Құқық негіздері оқу курсының жүйесі
Кіріспе
Негізгі бөлім
Құқықтың пайда болуы, ұғымдары мен санаттары
1. Құқықтың пайда болуы мен дамуы
2. Құқық ұғымы, мәні және ерекшеліктері
3. Құқық жүйесі мен нысандары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Негізгі бөлім
Құқықтың пайда болуы, ұғымдары мен санаттары
1. Құқықтың пайда болуы мен дамуы
2. Құқық ұғымы, мәні және ерекшеліктері
3. Құқық жүйесі мен нысандары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Құқық негіздері – қоғамдағы саяси экономикалық, әлеуметтік құбылыстарды зерттеп, қоғамдық өмірдегі қарым-қатынастарды реттеу, басқару әдіс-тәсілдерін, объективтік заңдылықтарын анықтап отыратын ғылым.
Сонымен қатар құқық – қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған, мемлекет бекітіп, қамтамасыз ететін жалпыға міндетті, формальды анықталған заңдық нормалар жүйесі.
Құқық негіздеріне мемлекеттің басты негізгі заңы – Конституциясы, салалық заңдары және басқа құқық нормалары тұжырымдалған мемлекеттік нормативті актілер жатады. Құқықтың мазмұны құқықтық нормалардың жиынтығынан тұрады. Құқық қоғамның әлеуметтік өмірінде де зор рөл атқарады. Құқықтық нормалар білім алудың, денсаулық сақтаудың, отбасын құрып оны нығайтудың заңдық шарттарын белгілейді.
Құқық - адамдардың өмір сүруі үшін қалыпты жағдайлар туғызуға, қоғамның барлық бағыттарда дамуын заңдық жағынан қамтамасыз етуге тиісті мемлекеттік қуатты құрал болып табылады. Құқық тек жұртты жазалау үшін, күштеу шараларын қолдану үшін ғана қажет емес. Құқық азаматтардың өздеріне берілген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланғанда, құқық нормаларының талаптарын орындағанда, мемлекеттік органдар тарапынан құқық нормаларының талаптарын бұзғандарға шара қолданылғанда ғана нақты іс жүзіне асқан болып табылады.
Ал құқық пәнінің ең басты мақсаты – қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған, қоғамдағы саяси экономикалық, әлеуметтік құбылыстарды зерттеу, басқару әдіс-тәсілдерін, объективтік заңдылықтарын анықтау болып табылады.
Құқық негіздері – мемлекетімізде күн тәртібінен түспей тұрған өзекті мәселе және құқықты қоғамды ұйымдастырып, татулықта, бірлікте ұстап отырған және адамдардың барлық топтарының еркі болып келеді.
Сонымен қатар құқық – қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған, мемлекет бекітіп, қамтамасыз ететін жалпыға міндетті, формальды анықталған заңдық нормалар жүйесі.
Құқық негіздеріне мемлекеттің басты негізгі заңы – Конституциясы, салалық заңдары және басқа құқық нормалары тұжырымдалған мемлекеттік нормативті актілер жатады. Құқықтың мазмұны құқықтық нормалардың жиынтығынан тұрады. Құқық қоғамның әлеуметтік өмірінде де зор рөл атқарады. Құқықтық нормалар білім алудың, денсаулық сақтаудың, отбасын құрып оны нығайтудың заңдық шарттарын белгілейді.
Құқық - адамдардың өмір сүруі үшін қалыпты жағдайлар туғызуға, қоғамның барлық бағыттарда дамуын заңдық жағынан қамтамасыз етуге тиісті мемлекеттік қуатты құрал болып табылады. Құқық тек жұртты жазалау үшін, күштеу шараларын қолдану үшін ғана қажет емес. Құқық азаматтардың өздеріне берілген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланғанда, құқық нормаларының талаптарын орындағанда, мемлекеттік органдар тарапынан құқық нормаларының талаптарын бұзғандарға шара қолданылғанда ғана нақты іс жүзіне асқан болып табылады.
Ал құқық пәнінің ең басты мақсаты – қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған, қоғамдағы саяси экономикалық, әлеуметтік құбылыстарды зерттеу, басқару әдіс-тәсілдерін, объективтік заңдылықтарын анықтау болып табылады.
Құқық негіздері – мемлекетімізде күн тәртібінен түспей тұрған өзекті мәселе және құқықты қоғамды ұйымдастырып, татулықта, бірлікте ұстап отырған және адамдардың барлық топтарының еркі болып келеді.
Құқық негіздері» оқу құралы. Оспанов Қ.И., Алматы: Жеті Жарғы, 2006ж.
2. «Мемлекет және құқық негіздері» оқу құралы. Дулатбеков Н.О., Амандықова С., Турлаев А., Астана: 2001ж.
3. «Құқық негіздері» оқулық. Баққұлов С.Д., Алматы: 2004
4. «Құқық негіздері» барлық мамандықтардың студенттеріне практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқаулар. Ахметова Г. Т., Алматы: 2005ж.
5. «Мемлекет және құқық теориясы» оқу құралы. Булгакова Диляра Асхановна., Алматы : Заң әдебиеті, 2006ж.
6. «Мемлекет және құқық негіздері» оқулық. Е.Баянов., Алматы: Жеті жарғы, 2001ж.
2. «Мемлекет және құқық негіздері» оқу құралы. Дулатбеков Н.О., Амандықова С., Турлаев А., Астана: 2001ж.
3. «Құқық негіздері» оқулық. Баққұлов С.Д., Алматы: 2004
4. «Құқық негіздері» барлық мамандықтардың студенттеріне практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқаулар. Ахметова Г. Т., Алматы: 2005ж.
5. «Мемлекет және құқық теориясы» оқу құралы. Булгакова Диляра Асхановна., Алматы : Заң әдебиеті, 2006ж.
6. «Мемлекет және құқық негіздері» оқулық. Е.Баянов., Алматы: Жеті жарғы, 2001ж.
Астана Медицина Университеті
Сот медицина кафедрасы
Құқық пәні негіздері
СӨЖ
Тақырыбы: Құқық негіздері оқу курсының жүйесі
Тексерген: Мукашева А.Б
Орындаған:Советханова М
Асанова А 123 ОМ
Астана қ. 2012 ж.
ЖОСПАР
Кіріспе
Негізгі бөлім
Құқықтың пайда болуы, ұғымдары мен санаттары
1. Құқықтың пайда болуы мен дамуы
2. Құқық ұғымы, мәні және ерекшеліктері
3. Құқық жүйесі мен нысандары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Құқық негіздері – қоғамдағы саяси экономикалық, әлеуметтік құбылыстарды
зерттеп, қоғамдық өмірдегі қарым-қатынастарды реттеу, басқару әдіс-
тәсілдерін, объективтік заңдылықтарын анықтап отыратын ғылым.
Сонымен қатар құқық – қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған,
мемлекет бекітіп, қамтамасыз ететін жалпыға міндетті, формальды анықталған
заңдық нормалар жүйесі.
Құқық негіздеріне мемлекеттің басты негізгі заңы – Конституциясы,
салалық заңдары және басқа құқық нормалары тұжырымдалған мемлекеттік
нормативті актілер жатады. Құқықтың мазмұны құқықтық нормалардың
жиынтығынан тұрады. Құқық қоғамның әлеуметтік өмірінде де зор рөл атқарады.
Құқықтық нормалар білім алудың, денсаулық сақтаудың, отбасын құрып оны
нығайтудың заңдық шарттарын белгілейді.
Құқық - адамдардың өмір сүруі үшін қалыпты жағдайлар туғызуға, қоғамның
барлық бағыттарда дамуын заңдық жағынан қамтамасыз етуге тиісті мемлекеттік
қуатты құрал болып табылады. Құқық тек жұртты жазалау үшін, күштеу
шараларын қолдану үшін ғана қажет емес. Құқық азаматтардың өздеріне
берілген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланғанда, құқық нормаларының
талаптарын орындағанда, мемлекеттік органдар тарапынан құқық нормаларының
талаптарын бұзғандарға шара қолданылғанда ғана нақты іс жүзіне асқан болып
табылады.
Ал құқық пәнінің ең басты мақсаты – қоғамдық қатынастарды реттеуге
бағытталған, қоғамдағы саяси экономикалық, әлеуметтік құбылыстарды
зерттеу, басқару әдіс-тәсілдерін, объективтік заңдылықтарын анықтау болып
табылады.
Құқық негіздері – мемлекетімізде күн тәртібінен түспей тұрған өзекті
мәселе және құқықты қоғамды ұйымдастырып, татулықта, бірлікте ұстап отырған
және адамдардың барлық топтарының еркі болып келеді.
Негізгі бөлім
Құқықтың пайда болуы, ұғымдары мен санаттары
1. Құқықтың пайда болуы мен дамуы
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалык, әлеуметтік, құрылымдық,
басқарушылық салаларындағы объективтік даму процестері бір-бірімен тығыз
байланыста өзгеріп, жаңарып отырады. Малшылық пен егіншілік қалыптасты,
ажарланған тастан жасалған қарулар өмірге келіп, адамның тәжірибесі өсіп
молайды. Қоғамдық еңбек төрт күрделі тарауға бөлінді: малшылық, жер игеру,
өндірістік және саудагерлер тобы. Бұның бәрі еңбектің өнімділігін арттырды,
қоғамның шығысынан кірісін асырды. Сөйтіп қоғамдық байлық қалыптаса
бастады, оны иемденетін топтар, таптар пайда болды. Экономикалық өзгерістер
әлеуметтік қайшылықтарды өмірге әкелді. Олар төмендегі негізгі объективтік
заңдардың – қосымша өнімінің пайда болуы, жеке меншіктің қалыптасуы, топтар
мен таптардың арасындағы күрестің басталуы әсерінен туындайтын
қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін өмірге құқық келді.
Құқықтың пайда болуы туралы теориялардың мазмұнына тоқталсақ:
Теологиялық теория – бұл теорияны жақтаушылардың пайымдауынша,
мемлекетті, құқықты ешкім ойлап тапқан жоқ, олар адамның өзі сияқты
табиғаттан бастау алып, әділеттілікке негізделген абсолюттік ұғымдар деп
атайды.
Тарихи теория – осы теорияны ұстанғандар құқық тарихтан бастау алып,
тарихпен бірге жетілді дейді.
Патриархалдық теория – мемлекет адамдардың отбасы тәжірибесінен
қалыптасқан азаматтардың саналы түрде өздерінің мүдде-мақсаттарын іске
асыру үшін біріккен одақ деп түсіндіреді.
Психологиялық теория – адамдардың психологиялық біріккен көзқарасы,
іс-әрекеті, мінезі, тәртібі – бәрі келісіп, ұжымдық түрде басқарады деген
тұжырымды қолдайды.
Құқықтың дамуы – адам қоғамының дұрыс өмір сүруінің негізгі объективтік
заңдылықтарының бірі. Ол - әлеуметтік нормалардың қалыптасып, қоғамдағы
қарым-қатынастарды реттеп, басқаруы және әлеуметтік нормалардың (әдет-
ғұрып, салт-дәстүр, мораль, діни нормалары) қоғамның даму процесінде бірте-
бірте құқықтық нормаларға айналуы. Сонымен, қоғамда мемлекеттің өзі
қабылдаған, бекіткен құқықтың жаңа түрлері пайда болды: заң, заңға тәуелді
кесімдер, шарттық нормалар, заң күші бар соттың шешімдері.
Құқық екі жолмен дамыды:
1) Мемлекеттік қоғамдық меншікті реттеу моральдық – діни нормаларға
сүйенді. Мысалы, Индияда Ману заңына сүйенді, ал мұсылман елдерінде –
Құран заңы.
2) Жеке меншік бағытындағы қатынастарды мемлекеттік органның өзі бекіткен
нормалар арқылы реттеп, басқарды.
Адам қоғамы мыңдаған жыл өмір сүріп келеді. Жеке адамдар тиісті
мемлекеттің азаматы болып, сол мемлекеттің билігіне, құқықтық тәртібіне
бағынып, өзінің іс-әрекетін, мінезін, тәртібін қоғамдық мүдде-мақсатты
орындауға жұмсап келеді. Адамдар ежелгі заманнан мемлекет пен құқық қашан
пайда болды, қалай дамып келеді? – деген мәселелермен шұғылданып, ғылыми
зерттеулер жасап келеді.
Қазақ жерінде алғашқы қауымдық қоғам заманында рулық қауым пайда болып,
ұзақ ғасырлар бойы адамдар туыс, қандастағы ұйымның шеңберінде өмір сүрді.
Бұл аймақта мекендеген көшпелі тайпаларда мемлекеттің құрылуы ғасырларға
созылып, ол ерекше күрделі түрлер арқылы қалыптасты, ал барша жұрт ертеден
келе жатқан ауызша заңдар жүйесі әдет заңына бағынып келген.
1465 жылы тарихта тұңғыш дербес қазақ хандығының негізі қаланып,
Жәнібектің ұлы Қасым ханның тұсында көркейіп, қуатты мемлекетке айналды.
Қасым хан қазақтың құқықтық әдеттерін жүйелеп Қасым салған қасқа жолды
тұжырымдап берді. Ол бес тараудан тұратын:
1) Мүлік заңдары (мал, мүлік, жер дауы мәселелері).
2) Қылмыс заңдары (кісі өлтіру, ел шабу, мал талау, ұрлық мәселелері).
3) Әскери заңдар (қосын, аламан, әскери міндет, тұлпар ат, қара қазан
мәселелері).
4) Елшілік жоралары (майталмандық, шешендік, сыпайылық, әдептілік).
5) Жұртшылық заңы (ас, той, мереке, жасауыл және т.б.).
Өз заманында Тәуке хан (1680-1718 жж.) дәуір ыңғайына сай бейімдеп
қазақ заңдарын жинап, топтастырып, мемлекеттік дәрежеге көтерді. Тарихта
бұл заңдар Тәуке ханның жеті жарғысы деген атпен белгілі. Жеті жарғыда
бұрынғы әдеттерге қосымша жаңа ережелер, қағидалар енгізілді.
Бұл тарихи құжатта мемлекеттік, әскери іс, шаруашылық, қылмыс, діни,
жұртшылық, отбасы және неке мәселелері қамтылды.
2. Құқық ұғымы, мәні және ерекшеліктері
Құқық дегеніміз мемлекет орнатқан және оның күшімен қорғалатын, жалпыға
бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін тәртіп ережелерінің жиынтығы.
Құқық мазмұнының негізгі элементтері:
- қоғамның және адамдардың мүдде-мақсатын қорғау, орындау;
- қарым-қатынастарды реттеп, басқару;
- қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси, әлеуметтік,
мәдениеттік, бағытын дамытып, нығайту;
- мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың құзыретін, ара-
қатынасын реттеп, басқару;
- халықаралық қатынастардыреттеп, басқару.
Құқықты кім жасайды және ол кімге қызмет етеді? деген сұраққа жауап
беруге талпынудан құқықтың мәні білінеді. Құқықтың мәнін түсіндірудің екі
жолы қалыптасқан: таптық және жалпыәлеуметтік. Құқықтың таптық мәні –
құқықты қоғамдағы экономикалық жағынан басым, үстем болып отырған таптың
еркі деп түсіну. Құқықтың жалпыәлеуметтік мәні – құқықты қоғамды
ұйымдастырып, татулықта, бірлікте ұстап отырған және адамдардың барлық
топтарының еркі деп түсіндіру.
Норма дегеніміз – бір қатынасты реттеп, басқаратын ереже. Нормалардың
қоғамда қалыптасқан екі түрі бар: әлеуметтік және техникалық нормалар.
Қоғамда көптеген қарым-қатынастарды реттеп, басқарып отыратын негізгі құрал
- әлеуметтік нормалар. Әлеуметтік нормалар адамдардың іс-әрекетінің,
мінезінің, тәртібінің қоғамдық ережесі болғандықтан қоғамды басқарудың,
қатынастардың құралына айналды.
Техникалық нормалар адамдардың табиғатпен, техникамен дұрыс қатынас,
байланыс жүргізу ережелері. Қазіргі заманда ғылыми-техникалық прогресс
уақытында техникалық нормалардың маңызы өте зор.
Құқықтық нормалардың белгілері:
1. Норма мемлекеттік органның қабылдаған, бекіткен актісі, оның заңды
күші бар. Мұндай нормалар қоғамдағы тәртіптің үлгісіне айналады, өйткені ол
нормаларды халықтың басым көпшілігі дұрыс орындайды.
2. Нормада субъектілердің құқығы мн міндеттері, орындалу жолдары толық
әрі нақты көрсетіледі.
3. Норма ерікті түрде орындалмаса, мемлекет орындатуға мәжбүр болады.
4. Құқықтық нормалардың жүзеге асырылуын, орындалуын мемлекет
қамтамасыз етеді.
5. Құқықтық норма адамдардың, қоғам тәртібінің кепілдігі ретінде жұмыс
істейді.
Құқық функциясы деп- қоғамдақ қатынастарға құқықтың ықпал етуінің
негізгі бағыттары. Құқық функциялары ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.
Ішкі (жалпы) функцияларға мыналар жатады: саяси, экономикалық, әлеуметтік,
тәрбиелік, Сыртқыларға мыналар жатады: реттеуші және қорғаушы. Құқықтың
реттеушілік функциясы арқылы мінез-құлық ережелері белгіленеді және олардың
жүзеге асырылуы үйлестіріледі. Құқықтық қорғаушылық функциялврф ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Сот медицина кафедрасы
Құқық пәні негіздері
СӨЖ
Тақырыбы: Құқық негіздері оқу курсының жүйесі
Тексерген: Мукашева А.Б
Орындаған:Советханова М
Асанова А 123 ОМ
Астана қ. 2012 ж.
ЖОСПАР
Кіріспе
Негізгі бөлім
Құқықтың пайда болуы, ұғымдары мен санаттары
1. Құқықтың пайда болуы мен дамуы
2. Құқық ұғымы, мәні және ерекшеліктері
3. Құқық жүйесі мен нысандары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Құқық негіздері – қоғамдағы саяси экономикалық, әлеуметтік құбылыстарды
зерттеп, қоғамдық өмірдегі қарым-қатынастарды реттеу, басқару әдіс-
тәсілдерін, объективтік заңдылықтарын анықтап отыратын ғылым.
Сонымен қатар құқық – қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған,
мемлекет бекітіп, қамтамасыз ететін жалпыға міндетті, формальды анықталған
заңдық нормалар жүйесі.
Құқық негіздеріне мемлекеттің басты негізгі заңы – Конституциясы,
салалық заңдары және басқа құқық нормалары тұжырымдалған мемлекеттік
нормативті актілер жатады. Құқықтың мазмұны құқықтық нормалардың
жиынтығынан тұрады. Құқық қоғамның әлеуметтік өмірінде де зор рөл атқарады.
Құқықтық нормалар білім алудың, денсаулық сақтаудың, отбасын құрып оны
нығайтудың заңдық шарттарын белгілейді.
Құқық - адамдардың өмір сүруі үшін қалыпты жағдайлар туғызуға, қоғамның
барлық бағыттарда дамуын заңдық жағынан қамтамасыз етуге тиісті мемлекеттік
қуатты құрал болып табылады. Құқық тек жұртты жазалау үшін, күштеу
шараларын қолдану үшін ғана қажет емес. Құқық азаматтардың өздеріне
берілген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланғанда, құқық нормаларының
талаптарын орындағанда, мемлекеттік органдар тарапынан құқық нормаларының
талаптарын бұзғандарға шара қолданылғанда ғана нақты іс жүзіне асқан болып
табылады.
Ал құқық пәнінің ең басты мақсаты – қоғамдық қатынастарды реттеуге
бағытталған, қоғамдағы саяси экономикалық, әлеуметтік құбылыстарды
зерттеу, басқару әдіс-тәсілдерін, объективтік заңдылықтарын анықтау болып
табылады.
Құқық негіздері – мемлекетімізде күн тәртібінен түспей тұрған өзекті
мәселе және құқықты қоғамды ұйымдастырып, татулықта, бірлікте ұстап отырған
және адамдардың барлық топтарының еркі болып келеді.
Негізгі бөлім
Құқықтың пайда болуы, ұғымдары мен санаттары
1. Құқықтың пайда болуы мен дамуы
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалык, әлеуметтік, құрылымдық,
басқарушылық салаларындағы объективтік даму процестері бір-бірімен тығыз
байланыста өзгеріп, жаңарып отырады. Малшылық пен егіншілік қалыптасты,
ажарланған тастан жасалған қарулар өмірге келіп, адамның тәжірибесі өсіп
молайды. Қоғамдық еңбек төрт күрделі тарауға бөлінді: малшылық, жер игеру,
өндірістік және саудагерлер тобы. Бұның бәрі еңбектің өнімділігін арттырды,
қоғамның шығысынан кірісін асырды. Сөйтіп қоғамдық байлық қалыптаса
бастады, оны иемденетін топтар, таптар пайда болды. Экономикалық өзгерістер
әлеуметтік қайшылықтарды өмірге әкелді. Олар төмендегі негізгі объективтік
заңдардың – қосымша өнімінің пайда болуы, жеке меншіктің қалыптасуы, топтар
мен таптардың арасындағы күрестің басталуы әсерінен туындайтын
қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін өмірге құқық келді.
Құқықтың пайда болуы туралы теориялардың мазмұнына тоқталсақ:
Теологиялық теория – бұл теорияны жақтаушылардың пайымдауынша,
мемлекетті, құқықты ешкім ойлап тапқан жоқ, олар адамның өзі сияқты
табиғаттан бастау алып, әділеттілікке негізделген абсолюттік ұғымдар деп
атайды.
Тарихи теория – осы теорияны ұстанғандар құқық тарихтан бастау алып,
тарихпен бірге жетілді дейді.
Патриархалдық теория – мемлекет адамдардың отбасы тәжірибесінен
қалыптасқан азаматтардың саналы түрде өздерінің мүдде-мақсаттарын іске
асыру үшін біріккен одақ деп түсіндіреді.
Психологиялық теория – адамдардың психологиялық біріккен көзқарасы,
іс-әрекеті, мінезі, тәртібі – бәрі келісіп, ұжымдық түрде басқарады деген
тұжырымды қолдайды.
Құқықтың дамуы – адам қоғамының дұрыс өмір сүруінің негізгі объективтік
заңдылықтарының бірі. Ол - әлеуметтік нормалардың қалыптасып, қоғамдағы
қарым-қатынастарды реттеп, басқаруы және әлеуметтік нормалардың (әдет-
ғұрып, салт-дәстүр, мораль, діни нормалары) қоғамның даму процесінде бірте-
бірте құқықтық нормаларға айналуы. Сонымен, қоғамда мемлекеттің өзі
қабылдаған, бекіткен құқықтың жаңа түрлері пайда болды: заң, заңға тәуелді
кесімдер, шарттық нормалар, заң күші бар соттың шешімдері.
Құқық екі жолмен дамыды:
1) Мемлекеттік қоғамдық меншікті реттеу моральдық – діни нормаларға
сүйенді. Мысалы, Индияда Ману заңына сүйенді, ал мұсылман елдерінде –
Құран заңы.
2) Жеке меншік бағытындағы қатынастарды мемлекеттік органның өзі бекіткен
нормалар арқылы реттеп, басқарды.
Адам қоғамы мыңдаған жыл өмір сүріп келеді. Жеке адамдар тиісті
мемлекеттің азаматы болып, сол мемлекеттің билігіне, құқықтық тәртібіне
бағынып, өзінің іс-әрекетін, мінезін, тәртібін қоғамдық мүдде-мақсатты
орындауға жұмсап келеді. Адамдар ежелгі заманнан мемлекет пен құқық қашан
пайда болды, қалай дамып келеді? – деген мәселелермен шұғылданып, ғылыми
зерттеулер жасап келеді.
Қазақ жерінде алғашқы қауымдық қоғам заманында рулық қауым пайда болып,
ұзақ ғасырлар бойы адамдар туыс, қандастағы ұйымның шеңберінде өмір сүрді.
Бұл аймақта мекендеген көшпелі тайпаларда мемлекеттің құрылуы ғасырларға
созылып, ол ерекше күрделі түрлер арқылы қалыптасты, ал барша жұрт ертеден
келе жатқан ауызша заңдар жүйесі әдет заңына бағынып келген.
1465 жылы тарихта тұңғыш дербес қазақ хандығының негізі қаланып,
Жәнібектің ұлы Қасым ханның тұсында көркейіп, қуатты мемлекетке айналды.
Қасым хан қазақтың құқықтық әдеттерін жүйелеп Қасым салған қасқа жолды
тұжырымдап берді. Ол бес тараудан тұратын:
1) Мүлік заңдары (мал, мүлік, жер дауы мәселелері).
2) Қылмыс заңдары (кісі өлтіру, ел шабу, мал талау, ұрлық мәселелері).
3) Әскери заңдар (қосын, аламан, әскери міндет, тұлпар ат, қара қазан
мәселелері).
4) Елшілік жоралары (майталмандық, шешендік, сыпайылық, әдептілік).
5) Жұртшылық заңы (ас, той, мереке, жасауыл және т.б.).
Өз заманында Тәуке хан (1680-1718 жж.) дәуір ыңғайына сай бейімдеп
қазақ заңдарын жинап, топтастырып, мемлекеттік дәрежеге көтерді. Тарихта
бұл заңдар Тәуке ханның жеті жарғысы деген атпен белгілі. Жеті жарғыда
бұрынғы әдеттерге қосымша жаңа ережелер, қағидалар енгізілді.
Бұл тарихи құжатта мемлекеттік, әскери іс, шаруашылық, қылмыс, діни,
жұртшылық, отбасы және неке мәселелері қамтылды.
2. Құқық ұғымы, мәні және ерекшеліктері
Құқық дегеніміз мемлекет орнатқан және оның күшімен қорғалатын, жалпыға
бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін тәртіп ережелерінің жиынтығы.
Құқық мазмұнының негізгі элементтері:
- қоғамның және адамдардың мүдде-мақсатын қорғау, орындау;
- қарым-қатынастарды реттеп, басқару;
- қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси, әлеуметтік,
мәдениеттік, бағытын дамытып, нығайту;
- мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың құзыретін, ара-
қатынасын реттеп, басқару;
- халықаралық қатынастардыреттеп, басқару.
Құқықты кім жасайды және ол кімге қызмет етеді? деген сұраққа жауап
беруге талпынудан құқықтың мәні білінеді. Құқықтың мәнін түсіндірудің екі
жолы қалыптасқан: таптық және жалпыәлеуметтік. Құқықтың таптық мәні –
құқықты қоғамдағы экономикалық жағынан басым, үстем болып отырған таптың
еркі деп түсіну. Құқықтың жалпыәлеуметтік мәні – құқықты қоғамды
ұйымдастырып, татулықта, бірлікте ұстап отырған және адамдардың барлық
топтарының еркі деп түсіндіру.
Норма дегеніміз – бір қатынасты реттеп, басқаратын ереже. Нормалардың
қоғамда қалыптасқан екі түрі бар: әлеуметтік және техникалық нормалар.
Қоғамда көптеген қарым-қатынастарды реттеп, басқарып отыратын негізгі құрал
- әлеуметтік нормалар. Әлеуметтік нормалар адамдардың іс-әрекетінің,
мінезінің, тәртібінің қоғамдық ережесі болғандықтан қоғамды басқарудың,
қатынастардың құралына айналды.
Техникалық нормалар адамдардың табиғатпен, техникамен дұрыс қатынас,
байланыс жүргізу ережелері. Қазіргі заманда ғылыми-техникалық прогресс
уақытында техникалық нормалардың маңызы өте зор.
Құқықтық нормалардың белгілері:
1. Норма мемлекеттік органның қабылдаған, бекіткен актісі, оның заңды
күші бар. Мұндай нормалар қоғамдағы тәртіптің үлгісіне айналады, өйткені ол
нормаларды халықтың басым көпшілігі дұрыс орындайды.
2. Нормада субъектілердің құқығы мн міндеттері, орындалу жолдары толық
әрі нақты көрсетіледі.
3. Норма ерікті түрде орындалмаса, мемлекет орындатуға мәжбүр болады.
4. Құқықтық нормалардың жүзеге асырылуын, орындалуын мемлекет
қамтамасыз етеді.
5. Құқықтық норма адамдардың, қоғам тәртібінің кепілдігі ретінде жұмыс
істейді.
Құқық функциясы деп- қоғамдақ қатынастарға құқықтың ықпал етуінің
негізгі бағыттары. Құқық функциялары ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.
Ішкі (жалпы) функцияларға мыналар жатады: саяси, экономикалық, әлеуметтік,
тәрбиелік, Сыртқыларға мыналар жатады: реттеуші және қорғаушы. Құқықтың
реттеушілік функциясы арқылы мінез-құлық ережелері белгіленеді және олардың
жүзеге асырылуы үйлестіріледі. Құқықтық қорғаушылық функциялврф ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz