. Бұл мәселе ата-анаға үлкен жауапкершiлiк
жүктейдi. Сол үшiн де баламен етене жақын болып, оның қолынан не
келетiндiгiне, қандай iспен шұғылданған ұнайтындығына көңiл бөлген дұрыс.
Жұбайлық өмiрге даярлау. Баланы болашақ отбасылық өмiрге даярлау – ата-
ананың басты парызы, ұрпақтар сабақтастығының көрiнiсi. Бала жынысына сай
тәрбие алып, отбасылық өмiрдiң қыры мен сырын өз әке-шешесiнен ұққаны
дұрыс. Ұлды – күйеу бала, қызды – келiн қағидаларын бiлуге үйрету қажет.
Қыз баланың болашақта басқа үйдiң заңына бағынып, сол шаңырақтың ұрпағын
көбейтетiндiгiн сезiндiру. Ұлдың ұрпақ жалғастырушы, шаңырақ иесi
екендiгiне тәрбиелеу маңызды.
Отбасында әлеуметтiк рөл белгiлеу. Әке мен шеше отбасының мәселелерiнде
өздерi үлгi болуы тиiс. Отбасы мүддесi үшiн ортақ атқарар қызметтi бөлiп
көтеруi, баланың да үйде белгiлi шаруаны игеретiндей мүмкiндiгiне қарап рөл
белгiленуi керек. Отбасы бюджетiн бөлуде ер баланың да, қыз баланың да
пiкiрiн бағалай отырып, санасқан жөн. Сонда бала отбасы проблемасына қанық,
ата-анаға жанашыр болады, болашақ өз өмiрiн жоспарлауға дайын.
Қоғамда белсендi өмiр сүруге үйрету. Баланың сынып iшiндегi қоғамдық
қызметтi атқаруынан бастап, мектепiшiлiк, мектептен тыс түрлi клубтар мен
орталықтарға қатысып, өзiнiң белсендiлiгiн шыңдай бiлуi. Ата-ана соған
жағдай жасап, бағыт-бағдар берiп, өзiндiк танымына, сенiмiне жол көрсетiп,
көзқарасын қалыптастыру, нығайту керек. Қоғамда мазмұнды өмiр сүру,
уақыттың қадiрiне жетуге мән берген дұрыс.
Ұлттық ұғымдарға сүйiспеншiлiктi үйрету. Ата-ана баласына өз Отбасын
қадiр тұтудан бастап, Туған-туыс, Ел-жұрт, Халық, Ұлт, Туған жер, Отан,
Қазақстан, Мемлекеттiк ту, Әнұран, Елтаңба т.с.с. дейiнгi ұғымдарды терең
түсiнiп, құрметпен қарауға үнемi насихаттап отыру. Сондай-ақ, дiни
ұғымдарға да түсiнiк берiп, имандылық негiздерiн беру шарт. Тiл, Дiл, Дiн
тұлғаны тiрейтiн үштаған-тұғыр екендiгiн ұғындыру маңызды.
Осындай ережелер мөр басылып, үйде iлiнiп тұрмаса да әке мен шешенiң
ортақ талқысынан өтiп, отбасылық бала тәрбиесiнде қолданар басты қағидалары
болып қалмақ. Отбасы иелерi талапты тек балаға қоюмен шектелсе, тәрбие iсi
жемiстi бола алмайды. Ана-ананың жауапкершiлiгi бәрiнен биiк болмақ.
Сондықтан ата-ана басты талапты өздерiне қойғандары жөн. Баланың бiлiм мен
тәрбие алуына, қоғамнан өз орнын табуына жағдай жасауы үшiн әрбiр ата-ана
педагогикалық әдiс-тәсiлдерге сүйенгенi дұрыс.
Ережелердi iске асырудағы әдiс-тәсiлдер:
Отбасымен балабақшадағы сабақтастықты арттыруда ата-аналармен жүргізілетін
жұмыс формалары
Мектепке дейінгі ұйымдардың басты мақсаты – отбасында баланы
тәрбиелеуге кәсіптік көмек беру, оны ауыстырмай, тәрбиелік функцияларын
жүзеге асыруды толықтыру және қамтамасыз ету арқылы жүргізу. Бұл:
- баланың қызығушылығы мен қажеттілігін дамыту;
-бала тәрбиесіндегі тұрақты өзгеретін жағдайларда ата-аналар арасындағы
міндеттер мен жауапкершіліктерді бөлу;
-отбасындағы әртүрлі ұрпақ арасындағы қарым-қатынастың ашықтығына
қолдау көрсету;
- отбасы өмірінің бейнесін жасау, отбасылық дәстүрлерді формалау;
-баланың жекелігін қабылдау және түсіну, балаға бірден-бір жеке тұлға
ретінде сену және сыйлау.
Жоғарыда айтылған отбасылық қатынастарды жүзеге асыру үшін келесі
тәрбиелік міндеттерді орындау бойынша жұмыстар жүргізілу қажет:
- біріншіден, баланы және ата-ананы сыйлауға тәрбиелеу;
- екіншіден, ата-аналармен олардың отбасылық шағын ортасын зерттеу үшін
біріге әрекет жасау.
Одан кейін отбасының ортақ мәдениетін көтеруге және ата-аналардың
психологиялық – педагогикалық құзырлығына ықпал ету, оларға балалармен
жұмыстың дағдыларын қалыптастыруда теориялық және практикалық көмек
көрсету, отбасына жеке-дифференциалды тәсіл нәтижесінде ата-аналармен
жұмыста әріптестіктің әртүрлі формалары мен біріккен шығармашылығын
қолдану.
Мектепке дейінгі ұйым мен отбасы арасында сенімді қарым-қатынас құру
үшін педагогтың бала отбасына үнемі зерттеу жүргізгені жөн. Бұл үшін ата-
аналар жасындағы айырмашылықты, олардың білімін, ортақ мәдени деңгейлерін,
сондай-ақ, ата-аналардың жеке ерекшеліктерін, олардың тәрбиеге
көзқарастарын, отбасылық қатынастардың мінездемесін, т.б. білу қажет.
Сонымен бірге, балабақшаның отбасына үнемі ашық, яғни олар қалаған
кезінде өздерінің мәселелерін талқылауға, консультация мен көмек алатындай
болғаны жөн.
Педагогтың жұмысы ата-анамен және балалармен жұмысқа үйлестірілген
болуы міндетті.
Мектепке дейінгі ұйым педагогы ата-аналармен сенімді шағын орта құру
үшін олармен жұмыс мазмұны мен формаларын ойластыруы міндетті. Мысалы,
олардың қажеттілігі зерттеу және алынған мәліметтерді келешек жұмыста
қолдану мақсатында экспресс-сұрақ жүргізу.
Тәрбиешілер мен ата-аналар арасында іскер әріптестік үшін жағымды қарым-
қатынас орнағаны жөн. Педагог ата-аналармен жұмыста олар қызыға қатыса
алатын, бала бейнесінің жағымдылығын қалыптастыратын жұмыстар өткізуі
қажет.
Ата-аналарда баланың жағымды бейнесін формалау үшін отбасында
айтылмайтын, ата-анасы күтпеген, олар үшін қызықты ақпаратты хабарлайды.
Бұл баланың құрбыларымен тіл табысудағы ерекшелігі, оның еңбекке деген
қатынасы, іс-әрекеттерінің жетістіктері болуы мүмкін.
Педагогты бала тәрбиесіндегі отбасы мәселелерімен таныстыру өте
маңызды. Бұл кезеңде тәрбиешілер ата-аналармен диалог жүргізеді, отбасымен
сөйлескенде тек жағымды жақтарын емес, бала қылығындағы қиыншылықтар,
кедергілер туралы да айтады.
Ата-аналармен біріккен зерттеулерде қызметтің нақты түрлері
жоспарланады және әріптестік формалары таңдалады.
Ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың төмендегі түрлері енгізіледі:
- нұсқаулық-педагогикалық (лекциялар, семинарлар);
- ұйымдастырушылық-әдістемелік (ойындық және имитациялық ойындар,
сабақтар);
- психологиялық – медициналық (лекциялар, семинарлар, тренингтер);
- практикалық дағдыларды жетілдіру (практикалық сабақтар, тәжірибе
алмасу, үйірмелер, клубтар).
Мектепке дейінгі ұйымдарда білім беру үрдісін жоспарлауға ата-аналарды
қосуды келесі бағыттармен жүзеге асыруға болады:
- білім беру жағдайларына ата-аналардың қажеттілігін, қызығушылығын
зерттеу;
- әлеуметтік тапсырысты әзірлеуге ата-аналарды тарту: мектепке
дейінгі ұйым миссиясын анықтау, білім беру мазмұнын таңдау (білім
беру бағдарламалары, технология, балаларды тәрбиелеу мен оқыту
әдістемесі); түлек моделін құру;
- жоспарды әзірлеудің барлық деңгейіне ата-аналарды тарту: мектепке
дейінгі ұйымның даму бағдарламасы, жылдық және оқу жоспарлары,
баланың жеке даму картасы, тәрбиешілермен біріккен жоспарлар.
Ата-аналармен жұмыс формалары:
Форма – (латын сөзі forma) – құрал, бірнәрсенің құрылымы, ұйымдас-тыру
жүйесі.
Бүгінгі күні ата-аналар педагогикалық білімін ағартудың дәстүрлі емес,
жаңашыл деп саналатын әртүрлі әдістері мен формалары қолданылып келеді:
- көрнекі насихаттау;
- оn-line бақылау;
- отбасына қатынау;
- консультациялық пункттер;
- ата-аналар жиналысы;
- әңгімелесу мен консультациялар;
- ата-аналар конференциялары;
- ауызша журналдар;
- сауалнама жүргізу;
- ашық есіктер күні;
- дөңгелек үстелдер;
- клубтар ұйымдастыру;
-біріккен бос уақыттар;
- іскер ойындар ұйымдастыру және т.б.
Мектепке дейінгі ұйымның ата-аналармен жұмыс қабылдауы әртүрлі: жанды
сөз, тәрбие жұмыстарын көрсету, ата-аналар үлгісі және т.б. Ата-аналармен
жұмыстың барлық түрлері ұжымдық, жекелік және көрнекі-ақпараттық болып
бөлінеді.
Ата-аналармен ұжымдық жұмыс түріне өздеріңізге таныс белгілі іс-шаралар
жатады.
Біріншіден, бұл - ата-аналармен жұмыстың тиімді формасы болып табылатын
ата-аналар жиналысы. Ата-аналар жиналысында топтың тіршілік әрекетінің
мәселелері талқыланады. Ата-аналар жиналысына дайындық кезінде келесі
ережелерді ұстану қажет:
- жиналыс мақсатқа бағытталған болуы;
- ата-аналардың өтініші мен қызығушылығына жауап беру;
- нақты белгіленген тәжірибелік мінездеменің болуы;
- диалог түрінде өткізілуі;
-жиналыста бала кемшілігін және бала тәрбиесіндегі ата-аналардың
қателіктерін жарияламау керек.
Ата-аналармен жұмыстың дәстүрлі емес,тиімді формаларының бірі - шағын
жиналыс. Қызықты отбасы анықталып, оның тәрбиелеу тәжірибесі зерттеледі.
Одан кейін шағын жиналысқа екі-үш отбасы шақырылады, онда отбасы
тәрбиесіндегі позицияларымен, отбасының дәстүрлі тәрбиесі туралы бөліседі.
Ата-аналармен жұмысты келесі кезеңдерге сүйене отырып, құруға болады:
- Ата-аналармен жұмыс мазмұны мен формаларын ойластыру. Олар-дың
қажеттілігі зерттеу мақсатында экспресс-сұрақ жүргізу және алынған
мәліметтерді келешек жұмыста қолдану.
- Тәрбиешілер мен ата-аналар арасында болашақтағы іскер әріптестік үшін
жағымды қарым-қатынас орнату. Ата-аналарға олар қызыға қатыса алатын, бала
бейнесінің жағымдылығын қалыптастыратын жұмыстар өткізу.
- Ата-аналарда баланың жағымды бейнесін формалау үшін отбасында
айтылмайтын, ата-анасы күтпеген, олар үшін қызықты ақпаратты хабарлау. Бұл
баланың құрбыларымен тіл табысудағы ерекшелігі, оның еңбекке деген
қатынасы, іс-әрекеттерінің жетістіктері болуы мүмкін.
- Педагогты бала тәрбиесіндегі отбасы мәселелерімен таныстыру. Бұл
кезеңде тәрбиешілер ата-аналармен диалог жүргізеді, отбасымен сөйлескенде
тек жағымды жақтарын емес, бала қылығындағы қиыншылықтар, кедергілер туралы
да айтады.
- Баланың жеке тұлғасын ересектермен бірге формалау және зерттеу. Ата-
аналармен біріккен мұндай зерттеулерде жұмыстың нақты мазмұны жоспарланады
және әріптестік формасы таңдалады.
Ата-аналармен жұмыста педагогикалық консилиумдарды қолдану керек.
Консилиум құрамына меңгеруші, негізгі қызмет бойынша меңгерішінің
орынбасары, тәрбиеші, педагог-психолог, мұғалім-логопед, бас медбике, ата-
аналар комитетінің мүшелері. Консилиумда отбасының тәрбиелік потенциалы,
оның материалдық жағдайы және отбасындағы бала статусы талқыланады.
Консилиум жұмысының қорытындысы бала тәрбиесінде ата-аналарға көмек
мөлшерін анықтау, ата-аналар әрекетінің жеке коррекциясына қарай
бағдарламалар әзірлеу болуы мүмкін.
Бүгінгі күні зерттеу – жобалық, рөлдік, имитациялық және іскер ойындар
сияқты ата-аналармен жұмыс формаларына көп мән берілуде. Бұл ойындар
үрдісінде белгілі бір білімді меңгеріп қана қоймайды, әрекеттің, қатынастың
жаңа моделдерін құрастырады. Талқылау үрдісінде ойынға қатысушылар
мамандардың көмегімен жағдайларды бар жағынан сараптауға және тиімді шешім
қабылдауға тырысады.
Ата-аналардың педагогикалық мәдениетін арттыратын формалардың бірі –
ата-аналар конференциясы. Бұл форманың бағалылығы, мұнда ата-аналармен
бірге қоғамдастық та қатысады. Конференцияға педагогтар, аудандық білім
бөлімінің қызметкерлері, медициналық қызмет өкілдері, бастауыш сынып
мұғалімдері, педагог-психолог және т.б. қатыса алады.
Ата-аналармен жұмыстың бір формасы - тренингтер. Тренингтік ойын
жаттығулары мен тапсырмалары баламен іс-әрекеттің әртүрлі тәсілдеріне баға
беруге, жағымсыз формаларды конструкциялыққа ауыстыруға көмектеседі. Ойын
тренингіне тартылған ата-ана баламен сөйлесуді бастайды, жаңа шындыққа
жетеді.
Заманауи кезеңдегі тағы бір қызықты формалардың бірі – әртүрлі
конкурстарды – сұрақтар мен жауаптар кештерін өткізу болып табылады. Бұл
форма өзінің педагогикалық білімін нақтылауға, оларды практикада қолдануға,
жаңалықты білуге, бір-бірімен білімін толықтыруға, бала дамуындағы кейбір
мәселелерді талқылауға мүмкіндік береді.
Ата-аналармен жұмыста олардың қажеттілігі бойынша жұмыстанатын әртүрлі
кафедралары бар Ата-аналар университеті сияқты форманы да қолдануға
болады:
- Жас аналар кафедрасы (Ана болу – менің жаңа мамандығым).
-Тәлімгерлер кафедрасы (Әке мен ана–алғашқы және басты ұстаздар).
- Отбасылық дәстүрлер кафедрасы (Аталар мен әжелер – отбасылық
дәстүрлер қорғаушысы).
Ата-аналар университетінің жұмысы өнімді болуы үшін мектепке дейінгі
ұйым ата-аналармен қызметін әртүрлі деңгейде ұйымдастыруына болады: жалпы
балабақшалық, топаралық, жеке-отбасылық.
Ата-аналармен жұмыстың маңызды сәті – үй педкеңестері, лекциялар,
ауызша журналдар, ашық есік күндері, әкелер, әжелер, аталар клубы,
практикумдар және т.б. болуы қажет.
Отбасы мен балабақша өзара іс-әрекетінің басты формаларының бірі әрбір
ата-анамен жеке жұмыс болып табылады. Бұл форманың артықшылығы, отбасын
зерттеу, ата-аналармен сұхбат (әрқайсысымен жеке-жеке), ата-аналардың
балалармен топта, үйдегі әңгімелесуін бақылау арқылы педагогтардың баламен
біріккен іс-әрекеттің нақты жолдарын белгілеуінде.
Тәрбиешінің ата-аналармен сұхбаты – педагогтың отбасымен байланысының
қолжетімді формасы. Сұхбат келесі талаптарды қамтуы қажет:
- нақты және мазмұнды болуы;
- баланы тәрбиелеу мен оқыту сұрақтары бойынша ата-аналарға жаңа білім
беру;
- педагогикалық мәселелерге қызығушылығын ояту;
- бала тәрбиесіне жауапкершілік сезімін арттыру.
Жеке жұмыста тоқтай кетер бөлімнің бірі – отбасына қатынау. Басты
мақсат – баламен және оның жақындарымен өзі қалыптасқан ортада танысу.
Баламен ойында, оның жақындарымен сұхбатта сәби туралы көптеген қажетті
ақпарат алуға болады. Қатынау ата-анаға да көп пайда әкеледі: олар
тәрбиешінің баламен қалай әңгімелесетінін біледі, педагогқа баламен үйде
еркін сөйлесуіне мүмкіндік береді. Педагог үйге сапарды ұйымдастыра отырып,
отбасына барғанда өзін сыпайы, әдепті ұстауы керек, отбасымен сұхбатты бала
кемшілігінен бастамау және ата-аналарға бала тәрбиесі туралы көп сұрақтар
қойылмау қажет. Өзіңізге отбасына сапарлар ұйымдастыру бойынша жаднама
әзірлеңіз және оны орындауға тырысыңыз.
Ата-аналармен дифференциалдық жұмыстың бір формасы консультациялар
болып табылады. Консультациялар сұхбатқа ұқсайды. Айырмашылығы, әңгімелесу
– бұл тәрбиеші мен ата-ана диалогы, ал консультация жүргізе және ата-ана
сұрағына жауап бере отырып, педагог кәсіптік көмек беруге тырысады.
Ата-анамен жұмыста жеке блокноттарды да қолдануға болады. Мұнда
тәрбиеші қызметтің әр түрінен баланың табыстарын жазып отырады, ата-аналар
блокнотқа бала тәрбиесіндегі қызықтырған сәттерін белгілейді.
Ақпараттық насихаттаудың мысалы - ата-аналар бұрышы. Ата-аналар
бұрышының материалдарын мазмұны бойынша екі бөлімге бөледі:
- Ақпараттық сипаттағы материалдар (ата-аналарға арналған ереже, күн
тәртібі, әртүрлі сипаттағы хабарландырулар)
- Балабақша мен отбасында бала тәрбиесі сұрақтарын жариялайтын
материалдар.
Онда баланы дамыту мен тәрбиелеу бойынша ағымдағы жұмыс көрінеді. Ата-
аналар балаларының бөлмесін немесе бұрышын қалай жабдықтауды көрнекі түрде
көре алады, сұрақтарына жауап алып, жақын арада қандай консультациялар
болатындығы туралы біле алады.
Ата-аналармен жұмыстың тиімді формасы әртүрлі көрмелер болып табылады.
Мысалы, балалар жұмыстарының формасы: бала суреттері, қолдан жасалған
ойыншықтар, балалар кітаптары, альбомдары және т.б. Көрмелер сонымен бірге
ата-аналарға бағдарламаның маңызды тарауын жариялау үшін мысалы: Отбасы
мен балабақшада балалардың бейнелеу іс-әрекеті, Ойыншықтар және оның
тәрбиелік рөлі тақырыбында өткізілуі мүмкін
Ақпараттық парақтардың да рөлі зор, себебі мұнда өткізілген жиналыстар
туралы, оқиғалар, экскурсиялар, көмек көрсету өтініштері, ерікті
көмекшілерге алғыс туралы ақпараттарды енгізуге болады.
Балабақшада бейне бақылаулар жүйесін орнату ақпараттық технологиялардың
жаңа формасы. Балабақшада Оn-line бақылаудың қажеттілігі – қазіргі уақыттың
шындығы. Баспа жолдарында балалармен өрескел қарым-қатынастар,
қызметкерлердің жағымсыз қылықтары жиі жарық көреді және олардың қылмыс
әрекеттері сот залына дейін жетіп жүргені шындық...
Мұндай жағдайда ата-аналар балаларын толық күнге педагогтарға қалдыруға
сенімсіздік танытады. Қазақстанда балабақшаларға бейне бақылау камераларын
орнатудың инициаторлары білім беру басқармалары болып табылады. Балабақшада
бейне бақылау камераларын орнатудың көмегімен үш негізгі мәселе шешіледі:
• Бала қауіпсіздігін қамтамасыз ету – балабақшаның ішкі және сыртқы
территорияларын бақылауға болады.
• Педагогтармен даулы жағдайларды шешу. Камерада сақталған жазбалар
даулы сәттерде ата-анаға бала немесе педагог жағына шығуға мүмкіндік
береді.
• Білім беру шарттарын ұсынудың сапасын бақылау. Бұл балабақшалардың
көпшілігі ақылы негізде болғандықтан бүгінгі күні өзекті. Ата-аналар не
үшін ақы төлейтіндігін білуге тиіс!
Ақпараттық параққа ата-аналарға арналған жаднамалар, ата-аналардың
өздері көрнекілейтін қабырға газеті де жатады. Газетте ата-аналар отбасы,
бала өмірінен қызықты оқиғаларды белгілейді, бала тәрбиесі туралы
тәжірибелерімен бөліседі. Мысалы, Отбасының демалыс күні, Менің анам,
Менің әкем, Мен үйдемін және т.б.
Ақпараттық жылжымалы - мұқаба тақырыптық қағида бойынша формаланған:
Біздің балалар ауырмасын, Бала тәрбиесіндегі әкенің рөлі және т.б.
Мұқаба ата-анаға уақытша қолдануға беріледі. Ата-аналар жылжымалы-мұқаба
мазмұнымен танысады, олармен әңгіме жүргізу, сұрақтарына жауап беру,
ұсыныстарын тыңдауы қажет.
Бала тұлғасының дамуы мен тәрбиесінде ата-аналармен жұмыстың
тиімділігін қалай анықтауға болады?
Мектепке дейінгі ұйымның ата-аналармен өткізетін жұмысының тиімділігі
төмендегілер куәлік етеді:
- біріншіден, мектепке дейінгі ұйымда, нақты топта балалармен білім
беру үрдісінің мазмұнына ата-аналардың қызығушылығы;
- екіншіден, ата-аналардың өздерінің бастамасымен туындаған
пікірталастар;
- үшіншіден, ата-аналардың сұрақтарына өздерінің жауаптары;
- төртіншіден, ата-аналардың тәжірибелерінен мысалдар келтіру,
педагогқа баланың ішкі әлеміне қатысты сұрақтар санын көбейту;
-бесіншіден, ересектердің тәрбиешімен жеке қарым-қатынасқа ұмтылуы,
тәрбиенің сол және өзге әдістерін қолданудың дұрыстығы туралы ата-аналардың
ойлануы;
- алтыншыдан, педагогикалық жағдайларды сараптау кезінде олардың
белсенділігін көтеру, пікірталас сұрақтарын талқылау және міндеттерді шешу.
