Жасыл ағаш екпелерді күту жұмыстары

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

РМК - Республикалық мемлекеттік кәсіпорын

АЖӨ - аймақтық жалпы өнім

ҚазОШАҒЗИ - Қазақ орман шаруашылығы және агроорманмелиорация ғылыми-зерттеу институты

ГТК - гидротермиялық коэффициент

АҚШ - Америка Құрама Штаттары

т. б. - тағы басқа

мм - миллиметр

см - сантиметр

м - метр

км - километр

кв - квартал

млн - миллион

га - гектар

м/с - метр/секунд

м ³ /га - метркуб/гектар

°С - Цельсий градусы

% - пайыз

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының жері өте кең болғандықтан, онда орналасқан орман көлемі де жеткілікті. Бірақ бұндай территорияға орман мөлшері аз болады. Мемлекетіміздің табиғаты мен сан алуан байлығы еліміздің өндіргіш күштерінің тұрақты негізі екені жалпыға мәлім. Солардың ішінде адам үшін орманның маңызы зор. Орман халық игілігі, оның шаруашылыққа пайдасы жан-жақты. Еліміздің ормандары жыл сайын әр түрлі себептерден өртке ұшырайды. Сонымен қатар ормандарда күту үшін кесулер түрлері жүргізіледі, осы себептерден бос қалған жерлерде, өртеңдерде орманды жаңғырту үшін екпе ормандар құрылады, яғни онда отырғызылатын екпе материалдарды, көшеттерді өсіретін тұқымбақтар құрастыру қажеттілігі туындайды. Жер бетіндегі барлық өсімдіктер жамылғысы типінің ішіндегі ең бағалысы - орман болып табылады. Қазіргі мәліметтер бойынша ормандардағы барлық өсімдіктер массасының есептік қоры жердегі барлық фитомассаның 82%-ы құрайды немесе жуық шамамен 1960 млрд. тоннасын алып жатыр.

Орман - басқа органикалық ресурстардан - мұнай, газ, тас көмірі және тағы басқа қарағанда қайта қалпына келетін табиғи ресурс. Адамзаттың денсаулығы үшін қарағай орманының маңызы ерекше.

Қолдан орман өсірудің негізгі бағыттары орманды молықтыру және орманөсіру болып табылады. Орманды молықтыру - бұл бұрын орманмен көмкерілген алаңдарда орман екпелерін өсіру. Мұндай алаңдарға, әдетте әр түрлі жастағы ағаштар кесілген, өртенген және көшеттер қурап қалған алаңдар жатады. Орман өсіру - бұл бұрын орман өспеген жерлерге орман екпелерін өсіру, орман өсірутек қолдай, ағаш өсіру және отырғызу тәсілімен жүзеге асырылады. Орманды молықтыру кезінде өсірумен және отырғызумен қатар жекелеген тұқымдастарды табиғи жаңартуда пайдаланылуы, яғни ол аралас түрде жүргізілуі мүмкін. Аралас молықтырудың айрықша түрі екпе ағаш әдісімен құндылығы төмен ағаштұқымдары мен бұталарды шаруашылықта бағалы екпелермен ауыстыру мақсатында жас екпелерді қайта құру болып табылады[1] .

Астана қаласының санитарлық қорғаныш жасыл аймағын құру, астананың Ақмола қаласына ауыстырылуына байланысты, Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 30 қыркүйектегі № 420-шы тапсырмасына және Астана қаласын дамыту бойынша Қазақстан Республикасы Президентінің қатысуымен өткен кейінгі кеңес хаттамаларына сәйкес, 1997 жылы басталған[2] .

Дипломдық жұмыстың өзектілігі: «Жасыл аймақ» РМК аумағында жасыл белдеуін күту, жақсы отырғызу материалын алу, ол үшін - екпелердің өсу жағдайы мен дамуын зерттеу өзекті мәселелердің бірі болып табылады.

Зерттеу нысаны мен қызметі: «Жасыл аймақ» Республикалық мемлекеттік кәсіпорнының «Астана» орманшылығы.

«Жасыл аймақ» РМК келесідей қызмет түрлерін орындайды:

• Астана қаласының жасыл аймағын күту;
• Жасыл ағаш екпелерді күту жұмыстары;
• Ағаштар мен бұталарды отырғызу;
• Өсімдіктер зиянкестермен күресу;
• Көшелерді механикаландырылған түрде және қолмен жинау;

Бұрын орман болмаған алаңдарда орман өсіруге «Жасыл Аймақ» Республикалық мемлекеттік мекемесі екпеағаштарда орманды далаларда отырғыза бастады. Орман екпеағаштары алаңының бұл санаты орман екпе ағаштарын егу жұмыстарына кешенді механизацияны барынша толық қолдануға мүмкіндік береді. Алайда, мұндай алаңдарды игеру кезінде ағаш кесу орындарын егжей-тегжейлі зерттеу және тұқымды іріктеуді негіздеу қажет болады.

Зерттеу жұмыстың мақсаты мен міндеттері: «Жасыл Аймақ» РМК аумағындағы «Астаналық» орманшылығындағы Қарағайлар тұқымдасының өсу жағдайы анықтау.

Зерттеу мақсатына жету үшін келесідей зерттеу міндеттері қойылды:

• «Жасыл Аймақ» РМК аумағындағы Астаналық орманшылығында сынақ алаңдарын салу;
• Қарағай түрлерінің таксациялық көрсеткіштерін анықтау;
• Орманшылық-агротехникалық шараларын талдау;
• Топырақ-су жағдайларын зерттеу;

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі: дипломдық жұмыс - кіріспеден, негізгі бөлімнен, экономикалық тиімділіктен, еңбек қорғаудан, қоршаған ортаны қорғаудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады . Жұмыс соңында 31 қолданылған әдебиеттер тізімі берілді. Зерттеу жұмысының мазмұнын ашу үшін диплом 17 кестемен, 11 суретпен жабдықталған. Жұмыстың көлемі 64 бет.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1 ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЖОБАЛАУ БӨЛІМІ

1. 1 Әдебиеттерге шолу

Астана қаласының жасыл аймағында орманшаруашылық аумақтарында Қарағай тұқымдастарынан құрылған орман плантациялары қаланың климатын жақсартып қана қоймай, аз уақыт ішінде бағалы сүрек сияқты энергетикалық шикізат алуға мүмкіндік береді. Оған қоса, орман плантацияларын қаланың пайдаланылған су қоймаларынан суару жұмыстары қарастырылып отыр, бұл шаруашылық әрекет Астана маңайындағы аумақтың экологиялық жағдайын жақсартуға өз жағымды және тиімді әсерін тигізеді.

Алуантүрліліктің экожүйелердің қызмет етуіне әсерін бағалау үшін соңғы жиырма жылда көптеген зерттеулер жүргізілген және алуантүрліліктің өсуіне қарай биомасса өндірісі де артатынын көрсетті.

Орман плантацияларының басым бөлігі қылқанды ағаш түрлерінен құрылады. Білім жөніндегі Федералды агенттігінің мәліметі бойынша қылқанды өнеркәсіптік екпелер Латын Америкада 2000 жылдары 5 млн га-дан 16 млн га-ға дейін өскен, жылына 100 млн м ³ дейін қылқанды сүрек өндірісінің артуына мүмкіндік берді. Ұлыбританияда соңғы 25 жылда қылқанды плантацияның ауданы жылына 29 мың га-ға дейін ұлғайды. Плантацияның есебінен қылқанды ағаштардан алынатын сүрек көлемін 230%-ға көбейту жоспарланып отыр. Жылына плантацияда 45-65 жастағы орташа өсіммен кесудің болжамды айналымы шамамен 10 м ³ /га құрайды [4] .

АҚШ-та қылқанды ағаш түрлерінен шикізат плантацияларын құруға көп көңіл бөлінеді. Америкалық орманшылардың айтуы бойынша, сүрекдің «екінші орман» (яғни кесілген тың ормандарда табиғи жолмен қалыптасқан) төмен өнімділігі бар (оңтүстік штаттарда жылына орташа есеппен 3, 15 м ³ /га) және сүрекдің «үшінші орман» (яғни, плантациялық екпелер), ол 3-4 есе ұлғайтылуы мүмкін.

Жаңа Зеландияда, Австралия сияқты елдерде, бұрын қылқан жапырақты орман болмаған, бірақ қылқанды ағаштардан сүрек өте қажет болды. Жүктің құнының жоғары болуына байланысты, оны тасымалдау тым қымбатқа түсті. Қылқан жапырақты плантациялар құру жөніндегі үлкен жұмыстар Жаңа Зеландияда 20-шы жылдарда басталды. 1931 жылы олардың ауданы 120 мың га болды. Кейінгі жылдары, жұмыс жалғастырылды және 1960 жылы мынадай көрсеткіштермен бағдарлама қабылданды: жылдық өсімі плантация ауданы 8-12 мың га, жалпы плантация ауданы 2000 жылы 800 мың га. Бұл бағдарлама жүзеге асты. Мысалы, 1975 жылы 55 мың га плантация құрылды. Бұның барлығы Жаңа Зеландиядағы экспорт 8-ден 24%-ға дейін орман өнімдерінің үлесін арттыруға мүмкіндік береді деп саналды.

Еуропалық елдерде экономикалық қоғамдастық 1970 жылдан 2000 жылға дейін жапырақты ормандар ауданын азайту және қылқанды ормандарды 500 мың гектарға дейін ұлғайту жоспарланған [5] .

Бұл мысалдар қылқанды ағаштардың сүректерін өндіру үшін көптеген елдерде қолданыстағы орман шаруашылығы бағытын көрсетеді. Орман шикізат плантацияларында жиі салыстырмалы мынадай қарағай түрлерін өсіреді: сәулелі немесе тамаша ( P. Radiate D. Don), карибті ( P. Caribaea Morelet), сары - сұр ( P. Ponderosa Laws), веймутты ( P. Strobes L . ), батпақты ( P. Palustris Mill), шайырлы (ладанды) ( P. Taeda. L. ) және т. б. сол сияқты плантацияда майқарағай, шырша, және сауырағаш өсіреді.

Қылқанды ағаш екпелері, біздің ормандарға қарағанда ыстық ылғалды климатты елдерде өсуі өте жоғары.

Мысалы, Бразилияда және Орталық Американың кейбір елдерінде 6-7 жылдық Кариб қарағай плантацияларында сүректің өсімі орташа есеппен 30 м ³ /га дейін жетеді.

Жылы, ылғалды климатты елдердегі қылқанды ағаш плантацияда сүректің өсімі біздің жақсы екпелердегі ағаш өсуімен сандық мәндері әлдеқайда аз болып табылады. Мысалы, Ұлыбританияда қылқанды ағаш плантацияларының орташа өсімі 10 м ³ /га, АҚШ-та 12 м ³ /га болжанып отыр. Іс жүзінде, бұл болжамдар әрдайым орындала бермейді, сондықтан, Солтүстік АҚШ-тың Висконсин штатында (шамамен Қырым ендікте) жүргізілген белгілі бір Уайльданың тәжірибесінде [6], топырақты қарқынды өңдеудің арқасында қарағайдың орташа өсімі 30 жылдық қарағай екпелерінің шайыры 5, 7 м ³ /га дейін көбейді. Джорджия штатындағы Кариб қарағай плантацияларында жүргізілген басқа да тәжірибелерінде тығыздық режимі және топырақты мұқият дайындау, кесу айналымдарын оңтайландыру нәтижесінде орташа өсім 4, 9 м ³ /га-дан (бақылау) 7, 4 м ³ /га дейін ұлғайтылды. Осы хабарламаның авторы Е. Avanzo [7] жылына тыңайтқыштар қолдану және тұқым қуалау сапасы жақсартылған қасиеттері бар көшет материалдарды пайдалану арқылы өсімді 2 м ³ /га-ға дейін арттыруға болады деп есептейді.

1. 2 Зерттеу аумағының географиялық және табиғи жағдайы

1. 2. 1 «Жасыл Аймақ» РМК аумағын ұйымдастыру және оның даму тарихы

Астана қаласының жасыл аймағын құру бойынша жұмыстарды орындау, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 10 қыркүйектегі № 924-ші қаулысымен бекітілген, 2010-2014 жылдарға «Жасыл Даму» бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылды. Онда ағаш отырғызу жұмыстарын арттыру, елді мекендерді көгалдандыру және соңғы нәтижеде, осы процестерге жастарды қатыстырумен орманды өңірді ұлғайту бойынша, негізгі мақсаттар пен міндеттер белгіленген:

• 2010 жылдың соңына дейін Астана қала маңындағы аймағының оңтүстік-шығыс, солтүстік-шығыс және шығыс бағыттарындағы 45 мың га алқапта жобалау-зерттеу жұмыстарын жүргізу;
• Қала маңындағы аймақта ағаш өсіруге жарамды учаскелерінің 15 мың га алқабында екпе ағаштарын құру;
• 90 мың га алқаптағы екпе ағаштарына агротехникалық күтіп-баптау жұмыстарын жүргізу;
• Аязға төзімділігімен, тұзға шыдамдылығымен және ағашты-бұталы тұқымының тез өсетін түрімен танылған көшеттік материалды ассортиментте өсіру;
• Тез өсетін ағаш тұқымын аудандастыруды жалғастыру;
• «Жасыл аймақ» РМК материалдық, техникалық базасын, арнайы орман шаруашылығы техникасымен және құрал-саймандарымен нығайту, алдын ала қарастырылады [3] .

Қазақстан Республикасы Президентінің қатысуымен өткен 2006 жылғы 24 ақпандағы № 01-7. 2 кеңес хаттамасының 6 тармағына сәйкес, «2005 жылы Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының нәтижелері туралы және даму бойынша міндеттері және 2006 жылы астананың құрылысын салу» Ауыл шаруашылығы министрлігіне тапсырылды. Астана қаласының айналасындағы «жасыл белдеуді» кеңейту бойынша, астананың қала маңындағы аймақтарда орман өсімдіктерінің құрылуын жалғастыру, негізгі тораптардың бойында жыл сайын 5 мың га көлемінде ағаш отырғызу шаралары қабылданды [13] .

1-сурет. РМК «Жасыл Аймақ»

Шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 10 қаңтардағы №198 «Орманшылық, балықшылық және аңшылық шаруашылығы Комитетінің мәселелері» қаулысына сәйкес, 2000 жылы ұйымдастырылған[2] .

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 22 қарашадағы № 1239 «Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман және аңшылық шаруашылығы Комитетінің кейбір мәселелері» қаулысына сәйкес және оны жүзеге асыру бойынша Орман және аңшылық шаруашылығы Комитетінің 2002 жылғы 27 қарашадағы № 43 бұйрығымен, «Жасыл Аймақ» Республикалық мемлекеттік кәсіпорнын, оған Орман және жануарлар дүниесін қорғау бойынша Ақмола мемлекеттік мекемесін қосу жолымен, қайта ұйымдастыру жүзеге асырылды. Ағаш өсіруге жарамды жерлерде екпе ағаштарын құру және «Қызылжар» орманшылығы мен «Батыс» орманшылығында Астана қаласы жасыл аймағының аумағында ландшафттар құру бойынша, жобалау зерттеу жұмыстары 6, 023 га алаңда жүргізілді [13] .

«Жасыл Аймақ» РМК-да отырғызу материалдарын өсіру үшін, Ақмола орман шаруашылығының базасында, жалпы 110 га алаңдағы 1997 жылы ұйымдастырылған, типтік көшетжайы бар. «Жасыл Аймақ» РМК бөлімшелеріне бөлінуі мен көшетжайының бөлінуі (1, 2кестеде) көрсетілген.

1-кесте. «Ақ қайың» көшетжайы аумағының бөлінуі

1-кестенің жалғасы

2-кесте. Бөлімшелер атауы

2. 2 «Жасыл Аймақ» РМК аумағын жобалау-зерттеу жұмыстары

Үлгілік бөлімшесі

Ағаш-бұта тектес тұқымдары тікпе көшеттерінің 6 түрі орналасқан, «Ақ қайың» орман көшетжайының үлгілік бөлімшесі 2, 92 га құрайды.

Түгендеулер көрсеткіштеріне сәйкес көшетжайдың жалпы алаңы 2, 92 га үлгілік бөлімшесінде 4170 дана тікпе көшеттері бар (3-кесте) .

3-кесте. «Ақ қайың» көшетжайының үлгілік бөлімшесіндегі ағаш-бұта тектес тұқымдарының тізімі

Қалемшелеу бөлімшесі

Тұқымбақтың қалемшелеу бөлімшесі, ағаш-бұта тектес тұқымының 4 түрі отырғызылған, 0, 84 га алаңда салынған. 2010 жылы көшетжайда саны 1 ақ теректің қалемшелері отырғызылды.

Қалемшелердің тіршілікке қабілеттілігін арттыру үшін және өсуін нығайту үшін, қалемшелер отырғызу алдында натрий ерітіндісінде сулап алынды. Ерітінді жылыжайда 0, 5% қоюлануымен, тікелей қалемшелерді отырғызу алдында әзірленді. Күшті тамыр жүйесін дамыту үшін, қалемшелерді суару корневитті қолданумен жүргізілді. Ағаш отырғызу жұмыстарын, отырғызылатын материалдармен қамтамасыз ету, екпе көшеттерінің қалемшелеу бөлімшесінде табысты өсірілуіне тікелей байланысты.

Қалемшелеу бөлімшесіндегі ағаш-бұта тектес өсімдіктердің сақталуы 4-кестеде көрсетілген.

2-сурет. «Ақ қайың» орман тұқымбағында

4-кесте. Қалемшелеу бөлімшесіндегі ағаш-бұта тектес өсімдіктердің қалемшелерінің тізімі мен сақталуы

Көбейту бөлімшесі

«Ақ қайың» көшетжайының көбейту бөлімшесін, теректердің 3 түрі және талдың 1 түрі өсіп-өнген, 4, 69 га құрайды.

Теректердің түрлері 2, 66 га, ақ тал - 2, 03 га отырғызылған. Есеп беру жылында көбейту плантациясында - барлығы 8205 ағаш өсіп-өнуде. 2010 жылы көбейту плантациясындағы 0, 18га Қазақстан теректері, 1, 84га Мырзатерек теректері тамырымен қопарып тасталды. Түгендеу кезеңінде 8205 дана шыбық сақталды, бұл плантацияда қалемшелер кесу үшін шыбықтар әлі жоқ.

Көбейту бөлімшесінде бүкіл өсу мерзімінде ағаштар қатарларының аралығында механикаландырылған өңдеу, арам шөбін қолда шабу және суару жүргізілді.

Көбейту плантациясындағы бар ағаштардың тізімі мен көрсеткіштері 5-кестеде келтірілген.

5-кесте. «Ақ қайың» көшетжайының көбейту плантациясындағы ағаштарының тізімі

«Ақ қайың» көшетжайында орман тұқымдарын егу үш маусымда жүргізіледі - көктемгі, жазғы және күзгі. Күзде ағаш-бұта тектес тұқымдарының жиырма түрі себілді, күзгі себудің алаңын 14, 12 га құрады. 2010 жылғы егістің жалпы алаңы 18, 44 га.

Тұқымбақтың периметрі бойынша және ішінде үрленетін құрылманың ұзын діңді ағаштарынан қорғаныш орман алқаптары орналасқан. Үрленетін құрылмалар қысқы уақытта биік күртік қарлардың пайда болуына жол бермейді және тұқымбақтығ аумағында қардың көбірек біркелкі қабаттануына жағдай жасайды, сол уақытта тұқымбақтың аумағын аңызақтан қорғайды. Орман алқаптарын күтіп-баптау бүкіл өмір бойына алдын ала қарастырылады және суару мен қатарлар арасын тырмалаумен жыл сайынғы қайта айдаудан тұрады. «Жасыл аймақ» РМК орман тұқымбағының қорғаныш орман алқаптары 5, 7 га алаңды құрайды. Жаз бойы қорғаныш алқаптарына бірнеше рет суару, механикаландырылған күтіп-баптау, қол күтімі жүргізілді

Осы екпелердің тұқымдары мен жемістері «Ақ қайың» көшетжайының аумағында арборетумнан жиналды, бірсыпыра түрлері ҚазОШАҒЗИ дендросаябағының аумағында жиналып, Щучинск қаласынан әкелінді.

1. 2. 3 «Жасыл аймақ» РМК аумағының физика-географиялық жағдайы, экономикалық орны

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс