Қос етекті көйлек

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

Ф-ОБ-001/033

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

ЫБЫРАЙЫМОВА МАРЖАН АСАНҚЫЗЫ

«АҚБАҚАЙ» атты ФОЛЬКЛОР СТИЛІНДЕГІ ДӘСТҮРЛІ ӘН ОРЫНДАУШЫЛАРЫНЫҢ киім ҮЛГІЛЕРІНІҢ ЖИЫНТЫҒЫН жобалау

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

5В042100 - «Дизайн (өндірістік) » мамандығы

Түркістан 2015

Ф-ОБ-001/033

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

«Өнер» факультеті

«Бейнелеу өнері» кафедрасы

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі,

п. ғ. к., доцент м. а Е. Ауелбеков

«»2015 ж

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Тақырыбы: «Ақбақай» атты фольклор стиліндегі дәстүрлі ән орындаушыларының киім үлгілерінің жиынтығын жобалау

5В042100 - «Дизайн (өндірістік) » мамандығы

Орындаған: М. Ыбырайымова

Ғылыми жетекшісі

п. ғ. к., доцент м. а: Е. Ауелбеков

Түркістан 2015

Ф-ОБ-001/033

ЖОСПАР

Кіріспе . . . 3

1 «АҚБАҚАЙ» КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Дәстүрліәншілердің сән үлгілеріндегі ерекшеліктері . . . 5

1. 2 Фольклор стиліндегі сән үлгілерінің қызметі . . . 14

1. 3 Костюм композициясыныңтүсі, декоры жәнефактурасы . . . 16

1. 4 «Ақбақай»сән үлгілерінің көркембейнесін әзірлеу . . . 20

1. 5 «Ақбақай» сән үлгілерінің техникалық эскизі, сырт түрінің сипаттамасы . . . 24

2 «АҚБАҚАЙ» сән үлгілерінің конструкциялау негіздері

2. 1 Конструкциялау әдістемесінтаңдап негіздеу . . . 25

2. 2 «Ақбақай» сән үлгілерінің сызбасынқұрастыру үшін бастапқымәліметтерді, қосымшалардытаңдап негіздеу . . . 26

2. 3 «Ақбақай»сән үлгілерінің сызбасын құрастыру . . . 30

2. 4 «Ақбақай» сән үлгілерінің сызбасына модельдік ерекшеліктерін енгізу . . . 33

3 «АҚБАҚАЙ»сән үлгілерінің ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

3. 1«Ақбақай» сән үлгілеріне өңдеу әдістерін және құрал-жабдықтарды таңдау . . . 46

3. 2 «Ақбақай» сән үлгілерінің түйіндік өңдеулері . . . 50

3. 3 «Ақбақай» сән үлгілерінің дайындаудың технологиялық бірізділігін әзірлеу . . . 51

3. 4 «Ақбақай» сәнүлгілеріне кеткен материал шығынын мөлшерлеу . . . 55

Қорытынды . . . 56

Пайдаланған әдебиеттер . . . 58

Қосымша . . . 60

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейтестілігі. ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына «Нұрлы жол-болашаққа бастар жол» Жолдауында-Біз Жалпыұлттық идеямыз - Мәңгілік Елді басты бағдар етіп, тәуелсіздігіміздің даму даңғылын Нұрлы Жолға айналдырдық. Қажырлы еңбекті қажет ететін, келешегі кемел Нұрлы Жолда бірлігімізді бекемдеп, аянбай тер төгуіміз керек. Mәңгілік Ел - елдің біріктіруші күші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан-2050» Стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас идеялық тұғыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі - Мәңгілік Ел! Ол - барша Қазақстан қоғамының осындай ұлы құндылығы.

2015 жыл - ұлттық тарихымызды ұлықтау және бүгінгі биіктерімізді бағалау тұрғысынан мерейлі белестер жылы. Қазақ хандығының 550 жылдығын, Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Конституциямыздың 20 жылдығын, Ұлы Жеңістің 70 жылдығын атап өтеміз. Осынау тарихи белестер Жаңа Қазақстандық Патриотизмді ұрпақ жадына сіңіруде айрықша рөлге ие. Біз 2015 жылды Қазақстан халқы Ассамблеясы жылы деп жарияладық. Елдің тұтастығы мен бірлігі, татулығы мен тыныштығы ең басты назарда.

Елбасы қазақстандық білім мен ғылым жастардың қолында екендігін және интеллектуалды ұлтты қалыптастыру туралы үнемі айтып келеді. Өйткені, әлемдегі дамыған отыз елдің қатарына ену тек білім мен ғылымға негізделу керек. Бұл - заман талабы. Демек, мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік дамуы инновациялық жүйе мен адами капиталға байланысты екені тағы да бір дәлелденді. Осындай талаптар тұрғысынан алғанда, стратегиялық маңызды құжат республика жұртшылығына, оның ішінде, білім мен ғылым салаларындағы педагогтар қауымына айрықша серпін беріп, алдағы күндерге жігерлендіре түскені ақиқат [1] .

Еліміздің тәуелсіздік даңғылындағы дәстүрлі қазақ мәдениетіндегі ұлтық киімдерінің мән-мағынасын айқындаудың өзектілігі қазіргі өркениет мәдениетінде туындап жатқан объективті-әлеуметтік және субъективті-психологиялық қайшылықтар жағдайынан көрініс табады. Бұл мәселелердің барлығы да қазақ халқының бүгінгі рухани ахуалын жан-жақты, әр қилы қысымға ұшырап отырғанын да дәлелдейді, ол қазіргі мемлекет тарапынан атқарылып жатқан істерде, яғни рухани дербестікті қалпына келтіру, нығайту, дамыту секілді үлкен мәселе болып отыр. Өркениет жағдайынан туындайтын қайшылықтар, соның ішінде киім үлгілеу өнерінің сапалы белгілеріне ұлттың сана сезімін бүлдіретін бөтен үлгілерді талғамсыз, шатастырып пайдаланудан басталады деуге болады.

Әлемдегі әр түрлі елдердің дәстүрлі халықтық костюм үлгілері қазір де сән жасаушылар үшін шығармашылық жаңалықтардың негізгі бастауы болып отыр және де қандай жағдайда болмасын арналып тігілген киімдердің бәрінен де өзінің нақты көрінісін табуда. Бір сәт тарихқа көз салсақ, әрбір дәуірдің және әрбір халықтың өзіндік көркем стилі қалыптасқан. Белгілі бір стильдің өзінде киімнің жеке бөліктерінде өзгерістер болады және бұл киім тарихында сән ағымы деп аталады. Сән ағымына байланысты киім жаңарып, жетіліп отырады.

Әр халықтың сан ғасырлық ұрпақ тәрбиесінде жалғасын тапқан өзiндiк рухани тарихы, тағлымы, ой-пiкiрi, қорытынды түйіні философиялық жүйесі болып көрініс табатыны белгілі. Көне тарихи ұғымдар мен түсініктер көшпелілер мәдениеті мен өнерінде көбінесе өзіндік көркемдік нақышты бейнеде кескінделіп, адамзаттың мәдени-рухани дүниетанымдық құндылығын байытады. Киімнің өн бойындағы ұлттық нақыштың бейнелі кескінін біртұтастық және пәнаралық тәсілдеріне қарай талдау және жіктеу, қазақ мәдениетіндегі киімінің өмір сүру кезеңдеріндегі тарихи ерекшелігін, әлеуметтік жағдайын қазіргі өзекті мәселелерде айқындауға мүмкіндік береді. Республикамыздың өзiндік мәдени-рухани көне мұрасы болып табылатын ұлттық киімі дүниежүзілік мәдениеттер қатарынан көрсете білу, зерттей түсу қазіргі маңызды мiндеттердiң бiрi.

Дәстүрлі киімді қайта жаңғырту мақсатында Ақбақай халық әнін негізге ала отырып, дәстүрлі киімді қайта жаңғырту мақсатында Ақбақай халық әнді орындаушы әншінің киімінің дизайнын жақсарту қажеттілігі мен қазіргі кездегі әншілер киімінің сапа жағынан әлсіз болуы арасындағы қайшылықты негізге ала отырып дипломдық жобамыздың тақырыбын «Ақбақай» атты фольклорлық стильде дәстүрлі ән орындаушының киім үлгісінің жиынтығын жобалау деп таңдауымызға негіз болды

Диплом жобасының мақсаты:

Қазақ ұлттық киімінің негізгі қалпын жоғалтпай, дәстүрлі ән орындаушылардың киімініңконструкциясы негізінде ұлттық киімдердіңдизайынын жасау және оның жасалу технологиясын көрсету.

Диплом жобасының міндетері:

1) Костюм жасау композициясының негіздерін анықтау.

2) Ақбақай сән үлгілерінің конструкциялау негіздерін анықтау.

3) Ақбақай сән үлгілерін тігу технологиясын әзірлеу және көрсету.

Зерттеудің нысаны:

Дәстүрлі әншілердің дизайн негізінде киімін конструкциялау және әзірлеу үдерісі.

Диплом жұмысының құрылымы:

Кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, сызбалар, зскиздердер мен пайдаланылған әдебиеттерден, қосымшадан тұрады.

1 «АҚБАҚАЙ»КОСТЮМ КОМПОЗИЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Дәстүрлі әншілердің сән үлгілеріндегі ерекшеліктері

Қазақ ұлттық киімдерінің тарихи Ұлы дала көшпенділерінің тарихымен тығыз байланысты. Бізге көшпенділер бірнеше мыңдаған жылдар бойы сақтаған салт дәстүрін, киім кию мәдениетін, ғажайып өркениетін мұраға қалдырып кетті. Осы ата -бабаларымыздың өткен тарихы, олар жасап кеткен дүниелер күні бүгінге дейін маңызын жоймай, мұрагер біздің қызығушылығымызды тудырып отыр. Мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан ұлттық киіміміз қазақ этносы көшпенді өмір салтын ХІХ ғасырға дейін сақтап келген халықтардың бірі болғандықтан көшпенді өмір салтына ыңғайлы функционалды және эстетикалық құндылықтарын өз бойына сақтап қалды. Қазақ киімдеріне ежелгі Қазақстан териториясын мекендеген сақтар, ғұндар, түркілер мәдениеті Қазақ мемлекетінің құрылуы Ресейге қосылуы, ревалюция кезеңі, кеңес өкметінің орнауы сияқты тарихи оқиғалар көрініс тапты. [2]

Өткен ел тарихына тұрмыс тіршілігін ой иелігінен өткізер болсақ, халық өміріндегі әдеп-ғұрып, салт-санасынан ауысуы тарихи оқиғалардан кейін, заманның өзгеруіне байланысты болғаны айқын. Кейінгі ұрпақ үшін қасиеті мен қадірі, мәні мен мағынасы, берер тәлім-тәрбиесі мен ұлағаты ерекше асыл мұра - қазақтың ұлттық киімдері. Қазақ ұлттық киімдері өзінің сипатымен, сырымен, сұлулығы мен сәнімен сан ғасырлық тарихының иісін сақтаған, бедерін жеткізген. Қазақ халқы бар өмірін ат үстінде өткізген көшпенділер құлазыған кең даланың үскірік аязы мен аптап ыстығында, салқын самалы мен аңызақ желіне қамсау болар ұлттық киімдердің түр - түрін ойлап тапқан. Қазақтың аса құрметті бұйымдарының бірі - киім тігу. Қазақы киім - көненің көзі. Ұлттық киім түрлерін нақты алғаш кімнің қолынан шыққанын, кімнің ойлап пішкенін, бізге беймәлім. Оның есесіне жылдар көші жылжыған сайын ұлттық киімдер дами түсіп, үнемі байытылып отырған.

Қазақтың ұлттық киімінің көп тарихы бар. Қазақ киімдерінің түрлері, атаулары жайлы Республикамыздың әйгілі ғалымы академик Ә. Марғұлан мен архитектура ғылымының кандидаты Т. Бәсенов, А. Масанов, Х. Арғынбаев, Ұ. Әбдіғатпарова еңбектерінде кеңінен айтылған.

Қазақтың қолөнер кәсіптерінің білгірі С. Қасиманов киімнің географиялық мекен атына қарай ерекше мәнер үлгіге бөлінетінін атап көрсеткен. Қазақ ұлттық киімдері өзінің сипатымен, сәнімен сан ғасырлық тарихымен, сақталған ою-өрнек әуендерімен бүкіл жер бетіне танымды. Халқымыздың ұлттық киімі - мәдени мұрамыз. Ұлттық киіміміз әлем халқының алдында ұлтымыздың ерекшелігін танытады. Ұлттық өнерімізді өнер туындысы деп қарасақ та болады. Ол атадан балаға мирас болып келе жатқан байлығымыз. Әсіресе дәстүрлі қазақ ұлттық киімнің мазмұны, көркемдігі таң қалдырады (сурет-1) .

Қазіргі заман киім үлгісін дайындау үшін алдымен ыңғайлылығын, үнемділігін, тиімділігі мен эстетикалық сапасын ескеру қажет. Себебі, дизайнер костюм үлгісі арқылы көрерменге белгілі бір ақпаратты жеткізуге ұмтылады. Суретші модельер немесе дизайнердің шығармашылық еңбек етуіне әсер ететін факторлардың бірі шынайы өмір мен қиялдан туындаған туындылар нәтижесінде және де қоғамдағы әрбір аспекті дизайнер санасында көркем образды шығаруға, туындатуға әсер етіп, бұйым үлгілерін жобалауда тамаша жетістіктерге жетті. [3]

Еліміздің егемендік алып, осындай тарихи өзгерістің нәтижесінде халық шеберлерінің шығармашылық ізденісі шыңдалып, жетіле түсуде. Халық өнеріне ұлттық құндылық, қазына ретінде қарай бастадық. Енді алда осы құндылықты мәңгі рухани қайнарымызға айналдыру міндеті тұр.

Сурет-1 Дәстүрлі ұлттық киім

Киім ұғымы адамдардың уақытқа және қоғамдық жағдайларға сәйкес сұлулық туралы белгілі бір ұғымын бейнелейтін сәнмен тығыз байланыста болады. Адамзат қоғамы дамыған сайын бұл көзқарастар үнемі өзгеріп отырады

Қазақта «Ағаш жапырағымен, адам киімімен көрікті» деген сөз бар. Қазақ халқының қол өнері көне заман тарихымен бірге дамып келе жатыр. Қол өнерінің басты бір саласы - киім тігу. Ерте заманнан күні бүгінге дейін өзінің қадір-қасиетін жоймай, қол өнерінің озық үлгісі ретінде ғана емес, әрі әсем, әрі ыңғайлылығымен де пайдаланудан қалмай келе жатқан қазақтың ұлттық киімдері әлі де аз емес.

Ұлттық киім - бай тарихи - мәдени мұра, оны зерттеу біздің өткен ғасырлардағы әдет - ғұрып, салт-дәстүр, халықтың хал- ахуалынан кең көлемде жан- жақты хабардар етеді. Қазақ халқының киімі басқа ұлттардан өзгеше өзіндік қасиетке толы. Қазақтың ұлттық киімі ғасырлар бойы қалыптасқан және айналадағы ортаға желді аязды болып келетін аңызақ даладағы тіршілікке бейімделген халық мұрасының құрамдас бөлігі болып табылады. Қазақша киім өзінің қарапайымдылығымен, үйлесімділігімен, жүріп-тұруға ыңғайлылығымен ерекше. Мұның өзі тұрмыс қажетінен, басым көпшілігі көшпелі өмір сүрген көлік үстіндегі іс-қарекетінен туған жағдай. Кез-келген халықтың өмір сүріп жатқан тұрғылықты жерінің геологиялық құрылымына сай оның өнері мен мәдениеті де дами түсті. Қазақ халқының ұлттық киімі мен қолөнерінің қалыптасуына елдің экономикалық сауда-саттық, климаттық және әлеуметтік жағдайлары мен діни сенімдері әсер етті. Онда халықтың әсемдік талғамы, өмір салты, өткендегі әлеуметтік хал-ахуалы айқын сезіледі. Түр-түсі, пішімі жағынан қазақтың киім-кешегі әлеуметтік топтардың бәріне бірдей ортақ. Пішімі қарапайым болғанымен, дала жағдайына ыңғайлылығымен, сан алуан әшекейлерімен ерекшеленді. Ұлттық киімдеріміз біздің ата-бабаларымыздың жауынгер, жаугер, батыр, жаужүрек халық болғандығын көрсетеді. Оның тірлігі үнемі аттың жалында, түйенің қомында жүрген, көбіне мамыражай жайма шуақ жүре алмаған. Аты ауыздықпен су ішіп, өзі етегімен мұз кешіп тіршілік еткен. [3]

Киімдегі ерекшеліктерді оған пайдаланылған материалдың құндылығынан, киім-кешектің әшекейінен, бірінің үстіне бірі киілетін бешпенттен, бас киімнің көлемінен ажыратуға болады. Халық шеберлері киім тіккенде іс тапсырушының талғамын, жас ерекшелігін, дене құрылысын, бет әлпетін мұқият ескерген. Ертеден қалған киімдердің үлгі нұсқаларына қарағанда: киімді адам денесіне шақ етіп тігу беріректе, орыс халқымен аралас, қаламен қатынас көбейе түскен кезде қалыптаса бастаған. Қазақ киімдері іштік, сырттық, сулық, біркиер болып төрт топқа бөлінеді. Іштіккиімдерге- көйлек, дамбал, желетке, камзол. Сырттық -шапан, күпі, тон. Сулық- шекпен, қаптал шекпен. Біркиер- қымбат маталардан әшекейлеп тігілген, той-думандарға киетін киім. Сондай-ақ бойжеткендер, бозбалалар, белгілі бір топтар үйде де, түзде де күнделікті тұрмыста да ұдайы жақсы киініп жүрген. Мәтел: «таныған жерде бай сыйлы, танымаған жерде тон сыйлы».

Халық шеберлері киім тіккенде іс тапсырушының талғамын, жас ерекшелігін, дене бітімін, бет әлпетін мұқият ескерген. Киім-кешекті әр жерде мүмкіншілігіне қарай өзінше тіккенімен, бүкіл қазаққа тән түр ұқсастығын, пішімін, бояу-нақышын сақтап, әсіресе оның қыздар, әйелдер, кейуаналар киетіндерін ажырата білген. Мысалға алсақ, қыздар белі қымтылған, етек-жеңіне желбезек салған қос етекті көйлек, оқалы қамзол киіп, беліне металл шытырлармен безендірілген немесе ширатпалы күміс белдік (оны нәзік белдік деп те атайды) буынады екен. Ал қайсыбір жерлерде етек-жеңіне екі-үш қатар бүктесін (оны Маңғыстау мен Атырауда қосетек деп те атайды) берген, арқасы немесе белі бүрілген көйлек сыртына қамзол киетін болған. Қазақстанның оңтүстігінде осындай көйлектің үстіне белдемше қаусырынады немесе шалғы орайды екен [6]

Қырмызы тон - ерте арнап тігіліп, жаңа түскен келіннің басты жасауларының бірі болып есептелген. Қырмызы тонды камзолдың немесе қимыл шапанның сыртынан киеді.

Камзол . Ғасырлар бойына қалыптасқан ұлттық киімдердің ішінде қамзолдың орны ерекше. Оны ерлер де, әйелдер де киген. Сонау ықылым заманнан келе жатқан тастағы суреттерден қамзолдың да сұлбасын байқау қиын емес. Осы замандағы сән үлгілерінің қатарынан орын алған камзолдың уақыт көшінен қалмағанын аңғарамыз Әйелдердің камзолы қысқа жеңді, иықтан сәл түскен жеңді немесе жеңсіз болып келеді.

Кеудеше - жеңсіз, ойма жеңмен тігіледі, шолақ келеді. Тігулі камзолға ұқсас. Кеудешенің беліне қима, танас түсірілмейді. Кеудешені әйел, еркек демей, еңкейген қариядан еңбектеген жасқа дейін киеді. Қыс, маусымдарында киетін кеудешелерді ішіне жүннен тақырлап қырқып иелеген қой терісі, елтірі, түлкі, қарсақ, суыр терілері, басылған жабағы күсіп те тігуге болады. Жаз маусымдарында киілетін кеудешелерді кестелеп сырып әшекейлейді.

Күртеше - сырткиімнің астынан жылылық үшін суықта тон, шапан астынан киетін, қимылдауға қолайлы, жанынын немесе алдынан түймеленетін жеңсіз кеудеше. Күртешенің астарына мақта салып, сырылып, қалаң матадан тігеді.

Көкірекше - көбіне жас балалар мен тұрмыс құрамын жас қыздар киетін, алды мен арты тұйық, бір жақ қырынан тігілген, екінші жағынан түймеленетін немесе байланатын кеуде киімі.

Кәзекей - астары бар, жағасы кең ойылған, жеңсіз, етегі мен жағасы тастармен, оқа, күміс тиындармен әшекейленетін әйелдердің жеңіл жұқа киімі. Жағасы кеңірек ойыладыда, жеңсіз болады. Аса ұзын емес, белден сәл ғана төмен түсіп тұрады. Көбінесе барқыттан тігіледі.

Шапан - қазақтың ең көп тараған, аса қастерлі, кәдірлі сырткиімдерінің ертеден келе жатқан түрі. Тысы мен астарының арасына жүн немесе мата салынып, сырты шұға, барқыт сияқты әдемі, әрі мықты матадан қапталған іші астарланады. Шапанды жібек, тоқыма, мақта, жүн маталардан, кейде күдеріден де тігіледі. сал- серілер мен ауқатты қазақтарыдың шапандарын тігуге ерекше жібек, парша сияқты бағалы маталар пайдаланады. Шапаннның басты ерекшелігі жағасы, өңірі жең ұштары әдемі ұлттық ою- өрнекпен кестеленуінде. [4]

Шекпен- түйенің иірілген жүніен тоқылатын сырт киім. Шекпеннен суда, желде өтпейтіндігі былай тұрсын, су тигенде түйе жүні ширығып, тығыздала түседі сондай-ақ ол маматадай емес, өте берік әрі жеңіл, тоз тозбайды ұзақ киіледі. Шекпенге арналған жіп жіңішкелеп иіріліп, өрнектеп тығыз тоқылады. Шекпендік матаны иіріп, өрнектеп тоқып шапан үлгісінде пішеді. Шекпеннің қиықтары тік етіп шапан үлгісінде пішіледі де, жаға, өңір, етегінен қиықша үшкілдері өрнекті матамен таспаланып, біртеленіп тартылады. Жеңі көбіне қондырма жеңде болып келеді.

Тон- үлкен кісілер, әйелдер балалар да киеті ортақ сырт киім. Тонның ұзын қысқа түрлері де болады. Ол әр адамның бой- тұрқынына лайықты үлгімен пішіледі. Үлкен кісілерге арналған тон кең әрі етегі тізеден төмен түсіп тұрады, жеңі қолдың басын тұтастай жабады. Жігіттермен келіншектердің тоны жүріс тұрысына, жұмыс істеуіне кедергі келтірмейтіндей сай пішіледі. Тон денені суықтан қорғап, жылылықты мол сақтайды. Тонның ең әдемі, жылы, қымбат бағалысы қамқа тон. Оны бұрын хан, би, бай, мырза, ханша сияқты ауқатты, белгілі адамдар киген. Тон тігісіне, үлгісіне қарай қималы, бүрмелі деп аталады. Тонның белі тарылып тігілетіндері «қынамалы», қынамайтындары «қаптал» деп аталды. Тонда тыс болмайды да жүн жағын ішіне қаратып, тері жағын сыртына келтіріп тігеді. Ол үшін шеліннен тазартып, әбден илеп, оны қынамен, жоса, талдың қабығымен томар бояау, қарағай, қайың нілінімен, өсімдік тамырларымен бояп, теріні қоңыр, сұрнемесе сарғыш, күлгін түске келтірді. Тонның етегін, өңірін оюлап сырыпта әшекейленген. Орта денелі адамға тон тігуге 11-12 қойдың күздік иеленген терісі қажет. Тон тіккенде шап, пұшпақ, мойын терілері пайданылмайды. [5]

Жарғақ тон - құлын, тай, лақ, бөкендердің жаздық жүні тықыр шелі аз терілерінен түгін сыртына, тері жағы ішіне қаратылып тігілген сырткиім түрі. Иленген терінің жақсылап сүрілгілеп, уқалап жұмсартады, шапан немесе шекпен үлгісінде пішіп, қалың матадан астарлайды. Жеңнің ұшы, өнірі. Етегі айналдыра матамен қиюлап барып жұрындайды. Жарғақ деп аталатын тонтүрін көбінесе жауын - шашында киім сыртынан киеді. Құлын жарғақ аты айтып тұрғандай, құлын терісінен жасалады. Ол жеңіл, жылы әрі берік, балалар киюге өте қолайлы. Ақ бөкеннің терісінен түгін сыртына қаратып, астарлап та, астарсыз да тігіледі. Бөкен жарғақ аталатын ертеде көп киілген киімді қыста, жауын-шашынды, боранды күндері киім сыртынан киген. Ертеректе ауқатты қазақтар жарғақты қара құлын терісінен тігіп киген.

Күпі - түйе мен қойдың жабағы жүнін ішіне қаратып, ұзыннан - ұзын сырыған, сыртын әртүрлі матамен тыстап тіккен, пішімі кең, етегі тобыққа дейін түсіп тұратын суықта, аязда киетін сырткиім. Ішіктің бір ерекшелігі желт соққанда күпіден жел өткіштеу келеді. Күпінің тысына барқыт, мәуіт сияқты әрі қалың, әрі көтеретін, бір түсі мата пайдаланады. Күпінің көбіне түймесі болмайды, желбегей қаусырынатын етіп, етегі кең үлгіде тігіледі, жағасы көбіне тік болып келеді. Күпі әрі қарапайым, әрі жеңіл, бірақ жылылығы тоннан кем емес. Күпі жылы, жеңіл тек қыста ғана емес көктем, күз айларында да киюге қолайлы, бай да, бала да, әйел де, киетін киім түрі. Байлар күпіні түйе жабағысын қымбат матамен тыстап, оқа, шашақ т. б. әшекей тағып, жағасына құндыз ұстап тіккізген. Әйелдер күпісі көбіне өңі ашық матадан, жағасы кестеленіп, жеңіне құндыз салынып, әдемелеп тігілген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.