Банкте электронды жүйені есептеу проблемасы
Жоспар
Кіріспе
І. ҚР электронды банктік қызмет
1.1. Электронды банктік қызметінің түсінігі және түрлері
1.2. Банктік төлем жүйесінің жұмыс істеу механизмі және түсінігі
ІІ. ҚР-да банктік жүйені реттеу есебі және электрондық банк
қызметінің даму тенденциясы
2.1. Электрондық банк қызметінің даму тенденциясы
2.2. Банкте электронды жүйені есептеу проблемасы
2.3. Электрондық есепті пайдалану жүйесі және экономикалық
тиімділікті енгізу
ІІІ Электронды банк қызметінің нарықтың облыстарына негізгі бағытты
жетілдіруді қадағалау
3.1. Қазақстанның банк саласында электронды банк қызметінің
дистанциялық жетілдіруін қадағалау
3.2. Қазақстанның банк саласында электронды банк қызметінің
байланысын қадағалауды жетілдіру
Тұжырымдау және қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
Тақырып маңыздылығы. Электронды банктік жүйе қазіргі банк жүйесінің
дүниежүзілік практикада стратегиялық даму бағытының бірі болып
есептелінеді. Электрондық банк қызметін кең және тар анықтамада қарастыруға
болады. Кең анықтамада (ЭБҚ) банк қызметінің бөлігі болып табылады және
электрондық банк бизнесінің жиынтығын ұсынады, банктіқ ақпараттық
технологиясы, сонымен қатар, ғылыми және аналитикалық білім болып табылады.
Қазіргі қызығушылық зерттеу алаңында электрондық банк қызметі тар мағынада
жатыр, ол өзімен кредиттік қызмет ұйымын ұсынады, клиенттерге банк қызмет
ұсыныстары ара-қашықтықта бағытталған.
Кейбір дамыған елдерде (Норвегия, Финляндия) электрондық банк
қызметі банк бөлімінің негізгі сапалық моделі ретінде қарастырылады. Дамушы
елдерде де (Бразилия, Индия, Қытай, Филиппин, Оңтүстік Африка Республикасы,
Малайзия) осындай стратегиялар сәтті іске асырылып жатыр немесе қорытынды
кезеңде енгізіліп жатыр.
Электрондық есептер интернет желісінде қолдануымен (интернет-Банк)
және жаңа Қазақстандық банк түрлеріне қатысты өзге электрондық банк
қызметін ұсынады. Сонымен қатар, инновациялық қызметті іске асыру соммасы
біздің мемлекетте тек қалыптастыру сатысында ғана, ал қазіргі кезде
электрондық есеп жүйесі басқару банк шотында банктік карталар дүниежүзілік
елдерде өшірілген құрал-жабдықтар ретінде қарастырылады, ал есептердің өзі
халықаралық мінездемеге ие болды. Қазақстан банкінің халықаралық карталық
жүйесіне қызығушылығы кездейсоқ емес. Мұндай банктік карталарды шығару
дүниежүзілік банк қызмет жүйесін интегралдайды, банктің іскерлік имиджін
көтереді және нарықты басып алу мен клиентураны іске тартуды қарастырады.
Мамандардың айтуы бойынша халықаралық карталық жүйесіне қатысу кредиттік
ұйымдарға жаңа батыс банктік технологияларымен басқаруға мүмкіндік береді,
сонымен қатар үлкен масштабты инфрақұрылымды есептеуді қолдануға мүмкіндік
береді.
Тапсырмалар мен зерттеулердің мақсаты
Қазіргі кезде инновациялық несие қызмет ұйымының даму тенденциясы
нарықта электрондық банк қызметімен инфрақұрылымдық механизмдер және төлем
жүйесін дамыту қызметінен тұрады.
Зерттеу объектілері инновациялық несие қызметінің ҚР және шетел
нарықтарындағы электрондық банктік қызметінің процесстеріне байланысты
таңдалады, яғни экономикалық қарым-қатынастарының бірлестігінде және
ұйымдық құрылымдар, институттар және ғылыми-техникалық творчество
саласындағы инновациялық кәсіпкерліктер.
Зерттеу объектісі болып Қазақстанда және шетелдегі даму процесінде
қарастырылатын электрондық банктік қызмет көрсету нарығында инновациялық
іскерлік инфрақұрылымдары болды. Электрондық банк қызметінің нарықтағы
несиелік ұйымның және электрондық банк қызметінің нарығындағы есептеу
механизмін жетілдіру. Банк картасының сегментінде және Интернет-банкингте
жан-жақты зерттеуде қарастырылады.
Бүгінгі таңда дүниежүзіндегі кез-келген банк 3 негізгі функцияларды
атқарады: ақшалай қаражатты жинау, олардың орын ауыстыруы және
несиелендіру. Ақшалай қаражат жинау ол банкке шығын арқылы келеді, олардың
орын ауыстыруынан табыс түсіруге болады, бірақ негізгі банк бизнесі – бұл
несие беру. Өкінішке орай, біздің республикамызда ұйымды несиелендіру
қазіргі кезде сенімсіз және Әлі оған бағытталуға мүмкіндік бермейді. Ол
негізгі салада банкке табыс әкелмейді. Ұйымның электрондық есептеу жүйесі
көмегімен банктік өнімді алуға болады, қазіргі Қазақстан жағдайын ескере
отырып, банктік функцияның үшеуін біріктіріп табыс түсіруге мүмкіндік
береді: орташа жағдайлы клиенттердің арзан ресурстарын үлкен көлемде жинау,
банктік шот циклы бойынша айналымын қадағалау.
– Клиент – дүкен – банктік шот – кәсіпорынды несиелендіру және өнім
құрылымдары клиентурамен байланысты болады. Бұл банкке табыс түсірудің
негізгі бір жолы болып табылады.
Бұл тақырыптың маңыздылығы айқын, себебі өмірде біз электрондық
есептеулермен жиі кездесеміз және қазіргі заманғы құрал-жабдық ақша
айналымы үздіксіз жүреді. Кейбір сәтте айналым құрал-жабдықтың ауысуына
әкеп соғады. Оған қоса біздің өмірімізде тез жалдамдықпен Internet пайда
болды, онда электронық есептеу жаңа құралдармен есептелінеді.
Қазіргі ғылым мен техниканың даму сатысында көптеген облыстарда
көптеген жаңа техникалық мүмкіндіктер туындады. Оның көмегімен ақшалай
есептеуді және өзара есеп беруді ақшаның көмегінсіз есептеуге болады.
Коммерциялық банктер бұл заманда электрондық есептеу жүйесімен байланысты
барлық дамыған жағдайларды жасауға міндетті.
Дипломдық жұмыстың зерттеу тақырыбы және банктің электрондық
қызметі. Бұл жоғары технологиялық банкілік өнімі және коммерциялық
банктердің табыс әкелу құралы ретінде қарастырылады.
Жұмыстың мақсаты – банктік іс оқулықтарының материалдары негізінде
электронды есептеу жүйесінің қолдану мүмкіндіктерін және Қазақстан
банктеріне берілген материалдар бойынша анализ жасап, замандас заңнама және
технологиялық бағыттағы коммерциялық банктердің болашақ даму жүйесін
қарастыру. Бұл жұмыста электронды есептеудің қазіргі заманғы коммерциялық
банк көзқарасынан мынандай аспектілерге бөлінеді:
- банк қызметінің қазіргі заманғы деңгейі;
- техникалық және ақпараттық базаның дамуы және олардың клиентінің
дамуы;
- электрондық банк өнімінің технологиялық жұмысы;
- есептеу жүргізудің қауіпсіздігі;
- құқықтық база;
- коммерциялық банктерді жеке қызмет көрсету мүмкіндіктері.
1. Банктік істе электрондық есептің теориялық аспект жүйесі
Есепті нақты ақшамен қолдану мемлекекттік және коммерциялық қаржылық
құрылым үшін төтенше қымбатқа әкеп соғады. Жаңа купюраны шығару,
айырбастау, ұжымның үлкен мазмұны, ыңғайсыздық және клиенттің уақытын үлкен
көлемде жоғалтуы – мұның бәрі мемлекеттің экономикасына қиынға соғады. ҚР,
мысалы, жуықтас алғанда әр теңгенің 20% құны өзінің жеке үндеуіне
жұмсалады. Әсерлі автоматтандырылған қолма-қол ақшасыз есеп жүйесі болашақ
амалды шешу проблемасының нақты айналымының бірі болып табылады. Экспертті
бағалау бойынша мұндай жүйе нақты ақша қатынасын үштен бірге қысқартады.
20 ғасырдың ортасында автоматтандырылған есеп жүйесі арнайы банктік
карточкалар түрінде шыға бастайды.
Қазіргі кезде бұл амал қолма-қол ақшасыз есепті алу үшін кең
таралуда, бұл қызмет көрсету жүйесін пайдаланбауды елестету қиын, дүкен,
билет кассасы, қонақ үйлер, дүниежүзілік мемлекеттер сіздің пластикалық
карточкаңыз арқылы қызмет көрсетеді.
Пластикалық карта электрондық есептің маңызды жүйесі болып табылады.
Қазіргі уақытта пластикалық карточкалар – бұл құрал, заманға сәйкес жалпы
қолданушыларға қолайлы және біз үйренген нақты және нақты емес фирмадағы
ақшаға бәсекелес болуда. Бұлар нақты ақша жақын және пайдаланушыларға
үйреншікті болып келеді. Электрондық есепті функционалдау механизм жүйеі
пластикалық карточкаға негізделген және банкомат көмегімен орындалатын
операцияларда жүзеге асырады.
Пластикалық карточка – жалпы термин, ол барлық карточкалардың
түрлерін зерттеп, ұйымдардың техникалық шығарылымына және әртүрлі бағытта
қызмет етеді.
Электрондық ақшалай жүйені қалыптастыру үшін батыста ISO (ұлттық
стандарттық ұйым) ұйымы құрылды, ол пластикалық карточкалардың сырт
келбетіне, шоттардың нөмірлеріне, магнитті қатарлардың форматына, хабарлау
форматына қадағалайды. ISO мүшелері VISA, Master Card, American Express
болып табылады.
Қазіргі уақытта дүниежүзінің 200 мемлекеті пластикалық картасы төлем
айналымы ретінде қолданады, бұдан мынадай үкім шығаруға болады, яғни
пластикалық карта банк ісіндегі технологиялық революцияның маңызды
элементі болып табылады. Пластикалық карталар электронды банктік және басқа
жүйенің басты элементі ретінде шығарылады. Олар ақша айналымын индустрланды
түрде батыс елдеріне чек немесе чек кітапшаларын ығыстыра бастады.
Банктік карточкамен жұмыс істеу тиімді: олар қызықтырған ресурстың
көлемін ұлғайтады, яғни біріншіден карточка иесінің банктен өз шотына
ақшаны салуы. Екіншіден, олар сақтандыру депозиты болуы мүмкін, мұнда
банктер карточкалық операция сенімділігіне жүгінеді.
Карточкамен байланысты барлық операцияларға комиссия төленеді.
Сонымен қатар клиент карточканы алу үшін де төлейді. Нақты ақша төлем
айналымын ығыстырып жалпыәлемдік тенденцияны есептеу арқылы бәсекелестік
әлеует жоғарылайды, бірақ чектеріңде абыройы инновациялық процесте қатысушы
ретінде өседі. Карточкалық бизнестің оң жағы ол үлкен шығындармен
байланыста, соның ішінде карточкамен жұмыс істеудің бастапқы сатысы.
Жоғарғы шығындар, сонымен қатар замандас амал байланыстың дамуының
төмендеуі, басқа да жағдайлар республикада карточкалық бизнеске қатер
туғызады. Банктің элементі бойынша ең салмақты сұрақ ол орындалып жатқан
қызметтің рентабельділігі. Несиелік карточканың көмегімен орындалып жатқан
көптеген операцияларға табысты болу үшін бірнеше жыл керек. Несиелік
карточканың көмегімен кірістік соммасын анықтауда да қиындықтарға
ұарамастан, бұл сала банк қызметінде компьютерлік қызметпен тығыз
байланысты және капиталға салынған орташа салым 29,9% тең болды.
Дүниежүзілік банктік тәжірибеде пластикалық карточканы қолдану маңызды
кіріс табу көзі болып келеді. АҚШ-та бірнеше бағалар бойынша несиелік карта
бойынша 6% банк несие берсе, ал барлық кіріс 10% береді.ү ҚР банктер бұл
саланы белсенді түрде дамытуда, бірақ олар өздеріне бұл операцияны
жоғарылығы қатерлі екеніне есеп бермейді. Кредиттік картаны қолдану қолма-
қол ақшасыз есеп айналымын дамуына әсер етеді, және олардың шығынын
қысқартады. Оның басқа да құндылықтары бар: кіріс және айналымының өсу
шегі, бәсекеге қабілеттілігі және банк беделінің, кәсіпорынның жеке
саудасы, басқа ұйымның беделінің артуы; төлемге деген кепілдіктің бар
болуы; Жұмыс бастылығының өсуі, мысалы, шетел туризм саласында, т.б.
Кредиттік карталарды шығаратын компаниялар осы басымдылықтарды атап
көрсететін даңғыр жарнамалар ұйымдастырады. Өз шығындарын компания карточка
мерзімін ұзарту төлем иелерінен түскен табыспен өтейді. Атап өтсек, бұл
қызметтің даму саласында тек қана компаниялар мен банктер емес, клиенттер
де өз қызығушылығын білдіреді. Жаңа төлем құралдарын қолдану, оның ішінде
кредиттік карта банктерге даярлауға кеткен шығындарды қасқартады, өңдеу,
қағаз-ақшаның көпшілігін тіркеу, басқа төлем құрал қағаздарын және уақытты
тиімді қолдануға мүмкіндік береді. Электронды есептеу үлкен жұмыстарды тез,
тиімді және өте аз уақыт ішінде орындайды. Ол клиенттің психологиясына
маңызы зор, ол адамды жаңа техниканы қолдануға, өз болашағына кеткен
шығындарды есептеуге жол ашады. Банктерде қазіргі жүйеде пластикалық
карточкалар қолданылады. Төлем жүйесін жасау кезінде негізгі мәліметін
мәселенің бірі: өндіруде және элемент жүйесіне кіретін карточкаларды
қолданудың жалпы ережелері, өзара есеп беру және төлемдер. Бұл ережелер бір
жағынан – техникалық аспектілерінің карточкамен операциясы –
мәліметтерстандарты, авторизация процедурасы, құрыл-жабдықтарда
қолданылатын ерекшеліктері және т.б., екінші жағынан – карточкалардың
қаржылық жағынан қызмет көрсетуі – сервис және сауда кәсіпорын есептеу
процедурасы, өзара банк аралық есептеу ережелері, тарифтер және т.б.
Ұйымдастыру жағынан келісім міндеттемесімен негізделген банк
ассоциациясы төлем жүйесінің өзегі болып табылады. Сонымен қатар, төлем
жүйесінің құрамына қызмет көрсету желісін құратын сауда кәсіпорындары мен
сервистер кіреді. Төлем жүйесінің сәтті жұмыс істеуіне арнайы қаржылық емес
ұйымдар, карточканың техникалық әске асуын қолдау: коммуникациялық
орталықтар техникалық қызмет көрсету орталығы және т.б.
Процессиндік орталық – арнайы мамандандырылған ұйым – эквайерден
түсетін сұранысты өңдеуді қамтамасыз етеді. Ол үшін орталық мәліметтер
базасын жүргізеді, банк иуралы мәліметтер – төлем жүйесінің мүшелері және
карточка тұтынушылар туралы мәліметтер енгізеді. Орталық карточка
тұтынушылардың келісім шек мәлімдемелерін сақтайды, егер банк эмитент жеке
базасын енгізбесе (off line банк). Ал керісінше жағдайда (online банк)
процессиндік орталық алынған сауалды банк-эмитент карточкасына жіберіледі.
Сонымен қатар, орталық жауапты банк-эквайерге жібереді. Одан басқа, бір
күнде жиналған хаттама транзакциясын процесиндік орталық дайындап және банк
арасындағы өзара есептеу қорытындыларын реттейді.
Процессиндік орталық, сонымен қатар жаңа карточкаларды банк-эмитент
қажеттіліктерімен қамтамасыз етеді, олардың тапсырысын зауытта орындайды.
Атап кетсек, Төлем жүйесінің бірнеше процессиндік орталықтары болуы мүмкін.
Коммуникациялық орталықтар Төлем жүйесінің субъектілерін берілген
материалдарды желі арқылы кіруге мүмкіндік береді. Арнайы жоғары өнімді
коммуникация жүйесіүлкен көлемді ақпараттарды Төлем жүйесінің қатысушыларын
сауда орталығындағы терминалдар, банкоматтағы қызмет көрсету карточкалары
арқылы жүзеге асырады. Өз клиентіне пластикалық карточканың қызметін
көрсететінкез-келген банк өз төлем жүйесін құруға мүмкіндік береді, сонымен
қатар, отандық және халықаралық төлем жүйесімен жұмыс істей алады.
Халықаралық төлем жүйесімен жұмыс істеу ресейлік банктермен Төлем жүйесімен
сәйкес серіктестік жаайды. VISA International карточкасын 20 мың банк VISA
мүшелері шығарады. Бұл элемент логотипімен каточкалар дүниежүзінде 10 млн
сауда орталығында қабылданады. Ал Europay International ассоциациясы
сәйкесінше – 25 мың банк және 12 млн желісі бар.
Соңғы жылдары банк клиенттеріне ресейлік карточкаларын алу
либеральды болып кетті, өйткені қазіргі бәсеке жағдайында тарифтері
төмендейді. Клиент нақты бір банкті таңдағанда 1 топ тарифпен төлеуге
мүмкіндік алады, дегенмен басқа қызметтерге артық төлейді.
Қазақстан банктерімен шығарылатын халықаралық карточкалар ресейлік
банктерімен орта ерекшелігі бар. Бұл жайлы кредит типті карточканың жоқтығы
түсіндіреді және сақтандыру депозиттік практикада қолдану. Соңғы жылдары
бұл салада банк қызметінің дамуы немен түсіндіріледі? Мұнда негізгі үш
факторды атап кетсек болады.
Біріншіден, халықаралық және ішкі пластикалық карточкалары қызмет
көрсете отырып, банк қалталы клиенттерді өзіне тартады.
Екіншіден, мұндай клиенттерге қызмет көрсете отырып, ҚР банктері
шетел банктерімен есептесу керек болады, дүниежүзілік банк практикасында
стандартты сақтайды. Бірақ шетел банк серіктестігі болу үшін отандық банкке
жоғары даму сатысында болу керек, соның ішінде жаңа технология саласы да
бар.
Үшіншіден, Батыста ақшалай кредит саласына талдау жасағанда, біздің
елдің болашағы келешекте пластикалық карталарды кеңінен ақша айналымының
құралы ретінде пайдаланады деген тұжырым бар. Сонымен бірге халықаралық
жүйедегі пластикалық карточкаларды валюталық қаражаттың бар болуын ескеру
керек. Осыны ескере отырып, ҚР-да олардың иелерішектеулі болады. Ал
халықаралық карталар одан аз болады, өйткені карточка қалдығында көлемді
қаражат болу керек, ал кредитті карта жағдайымен – жоғары сақтандыру
депозиті болуы тиіс.
Қазақстан банктерінің халықаралық карточкалармен жұмысына талдау
жасағанда, қаржылық техникалық және интеллектуалды жағынан батысқа тәуелді
екенін көрсетіп отыр. Халықаралық төлем жүйесіндегі туған қиыншылықтар ҚР-
да қағазсыз технологияның дамуы Қазақстан банктерімен массалық
карточкалардың есептемесін қолдануды талап етеді. Қазіргі заманғы отандық
пластикалық карталарын нақты дебиттік жеп анықтауға болады, ол қолма-қол
қаражатты банкоматтан алуға және кейбір ірі сауда орталықтарынан сауда
жасауға мүмкіндік береді.
Карталық бизнеспен айналысатын банк алдында – екі даму жолы бар.
Бірінші жолы, жоғарыда жазылған бұл клиенттердің арасында жоғары қызмет
көрсету – айтарлықтай сомма валюта иелері. Екінші жол – бұ тұтынушы кең
ортаға бағытталған Қазақстандық теңгесін қолдану жеңілдететін карточкалар,
ең бірінші мемлекет ішінде. Бұл жолға банктің өзі шығаратын рубльді
карточка жатады. Соңғы кездері ҚР банктері ацептерді төлем жүйесін құру
үшін біріктіреді. Банк аралық электрондық ақшалай аударым аударым жүйесі
сауда ұйымдарында Банкке клиенттеріне ең маңызды бағыт жаңа электронды
техниканы қолдану болып табылады.
Барлық операциялар 30 секундты алады. Пластикалық картаны ендіру
проблемасы бойынша айтқанда:
- қазіргі кезде карточкалық бизнес бүкіл әлемде және бізде де
қарқынды дамуда;
- технологиялық көзқарас бойынша бұл бизнестің түрі прогрессивті,
үнемі даму үстінде және онда ғылым мен техниканың жетістіктері
беріледі;
- банктік карталарды қолдануға негізделген банктік өнімдерді енгізу
үшін көптеген шығындар қажет, әсіресе бірінші кезеңде;
- банктік картаның қатты унификациялау кезінде, карта бизнесінде
қолданылатын құрылғылар және техникалық стандарттар, қазіргі
нарықта қолданылатын банк қызметі бақыланады;
- нәтижесінде осы бизнеспен айналысатын көптеген банктер әртүрлі
карточкаларға қызмет көрсетеді.
Тенденциясы бар қымбат құрылғыларды алуға мәжбүр болады, қазіргі
компьютерлік техника ескіргеннен кейін оны сатылымға шығару керек. Кейбір
карта типтері, мысалы магнит сызығымен өз орнын микропроцессорлі карталарға
беріп қолданыстан шыға бастайды:
- бұл бизнеске кешірек түскен банктер ұтады, өйткені олар сол
қаражатқа бірақ жаңа құрылғыны иемденеді және олардың карталары
жоғарғы технологиялы болады.
Олардың бағасы күннен күнге күнге төмендеуде. Ондай банктер
тексерілген төлем жүйесіне енгізіледі.
Ал бұл жолдың алдына түскен банктер өздерін жоғары технологиялық
банк ретінде көрсете білді және өзінің карталық бизнесіне көбірек клиентура
жинады.
Технологиялық шешім қолданбаған банктер болашақта өз клиенттерін
жоғалтып алу қауіп – қатері бар, себебі банк өз қызметін қазіргі жоғары
деңгейде көрсете алмайды:
- пластикалық карталар өз клиенттеріне банк қызметін ұтқыр
пайдалануға мүмкіндік береді;
- ҚР қазіргі банктік карточка қызметін көптеген клиенттерге, яғни
жеке тұлғаларда орташа деңгейден жоғары, себебі карта қызмет құны
бүгінгі күнде өте жоғары болып келеді.
Карталық банк өніміне деген сұраныс карточка қызмет көрсетуі
инфрақұрылымға байланысты. Тек ірі қалаларда карталық бизнес орта
деңгейлі табыс әкеле алады. Ал, қалған жағдайларда, клиенттерге
жеңілдік жағдайын жасау және корпаративті клиенттер арқасында
кеңмасштабты проект жасау арқылы өзіне таратады.
- Карталық бизнес жоғары тәуекелді болып келеді. Өйткені ол көп
жағдайда ұзақ мерзімді шығынды қтейді.
Электронды төлеу жүйесі технологиялық көзқарастан атап кетсек:
- Банктік карта қолма – қол ақшаның орның баспайды, ол есептеу
кезінде қолданылатын құралдың бірі болып табылады.
- Пластикалық карта иегері тауар, қолма – қол ақша, есептеу
жүргізуге мүмкіндік береді
- Барлық дүние жүзінде сияқты ҚР – да да дамыған құқықтық базасы бар
- Құқықтық көз қарастан, пластикалық карта иегері арнайы құрылғы
арқылы шын мәнінде төлегенің растайтын құжат ретінде қарастырады
- Қауіпсіздік есеп енгізудің классикалық карталардың техникалық
деңгейі операцияның орындалуын қамтамасыз етеді және оның
есептемесі кезінде көп жағдайда картаны авторизациялайды, карта
иегерін тексереді
- Негізінде пластикалық карталарды кез – келген электронды есептеу
технологиясында қолдануға болады және олады ақша аударым кезінде
банк аралық және клиент аралық төлем жүйесінде қосымша элемент
ретінде қолдануға болады. Карталар электронды коммерцияда да
қолданады, сонымен қатар интернет арқылы тауар алып, төлуге
мүмкіндік береді.
- Қазіргі замандағы техникалық жетілдірілген микропроцессорлы
карталар дайындаушыларға шектеусіз қиял береді. Олар жаңа банк
өнімдерін шығаріға бағытталған
Жоғарыда айтылып кеткендей, қазір көптеген электронды төлем жүйесі
пластикалық карта арқылы жүзеге асырылады деп қорытынды жасауға болады.
Сонымен қатар электронды есептеу жүйесіне электронды техниканы қолданумен
әртүрлі электронды коммуникациялық, ақшалай есептеулерді және электрондық
банк аралық аударуды жатқызуға болады. Олардың көбісі пластикалық картаны
керек элемент ретінде қолдануға болады.
Пластикалық карта түсінігі біздің тақырыппен тығыз байланысты,
өйткені ол Банктер ұсынатын электронды төлем қызметінің бірі болып
табылады. Университеттің дипломдық жұмыстардың ішіндегі ерекше болып
тақырып тізіміне кіреді, бұл жеке талдауды және өте көп пәндерді зерттеуді
талап етеді. Тым жете банктін клиенттеріне қызмет көрсету алыстағы жұмыстар
сұрақтары қарастырылады, өйткені бұл классикалық электрондық банктік қызмет
көрсету түрлерінің бірі. Бірақ тым сапалы клиенттерге қызмет көрсету үшін,
біз қызмет көрсету карточкаларды интегралдау қажет, берілген банктік қызмет
көрсету аясында.
Көбінесе ерекше клиенттерге мына жағдай болады егер әр түрлі жүйеде
мысалы ретінде клиент – бөлек, бұл тез жасауға ғана емес офистан шықпай,
төлем құжатты банкке жібереді бірақ та төлемді алатын басқа банкте ақшаны
өте аз уақытта алады. Тек қала қатысатын адам осы заманғы электрондық
банктер арасындағы электрондық есептемеде, банк өздерінің клиенттері үшін
жылдамдық деңгейін төлемін қамтамасыз ете алады. Экономикалық механизмдерді
толықтай жетілдіру үшін берілген жағдайлар нарыққа өту өте талаптарды керек
етеді функционалдық ақшаның айналуы үшін есептемені ұйым және кассалық
қызмет көрсету.
Төлемақы айналымының өсуі және алдын ала шығын айналу үстемділігі
принциптіктұрғада жаңа механизмдер ақша айналымына, тез өсетін
қызметтілікті қамтамасыз ететін төлемді және ақша айналымын тездететін
біруақытта ақша айналымын шығынды азайтатын және еңбектік шығындарды
азайтады.
Бірнеше проблема массалық ақша қолданушылық берілген формалары мен
шешілмейді өйткені табиғат күшімен берілген олар қорғаныс бар, көп еңбек
сіңіруде қаржылық есептемеде, бұл есептеменің үздіксіздігін қамтамасыз ете
алмайды және іс – қимылды бақылауды қиындатады.
Бұл проблеманы шешу жолдарының бірі жаңа технологияларды яғни ғылыми –
технологиялық прогрессті қолдану сферасында қолданылады, қолма – қол ақшаны
ауыстырады және әр түрлі жүйеге қамтамасыз ететін электронды есептемеде,
тәжірибеде индустриалды дамыған мемлекеттерде нарықтық экономика.
Home banking - клиенттерге банктік қызмет көрсету үйдің ішінде және жұмыс
орнында жасайды.
Банкноттарды қолданумен бірге, бұлбанк қызмет көрсету өзіндік түрін
ұсынады электронды есептеме жүесі және банктік операцияларды үйдің ішінде
төлеуді енгізу негізі электронды техникамен байланысты.
Үйдің ішінде электрондық жүйе банктік қызмет көрсету өзіндік керекті
құрал – жабдықтарды қамтамасыз етеді ол банктің жұмысы клиенттері
үйдің ішіндегі терминал құрал – жабдығының клиенттерге туындайтын
сұрақтар болса соған кеңес беру және керекті программаны қамтамасыз ету.
Мұндай ұксас жүйелер банктің клиентіне рұқсат етеді егерде теледидар немесе
монитор экранының қолдану, жеке компьютер, телекоммуникация байланыс желісі
банктің компьютеріне іске қосуға болады. Берілген жағдайда банктін
операциялары 1 аптада 7 күнде 24 сағат жұмыс істеп жүзеге асырылады. Әр
операция басында есептеменің иесі кілт қолданады егерде дұрыс емес кодын
енгізсе қорғау жүйесі іске қосылады. Бұл жүйені қолданған кезде біз
ағымдағы есеп сонымен клиенттің бюджетін есептеу төлем есептері жіне қор
жинаудың үстіне бақылау жасай алады. Операциялар арасында банктік
компьютерлік жүйеде жеке компьютер іске қосылатын келесілерді бөлеміз:
- ағымдағы күннің есептеме балансында қосылу
- нұсқау бөлшектерімен танысу, ереже сонымен бірге өзгертулерді түзету
І. Банктік жүйедегі электронды банктік қызмет көрсету мен электронды
есептеулер.
1.1 Электронды банктік қызмет көрсету жұмыстарының түсініктері мен
түрлері
1. Банктік қызмет көрсету жұмыстарының бірі болып табылатын пластикалық
карточкаларды қарастырамыз. Себебі олар қолма – қол ақшаларға жақынырақ
жіне тұтынушылар жиі қолданылатын құрал болып табылады.
Несиелік карточкалардың жасау идеясы өткен ғасырда Эдуард Беллам ұсынған.
Бірақ алғашқы несиелік карточкалар біздің ғасырдың 20 ж.ж – да АҚШ – тың
сауда кәсіпорындарында қолданыла бастады. Қажетті материалдарды табу
ондаған жылдарға созылды, тек 20 жылдары ғана тиімді шешім табылды, ол
магнитті сызығы бар пластикалық карточкалар.
10 жыл өткеннен кейін, 1975 ж фрацуз Ролан Морено электронды есте сақтау
картасын ойлап шығарып, оны патенттеген. Біраз уақыт өткеннен кейін Bull
(франция) компаниясы микропроцессор орнатылған смарт – карта өндіріп
патенттеген. Сол уақыттан бастап осы күнге дейін магнитті сызығы бар
карточкаларымен смарт – картолар арасында бәсекелестік жүріп жатыр.
Қазіргі көшбасшылық орынды дәстүрлі айналған VISA, Master Card, American
Express және басқалар.
Пластикалық карточка – бұл дербес төлеу құралы. Олар пайдаланушыларға
банк бөлімшелерінде (филиалдарында), банктік автоматтарда (банкоматтарда)
қолма – қол ақша алуға , тауарлар және қызметтерді қолданғаны ақшасыз
есеп айырысуға мүмкіндік береді. Карточкаларды қабылдайтын кәсіпорын
банктер қызмет көрсету желісін құрайды.
Сонымен, пластикалық картоларды 2 түрге бөлуге болады:
1. Магниттік карталар
2. есте сақтау картасы
Магниттік карталар. Пластикалық карталардың ең қарапайым түрі ол –
магниттік карта. Бұл пластикалық карта ISO сипаттамасының сәйкес келетін,
теріс жағында 100 байтқа жуық ақпарат сақтайтын магниттік сызығы бар,
арнайы құрал. Мұндай магнитттік карталар бүкіл әлемде кеңінде кредиттік
карталар негізінде банкоматтарда қолданылды. Карточканың магниттік
сызығы, әдетте , үш жалақысы болады. Онда әрқашан карточкалардың нөмірі,
банктік ағымды есеп нөмірі, иеленушінің аты – жөні, карточкалық қызмет
ету, мерзімі және т.б ақпараттар сақталады. Магниттік сызықта
иемденушінің есебі туралы қаржылық ақпарат сақталмайды.
Магниттік картамен жұмыс істеудің 2 режимі бар Online режимінде құрылғы
сауда терминалы электронда касса, банкомат магниттік картадан телефон
желісі және арнайы карталарды авторизациялауды орталығына түсетін
ақпаратты оқиды. Мұнда алынған ақпараттар өңделеді, кейін процессингтік
орталықта картаны иемденушінің есебіне жұмсалған ақшалар ( дебеттік
карта), немесе оның қарыздары жазылады.
Сонымен бірге келесідей ақпараттар тексерілуі тиіс: карта ұрланғаның
немесе жоғалтқаның, иемденушінің есебінде қажетті сомманың жеткілікті
болуын жіне т.б Online режимінде карточка иесінің жасаған сатылымы туралы
ақпарат ешқайда жіберілмейді. Ол тек сауда терминалында немесе электронды
кассада сақталады.
Банкоматтар және сауда терминалдары пластикалық карталар негізінде өз
өзіне қызмет көрсету банктік жүйесінің қызмет етіуінің қамтамасыз ететін
құрылғылар болып табылады.
Банкомат – (Automated Teller Machine, ATM) пластикалық карточкалар арқылы
колма – қол ақшаларды беруге арналған электронды механикалық құрылғы.
Банкоматтарды жәй (cash dispenser) және басқа операцияларды орындайтын
(салымдарды қабылдау, есеп туралы анықтамаларды беру, ақша аударымдары
және т.б) толық функционалды деп бөлуге болады. Банкоматтардың орнатылған
орнына байланысты олар :
- көшедегілер
- ішкі мекемелер үшін
Көшеде орналасқан банкоматтар әдетте ғимараттың керегесіне қондырылады.
Банкоматтың кез келген түрі процессордың, графикалық мониторы дисплейден,
ақпаратты теруге арналған перне тақтадан, пластикалық картадан ақпаратты
оқитын құрылғыдан тұрады. Қосымша банкоматтар орамды принциптермен, ақша
қабылдау құқрылғыларымен жабдықталу мүмкін.
Банкоматтардан ақша алу кезінде ідетте, 4 немесе 6 саннан тұратын
карточка иемденушінің PIN коды сұралады. PIN код ол қосымша қорғаныс
болып табылады.
Есте сақтау картасы – пластикалық карталардың күрделі түрі –
бұл есте сақтау картасы. Онда магниттік сызық болмаса да онда микросхема
орнатылған. Ол ақпараттарды оқитын, жазатын құрылғы болып табылады. Есте
сақтау көлемі кең диапазонда орналасқан, бірақ орташа көлемі 256 байттан
келетін сызығы бар карталарға қарағанда мүмкіндігі жоғары.
Қазіргі кезде мұндай карталардың кең тараған түрі – ол смарт карта.
Мұндай карталарда микропроцессор орналасқан және оларда жедел, тұрақты есте
сақтау (өзгермейтін ақпараттарды сақтау), сонымен қатар, ақпараттарды
сақтау және оларды қорғау қасиеті бар. Смарт картаның байланысты және
байланыссыз деп қарастыруға болады. Смарт-карталар әртүрлі қаржылық
қосымшаларда ақпараттарды сақтау мақсатында қолданылады. Дебеттік және
кредиттік операцияларды смарт-карта көмегімен иеленуші нақты банктің бар
және жоқ болуын тексеріп алуға мүмкіндігі бар. Интеллектуалды карталар
технологиясының мүмкіндіктері жетілдірілген. Мұндай карталарды қолдану
мүмкіндіктері көп жағдайда таңдап алынған технологияға және бағдарламалы-
ақпараттық шешімдерге байланысты.
Смарт-картаның қосымшаларының ең көп таралғаны – электронды амиян
ретінде қолдану.
Электронды амияндар өзінің есте сақтау картасында белгілі бір соманы
сақтауға мүмкіндік береді.
Қажеттілік, тек виртуалды ақша таусылғанда, карточканы терминал
арқылы толтыру керек.
Алдағы бөлімде біз қазіргі жай қолданылатын банктік қызмет көрсету
құралдарын қарастырдық. Олар жалпы жүйесіне ешқандай қатысы жоқ құралдар
болып табылады. Бірақ соңғы жылдары Internet біздің өміріміздің бір бөлігі
болып кетті. Қазақстан Республикасында соңғы кездері Интернет компьютерлік
жүйесі кең тараған. Несиелік ұйымдар үшін электронды банктік қызмет көрсету
технологияның жағымдылығы, оның әкімшілік шығындардың аз болуы болып
табылады. Коммерциялық банкте трансакцияны қолмен өңдеу құны 1,5 млрд АҚШ
доллары болса, банк арқылы 10 цент. Кеңселер мен үйлерде банктік
операциялардың енгізілуі (e-banking) электронды технологияларды қолдануымен
халықтың өзін-өзі банктік қызмет көрсетеді.
Электронды банкинг (e-banking) түрлерінің сызбасы көрсетілген:
- Интернет банкинг (Internet Banking)
- Телефонды банкинг (Phone Banking)
- Банк-клиент (PC Banking)
2. Интернет-банкинг – бұл интернет арқылы банктік қызметтер көрсету
жұмыстарын алу жүйесі. Интернет-банкинг жүйесі ақшасыз есеп айырысу бағамен
сату, сатып алуға, коммуналды қызметтерді төлеуге, ұялы телефон
операциялармен есеп жүргізу, банк аралық және ішкі банктік ақшасыз есеп
айырысу жүргізуге, өз есебінен ақша аударуға болады.
Интернет-банкинг технологияларда келесідей негізгі даму бағыттарын
атап кетуге болады:
- Internet Banking
- WAP Banking
Қазіргі кезде Internet Banking қолданушыларында ақша аудару,
валютаны сату, сатып алу, коммуналды қызметтерді төлеу, ішкі банктік
операциялар және депозиттер ашу операциялары жиі жүзеге асырылады.
Internet Banking жүйесі келесідей түрде жіктеледі:
- Ақпараттық – банк клиенттеріне индивидуалды және ортақ (жалпы)
ақпараттар ұсынатын жерде;
- Трансакциялық – клиент есебімен активті операциялар жүргізетін
жүйе; аударымдар, трансакциялар және т.б.
Internet-Banking жүйесін қолдану клиенттерге көптеген артықшылықтар
береді:
1) банкке жеке клиенттің өзі баруға міндетті емес;
2) тәулік бойы өзінің есебін басқаруға, бақлауға құқығы бар;
3) пластикалық карточкамен бақылау жасау және т.б.
Internet-Banking клиенттер жағынан қызығушылығы тартымды шарттарымен,
яғни ол Internet Banking компьютерден операция жүргізуге болады.
2008 ж Интернет арқылы жүргізілетін банктік операциялар Еуропада 4-
тен 25% өсті. Internet Banking-ті пайдаланушылар Еуропада 42 млн адамды,
яғни бүкіл халықтың 14% құрады, ал Online-Banking нарығының айналымы 5 млрд
евроны құрады.
Internet Banking қызмет көрсетуінің жетістігінің басты элементі
қызмет көрсету жұмыстарының дербестілігінің жоғары деңгейі болып табылады.
WAP-Banking – банктік қызметтерді сымсыз технологияны пайдалану
арқылы ноутбук және ұялы телефон арқылы пайдалану. Бұл ұялы телефон арқылы
(ешқандай қосымша құрылғысыз) интернетке шығуға болады.
Бұл жүйенің басты ерекшелігі – еркін пайдалануға болады, ал
кемшілігі – үлкен емес деңгейде ақпарат оқу.
Қысқа мәтіндік хаттар (SMS) арқылы клиентке оның есебі туралы барлық
мәліметтерді алуға болады. Бұл қызмет түрінің перспективасы жоғары. Себебі,
ол арзанырақ, екіншіден ақпараттарды беру жылдамдығы жоғары.
WAP негізінде мобильді қызметтерді қолданады. Merita Norcle Group
әлемде мұндай қызметтерді көрсететін қаржылық ұйымның алғашқысы болып
табылады. Merita Bank бұл арна бойынша өз клиенттерінің 44%-на қызмет
етеді, бұл Финляндияның бүкіл халқының 12% құрайды. Merita Norcle Banken
айына орташа 79% трансакцияланады интернет арқылы, 10,5% телефон арқылы
және сонша GSM стандартты телефон арқылы жүргізеді.
ҚР-да 16,5 млн адам, оның 15% интернетті қолданушылар табылды. Әрбір
2-ші адам GSM стандартты телефонмен қолданады. МФД-Инфо Центр және
Интернет Маркетинг компанияларының Deloitte & Touche қатысымен өткен
Қаржылық Интернет-қызметтер зерттеу жұмыстарының нәтижесі ҚР-да Қаржылық
Интернет-қызметтер нарығы қазіргі кезде қарқынды даму үстінде.
Болашақта зерттеу нәтижесі көрсетіп отырғандай бұл көрсеткіш екі есе
өсу ықтималдығы бар. Internet-Banking бірінші кезекте ол заңды тұлғалар
үшін арналған. Бірақ қазіргі кезде бұл қызмет түрін жеке тұлғалар да
қолдануда 70% жуық банктер бұл қызмет түрін ұсынуға дайын. Internet-
Banking қызметтерін Қазақстандық банктердің 40% ұсынады, ал 50% оны
болашақта қолдануға ұсынады. Көптеген банкирлер Internet-Banking қызметіне
қолдануда пайдаланушылардың айналымы өсетінін атап кеткен.
Ақша айналымын қалыптандыру үшін төлеу жүйесін реформациялауға
есептеудің жаңа нысандарын және банктік электронды төлеу технологиясын
жеңілдірудің маңызы зор. Электронды төлеу жүйесінің артықшылықтары айқын:
құралдарды аударуға мүмкіндік береді.
Болашақта клиенттерге үйде банктік қызмет көрсету банктік
қызметтердің негізгі нысанына айналады. Бұл қызмет түрі барлық қызмет
түрлерінің біркелкілігіне, банкоматтардың, несиелік және төлеу
карточкаларына негізделеді.
3. Банк-клиент (PC Banking)
Үйде, электронды банктік жүйесін қолданушылар қажетті құрылғыларды
игереді, ал банк клиенттерді қажетті ақпараттар мен қамтамасыз етеді.
Мұндай жүйелер банк клиенттеріне персоналды компьютер мен теледидар немесе
мониторды қолдану арқылы, телекоммуникациялық байланыс желісі негізінде
банктік компьютерге қосылуға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда банктік
операциялар (аптасына) күн жұмыс істейді. Әрбір операция алдында иеленуші
клиенттерді қорғау ретінде қолданады. Бұл жүйені қолдану ағымдағы
есеппен, салыммен, клиенттің есебін басқаруға мүмкіндік береді.
Персоналды компьютердің банктік компьютерлік жүйеге қосылу көмегімен
орындалатын операциялар:
- ағымдағы күнге баланс алу;
- әртүрлі компаниялардың қызметтерін төлеу;
- бағалы қағаздар мен т.б. операция жасау.
Заңды тұлғаларға қызмет көрсету кезінде банктер белгіленген
ережелерді ұстауға тырысады. Клиенттерге есепті кассалық қызмет көрсету
ережелері, тараптардың құқықтары мен міндеттері негізінен банкпен клиент
арасында Клиент-Банк түріндегі жүйелердегі белгіленген нормалармен сәйкес
келеді.
Клиент-банк жүйесі мүмкіндік береді:
- банкке төлеу тапсырысын беру;
- клиент есебінен көшірме алу;
- төлем құжаттарының электронды көшірмесін алу;
- банк арасында текстік хаттармен ауысуға мүмкіндік береді.
Клиент-банк жүйесі көп деңгейлі қорғау жүйесін және дұрыстылық,
сақтық және конфиденциалдылықты қамтамасыз етеді.
Банк-клиент деген қызмет көрсету жүйесін қолдану аясында керекті
жабдықты қолдағанда банк-клиенттеріне кеңес береді. Банк техникалық жағынан
қамтамасыз етіледі: жүйені орналастырған кезде және бастапқы
қызметкерлердің оқуын: жаңадан орналастырылған программаларды жаңа
болжамдарды енгізу, телефон желісі арқылы жұмыстарын ұсынады және кеңес
береді.
Заңды және жеке тұлғалардың банк клиенттеріне ең маңызды
уақыттарының бірі бұл сандық қолданушылардың қатарына кіруіне осындай қаржы
жүйесі қолданғаны үшін төлеу ғана қалды. Кәсіпкерге ең маңыздысы бұл
электрондық банктік қызмет көрсету кезіндегі кез-келген информацияны алу 24
сағат ішінде басқа да мүмкіндіктерді жасауға болады.
4. Телефонды банкинг (Phone Banking) клиенттерге ара-қашықтықтан
алыстан қызмет көрсету арнайы программалар және телефон желісі көмегімен
жасалады, бұл жұмыс клиенттің қалған сұрақтарына өзіндік компьютер арқылы
жауап бере алады. Мұндай түп қызмет көрсету телефон банкинг телебанк деп
аталады.
Телебанк клиентке әртүрлі анықтамалық информация фоксималдық түрде
беріледі. Активтік операциялар өз есептемесімен өндіріледі:
- Телебанк арқылы жұмыс істеу, клиенттің қимылы арқылы жүзеге
асырылады;
- Операция жасайтын күнде қалдық туралы информацияны теңге және
валюталық есептеме түрінде жасап жаздырып алу;
- Кез-келген есеп бойынша фоксималды шарт алу көшірмесін кез-келген
операциондық күнде алу негізінде көшірме клиенттердің құжаты
мынадан құрылады, онан телебанк базасында сақталады. Клиентте
көшірмені ерікті кезеңде алуға мүмкіндік беріледі, бүгінгі кезеңде
банкте қызмет ету қолданылады;
- Кез-келген операция күні клиент өз есептемесінде қанша сомма
туралы информациясын сөз түрінде алады;
- Есептеме арасында іс-қимыл өндіру (теңге және валюталық) әр
төлемге клиент оны өндіретін төлемдер телебанк ішінде 4 түрде
төлем тапсырмасын реквизит бекіту арқылы және бос алаң,
клиенттердің толтыруына жатады телебанкқа төлем жасаған кезде
клиенттен код төлемін сұрайды және бос алаңды толтыруға ұсынады;
- Төлемді өндіру, банкке берілген ҚРҰБ оларға берілгенше.
Телебанктің жүйесі бойынша клиент өз тапсырысын құжаттамасында
құрылады, содан алдындағы төлемді болдыртпайды;
- Жоспарлы төлемдерді өндіру, мысалы: автоматтық құралдарды аудару
транспорттық салада төлеу арқылы зейнетақы қорға және міндетті
медициналық сақтандыру. Егер клиентте теріс емес және сальдо
нольдік емес болса, онда телебанк берілген уақытында төлемдерді
автоматты құру және алдыңғы бейнемен өткізеді;
- Қолма-қол тапсырыстар кез-келген валюталық кассада және ауыстыру
банк пунктінде өндіріледі. Мұндай жағдайда клиент телефон арқылы
валютаны кез-келген айырбастау пункті арқылы ауыстыра алады.
Телефон арқылы клиент сұранысын толтырып валютаны кез-келген
айырбастау пунктінде ауыстыруға болады, телебанк бірінші өз
белгісімен документті енгізеді, сонымен бірге басқа төлем
құжаттарымен қайта жіберіледі;
- Баланс тапсырыс Овердрофт бойынша жіберу. Жауапты төлем өткізу
үшін кейбір жағдайларда құралдарда жетіспеушіліктен клиенттің
есептемесінде, телебанк көмегімен клиент берілген офердрофт
бойынша анықталған соммада және уақытқа тапсырыс береді. Акцептік
келісім бойынша клиентте есеп қалдығында болжаймыз, сұраныс
соммасы үйкеледі, соның арқасында клиент төлемді өткізу
мүмкіншілігі пайда болады;
- Төлем тапсырмаларды фоксималды көшірме арқылы беру үкім ретінде
енгізу, телебанк арқылы берілетін стандарттық түрімен, өзінің
корреспондентімен құжат телебанк арқылы өндірілген, банк арқылы
шешілініп беріледі. Берілген режим бойынша клиент өз тауарын
жеткізушіден офисте отырып ала алады.
Көп банктер телекоммуникация қолданушыға операциялық есептеме
клиенттерде ғана емес, сонымен басқа да салада таралған. Кепіл ретінде
коммерциялық және қарыз қолданушылығы және несиелер.
Қазіргі кезде бұл қағида берілген анықтамалар бойынша өткізу жүйе
өңдеп шығару барлық банктік операцияларға жатады. Қолма-қол ақша орнына,
тауармен және басқа төлем құжаттарды барлық жағдайларда электрондық аударым
арқылы жасалады. (EFT) – electronic funds transfer.
1.2. Банктік төлем жүйелерінің жұмыс істеу механизмі және түсінігі
Төлемақылы жүйесін біз әдістер жиынтықтары деп атаймыз және сол
субъекттерді орындау жүйесі. Банктік пластикалық карточкаларды қолдану
алдында ереже жүйелер шартында стандарт бойынша, төлем ретінде қамтамасыз
етіледі.
Негізгі мақсаты бойынша, төлем жүйесі арқылы шығарылатын, жалпы
ереже бойынша қызмет ету карточкаларды өңдеу және сақтау эмитент жүйесіне
кіреді. Төлем және өзара есеп жүргізу үшін жүргізіледі. Мұндай ережелер тек
таза техникалық аспект операцияларын карточкамен – берілгендердің
стандартты, амортизация процедуралары, авторизация процедуралары,
қолданыстағы құрал-жабдық спецификасы және тағы басқа және де қор
карточкаларының жұмыс істеуі – сауда кәсіпорындарымен және субъекті
есептеме процедурасы, онан қабылдайтын желі құрамына кіреді, бұл ереже
өзара есептеме банк және тарифтер арасында.
Осылайша, төлем жүйесінің ұйымдастырушылық жағынан келісім-шарт
банк ассоциациясы негізделген. Төлем жүйесінің құрамына сауда-саттық
кәсіпорындар және сервистер жатады, қызмет көрсету желілер пайда болады.
Төлем жүйесі толық жақсы функциялануы үшін мамандандырылған және қаржы емес
ұйымдар керек, карточкалармен жұмыс істеу үшін техникалық қолдау керек:
процессинктік және байланыс желі орталығы, техникалық қызмет көрсету
орталығы. Процессинктік орталығы мамандандырылған сервистік ұйым
авторизацияға сұраныс жасау немесе трансакцияның хаттамасы – берілген
фиксациясы өндірілген карточкалар төлемі арқылы және қолма – қол беріледі.
Ол үшін орталық мәліметтер базасы мен айналысады, банк туралы мәліметтер
ұстанады – мүшесі төлем жүйесі және карточкаларды өстайтын жеке тұлғалар.
Орталықта лимитті карточкаларды ұстайтын тұлғалар туралы
мәліметтерді сақтайды және сұраныс авторизациясын жасаған кезде, егер
эмитент – банк өзге базаларды жүргізбесе (Off - line bank) процесингтік
орталық алған сұранысты банк – эмитентке авторизация карточкасымен
жіберіледі. Яғни орталық арқасында жауап ретінде банк-эквайерге жіберу және
қамтамасыз ету. Одан басқа, бір күнде жиналған трансакция хаттамасы
процессингтік орталықта дайындайды және қорытынды мәліметтерді тарату
арқасында өзара есептемені банктер арасындағы төлем жүйені жүргізеді, және
де банк–эквайер арасында тоқтау қағаздарды таратып құрайды.
Процессингтік орталығында банк-эмитенттердің жаңа карточкалары
әртүрлі қажеттіліктерді қамтамасыз ете алады, олардың тапсырыстарын зауытта
жасап және келесі қызметшіліктерде жұмыс істей алады.
Айта кету керек төлем жүйесі бірнеше процессингтік орталыққа
тораптарға бөлінген, өңірлік деңгейде банк-эквайерлер жасауға мүмкіндік
береді.
Коммуникациялық орталықтар төлем жүйесі субъектілеріне мәліметтер
жеткізу желілеріне кіруге рұқсат және қамтамасыз етілген. Арнайы жоғары
өндіргіштік сызықтар қолдану коммуникациялық үлкен көлемді мәліметтерді
келісу арқылы жіберу бұл географиялық төлем жүесі қатысушылардың арасында
бөлінген, яғни сауда терминалында, авторизация карточкаларында қызмет
көрсету және банкоматтарда бұл жүйе қатысушыларының арасында өзара
есептемесі және т.б. жағдайларда орындалады.
Әр банк, өз клиенттеріне пластикалық карточкалар туралы қызмет
көрсету, өздерінің төлем жүйесін жасауға мүмкіндік береді. Осылайша отандық
және халықаралық төлем жүйесі арқылы жұмыс істеуге болады.
Халықаралық төлем жүйесі жұмыс істеу мүшесі ретінде немесе
Қазақстандық банктердің серіктестіктері төлем жүйесімен жүзеге асырылады.
VISA International ассоциациясы ретінде карточкаларды 20 мыңнан аса
банк VISA мүшесі шығарылады. Бұл карточка эмитент логотипімен 10 млн сауда
және сервистік нүктелерде барлық әлемде қабылдап алып жатыр. Europay
International ассоциациясында 25 мың банк және 12 млн нүктелері
шоғырланған.
Соңғы жылдардың есептемесі бойынша клиенттер банкте алған
карточкалары либералды түрде қарастыратын болды. Бәсекенің арқасындла
тарифтер азайды. Бірақ та банктердің ішінде – эмитент өте жоғары. Ереже
бойынша банкті таңдай отырып, клиент бір топтағы тарифты таңдай алады,
басқа қызмет көрсетушілікке ақы төлемейді.
Халықаралық карточкалар, Қазақстандық банкпен шығарылады және
қызмет етіледі, олар өте жоғары өзгешелікті, дербестілікті көрсетеді. Мұның
бәрі несиелік карточканың жоқтығын көрсетеді, тәжірибеде көрсеткендей
депозитті сақтандыруда қолданылады және т.б. Соңғы жылдары банктің
қызметшілігі өте көп таралды. Мұның себебі 3 негізгі факторлары бар.
Біріншіден, халықаралық клиенттерге қызмет көрсету, ішкі
пластикалық карточка көмегімен банк өзіне бай клиенттерді назар аударуға
күш салады.
Екіншіден, клиенттерге қызмет жасай отырып, Қазақстандық банктер
шетелдік банктермен керек кезде өз байланысын қалпына келтіру,
стандарттарды ұстанып, әлемдік банктік тәжірибеде қолданылады, әлемдік
банкітік жүйесімен бірігу мақсатында. Бірақ, шетел банктерінің жалпы
клиенттеріне қызмет көрсету серіктестіктер болу үшін, Қазақстандық банктер
жоғары дамуы керек. Соның ішінде жаңа технологияларды жатқызуға болады.
Үшіншіден, батыс елдерінің несиелік ақша даму сферасында
тәжірибесін талдай отырып, қорытынды жасауға болады, болашақта біздің
еліміз пластикалық карточкаларды ақша ретінде қолданамыз.
Және ескерте отырып, халықаралық пластикалық карточкалар жүйесі
қолма-қол валюта ретінде беріледі. Осыдан Қазақстан Республикасында
карточкаларды тұтыну саны өте көп тұлғалар алып жатыр. Шындыққа келсек,
халықаралық карточкалар өте аз кездеседі. Өйткені банктер қолма-қол
қаражатты қалдық есептемесінде талап етіледі, ал несие карточкалары
жағдайында – үлкен сақтандыру депозитінде және шетел валютасында
шоғырланған.
Жалпылама талдайтын болсақ, Қазақстандық банктер халықаралық
карточкалармен жұмыс істеуді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І. ҚР электронды банктік қызмет
1.1. Электронды банктік қызметінің түсінігі және түрлері
1.2. Банктік төлем жүйесінің жұмыс істеу механизмі және түсінігі
ІІ. ҚР-да банктік жүйені реттеу есебі және электрондық банк
қызметінің даму тенденциясы
2.1. Электрондық банк қызметінің даму тенденциясы
2.2. Банкте электронды жүйені есептеу проблемасы
2.3. Электрондық есепті пайдалану жүйесі және экономикалық
тиімділікті енгізу
ІІІ Электронды банк қызметінің нарықтың облыстарына негізгі бағытты
жетілдіруді қадағалау
3.1. Қазақстанның банк саласында электронды банк қызметінің
дистанциялық жетілдіруін қадағалау
3.2. Қазақстанның банк саласында электронды банк қызметінің
байланысын қадағалауды жетілдіру
Тұжырымдау және қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
Тақырып маңыздылығы. Электронды банктік жүйе қазіргі банк жүйесінің
дүниежүзілік практикада стратегиялық даму бағытының бірі болып
есептелінеді. Электрондық банк қызметін кең және тар анықтамада қарастыруға
болады. Кең анықтамада (ЭБҚ) банк қызметінің бөлігі болып табылады және
электрондық банк бизнесінің жиынтығын ұсынады, банктіқ ақпараттық
технологиясы, сонымен қатар, ғылыми және аналитикалық білім болып табылады.
Қазіргі қызығушылық зерттеу алаңында электрондық банк қызметі тар мағынада
жатыр, ол өзімен кредиттік қызмет ұйымын ұсынады, клиенттерге банк қызмет
ұсыныстары ара-қашықтықта бағытталған.
Кейбір дамыған елдерде (Норвегия, Финляндия) электрондық банк
қызметі банк бөлімінің негізгі сапалық моделі ретінде қарастырылады. Дамушы
елдерде де (Бразилия, Индия, Қытай, Филиппин, Оңтүстік Африка Республикасы,
Малайзия) осындай стратегиялар сәтті іске асырылып жатыр немесе қорытынды
кезеңде енгізіліп жатыр.
Электрондық есептер интернет желісінде қолдануымен (интернет-Банк)
және жаңа Қазақстандық банк түрлеріне қатысты өзге электрондық банк
қызметін ұсынады. Сонымен қатар, инновациялық қызметті іске асыру соммасы
біздің мемлекетте тек қалыптастыру сатысында ғана, ал қазіргі кезде
электрондық есеп жүйесі басқару банк шотында банктік карталар дүниежүзілік
елдерде өшірілген құрал-жабдықтар ретінде қарастырылады, ал есептердің өзі
халықаралық мінездемеге ие болды. Қазақстан банкінің халықаралық карталық
жүйесіне қызығушылығы кездейсоқ емес. Мұндай банктік карталарды шығару
дүниежүзілік банк қызмет жүйесін интегралдайды, банктің іскерлік имиджін
көтереді және нарықты басып алу мен клиентураны іске тартуды қарастырады.
Мамандардың айтуы бойынша халықаралық карталық жүйесіне қатысу кредиттік
ұйымдарға жаңа батыс банктік технологияларымен басқаруға мүмкіндік береді,
сонымен қатар үлкен масштабты инфрақұрылымды есептеуді қолдануға мүмкіндік
береді.
Тапсырмалар мен зерттеулердің мақсаты
Қазіргі кезде инновациялық несие қызмет ұйымының даму тенденциясы
нарықта электрондық банк қызметімен инфрақұрылымдық механизмдер және төлем
жүйесін дамыту қызметінен тұрады.
Зерттеу объектілері инновациялық несие қызметінің ҚР және шетел
нарықтарындағы электрондық банктік қызметінің процесстеріне байланысты
таңдалады, яғни экономикалық қарым-қатынастарының бірлестігінде және
ұйымдық құрылымдар, институттар және ғылыми-техникалық творчество
саласындағы инновациялық кәсіпкерліктер.
Зерттеу объектісі болып Қазақстанда және шетелдегі даму процесінде
қарастырылатын электрондық банктік қызмет көрсету нарығында инновациялық
іскерлік инфрақұрылымдары болды. Электрондық банк қызметінің нарықтағы
несиелік ұйымның және электрондық банк қызметінің нарығындағы есептеу
механизмін жетілдіру. Банк картасының сегментінде және Интернет-банкингте
жан-жақты зерттеуде қарастырылады.
Бүгінгі таңда дүниежүзіндегі кез-келген банк 3 негізгі функцияларды
атқарады: ақшалай қаражатты жинау, олардың орын ауыстыруы және
несиелендіру. Ақшалай қаражат жинау ол банкке шығын арқылы келеді, олардың
орын ауыстыруынан табыс түсіруге болады, бірақ негізгі банк бизнесі – бұл
несие беру. Өкінішке орай, біздің республикамызда ұйымды несиелендіру
қазіргі кезде сенімсіз және Әлі оған бағытталуға мүмкіндік бермейді. Ол
негізгі салада банкке табыс әкелмейді. Ұйымның электрондық есептеу жүйесі
көмегімен банктік өнімді алуға болады, қазіргі Қазақстан жағдайын ескере
отырып, банктік функцияның үшеуін біріктіріп табыс түсіруге мүмкіндік
береді: орташа жағдайлы клиенттердің арзан ресурстарын үлкен көлемде жинау,
банктік шот циклы бойынша айналымын қадағалау.
– Клиент – дүкен – банктік шот – кәсіпорынды несиелендіру және өнім
құрылымдары клиентурамен байланысты болады. Бұл банкке табыс түсірудің
негізгі бір жолы болып табылады.
Бұл тақырыптың маңыздылығы айқын, себебі өмірде біз электрондық
есептеулермен жиі кездесеміз және қазіргі заманғы құрал-жабдық ақша
айналымы үздіксіз жүреді. Кейбір сәтте айналым құрал-жабдықтың ауысуына
әкеп соғады. Оған қоса біздің өмірімізде тез жалдамдықпен Internet пайда
болды, онда электронық есептеу жаңа құралдармен есептелінеді.
Қазіргі ғылым мен техниканың даму сатысында көптеген облыстарда
көптеген жаңа техникалық мүмкіндіктер туындады. Оның көмегімен ақшалай
есептеуді және өзара есеп беруді ақшаның көмегінсіз есептеуге болады.
Коммерциялық банктер бұл заманда электрондық есептеу жүйесімен байланысты
барлық дамыған жағдайларды жасауға міндетті.
Дипломдық жұмыстың зерттеу тақырыбы және банктің электрондық
қызметі. Бұл жоғары технологиялық банкілік өнімі және коммерциялық
банктердің табыс әкелу құралы ретінде қарастырылады.
Жұмыстың мақсаты – банктік іс оқулықтарының материалдары негізінде
электронды есептеу жүйесінің қолдану мүмкіндіктерін және Қазақстан
банктеріне берілген материалдар бойынша анализ жасап, замандас заңнама және
технологиялық бағыттағы коммерциялық банктердің болашақ даму жүйесін
қарастыру. Бұл жұмыста электронды есептеудің қазіргі заманғы коммерциялық
банк көзқарасынан мынандай аспектілерге бөлінеді:
- банк қызметінің қазіргі заманғы деңгейі;
- техникалық және ақпараттық базаның дамуы және олардың клиентінің
дамуы;
- электрондық банк өнімінің технологиялық жұмысы;
- есептеу жүргізудің қауіпсіздігі;
- құқықтық база;
- коммерциялық банктерді жеке қызмет көрсету мүмкіндіктері.
1. Банктік істе электрондық есептің теориялық аспект жүйесі
Есепті нақты ақшамен қолдану мемлекекттік және коммерциялық қаржылық
құрылым үшін төтенше қымбатқа әкеп соғады. Жаңа купюраны шығару,
айырбастау, ұжымның үлкен мазмұны, ыңғайсыздық және клиенттің уақытын үлкен
көлемде жоғалтуы – мұның бәрі мемлекеттің экономикасына қиынға соғады. ҚР,
мысалы, жуықтас алғанда әр теңгенің 20% құны өзінің жеке үндеуіне
жұмсалады. Әсерлі автоматтандырылған қолма-қол ақшасыз есеп жүйесі болашақ
амалды шешу проблемасының нақты айналымының бірі болып табылады. Экспертті
бағалау бойынша мұндай жүйе нақты ақша қатынасын үштен бірге қысқартады.
20 ғасырдың ортасында автоматтандырылған есеп жүйесі арнайы банктік
карточкалар түрінде шыға бастайды.
Қазіргі кезде бұл амал қолма-қол ақшасыз есепті алу үшін кең
таралуда, бұл қызмет көрсету жүйесін пайдаланбауды елестету қиын, дүкен,
билет кассасы, қонақ үйлер, дүниежүзілік мемлекеттер сіздің пластикалық
карточкаңыз арқылы қызмет көрсетеді.
Пластикалық карта электрондық есептің маңызды жүйесі болып табылады.
Қазіргі уақытта пластикалық карточкалар – бұл құрал, заманға сәйкес жалпы
қолданушыларға қолайлы және біз үйренген нақты және нақты емес фирмадағы
ақшаға бәсекелес болуда. Бұлар нақты ақша жақын және пайдаланушыларға
үйреншікті болып келеді. Электрондық есепті функционалдау механизм жүйеі
пластикалық карточкаға негізделген және банкомат көмегімен орындалатын
операцияларда жүзеге асырады.
Пластикалық карточка – жалпы термин, ол барлық карточкалардың
түрлерін зерттеп, ұйымдардың техникалық шығарылымына және әртүрлі бағытта
қызмет етеді.
Электрондық ақшалай жүйені қалыптастыру үшін батыста ISO (ұлттық
стандарттық ұйым) ұйымы құрылды, ол пластикалық карточкалардың сырт
келбетіне, шоттардың нөмірлеріне, магнитті қатарлардың форматына, хабарлау
форматына қадағалайды. ISO мүшелері VISA, Master Card, American Express
болып табылады.
Қазіргі уақытта дүниежүзінің 200 мемлекеті пластикалық картасы төлем
айналымы ретінде қолданады, бұдан мынадай үкім шығаруға болады, яғни
пластикалық карта банк ісіндегі технологиялық революцияның маңызды
элементі болып табылады. Пластикалық карталар электронды банктік және басқа
жүйенің басты элементі ретінде шығарылады. Олар ақша айналымын индустрланды
түрде батыс елдеріне чек немесе чек кітапшаларын ығыстыра бастады.
Банктік карточкамен жұмыс істеу тиімді: олар қызықтырған ресурстың
көлемін ұлғайтады, яғни біріншіден карточка иесінің банктен өз шотына
ақшаны салуы. Екіншіден, олар сақтандыру депозиты болуы мүмкін, мұнда
банктер карточкалық операция сенімділігіне жүгінеді.
Карточкамен байланысты барлық операцияларға комиссия төленеді.
Сонымен қатар клиент карточканы алу үшін де төлейді. Нақты ақша төлем
айналымын ығыстырып жалпыәлемдік тенденцияны есептеу арқылы бәсекелестік
әлеует жоғарылайды, бірақ чектеріңде абыройы инновациялық процесте қатысушы
ретінде өседі. Карточкалық бизнестің оң жағы ол үлкен шығындармен
байланыста, соның ішінде карточкамен жұмыс істеудің бастапқы сатысы.
Жоғарғы шығындар, сонымен қатар замандас амал байланыстың дамуының
төмендеуі, басқа да жағдайлар республикада карточкалық бизнеске қатер
туғызады. Банктің элементі бойынша ең салмақты сұрақ ол орындалып жатқан
қызметтің рентабельділігі. Несиелік карточканың көмегімен орындалып жатқан
көптеген операцияларға табысты болу үшін бірнеше жыл керек. Несиелік
карточканың көмегімен кірістік соммасын анықтауда да қиындықтарға
ұарамастан, бұл сала банк қызметінде компьютерлік қызметпен тығыз
байланысты және капиталға салынған орташа салым 29,9% тең болды.
Дүниежүзілік банктік тәжірибеде пластикалық карточканы қолдану маңызды
кіріс табу көзі болып келеді. АҚШ-та бірнеше бағалар бойынша несиелік карта
бойынша 6% банк несие берсе, ал барлық кіріс 10% береді.ү ҚР банктер бұл
саланы белсенді түрде дамытуда, бірақ олар өздеріне бұл операцияны
жоғарылығы қатерлі екеніне есеп бермейді. Кредиттік картаны қолдану қолма-
қол ақшасыз есеп айналымын дамуына әсер етеді, және олардың шығынын
қысқартады. Оның басқа да құндылықтары бар: кіріс және айналымының өсу
шегі, бәсекеге қабілеттілігі және банк беделінің, кәсіпорынның жеке
саудасы, басқа ұйымның беделінің артуы; төлемге деген кепілдіктің бар
болуы; Жұмыс бастылығының өсуі, мысалы, шетел туризм саласында, т.б.
Кредиттік карталарды шығаратын компаниялар осы басымдылықтарды атап
көрсететін даңғыр жарнамалар ұйымдастырады. Өз шығындарын компания карточка
мерзімін ұзарту төлем иелерінен түскен табыспен өтейді. Атап өтсек, бұл
қызметтің даму саласында тек қана компаниялар мен банктер емес, клиенттер
де өз қызығушылығын білдіреді. Жаңа төлем құралдарын қолдану, оның ішінде
кредиттік карта банктерге даярлауға кеткен шығындарды қасқартады, өңдеу,
қағаз-ақшаның көпшілігін тіркеу, басқа төлем құрал қағаздарын және уақытты
тиімді қолдануға мүмкіндік береді. Электронды есептеу үлкен жұмыстарды тез,
тиімді және өте аз уақыт ішінде орындайды. Ол клиенттің психологиясына
маңызы зор, ол адамды жаңа техниканы қолдануға, өз болашағына кеткен
шығындарды есептеуге жол ашады. Банктерде қазіргі жүйеде пластикалық
карточкалар қолданылады. Төлем жүйесін жасау кезінде негізгі мәліметін
мәселенің бірі: өндіруде және элемент жүйесіне кіретін карточкаларды
қолданудың жалпы ережелері, өзара есеп беру және төлемдер. Бұл ережелер бір
жағынан – техникалық аспектілерінің карточкамен операциясы –
мәліметтерстандарты, авторизация процедурасы, құрыл-жабдықтарда
қолданылатын ерекшеліктері және т.б., екінші жағынан – карточкалардың
қаржылық жағынан қызмет көрсетуі – сервис және сауда кәсіпорын есептеу
процедурасы, өзара банк аралық есептеу ережелері, тарифтер және т.б.
Ұйымдастыру жағынан келісім міндеттемесімен негізделген банк
ассоциациясы төлем жүйесінің өзегі болып табылады. Сонымен қатар, төлем
жүйесінің құрамына қызмет көрсету желісін құратын сауда кәсіпорындары мен
сервистер кіреді. Төлем жүйесінің сәтті жұмыс істеуіне арнайы қаржылық емес
ұйымдар, карточканың техникалық әске асуын қолдау: коммуникациялық
орталықтар техникалық қызмет көрсету орталығы және т.б.
Процессиндік орталық – арнайы мамандандырылған ұйым – эквайерден
түсетін сұранысты өңдеуді қамтамасыз етеді. Ол үшін орталық мәліметтер
базасын жүргізеді, банк иуралы мәліметтер – төлем жүйесінің мүшелері және
карточка тұтынушылар туралы мәліметтер енгізеді. Орталық карточка
тұтынушылардың келісім шек мәлімдемелерін сақтайды, егер банк эмитент жеке
базасын енгізбесе (off line банк). Ал керісінше жағдайда (online банк)
процессиндік орталық алынған сауалды банк-эмитент карточкасына жіберіледі.
Сонымен қатар, орталық жауапты банк-эквайерге жібереді. Одан басқа, бір
күнде жиналған хаттама транзакциясын процесиндік орталық дайындап және банк
арасындағы өзара есептеу қорытындыларын реттейді.
Процессиндік орталық, сонымен қатар жаңа карточкаларды банк-эмитент
қажеттіліктерімен қамтамасыз етеді, олардың тапсырысын зауытта орындайды.
Атап кетсек, Төлем жүйесінің бірнеше процессиндік орталықтары болуы мүмкін.
Коммуникациялық орталықтар Төлем жүйесінің субъектілерін берілген
материалдарды желі арқылы кіруге мүмкіндік береді. Арнайы жоғары өнімді
коммуникация жүйесіүлкен көлемді ақпараттарды Төлем жүйесінің қатысушыларын
сауда орталығындағы терминалдар, банкоматтағы қызмет көрсету карточкалары
арқылы жүзеге асырады. Өз клиентіне пластикалық карточканың қызметін
көрсететінкез-келген банк өз төлем жүйесін құруға мүмкіндік береді, сонымен
қатар, отандық және халықаралық төлем жүйесімен жұмыс істей алады.
Халықаралық төлем жүйесімен жұмыс істеу ресейлік банктермен Төлем жүйесімен
сәйкес серіктестік жаайды. VISA International карточкасын 20 мың банк VISA
мүшелері шығарады. Бұл элемент логотипімен каточкалар дүниежүзінде 10 млн
сауда орталығында қабылданады. Ал Europay International ассоциациясы
сәйкесінше – 25 мың банк және 12 млн желісі бар.
Соңғы жылдары банк клиенттеріне ресейлік карточкаларын алу
либеральды болып кетті, өйткені қазіргі бәсеке жағдайында тарифтері
төмендейді. Клиент нақты бір банкті таңдағанда 1 топ тарифпен төлеуге
мүмкіндік алады, дегенмен басқа қызметтерге артық төлейді.
Қазақстан банктерімен шығарылатын халықаралық карточкалар ресейлік
банктерімен орта ерекшелігі бар. Бұл жайлы кредит типті карточканың жоқтығы
түсіндіреді және сақтандыру депозиттік практикада қолдану. Соңғы жылдары
бұл салада банк қызметінің дамуы немен түсіндіріледі? Мұнда негізгі үш
факторды атап кетсек болады.
Біріншіден, халықаралық және ішкі пластикалық карточкалары қызмет
көрсете отырып, банк қалталы клиенттерді өзіне тартады.
Екіншіден, мұндай клиенттерге қызмет көрсете отырып, ҚР банктері
шетел банктерімен есептесу керек болады, дүниежүзілік банк практикасында
стандартты сақтайды. Бірақ шетел банк серіктестігі болу үшін отандық банкке
жоғары даму сатысында болу керек, соның ішінде жаңа технология саласы да
бар.
Үшіншіден, Батыста ақшалай кредит саласына талдау жасағанда, біздің
елдің болашағы келешекте пластикалық карталарды кеңінен ақша айналымының
құралы ретінде пайдаланады деген тұжырым бар. Сонымен бірге халықаралық
жүйедегі пластикалық карточкаларды валюталық қаражаттың бар болуын ескеру
керек. Осыны ескере отырып, ҚР-да олардың иелерішектеулі болады. Ал
халықаралық карталар одан аз болады, өйткені карточка қалдығында көлемді
қаражат болу керек, ал кредитті карта жағдайымен – жоғары сақтандыру
депозиті болуы тиіс.
Қазақстан банктерінің халықаралық карточкалармен жұмысына талдау
жасағанда, қаржылық техникалық және интеллектуалды жағынан батысқа тәуелді
екенін көрсетіп отыр. Халықаралық төлем жүйесіндегі туған қиыншылықтар ҚР-
да қағазсыз технологияның дамуы Қазақстан банктерімен массалық
карточкалардың есептемесін қолдануды талап етеді. Қазіргі заманғы отандық
пластикалық карталарын нақты дебиттік жеп анықтауға болады, ол қолма-қол
қаражатты банкоматтан алуға және кейбір ірі сауда орталықтарынан сауда
жасауға мүмкіндік береді.
Карталық бизнеспен айналысатын банк алдында – екі даму жолы бар.
Бірінші жолы, жоғарыда жазылған бұл клиенттердің арасында жоғары қызмет
көрсету – айтарлықтай сомма валюта иелері. Екінші жол – бұ тұтынушы кең
ортаға бағытталған Қазақстандық теңгесін қолдану жеңілдететін карточкалар,
ең бірінші мемлекет ішінде. Бұл жолға банктің өзі шығаратын рубльді
карточка жатады. Соңғы кездері ҚР банктері ацептерді төлем жүйесін құру
үшін біріктіреді. Банк аралық электрондық ақшалай аударым аударым жүйесі
сауда ұйымдарында Банкке клиенттеріне ең маңызды бағыт жаңа электронды
техниканы қолдану болып табылады.
Барлық операциялар 30 секундты алады. Пластикалық картаны ендіру
проблемасы бойынша айтқанда:
- қазіргі кезде карточкалық бизнес бүкіл әлемде және бізде де
қарқынды дамуда;
- технологиялық көзқарас бойынша бұл бизнестің түрі прогрессивті,
үнемі даму үстінде және онда ғылым мен техниканың жетістіктері
беріледі;
- банктік карталарды қолдануға негізделген банктік өнімдерді енгізу
үшін көптеген шығындар қажет, әсіресе бірінші кезеңде;
- банктік картаның қатты унификациялау кезінде, карта бизнесінде
қолданылатын құрылғылар және техникалық стандарттар, қазіргі
нарықта қолданылатын банк қызметі бақыланады;
- нәтижесінде осы бизнеспен айналысатын көптеген банктер әртүрлі
карточкаларға қызмет көрсетеді.
Тенденциясы бар қымбат құрылғыларды алуға мәжбүр болады, қазіргі
компьютерлік техника ескіргеннен кейін оны сатылымға шығару керек. Кейбір
карта типтері, мысалы магнит сызығымен өз орнын микропроцессорлі карталарға
беріп қолданыстан шыға бастайды:
- бұл бизнеске кешірек түскен банктер ұтады, өйткені олар сол
қаражатқа бірақ жаңа құрылғыны иемденеді және олардың карталары
жоғарғы технологиялы болады.
Олардың бағасы күннен күнге күнге төмендеуде. Ондай банктер
тексерілген төлем жүйесіне енгізіледі.
Ал бұл жолдың алдына түскен банктер өздерін жоғары технологиялық
банк ретінде көрсете білді және өзінің карталық бизнесіне көбірек клиентура
жинады.
Технологиялық шешім қолданбаған банктер болашақта өз клиенттерін
жоғалтып алу қауіп – қатері бар, себебі банк өз қызметін қазіргі жоғары
деңгейде көрсете алмайды:
- пластикалық карталар өз клиенттеріне банк қызметін ұтқыр
пайдалануға мүмкіндік береді;
- ҚР қазіргі банктік карточка қызметін көптеген клиенттерге, яғни
жеке тұлғаларда орташа деңгейден жоғары, себебі карта қызмет құны
бүгінгі күнде өте жоғары болып келеді.
Карталық банк өніміне деген сұраныс карточка қызмет көрсетуі
инфрақұрылымға байланысты. Тек ірі қалаларда карталық бизнес орта
деңгейлі табыс әкеле алады. Ал, қалған жағдайларда, клиенттерге
жеңілдік жағдайын жасау және корпаративті клиенттер арқасында
кеңмасштабты проект жасау арқылы өзіне таратады.
- Карталық бизнес жоғары тәуекелді болып келеді. Өйткені ол көп
жағдайда ұзақ мерзімді шығынды қтейді.
Электронды төлеу жүйесі технологиялық көзқарастан атап кетсек:
- Банктік карта қолма – қол ақшаның орның баспайды, ол есептеу
кезінде қолданылатын құралдың бірі болып табылады.
- Пластикалық карта иегері тауар, қолма – қол ақша, есептеу
жүргізуге мүмкіндік береді
- Барлық дүние жүзінде сияқты ҚР – да да дамыған құқықтық базасы бар
- Құқықтық көз қарастан, пластикалық карта иегері арнайы құрылғы
арқылы шын мәнінде төлегенің растайтын құжат ретінде қарастырады
- Қауіпсіздік есеп енгізудің классикалық карталардың техникалық
деңгейі операцияның орындалуын қамтамасыз етеді және оның
есептемесі кезінде көп жағдайда картаны авторизациялайды, карта
иегерін тексереді
- Негізінде пластикалық карталарды кез – келген электронды есептеу
технологиясында қолдануға болады және олады ақша аударым кезінде
банк аралық және клиент аралық төлем жүйесінде қосымша элемент
ретінде қолдануға болады. Карталар электронды коммерцияда да
қолданады, сонымен қатар интернет арқылы тауар алып, төлуге
мүмкіндік береді.
- Қазіргі замандағы техникалық жетілдірілген микропроцессорлы
карталар дайындаушыларға шектеусіз қиял береді. Олар жаңа банк
өнімдерін шығаріға бағытталған
Жоғарыда айтылып кеткендей, қазір көптеген электронды төлем жүйесі
пластикалық карта арқылы жүзеге асырылады деп қорытынды жасауға болады.
Сонымен қатар электронды есептеу жүйесіне электронды техниканы қолданумен
әртүрлі электронды коммуникациялық, ақшалай есептеулерді және электрондық
банк аралық аударуды жатқызуға болады. Олардың көбісі пластикалық картаны
керек элемент ретінде қолдануға болады.
Пластикалық карта түсінігі біздің тақырыппен тығыз байланысты,
өйткені ол Банктер ұсынатын электронды төлем қызметінің бірі болып
табылады. Университеттің дипломдық жұмыстардың ішіндегі ерекше болып
тақырып тізіміне кіреді, бұл жеке талдауды және өте көп пәндерді зерттеуді
талап етеді. Тым жете банктін клиенттеріне қызмет көрсету алыстағы жұмыстар
сұрақтары қарастырылады, өйткені бұл классикалық электрондық банктік қызмет
көрсету түрлерінің бірі. Бірақ тым сапалы клиенттерге қызмет көрсету үшін,
біз қызмет көрсету карточкаларды интегралдау қажет, берілген банктік қызмет
көрсету аясында.
Көбінесе ерекше клиенттерге мына жағдай болады егер әр түрлі жүйеде
мысалы ретінде клиент – бөлек, бұл тез жасауға ғана емес офистан шықпай,
төлем құжатты банкке жібереді бірақ та төлемді алатын басқа банкте ақшаны
өте аз уақытта алады. Тек қала қатысатын адам осы заманғы электрондық
банктер арасындағы электрондық есептемеде, банк өздерінің клиенттері үшін
жылдамдық деңгейін төлемін қамтамасыз ете алады. Экономикалық механизмдерді
толықтай жетілдіру үшін берілген жағдайлар нарыққа өту өте талаптарды керек
етеді функционалдық ақшаның айналуы үшін есептемені ұйым және кассалық
қызмет көрсету.
Төлемақы айналымының өсуі және алдын ала шығын айналу үстемділігі
принциптіктұрғада жаңа механизмдер ақша айналымына, тез өсетін
қызметтілікті қамтамасыз ететін төлемді және ақша айналымын тездететін
біруақытта ақша айналымын шығынды азайтатын және еңбектік шығындарды
азайтады.
Бірнеше проблема массалық ақша қолданушылық берілген формалары мен
шешілмейді өйткені табиғат күшімен берілген олар қорғаныс бар, көп еңбек
сіңіруде қаржылық есептемеде, бұл есептеменің үздіксіздігін қамтамасыз ете
алмайды және іс – қимылды бақылауды қиындатады.
Бұл проблеманы шешу жолдарының бірі жаңа технологияларды яғни ғылыми –
технологиялық прогрессті қолдану сферасында қолданылады, қолма – қол ақшаны
ауыстырады және әр түрлі жүйеге қамтамасыз ететін электронды есептемеде,
тәжірибеде индустриалды дамыған мемлекеттерде нарықтық экономика.
Home banking - клиенттерге банктік қызмет көрсету үйдің ішінде және жұмыс
орнында жасайды.
Банкноттарды қолданумен бірге, бұлбанк қызмет көрсету өзіндік түрін
ұсынады электронды есептеме жүесі және банктік операцияларды үйдің ішінде
төлеуді енгізу негізі электронды техникамен байланысты.
Үйдің ішінде электрондық жүйе банктік қызмет көрсету өзіндік керекті
құрал – жабдықтарды қамтамасыз етеді ол банктің жұмысы клиенттері
үйдің ішіндегі терминал құрал – жабдығының клиенттерге туындайтын
сұрақтар болса соған кеңес беру және керекті программаны қамтамасыз ету.
Мұндай ұксас жүйелер банктің клиентіне рұқсат етеді егерде теледидар немесе
монитор экранының қолдану, жеке компьютер, телекоммуникация байланыс желісі
банктің компьютеріне іске қосуға болады. Берілген жағдайда банктін
операциялары 1 аптада 7 күнде 24 сағат жұмыс істеп жүзеге асырылады. Әр
операция басында есептеменің иесі кілт қолданады егерде дұрыс емес кодын
енгізсе қорғау жүйесі іске қосылады. Бұл жүйені қолданған кезде біз
ағымдағы есеп сонымен клиенттің бюджетін есептеу төлем есептері жіне қор
жинаудың үстіне бақылау жасай алады. Операциялар арасында банктік
компьютерлік жүйеде жеке компьютер іске қосылатын келесілерді бөлеміз:
- ағымдағы күннің есептеме балансында қосылу
- нұсқау бөлшектерімен танысу, ереже сонымен бірге өзгертулерді түзету
І. Банктік жүйедегі электронды банктік қызмет көрсету мен электронды
есептеулер.
1.1 Электронды банктік қызмет көрсету жұмыстарының түсініктері мен
түрлері
1. Банктік қызмет көрсету жұмыстарының бірі болып табылатын пластикалық
карточкаларды қарастырамыз. Себебі олар қолма – қол ақшаларға жақынырақ
жіне тұтынушылар жиі қолданылатын құрал болып табылады.
Несиелік карточкалардың жасау идеясы өткен ғасырда Эдуард Беллам ұсынған.
Бірақ алғашқы несиелік карточкалар біздің ғасырдың 20 ж.ж – да АҚШ – тың
сауда кәсіпорындарында қолданыла бастады. Қажетті материалдарды табу
ондаған жылдарға созылды, тек 20 жылдары ғана тиімді шешім табылды, ол
магнитті сызығы бар пластикалық карточкалар.
10 жыл өткеннен кейін, 1975 ж фрацуз Ролан Морено электронды есте сақтау
картасын ойлап шығарып, оны патенттеген. Біраз уақыт өткеннен кейін Bull
(франция) компаниясы микропроцессор орнатылған смарт – карта өндіріп
патенттеген. Сол уақыттан бастап осы күнге дейін магнитті сызығы бар
карточкаларымен смарт – картолар арасында бәсекелестік жүріп жатыр.
Қазіргі көшбасшылық орынды дәстүрлі айналған VISA, Master Card, American
Express және басқалар.
Пластикалық карточка – бұл дербес төлеу құралы. Олар пайдаланушыларға
банк бөлімшелерінде (филиалдарында), банктік автоматтарда (банкоматтарда)
қолма – қол ақша алуға , тауарлар және қызметтерді қолданғаны ақшасыз
есеп айырысуға мүмкіндік береді. Карточкаларды қабылдайтын кәсіпорын
банктер қызмет көрсету желісін құрайды.
Сонымен, пластикалық картоларды 2 түрге бөлуге болады:
1. Магниттік карталар
2. есте сақтау картасы
Магниттік карталар. Пластикалық карталардың ең қарапайым түрі ол –
магниттік карта. Бұл пластикалық карта ISO сипаттамасының сәйкес келетін,
теріс жағында 100 байтқа жуық ақпарат сақтайтын магниттік сызығы бар,
арнайы құрал. Мұндай магнитттік карталар бүкіл әлемде кеңінде кредиттік
карталар негізінде банкоматтарда қолданылды. Карточканың магниттік
сызығы, әдетте , үш жалақысы болады. Онда әрқашан карточкалардың нөмірі,
банктік ағымды есеп нөмірі, иеленушінің аты – жөні, карточкалық қызмет
ету, мерзімі және т.б ақпараттар сақталады. Магниттік сызықта
иемденушінің есебі туралы қаржылық ақпарат сақталмайды.
Магниттік картамен жұмыс істеудің 2 режимі бар Online режимінде құрылғы
сауда терминалы электронда касса, банкомат магниттік картадан телефон
желісі және арнайы карталарды авторизациялауды орталығына түсетін
ақпаратты оқиды. Мұнда алынған ақпараттар өңделеді, кейін процессингтік
орталықта картаны иемденушінің есебіне жұмсалған ақшалар ( дебеттік
карта), немесе оның қарыздары жазылады.
Сонымен бірге келесідей ақпараттар тексерілуі тиіс: карта ұрланғаның
немесе жоғалтқаның, иемденушінің есебінде қажетті сомманың жеткілікті
болуын жіне т.б Online режимінде карточка иесінің жасаған сатылымы туралы
ақпарат ешқайда жіберілмейді. Ол тек сауда терминалында немесе электронды
кассада сақталады.
Банкоматтар және сауда терминалдары пластикалық карталар негізінде өз
өзіне қызмет көрсету банктік жүйесінің қызмет етіуінің қамтамасыз ететін
құрылғылар болып табылады.
Банкомат – (Automated Teller Machine, ATM) пластикалық карточкалар арқылы
колма – қол ақшаларды беруге арналған электронды механикалық құрылғы.
Банкоматтарды жәй (cash dispenser) және басқа операцияларды орындайтын
(салымдарды қабылдау, есеп туралы анықтамаларды беру, ақша аударымдары
және т.б) толық функционалды деп бөлуге болады. Банкоматтардың орнатылған
орнына байланысты олар :
- көшедегілер
- ішкі мекемелер үшін
Көшеде орналасқан банкоматтар әдетте ғимараттың керегесіне қондырылады.
Банкоматтың кез келген түрі процессордың, графикалық мониторы дисплейден,
ақпаратты теруге арналған перне тақтадан, пластикалық картадан ақпаратты
оқитын құрылғыдан тұрады. Қосымша банкоматтар орамды принциптермен, ақша
қабылдау құқрылғыларымен жабдықталу мүмкін.
Банкоматтардан ақша алу кезінде ідетте, 4 немесе 6 саннан тұратын
карточка иемденушінің PIN коды сұралады. PIN код ол қосымша қорғаныс
болып табылады.
Есте сақтау картасы – пластикалық карталардың күрделі түрі –
бұл есте сақтау картасы. Онда магниттік сызық болмаса да онда микросхема
орнатылған. Ол ақпараттарды оқитын, жазатын құрылғы болып табылады. Есте
сақтау көлемі кең диапазонда орналасқан, бірақ орташа көлемі 256 байттан
келетін сызығы бар карталарға қарағанда мүмкіндігі жоғары.
Қазіргі кезде мұндай карталардың кең тараған түрі – ол смарт карта.
Мұндай карталарда микропроцессор орналасқан және оларда жедел, тұрақты есте
сақтау (өзгермейтін ақпараттарды сақтау), сонымен қатар, ақпараттарды
сақтау және оларды қорғау қасиеті бар. Смарт картаның байланысты және
байланыссыз деп қарастыруға болады. Смарт-карталар әртүрлі қаржылық
қосымшаларда ақпараттарды сақтау мақсатында қолданылады. Дебеттік және
кредиттік операцияларды смарт-карта көмегімен иеленуші нақты банктің бар
және жоқ болуын тексеріп алуға мүмкіндігі бар. Интеллектуалды карталар
технологиясының мүмкіндіктері жетілдірілген. Мұндай карталарды қолдану
мүмкіндіктері көп жағдайда таңдап алынған технологияға және бағдарламалы-
ақпараттық шешімдерге байланысты.
Смарт-картаның қосымшаларының ең көп таралғаны – электронды амиян
ретінде қолдану.
Электронды амияндар өзінің есте сақтау картасында белгілі бір соманы
сақтауға мүмкіндік береді.
Қажеттілік, тек виртуалды ақша таусылғанда, карточканы терминал
арқылы толтыру керек.
Алдағы бөлімде біз қазіргі жай қолданылатын банктік қызмет көрсету
құралдарын қарастырдық. Олар жалпы жүйесіне ешқандай қатысы жоқ құралдар
болып табылады. Бірақ соңғы жылдары Internet біздің өміріміздің бір бөлігі
болып кетті. Қазақстан Республикасында соңғы кездері Интернет компьютерлік
жүйесі кең тараған. Несиелік ұйымдар үшін электронды банктік қызмет көрсету
технологияның жағымдылығы, оның әкімшілік шығындардың аз болуы болып
табылады. Коммерциялық банкте трансакцияны қолмен өңдеу құны 1,5 млрд АҚШ
доллары болса, банк арқылы 10 цент. Кеңселер мен үйлерде банктік
операциялардың енгізілуі (e-banking) электронды технологияларды қолдануымен
халықтың өзін-өзі банктік қызмет көрсетеді.
Электронды банкинг (e-banking) түрлерінің сызбасы көрсетілген:
- Интернет банкинг (Internet Banking)
- Телефонды банкинг (Phone Banking)
- Банк-клиент (PC Banking)
2. Интернет-банкинг – бұл интернет арқылы банктік қызметтер көрсету
жұмыстарын алу жүйесі. Интернет-банкинг жүйесі ақшасыз есеп айырысу бағамен
сату, сатып алуға, коммуналды қызметтерді төлеуге, ұялы телефон
операциялармен есеп жүргізу, банк аралық және ішкі банктік ақшасыз есеп
айырысу жүргізуге, өз есебінен ақша аударуға болады.
Интернет-банкинг технологияларда келесідей негізгі даму бағыттарын
атап кетуге болады:
- Internet Banking
- WAP Banking
Қазіргі кезде Internet Banking қолданушыларында ақша аудару,
валютаны сату, сатып алу, коммуналды қызметтерді төлеу, ішкі банктік
операциялар және депозиттер ашу операциялары жиі жүзеге асырылады.
Internet Banking жүйесі келесідей түрде жіктеледі:
- Ақпараттық – банк клиенттеріне индивидуалды және ортақ (жалпы)
ақпараттар ұсынатын жерде;
- Трансакциялық – клиент есебімен активті операциялар жүргізетін
жүйе; аударымдар, трансакциялар және т.б.
Internet-Banking жүйесін қолдану клиенттерге көптеген артықшылықтар
береді:
1) банкке жеке клиенттің өзі баруға міндетті емес;
2) тәулік бойы өзінің есебін басқаруға, бақлауға құқығы бар;
3) пластикалық карточкамен бақылау жасау және т.б.
Internet-Banking клиенттер жағынан қызығушылығы тартымды шарттарымен,
яғни ол Internet Banking компьютерден операция жүргізуге болады.
2008 ж Интернет арқылы жүргізілетін банктік операциялар Еуропада 4-
тен 25% өсті. Internet Banking-ті пайдаланушылар Еуропада 42 млн адамды,
яғни бүкіл халықтың 14% құрады, ал Online-Banking нарығының айналымы 5 млрд
евроны құрады.
Internet Banking қызмет көрсетуінің жетістігінің басты элементі
қызмет көрсету жұмыстарының дербестілігінің жоғары деңгейі болып табылады.
WAP-Banking – банктік қызметтерді сымсыз технологияны пайдалану
арқылы ноутбук және ұялы телефон арқылы пайдалану. Бұл ұялы телефон арқылы
(ешқандай қосымша құрылғысыз) интернетке шығуға болады.
Бұл жүйенің басты ерекшелігі – еркін пайдалануға болады, ал
кемшілігі – үлкен емес деңгейде ақпарат оқу.
Қысқа мәтіндік хаттар (SMS) арқылы клиентке оның есебі туралы барлық
мәліметтерді алуға болады. Бұл қызмет түрінің перспективасы жоғары. Себебі,
ол арзанырақ, екіншіден ақпараттарды беру жылдамдығы жоғары.
WAP негізінде мобильді қызметтерді қолданады. Merita Norcle Group
әлемде мұндай қызметтерді көрсететін қаржылық ұйымның алғашқысы болып
табылады. Merita Bank бұл арна бойынша өз клиенттерінің 44%-на қызмет
етеді, бұл Финляндияның бүкіл халқының 12% құрайды. Merita Norcle Banken
айына орташа 79% трансакцияланады интернет арқылы, 10,5% телефон арқылы
және сонша GSM стандартты телефон арқылы жүргізеді.
ҚР-да 16,5 млн адам, оның 15% интернетті қолданушылар табылды. Әрбір
2-ші адам GSM стандартты телефонмен қолданады. МФД-Инфо Центр және
Интернет Маркетинг компанияларының Deloitte & Touche қатысымен өткен
Қаржылық Интернет-қызметтер зерттеу жұмыстарының нәтижесі ҚР-да Қаржылық
Интернет-қызметтер нарығы қазіргі кезде қарқынды даму үстінде.
Болашақта зерттеу нәтижесі көрсетіп отырғандай бұл көрсеткіш екі есе
өсу ықтималдығы бар. Internet-Banking бірінші кезекте ол заңды тұлғалар
үшін арналған. Бірақ қазіргі кезде бұл қызмет түрін жеке тұлғалар да
қолдануда 70% жуық банктер бұл қызмет түрін ұсынуға дайын. Internet-
Banking қызметтерін Қазақстандық банктердің 40% ұсынады, ал 50% оны
болашақта қолдануға ұсынады. Көптеген банкирлер Internet-Banking қызметіне
қолдануда пайдаланушылардың айналымы өсетінін атап кеткен.
Ақша айналымын қалыптандыру үшін төлеу жүйесін реформациялауға
есептеудің жаңа нысандарын және банктік электронды төлеу технологиясын
жеңілдірудің маңызы зор. Электронды төлеу жүйесінің артықшылықтары айқын:
құралдарды аударуға мүмкіндік береді.
Болашақта клиенттерге үйде банктік қызмет көрсету банктік
қызметтердің негізгі нысанына айналады. Бұл қызмет түрі барлық қызмет
түрлерінің біркелкілігіне, банкоматтардың, несиелік және төлеу
карточкаларына негізделеді.
3. Банк-клиент (PC Banking)
Үйде, электронды банктік жүйесін қолданушылар қажетті құрылғыларды
игереді, ал банк клиенттерді қажетті ақпараттар мен қамтамасыз етеді.
Мұндай жүйелер банк клиенттеріне персоналды компьютер мен теледидар немесе
мониторды қолдану арқылы, телекоммуникациялық байланыс желісі негізінде
банктік компьютерге қосылуға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда банктік
операциялар (аптасына) күн жұмыс істейді. Әрбір операция алдында иеленуші
клиенттерді қорғау ретінде қолданады. Бұл жүйені қолдану ағымдағы
есеппен, салыммен, клиенттің есебін басқаруға мүмкіндік береді.
Персоналды компьютердің банктік компьютерлік жүйеге қосылу көмегімен
орындалатын операциялар:
- ағымдағы күнге баланс алу;
- әртүрлі компаниялардың қызметтерін төлеу;
- бағалы қағаздар мен т.б. операция жасау.
Заңды тұлғаларға қызмет көрсету кезінде банктер белгіленген
ережелерді ұстауға тырысады. Клиенттерге есепті кассалық қызмет көрсету
ережелері, тараптардың құқықтары мен міндеттері негізінен банкпен клиент
арасында Клиент-Банк түріндегі жүйелердегі белгіленген нормалармен сәйкес
келеді.
Клиент-банк жүйесі мүмкіндік береді:
- банкке төлеу тапсырысын беру;
- клиент есебінен көшірме алу;
- төлем құжаттарының электронды көшірмесін алу;
- банк арасында текстік хаттармен ауысуға мүмкіндік береді.
Клиент-банк жүйесі көп деңгейлі қорғау жүйесін және дұрыстылық,
сақтық және конфиденциалдылықты қамтамасыз етеді.
Банк-клиент деген қызмет көрсету жүйесін қолдану аясында керекті
жабдықты қолдағанда банк-клиенттеріне кеңес береді. Банк техникалық жағынан
қамтамасыз етіледі: жүйені орналастырған кезде және бастапқы
қызметкерлердің оқуын: жаңадан орналастырылған программаларды жаңа
болжамдарды енгізу, телефон желісі арқылы жұмыстарын ұсынады және кеңес
береді.
Заңды және жеке тұлғалардың банк клиенттеріне ең маңызды
уақыттарының бірі бұл сандық қолданушылардың қатарына кіруіне осындай қаржы
жүйесі қолданғаны үшін төлеу ғана қалды. Кәсіпкерге ең маңыздысы бұл
электрондық банктік қызмет көрсету кезіндегі кез-келген информацияны алу 24
сағат ішінде басқа да мүмкіндіктерді жасауға болады.
4. Телефонды банкинг (Phone Banking) клиенттерге ара-қашықтықтан
алыстан қызмет көрсету арнайы программалар және телефон желісі көмегімен
жасалады, бұл жұмыс клиенттің қалған сұрақтарына өзіндік компьютер арқылы
жауап бере алады. Мұндай түп қызмет көрсету телефон банкинг телебанк деп
аталады.
Телебанк клиентке әртүрлі анықтамалық информация фоксималдық түрде
беріледі. Активтік операциялар өз есептемесімен өндіріледі:
- Телебанк арқылы жұмыс істеу, клиенттің қимылы арқылы жүзеге
асырылады;
- Операция жасайтын күнде қалдық туралы информацияны теңге және
валюталық есептеме түрінде жасап жаздырып алу;
- Кез-келген есеп бойынша фоксималды шарт алу көшірмесін кез-келген
операциондық күнде алу негізінде көшірме клиенттердің құжаты
мынадан құрылады, онан телебанк базасында сақталады. Клиентте
көшірмені ерікті кезеңде алуға мүмкіндік беріледі, бүгінгі кезеңде
банкте қызмет ету қолданылады;
- Кез-келген операция күні клиент өз есептемесінде қанша сомма
туралы информациясын сөз түрінде алады;
- Есептеме арасында іс-қимыл өндіру (теңге және валюталық) әр
төлемге клиент оны өндіретін төлемдер телебанк ішінде 4 түрде
төлем тапсырмасын реквизит бекіту арқылы және бос алаң,
клиенттердің толтыруына жатады телебанкқа төлем жасаған кезде
клиенттен код төлемін сұрайды және бос алаңды толтыруға ұсынады;
- Төлемді өндіру, банкке берілген ҚРҰБ оларға берілгенше.
Телебанктің жүйесі бойынша клиент өз тапсырысын құжаттамасында
құрылады, содан алдындағы төлемді болдыртпайды;
- Жоспарлы төлемдерді өндіру, мысалы: автоматтық құралдарды аудару
транспорттық салада төлеу арқылы зейнетақы қорға және міндетті
медициналық сақтандыру. Егер клиентте теріс емес және сальдо
нольдік емес болса, онда телебанк берілген уақытында төлемдерді
автоматты құру және алдыңғы бейнемен өткізеді;
- Қолма-қол тапсырыстар кез-келген валюталық кассада және ауыстыру
банк пунктінде өндіріледі. Мұндай жағдайда клиент телефон арқылы
валютаны кез-келген айырбастау пункті арқылы ауыстыра алады.
Телефон арқылы клиент сұранысын толтырып валютаны кез-келген
айырбастау пунктінде ауыстыруға болады, телебанк бірінші өз
белгісімен документті енгізеді, сонымен бірге басқа төлем
құжаттарымен қайта жіберіледі;
- Баланс тапсырыс Овердрофт бойынша жіберу. Жауапты төлем өткізу
үшін кейбір жағдайларда құралдарда жетіспеушіліктен клиенттің
есептемесінде, телебанк көмегімен клиент берілген офердрофт
бойынша анықталған соммада және уақытқа тапсырыс береді. Акцептік
келісім бойынша клиентте есеп қалдығында болжаймыз, сұраныс
соммасы үйкеледі, соның арқасында клиент төлемді өткізу
мүмкіншілігі пайда болады;
- Төлем тапсырмаларды фоксималды көшірме арқылы беру үкім ретінде
енгізу, телебанк арқылы берілетін стандарттық түрімен, өзінің
корреспондентімен құжат телебанк арқылы өндірілген, банк арқылы
шешілініп беріледі. Берілген режим бойынша клиент өз тауарын
жеткізушіден офисте отырып ала алады.
Көп банктер телекоммуникация қолданушыға операциялық есептеме
клиенттерде ғана емес, сонымен басқа да салада таралған. Кепіл ретінде
коммерциялық және қарыз қолданушылығы және несиелер.
Қазіргі кезде бұл қағида берілген анықтамалар бойынша өткізу жүйе
өңдеп шығару барлық банктік операцияларға жатады. Қолма-қол ақша орнына,
тауармен және басқа төлем құжаттарды барлық жағдайларда электрондық аударым
арқылы жасалады. (EFT) – electronic funds transfer.
1.2. Банктік төлем жүйелерінің жұмыс істеу механизмі және түсінігі
Төлемақылы жүйесін біз әдістер жиынтықтары деп атаймыз және сол
субъекттерді орындау жүйесі. Банктік пластикалық карточкаларды қолдану
алдында ереже жүйелер шартында стандарт бойынша, төлем ретінде қамтамасыз
етіледі.
Негізгі мақсаты бойынша, төлем жүйесі арқылы шығарылатын, жалпы
ереже бойынша қызмет ету карточкаларды өңдеу және сақтау эмитент жүйесіне
кіреді. Төлем және өзара есеп жүргізу үшін жүргізіледі. Мұндай ережелер тек
таза техникалық аспект операцияларын карточкамен – берілгендердің
стандартты, амортизация процедуралары, авторизация процедуралары,
қолданыстағы құрал-жабдық спецификасы және тағы басқа және де қор
карточкаларының жұмыс істеуі – сауда кәсіпорындарымен және субъекті
есептеме процедурасы, онан қабылдайтын желі құрамына кіреді, бұл ереже
өзара есептеме банк және тарифтер арасында.
Осылайша, төлем жүйесінің ұйымдастырушылық жағынан келісім-шарт
банк ассоциациясы негізделген. Төлем жүйесінің құрамына сауда-саттық
кәсіпорындар және сервистер жатады, қызмет көрсету желілер пайда болады.
Төлем жүйесі толық жақсы функциялануы үшін мамандандырылған және қаржы емес
ұйымдар керек, карточкалармен жұмыс істеу үшін техникалық қолдау керек:
процессинктік және байланыс желі орталығы, техникалық қызмет көрсету
орталығы. Процессинктік орталығы мамандандырылған сервистік ұйым
авторизацияға сұраныс жасау немесе трансакцияның хаттамасы – берілген
фиксациясы өндірілген карточкалар төлемі арқылы және қолма – қол беріледі.
Ол үшін орталық мәліметтер базасы мен айналысады, банк туралы мәліметтер
ұстанады – мүшесі төлем жүйесі және карточкаларды өстайтын жеке тұлғалар.
Орталықта лимитті карточкаларды ұстайтын тұлғалар туралы
мәліметтерді сақтайды және сұраныс авторизациясын жасаған кезде, егер
эмитент – банк өзге базаларды жүргізбесе (Off - line bank) процесингтік
орталық алған сұранысты банк – эмитентке авторизация карточкасымен
жіберіледі. Яғни орталық арқасында жауап ретінде банк-эквайерге жіберу және
қамтамасыз ету. Одан басқа, бір күнде жиналған трансакция хаттамасы
процессингтік орталықта дайындайды және қорытынды мәліметтерді тарату
арқасында өзара есептемені банктер арасындағы төлем жүйені жүргізеді, және
де банк–эквайер арасында тоқтау қағаздарды таратып құрайды.
Процессингтік орталығында банк-эмитенттердің жаңа карточкалары
әртүрлі қажеттіліктерді қамтамасыз ете алады, олардың тапсырыстарын зауытта
жасап және келесі қызметшіліктерде жұмыс істей алады.
Айта кету керек төлем жүйесі бірнеше процессингтік орталыққа
тораптарға бөлінген, өңірлік деңгейде банк-эквайерлер жасауға мүмкіндік
береді.
Коммуникациялық орталықтар төлем жүйесі субъектілеріне мәліметтер
жеткізу желілеріне кіруге рұқсат және қамтамасыз етілген. Арнайы жоғары
өндіргіштік сызықтар қолдану коммуникациялық үлкен көлемді мәліметтерді
келісу арқылы жіберу бұл географиялық төлем жүесі қатысушылардың арасында
бөлінген, яғни сауда терминалында, авторизация карточкаларында қызмет
көрсету және банкоматтарда бұл жүйе қатысушыларының арасында өзара
есептемесі және т.б. жағдайларда орындалады.
Әр банк, өз клиенттеріне пластикалық карточкалар туралы қызмет
көрсету, өздерінің төлем жүйесін жасауға мүмкіндік береді. Осылайша отандық
және халықаралық төлем жүйесі арқылы жұмыс істеуге болады.
Халықаралық төлем жүйесі жұмыс істеу мүшесі ретінде немесе
Қазақстандық банктердің серіктестіктері төлем жүйесімен жүзеге асырылады.
VISA International ассоциациясы ретінде карточкаларды 20 мыңнан аса
банк VISA мүшесі шығарылады. Бұл карточка эмитент логотипімен 10 млн сауда
және сервистік нүктелерде барлық әлемде қабылдап алып жатыр. Europay
International ассоциациясында 25 мың банк және 12 млн нүктелері
шоғырланған.
Соңғы жылдардың есептемесі бойынша клиенттер банкте алған
карточкалары либералды түрде қарастыратын болды. Бәсекенің арқасындла
тарифтер азайды. Бірақ та банктердің ішінде – эмитент өте жоғары. Ереже
бойынша банкті таңдай отырып, клиент бір топтағы тарифты таңдай алады,
басқа қызмет көрсетушілікке ақы төлемейді.
Халықаралық карточкалар, Қазақстандық банкпен шығарылады және
қызмет етіледі, олар өте жоғары өзгешелікті, дербестілікті көрсетеді. Мұның
бәрі несиелік карточканың жоқтығын көрсетеді, тәжірибеде көрсеткендей
депозитті сақтандыруда қолданылады және т.б. Соңғы жылдары банктің
қызметшілігі өте көп таралды. Мұның себебі 3 негізгі факторлары бар.
Біріншіден, халықаралық клиенттерге қызмет көрсету, ішкі
пластикалық карточка көмегімен банк өзіне бай клиенттерді назар аударуға
күш салады.
Екіншіден, клиенттерге қызмет жасай отырып, Қазақстандық банктер
шетелдік банктермен керек кезде өз байланысын қалпына келтіру,
стандарттарды ұстанып, әлемдік банктік тәжірибеде қолданылады, әлемдік
банкітік жүйесімен бірігу мақсатында. Бірақ, шетел банктерінің жалпы
клиенттеріне қызмет көрсету серіктестіктер болу үшін, Қазақстандық банктер
жоғары дамуы керек. Соның ішінде жаңа технологияларды жатқызуға болады.
Үшіншіден, батыс елдерінің несиелік ақша даму сферасында
тәжірибесін талдай отырып, қорытынды жасауға болады, болашақта біздің
еліміз пластикалық карточкаларды ақша ретінде қолданамыз.
Және ескерте отырып, халықаралық пластикалық карточкалар жүйесі
қолма-қол валюта ретінде беріледі. Осыдан Қазақстан Республикасында
карточкаларды тұтыну саны өте көп тұлғалар алып жатыр. Шындыққа келсек,
халықаралық карточкалар өте аз кездеседі. Өйткені банктер қолма-қол
қаражатты қалдық есептемесінде талап етіледі, ал несие карточкалары
жағдайында – үлкен сақтандыру депозитінде және шетел валютасында
шоғырланған.
Жалпылама талдайтын болсақ, Қазақстандық банктер халықаралық
карточкалармен жұмыс істеуді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz