Шәкәрімнің депутаттық қызметі

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 125 бет
Таңдаулыға:

Шәкәрімтанудың ақтаңдақ беттері

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3-6

1 Өмір деректерінің ақтандақ жақтары . . . 7-36

1. 1 Ақын өмірбаянының беймәлім тұстары . . . 1-17

1. 2 Қоғамдық қызметінің белгісіз беттері . . . 18-26

1. 3 Тергеулер тарихы: шырмалған шындық пен ақиқат мәселелері . . . 27-36

2 Шығармашылығының беймәлім қырлары . . . 37-98

2. 1 Шәкәрім - еркін ойдың адамы екендігі . . . 37-59

2. 2 Шәкәрімнің әдебиет, өнер, ғылым саласындағы жаңалығы, озық даралық ерекшелігі . . . 60-86

2. 3 Шәкәрім - ақын, ойшыл, тарихшы, дінтанушы, әрі сегіз қырлы бір сырлы өнер иесі . . . 87-98

3 Шәкәрімнің өмірі мен шығармашылығының халықпен қайта қауышуы. . 99-121

3. 1 Шәкәрім рухының халықпен қайта табысуы . . . 99-103

3. 2 Ақын шығармашылығының тәуелсіздік алғаннан кейінгі қайта танылуы . . . 104-121

Қорытынды . . . 122-123

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 124-125

Кіріспе

Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Қазақ әдебиеті мен мәдениеті ой-санасында әлі де ақтаңдақ күйін кешіп келе жатқан келелі мәселелер қаншама. Бүгінгі күні зерттелді, жан-жақты қарастырылды дегеннің өзінде, тарих қойнауының қатпарында қалып қойған, әлі де беті ашылмай, беймәлім күйдегі өзекті жайттар молынан кездеседі. Сондай мәселелердің бірі - қазақ әдебиетінің тарихындағы ғұлама ақын, ардақты да арда зиялы қауымның белді өкілі - Шәкәрім Құдайбердіұлының өмір жолы мен шығармашылығындағы беймәлім беттерді саралау. Абай мектебінің үздік өкілі, ақын, жазушы, философ, тарихшы Шәкәрім Құдайбердіұлының шығармашылық өмірбаяны жайында көптеген зерттеу еңбектері мен мақалалар жарияланды. Артына «Үш анық» секілді терең философиялық толғау, «Түрік, қырғыз һәм хандар шежіресі» атты тарихи мұра қалдырған ғұламаның шығармалары теңдесі жоқ ұлттық игілік.

Дала данышпаны Шәкәрім Құдайбердіұлы, сөз жоқ, ұлтымыздың рухани кеңістігінде өз орны бар, өрелі өлшемдер өрісінен көрінер тұлға. Алайда, тағдырдың сан тарау жолында бабаның Алладан көрген сынағы да аз болмаса керек. Отаршылдар даламызды жаулаумен қатар санамызды да жаулап, Шәкәрім секілді текті әулетті де тепкіге салғысы келді. Осылайша алдын-ала жоспарланған сұрқиялылық бабабыздың ту сыртынан оқ атты. Адам жанына жылу ұялатуды ойлап, жарық іздеп ғұмыр кешкен адамзаттың асыл ұрпағы азғындаған пенделер қолынан мерт болды. Алайда, Шәкәрім ақынның артына қалдырған ісі, жүрген ізі қазақ халқы үшін ерен құбылыс деп айтуға да болады. Ақынның тек ақындықты, ойшылдықты серік етпей, сонымен қатар сегіз қырлы, бір сырлы екендігі, оның көптеген өнер салаларын меңгергендігі, тарихи тақырыпта қалам тербеп, әдемі әуен жазумен шұғылданғаны турасындағы жайттар бүгінгі магистрлік диссертацияда ашық та анық көрсетіледі.

Араға көп жылдар салып барып ақынның мәртебесі ақталып алынғанымен, кезінде оның шығармашылығы кеңестік идеология тұсында біраз бұрмаланды, шын мәнінде ақынның күні қазақ елі тәуелсіздік алғаннан кейін туды. Дербестігіміздің шұғыласы бабамыздың рухани байлығын қайта тірілтті.

Тақырыптың өзектілігі. Шәкәрім Құдайбердіұлының ұлттық ғылым тарихындағы орны ерекше. Ақынның мұрасы соңғы жылдарда әр қырынан талданып, зерделенуде. Дегенмен, Ш. Құдайбердіұлының өмірі, қоғамдық қызметінің айтылмай келген парақтарын, шығармашылығының көлеңке тұстарын қажетті деңгейде барынша назар аудару, зерттеу, тексеру - бүгінгі жұмысымыздың өзекті мәселесі.

Ұлтымыздың кемеңгер ұлтарының бірі, мақтанышы Шәкәрімнің өз өмірінің біраз жайын өзі жазып қалдыруы және І. Бөкейханов, М. Әуезов, Ж. Аймауытов, С. Сейфуллин, С. Мұқанов, Ғ. Мүсірепов, Ә. Тәжібаев тәрізді төл әдебиетіміздің алыптары мен осы игі істі жалғастырушы Қ. Мұхаметханұлы, Е. Букетов, М. Базарбаев, С. Қирабаев, М. Мағаин сынды елге танымал әдебиетші-ғалымдар мен жазушыларымыздың еңбектері арқылы белгілі болғанымен, әзірге ғылыми ғұмырнамасы жан-жақты зерттелініп, бір жүйеге түсе қойған жоқ. Ғұлама ақын өмірбаянының әлі де беймәлім тұстары жетерлік. Бұл жайында зерттеушілер тарапынан айтылып та, жазылып та жүр. Қазіргі таңда шәкәрімтанудың белгісіз беттерін ашуға септігін тигізетін тың мағлұматтардың табылып, қалың көпшілікке ұсынылуы біздің жұмысымыздың өзектілігін аңғартады.

Зерттеу мақсаты. Ғұлама ақын, сегіз қырлы, бір сырлы дарын иесі, ойшыл-тарихшы, сазгер, қаламы ұшқыр қаламгер Шәкәрім ғұмыры мен шығармашылығын зерделеудің беймәлім тұстарын жан-жақты ашып зерттеу болып табылады.

Зерттеу міндеттері. Жоғарыда аталған мақсаттан мынадай міндеттер туындады:

Шәкәрімтану саласындағы жаңа бағытта жазылған жұмыстарға сараптама беру;
Қазіргі кездегі айтылып жүрген пікірлерге жалпы сараптама жасау;
Шәкәрімнің сегіз қырлы, бір сырлы дарын иесі екенін дәлелдеу;
Ақынның фотосуреттері жайында мағлұмат беру;
Шәкәрімнің бай кітапханасы жайында сөз қозғау;
Шәкәрім және оның алашордаға қатысына тоқталу;
Шәкәрімнің қоғамдық, депутаттық қызметіне тоқталу;
Ақынның шығармашылығының беймәлім тұстарына тоқталу және олардың бүгінгі жаңаша тұрғыда зерттелу қарқындылығына тоқталу;

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Диссертациялық жұмыста ақынның зергерлік, ұсталық, киім пішу, киім тігу, сағат, машина жөндеу, саятшылықпен айналысу т. б. көптеген жан-жақты өнер түрін меңгергендігін атап көрсеттік. Бұған дәлел - Шәкәрімнің баласы - Ахат Шәкәрімұлының «Менің әкем, халық ұлы - Шәкерім» [1] атты естелігінде жазылған дүниелер. Сонымен қатар, Шәкәрімнің бірнеше жыл ел тізгінін ұстап, болыс, төбе би, Алашорда үкіметі кезінде депутаттық қызметте болып, ар мен адалдық жолында әділеттіліктің ақ жібінен аттамай, адал қызмет атқарғаны жұмысымызда сөз болады. Ақынның шығармашылығы солақай саясаттың кесірінен бұрмаланып келді, ақынның діни, философиялық ойлары ауызға аталмады, ондай тақырыптағы шығармалары баспа бетін де көрмеді, ал біз бүгінгі жұмысымызда оның жақында шыққан «Иманым» кітабын негізге ала отырып, жаңаша көзқарас тұрғысынан бағамдадық.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Кешегі кеңес үкіметі кезінде, сөз жоқ, бұл тақырыпта әңгіме қозғау мүмкін болады. Тіпті, бүгінгі күннің өзінде кітап, ғылыми жинақ, конференция, газет-журнал материалдарында болмаса, нақты жұмыстың нысаны ретінде алынып, ғылыми айналымға шығып, диссертация қорғалған емес. Алайда, ақынның беймәлім тұстарын өз заманының тынысына орай, жұқалап айтқан, еңбегіне арқау еткен ғалымдар болды. Оған кемеңгер жазушымыз Мұхтар Әуезовтің алғаш 1950 жылдары Шәкәрім мұрасына араша түскен жанкешті әрекеті жеткілікті дәлел бола алады. Ал, Шәкәрімнің ХІХ ғасырдың соңы, ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі қоғамдық-азаматтық қызметі туралы мүлде айтылмады.

1951 жылы М. Әуезовтің жетекшілігімен Қ. Мұхаметханұлы «Абайдың ақындық мектебіне» байланыс кандидаттық диссертация қорғады, алайда ізденуші мен жетекшісіне сол кезде қырғидай тиісіп, ақыры М. Әуезовті еріксіз өздігіне Мәскеуге кетуіне мәжбүр еткізді, ал Қ. Мұхаметханұлын 25 жылға бас бостандығынан айырды. Шәкәрімді ақтап, әдеби мұрасын халқымен қайта қауыштыру жолында ерекше еңбек еткен бір топ қазақ зиялыларының қатарында академик, көрнекті қоғам қайраткері Евней Букетов есімінң ерекше аталынып тұратыны сөзсіз. Сонымен қоса, Қ. Сәтбаев, Ә. Тәжібаев, Ш. Сәтбаева, Ы. Дүйсенбаев, М. Базарбаев, С. Қирабаев сынды ғалымдарды атап өтеміз. Шәкәрімтану саласының қазақ әдебиетінде кең қанат жаюы Б. Әбдіғазиұлының есімімен тікелей байланысты.

Соңғы жылдарда Шәкәрім шығармашылығы бойынша бірнеше диссертациялар қорғалды. Соның ішінде С. Ізтілеуова, А. Тілеуханова, Г. Аюпова, А. Сейсекенова, Г. Әпеева, Қ. Құрмамбаева, С. Қамаевалардың диссертацияларында ақын поэмалары әр қырынан қарастырылған.

Шәкәрімнің 150 жылдық мерейтойы қарсаңында «Шәкәрім» энциклопедиясы шығарылып, «Шәкәрімтану мәселелері» атты 5 томдық жинақ жарық көрді. Ақын мұраларын зерделеуге қатысты Ғ. Есім, Е. Сыдықовтың, А. Еспенбетовтің, С. Ізтілеуованың, Д. Сейсенұлы мен А. Омаровтың, М. Бекбосыновтың еңбектері баспадан шықты. Шыңырауына бойлаған сайын шынайы шеберлігіне тәнті етіп келе жатқан Шәкәрім мұралары әлі де көптеген зерттеулерге арқау болары сөзсіз.

Зерттеу нысаны. Зерттеу жұмысының негізгі нысанына «Шығармалар жинағы» (1988), «Иманым» (2000), «Үш анық» (1991) еңбектері және «Шәкәрімтану мәселелері» жинағы, ақынның ұлы Ахат Шәкәрімұлының «Менің әкем, халық ұлы - Шәкерім» атты естелігі алынды.

Зерттеудің дереккөздері ретінде ақынның жоғарыда аталған туындылары, сондай-ақ, «Шәкәрімтану мәселелері» (сериялық ғылыми жинақ), «Бес арыс» (Құрастырған Д. Әшімханов), «Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері» (С. Қирабаев), «Шәкәрім және Алашорда», «Алаш һәм Алашорда» (К. Нұрпейісов), Алихан Букейхан - общественно-политический деятель и ученый» (М. Асылбеков, Э. Сеитов) секілді әдебиеттер пайдаланылды.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі. Шәкәрім Құдайбердіұлы өмірі мен шығармашылығы - кез келген жүрегі «қазақ» деп соққан зиялы азамат үшін үлгі боларлық ерекше тұлға, бұл тақырыптың өн бойында ұлттық болмыс, ұлттық идея, халықтың намыс жатыр.

Жұмыстың методологиялық негізіне әдебиеттану мен әдебиет зерттеушілерінің еңбектерін, Ә. Бөкейхан, А. Байтұрсынов, М. Әуезов, С. Мұқанов, Е. Ысмайылов, З. Ахметов, Ш. Қ. Сәтбаева, Р. Бердібаев, М. Базарбаев, Н. Ғабдуллин, З. Қабдолов, Р. Нұрғали, Ш. Елеукенов, Ғ. Есім, Б. Әбдіғазиев, Қ. П. Жүсіп, У. Қалижан, М. Хамзин, Е. Сыдықов т. б. оқымыстылардың еңбектерін негізге алдық. Аталған еңбектерде Шәкәрім Құдайбердіұлының шығармашылық жолы, өмірі жайында айтылады. Зерттеу еңбектерінде ақынның қоғамдық-әлеуметтік, рухани-мәдени, әдеби өмірге белсене араласып гуманистік, адамгершілік, демократтық, ағартушылық идеяларды уағыздаушы екендігі туралы баяндалады. Әсіресе, Шәкәрімнің кеңес дәуіріне дейін де, одан кейін де жарық көрген еңбектері пайдаланылды.

Зерттеу әдістері. Зерттеу жұмысының барысында талдау, тарихи-салыстырмалы, баяндау, жүйелеу, жинақтау және салыстыру, түсіндірмелі әдістер қолданылды.

Жұмыстың сарапталуы мен сыннан өтуі. Диссертацияның бөлімдері профессор Ә. Молдахановтың жетекшілігімен ұйымдастырылған арнайы консультацияларда, магистранттың өзіндік жұмысын ұйымдастыру сабақтарында қарастырылды, алдын ала қорғау кезінде сараптан өткізілді. Сонымен бірге диссертацияның негізгі түйіндері «ІІ Қабдолов оқулары» халықаралық конференциясының және «Нарманбет Орманбетұлы және Алаш әдебиеті» атты республикалық конференцияның материалдар жинағында жарық көрді.

Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар.

Шәкәрім - қазақ сегіз қырлы, бір сырлы дарын иесі, оның қолынан барлық өнер түрі келген, көптеген іспен шұғылданған, жеке өмірінің өзі аңызға бергісіз тың жайттарға толы ерекше құбылыс деуге тұрарлық істер жасаған тұлға.
Шәкәрім - ұлы Абайдың дарынды шәкірті, абай дәстүрін жалғастырушы, сонымен бірге өзіндік сара жол салушы, жаңашылдық идеясы басым қайталанбас философиялық шығармалар тудырған ойшыл.
Шәкәрім - қоғам қайраткері, Алашорда үкіметін қолдаушы, осы бағытта игі істерге мұрындық болушы. Ар, адалдық жолында таза қызмет етіп, әділ төрелік айтушы би.
Шәкәрім - бірнеше тілді білген полиглот, қол астында елде жоқ түрлі халықтардың, түрлі ғылымның кітаптарын ұстаған оқымысты.
Шәкәрім шығармалары - адамдық, ар, әділдік, имандылық бағытта жазылған теңдессіз асыл мұра.

Зерттеудің құрылымы. Диссертциялық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Өмір деректерінің ақтандақ жақтары

1. 1 Ақын өмірбаянының беймәлім тұстары

Қазақ қауымының ғана емес, жалпы адамзат баласының рухани қазынасы үшін өлмес өсиет қалдырған Шәкәрім бабамыздың асыл мағыналы сөздерінің жылдар өткен сайын жаңғыратыны шындыққа айналып отыр. Тілге тәуба, ділге дін орныққан шақта ширек ғасыр тәні - құдықта, тәбәрік сөзі - тұтқында қалған данышпан бабамыздың шығармашылығын кеңінен насихаттайтын күн туып, аяулы есімі мен шығармаларының туған халқымен табысқанына көп уақыт бола қойған жоқ. Осы аз уақыт ішінде әдебиетші-ғалымдар тарапынан алғашқы зерттеу мақалалар жазылып, баспасөз бетінде кеңінен жарияланды. Республикалық мерзімді баспасөз ақын шығармаларын жиі жариялап келеді. Бұл қуана құптарлық жағдаят деуге болады.

Шәкәрім Құдайбердіұлының телегей-теңіз мол мұрасын ғылыми тұрғыда зерттеп, танып-білуге ақын өмірі мен шығармаларына қатысты мұрағат деректері мен мұрағаттық құжаттардың, естеліктердің маңызы аса зор және бағалы. Белгілі абайтанушы Қайым Мұхаметқанов бұл жөнінде: «Қазір әдебиетіміздің тарихында орны ойсырап тұрған, елге ежелден белгілі болған ақын, жазушыларымызды еске алғанда, ең алдымен Шәкәрімді атауымыз орынды деп білемін. Өйткені, ол Абайдың нағыз мұрагерлерінің бірі, бірі болғанда бірегейі», - деп ой түйіндеген [2. 5] . Шәкәрімтануға күн санап қосылып жатқан жаңа деректерге сүйенер болсақ, ақын мұрасы кеңестік дәуір тұсында да біршама зерттелгені көрінеді. Оған ақын мұрасы екінші рет ресми ақталған соң шыққан М. Базарбаевтың зерттеуі мысал [3. 52-104] . Зерттеушінің осы ойын жуырда жарық көрген белгілі шығыстанушы ғалым Ө. Күмісбаевтың мына сөздері растай түседі: «Мүсілім Базарбаев Шәкәрім туындыларының жарыққа шығу жолында көп бейнет кешкен көрнекті әдебиетшілердің, нағыз жанашыр қамқоршылардың бірі болды. Шәкәрімнің баласы Ахат қаншама қиындық кешті, соның бәрін Мүсілім аға көз алдынан өткізді, тоқырау заманының көп тегеріштерін көрді. Бірақ, шындық, әділеттілік жеңіп шықты. Шәкәрім жеңді. Мүсілім мерейі өсті» [4] .

Мұрағаттық материалдарды диссертациялық жұмысымыздың негізгі өзегі ретінде пайдалана отырып, оларды жұмыстың өн бойында әр қырынан ашып, ширатып талдаймыз.

Шәкәрім мұрасын зерттегенде, Ахат ақсақалдың еңбектері алғашқы жоспарда тұруы шарт. Ахат Шәкәрімұлының перзенттік парызы Құрқұдықтан әкесінің сүйегін қазып алып, қазіргі кесенеге арулап қоюяымен ел-жұртының аузында жырдай жазылып қалса, келесі ерлігі әке мұрасын мүмкіндігінше тұтастай жинап, түптеп Қазақстан Республикасы Ғылыми академиясының қолжазбалар қоры мен Семейдегі Абай қорық-мұражайының кітапханасына мұқият табыстап кетуі. Шәкәрім өмірінің белгісіз беттерін жан-жақты тануды Ахат Шәкәрімұлының жидашыық еңбектерінен бастау абзал. Шәкәрімтанушылардың үнемі жадына сақталар қағида осы.

Бұл жұмысымызда Ахат Шәкәрімұлының «Менің әкем, халық ұлы - Шәкәрім» деп аталатын естелігін және кейбір өнертанушы ғалымдардың пікірлерін негізге ала отырып, Шәкәрім өмірінің беймәлім тұстарын деректермен дәлелдейміз.

Біз, бәріміз, тарихтан ақын және ойшыл Шәкәрімді білеміз. Ал өмірі мен шығармашылығына үңілсеңіз, оның таланты да, қасиеті де кеңейе береді, асқақтай береді. Ахат Құдайбердиев естелігінен Шәкәрімнің сан түрлі қасиет-қырларының елесі көрінеді.

Біріншіден, Құдайбердіұлы Шәкәрім - өмір бойы іздеген, қарапайым ғана адам. Оның даналығы да осы - қарапайымдылығында. Кітабын оқысаңыз, ақын» мені әлі оқуды тауыспадым, дүние шындығын іздеп келемін» дейді. Оның қарапайымдылығының өзі кемелдігінің күмбезі еді. Бұл феномен - бүгінгі ұрпақ үшін үлкен сабақ.

Екіншіден, Шәкәрім жасынан қолөнерге, ою ойып, киім пішуге, ұсталық ісіне шебер болған. Оның бұл өнеріне әсер еткен Абайдан соңғы ұстазы, өз шешесі - Төлебике. Ахат Құдайбердиев: «Шәкерімнің шешесі арабша, түрікше көп оқыған. Қолөнерге өте шебер, кесте тігетін, ою оятын, киім пішетін, пышақ соғатын істі адам болған. Есті, сергек, ақылды, мейірімді, жомарт болған әжеміздің құранын, «Ғибадат исламиясы», Мұхтасарын», тағы басқа көп кітаптарын мен көрдім», - дейді аталмыш естелігінде [1. 147] . Төлебике жастайынан өнерге бүйірі бұрған Шәкәрімге бар білгенін үйретеді. «Бұзылған сағат, іс машиналарын бөлшектеп, олардың құрылыстарымен танысып, оларды жөндейтін де қасиеті бар еді әкейдің. Сағат, машина, темір соғуға, істеуге керекті ұсақ саймандарды өзі көз жұмғанша бар болатын. Ағаштан ойған ожаулар, қаралап соққан пышақтары болушы еді», - дейді Ахат.

Сонымен қатар, Шәкәрім киімді не қазақта, не басқа елдр үлгісіне ұқсатпай, пішіп киетін болған. Оюдың бұрынғы қошқар мүйіз нақыштарына бірнеше түрлерін енгізген. Жастық бтінің, тұскиіздің кестелеу оюының нәзік, ұсақ оюларын шығарған.

Үшіншіден, Шәкәрім - қаршыға ұстап, құс баптаған аңшы. Ахат Құдайбердиев естелігінде: «Аңшылыққа жасымнан құмар болдым. Әкемнен қалған шитіні алып, тауға аң аулап шығып кететін едім. Ауыр шиті иығымды қиып кеткен күндері де болды. Сол аңға құмарлықты қоя алмай кеттім» /1. 149/, - деген екен. Осыдан бастап, қыс болса қостап, елсіз жайлауға барып, аң аулайды. Жаз болса, қаршыға салды. Қостап шыққанда, оқитын, жазатын құрадарын ала жүріп, шығармашылығын тоқтатпаған. Шәкәрім жақсы мерген болуыма Абай себеп болды деп, ол төңірегінде талай сыр тарқатады. Шынымен де, Абай өз ауылына келген құсбегі мергенге Шәкәрімді ертіп, оған мергендіктің қыр-сырын үйретуді тапсырады.

Төртіншіден, Шәкәрім - сазгер, күйші, скрипкашы. Оның бұл өнерінің де бастау алуына Абайдың септігі тиеді. Абай Шәкәрімнің жасынан домбыраға құмарлығын байқап, күздің басында, керей руынан шыққан атақты домбырашы - Біткенбай деген адамды шақыртып алып, Шәкәрімге күй үйретуді тапсырады. Бір жылға тақау, ел жайлауға көшкенде, Біткенбай Құдайбердінің аулында болып, Шәкәрім одан - «Саймақтың сары өзені», «Алшағырдың ашты күйі», «Асан күйі», «Ала байрақ», «Кертолғау», «Азаматқожа», «Терісқақпай», «Ақсақ құлан», «Ақпан күйі», «Аққу зары», «Бозінген», «Ақсақ тоқты», «Боз айғыр», «Қара жорға», «Қорқыт сарыны» сияқты көптеген қазақ күйлерін үйренеді. Шәкәрім: «Менің домбырадағы ұстазым - Біткенбай, оны тауып алдырып беруші - Абай», - деген екен. Ахат Құдайбердиевтің сөзіне қарағанда, ел жайлауға шыққанда, Дәметкен Біткенбайға көйлек, шапан кигізіп, сауынға бір сиыр айдатып, бір бесті ат мінгізіп қайтарған екен. Шәкәрімнің музыкаға жақын болуына тағы бір себеп - нағашыларының музыкаға құмар, скрипка тартуға шебер болуы. Ахат Шәкәрімұлының естелігінде: «Ол ауыл да өлең-әңгімеге құмар, сауықшыл ауылдың бірі еді. Шәкерім нағашыларының аулына барып тұратын. Он жеті жасынан бастап скрипка тартуды үйренеді. Қаладағы музыкант орысқа «скрипка алып бер» деп тапсырады. Жазғытұрым барып, сол орыстан скрипка үйренеді. Гармонды бұрын үйренген» [1. 150], - деп келтіріледі. Бұл жерден Шәкәрімнің гармон секілді аспапта да ойнағанын көруге болады.

Ахат ақсақалдың айтуынша, Шәкәрім «Ала байрақ», «Бозторғай» күйлерін шығарған. Шәкәрім екі шекті домбырамен қатар үш шекті домбырада да ойнаған.

Шәкәрім Құдайбердіұлының композиторлық, әрі орындаушылық қызметі жан-жақты зерттеуді тілейді.

Шәкәрімнің қанша әні, қанша күйі бар? Олардың тарихы? Алғашқы орындаушылары? Өнер зерттеушісі Талиға Бекхожина ақынның «Аманат» жинағын 1989 жылы бастырып шығарды. Оған Шәкәрімнің 16 әні нотасымен енген.

Шәкәрімнің музыкалық мұрасы 15 ән, 2 күй («Ала байрақ», «Бозторғай»), 8 әуенмен орындалатын 4 эпикалық шығармаан («Еңлік-Кебек», «Ләйлі - Мәжнүн», «Қалқаман - Мамыр», «Дубровский») құралады.

Әндерінің жиналуы ХХ ғасырдың жиырмасыншы жылдарынан басталған болатын.

Голландиялық Альвин Бимбоэс 1926 жылы «Мухыкалық этнография» жинағында «№1 Шакарим», «№2 Шакарим (частушка) » деген атпен алғаш баспа бетін көрген әндері, өлеңсіз жарық көрді (өлеңнің жалпы мазмұны орыс тілінде жарық көрді) . Бұдан соң атақты орыс сазгері А. К. Глазуновтың Ленинградтағы жеке архивінен зерттеуші А. Визель «№2 Шакарим» әнін тауып, оны 1967 жылы «Қазақстанның халық музыкасы» жинағында жариялады. А. Бимбоэс түсірген «№1 Шакарим» әнінің енді бір түрін А. Затаевич «Қазақ халқының 1000 әні» жинағына 1925 жылы «Тілек - батам» деген атпен енгізген. Әннің тек әуені (өлеңсіз) нотаға түсірілді. 1931 жылы А. Затаевич «Қазақ халқының 500 әні мен күйі» жинағында «Шәкәрім Құдайбердин әні» деген атпен тұңғыш рет ақынның «Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек» атты шығармасын жариялайды. Бұл еңбекте А. Затаевич Шәкәрім әндеріне тұңғыш рет баға беріп, №156 анықтамасында: «Шәкәрім Құдайбердин - Семей уезінің қарт ақыны, қазір тірі, жасы жетпістер шамасында. Жинақта келтірілген әнін орыс әндерінің үлгісіне еліктеп шығарса керек», - деп жазды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.