Санаткерлік меншік құқығы
Ж о с п а р
Кіріспе
1. тарау
«Құқық туралы негізгі түсініктер»
2. тарау
«Меншік құқығы және өзге де заттық құқықтар»
3. тарау
«Интеллектуальдық меншік құқығы»
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
1. тарау
«Құқық туралы негізгі түсініктер»
2. тарау
«Меншік құқығы және өзге де заттық құқықтар»
3. тарау
«Интеллектуальдық меншік құқығы»
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Құқық туралы негізгі түсініктер
Норма дегеніміз – бір қатынасты реттеп,басқаратын ереже. Нормалардың қоғамда қалыптасқан екі түрі бар; әлеуметтік нормалар мен техникалық нормалар.
Қоғамдағы көптеген қарым-қатынастарды реттеп, басқарып отыратын негізгі құрал - әлеуметтік норамалар. Әлеуметтік нормалар адамдардың іс-әрекетінің, мінезінің,тәртібінің қоғамдық ережесі болғандықтан қоғамды басқарудың, қатынастардың құралына айналды.
Бұл нормалардың негізгі түрлері:
Құқық нормасы.
Моральдық нормалар: жақсы-жаман, дұрыс-бұрыс, әділеттік-әділетсіздік, достық-қастық, инабаттылық, парасаттылық, адамгершілік т.б.қасиеттер.
Саяси нормалар.
Эстетикалық нормалар.
Қоғамдық ұйым, ұжымдардың ереже қағидалары.
Әдет-ғұрып нормалары.
Салт-дәстүр нормалары.
Діни, имандылық, инабаттылық нормалары.
Техникалық нормалар – адамдардың табиғатпен, техникамен дұрыс қатынас, байланыс жүргізу ережелері.Қазіргі заманда ғылыми-техникалықпрогресс уақытында техникалық нормалардың маңызы өте зор.Табиғатпен байланысты қоғамның барлық салаларында техникасыз өмір жоқ. Сондықтан адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мемлекеттің алдындағы кезек күттірмейтін мәселелердің ең күрделісі.
Қоғамның тарихи обьективтік даму процесінде құқықтың маңызы туралы екі пікір бар: біріншісі, қоғамның дамуын басқаратын, реттеп отыратын факторлардың бірі – құқық. Онсыз қоғам дағдарысқа ұшырайды.Бұл пікірді заңды көзқарас дейді. Екіншісі, бірінші пікірге қарсы пікір. Қоғамның дамуында құқықтың ешқандай рөлі, маңызы жоқ деп түсіндіреді. Бұл пікірді Заңды нигилизм ддейді. Нигилизм қоғамда қабылданған, бүкіл адамға пайдалы нормаларды, жағымды мұраларды жоққа шығарып мойындамау деген түсінік.
Сонымен, құқық дегеніміз мемлекет орнатқан және оның күшімен қорғалатын, жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін тәртіп ережелерінің (нормалардың) жиынтығы. Құқықтың түсініктері бірнеше, бірақмазмұндары біреу-ақ.
Құқық мазмұнының негізгі элементтері:
- қоғамның және адамдардың мүдде-мақсатын қорғау, орынддау;
- қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдениеттік т.б. бағытын дамытып, нығайту;
- мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың құзіретін, ара-қатынасын реттеп, басқару.
Құқықтың екі түрі түсінігі болады: біріншісі – құқықтың обьективті дамуына сәйкес жаңа қатынастардың қалыптасуы; екіншісі – құқықтың субьективті түсінігі обьективтік қалыптасқан қатынастарды реттейтін, басқаратын нормативтік актілерді уақытында қабылдап бекіту.
Құқықтың негізгі функциялары: реттеу және қорғау.
Құқықтың реттеу функциясы – нормативтік актілер арқылы қоғамдық қатынастардың байланысын, орындалу жолдарын, бағыттарын анықтап отыру. Құқықтың қорғау функциясы – нормативтік актілердің қоғамдағы қарым-қатынасқа ықпалын, әсерін күшейту, жаман қатынастарға тыйым салу
Норма дегеніміз – бір қатынасты реттеп,басқаратын ереже. Нормалардың қоғамда қалыптасқан екі түрі бар; әлеуметтік нормалар мен техникалық нормалар.
Қоғамдағы көптеген қарым-қатынастарды реттеп, басқарып отыратын негізгі құрал - әлеуметтік норамалар. Әлеуметтік нормалар адамдардың іс-әрекетінің, мінезінің,тәртібінің қоғамдық ережесі болғандықтан қоғамды басқарудың, қатынастардың құралына айналды.
Бұл нормалардың негізгі түрлері:
Құқық нормасы.
Моральдық нормалар: жақсы-жаман, дұрыс-бұрыс, әділеттік-әділетсіздік, достық-қастық, инабаттылық, парасаттылық, адамгершілік т.б.қасиеттер.
Саяси нормалар.
Эстетикалық нормалар.
Қоғамдық ұйым, ұжымдардың ереже қағидалары.
Әдет-ғұрып нормалары.
Салт-дәстүр нормалары.
Діни, имандылық, инабаттылық нормалары.
Техникалық нормалар – адамдардың табиғатпен, техникамен дұрыс қатынас, байланыс жүргізу ережелері.Қазіргі заманда ғылыми-техникалықпрогресс уақытында техникалық нормалардың маңызы өте зор.Табиғатпен байланысты қоғамның барлық салаларында техникасыз өмір жоқ. Сондықтан адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мемлекеттің алдындағы кезек күттірмейтін мәселелердің ең күрделісі.
Қоғамның тарихи обьективтік даму процесінде құқықтың маңызы туралы екі пікір бар: біріншісі, қоғамның дамуын басқаратын, реттеп отыратын факторлардың бірі – құқық. Онсыз қоғам дағдарысқа ұшырайды.Бұл пікірді заңды көзқарас дейді. Екіншісі, бірінші пікірге қарсы пікір. Қоғамның дамуында құқықтың ешқандай рөлі, маңызы жоқ деп түсіндіреді. Бұл пікірді Заңды нигилизм ддейді. Нигилизм қоғамда қабылданған, бүкіл адамға пайдалы нормаларды, жағымды мұраларды жоққа шығарып мойындамау деген түсінік.
Сонымен, құқық дегеніміз мемлекет орнатқан және оның күшімен қорғалатын, жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін тәртіп ережелерінің (нормалардың) жиынтығы. Құқықтың түсініктері бірнеше, бірақмазмұндары біреу-ақ.
Құқық мазмұнының негізгі элементтері:
- қоғамның және адамдардың мүдде-мақсатын қорғау, орынддау;
- қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдениеттік т.б. бағытын дамытып, нығайту;
- мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың құзіретін, ара-қатынасын реттеп, басқару.
Құқықтың екі түрі түсінігі болады: біріншісі – құқықтың обьективті дамуына сәйкес жаңа қатынастардың қалыптасуы; екіншісі – құқықтың субьективті түсінігі обьективтік қалыптасқан қатынастарды реттейтін, басқаратын нормативтік актілерді уақытында қабылдап бекіту.
Құқықтың негізгі функциялары: реттеу және қорғау.
Құқықтың реттеу функциясы – нормативтік актілер арқылы қоғамдық қатынастардың байланысын, орындалу жолдарын, бағыттарын анықтап отыру. Құқықтың қорғау функциясы – нормативтік актілердің қоғамдағы қарым-қатынасқа ықпалын, әсерін күшейту, жаман қатынастарға тыйым салу
Пайдаланған әдебиеттер: С.Д. Баққұлов «Құқық негіздері»
Оқулық, 2-ші басылым. Алматы, 2004 ж.
Оқулық, 2-ші басылым. Алматы, 2004 ж.
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Батыс Қазақстан Еуразия тілдер және менеджменті институты
Құқық негіздері
Р Е Ф Е Р А Т
Тақырыбы; Санаткерлік меншік құқығы
Орындаған: А123а Г.К.
02318 Есеп және аудит
1(3) топ студенті
Тексерген: 3123ва М.Т.
12312 – 2007 жыл
Ж о с п а р
Кіріспе
1. тарау
Құқық туралы негізгі түсініктер
2. тарау
Меншік құқығы және өзге де заттық құқықтар
3. тарау
Интеллектуальдық меншік құқығы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Түсініктеме: Санаткерлік меншік – интеллектуальная собственность
Шығармашылық қызметтің обьектілендірілген нәтижесіне
меншік
Құқық туралы негізгі түсініктер
Норма дегеніміз – бір қатынасты реттеп,басқаратын ереже. Нормалардың
қоғамда қалыптасқан екі түрі бар; әлеуметтік нормалар мен техникалық
нормалар.
Қоғамдағы көптеген қарым-қатынастарды реттеп, басқарып отыратын
негізгі құрал - әлеуметтік норамалар. Әлеуметтік нормалар адамдардың іс-
әрекетінің, мінезінің,тәртібінің қоғамдық ережесі болғандықтан қоғамды
басқарудың, қатынастардың құралына айналды.
Бұл нормалардың негізгі түрлері:
Құқық нормасы.
Моральдық нормалар: жақсы-жаман, дұрыс-бұрыс, әділеттік-әділетсіздік,
достық-қастық, инабаттылық, парасаттылық, адамгершілік т.б.қасиеттер.
Саяси нормалар.
Эстетикалық нормалар.
Қоғамдық ұйым, ұжымдардың ереже қағидалары.
Әдет-ғұрып нормалары.
Салт-дәстүр нормалары.
Діни, имандылық, инабаттылық нормалары.
Техникалық нормалар – адамдардың табиғатпен, техникамен дұрыс қатынас,
байланыс жүргізу ережелері.Қазіргі заманда ғылыми-техникалықпрогресс
уақытында техникалық нормалардың маңызы өте зор.Табиғатпен байланысты
қоғамның барлық салаларында техникасыз өмір жоқ. Сондықтан адамдардың
қауіпсіздігін қамтамасыз ету мемлекеттің алдындағы кезек күттірмейтін
мәселелердің ең күрделісі.
Қоғамның тарихи обьективтік даму процесінде құқықтың маңызы туралы екі
пікір бар: біріншісі, қоғамның дамуын басқаратын, реттеп отыратын
факторлардың бірі – құқық. Онсыз қоғам дағдарысқа ұшырайды.Бұл пікірді
заңды көзқарас дейді. Екіншісі, бірінші пікірге қарсы пікір. Қоғамның
дамуында құқықтың ешқандай рөлі, маңызы жоқ деп түсіндіреді. Бұл пікірді
Заңды нигилизм ддейді. Нигилизм қоғамда қабылданған, бүкіл адамға пайдалы
нормаларды, жағымды мұраларды жоққа шығарып мойындамау деген түсінік.
Сонымен, құқық дегеніміз мемлекет орнатқан және оның күшімен
қорғалатын, жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін тәртіп
ережелерінің (нормалардың) жиынтығы. Құқықтың түсініктері бірнеше,
бірақмазмұндары біреу-ақ.
Құқық мазмұнының негізгі элементтері:
- қоғамның және адамдардың мүдде-мақсатын қорғау, орынддау;
- қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси, әлеуметтік,
мәдениеттік т.б. бағытын дамытып, нығайту;
- мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың құзіретін, ара-
қатынасын реттеп, басқару.
Құқықтың екі түрі түсінігі болады: біріншісі – құқықтың обьективті
дамуына сәйкес жаңа қатынастардың қалыптасуы; екіншісі – құқықтың
субьективті түсінігі обьективтік қалыптасқан қатынастарды реттейтін,
басқаратын нормативтік актілерді уақытында қабылдап бекіту.
Құқықтың негізгі функциялары: реттеу және қорғау.
Құқықтың реттеу функциясы – нормативтік актілер арқылы қоғамдық
қатынастардың байланысын, орындалу жолдарын, бағыттарын анықтап отыру.
Құқықтың қорғау функциясы – нормативтік актілердің қоғамдағы қарым-
қатынасқа ықпалын, әсерін күшейту, жаман қатынастарға тыйым салу.
Жоғарыда айтылғандай, құқық – жалпыға бірдей міндетті, мемлекет
қамтамасыз ететін, қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы.
Құқықтық норма – құқықтың бір клеткасы, қоғамдық қатынастардың жақсы
дамуының үлгісі деуге болады. Ол адам істерінің, жұмысының, тәртібінің
шеңберін анықтап, олардың бостандығын және қарым-қатынасын реттеп,
басқарып отырады.
Құқықтық нормалардың белгілері:
1. Норма мемелекеттік органның қабылдаған, бекіткен актісі, оның
заңды күші бар. Мұндай нормалар қоғамдағы тәртіптің үлгісіне
айналады, өйткені ол нормаларды халықтың басым көпшілігі дұрыс
орындайды.
2. Нормада субьектілердің құқығы мен міндеттері, орындалу жолдары
толық әрі нақты көрсетіледі. Егер көрсетілмесе, субьектілер өз
еркімен іс-әрекет етуге, тек заңға нұқсан келтірмеулері керек.
3. Норма ерікті түрде орындалмаса, мемлекет орындатуға мәжбүр
етеді.
4. Құқықтық нормалардың жүзеге асырылуын, орындалуын мемлекет
қамтамасыз етеді.
5. Құқықтық норма адамдардың, қоғам тәртібінің кепілдігі ретінде
жұмыс істейді.
Сонымен, құқықтық норма - қоғамдағы қатынас субьектілерінің
құқықтыры мен міндеттерін реттеп, басқарып отыратын жалпыға бірдей
мемлекетпен қамтамасыз етілетін ереже-қағида.
Құқықтық нормалардың элементтері бірігіп, оның құрылымын
қалыптастырады. Құрылымы жөнінде құқықтық нормалар екіге бөлінеді: негізгі
заңды нормалар және тәртіп ережелерінің нормалары.
Негізгі заңды нормаларда элементтердің мазмұны норманың кіріспесінде
немесе бірінші бабында толық көрсетіледі. Мысалы, Қазақстан Республикасының
Салық кодексінде нормалардың элементтері 1-ші бабында толық көрсетілген.
Тәртіп ережелерінің нормаларында элементтер нормативтік кесімдердің
баптарында, бөлімдерінде көрсетіледі.
Құқықтық норманың элементтері: диспозиция, гипатеза, санкция.
Диспозиция- қатынастың мазмұны мен субьектілердің құқығығ мен
міндеттерін көрсетеді. Мысалы, екі немесе көп жақты мәмілелер мен
шарттардағы тұлғалардың міндеттері мен құқықтары айқын көрсетілуі (ҚР
Азаматтық кодексінің 482 бабы). Диспозицияның үш түрі болады:
Жалпылама түрі: нормада субьектілердің міндеттері мен құқығы айқын
көрсетілмейді.
Толық айқын түрі: мазмұны нормада айқын көрсетіледі. Мысалы,
Қылмыстық кодекстің баптарында диспозицияның мазмұны толық көрсетіледі.
Сілтеу түрі: мазмұны туралы басқа бір нормаға сілтеу жасалады.
Мысалы, Азаматтық кодекстің бірнеше баптарында сілтеме қолданылады.
Гипотеза - диспозиция қашан басталады, аяқталады, нормативтік кесім
қалай орындалуы керек, осы жағдайларды көрсетеді. Мысалы, бұзықылық үшін
жауаупқа тартылатын адам қоғамдық тәртіпті бұзуы керек (ҚР Қылмыстық
кодекстің 7-бабы). Гипотезаның жалпылама күрделі,альтернативтік түрлері
бар.
Санкция – құқықтық норманың диспозициясы бұзылған жағдайда
қолданылатын жағымсыз шараны көрсететін құқықтық норманың бөлшегі.
Санкцияда мемлекет қандай іс-әрекеттерді, мінез-құлықты қолдамайтындығын
көрсетеді. Санкцияның түрлері: абсолютті анық, баламалы, салыстырмалы.
Құқықтық норма бірнеше түрге бөлінеді:
1. Қоғамның әр саласына қарай өндірістік, ауыл шаруашылық, құрылыс,
мәдениет, экономика, әлеуметтік, білім, ғылым т.б. бағыттағы нормалар.
2. Құқықтың әр саласына қарай мемлекеттік, әкімшілік, қаржы, еңбек,
отбасы, азаматтық, қылмыстық, азаматтық-процессуалдық, қалмыстық-
процессуалдық,т.б. саладағы нормалар.
3. Атқаратын жұмысына қарай нормалар екіге бөлінеді: реттеуші
нормалар, қорғаушы нормалар.
4. Мазмұнына қарай нормалар үшке бөлінеді: міндеттеуші, тыйым
салушы, ерік беруші нормалар.
5. Мамандандырылған құқықтық нормалар – қоғамның мамандық
салаларының қарым-қатынасын реттеп, басқаратын нормалар. Мысалы, азаматтық,
қылмыстық, заңгерлер, дәрігерлер, мұғалімдер, инженерлер бағытындағы
нормалар және т.б.
Құқықтың нысаны – мемлекеттік биліктің нормаға, заңға айналу түрлері,
олар:
1. Құқықтық әдет-ғұрып. Бұл құқықтық негізгі қоғам тарихында
мемлекеттің қалыптасу кезеңінде өмірге келген құқық нысаны. Әдет-ғұрып
нормалары адамдардың қарым-қатынасында ғасырлар бойы қолданылған, өмірде
жан-жақты тәжірибе арқылы қалыптасқан. Мысалы, Ману заңы, орыс правдасы,
Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы, Тәуке ханның Жеті
жарғысы т.б. айтуға болады. Қазақ қоғамында билердің үлгі шешімдері де
қазақтың ұлттық әдеттерін дамытқан. Қиыннан қиыстырып тапқан билердің
шешімдері ұқсас істерді қарағанда, күші бар құқықтық норма ретінде
пайдаланылған. Сонымен қатар, қазақ қоғамында ежелден қалыптасқан құқықтық
әдеттер де қоғамдық қатынастардың реттеушісі болып отырған. Әдет-ғұрып
нормалары арқылы қазіргі кезеңде де дамушы елдерде біраз қарым-қатынастар
реттеліп, басқарылып жатады.
2. Құқықтық прецедент - соттың және әкімшілік органның нақты бір істі
- мәселені қарап, реттеп, шешім қабылдаған кесімдері басқа істерді, реттеп
шешуге негізгі норма бола алады. Бұл шешімдер нормативтік актілердің бір
түрі.
3. Нормативтік шарттар - қоғамдағы қатынастардың негізі бола алады.
Мысалы: Германия Федеративтік Республиасы мен Германия Демократиялық
Республикасының бірігу шарты, мемлекеттердің арақатынасындағы шарттар,
кәсіпшілер одағының ұжымдық шарттары т.б.
4. Референдумда қабылданған нормативтік кесімдар - заңның бір түрі.
Сондықтан бұл кесімдер құқықтың ең күрделі, ең басым негізі. Референдум
жалпы мемлекеттік түрде және жергілікті мақсатпен өткізіледі.
5. Нормативтік-құқықтық кесім - мемлекеттік органның қабылдаған,
бекіткен кесімі. Қоғамдағы қарым-қатынастардың басым көпшілігі осы
нормативтік кесімдер арқылы реттеліп, басқарылады.
Заңдық күшіне қарай нормативтік кесімдер екі түрге бөлінеді: заңдар
және заңға тәуелді актілер. Бұл нормалар мемлекеттік көлемде, қоғамды
басқаратын ең жоғарғы мемлекеттік органның бекіткен құжаттары (президент,
парламент, үкімет т.б.)
Мазмұнына қарай нормативтік актілер қоғамның әр саласына сәйкес
бөлінедіі: азаматтық, мемлекеттк, әкімшілік, қаржы, еңбек, отбасы,
қылмыстық т.б. Сонымен қатар, нормативтік кесімдер бірнеше саланы
біріктіріп реттеп, басқарып отырады. Мысалы, шаруашылық, сауда, әскери,
сауда, теңіздік, табиғат т.б. жүйедегі актілер.
Көлеміне қарай нормативтік актілер үш түрге бөлінеді: жалпы қоғамдық,
шектеулі, төтенше актілер.
Кесімдер қабылдаған субьектісіне қарай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Батыс Қазақстан Еуразия тілдер және менеджменті институты
Құқық негіздері
Р Е Ф Е Р А Т
Тақырыбы; Санаткерлік меншік құқығы
Орындаған: А123а Г.К.
02318 Есеп және аудит
1(3) топ студенті
Тексерген: 3123ва М.Т.
12312 – 2007 жыл
Ж о с п а р
Кіріспе
1. тарау
Құқық туралы негізгі түсініктер
2. тарау
Меншік құқығы және өзге де заттық құқықтар
3. тарау
Интеллектуальдық меншік құқығы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Түсініктеме: Санаткерлік меншік – интеллектуальная собственность
Шығармашылық қызметтің обьектілендірілген нәтижесіне
меншік
Құқық туралы негізгі түсініктер
Норма дегеніміз – бір қатынасты реттеп,басқаратын ереже. Нормалардың
қоғамда қалыптасқан екі түрі бар; әлеуметтік нормалар мен техникалық
нормалар.
Қоғамдағы көптеген қарым-қатынастарды реттеп, басқарып отыратын
негізгі құрал - әлеуметтік норамалар. Әлеуметтік нормалар адамдардың іс-
әрекетінің, мінезінің,тәртібінің қоғамдық ережесі болғандықтан қоғамды
басқарудың, қатынастардың құралына айналды.
Бұл нормалардың негізгі түрлері:
Құқық нормасы.
Моральдық нормалар: жақсы-жаман, дұрыс-бұрыс, әділеттік-әділетсіздік,
достық-қастық, инабаттылық, парасаттылық, адамгершілік т.б.қасиеттер.
Саяси нормалар.
Эстетикалық нормалар.
Қоғамдық ұйым, ұжымдардың ереже қағидалары.
Әдет-ғұрып нормалары.
Салт-дәстүр нормалары.
Діни, имандылық, инабаттылық нормалары.
Техникалық нормалар – адамдардың табиғатпен, техникамен дұрыс қатынас,
байланыс жүргізу ережелері.Қазіргі заманда ғылыми-техникалықпрогресс
уақытында техникалық нормалардың маңызы өте зор.Табиғатпен байланысты
қоғамның барлық салаларында техникасыз өмір жоқ. Сондықтан адамдардың
қауіпсіздігін қамтамасыз ету мемлекеттің алдындағы кезек күттірмейтін
мәселелердің ең күрделісі.
Қоғамның тарихи обьективтік даму процесінде құқықтың маңызы туралы екі
пікір бар: біріншісі, қоғамның дамуын басқаратын, реттеп отыратын
факторлардың бірі – құқық. Онсыз қоғам дағдарысқа ұшырайды.Бұл пікірді
заңды көзқарас дейді. Екіншісі, бірінші пікірге қарсы пікір. Қоғамның
дамуында құқықтың ешқандай рөлі, маңызы жоқ деп түсіндіреді. Бұл пікірді
Заңды нигилизм ддейді. Нигилизм қоғамда қабылданған, бүкіл адамға пайдалы
нормаларды, жағымды мұраларды жоққа шығарып мойындамау деген түсінік.
Сонымен, құқық дегеніміз мемлекет орнатқан және оның күшімен
қорғалатын, жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін тәртіп
ережелерінің (нормалардың) жиынтығы. Құқықтың түсініктері бірнеше,
бірақмазмұндары біреу-ақ.
Құқық мазмұнының негізгі элементтері:
- қоғамның және адамдардың мүдде-мақсатын қорғау, орынддау;
- қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси, әлеуметтік,
мәдениеттік т.б. бағытын дамытып, нығайту;
- мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың құзіретін, ара-
қатынасын реттеп, басқару.
Құқықтың екі түрі түсінігі болады: біріншісі – құқықтың обьективті
дамуына сәйкес жаңа қатынастардың қалыптасуы; екіншісі – құқықтың
субьективті түсінігі обьективтік қалыптасқан қатынастарды реттейтін,
басқаратын нормативтік актілерді уақытында қабылдап бекіту.
Құқықтың негізгі функциялары: реттеу және қорғау.
Құқықтың реттеу функциясы – нормативтік актілер арқылы қоғамдық
қатынастардың байланысын, орындалу жолдарын, бағыттарын анықтап отыру.
Құқықтың қорғау функциясы – нормативтік актілердің қоғамдағы қарым-
қатынасқа ықпалын, әсерін күшейту, жаман қатынастарға тыйым салу.
Жоғарыда айтылғандай, құқық – жалпыға бірдей міндетті, мемлекет
қамтамасыз ететін, қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы.
Құқықтық норма – құқықтың бір клеткасы, қоғамдық қатынастардың жақсы
дамуының үлгісі деуге болады. Ол адам істерінің, жұмысының, тәртібінің
шеңберін анықтап, олардың бостандығын және қарым-қатынасын реттеп,
басқарып отырады.
Құқықтық нормалардың белгілері:
1. Норма мемелекеттік органның қабылдаған, бекіткен актісі, оның
заңды күші бар. Мұндай нормалар қоғамдағы тәртіптің үлгісіне
айналады, өйткені ол нормаларды халықтың басым көпшілігі дұрыс
орындайды.
2. Нормада субьектілердің құқығы мен міндеттері, орындалу жолдары
толық әрі нақты көрсетіледі. Егер көрсетілмесе, субьектілер өз
еркімен іс-әрекет етуге, тек заңға нұқсан келтірмеулері керек.
3. Норма ерікті түрде орындалмаса, мемлекет орындатуға мәжбүр
етеді.
4. Құқықтық нормалардың жүзеге асырылуын, орындалуын мемлекет
қамтамасыз етеді.
5. Құқықтық норма адамдардың, қоғам тәртібінің кепілдігі ретінде
жұмыс істейді.
Сонымен, құқықтық норма - қоғамдағы қатынас субьектілерінің
құқықтыры мен міндеттерін реттеп, басқарып отыратын жалпыға бірдей
мемлекетпен қамтамасыз етілетін ереже-қағида.
Құқықтық нормалардың элементтері бірігіп, оның құрылымын
қалыптастырады. Құрылымы жөнінде құқықтық нормалар екіге бөлінеді: негізгі
заңды нормалар және тәртіп ережелерінің нормалары.
Негізгі заңды нормаларда элементтердің мазмұны норманың кіріспесінде
немесе бірінші бабында толық көрсетіледі. Мысалы, Қазақстан Республикасының
Салық кодексінде нормалардың элементтері 1-ші бабында толық көрсетілген.
Тәртіп ережелерінің нормаларында элементтер нормативтік кесімдердің
баптарында, бөлімдерінде көрсетіледі.
Құқықтық норманың элементтері: диспозиция, гипатеза, санкция.
Диспозиция- қатынастың мазмұны мен субьектілердің құқығығ мен
міндеттерін көрсетеді. Мысалы, екі немесе көп жақты мәмілелер мен
шарттардағы тұлғалардың міндеттері мен құқықтары айқын көрсетілуі (ҚР
Азаматтық кодексінің 482 бабы). Диспозицияның үш түрі болады:
Жалпылама түрі: нормада субьектілердің міндеттері мен құқығы айқын
көрсетілмейді.
Толық айқын түрі: мазмұны нормада айқын көрсетіледі. Мысалы,
Қылмыстық кодекстің баптарында диспозицияның мазмұны толық көрсетіледі.
Сілтеу түрі: мазмұны туралы басқа бір нормаға сілтеу жасалады.
Мысалы, Азаматтық кодекстің бірнеше баптарында сілтеме қолданылады.
Гипотеза - диспозиция қашан басталады, аяқталады, нормативтік кесім
қалай орындалуы керек, осы жағдайларды көрсетеді. Мысалы, бұзықылық үшін
жауаупқа тартылатын адам қоғамдық тәртіпті бұзуы керек (ҚР Қылмыстық
кодекстің 7-бабы). Гипотезаның жалпылама күрделі,альтернативтік түрлері
бар.
Санкция – құқықтық норманың диспозициясы бұзылған жағдайда
қолданылатын жағымсыз шараны көрсететін құқықтық норманың бөлшегі.
Санкцияда мемлекет қандай іс-әрекеттерді, мінез-құлықты қолдамайтындығын
көрсетеді. Санкцияның түрлері: абсолютті анық, баламалы, салыстырмалы.
Құқықтық норма бірнеше түрге бөлінеді:
1. Қоғамның әр саласына қарай өндірістік, ауыл шаруашылық, құрылыс,
мәдениет, экономика, әлеуметтік, білім, ғылым т.б. бағыттағы нормалар.
2. Құқықтың әр саласына қарай мемлекеттік, әкімшілік, қаржы, еңбек,
отбасы, азаматтық, қылмыстық, азаматтық-процессуалдық, қалмыстық-
процессуалдық,т.б. саладағы нормалар.
3. Атқаратын жұмысына қарай нормалар екіге бөлінеді: реттеуші
нормалар, қорғаушы нормалар.
4. Мазмұнына қарай нормалар үшке бөлінеді: міндеттеуші, тыйым
салушы, ерік беруші нормалар.
5. Мамандандырылған құқықтық нормалар – қоғамның мамандық
салаларының қарым-қатынасын реттеп, басқаратын нормалар. Мысалы, азаматтық,
қылмыстық, заңгерлер, дәрігерлер, мұғалімдер, инженерлер бағытындағы
нормалар және т.б.
Құқықтың нысаны – мемлекеттік биліктің нормаға, заңға айналу түрлері,
олар:
1. Құқықтық әдет-ғұрып. Бұл құқықтық негізгі қоғам тарихында
мемлекеттің қалыптасу кезеңінде өмірге келген құқық нысаны. Әдет-ғұрып
нормалары адамдардың қарым-қатынасында ғасырлар бойы қолданылған, өмірде
жан-жақты тәжірибе арқылы қалыптасқан. Мысалы, Ману заңы, орыс правдасы,
Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы, Тәуке ханның Жеті
жарғысы т.б. айтуға болады. Қазақ қоғамында билердің үлгі шешімдері де
қазақтың ұлттық әдеттерін дамытқан. Қиыннан қиыстырып тапқан билердің
шешімдері ұқсас істерді қарағанда, күші бар құқықтық норма ретінде
пайдаланылған. Сонымен қатар, қазақ қоғамында ежелден қалыптасқан құқықтық
әдеттер де қоғамдық қатынастардың реттеушісі болып отырған. Әдет-ғұрып
нормалары арқылы қазіргі кезеңде де дамушы елдерде біраз қарым-қатынастар
реттеліп, басқарылып жатады.
2. Құқықтық прецедент - соттың және әкімшілік органның нақты бір істі
- мәселені қарап, реттеп, шешім қабылдаған кесімдері басқа істерді, реттеп
шешуге негізгі норма бола алады. Бұл шешімдер нормативтік актілердің бір
түрі.
3. Нормативтік шарттар - қоғамдағы қатынастардың негізі бола алады.
Мысалы: Германия Федеративтік Республиасы мен Германия Демократиялық
Республикасының бірігу шарты, мемлекеттердің арақатынасындағы шарттар,
кәсіпшілер одағының ұжымдық шарттары т.б.
4. Референдумда қабылданған нормативтік кесімдар - заңның бір түрі.
Сондықтан бұл кесімдер құқықтың ең күрделі, ең басым негізі. Референдум
жалпы мемлекеттік түрде және жергілікті мақсатпен өткізіледі.
5. Нормативтік-құқықтық кесім - мемлекеттік органның қабылдаған,
бекіткен кесімі. Қоғамдағы қарым-қатынастардың басым көпшілігі осы
нормативтік кесімдер арқылы реттеліп, басқарылады.
Заңдық күшіне қарай нормативтік кесімдер екі түрге бөлінеді: заңдар
және заңға тәуелді актілер. Бұл нормалар мемлекеттік көлемде, қоғамды
басқаратын ең жоғарғы мемлекеттік органның бекіткен құжаттары (президент,
парламент, үкімет т.б.)
Мазмұнына қарай нормативтік актілер қоғамның әр саласына сәйкес
бөлінедіі: азаматтық, мемлекеттк, әкімшілік, қаржы, еңбек, отбасы,
қылмыстық т.б. Сонымен қатар, нормативтік кесімдер бірнеше саланы
біріктіріп реттеп, басқарып отырады. Мысалы, шаруашылық, сауда, әскери,
сауда, теңіздік, табиғат т.б. жүйедегі актілер.
Көлеміне қарай нормативтік актілер үш түрге бөлінеді: жалпы қоғамдық,
шектеулі, төтенше актілер.
Кесімдер қабылдаған субьектісіне қарай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz