Адам құқықтары мен азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын топтастыру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Курстық жұмысты орындау тапсырмасы
Курстық жұмысты орындау үшін білімгер өз бетімен монографиялық және оқу
әдебиеттерді тереңдете зерделеп, заңнаманың қайнар көздері мен тиесілі
органдардың тәжірибелік материалдардың талдауларын қолдана отырып
орындайды. Курстық жұмысты орындауға берілетін уақыт(сағаты) Жалпыға
міндетті білім беру стандартына сай беріледі. Курстық жұмыстың көлемі
20беттен кем емес 35беттен көп емес компьютермен терілген, А4 форматты
қағазда болуы тиіс. Курстық жұмыс 1 данада(экземпляр) орындалады. Жұмыс
тігіліп, оқу бөліміне тіркеуге және рецензиялауға өткізіледі. Содан кейін
қорғауға жіберіледі.
Курстық жұмыстың құрылымы - Жоспары, Кіріспе, 2-3 сұрақтар,
Қорытынды, Қолданылған әдебиеттер мен нормативті құқықтық актілер
тізімі бөлімдерінен тұрады. Сонымен қатар қолданылған оқулықтар
сілтемелері болуы тиіс. Кіріспе бөлімінде жұмыстың теориялық және
тәжірибелік мәнділігі мен тақырыпты таңдаған ниеті мен негізі айтылады.
Қорытынды бөлімініде жұмыстың авторы қаралған сұрақтарға талдау жасайды,
жұмысты орындау және тақырыпты ашу барысында туған ойдың, ұстанымдары мен
көзқарасының дәлелдері келтіріледі.
Жұмыстың жазылу талаптары. Жұмыстың таза, сауатты және ұқыпты терілуі
мен рәсімделуі негізгі талаптардың бірі. Жұмысты орындауда, мәтінін теруде
алдын ала ғылыми жетекшімен әзірленіп келісіледі. Жұмыстың мәтінін жазу,
теру шрифті – 14кегель Times New Roman, жолдар аралығындағы интервал – 1,
жаңа абзац басы – 1,5; оң жағы – 15мм, жоғарғы - 20мм, сол жағы – 30мм,
төмеңгі – 20мм арақашықтықтарда болу керек. Әр бөлімнің атауы, өзге де
ерекше түсініктерге акцент беру керек болса қоюлатылып, курсивті ненемес
асты сызылып жазылуына рұқсат беріледі. Әр бет негізгі бетінен(титульдік)
кейін араб цифрымен нөмірленеді.
Негізгі бет 1(бірінші) деп есептелінеді, бірақ оның өзінде жазылмайды.
Негізгі бетінің тиесілі рәсімделуі мен толтырылуы міндетті. Негізгі бетінің
парағы жан-жақты суретпен, сызбамен безендендірілмейді. Үлгісі қосымша
бетте беріліп отыр.
Нөмірлену парақтың жоғарғы, орта бөлігінде, нүкте қойылмай көрсетіледі.
Бөлім реттік тәртібімен, араб цифрымен нөмірленіп жазылады, бөлім
пунктілері бөлімнің нөмірі алдында жазылып, содан кейін пункт нөмірі
жазылады. Пункттің нөмірі нүктесіз қойылады.

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

I тарау АДАМ МЕН АЗАМАТ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ
КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Қазақстан Республикасы заңдары бойынша азаматтық ұғымы,
оны алу және
жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .

1.2Адам мен азаматтың Конституциялық құқықтары, бостандықтары мен
міндеттері жүйесі...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ..
.

II тарау АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУДЫҢ ТЕТІКТЕРІ

2.1 Қазақстан Республикасындағы адам құқығын қорғау жөніндегі өкілетті
органдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...

2.2 Адам құқықтары мен азаматтардың конституциялық құқықтары мен
бостандықтарын
топтастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...

2.3 Қазақстан Республикасындағы адам құқығын қорғау жөніндегі
өкілетті
органдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Адамның негізгі құқықтары мен бостандықтары
жоғары құндылық ретінде мемлекеттің, оның органдары мен лауазымды
тұлғаларының өктемдігінің жолында тосқауыл болуға, мемлекеттің қоғамды
шексіз билеп-төстеуіне кедергі қоюға тиіс.
Құқықтар мен бостандықтар көп жағдайларда адамның қоғамдағы орнын, оның
мемлекетпен өзара байланысын анықтайды.ҚР Конституциясының 1-бабында адам,
оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары ең қымбат қазына деп бекітілген.
Бұл конституциялық норма – мақсатта мемлекеттің құқықтық дамуының ұзақ
мерзімдік міндеті – мемлекеттің құқықтық сипатын қалыптастыру жарияланған.
ҚР Конституциясының негізгі идеясы мен адам мүдделерінің жалпыға бірдей
презумпциясы болып табылады. Адам мүдделерінің презумпциясы, - дейді
профессор Г.Мальцев, - заң аясында барлық қарама – қайшылықтар, барлық дау-
дамайлар адам үшін не тиімді деген көзқарас тұрғысынан шешіледі, барлық
шешімдер осы тұрғыдан қабылданады, ал ол адам қайдағы бір қиялдағы, қандай
да болмасын демократиялық сұлбаға сәйкес әсерленген адам емес, нақтылы
мақсаттары мен қажеттіліктері өмірде бар, тірі адам.
Адамның құқықтары – бүкіл адамзаттың ажырамас, бөлінбес игілігі. Бұл
дүниеде қандай да оқиғалар мен әрекеттер орын алмасын, қандай да ғылыми
жаңалықтар ашылмасын, олар адамның жағдайына, оның құқықтары мен
бостандықтарына жағымсыз әсер етпеуге тиіс. Қоғамдық процестердің дамуында
құндылық бағдар адам құқықтарын ұлағаттаған дүниежүзілік және ұлттық
дамудың барлық процестерін адаммен өлшеудің мәні осында.
ҚР Конституциясында адам мен азаматтың азаматтық және саяси құқықтары
мен бостандықтарының бекітілуінің арқасында бұл құжат адамның дербестігін,
жеке-дара мүдделердің әрекет кеңістігін қорғаудың құқықтық кепіліне
айналды. Мемлекет барлығын бақылаушы және барлығына қол сұғушы ұйымның
рөлін атқаруға ұмтылмайды. Бұл Қазақстанда азаматтық қоғам орнатудың
маңызды алғы шарты болып табылады. Нақ осы тұлғаның белгіленген дербестігі
оның қорғалғандығы, оның белсенді әрекеті және қоғам мен мемлекеттің
проблемаларын шешуге қатысу үшін жағдайлар жасауы егеменді Қазақстанда
азаматтық қоғам қалыптастырудың негізі болмақшы.
Жалпы алғанда ҚР Конституциясында тұлғаның еркін өздігінен дамуына
көмектесетін адам құқықтары мен бостандықтарының кең тізімі бекітілген. Бұл
каталог жалпы халықаралық стандарттарға сай келеді. Оның үстіне,
Конституцияда бекітілген құқықтар мен бостандықтар абстракция емес, оларды
қорғаудың және кепілдік берудің нақты механизмі бар. Аталған қа-
ғиданың Конституцияда бекітілуі Қазақстан Республикасының даму бағытын
дұрыс таңдағанын дәлелдейді, өйткені тарих сабақтары қоғамдық проблемаларды
шешу, әлеуметтік өзгерістер барысында адам мен оның мүдделері ұмыт қалған
жағдайда осы өзгерістердің өз мағыналарын жоғалтып, қоғамдық прогреске
кедергі болатынын талай мәрте дәлелдеді.
Қазіргі жағдайда адамның бостандығы біршама басқаша түсініледі. Адамның
бостандығы тек белгілі бір әрекеттер жасау және оларды іске асыруда
кездесетін кез келген кедергілерді жоюдан ғана құралмайды. Адамның
бостандығы көрініс табатын маңызды тұстардың бірі – жауапты шешімдерді
қабылдау еркіндігі. Бұл адамның санасы мен мәдениетінің даму деңгейінің аса
жоғары болуын қажет етеді.
Осылайша, қазіргі адам құқықтарының тұжырымдамасы мына қағидаларға
негізделеді: адамның өзінің дербес дүниесі бар, оған ешқандай биліктің қол
сұғуына болмайды; өзінің құқықтарын қорғай отырып, адам мемлекетке өзінің
талаптарын қоя алады; адамға оның құқықтары мен бостандықтарын құдай да,
мемлекет те сыйлаған емес, сондықтан да оларды адамның табиғи құқықтары деп
атайды. Адам өзінің құқықтары үшін ешқандай құдай немесе зайырлы билікке
қарыздар емес. Ол еш уақытта да мені жарылқап, маған құқықтар мен
бостандықтар берді деп ешкімге бас июге, ешкімнің алдында өзін мәңгілік
борышкермін деп сезінбеуге тиіс. Адамның қадір-қасиеті оған, адамға, өзінің
құқықтары мен бостандықтарының түйірмелерімен пайдаланғандығы үшін кімге
де, неге де болса да құлшылық етіп, бас ұрумен сыйымсыз. Олар оған оның тек
адам болғаны үшін ғана тиесілі.
Курстық жұмысымның мақсаты - Қазақстанда адам мен азаматтың құқықтары
мен бостандықтарын қорғау мен қамтамсыз ету проблемаларын тиімді шешу.
Осыдан келіп туындайтын міндеттер:
1. ҚР заңдары бойынша азаматтық ұғымы, оны алу және жою жолдарын
зерттеу.
2. Адам мен азаматтың Конституциялық құқықтары, бостандықтары мен
міндеттері жүйесін ашып көрсету.
3. Халықаралық адам құқықтары мен бостандықтарының мән мазмұнын
сипаттау.
4. Құқық қорғау органдарының адам құқын қорғаудағы ролін салыстыру.
5. Қазақстан Республикасындағы адам құқықтары жөніндегі өкілетті
органдарының қызметтеріне талдау жасау.
6. Сот жүйесінің адам құқын қорғау жүйесіндегі орнына құқықтық баға
беру.
Тақырыптың зерттеу обьектісі: Адамдардың құқықтарын реттейтін ҚР
Конституциясы, ҚР Азаматтық кодексі, ҚР Әкімшілік құқық, ҚР Еңбек туралы
Заңы, ҚР-ның Білім туралы Заңы т.б. Қазақстан Республикасының
заңнамаларымен қарастырылған.

I тарау АДАМ МЕН АЗАМАТ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ
КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасы заңдары бойынша азаматтық ұғымы, оны алу және
жою
       Адам құқығы саласында Қазақстан Республикасы Конституциясының
толықтай халықаралық құқықтың жалпыға танылған нормаларынан бастау алатыны
баршаға белгілі. Тек Конституциядағы және халықаралық құқықтағы адам құқына
деген көзқараста кездесетін ұқсастықтар мен айырмашылықтарға тоқталайық.
     1.Халықаралық құқық сипаты Қазақстан Республикасының Конституциясы
да қандай да болсын нәсілдік, тері түсі, жыныстық, тілдік, діндік, саяси
нанымды, ұлттық және әлеуметтік және өзге де жағдайларының белгілері
бойынша кемсітуді толықтай теріске шығарады.
      2.Жасына: балалар, еңбекке қабілеттер, зейнеткерлер екендігіне
байланысты мәртебе бірдей белгіленеді.
     3.Отбасы мәртебесі мәселесі қоғамның қарапайым ұясы ретінде де,
негізгі ұясы ретінде де бірыңғай шешіледі.
      4. Адамның мемлекет пен қоғам өмірінің барлық саласында құқықтары
мен бостандықтары жарияланады, оларды жүзеге асыру кепілдігі қарастырылады.
     5. Абырой, өмір, денсаулық және қадір-қасиет өз дәрежесінде
қорғалады.
    6. Адамның құқы мен бостандығын шектеуге өзгеше жағдайларда ғана
жол беріледі.
     7. Азаматтардың кез келген әр түрлі ассоциацияларға бірігуіне
кепілдік беріледі.
     Халықаралық құқық нормалары адам құқы мен бостандығын азаматтарға,
шетелдіктерге, апатридтерге бөліп сипаттайды. Азаматтар мен аталған
мемлекеттің азаматы болып табылмайтын адамдардың ара қатынасын дұрыс
белгілеу үшін ұлттық заңдарда да осындай өзгешелік жүргізілуі тиіс.
Қазақстан Республикасының Конституциясы да осы принципті басшылыққа алады
(12-бап).
     Шетелдіктер мен апатридтердің құқы мемлекеттің мүдделері мен
қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қажетті деңгейде шешіледі. Атап айтқанда,
олар мемлекеттің өкілетті органдарын сайлауға қатыстырылмайды, әскери
қызметке шақырылмайды және т.б.
     Қазақстан Республикасындағы азаматтығы жоқтардың құқықтары мен
бостандықтарының шеңбері кең. Тек меншік және кәсіпкерлік қызмет
саласындағыларын ғана атап өтейін. Сот шешімінен басқа ретте ешкім ешкімді
өз меншігінен айыра алмайды. Мұнда әңгіме барлық адамдардың азаматтыққа
тәуелсіз меншігі жөнінде болып отыр. Шетелдіктердің де, азаматтығы жоқ
адамдардың да кәсіпкерлік қызметі мемлекеттің қорғауында болады.
Проблеманың мұндай шешімі халықаралық құқық нормаларына сәйкес келеді.
Азаматтық және саяси құқық туралы пактте әр адам, ол қай жерде тұрса да,
оның құқықтық субьектілігін тануға құқы бар делінген (16-бап).
Осы айтылғандарды тұжырымдай келгенде, ҚР Конституциясы жалпыға мәлім
халықаралық құқықтық актілердегі демократиялық, гуманды құндылықтардың
бәрін барынша бойына сіңірген құжат болып табылады. Конституция -
мемлекеттің Негізгі Заңы болғандықтан ол бастауларды көрсетпейді. Дегенмен,
Қазақстан Республикасының Конституциясы бір-қатар жағдайларда халықаралық
құқықтың нормаларына тікелей жүгінеді.
Сөйтіп, Қазақстан Республикасының Конституциясы халықаралық құқықтың
жалпыға мәлім нормаларына бағдарланған ұлттық заңдарды қалыптастырудың
негізі болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңдары азаматтықты азаматтардың жиынтығы
арқылы емес, әр жеке адам бойынша белгілейді.
       Қазақстан Республикасының азаматтығына адамның мемлекетпен
арасындағы өзара құқықтар мен бостандықтар жиынтығын білдіретін тұрақты
саяси-құқықтық байланыс ұғынылады. Азаматтық ұғымы заң бойынша үш
элементтен тұрады:
1)адамның мемлекетпен байланысы уақытша емес, тұрақты болуы тиіс. Адам
өз қалауы бойынша азаматтықты біресе қабылдап, біресе одан бас тарта
алмайды;
2) адамның мемлекетпен байланысы саяси-құқықтық сипатта болады. Мемлекет
Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын кез келген адаммен
құқықтық байланысқа түсе алады. Бірақ саяси қатынас тек мемлекет пен оның
азаматы арасында ғана орнай алады;
3) мемлекет пен азаматтың арасында өзара құқық пен міндеттемелер
белгіленеді.
   Қазақстан Республикасы өзінің органдары мен лауазымды адамдары
атынан өз азаматтары алдында жауапты, ал Қазақстан Республикасы азаматтары
өзінің республикасы алдында жауапты. Ол Қазақстан Республикасының
Конституциясын және заңдарын сақтауға, оның мүдделерін, аумақтық тұтастығын
қорғауға, әдет-ғұрып, дәстүрлерді, мемлекеттік тілді және оның аумағында
тұратын басқа да ұлт өкілдерінің тілдерін құрметтеуге, Қазақстан
Республикасының қуатының, егемендігі мен тәуелсіздігінің нығайтылуына үлес
қосуға міндетті.
    Қазақстан Республикасы азаматтығының негізгі мәселелері
Конституциямен және Республиканың азаматтық туралы Заңымен реттеледі.
Конституцияға азаматтық туралы негізгі қағидалар: барлық азаматтардың
теңдігі туралы, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының кепілдігі
туралы, құқықтар мен бостандықтардың шектелуіне жол берілмейтіндігі туралы,
азаматтықтан айыруға, республика шегінен қуғындауға және басқаларына жол
берілмейтіндігі туралы қағидалар енгізілген. Қазақстан Республикасының
азаматтығы туралы Заң: қандай адамдардың Қазақстан Республикасының азаматы
болып табылатынын, олардың құқықтық жағдайларын, азаматтықты алу және
тоқтату тәртібін, ата-аналардың азаматтығы өзгерген және бала етіп асырап
алған кездегі олардың балаларының азаматтығын, азаматтық мәселелері бойынша
мемлекеттік органдардың өкілеттігін, азаматтық мәселелері бойынша арыздар
мен ұсыныстарды қарау, шешімдерді орындау тәртібін, сондай-ақ азаматтық
мәселелері жөніндегі шешімдерге шағымдану тәртібін белгілейді.
      Қазақстан Республикасының азаматтары азаматтықты алу негіздеріне,
шығу тегіне, әлеуметтік және мүліктік жағдайларына, нәсілді және ұлттық
сипатына, жынысына, біліміне, тіліне, дінге қатынасына, саяси және өзге де
наным-сеніміне, руы мен қатынас сипатына, тұратын орнына және басқа мән-
жайларына қарамастан заң алдында тең.
      а) Азаматтық туралы Заң күшіне енген күнге -1992 жылдың 1
наурызына Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын;
       ә) азаматтық туралы заңға сәйкес Қазақстан Республикасының
азаматтығын алған адамдар Қазақстан Республикасының азаматы болып табылады.
    Қазақстан аумағында тұратын, Қазақстан Республикасының азаматы
болып табылмайтын және шетелдің азаматтығына жататындығына дәлелдемелері
жоқ адамдар азаматтығы жоқ адамдар деп есептеледі.
    Қандай да бір болсын шет мемлекетке жататындығына дәлелдемесі бар
адамдар шетел азаматтары болып есептеледі.
     Қазақстан Республикасының азаматтығы:
1)тууы бойынша;
2)Қазақстан Республикасы азаматтығына қабылдану нәтижесінде;
3)Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында қарастырылған
негіздер бойынша;
4) Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы Заңда қаралған өзге де
негіздер бойынша алынады.
Бала өмірге келген кезде ата-аналарының екеуі де Қазақстан
Республикасының азаматтығында болса, қай жерде туғанына қарамастан бала
Қазақстан Республикасының азаматы болып табылады. Егер бала өмірге келген
кезде ата-аналарының екеуі де Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрақты
тұрса баланың азаматтығы ата-аналарының жазбаша нысанда білдірген
келісіміне орай белгіленеді. Егер ата-аналарының бірі бала өмірге келген
кезде Қазақстан Республикасының азаматтығында болса, егер бала:
1) Қазақстан аумағында туған;
2) Қазақстаннан тыс жерде туған, бір-ақ ата-аналарының немесе олардың
біреуінің осы кезде Қазақстан аумағында тұрақты тұратын орны болса, бала
Қазақстан Республикасының азаматтығында болса, ал екіншісі азаматтығы жоқ
адам болса, бала қай жерде туғанына қарамастан Қазақстан азаматы болып
табылады. [1.56б.]
Басқа мемлекеттің азаматы және азаматтығы жоқ адам олардың өтініштері
бойынша азаматтық туралы заңда қаралған шарттарға сәйкес Қазақстан
Республикасының азаматтығына қабылдануы мүмкін. Кәмелеттік жасқа толмаған
қабілетсіздер, Қазақстан Республикасына ерекше еңбек сіңіргендер, саяси
себептермен Қазақстан аумағын тастап кетуге мәжбүр болғандар және олардың
ұрпақтары көрсетілген шарттарсыз Қазақстан азаматтығына қабылданады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1993 жылғы 23 желтоқсандағы Жарлығымен
азаматтық туралы Заңға бірқатар өзгерістер енгізілді. Бұл Жарлық бұрынғы
Кеңес Одағының азаматтары арасындағы қатынастардың кейбір ерекшеліктерін
бейнелейді. Бұрынғы КСРО азаматтары бір республикадан екіншісіне еркін
қатынады. Туыс адамдардың әр түрлі республикаларда тұруларына мүмкіндігі
болды, тұрып жатты да және бір-бірімен ешқандай қиындықсыз араласты.
Алайда, КСРО-ның ыдырауының және дербес мемлекеттердің құрылуының
нәтижесінде жағдай өзгерді. Шекара белгіленді және соған орай шектеулер
қойылды. Бұл адамдардың қатынасына, мемлекетаралық қатынастарға әсер етті.
Бұрынғы КСРО республикалары азаматтарының арасында тарихи қалыптасқан
қатынастарды одан әрі нығайту және Қазақстан азаматтығын алудың
жеңілдетілген тәртібін белгілеу мақсатында Жарлық Қазақстан
Республикасының азаматтығы туралы Заңға өзгеріс енгізді. Отбасылық
қатынастарды қалпына келтіру үшін бұрынғы одақтас республикалардың
Қазақстан Республикасы азаматтарына жақын туыстары (балалары, жұбайы,
ата–аналары, апа-сіңлілері, аға-інілері, атасы мен әжесі) барлар Қазақстан
азаматтығына қабылданатын болды. Жеңілдетілген тәртіптің мәні мынада,
Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдау туралы тілек білдірген
адамдардың өтініштері өтініш берген күннен алты айдан асырмай қаралатын
болды. Сонымен бірге осы Жарлық ҚР-ның азаматтық туралы Заңмен белгіленген
басқа адамдардың азаматтық алуға қажетті 10 жылдық тұрақты тұру мерзімін 5
жылға дейін кемітті.
       Азаматтық туралы мәселелер Қазақстан Республикасының
мемлекетаралық шарттарымен шешіледі. Қазақстан Республикасы мен Беларусь
Республикасының, сондай-ақ Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы
арасындағы осы мемлекеттердің азаматтығын алудың жеңілдетілген тәртібі
туралы келісімге осылай қол қойылды. Мұндай келісімдер аталған
мемлекеттердің өздерінің азаматтығының жалпыға бірдей нормаларын, құқықтары
мен бостандықтарын сақтауға, адамдардың тиісті тарихи және дәстүрлі достық
байланыстарын сақтау мен нығайтуға ұмтылудан туындайды. Келісімге сәйкес әр
тарап басқа елден өз аумағына тұрақты тұруға келген, бұрынғы КСРО азаматы
екендігін дәлелдеген азаматтарға азаматтық алудың жеңілдетілген (тіркелген)
тәртібін ұсынады. Мұндай тәртіп төмендегідей шарттардың бірі орындалса:
1) егер өтініш білдіруші азаматтығын алған тараптың аумағында туған
немесе тұрған болса;
2) өтініш білдірушінің біреуі болса да азаматтығын алатын тараптың
аумағында тұрақты тұратын және жақын туыстары жұбайы (зайыбы),
ата–аналарының (бала етіп асырап алғандардың) біреуі, баласы ( оның ішінде
асырап алған баласы), апа-сіңлісі, аға-інісі, атасы және әжесі оның
азаматтары болып табылса қолданылады. Ішкі істер органдары тараптардың
бірінің азаматтық алуын тіркеуді үш айдан асырылмайтын мерзімге
жеңілдетілген тәртіппен жүзеге асырады.
       Келісімде ата-аналары азаматтығының өзгерілгеніне байланысты
балалардың азаматтығы өзгеруінің ерекше тәртібі қарастырылған. Ата-
аналарының азаматтығы өзгерген кезде,соған орай екеуі де басқа тараптың
азаматы болады не екеуі де тараптардың бірінің азаматтығынан шығады,
тиісінше олардың кәмелетке толмаған балаларының да азаматтығы өзгереді.
Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдаудың дәстүрлі де
жеңілдетілген тәртібі кезінде қабылдауға қарсылық білдіру негізі
қолданылады. Азаматтыққа қабылдау туралы өтініш, егер адам: адамзатқа,
Қазақстан Республикасының егемендігі мен тәуелсіздігіне қарсы қылмыс
жасаса;
     Қазақстан Республикасы аумағының бірлігі мен тұтастығын бұзуға
шақырса;
     Мемлекеттік тәуелсіздікке, халықтың денсаулығына нұқсан келтіретін
заңға қарсы қызметті жүзеге асырса;
     Мемлекетаралық, ұлтаралық және діни өшпенділікті тұтатса,
мемлекеттік тілдің қызметіне қарсы әрекет етсе;
     террорлық әрекеті үшін сотталған болса;
     сотпен аса қауіпті қылмыскер деп танылса;
     басқа мемлекеттің азаматы болса қабылданбайды.
     Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша басқа
мемлекеттің азаматы Республика азаматы болып танылмайды, яғни, қос
азаматтық танылмайды.
     Жалпы, әлемдегі көптеген елдердің заңдары қос азаматтыққа рұқсат
етпейді. Қос азаматтық институты мемлекеттің мазмұнынның өзіне қайшы
келеді.Өйткені мемлекеттің әлеуметтік негізі, мемлекеттік биліктің қайнар
көзі халық, ол мемлекетпен саяси байланыста болады. Қос азаматтық алған
адамдар санының көбеюі саяси себептер бойынша халықты тек бөлшектеу
мүмкін. [2.98б.]
     Егемендік, тәуелсіздік кез келген мемлекеттің бөлінбейтін қасиеті
болып табылады. Егемендік пен тәуелсіздік мемлекеттің бүкіл қуатымен, оның
осы мемлекеттің азаматтарына қызмет ететін Қарулы Күштерімен қорғалады. Қос
азаматтығы бар адамның, егер ол сонымен бір мезгілде дауласушы мемлекеттің
де азаматы болса, өзі тұратын мемлекетті жан-тәнімен қорғайды деп толық
сеніммен айтуға бола ма? Әрине, жоқ. Адамның патриоттық сезімі бір елге,
бір мемлекетке ғана арналады. Одан әрі, кез келген мемлекеттің өзінің
мемлекеттік құпиясы, жасырын: әскери, ғылыми, техникалық, қызметтік және
басқа құпиялары болады. Бір елдің азаматы ретінде елдің құпиясы білуге
мүмкіндігі болған адамның, оны тап сондай азаматы болған екінші бір елге
таратып жібермейтіндігіне шексіз кепілдік жоқ.
     Жеке адамға қатысты алғанда қос азаматтық адамдар арасындағы
теңсіздікті білдіреді. Халықаралық құқық нормалары ретінде де, ұлттық заң
нормалары ретінде де барлық адамдар үшін бірдей тең құқықтар мен
бостандықтар белгілейді. Алайда, қос азаматтығы бар адамдар азаматтығына
қарай екі ел тарапынан да қорғалуға құқылы. Мұндай кепілдік кез келген
елдің Конституциялық заңдарында қарастырылған. Тиісінше, бір елдің
азаматтығын алғандар мен қос азаматтық алғандар арасында тепе-теңдік
болуы мүмкін емес. Жаппай қос азаматтық кезінде ол бір елдің азаматтығын
алғандар санасына теріс әсер ететін болады. Екінші жағынан, азаматы болып
табылатын бірінші ел тарапынан басқа елге қысым жасаудың тұрақты факторы
болады.
     Осы айтылғандар жеке азаматтықтың дұрыстығы және қос азаматтық
ерекше жағдайда ғана танылуы керектігін көрсетеді. Дегенмен, қос
азаматтыққа барлық мемлекеттің заңдары рұқсат етеді. Мемлекеттердің
азаматтық туралы заңдарындағы айырмашылық қос азаматтылықтың пайда болуының
бір себебі болып табылады. Әр мемлекетте азаматтық мәселесін реттейтін
нормалар қайшылығының нәтижесінде азаматтың екі немесе одан да көп
мемлекеттің азаматы болып танылатын жағдайлардың тууы мүмкін. Қос азаматтық
көп жағдайда халықаралық шарттар негізінде пайда болады.
    Азаматтылықтың тоқтатылуы. Қазақстан Республикасының азаматтығы
Азаматтық туралы Заңда қарастырылған жағдайда тоқтатылады.
       Оған Қазақстан Республикасы азаматтығынан шығу жатады.
Азаматтықтан шығуда Азаматтық туралы Заңда белгіленген тәртіппен берілген
өтініш негізінде рұқсат етіледі. Азаматтықтан шығу жөнінде арыз Ішкі істер
министрлігі және Сыртқы істер министрлігі арқылы Президенттің атына
беріледі. Жасы 14-ке толмаған бала Қазақстанның азаматтығынан шығуға өтініш
берген кезде, ата-аналарының бірі Қазақстанның азаматтығында қалатын болса,
осы ата-анасының баланың Қазақстан азаматтығынан шығуына өзінің қатынасы
білдірілген арызы берілуі тиіс.
       Заңмен белгіленген жағдайларда азаматтықтан шығуға рұқсат
берілмеуі де мүмкін. Егер азамат мемелекет алдындағы міндеттемесін немесе
Қазақстан аумағында орналасқан азаматтардың немесе ұйымдардың, қоғамдық
бірлестіктердің елеулі мүдделерімен байланысты мүліктік міндетте иелерін
орындамаған болса оған Қазақстан Республикасы азаматтығынан шығуға рұқсат
етілмейді. Сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтығынан шығуға, егер
шығу туралы өтініш білдірген адам айыпталушы ретінде қылмыстық жауаптылыққа
тартылған болса немесе сот үкімімен жазасын өтеп жатса; егер адамның
азаматтықтан шығуы Қазақстан Республикасының мемлекеттік қауіпсіздік
мүддесіне қайшы келсе де рұқсат етілмейді.
     Қазақстан Республикасының азаматтығы:
1)Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен қарастырылған
жағдайларды есептемегенде, адам басқа мемлекеттің қауіпсіздік қызметіне,
полицияға, әділет немесе өзге де мемлекеттік билік және басқару органдарына
қызметке орналасуына байланысты;
2) егер Қазақстан Республикасының азаматтығы көрнеу өтірік мәліметтер
немесе жалған құжаттар ұсыну нәтижесінде алынған болса;
3) Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен қарастырылған
негіздер бойынша тоқтатылады [3.99б.]

1.2Адам мен азаматтың Конституциялық құқықтары, бостандықтары мен
міндеттері жүйесі
      Жеке адамның Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясында
орнықтырылған құқықтық мәртебесі адамдар мен азаматтардың құқықтары
тұжырымдамасына негізделген және халықаралық құқықтық құжаттардың негізгі
қағидаларынан туындайды.
       Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы (1995ж.)
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын нығайта отырып, халықаралық
актілердің нормалары мен принциптеріне сүйенеді. Аталған және басқа
халықаралық актілер мынадай негізгі құқықтар мен бостандықтарды жариялайды:
кез келген адам өмір сүруге, бостандыққа және жеке басына қол сұғылмауына
құқылы; ешкім де азапталмауы, қадір – қасиетін кемсітетіндей көз
алартушылыққа және жазаға ұшырамауы тиіс; барлық адамдар заң алдында тең,
заңмен тең дәрежеде қорғалуға құқылы; кез келген адам тұратын орнын
мемлекет шегінде еркін алмастыруға және таңдауға құқылы; кез келген адам
өзінің, отбасының және басқаларының денсаулығын және тұрмыс жағдайын
қолдауға қажетті өмірлік деңгейде еңбек етуге, білім алуға, дем алуға
құқылы. Халықаралық – құқықтық құжаттар адам құқы мен бостандығын ең жоғары
құндылық деп таниды.
       Қазақстан Республикасының Конституциясы адам құқы туралы
халықаралық құжаттардың негізгі идеялары мен қағидаларын қабылдады және оны
мемлекеттің өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып нығайтты. Конституцияда
мемлекеттің адамға және азаматқа қатынасы туралы қағида орнықтырылды. Адам
құқықтары мен бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті деп
танылады, олардан ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтік
құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады (12-
бап, 2-тармақ ). Бұл адамның табиғи құқын мемлекеттің тануы және бастау
алар қайнар көзі болып табылады және Конституцияның Адам және азамат
деген II тарауының мазмұнын белгілейді. Мұнда адам құқымен бірге азаматтың
да құқы мен міндеті туралы айтылады. Республиканың азаматы өзінің
азаматтығына орай құқықтарға ие болып, міндеттер атқарады (12-бап,3-
тармақ). Сөйтіп, аталған бөлімде Қазақстанның конституциялық заң тарихында
бірінші рет азаматтардың құқықтары және міндеттерімен бірге адам құқы
ұғымы бір – біріне жақын және табиғи түрде ұштасқан ұғымдар. Азамат деген –
адам. Сондықтан, адамға қатыстының бәрі де азаматқа да қатысты. Адамға
тумысынан жазылған, абсолютті деп танылған және олардан ешкім айыра
алмайтын құқық пен бостандық Қазақстан Республикасының азаматына да тән.
Сонымен бірге табиғи құқықтар мен бостандықтар шетел азаматтарына және
азаматтығы жоқтарға да берілген.
        Алайда азаматтың құқығы азаматтың құқынан ерекшеленеді,
өйткені мемлекет азаматқа мейлінше кең құқықтар мен бостандықтар беріп,
мемлекеттің өз азаматтарына деген ерекше қатынастарына орай оған айрықша
міндет жүктейді. Міне, осы негізде Қазақстан Республикасының Конституциясы
жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын қалыптастырады. Егер
құқықтар, бостандықтар мен міндеттер баршаға қатысты болса, онда барлығы,
адам, әркім, ешкім де емес деген терминдер қолданылады. Егер де
құқықтар, бостандықтар мен міндеттер тек Қазақстан Республикасы
азаматтарына қатысты болса, онда ол тура көрсетіледі. 13-бапта: Әркімнің
құқық субьектісі ретінде танылуына құқығы бар және өзінің құқықтары мен
бостандықтарын, қажетті қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін
барлық тәсілдермен қорғауға хақылы делінген. 14-бапта: Заң мен сот
алдында жұрттың бәрі тең екендігі айтылады. 17-бапта былай жазылған:
Ешкімді азаптауға, оған зорлық – зомбылық жасауға, басқадай қатыгездік
немесе адамдық қадір – қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға
болмайды. Сонымен бірге, егер әңгіме тек азаматтардың құқықтары мен
бостандықтары туралы болса, онда бұған айрықша мән беріледі. Өйткені,
Қазақстан Республикасының азаматын ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзінің
азаматтығын өзгерту құқынан айыруға, сондай-ақ оны Қазақстаннан тыс
жерлерге аластауға болмайды (10-баптың 2-тармағы). Конституцияда республика
азаматының әскери қызметті өтеудегі міндеті айрықша атап көрсетілді (36-
бап) және т.б. Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша, шетел
азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар – адамдардың арнаулы мәртебені
иеленген ерекше тобы. Айталық, Конституцияның 12-бабында айтылғандай,
Конституцияда, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе,
шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Республикада азаматтар үшін
белгіленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ міндеттер
атқарады. [4.107б.]
      Қазақстан Республикасының Конституциясы адам және азамат құқының
негіздеріне оларды нығайтатын және олардың құқықтық мәртебесінің жүзеге
асырылуына ықпал ететіндей негіз боларлық принциптерді жинақтайды. Мұндай
принциптердің қатарына мыналар жатады:
       1.Адам құқы мен бостандығының айнымастығы. Табиғи танылған құқық
мемлекеттің сыйы емес. Ол оны тек таниды, атайды және олардың жүзеге
асырылуына, сақталуына кепілдік жасайды. Не мемлекеттің, не оның
органдарының, не лауазымды адамдарының, заңмен көзделгеннен өзге жағдайда,
одан айыруына, шектеуіне құқы жоқ.
       2.Конституция құқықтар мен бостандықтарды теріс пайдалануға тыйым
салады. Адамның және азаматтың бірінің құқықтары мен бостандықтарының
жүзеге асырылуы екіншісінің құқықтарымен бостандықтарын бұзбауы,
конституциялық құрылысқа және қоғамдық ізгілікке нұқсан келтірмеуі тиіс
екендігі Конституцияда анық жазылған. Әр адам мен азаматтың құқы мен
бостандығының теңдігі бұған олардың бәрінің де иелігін білдіреді. Әрине,
адам құқы мен бостандығын екінші біреу (біреулер) бұзған жағдайда заңды
қорғау, басқа адамдардың құқын, бостандығын, ар-намысы мен қадір-қасиетін
құрметтеу жөніндегі міндеттеме бұзылғандықтан, заң кепілдігі күшіне енеді.
      3. Конституциялық құқық пен бостандықтың заңсыз шектелуіне тыйым
салынады. Сонымен бірге Конституция шектеудің шегі мен негізін де
көрсетеді. Біріншіден, адам мен азаматтың құқы мен бостандығын тек заң ғана
шектеуі мүмкін. Бұл заңға сәйкес нормативтік құқықтық актілер арқылы
(Президенттің нормативтік жарлықтарымен,Үкіметтің қаулысымен,
министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, жергілікті өкілетті және
атқару органдарының нормативтік актілерімен) адам мен азаматтың құқы мен
бостандығын шектеуге болмайтындығын білдіреді. Екіншіден, адам мен
азаматтың құқықтары мен бостандықтары конституциялық құрылысты сақтау,
қоғамдық тәртіпті, адам құқы мен бостандығын, халықтардың денсаулығы мен
ізеттілігін қорғау үшін қажеттілік деңгейінде шектелуі мүмкін. Бұл арада
әңгіме, шын мәнінде адам мен азаматтың құқы мен бостандығын шектеуден гөрі,
мемлекет пен адамның мүддесін жекелеген адамдар тарапынан болуы мүмкін қол
сұғушылықтан қорғау туралы болып отыр. Үшіншіден, азамат саяси құқықтар мен
бостандықтарды шексіз пайдалана алады. Конституция саяси себептер бойынша
адамдардың құқы мен бостандығын қандай да бір жол бермейтіндігін анық
көрсеткен. Конституция қағидасының тағы бір құндылығы осында. Демек, саяси
тұрғыдағы себеппен азаматтың құқы мен бостандығын шектеуге болмайды. Бұл
арада, адам мен азаматтың саяси, әлеуметтік, экономикалық жеке құқықтары
мен бостандықтары туралы болып отыр. Конституцияда қайсысы екендігі нақты
көрсетілді. Ол азаматтың тең бостандығынан азаматтықтың қандай негізде
алынғанына қарамастан, азаматтығын айыруға болмайтын азаматтыққа қатысты
(10-бап). Мемлекет өз шегінде өз азаматтарын қорғауға және қорғаушылыққа
кепілдік береді және оны мұндай қорғаушылықтан ешкім айыра алмайды. Мұндай
шектеусіз құқыққа құқықтық, субьектілік, сот арқылы қорғалу құқығы, заң
және сот алдында теңдік, өмір сүру құқығы (13,14,15-баптар), адамның жеке
басының бостандығы (16-баптың 1-тармағы), адамның қадір-қасиетіне қол
сұғылмаушылық (17-бап), ана тілін пайдалану құқығы (19-бап), ар-ождан
бостандығы құқығы (22-бап), меншікке кепілдік құқығы (26-бап, 2-тармақ)
жатады. [5.65б.]
4. Адам мен азаматтың құқы мен бостандығының тікелей қолданылуы принцип
ретінде онымен өзінің құқығы мен бостандығын пайдалану мүмкіндігі мен
ақиқаттығын білдіреді. Мемлекеттік патернализм тұрғындардың қорғалуы төмен
қабатымен қамқорлықты шектеген жағдайда қабілетті адамның өзі заңда
көзделген ережелер мен кепілдікке сүйене отырып, өзінің құқы мен
бостандығын жүзеге асыруға өзі қамқоршы болуы тиіс. Конституцияда әркімнің
білікті заң көмегін алуға құқығы бар екендігі жазылған. Заңда көзделген
жағдайларда, заң көмегі тегін көрсетіледі.
       5. Олардың тең құқылығы адам мен азаматтың құқықтық мәртебесінің
маңызды принципі болып табылады. Конституцияда осы принцип адам мен
азаматтың қызмет өмірінің барлық салаларына орай орнықтырылды. Айталық, заң
мен сот алдында бәрі де тең. Бұл заң талабының баршаға бірдей міндеттілік
екенін, заң ережелерін бұзғаны үшін бәрінің де бір деңгейде жауапты
екендігін білдіреді. Сот алдында бәрі де тең. Ол адам мен азаматтың
жағдайының қандайлығына (лауазымына, мүліктік жағдайына, ұлтына, жынысына,
тағы басқаларына) қарамастан, сот бәріне де бір деңгейде қызмет етеді.
       Сонымен бірге сот істі қараған кезде адамдардың жағдайларын,
ерекшеліктерін емес, тек Конституцияны және заңды ғана басшылыққа алуы
тиіс. Адам мен азаматтың теңдігі конституциялық құқық пен бостандықтың
ешқандай кемсітушілікке жол берместен, барлығына бір деңгейде қолданылуы
тиістігін танудан да көрінеді. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік
жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына,
тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша
ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды (14-баптың 2-тармағы).
    6. Заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің адамның
конституциялық құқықтары мен бостандықтарының мазмұны мен қолданылуын
қамтамасыз ету принципі. Бұл Конституцияда жарияланған адам құқығы мен
бостандығы осы құқық пен бостандықты жүзеге асыру жағдайы мен тәртібін
белгілейтін заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу және
қабылдау кезінде ең басты негізге алынатындығын білдіреді.
    7. Құқықтың, бостандықтың және міндеттіліктің бірлігі,
бөлінбестігі адам мен азаматтың құқықтық мәртебесінің басты принципі болып
табылады. Әркім де Конституцияны және Қазақстан Республикасының заңдарын
сақтауы тиіс. Әр адам мен азамат адамдардың қауымдастығында өмір сүреді.
Адамдар құқықтар мен бостандықтарды тең иеленіп қана қоймайды, сондай-ақ
бір-біріне, қоғамға, мемлекетке қатынастары бойынша оларға бірдей
міндеттілік жүктеледі.
        Сонымен қатар, азаматтардың экономикалық және әлеуметтік
құқықтары мен бостандықтары. Экономикалық құқық пен бостандық адамға өзінің
материалдық өндіріс және бөлініс саласындағы өз мүмкіндіктерін жүзеге асыру
үшін қажет. Әлеуметтік құқық пен бостандық адамның рухани және басқа да
қоғамдық (жеке) қажеттерін өтеуге қызмет етеді.
     Қазақстан социалистік (мемлекеттік) экономикадан рыноктік
экономика деп аталатынға өту процесін жүргізуде. Осыған байланысты
Қазақстан мемлекетінің экономикалық саясатының негізгі бағыттары:
       - жеке және мемлекеттік меншікке негізделген экономиканы
құрудан;
    - кәсіпкерлікке, әсіресе материалдық игіліктер өндірісі, құрылыс,
көлік, жеке сауда саласындағы қоғам үшін пайдалы кез келген нысандағы
кәсіпкерлікке қолдау көрсетуден көрінеді.
        Қазақстанда мемлекеттік меншіктің елеулі бөлігін жекешелендіру
(жеке адамдарға беру) жүргізілуде. Жекешелендіру мынадай мәселелерді
шешеді:
      1)жекешелендірудің мақсаты - әр адамға оның мемлекеттік мүліктегі
үлесін бөлу;
      2)жекешелендіруге қатысатын әр азамат мемлекеттік мүліктегі үлеске
құқығын куәландыратын құжат алады.
      Әрбір азамат белгілі бір мөлшерде жеке меншікке ие болады. Яғни,
жалпыға бірдей мәрелік бастау қамтамасыз етіледі. Ал одан арғысы әркімнің
жеке қабілетіне, басқа да мән-жайларға байланысты болады. Кеңестік
Конституция тек азаматтың ғана өзіндік меншігін нығайтты. Ол жалақының
есебінен құрылды және адамның қажетін қанағаттандыруға қызмет етті. Жеке
меншіктің өзі баюдың қайнар көзі болып табылады. Сондықтан жеке меншікке
құқық адамның өзіндік меншігі құқығынан елеулі түрде ерекшеленеді.
      Жеке меншік иесінің құқығы қандай? Меншік иесінің құқы үш
элементтен тұрады:
а) иелену құқығы, яғни, меншік обьектілеріне: жылжымалы және жылжымайтын
мүлікке заңдық тұрғыдан иелену құқығы;
ә) пайдалану құқығы, яғни, меншік обьектісінің пайдалы қасиеттерінің
тиімділігін көру, техниканы, технологияны пайдалану құқығы;
б) билік ету құқығы, яғни, сату, жалдауға беру, мұралыққа қалдыру,
біреуге қайтарымсыз беру және т.б. [6.101б.]
      Меншік иесі басқалардан заңсыз иеленген өз мүлкін қайтаруын талап
етуге құқылы. Айталық, азамат басқа адамның қолында болып шыққан өз мүлкін
(малын) таныды делік. Егер заңсыз иеленуші мүлікті иесіне өз еркімен
қайтармаса, соңғысы мүліктің қайтарылуын талап етіп сотқа жүгінуге құқылы.
Егер мүлік әлдекімнің кінәсінен бұзылса меншік иесі келтірілген зиянның
орны толтырылуын сот арқылы талап етуге құқылы.
    Жекешелендіру процесінде жеке меншіктің құрылуының қайнар көзі
болып табылатын жеке кәсіпкерлікке айрықша назар аударылады.
     Жеке кәсіпкерлік – азаматтың экономикалық бостандығын жүзеге
асыру нысаны. Рыноктік қатынасқа көшудің басты шарттарының бірі жеке
кәсіпкерлікке бостандықты қамтамасыз ету болып табылады. Кеңестік кезеңде
жеке кәсіпкерлікпен шұғылдануға талпынған адамдардың талаптары басылып
тасталды. Мұндай қызмет заңсыз баюдың негізі, ізгіліктің жойылуына апарып
соқтыратын тоғышарлық идеологияның көрінісі деп есептеледі. Нәтижесінде
жеке кәсіпкерлік толық дерлік таратылады.Осының кесірінен адамдар жүздеген
жылдар бойғы сақталған ұлттық кәсіпшілік дәстүрін жалғастыру және жетілдіру
мүмкіндігінен айрылды (қолмен кілем тоқу, зергерлік іс т.б). Бұл адамдардың
шаруашылық өміріне елеулі зиян келтірді, кәсіпкерлік құлшынысты басып
тастады, еңбек дағдыларының жойылуына әкеліп соқтырды. Осындай саясаттан
мемлекет те, қоғам да, халық та, әр адам да ұтылды. Енді кәсіпкерлік
қызметке деген көзқарас түбегейлі өзгерді.

II тарау АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУДЫҢ ТЕТІКТЕРІ
2.1 Қазақстан Республикасындағы адам құқығын қорғау жөніндегі өкілетті
органдар
Тәуелсіз Қазақстандағы адамның негізгі құқықтары мен бостандықтарын
қорғау мен іске асыруын қамтамасыз ететін заң базасын талдау, бізге заң
жүзінде бекітілген адам құқықтарын қорғау механизмдері мен институттарын
және олардың сақталуын бақылауын анықтауға мүмкіншілік береді. Адам құқығы
жөнінде кейбір негізгі халықаралық құжаттарды Қазақстанның бекітпеуі не
оларға қосылмауы адам құқығын қолданыстағы тиімді механизмдерінен қорғайтын
халықаралық мемлекетаралық институттар мен (рәсімдерден) процедуралардан
қалыс қалды.
Қазақстандағы адам құқықтарының сақталуын бақылайтын және тәсілдермен
қорғайтын институттардың қатарына тек мына үш топқа қатыстыларды –
мемлекеттік, аралас (мемлекет органдары жанындағы қоғамдық-кеңесшілері мен
адвокатура жүйесін) және үкіметтік емес (қоғамдық, соның ішінде халықаралық
және шетел ұйымдарын) жатқызуға болады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 40-бабы бекітті:
Республиканың Президенті – халық пен мемлекеттік билік бірлігінің,
конституциясының мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен
бостандықтарының рәмізі әрі кепілі.
Адам құқын қорғаудың аралас институттарының қатарына Қазақстан
Республикасы Президентінің жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияны
жатқызуға болады, оның Ережесі, 2003 жылғы 19 наурызда Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілді. Мұның басты мақсаты –
Мемлекет басшысының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес
танылатын және кепілдік берілетін адамның және азаматтың құқықтары мен
бостандықтарының кепілі ретіндегі өзінің конституциялық өкілеттіктерін іске
асыруына жәрдемдесетін консультативтік – кеңесші орган болып табылады.
Комиссияның негізгі міндеттері:
1) Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасында
адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының кепілі ретіндегі
өзінің конституциялық мәртебесін іске асыруы үшін жағдай жасау;
2) адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету
мен қорғау тетігін жетілдіруге жәрдемдесу;
3) орталық және жергілікті мемлекеттік органдардың адамның және
азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету мен қорғау
саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметіне жәрдемдесу;
4) адам құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету мен қорғау
саласындағы халықаралық ынтымақтастықты нығайтуға жәрдемдесу болып
табылады.
Комиссияның құзыреті:
1) Мемлекет басшысына және тікелей Комиссияға жолданған Қазақстан
Республикасы азаматтарының, шетелдік азаматардың, азаматтығы жоқ
адамдардың, сондай-ақ ұйымдардың адамның және азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарының бұзылу фактілері туралы ақпарат бар өтініштерін қарайды;
2) Мемлекет басшысының атына Қазақстан Республикасында адамның және
азаматтың құқықтарын сақталуы туралы жыл сайынғы және арнаулы баяндамалар
әзірлейді. Бұл баяндамалар баспасөзде жариялануы мүмкін;
3) Комиссияның құзыретіне кіретін мәселелер бойынша мемлекеттік
органдардың, қоғамдық бірлестіктердің, өзге де ұйымдардың және азаматтардың
ұсыныстарын қарайды;
4) адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету,
қорғау тетігін жетілдіру туралы ұсыныстар әзірлейді және оларды Қазақстан
Республикасы Президентінің қарауына енгізеді;
5) адамның және заматтың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету мен
қорғау мәселелерін қозғайтын Қазақстан Республикасының заңнамасына талдау
жасайды, осы мәселелерді реттейтін заң жобаларын әзірлеуге қатысады;
6) адам құқықтары саласындағы халықаралық шарттар бойынша талдау
материалдарын, сараптау – ұсынымдық қорытындылар мен ұсыныстыр дайындайды;
7) адам құқықтары жөніндегі халықаралық ұйымдардың, басқа да үкіметтік
емес құқық қорғау ұйымдарының жұмысына қатысады.
Комиссия өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде мемлекеттік билік
органдарымен, үкіметтік емес құқық қорғау ұйымдарымен, сондай-ақ бұқаралық
ақпарат құралдарымен белгіленген тәртіппен өзара іс – қимыл жасайды.
Комиссияның адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау
мақсатында құқық қорғау органдарымен, Қазақстан Республикасындағы Адам
құқықтары жөніндегі уәкілімен өзара іс – қимыл жасайды.[8.10б.]
Комиссия өзіне жүктелген міндеттерді іске асыру мақсатында:
1) мемлекеттік органдардан, сондай-ақ ұйымдар мен лауазымды адамдардан
қажетті мәліметтерді, құжаттар мен материалдарды сұратып алуға;
2) өз отырысында адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын
қамтамасыз етуге және қорғауға байланысты мәслелер жөнінде мемлекеттік
органдардың тиісті лауазымды адамдарының ақпаратын тыңдауға;
3) уәкілетті мемлекеттік органдардың адамның және азаматтың құқықтарының
бұзылуы туралы мәліметті тексеруіне бастамшылық жасауға;
4) жекелеген жұмыстарды жүзеге асыру үшін белгіленген тәртіппен ғалымдар
мен мамандарды тартуға;
5) адамның және азаматтың негізгі құқықтары мен бостандықтарының
сақталуына байланысты мәселелерді талқылау үшін Тәуелсіз Мемлекеттер
Достастығына қатысуышы мемлекеттердің, сондай-ақ өзге де мемлекеттердің
адам құқықтары жөніндегі комиссияларымен және басқа да осындай
құрылымдарымен ынытымақтастық жасауға құқылы.
Комиссияның құзыретіне кіретін мәселелер бойынша оның мүшелерінің
заңнамада белгіленген тәртіппен мемлекеттік билік органдарына, сондай-ақ
мемлекеттік ұйымдарға баруға құығы бар.
Комиссияның отырыстарында қабылданатын және Қазақстан Республикасы
Президентінің назарына жеткізілетін ұсынымдар мен қорытындылар оның
шешімдері болып табылады.
Комиссияның ұсынымдары мен шешімдері оның отырысқа қатысқан мүшелері
санының жай көпшілік даусымен қабылданады. Дауыстар тең болған жағдайда
отырыста төрағалық етуші жақтап дауыс берген шешім қабылданған болып
саналады.
Комиссияның құрамын – төрағасын, хатшысы мен мүшелерін Қазақстан
Республикасы Президенті бекітеді. Комиссияның өз өкілеттігі шеңберінде
қабылданған ұсынымдары мен қорытындылары мәселені шешу құзыретіне кіретін
тиісті мемлекеттік органға жолданады. Комиссияның ұсынымдары мен
қорытындыларын алған мемлекеттік орган мен оның лауазымды адамдары
белгіленген мерзімде оларды қарауға және қаылданған шешім туралы оған
хабарлауға міндетті. Комиссия төрағасы мен мүшесі оның жұмысына қоғамдық
негізде қатысады. Комиссия төрағасы Комиссияға жалпы басшылықты жүзеге
асырады, Комиссия хатшысы мен мүшелеріне тапсырмалар беріп, оның
отырыстарының күн тәртібін белгілейді. Комиссияның қызметтік құжаттарына,
ұсынымдары мен қорытындыларына қол қояды, адам құқықтары мен
бостандықтарына қатысты кеңестерге қатысады. Қазақстан Республикасының
Президентіне Комиссия қызметін жетілдіру жөнінде ұсыныстар енгізеді.
Комиссия төрағасы орнында болмағанда, Комиссияның қызметтік құжаттарын,
ұсынымдары мен қорытындыларына оның хатшысы қол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.