ТАКЫРЫП
Ата-аналарға арналған кеңес
Балаңыздың бас ұстазы -Өзiңiз!
Ата-ана – баланың бас ұстазы. Ата-ананың тәрбиесi - бала мiнезiнiң
iргетасы. Баланың бағыт-бағдар алатын шамшырағы iспеттес. Өзi үлгi болумен
қатар, мейiрiм мен махаббат иесi болуы қажет.
Баланың жас ерекшелiгiне сай ақыл айта бiлу;
Жанұяда әйел билiгi үстем болған жағдайда да оны балаға еркектiң
рөлiн түсiру мақсатында жеткiзбеу керек. Керiсiнше, отбасын қиындықтан алып
шығуға мүмкiндiктi жан-жақты қарас-тыру екендiгiн түсiндiрген жөн;
Өтпелi кезеңдегi жыныстық өзгеру кезiнде, одан бұрын алдын ала
хабардар болуы шарт. Сонда бала үшiн өзгерiстi қабылдау өте ауырға соқпайды
және өз әсерiмен өзi әуре болып кетпейдi, ой бөлiсуге тырысады. Мерзiмiнен
бұрын келген өзгерiс жағдайында аса абдырауға ұшырамайды;
Қыз баланың да ер баланың да iш киiмдерiнiң шашылып жатпауын, жуылып
жайылғанда да көзден таса болуына үйрету;
Беймезгiл уақытта қыздардың ерлермен оңаша сөйлесуiне шек қою. Кеш
түсiсiмен үйде болуын, сыртта болса, естияр бiреудiң назарында болуын
ескеру;
Телефонмен сөйлесуiн қадағалау. Қыздардың бiрiншi болып ұлдарға
орынсыз қоңырау шалмауына ақыл-кеңес беру;
Балалардың бiр-бiрiне ретсiз сыйлық жасауын шектеу. Сыйлық берер кезде
ата-ана кеңесiн де ескерерлiктей ету;
Қатаң талап қоямын деп өзiңiзден қашықтатып алуға, өтiрiк айтуға
ерiксiз итермелеуiңiз мүмкiн;
Шынын айтқан баланы жазаламау керек. Түсiндiрiп ескерту берген дұрыс;
Балаға сын айтқанда ешқашан оның жеке басын кемiтуге болмайды,
ескертудi iс-әрекетiне қатысты айту керек;
Орындалмайтын қоқан-лоққы көрсетiп, (мысалы, “құлағыңды кесiп алам”,
“көзiңдi оямын” т.б.) тәрбиенi нәтижесiз етуге болмайды;
Басқа балаларды үлгi етерде, өз балаңызды төмендете сөйлеуден сақ
болыңыз. Балада өшпендiлiк, көре алмаушылықтың дәнiн егесiз;
Үнемi кемшiлiгiн тауып, бетке басқаннан баланың ықыласы құриды. Кейде
кемшiлiктi байқамаған боп, пiкiрдi iште сақтап та қалған дұрыс.
В.Д.Пеккелис өзiнiң “Адам сенiң мүмкiндiктерiң!”- деген кiтабында әр
түрлi дарынды адамдардың қабiлеттерiн сипаттай келiп: “Дарынсыз адам жоқ,
тек қана өзiнде барын дамыта алмағандар ғана дарынсыз. Бiрақ, қолайлырақ
жағдай туса солардың өзi де данышпан болмағанмен қиыннан қиыстырып, көп
мәселенi шеше бiлетiн iзденiмпаз адам болып шығатыны даусыз!”- деген
шешiмге келедi.
Дарынды бала өсiргiңiз келе ме?
Бұл жөнiнде американдық педагог-психолог Дэвид Льюистiң мыңдаған
дарынды бала өсiрген отбасының тәжiрибесiне сүйене отырып, жазған
кеңестерiн басшылыққа алуға болады.
Мен баламның барлық сұрақтарына барынша шыдаммен және шын жауап
беремiн. Баланың айтқандарына, сұрақтарына маңызды нәрсе деп қараймын.
Менiң пәтерiмде баламның жұмыстарын көрсетiп қоятындай сөре бар.
Баланың жұмыс үстелiндегi шашылып жатқан шын жұмыстары үшiн ұрыспаймын.
Мен балама бөлме iшiнен бiр бұрышты немесе бiр бөлек бөлменi жеке
шығармашылықпен жұмыс iстеуге арнап қойғанмын.
Баламды жетiстiктерi үшiн емес, қандай да болса балам болғандығы үшiн
жақсы көретiнiмдi бiлдiрiп жүремiн.
Оған қамқорлық жасау үшiн барынша мүмкiндiгiмдi пайдаланамын.
Балама жұмыс жоспарын құруға, кейде шешiм қабылдауға көмектесемiн.
Балама қызықты орындарды көрсетуге тырысамын.
Баламның жұмыстарының нәтижесiн жақсартуға кеңес беремiн,
көмектесемiн.
Баламның басқа балалармен тiл табысуына ықпал жасаймын, достарын
үйiмде көрсем қуанамын.
Балама ешқашан басқа балалардан төменсiң деп айтпаймын.
Ешқашан намысына тиетiн, төмендететiн сөздермен жазаламауға тиiстiмiн
деп бiлемiн.
Баламның қызығушылығына байланысты кiтаптар сатып әперемiн.
Баламды өз бетiнше ойлауға үйретемiн.
Кiтап оқуға жас кезiнен баулимын.
Баланың қиялын ұштауға тырысамын.
Әр күн сайын бiрге болуға уақыт табамын.
Баламның отбасындағы қаржы мәселесiн жоспарлауға араласуына мүмкiндiк
беремiн.
Қолынан келмей жатқаны үшiн, қате iстегенi үшiн ешқашан ұрыспаймын.
Сабаққа құлшынысын мақтап қоямын.
Баламды қандай жастағы адам болса да еркiн сөйлесуге үйретемiн.
Баламның ескi-құсқы заттармен ойнауына да қарсы емеспiн.
Оңаша, құпия сақтауына да көмектесемiн.
Маңызды телебағдарлама көруiне мүмкiндiк жасаймын.
Баламның сәтсiз iсiне ешқашан қол сiлтемеймiн. Қайта “мен де мұны
iстей алмаймын” деймiн.
Мен баламмен талқылауға болатын iстi кейiнге қалдырмақ емеспiн.
Мен баламның ойына сенемiн, сенiм бiлдiремiн.
Егер, Сiз айтылған кеңестердiң 20%-мен келiсер болсаңыз, қалған
кеңестердi де тереңiрек ойланғаныңыз дұрыс.
Егер осы айтылғандардың 50%-мен келiсер болсаңыз, Сiзде дарынды
баланы дамытуға деген мүмкiндiк бар.
Егер, Сiз осы кеңестердiң 90%-ын орындап жүрген болсаңыз, балаңызға
да, өзiңiзге де еркiндiк берiңiз.
Отбасындағы сыйласым
“Отан от басынан басталады” дейдi халық. Отбасының екi тiрегi әлпештеген
әке мен аялаған ана. Әке – шеше арқылы өрбiген тұқымның туыстық-
адамгершiлiк қатынастары жүйеленiп, әлеуметтiк, қоғамдық құрылысқа
байланысты қалыптасқан.
Әрбiр отбасында әкеге байланысты: баба, ата, әже, әке, аға, әпке,
iнi, қарындас; ал шешеге байланысты: Түп нағашы, нағашы ата, нағашы әже,
нағашы аға, нағашы әпке, нағашы iнi, нағашы қарындас деген туыстық
ұғымдар бар. ...бала өзiн әлпештеп өсiрген ата-ана алдында олардың жан
аямай жасаған еңбектерiн ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ОТБАСЫ МЕН БАЛАБАҚШАДАҒЫ ТӘРБИЕ ҮДЕРІСІ САБАҚТАСТЫҒЫНЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
ШАРТТАРЫ
Оқу-әдістемелік құрал
Түркістан 2016
ӘӨЖ 37.018.11
ББК 74.00.72
Ж66
Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университеті, Гуманитарлық
ғылымдар факультетінің Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу мамандығы
базасында әзірленді
Дайындағандар:
М.Б.Жаздықбаева, Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік
университетінің п.ғ.к., доценті
М.А.Мавленова, Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік
университетінің магистранты
Пікір жазғандар:
Жиенбаева С. п.ғ.д., профессор Қазақтың мемлекеттік қыздар
педагогикалық университеті
Кайбулдаева Г. п.ғ.к., доцент Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ
- түрік университеті
JSBN 968-1-01-263-305-0
Оқу-әдiстемелiк құрал отбасы жағдайында ата-аналарға, балабақшада ата-
аналармен жұмыс жүргiзетiн тәрбиешілерге арналған. Бала тәрбиесiне қатысты
көптеген педагог, психолог ғалымдардың еңбектерiне сүйене отырып, қазақ
отбасыларының осы күнгi мәселелерiн қарастыру қолға алынған. Оқу-
әдiстемелiк құралда баламен жұмыс үшiн әдiс-тәсiлдер берiлген.
ӘӨЖ37.018.11
ББК 74.007.72
Ж66
JSBN 968-1-01-263-305-0
Тұран баспаханасы
Түркістан 2016
ЖАЗБА ХАТ
Білім беру жүйесін дамыту Қазақстан Республикасының басымдық
бағыттарының бірі болып табылады. Елбасы Н.Ә. Назарбаев Қазақстан-2050
Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан
халқына Жолдауында және Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ
Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам бағдарламалық мақаласында білім беру
жүйесінде басымдықтарды анықтады және біздер - педагогтар алдына күрделі
мақсат - әлемдік деңгейдегі білім орталығы болуды қойды.
Мектепке дейінгі білім беру жүйесін жаңарту, ондағы гуманизациялау және
демократияландыру үрдістері мектепке дейінгі ұйымның отбасымен қарым-
қатынасын белсендіру қажеттілігіне әкелді.
Отбасы – балаға эмоционалдық тылда психологиялық қорғау беретін
бірден-бір алғашқы социум. Отбасының маңызы мектепке дейінгі жастағы
балалар үшін ерекше. Әрбір бала өз ата-анасынан, әжесі мен атасынан,
бауырларынан ерекше сүйіспеншілік күтеді: яғни оны үлгілі тәртібі мен
қылығы үшін емес, қандай болса солай сүйгенін қалайды.
Бала үшін отбасы – бұл қоғамдық тәжірибенің көзі. Отбасында ол өзі
еліктейтін үлгілер табады, мұнда ол әлеуметтік толады. Егер біз
адамгершілігі зор, дені сау ұрпақ тәрбиелегіміз келсе, онда бұл мәселені
бүкіл әлеммен: балабақша, отбасы, қоғам болып шешуіміз қажет.
Мектепке дейінгі ұйымдар жүйесін дамытудағы басты басымдықтардың
бірі – 3-6 жастағы балаларды ұйымдастырылған тәрбилеу мен оқытумен қамту
үшін жағдайлар жасау, балаларды оқу әрекетіне сапалы дайындау болып
табылады.
Осы жерден мектепке дейінгі жастағы мектепке дейінгі ұйымдармен
қамтамасыз ету, сонымен бірге мектепте оқуға және ата-аналардың өскелең
сұранымын іске асыру қажеттігі шығады.
Толыққанды тәрбиелеу үдерісін ұйымдастыру стандарт пен талаптар
нормаларына жауап беретін ғимараттарда жүргізілуі керек. Бұл әдістемелік
нұсқаулықтың мазмұны отбасы мен балабақшадағы тәрбие үдерісі сабақтастығын
қалыптастыру бойынша нақты талаптарға сәйкес бағытталған.
Оқу-әдiстемелiк құралдың мақсаты: Балаларды тәрбиелеу мен оқытуда
мектепке дейінгі ұйым мен отбасы арасында тиімді сабақтастықты құру болып
табылады.
Міндеттері:
- Тәрбиешілерге мектепке дейінгі ұйымның ата-аналармен жұмысының заманауи
моделдерін ұсыну;
- Ата-аналармен жұмыстың тиімді формаларымен, педагогикалық тұрғыда
балалармен қарым-қатынастың жаңа құралдарымен таныстыру;
- Балаларына білім беруде ата-аналардың қажеттілігін зерттеу;
- Педагогикалық үрдіске ата-аналардың қызығушылықтарын арттыру.
Күтілетін нәтиже:
- Ата-ана белсенділігі, қызығушылығы байқалады;
- Өздеріне деген жауапкершілікті сезінеді, ынталанатын болады;
- Балабақша ұжымына деген сенімдік, құрметтеу белгілері жоғарылайды;
- Ата-аналардың педагогикалық білім деңгейі көтеріледі;
- Мектепке дейінгі ұйымның отбасымен жұмысының позициясы өзгереді;
- Балаларының алдында ата-ананың, ата-аналар алдында педагогтар беделі
көтеріледі.
.
Отбасы – әлеуметтік институт
Кемеңгерге де кеңес
керек.
Халық даналығы
Отбасы - адам тұрмысын ұйымдастырудың қайнар көзi, некеге немесе
қандас туысқандыққа негiзделген қоғамдық шағын топ. Қоғаммен, бүкiл
қоғамдық қатынастардың жүйесiмен тығыз байланыста болғанымен, отбасы –
қоғамдық өмiрмен салыстыра қарағанда адамдардың биологиялық жағынан ең
жақын, өз алдына дербес те сырлас тобы. Отбасы өмiрi материалдық және
рухани үрдiстермен сипатталады.
Отбасы – өмiрге адам әкелу, оның қажеттiлiгiн өтеу, өмiрге жан-жақты
даярлау, яғни әлеуметтендiру, сол сияқты тәрбиенiң барлық түрiне бағыт
берумен айналысатын әлеуметтiк институт.
Отбасы – адам баласының түп қазығы, алтын ұясы. Себебi: адам баласы
шыр етiп дүниеге келген күннен бастап, сол ортаның ыстық-суығына
бейiмделiп, ықпалына көнiп, осында ер жетедi. Кәмелеттiк жасқа толғаннан
кейiн де өзi отбасын құрып бөлек шықпайынша, туған ата-анасының қол
астында, қамқорлығында болмақ. Демек, отбасы – негiзгi қамқорлық мектебi.
Отбасын “дербес мектеп, әлеуметтiк институт” деп қарастыратын
болсақ, әке-шеше – сол орданың ұстаздары, ал, ата-әже – профессорлар
iспеттес. Белгiлi оқу орнында оқып диплом алған педагог-мамандардың да
ұрпақ тәрбиесi үшiн үнемi iзденiс үстiнде болатындығы, әдiстемелiк көмек
күтетiндiгi қажеттiлiк болса, ата-ананың да баласының алдында мiндеттерiн
түсiнуi, оның болашағы үшiн өз бiлiмiн көтеруi, арнайы мамандардың
кеңестерiне құлақ түруi де қажеттiлiк және уақыт талабы деп түсiнемiз.
Қалай десек те денсаулығы дұрыс, өмiрде бар ата-ананың өз ұрпағы
алдындағы мiндеттерi мен құқықтарын ешкiм бөлiп атқармақ емес. Отбасындағы
ата-анаға өздерi өмiрге әкелген баласы үшiн қаншалықты жауапкершiлiк
жүктелетiндiгi елiмiзде заң жүзiнде қарастырылған.
Балаға отбасы мүшелерінің сөзі, мінез-құлқы ғана емес, ондағы қоршаған
заттар да әсер етеді. Үйде кітап көп болса, отбасы иелерінің ұстағаны
қағаз, қалам, оқығаны кітап болса, баланың да көзі ашылып, көргенінің
қаншалықты әсерлі болатыны айтылып келеді. Баланың естігені оқу-ғылым жайлы
болса, әке-шешесінің сөзі де сол болса ондай баланың болашақта таңдап алар
жолы да соған сәйкес болмақ, әрине егер ата-анасы соған оны тарта білсе.
Зиялы отбасылар да әр түрлі, олардың тәрбиеге көзқарастары да түрліше
болары анық.
Отбасы қарым-қатынасының тәрбиелік ықпалын арттыратын тиімді құралдың
бірі, оның мүшелерінің мағлұмат алмасуы. Бұл отбасы мүшелерінің көрген-
білгені, басынан өткізгенін басқалармен бөлісуі. Сол арқылы олардың
арасында қарым-қатынас орнайды, өйткені, мағлұмат алмасу барысында бірін-
бірі тыңдайды, бірінің айтқанына екіншісі сұрақ қояды. Осыдан туындаған
қанағаттану, қуаныш, таңдану сезімдері жағымды әсер қалдыруымен құнды.
Отбасының тәрбиелік ықпалын арттырудың тағы бір жолы – бірлесіп
еңбектену. Мұнда бала еңбек қимыл-әрекеттеріне дағдыланумен бірге отбасына
тигізген септігі, қосқан үлесінен туындайтын өзіне, отбасының басқа
мүшелеріне болған ризашылық сезімінің, еңбекте орнайтын жағымды мәміленің
маңыздылығын баса көрсетеміз. Сонымен бірге, еңбектің өсіп келе жатқан жас
балғын дененің шыңдалып өнуіне, ой-санасының дамып қалыптасуына тигізетін
ықпалын үнемі ескерген жөн. Қазақстан Республикасының Конституциясының 27-
бабында “Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттiң қорғауында,
балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу – ата-ананың табиғи құқығы
әрi парызы, кәмелетке толған еңбекке қабiлеттi балалар еңбекке жарамсыз ата-
анасына қамқорлық жасауға мiндеттi” , - деп көрсетiлген.
Елiмiздiң қайта толықтырылып 2002 жылдың 1 шiлдесiнде берiлген “Неке
және отбасы туралы” Заңында “Отбасы - некеден, туыстықтан, бала асырап
алудан немесе балаларды тәрбиеге алудың өзге де нысандарынан туындайтын
мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге байланысты және
отбасы қатынастарын нығайту мен дамытуға жәрдемдесуге тиiстi адамдар тобы”,
- деп анықтама берiледi. Сондай-ақ, 9-тарауда “Бала құқықтары” 8-бап
төңiрегiнде заңдармен қамтамасыз етiлген. Ал, 10-тарауда “Ата-аналардың
құқықтары мен мiндеттерi” де 7- бап бойынша жүйеленiп, өзi өмiрге әкелген
баласының алдындағы мiндеттерi мен құқықтары заңда белгiленген. Онда ата-
аналардың өз балаларына қатысты құқықтары мен мiндеттерiнiң тең екендiгi,
балалары 18 жасқа, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалар некеге тұрғанда
барып тоқтатылатындығы айтылады. 62-бапта ата-аналардың балаларды тәрбиелеу
және оларға бiлiм беру жөнiндегi мiндетi көрсетiлген. Бала тәрбиелеушi ата-
аналар өздерiнiң қабiлеттерi мен қаржылық мүмкiндiктерiнiң шегiнде, оның
дене, психикалық, адамгершiлiк және рухани жағынан дамуына қажеттi өмiр
сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшiн негiзгi жауапкершiлiкте болатындығы
айтылған. Ата-аналардың басқа адамдарға қарағанда өз балаларын тәрбиелеуге,
олардың денсаулығына қамқорлық жасауға басым құқығы бар екендiгiн атап
көрсеткен.
Қазақстан Республикасының “Бiлiм туралы” Заңында да ата-аналардың өз
балаларына, қамқорлыққа алынған балаларға қамқор заңды өкiлдер-
қамқоршылардың алдындағы тәрбиелеу мен бiлiм беру жөнiндегi құқықтары мен
мiндеттерi айтылады. Ата-аналар және өзге де заңды өкiлдер:
1.Балаларға өмiр сүруi мен оқуы үшiн салауатты және қауiпсiз
жағдайлар жасауға, олардың интеллектуалдық және дене күшiн дамытуын,
адамгершiлiк жағынан қалыптасуын қамтамасыз етуге;
2. Бес (алты) жасында балалардың мектепке барар алдындағы
дайындығын қамтамасыз етуге, ал алты (жетi) жастан бастап жалпы бiлiм
беретiн мектепке беруге;
3.Бiлiм беру ұйымдарымен ынтымақтастық жасауға; балалардың оқу
орнына баруын қамтамасыз етуге мiндеттi (38-бап.)
Сол сияқты Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы 1959 жылдың 20
қарашасында 1386 (ХIҮ) қарарымен қабылданған “Бала құқықтары
Декларациясында”, 1989 жылдың 20 қарашасында қабылданып, 1990 жылдың 2
қыркүйегiнде күшiне енген “Бала құқықтары туралы Конвенцияда” бала өмiрi
мен денсаулығы, бiлiм алуы мен тәрбиесi жан-жақты қаралған.
Отбасында ата-ана арқылы берiлетiн тәрбиенiң басты мақсаты – баланың
жасын, жеке ерекшелiгiн, психикалық процестерiн ескере отырып, өз тегiн
жалғастыратын лайықты ұрпақ тәрбиелеу. Бұл мәреге жету үшiн отбасындағы
тәрбие мынадай мiндеттердi шешуi керек:
- Баланың тағдырына, физиологиялық өсiп-жетiлуiне, денсаулығына жағдай
және қамқорлық жасау;
- Бала тәрбиесіндегі барлық ұстанымдар мен тәрбие әдістерін, талап-
тілектерді балаға деген махаббатты сезіндіруге лайықтап, реттеу;
- Балаларының өзіндік бағасымен санаса отырып, қоғамның толыққанды мүшесi
болуға даярлау;
- Еңбексүйгiштiкке баулу, баланы күнделiктi үй шаруашылығындағы еңбекке
дағдыландыру;
- Отбасы мүшелерiнiң өзара дұрыс қарым-қатынасын, тiл тауып түсiнiсуiн,
бiрiн-бiрi тыңдап, ата-ананы, жасы үлкендердi сыйлап, құрмет тұтуға
үйрету;
- Өзiн-өзi тәрбиелеуге, дербестiкке, шығармашылыққа баулу;
- Отбасында баланың әлеуметтiк рөлiн бiлуге мiндеттеу;
- Баланы өз тегiн жалғастыратын сабақтастыққа, болашақ жұбайлық өмiрге
тәрбиелеу.
Осы аталған мiндеттердi қазақ отбасында қалай жүзеге асырудың жүйесін
жасауда бірізділік болмағанымен, ғалымдарымыз өздерінің зерттеу нысанасы
тұрғысында қарастырып келеді. Әрине, қазақ отбасындағы өзіндік ұлттық
тәрбиесінің ерекшелігі, ұстанатын қағидалары, сүйенетін тағылымдары бар.
Халқымыздың этнопедагогикасының әдіснамалық негізін салушы педагогика
ғылымдарының докторы, профессор К.Ж.Қожахметованың “Мектептiң ұлттық тәрбие
жүйесi” атты оқу құралында көрсетiлген ережелермен келiсе отырып,
төмендегiше толықтырылған отбасы ережесi:
1. Балаға жақсы ат қою;
2. Баланың тiлiн-ойын дамыту;
3. Денсаулықты сақтауға көңiл бөлу;
4. Отбасында балаға қатысты мерекелердi қалдырмай тойлау;
5. Отбасылық құндылықтарды бағалауға тәрбиелеу;
6. Баланың жынысына қарай тәрбие беру;
7. Бiлiм алуына мүмкiндiк жасау;
8. Жауапкершілік қалыптастыру;
9. Дүниетанымын қалыптастыруға үйрету;
10. Қабiлетiн шыңдап, дарындылығын дамыту;
11. Баламен оңаша қалуды естен шығармау;
12. Келеңсiздiктi балаларға естiртпеу;
13. Басқаларды үлгi ету;
14. Туысқандық сыйластықты ұғындыру:
15. Көршiмен тату болуға үйрету;
16. Баланың киiмiне мән беру;
17. Айтқанды тыңдауға, бағыну заңына үйрету;
18. Үй шаруасының барлық түрiне баулу;
19. Қонақ күту, қонаққа бару;
20. Ата-бабадан келе жатқан салт-дәстүрдi отбасында қалыптастыру;
21. Мамандық алуына көмектесу;
22. Жұбайлық өмiрге даярлау;
23. Отбасында әлеуметтiк рөл белгiлеу;
24. Қоғамда белсендi өмiр сүруiн үйрету;
25. Ұлттық ұғымдарға сүйiспеншiлiктi үйрету.
Аталған ережелердiң мазмұнына үңiлер болсақ, әр қағида тәлiмдiк мән-
мағынаға ие, педагогикалық талаптарға жауап бере алады. Ата-аналар
тарапынан толықтырулар енуi де мүмкiн. Әр отбасының өзiндiк ұстанған
ұстанымдары мен қағидалары болары сөзсiз. Бiздiң мақсат: педагогикалық
бағыт-бағдар беру, әдiстемелiк тұрғыдағы жәрдемнiң ыңғайына жол көрсету.
Балаға жақсы ат қою. Балаға iзгi оймен, таза ниетпен жақсы есiм
берген дұрыс. Бала өскенде өз атынан ұялмайтындай болуы шарт. Кiсiнiң
есiмiнiң тағдырына да ықпалы бар деген пiкiрлер бар. Мазмұнды да мағыналы
есiм оның ата-анасына да сыйластық туғызады.
Баланың тiлiн-ойын дамыту. Ғалымдар бала iште жатқаннан бастап
онымен сөйлесу керектiгiн, анасы арқылы ой-өрiсiн дамытудың алғашқы
сабақтары берiлу керектiгiн айтады. Бесiктегi жас сәбидi бесiк жыры
әуенiмен тербетiп, ата-ана махаббаты халықтық саз арқылы бала бойына
сiңгенi жөн. Тiлi шыққаннан бастап, таза, дұрыс сөйлетуге талаптандыру
керек. Баланың бұзып сөйлегенiн жөндеп, жаман сөзiн тыйып отырған дұрыс.
Тiлiн, өй-өрiсiн жетiлдiру үшiн санамақ, жаңылтпаш, жұмбақтар айтқызып,
тақпақтар жаттату, ертегi, әңгiмелер айтып беру қажет.
Денсаулықты сақтауға көңiл бөлу. Денсаулықтың қадiрiне жете
түсiнудi әке мен шеше баланың жас кезiнен баулу керек. Үстi басын таза
ұстау, үй тазалығы, баланың барлық медициналық алдын ала ектiру кезiн
сақтай отырып, жыл мезгiлдерiне сай киiну, уақтылы дұрыс тамақтану, тән-
тұрпатының жас ерекшелiгiне сай өзгерiстерден өтуiне бақылау жасайды.
Балаларға тән аурулар мен жұқпалы аурулар кезiнде мәлiметтер берiп, сақтану
мен емдеудi жолға қою керек.
Отбасында балаға қатысты мерекелердi қалдырмай тойлау. Үйде балаға
қатысты мерекелер тойланғаны жөн. Сол арқылы бала өзiне деген махаббатты
сезiнiп өседi. Бесiкке салу, тұсау кесу, сүндетке отырғызу, құлақ тестiру,
тiлашар секiлдi тойлар тойланып, балаға сыйлықтар ұсыну, бата беру
рәсiмдерi өткенi дұрыс. Өз туған күнiнде бала ерекше ықыласқа ие болып,
жақсы тiлектер естiгенi жақсы.
Отбасылық құндылықтарды бағалауға тәрбиелеу. Әрбiр отбасында әулеттен
келе жатқан қалыптасқан дәстүр, өз заңдары бар. Ата-бабадан мирас болған
мұралар, көненiң көзi – тұрмыс заттары жанұя құндылығы екенi даусыз. Ата
мен әженiң өсиетi де құндылық көзiн байыта түседi. Отбасында ата мен әженi
дәрiптеу, құрметтеп-сыйлау, әке-шешенiң ақылын тыңдау, сондай-ақ, ана тiлiн
құндылық деңгейге көтеру де баланың құндылық ұғымдарға танымын кеңейтедi.
Баланың жынысына қарай тәрбие беру. Отбасында қыз бала тәрбиесi –
ананың, ер баланың тәрбиесi – әкенiң мойнында болмақ. Әрине, анасына жақын
ұлдар, әкесiне тән қыздар да бар. Әйтсе де, еркелету бiр басқа да жанына
үңiлiп, физиологиялық дамуы барысында ақыл-кеңес берудiң орны бiр басқа. Ер
баланы сүндеттеуден бастап, жақсы жар табуына дейiнгi ата-ана тарапынан
берiлер тәрбие, қыз балаға шашын жинап, сырға тағып бойжеткен атануына,
дұрыс күйеу таңдауына бағыт беру – өте жауапты мiндет.
Бiлiм алуына мүмкiндiк жасау. Баланың бiлiм алуы – ата-ананың басты
парызы. Сондықтан оны балабақша тәрбиесiне берiп, мектепте бiлiм алуын
ойластыруы қажет. Ата-ананың баланы өзi қалаған мектепте оқытуға құқығы
бар. Баласының қабiлетi мен қызығушылығына сай, спорт немесе саз,
көркемсурет мектептерiнде қосымша бiлiм әперiп, мектептегi немесе басқа
жерлердегi түрлi үйiрмелерге қатыстырғаны жақсы. Баланың бiлiм алуына
керектi құрал-жабдықтарының түгел болуын ата-ана қадағалап отырады.
Жауапкершілік қалыптастыру. Балалардың жауапкерші-лігін қалыптастыру
отбасындағы қарапайым тұрмыстық жұмыстарды меңгеруімен қатар, оның
нәтижесіне де мән беру. Кез келген іс-әрекет пен сөйлеген сөзінің де
басқалар алдында санасардай есебі бар екендігін ұғындыру. Балалардың
отбасында тындырған істерін мадақтап, ескертіп, көзқарас білдіріп отырған
жөн. Уақтылы өз ісінің бағасын алып көрмеген бала жеке жауапкершілік алуға
қорқақтайды. Ерте сынауға түсу, өте жоғары талап қою немесе сенімсіздік
таныту жауапкершілікті қалыптастырмайды, керісінше жауапкершіліктен қашуға
әкеп соғады.
Дүниетанымын қалыптастыруға үйрету. Баланың мектепте алған бiлiмiн үйде
бекiтiп отыру өте маңызды. Сондықтан бала бiлiмiнiң өмiрмен
байланыстылығын, қоршаған ортаға, өмiрге көзқарасын дұрыс бағыттап,
нақтылап отырған жөн. Жақсы мен жаман, адал мен харам тұрғысында көзқарас
қалыптастыруға баули бiлу басты парыз. Өзiнiң адам ретiндегi рөлiн
сезiнуден бастап, отбасындағы, ортадағы, қоғамдағы орнын бiлуге үйрету –
өзiн тануға, адамзатқа тән қасиеттердi бағалату арқылы дүниенi тануға
баулыған дұрыс.
Қабiлеттi шыңдап, дарындылығын дамыту. Баланың қабiлетсiзi болмайды,
оны дамыту керек. Ол үшiн ұрпағының генетикалық мүмкiндiктерiнен бастап,
елiктеушiлiк қасиеттерiне де аса аңғарымпаздық керек. Бала қабiлетi дөп
басып анықталып, шыңдалса – бұл баланың бiр бақыты. Ата-ана өз баласының
мүмкiндiктерiн ашу үшiн үйiрмелер мен мектептерге қатыстырумен шектелмей өз
отбасында баласының жетiстiктерiн дәрiптеп отыруы керек. Үйде көрмелер
ұйымдастырып, келген қонақтарға өнер көрсету де ынталандырудың қарапайым
жолы. Ерекше қабiлеттi, дарынды баланы дамытуды тек отбасы ғана емес, қоғам
болып қолға алу қажет.
Баламен оңаша қалуды естен шығармау. Баланың ата-ана мейiрiмiн,
махаббатын оңашада сезiнгенi жақсы. Ата-ананың баламен оңашада сырласуы,
ой бөлiсуi, ақылдасуы жақсы нәтижелер бередi. Баланың мiнiн жұрт көзiнше
айтып, келеке ету немесе ұят iстерiне бала көзiнше көпшiлiктен көмек сұрау
баланы жасық, ынжық етедi. Кей бала ата-ананың бұл мiнезiн кешiре алмай,
ата-анасынан гөрi, басқа ортадан өзiне орын iздейдi. Балаға ата-анасынан
асқан жанашыр жоқ екенiн, iспен дәлелдеген дұрыс.
Келеңсiздiктi балаларға естiртпеу. Отбасында ерлi-зайыптылар немесе
келген қонақтар арасында түсiнiспестiктер туып, арты келеңсiз жағдайға
ұласар болса, балалар көзiнен тыс болғаны жақсы. Балалардың жаны
жараланатын, әке-шешесi немесе аға-апасының беделi түсердей мәселеде
жанұядағы өзге балаларды қатыстырмаған дұрыс. Қарғыс, боқтық, былапыт
сөздердi ата-анасының аузынан естiмеу – баланы марқайтады.
Басқаларды үлгi ету. Балаға басқаларды үлгi ету – тамаша тәрбие
құралы. Жақсы адамдардың жағымды мiнездерi, еңбекқорлығы, ерлiгi, адалдығы,
имандылығы туралы отбасында әңгiме айтқан жақсы. Iшiнара баланы да әңгiмеге
тартып, оның бағалау мүмкiндiгiн бiлген дұрыс. Дүниедегi атақты адамдар,
ұлттың дара тұлғалары, танитын жандар тiптi баланың өз достарын да үлгi
етуге болады. Бiрақ, бiр ескертетiн нәрсе: балаға ұрсып отырып, кемiте
отырып, басқаны үлгi ету – баланың қызығушылығын емес, наразылығын, iшкi
қарсылығын тудырады.
Туысқандық сыйластықты ұғындыру. Балаларға жақын жекжат, ағайын-
туыстарды таныстырып отыру керек. Адамның үш жұрты болатындығын оларды
сыйлау, құрметтеу қажеттiгiн түсiндiрген жөн. Әулеттiң толық мүшелерiнiң,
ата-әже мен әке-шешенiң тату-тәттiлiгi балаға үлгi-өнеге болмақ. Балаға
кiндiк шешесiн танытып, оның отбасымен туысқандық қарым-қатынаста болған
жөн. Оларға бiрге барып сәлем берiп тұру, жағдайын бiлу, құттықтау, жиын-
тойда араласу арқылы баланың туысқандық сезiмiн қалыптастыруға болады.
Көршiмен тату болуға үйрету. Балаға көршiнi сыйлауға үйрету арқылы,
көптеген жақсы қасиеттердi бойына сiңiруге болады. Керек кезде қол ұшын
берiп көмектесу, өзiңе қажет кезде жәрдем сұрау, алыстағы ағайын-туыстың
орнын толтырып жататынын түсiндiру қажет. Кейбiр нәрселердi оңаша
ескертсеңiз де көршiңiздi балалардың көзiнше кiнәлап, айыптамау керек.
Көршiмен сәлемдесiп, қол ұшын берiп жүруiне мән берiңiз.
Баланың киiмiне мән беру. Баланың киiмiне мән беру – өзiне мән беру.
“Бала жеңiне қарап өседi” дегендейiн, баланың мiнез-құлқы, өзiн бағалауы,
өзiн ұстауы т.б. қасиеттерiнiң қалыптасуына киiм киiсiнiң көп қатысы бар.
Таза да ықшам қоғамдық талапқа сай киiнiп жүрген бала – қоғамдық орындарда
өзiн еркiн ұстай алады. Үнемi өз ыңғайына сай киiнiп жүрген бала, өз
ортасында еркiн болғанымен, қоғамдық ресми орындарда ыңғайсыздана жүредi.
Сондықтан мектепке киетiн киiмдерiне, ойынға, қыдырған кездегi киiнетiн
киiмдерiне немқұрайлы қарамай, ерте жастан қалыптастырған дұрыс.
Айтқанды тыңдауға, бағыну заңына үйрету. Тәрбиенiң қатаң тәртiп аясында
болмай еркiн берiлгенi дұрыс. Дегенмен, бала отбасы талабына бағынғаны
жақсы. Ата-ананың айтқанын, балалардың кiшiлерiне үлкендерiнiң айтқанын
тыңдауға тиiстi екенiн ұғындыру қажет. Әрине, сыйластық арқылы өрiстетуге
күш салу керек.
Үй шаруасының барлық түрiне баулу. Балаларды ұл-қыз деп бөлмей, үй
шаруасына үйрету керек. Бұл болашақ өмiрiне қажет екенiн, үй шаруасын
келiстiрген адамның отбасында бағасы болатынын, өмiр сүрудiң қиындыққа
түспейтiнiн балаға қызықтыра үлгi ету керек. Бiлмегеннен бiлгеннiң жақсы
екендiгiн, ер баланың да тамақ iстей алуы, түйме қадай бiлуi ештеңеге
кедергi келтiрмейтiнiн бiлгенi дұрыс.
Қонақ күту, қонаққа бару. Қонаққа бару, қонақ күтуге дайындалу да
отбасына үлкен сын. Сондықтан қонаққа барғанда баланы ертiп баратындай
мүмкiндiк болса, баланы қонақта бола бiлуге үйреткен жөн. Амандасу,
құттықтау, дастарқан басында отыра бiлу, орын ұсыну, тiлек айта бiлу сияқты
мiндеттердi атқаруы тиiс. Ал, өз үйiнде қонақ күткенде, үйдi қағып-сiлку,
жуып-шаю жұмыстарын атқарысу, ыдыс-аяқ тазалап, дастарқан әзiрлеу, ас
дайындауға көмектесу, ер балалар мал сойысып, ет мүшелеу, су әкелу сияқты
сырт жұмыстарына қолғабыс жасауы керек.
Ата-бабадан келе жатқан салт-дәстүрдi отбасында қалыптас-тыру. Ата-ана
баланы халықтық салт-дәстүрлердiң отбасында сақталуына жол берiп, дәрiптеп
отырғаны жөн. Отбасылық қуаныштарда, ағайын-туыспен араласқанда, құда-
жекжат шақырысқанда, ұлттық және дiни мерекелердi тойлағанда жол-жоралғы,
әдет-ғұрып, салт-дәстүрдiң орындалуына маңыз бергенi жақсы. Баланың ұлттық
құндылығымыз мен мәдениетiмiзге құрмет қалыптастырудың бiрден-бiр жолы.
Мамандық алуына көмектесу. Баланың қабiлетiне сай, бiлiмi мен
мүмкiндiгiне орай мамандық таңдалады. Көп жағдайда балалар қандай мамандық
ұнайтынын бiле бермейдi. Сондықтан отбасы, әулет, қоғам талабына сай да
баланың мамандық таңдауына бағыт-бағдар беруге болады. Осылай ету маңызды
екен деп, баланың мүлде қарсы екенiне қарамай, күштеп қаламаған мамандықты
игерту – бақытсыз етумен пара-пар. Бұл мәселе ата-анаға үлкен жауапкершiлiк
жүктейдi. Сол үшiн де баламен етене жақын болып, оның қолынан не
келетiндiгiне, қандай iспен шұғылданған ұнайтындығына көңiл бөлген дұрыс.
Жұбайлық өмiрге даярлау. Баланы болашақ отбасылық өмiрге даярлау – ата-
ананың басты парызы, ұрпақтар сабақтастығының көрiнiсi. Бала жынысына сай
тәрбие алып, отбасылық өмiрдiң қыры мен сырын өз әке-шешесiнен ұққаны
дұрыс. Ұлды – күйеу бала, қызды – келiн қағидаларын бiлуге үйрету қажет.
Қыз баланың болашақта басқа үйдiң заңына бағынып, сол шаңырақтың ұрпағын
көбейтетiндiгiн сезiндiру. Ұлдың ұрпақ жалғастырушы, шаңырақ иесi
екендiгiне тәрбиелеу маңызды.
Отбасында әлеуметтiк рөл белгiлеу. Әке мен шеше отбасының мәселелерiнде
өздерi үлгi болуы тиiс. Отбасы мүддесi үшiн ортақ атқарар қызметтi бөлiп
көтеруi, баланың да үйде белгiлi шаруаны игеретiндей мүмкiндiгiне қарап рөл
белгiленуi керек. Отбасы бюджетiн бөлуде ер баланың да, қыз баланың да
пiкiрiн бағалай отырып, санасқан жөн. Сонда бала отбасы проблемасына қанық,
ата-анаға жанашыр болады, болашақ өз өмiрiн жоспарлауға дайын.
Қоғамда белсендi өмiр сүруге үйрету. Баланың сынып iшiндегi қоғамдық
қызметтi атқаруынан бастап, мектепiшiлiк, мектептен тыс түрлi клубтар мен
орталықтарға қатысып, өзiнiң белсендiлiгiн шыңдай бiлуi. Ата-ана соған
жағдай жасап, бағыт-бағдар берiп, өзiндiк танымына, сенiмiне жол көрсетiп,
көзқарасын қалыптастыру, нығайту керек. Қоғамда мазмұнды өмiр сүру,
уақыттың қадiрiне жетуге мән берген дұрыс.
Ұлттық ұғымдарға сүйiспеншiлiктi үйрету. Ата-ана баласына өз Отбасын
қадiр тұтудан бастап, Туған-туыс, Ел-жұрт, Халық, Ұлт, Туған жер, Отан,
Қазақстан, Мемлекеттiк ту, Әнұран, Елтаңба т.с.с. дейiнгi ұғымдарды терең
түсiнiп, құрметпен қарауға үнемi насихаттап отыру. Сондай-ақ, дiни
ұғымдарға да түсiнiк берiп, имандылық негiздерiн беру шарт. Тiл, Дiл, Дiн
тұлғаны тiрейтiн үштаған-тұғыр екендiгiн ұғындыру маңызды.
Осындай ережелер мөр басылып, үйде iлiнiп тұрмаса да әке мен шешенiң
ортақ талқысынан өтiп, отбасылық бала тәрбиесiнде қолданар басты қағидалары
болып қалмақ. Отбасы иелерi талапты тек балаға қоюмен шектелсе, тәрбие iсi
жемiстi бола алмайды. Ана-ананың жауапкершiлiгi бәрiнен биiк болмақ.
Сондықтан ата-ана басты талапты өздерiне қойғандары жөн. Баланың бiлiм мен
тәрбие алуына, қоғамнан өз орнын табуына жағдай жасауы үшiн әрбiр ата-ана
педагогикалық әдiс-тәсiлдерге сүйенгенi дұрыс.
Ережелердi iске асырудағы әдiс-тәсiлдер:
Отбасымен балабақшадағы сабақтастықты арттыруда ата-аналармен жүргізілетін
жұмыс формалары
Мектепке дейінгі ұйымдардың басты мақсаты – отбасында баланы
тәрбиелеуге кәсіптік көмек беру, оны ауыстырмай, тәрбиелік функцияларын
жүзеге асыруды толықтыру және қамтамасыз ету арқылы жүргізу. Бұл:
- баланың қызығушылығы мен қажеттілігін дамыту;
-бала тәрбиесіндегі тұрақты өзгеретін жағдайларда ата-аналар арасындағы
міндеттер мен жауапкершіліктерді бөлу;
-отбасындағы әртүрлі ұрпақ арасындағы қарым-қатынастың ашықтығына
қолдау көрсету;
- отбасы өмірінің бейнесін жасау, отбасылық дәстүрлерді формалау;
-баланың жекелігін қабылдау және түсіну, балаға бірден-бір жеке тұлға
ретінде сену және сыйлау.
Жоғарыда айтылған отбасылық қатынастарды жүзеге асыру үшін келесі
тәрбиелік міндеттерді орындау бойынша жұмыстар жүргізілу қажет:
- біріншіден, баланы және ата-ананы сыйлауға тәрбиелеу;
- екіншіден, ата-аналармен олардың отбасылық шағын ортасын зерттеу үшін
біріге әрекет жасау.
Одан кейін отбасының ортақ мәдениетін көтеруге және ата-аналардың
психологиялық – педагогикалық құзырлығына ықпал ету, оларға балалармен
жұмыстың дағдыларын қалыптастыруда теориялық және практикалық көмек
көрсету, отбасына жеке-дифференциалды тәсіл нәтижесінде ата-аналармен
жұмыста әріптестіктің әртүрлі формалары мен біріккен шығармашылығын
қолдану.
Мектепке дейінгі ұйым мен отбасы арасында сенімді қарым-қатынас құру
үшін педагогтың бала отбасына үнемі зерттеу жүргізгені жөн. Бұл үшін ата-
аналар жасындағы айырмашылықты, олардың білімін, ортақ мәдени деңгейлерін,
сондай-ақ, ата-аналардың жеке ерекшеліктерін, олардың тәрбиеге
көзқарастарын, отбасылық қатынастардың мінездемесін, т.б. білу қажет.
Сонымен бірге, балабақшаның отбасына үнемі ашық, яғни олар қалаған
кезінде өздерінің мәселелерін талқылауға, консультация мен көмек алатындай
болғаны жөн.
Педагогтың жұмысы ата-анамен және балалармен жұмысқа үйлестірілген
болуы міндетті.
Мектепке дейінгі ұйым педагогы ата-аналармен сенімді шағын орта құру
үшін олармен жұмыс мазмұны мен формаларын ойластыруы міндетті. Мысалы,
олардың қажеттілігі зерттеу және алынған мәліметтерді келешек жұмыста
қолдану мақсатында экспресс-сұрақ жүргізу.
Тәрбиешілер мен ата-аналар арасында іскер әріптестік үшін жағымды қарым-
қатынас орнағаны жөн. Педагог ата-аналармен жұмыста олар қызыға қатыса
алатын, бала бейнесінің жағымдылығын қалыптастыратын жұмыстар өткізуі
қажет.
Ата-аналарда баланың жағымды бейнесін формалау үшін отбасында
айтылмайтын, ата-анасы күтпеген, олар үшін қызықты ақпаратты хабарлайды.
Бұл баланың құрбыларымен тіл табысудағы ерекшелігі, оның еңбекке деген
қатынасы, іс-әрекеттерінің жетістіктері болуы мүмкін.
Педагогты бала тәрбиесіндегі отбасы мәселелерімен таныстыру өте
маңызды. Бұл кезеңде тәрбиешілер ата-аналармен диалог жүргізеді, отбасымен
сөйлескенде тек жағымды жақтарын емес, бала қылығындағы қиыншылықтар,
кедергілер туралы да айтады.
Ата-аналармен біріккен зерттеулерде қызметтің нақты түрлері
жоспарланады және әріптестік формалары таңдалады.
Ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың төмендегі түрлері енгізіледі:
- нұсқаулық-педагогикалық (лекциялар, семинарлар);
- ұйымдастырушылық-әдістемелік (ойындық және имитациялық ойындар,
сабақтар);
- психологиялық – медициналық (лекциялар, семинарлар, тренингтер);
- практикалық дағдыларды жетілдіру (практикалық сабақтар, тәжірибе
алмасу, үйірмелер, клубтар).
Мектепке дейінгі ұйымдарда білім беру үрдісін жоспарлауға ата-аналарды
қосуды келесі бағыттармен жүзеге асыруға болады:
- білім беру жағдайларына ата-аналардың қажеттілігін, қызығушылығын
зерттеу;
- әлеуметтік тапсырысты әзірлеуге ата-аналарды тарту: мектепке
дейінгі ұйым миссиясын анықтау, білім беру мазмұнын таңдау (білім
беру бағдарламалары, технология, балаларды тәрбиелеу мен оқыту
әдістемесі); түлек моделін құру;
- жоспарды әзірлеудің барлық деңгейіне ата-аналарды тарту: мектепке
дейінгі ұйымның даму бағдарламасы, жылдық және оқу жоспарлары,
баланың жеке даму картасы, тәрбиешілермен біріккен жоспарлар.
Ата-аналармен жұмыс формалары:
Форма – (латын сөзі forma) – құрал, бірнәрсенің құрылымы, ұйымдас-тыру
жүйесі.
Бүгінгі күні ата-аналар педагогикалық білімін ағартудың дәстүрлі емес,
жаңашыл деп саналатын әртүрлі әдістері мен формалары қолданылып келеді:
- көрнекі насихаттау;
- оn-line бақылау;
- отбасына қатынау;
- консультациялық пункттер;
- ата-аналар жиналысы;
- әңгімелесу мен консультациялар;
- ата-аналар конференциялары;
- ауызша журналдар;
- сауалнама жүргізу;
- ашық есіктер күні;
- дөңгелек үстелдер;
- клубтар ұйымдастыру;
-біріккен бос уақыттар;
- іскер ойындар ұйымдастыру және т.б.
Мектепке дейінгі ұйымның ата-аналармен жұмыс қабылдауы әртүрлі: жанды
сөз, тәрбие жұмыстарын көрсету, ата-аналар үлгісі және т.б. Ата-аналармен
жұмыстың барлық түрлері ұжымдық, жекелік және көрнекі-ақпараттық болып
бөлінеді.
Ата-аналармен ұжымдық жұмыс түріне өздеріңізге таныс белгілі іс-шаралар
жатады.
Біріншіден, бұл - ата-аналармен жұмыстың тиімді формасы болып табылатын
ата-аналар жиналысы. Ата-аналар жиналысында топтың тіршілік әрекетінің
мәселелері талқыланады. Ата-аналар жиналысына дайындық кезінде келесі
ережелерді ұстану қажет:
- жиналыс мақсатқа бағытталған болуы;
- ата-аналардың өтініші мен қызығушылығына жауап беру;
- нақты белгіленген тәжірибелік мінездеменің болуы;
- диалог түрінде өткізілуі;
-жиналыста бала кемшілігін және бала тәрбиесіндегі ата-аналардың
қателіктерін жарияламау керек.
Ата-аналармен жұмыстың дәстүрлі емес,тиімді формаларының бірі - шағын
жиналыс. Қызықты отбасы анықталып, оның тәрбиелеу тәжірибесі зерттеледі.
Одан кейін шағын жиналысқа екі-үш отбасы шақырылады, онда отбасы
тәрбиесіндегі позицияларымен, отбасының дәстүрлі тәрбиесі туралы бөліседі.
Ата-аналармен жұмысты келесі кезеңдерге сүйене отырып, құруға болады:
- Ата-аналармен жұмыс мазмұны мен формаларын ойластыру. Олар-дың
қажеттілігі зерттеу мақсатында экспресс-сұрақ жүргізу және алынған
мәліметтерді келешек жұмыста қолдану.
- Тәрбиешілер мен ата-аналар арасында болашақтағы іскер әріптестік үшін
жағымды қарым-қатынас орнату. Ата-аналарға олар қызыға қатыса алатын, бала
бейнесінің жағымдылығын қалыптастыратын жұмыстар өткізу.
- Ата-аналарда баланың жағымды бейнесін формалау үшін отбасында
айтылмайтын, ата-анасы күтпеген, олар үшін қызықты ақпаратты хабарлау. Бұл
баланың құрбыларымен тіл табысудағы ерекшелігі, оның еңбекке деген
қатынасы, іс-әрекеттерінің жетістіктері болуы мүмкін.
- Педагогты бала тәрбиесіндегі отбасы мәселелерімен таныстыру. Бұл
кезеңде тәрбиешілер ата-аналармен диалог жүргізеді, отбасымен сөйлескенде
тек жағымды жақтарын емес, бала қылығындағы қиыншылықтар, кедергілер туралы
да айтады.
- Баланың жеке тұлғасын ересектермен бірге формалау және зерттеу. Ата-
аналармен біріккен мұндай зерттеулерде жұмыстың нақты мазмұны жоспарланады
және әріптестік формасы таңдалады.
Ата-аналармен жұмыста педагогикалық консилиумдарды қолдану керек.
Консилиум құрамына меңгеруші, негізгі қызмет бойынша меңгерішінің
орынбасары, тәрбиеші, педагог-психолог, мұғалім-логопед, бас медбике, ата-
аналар комитетінің мүшелері. Консилиумда отбасының тәрбиелік потенциалы,
оның материалдық жағдайы және отбасындағы бала статусы талқыланады.
Консилиум жұмысының қорытындысы бала тәрбиесінде ата-аналарға көмек
мөлшерін анықтау, ата-аналар әрекетінің жеке коррекциясына қарай
бағдарламалар әзірлеу болуы мүмкін.
Бүгінгі күні зерттеу – жобалық, рөлдік, имитациялық және іскер ойындар
сияқты ата-аналармен жұмыс формаларына көп мән берілуде. Бұл ойындар
үрдісінде белгілі бір білімді меңгеріп қана қоймайды, әрекеттің, қатынастың
жаңа моделдерін құрастырады. Талқылау үрдісінде ойынға қатысушылар
мамандардың көмегімен жағдайларды бар жағынан сараптауға және тиімді шешім
қабылдауға тырысады.
Ата-аналардың педагогикалық мәдениетін арттыратын формалардың бірі –
ата-аналар конференциясы. Бұл форманың бағалылығы, мұнда ата-аналармен
бірге қоғамдастық та қатысады. Конференцияға педагогтар, аудандық білім
бөлімінің қызметкерлері, медициналық қызмет өкілдері, бастауыш сынып
мұғалімдері, педагог-психолог және т.б. қатыса алады.
Ата-аналармен жұмыстың бір формасы - тренингтер. Тренингтік ойын
жаттығулары мен тапсырмалары баламен іс-әрекеттің әртүрлі тәсілдеріне баға
беруге, жағымсыз формаларды конструкциялыққа ауыстыруға көмектеседі. Ойын
тренингіне тартылған ата-ана баламен сөйлесуді бастайды, жаңа шындыққа
жетеді.
Заманауи кезеңдегі тағы бір қызықты формалардың бірі – әртүрлі
конкурстарды – сұрақтар мен жауаптар кештерін өткізу болып табылады. Бұл
форма өзінің педагогикалық білімін нақтылауға, оларды практикада қолдануға,
жаңалықты білуге, бір-бірімен білімін толықтыруға, бала дамуындағы кейбір
мәселелерді талқылауға мүмкіндік береді.
Ата-аналармен жұмыста олардың қажеттілігі бойынша жұмыстанатын әртүрлі
кафедралары бар Ата-аналар университеті сияқты форманы да қолдануға
болады:
- Жас аналар кафедрасы (Ана болу – менің жаңа мамандығым).
-Тәлімгерлер кафедрасы (Әке мен ана–алғашқы және басты ұстаздар).
- Отбасылық дәстүрлер кафедрасы (Аталар мен әжелер – отбасылық
дәстүрлер қорғаушысы).
Ата-аналар университетінің жұмысы өнімді болуы үшін мектепке дейінгі
ұйым ата-аналармен қызметін әртүрлі деңгейде ұйымдастыруына болады: жалпы
балабақшалық, топаралық, жеке-отбасылық.
Ата-аналармен жұмыстың маңызды сәті – үй педкеңестері, лекциялар,
ауызша журналдар, ашық есік күндері, әкелер, әжелер, аталар клубы,
практикумдар және т.б. болуы қажет.
Отбасы мен балабақша өзара іс-әрекетінің басты формаларының бірі әрбір
ата-анамен жеке жұмыс болып табылады. Бұл форманың артықшылығы, отбасын
зерттеу, ата-аналармен сұхбат (әрқайсысымен жеке-жеке), ата-аналардың
балалармен топта, үйдегі әңгімелесуін бақылау арқылы педагогтардың баламен
біріккен іс-әрекеттің нақты жолдарын белгілеуінде.
Тәрбиешінің ата-аналармен сұхбаты – педагогтың отбасымен байланысының
қолжетімді формасы. Сұхбат келесі талаптарды қамтуы қажет:
- нақты және мазмұнды болуы;
- баланы тәрбиелеу мен оқыту сұрақтары бойынша ата-аналарға жаңа білім
беру;
- педагогикалық мәселелерге қызығушылығын ояту;
- бала тәрбиесіне жауапкершілік сезімін арттыру.
Жеке жұмыста тоқтай кетер бөлімнің бірі – отбасына қатынау. Басты
мақсат – баламен және оның жақындарымен өзі қалыптасқан ортада танысу.
Баламен ойында, оның жақындарымен сұхбатта сәби туралы көптеген қажетті
ақпарат алуға болады. Қатынау ата-анаға да көп пайда әкеледі: олар
тәрбиешінің баламен қалай әңгімелесетінін біледі, педагогқа баламен үйде
еркін сөйлесуіне мүмкіндік береді. Педагог үйге сапарды ұйымдастыра отырып,
отбасына барғанда өзін сыпайы, әдепті ұстауы керек, отбасымен сұхбатты бала
кемшілігінен бастамау және ата-аналарға бала тәрбиесі туралы көп сұрақтар
қойылмау қажет. Өзіңізге отбасына сапарлар ұйымдастыру бойынша жаднама
әзірлеңіз және оны орындауға тырысыңыз.
Ата-аналармен дифференциалдық жұмыстың бір формасы консультациялар
болып табылады. Консультациялар сұхбатқа ұқсайды. Айырмашылығы, әңгімелесу
– бұл тәрбиеші мен ата-ана диалогы, ал консультация жүргізе және ата-ана
сұрағына жауап бере отырып, педагог кәсіптік көмек беруге тырысады.
Ата-анамен жұмыста жеке блокноттарды да қолдануға болады. Мұнда
тәрбиеші қызметтің әр түрінен баланың табыстарын жазып отырады, ата-аналар
блокнотқа бала тәрбиесіндегі қызықтырған сәттерін белгілейді.
Ақпараттық насихаттаудың мысалы - ата-аналар бұрышы. Ата-аналар
бұрышының материалдарын мазмұны бойынша екі бөлімге бөледі:
- Ақпараттық сипаттағы материалдар (ата-аналарға арналған ереже, күн
тәртібі, әртүрлі сипаттағы хабарландырулар)
- Балабақша мен отбасында бала тәрбиесі сұрақтарын жариялайтын
материалдар.
Онда баланы дамыту мен тәрбиелеу бойынша ағымдағы жұмыс көрінеді. Ата-
аналар балаларының бөлмесін немесе бұрышын қалай жабдықтауды көрнекі түрде
көре алады, сұрақтарына жауап алып, жақын арада қандай консультациялар
болатындығы туралы біле алады.
Ата-аналармен жұмыстың тиімді формасы әртүрлі көрмелер болып табылады.
Мысалы, балалар жұмыстарының формасы: бала суреттері, қолдан жасалған
ойыншықтар, балалар кітаптары, альбомдары және т.б. Көрмелер сонымен бірге
ата-аналарға бағдарламаның маңызды тарауын жариялау үшін мысалы: Отбасы
мен балабақшада балалардың бейнелеу іс-әрекеті, Ойыншықтар және оның
тәрбиелік рөлі тақырыбында өткізілуі мүмкін
Ақпараттық парақтардың да рөлі зор, себебі мұнда өткізілген жиналыстар
туралы, оқиғалар, экскурсиялар, көмек көрсету өтініштері, ерікті
көмекшілерге алғыс туралы ақпараттарды енгізуге болады.
Балабақшада бейне бақылаулар жүйесін орнату ақпараттық технологиялардың
жаңа формасы. Балабақшада Оn-line бақылаудың қажеттілігі – қазіргі уақыттың
шындығы. Баспа жолдарында балалармен өрескел қарым-қатынастар,
қызметкерлердің жағымсыз қылықтары жиі жарық көреді және олардың қылмыс
әрекеттері сот залына дейін жетіп жүргені шындық...
Мұндай жағдайда ата-аналар балаларын толық күнге педагогтарға қалдыруға
сенімсіздік танытады. Қазақстанда балабақшаларға бейне бақылау камераларын
орнатудың инициаторлары білім беру басқармалары болып табылады. Балабақшада
бейне бақылау камераларын орнатудың көмегімен үш негізгі мәселе шешіледі:
• Бала қауіпсіздігін қамтамасыз ету – балабақшаның ішкі және сыртқы
территорияларын бақылауға болады.
• Педагогтармен даулы жағдайларды шешу. Камерада сақталған жазбалар
даулы сәттерде ата-анаға бала немесе педагог жағына шығуға мүмкіндік
береді.
• Білім беру шарттарын ұсынудың сапасын бақылау. Бұл балабақшалардың
көпшілігі ақылы негізде болғандықтан бүгінгі күні өзекті. Ата-аналар не
үшін ақы төлейтіндігін білуге тиіс!
Ақпараттық параққа ата-аналарға арналған жаднамалар, ата-аналардың
өздері көрнекілейтін қабырға газеті де жатады. Газетте ата-аналар отбасы,
бала өмірінен қызықты оқиғаларды белгілейді, бала тәрбиесі туралы
тәжірибелерімен бөліседі. Мысалы, Отбасының демалыс күні, Менің анам,
Менің әкем, Мен үйдемін және т.б.
Ақпараттық жылжымалы - мұқаба тақырыптық қағида бойынша формаланған:
Біздің балалар ауырмасын, Бала тәрбиесіндегі әкенің рөлі және т.б.
Мұқаба ата-анаға уақытша қолдануға беріледі. Ата-аналар жылжымалы-мұқаба
мазмұнымен танысады, олармен әңгіме жүргізу, сұрақтарына жауап беру,
ұсыныстарын тыңдауы қажет.
Бала тұлғасының дамуы мен тәрбиесінде ата-аналармен жұмыстың
тиімділігін қалай анықтауға болады?
Мектепке дейінгі ұйымның ата-аналармен өткізетін жұмысының тиімділігі
төмендегілер куәлік етеді:
- біріншіден, мектепке дейінгі ұйымда, нақты топта балалармен білім
беру үрдісінің мазмұнына ата-аналардың қызығушылығы;
- екіншіден, ата-аналардың өздерінің бастамасымен туындаған
пікірталастар;
- үшіншіден, ата-аналардың сұрақтарына өздерінің жауаптары;
- төртіншіден, ата-аналардың тәжірибелерінен мысалдар келтіру,
педагогқа баланың ішкі әлеміне қатысты сұрақтар санын көбейту;
-бесіншіден, ересектердің тәрбиешімен жеке қарым-қатынасқа ұмтылуы,
тәрбиенің сол және өзге әдістерін қолданудың дұрыстығы туралы ата-аналардың
ойлануы;
- алтыншыдан, педагогикалық жағдайларды сараптау кезінде олардың
белсенділігін көтеру, пікірталас сұрақтарын талқылау және міндеттерді шешу.
ТАКЫРЫП
Ата-аналарға арналған кеңес
Балаңыздың бас ұстазы -Өзiңiз!
Ата-ана – баланың бас ұстазы. Ата-ананың тәрбиесi - бала мiнезiнiң
iргетасы. Баланың бағыт-бағдар алатын шамшырағы iспеттес. Өзi үлгi болумен
қатар, мейiрiм мен махаббат иесi болуы қажет.
Баланың жас ерекшелiгiне сай ақыл айта бiлу;
Жанұяда әйел билiгi үстем болған жағдайда да оны балаға еркектiң
рөлiн түсiру мақсатында жеткiзбеу керек. Керiсiнше, отбасын қиындықтан алып
шығуға мүмкiндiктi жан-жақты қарас-тыру екендiгiн түсiндiрген жөн;
Өтпелi кезеңдегi жыныстық өзгеру кезiнде, одан бұрын алдын ала
хабардар болуы шарт. Сонда бала үшiн өзгерiстi қабылдау өте ауырға соқпайды
және өз әсерiмен өзi әуре болып кетпейдi, ой бөлiсуге тырысады. Мерзiмiнен
бұрын келген өзгерiс жағдайында аса абдырауға ұшырамайды;
Қыз баланың да ер баланың да iш киiмдерiнiң шашылып жатпауын, жуылып
жайылғанда да көзден таса болуына үйрету;
Беймезгiл уақытта қыздардың ерлермен оңаша сөйлесуiне шек қою. Кеш
түсiсiмен үйде болуын, сыртта болса, естияр бiреудiң назарында болуын
ескеру;
Телефонмен сөйлесуiн қадағалау. Қыздардың бiрiншi болып ұлдарға
орынсыз қоңырау шалмауына ақыл-кеңес беру;
Балалардың бiр-бiрiне ретсiз сыйлық жасауын шектеу. Сыйлық берер кезде
ата-ана кеңесiн де ескерерлiктей ету;
Қатаң талап қоямын деп өзiңiзден қашықтатып алуға, өтiрiк айтуға
ерiксiз итермелеуiңiз мүмкiн;
Шынын айтқан баланы жазаламау керек. Түсiндiрiп ескерту берген дұрыс;
Балаға сын айтқанда ешқашан оның жеке басын кемiтуге болмайды,
ескертудi iс-әрекетiне қатысты айту керек;
Орындалмайтын қоқан-лоққы көрсетiп, (мысалы, “құлағыңды кесiп алам”,
“көзiңдi оямын” т.б.) тәрбиенi нәтижесiз етуге болмайды;
Басқа балаларды үлгi етерде, өз балаңызды төмендете сөйлеуден сақ
болыңыз. Балада өшпендiлiк, көре алмаушылықтың дәнiн егесiз;
Үнемi кемшiлiгiн тауып, бетке басқаннан баланың ықыласы құриды. Кейде
кемшiлiктi байқамаған боп, пiкiрдi iште сақтап та қалған дұрыс.
В.Д.Пеккелис өзiнiң “Адам сенiң мүмкiндiктерiң!”- деген кiтабында әр
түрлi дарынды адамдардың қабiлеттерiн сипаттай келiп: “Дарынсыз адам жоқ,
тек қана өзiнде барын дамыта алмағандар ғана дарынсыз. Бiрақ, қолайлырақ
жағдай туса солардың өзi де данышпан болмағанмен қиыннан қиыстырып, көп
мәселенi шеше бiлетiн iзденiмпаз адам болып шығатыны даусыз!”- деген
шешiмге келедi.
Дарынды бала өсiргiңiз келе ме?
Бұл жөнiнде американдық педагог-психолог Дэвид Льюистiң мыңдаған
дарынды бала өсiрген отбасының тәжiрибесiне сүйене отырып, жазған
кеңестерiн басшылыққа алуға болады.
Мен баламның барлық сұрақтарына барынша шыдаммен және шын жауап
беремiн. Баланың айтқандарына, сұрақтарына маңызды нәрсе деп қараймын.
Менiң пәтерiмде баламның жұмыстарын көрсетiп қоятындай сөре бар.
Баланың жұмыс үстелiндегi шашылып жатқан шын жұмыстары үшiн ұрыспаймын.
Мен балама бөлме iшiнен бiр бұрышты немесе бiр бөлек бөлменi жеке
шығармашылықпен жұмыс iстеуге арнап қойғанмын.
Баламды жетiстiктерi үшiн емес, қандай да болса балам болғандығы үшiн
жақсы көретiнiмдi бiлдiрiп жүремiн.
Оған қамқорлық жасау үшiн барынша мүмкiндiгiмдi пайдаланамын.
Балама жұмыс жоспарын құруға, кейде шешiм қабылдауға көмектесемiн.
Балама қызықты орындарды көрсетуге тырысамын.
Баламның жұмыстарының нәтижесiн жақсартуға кеңес беремiн,
көмектесемiн.
Баламның басқа балалармен тiл табысуына ықпал жасаймын, достарын
үйiмде көрсем қуанамын.
Балама ешқашан басқа балалардан төменсiң деп айтпаймын.
Ешқашан намысына тиетiн, төмендететiн сөздермен жазаламауға тиiстiмiн
деп бiлемiн.
Баламның қызығушылығына байланысты кiтаптар сатып әперемiн.
Баламды өз бетiнше ойлауға үйретемiн.
Кiтап оқуға жас кезiнен баулимын.
Баланың қиялын ұштауға тырысамын.
Әр күн сайын бiрге болуға уақыт табамын.
Баламның отбасындағы қаржы мәселесiн жоспарлауға араласуына мүмкiндiк
беремiн.
Қолынан келмей жатқаны үшiн, қате iстегенi үшiн ешқашан ұрыспаймын.
Сабаққа құлшынысын мақтап қоямын.
Баламды қандай жастағы адам болса да еркiн сөйлесуге үйретемiн.
Баламның ескi-құсқы заттармен ойнауына да қарсы емеспiн.
Оңаша, құпия сақтауына да көмектесемiн.
Маңызды телебағдарлама көруiне мүмкiндiк жасаймын.
Баламның сәтсiз iсiне ешқашан қол сiлтемеймiн. Қайта “мен де мұны
iстей алмаймын” деймiн.
Мен баламмен талқылауға болатын iстi кейiнге қалдырмақ емеспiн.
Мен баламның ойына сенемiн, сенiм бiлдiремiн.
Егер, Сiз айтылған кеңестердiң 20%-мен келiсер болсаңыз, қалған
кеңестердi де тереңiрек ойланғаныңыз дұрыс.
Егер осы айтылғандардың 50%-мен келiсер болсаңыз, Сiзде дарынды
баланы дамытуға деген мүмкiндiк бар.
Егер, Сiз осы кеңестердiң 90%-ын орындап жүрген болсаңыз, балаңызға
да, өзiңiзге де еркiндiк берiңiз.
Отбасындағы сыйласым
“Отан от басынан басталады” дейдi халық. Отбасының екi тiрегi әлпештеген
әке мен аялаған ана. Әке – шеше арқылы өрбiген тұқымның туыстық-
адамгершiлiк қатынастары жүйеленiп, әлеуметтiк, қоғамдық құрылысқа
байланысты қалыптасқан.
Әрбiр отбасында әкеге байланысты: баба, ата, әже, әке, аға, әпке,
iнi, қарындас; ал шешеге байланысты: Түп нағашы, нағашы ата, нағашы әже,
нағашы аға, нағашы әпке, нағашы iнi, нағашы қарындас деген туыстық
ұғымдар бар. ...бала өзiн әлпештеп өсiрген ата-ана алдында олардың жан
аямай жасаған еңбектерiн ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz