Жібек – жануар тегінен шыққан тоқыма талшығы
Жібек-иіру Жібек бөлінетін бездердің өнімі болып табылады. Жібек иірудің ішінде тұтты жібекиірудің өнеркәсіптік маңызы зор. Тұт жібек тұт ағашының жапырағынан қоректенеді. Сонымен қатар жабайы тұт жібегі де болады. Олар алуан түрлі ағаштардың жапырағынан қоректенеді. Мысал, емен, қайың т.с.с. Бұлар Жібектің нашар сортына жатады және кеңінен қолданылмайды. Жапония, Қытай, ТМД, КНДР, Индия, Бразилия Жібек өндірудің басты елдері болып табылады. ТМД елдер, Жібек өндіруден Япониямен Қытайдан кейінгі үшінші орынды алды.
Жібек талшығының жасалуы.
Дамыған аймақтар. Тұтты Жібек құрт – құмырсқаларға байланысты алынған. Бұл дамудың төрт сатысымен жүзеге асырылады.
1) Жұмыртқа 2) Қырықбуын (құрт) 3) қуаршақ 4) көбелек.
Жазда тұтты жібектің көбелектері жұмыртқаға айналады, сосын келесі жылдың көктем мезгіліне дейін арнайы орындарда +2..+40 С температурада, ал ылғалдылығы 65-70% сақталады. Жұмыртқаларды дайындау мен сақтау мамандандырылған кәсіпорындарда жүзеге асады, суперэтилент және этилен – тұқымдық жібекстанциясында, ал тұқымдық және өнеркәсіптік – жұмыртқа заводтарда іске асады. Сау жұмыртқалар тегі мен буданынан байланысты арнайы өңдеуден өткізіледі, ал әлсіздерін жояды.
Жұмыртқадан тірілуі мен күйлі құрт. (2-кезең).
Жұмыртқадан тірілуі мамандандырылған жабдықтарда іске асырылады, яғни инкубатор үйінің ауасын тазарту.
Балапан басып шығару мерзімі 20 күн. Бұл балапанның өсуіне байланысты температурада аздап өсіп отырады.
Балапан басып шығу үшін жұмыртқаны арнайы қорапқа салады.
Жібек талшығының жасалуы.
Дамыған аймақтар. Тұтты Жібек құрт – құмырсқаларға байланысты алынған. Бұл дамудың төрт сатысымен жүзеге асырылады.
1) Жұмыртқа 2) Қырықбуын (құрт) 3) қуаршақ 4) көбелек.
Жазда тұтты жібектің көбелектері жұмыртқаға айналады, сосын келесі жылдың көктем мезгіліне дейін арнайы орындарда +2..+40 С температурада, ал ылғалдылығы 65-70% сақталады. Жұмыртқаларды дайындау мен сақтау мамандандырылған кәсіпорындарда жүзеге асады, суперэтилент және этилен – тұқымдық жібекстанциясында, ал тұқымдық және өнеркәсіптік – жұмыртқа заводтарда іске асады. Сау жұмыртқалар тегі мен буданынан байланысты арнайы өңдеуден өткізіледі, ал әлсіздерін жояды.
Жұмыртқадан тірілуі мен күйлі құрт. (2-кезең).
Жұмыртқадан тірілуі мамандандырылған жабдықтарда іске асырылады, яғни инкубатор үйінің ауасын тазарту.
Балапан басып шығару мерзімі 20 күн. Бұл балапанның өсуіне байланысты температурада аздап өсіп отырады.
Балапан басып шығу үшін жұмыртқаны арнайы қорапқа салады.
Жібек – жануар тегінен шыққан тоқыма талшығы.
Жібек-иіру Жібек бөлінетін бездердің өнімі болып табылады. Жібек
иірудің ішінде тұтты жібекиірудің өнеркәсіптік маңызы зор. Тұт жібек тұт
ағашының жапырағынан қоректенеді. Сонымен қатар жабайы тұт жібегі де
болады. Олар алуан түрлі ағаштардың жапырағынан қоректенеді. Мысал, емен,
қайың т.с.с. Бұлар Жібектің нашар сортына жатады және кеңінен
қолданылмайды. Жапония, Қытай, ТМД, КНДР, Индия, Бразилия Жібек өндірудің
басты елдері болып табылады. ТМД елдер, Жібек өндіруден Япониямен Қытайдан
кейінгі үшінші орынды алды.
Жібек талшығының жасалуы.
Дамыған аймақтар. Тұтты Жібек құрт – құмырсқаларға байланысты
алынған. Бұл дамудың төрт сатысымен жүзеге асырылады.
1) Жұмыртқа 2) Қырықбуын (құрт) 3) қуаршақ 4) көбелек.
Жұмыртқау және оларды сақтау. (1 - кезең)
Жазда тұтты жібектің көбелектері жұмыртқаға айналады, сосын келесі
жылдың көктем мезгіліне дейін арнайы орындарда +2..+40 С температурада, ал
ылғалдылығы 65-70% сақталады. Жұмыртқаларды дайындау мен сақтау
мамандандырылған кәсіпорындарда жүзеге асады, суперэтилент және этилен –
тұқымдық жібекстанциясында, ал тұқымдық және өнеркәсіптік – жұмыртқа
заводтарда іске асады. Сау жұмыртқалар тегі мен буданынан байланысты арнайы
өңдеуден өткізіледі, ал әлсіздерін жояды.
Жұмыртқадан тірілуі мен күйлі құрт. (2-кезең).
Жұмыртқадан тірілуі мамандандырылған жабдықтарда іске асырылады,
яғни инкубатор үйінің ауасын тазарту.
Балапан басып шығару мерзімі 20 күн. Бұл балапанның өсуіне байланысты
температурада аздап өсіп отырады.
Балапан басып шығу үшін жұмыртқаны арнайы қорапқа салады. Температура
мөлшері 10-140С, ақырын көтере 0,5-10С дан 22-240С – дейін жеткіземіз, ал
ауа ылғалдылығы 65-70%. Балапан басып шығу кезеңі 18 күнді қамтиды. Осы
уақытта жұмыртқаның 95-98% жанданады.
Қораптағы 29 г жұмыртқадан 21-21,5 құрт алуға болады. Құрт шығар
алдында қорпақа тюль жабыстырып оны алмалы-салмалы жапырақпен жабады.
Азық иісін сезген құрттан жапыраққа қарай жылжижы. Бұл құрттар 2-4 күннен
кейін шығады. Бір, үш жастағы құрттардың қоректенуі арнайы орындарда жүзеге
асады. Ал 4,5 жастағы құрттар полиэтиленмен жабылған черваводта
қоректенеді. Құрттардың қоректену уақыты температура неғұрлым жоғары болса,
соғұрлым тез өніп шығады. Өзінің дамуы кезінде құрттар терісін 4 рет
ауыстырады. Терісін ауыстыру процесс линкерлеу әдісі деп аталады.
Құрттар күндіз түні қоректенеді, соңында өзінің массасын 10-12 мың
рет арттырады. Опукливаниеге дейін оның массасы 3-5 кг құрйды. Осы уақытқа
дейін құрттарың дамуы кезеңі аяқталады, оның ұзындығы 8 см, ал ені 1 см-ге
дейін жетеді.
Құрттардың бұйраланған пілләсі және оның қуыршаққа айналуы. Құрттың
5 жасы бар. Бесінші жаста құрттар тамақтануын қойып, піллә бұйралайтын орын
іздейді. Әр құрттың жібек бөлетін безі болады.
Жібек бөлетін бездер қалың массалы фибриона мен серициадан тұратын
жібекпен толтырылған. Құрттың денесі жылтырайды және әртүрлі түр береді.
Ажыратылған пілләлерді құрттар бұйралайды. Пілләнің сапасы ретінде жасанды
полиэтилен қолданылады.
Қуыршақтың көбелекке айналуы. (4-кезең). Қуыршақтың кезең 2-3 күнге
созылады. Сосын қуыршақтар көбелекке айналады.
Көбелек пілләнің ішкі қабырғасына сілтілік сұйық бөледі. Көбелектер
будандастырылады. Әр аналық орта есеппен 400-800 жұмыртқа шығарады.
Көбелектің өмір сүруі 2 аптаның ішінде бітеді, осымен тұтты жібектердің
айналымы бітеді.
Азық. Тұтты жібектің негізгі азығы тұт ағашының жапырағы болып
табылады. Массасы 29 г болатын бір қорапқа 1000-12000 кг жапырақ комитет
болады. Жібекағашы ұзақ өмір сүреді және тез өседі. Тұтты ағаш 20 м
биіктікке дейін өседі.
Жібекағашының 5 түрі бар: ақ, көпсабақты, жібек иіріледі. Көгалма
және қара. Көпсабақты жібек ағашының отаны Жапония, ал жібек иірімі –
Жапония мен Қытай.
Піллә және олардың негізгі белгілері.
Табиғатқа байланысты тұтты жібек пілләсінің бірнеше беті, түсі,
пішіні тарқатылу қабілеті және т.с.с қасиеттері бар. Пілләнің сыртқы
белгілеріне қалыңдығы, формасы, көлемі, үсті , түйіршіктілігі, түсі жатады.
Өлшемі. Пілләнің өлшемдері оның ұзындығы мен ені бойынша анықталады.
Піллә ұзындығының ауытқуы қайта өңдеуде 16-46мм, ал ені 12-24 мм аспайды.
Форма. Әр түрлі тұқымды құрттар жібек иірімінде бұйраланған пілләнің
формасын анықтайды. Пілләнің формалары: шартәріздес, сопақша немесе
сфералы оралған піллә тарқатқанда оңай болады.
Көлемі. Шыққан тегіне байланысты жібек иіру пілләсі еркектерінде 5
тен 10,8 см3 дейін, ал аналық пілләда 5,5 тен 12,7 см3 дейін болады.
Тұқым сапасы төмендеген кезінде, жібек шикізатының сапасы да
төмендейді.
Беті. Пілләнің сыртқы беті тегім болмайды, ал ішкісі жұмсақ болады.
Түйіршіктілігі. Түйіршіктілігі 1 см2 келетін төмпешік сонымен
айқындалады, яғни 50-180 төмпешік келетін жібек иірімі де бар.
Түсі. Пілләлар таза ақ, ақшыл, қызғылт түсті болады. Ақтүс – бұл
фибрионның жасанды түсі. Қалған түстерді пілләні баяу арқылы аламыз.
Түсті пілләлар – түрлі түсті жылтыр жібек береді.
Рефектность. Піллә кәдімгідей және рефектный болып 2-ге бөлінеді.
Кәдімгі піллә деп түрі мен түсі бар пілләларды айтамыз. Мұндай пілләнің
ішінде қуыршақ болады. Рефектность піллә дұрыс емес формада, егізше,
жұқақабатты, тесікті, атласты, дақты болып келеді.
Піллә салмағы. Бұның салмағы қабық қуыршақ, теріден тұрады.
9 күні кемеліне келген, кемеліне клмеген, дымқыл, жартылай құрғақ болып
ажыратылады.
Тірі масса өзінің піллә салмағын ұсынады, бұл бұйралағаннан кейін
оныншы күні анықталады. Салмағы 42-32 асуы оның тегімен тұқымына
байланысты.
Қабығының салмағы. Піллә тірі, жартылай құрғақ, құрғақ кезінде бірдей
салмақты қабықта болады. Бұл ортаның температурасына, ылғалдылығына
байланысты өзгереді. Қабықтың орташа салмағы 300-500 г асады.
Шелконосность. Бұл қасиет піллә қабығында қанша салмақта жібек бар
екенін айқындайды.
Ш = Мқ Мп * 100
Мұндағы Мқ, Мп - қабық пен пілләнің массасы, 2.
Жібектілігі құрғақ ауадағы піллә 40-55%, тірі піллә 14-26% астам.
Жібектің құрамы мен құрылысы.
Піллә жібінің құрылымы мен сипаты.
Піллә жібі – бір – біріне серицин клейімен жапсырылған екі көлденең
жібек жібінен құралады. Серицин клейі бұл жіпкебіркелкі қалыңдық бере
алмайды, кей жері жұқа, кей жері қалыңдау болады.
Піллә жібі фибрильді құрылымнан тұрады, яғни жіптің макромолекулалық
тізбегі. Піллә жібінің бір кемшілігі оның түктенуі, ол фибрильдің жібек
жібінен ажырауынан болады. Бұл кемшілік жібек жібінің сортына, құрттардың
режиммен қоректенуіне, кебуіне, бояуына, орауына байланысты болады.
Піллә жібінің құрамында 70-80% фибрион, 20-30% серицин болады. Аз
мөлшерде (0,4-0,6%) эфир, спирт (1,2-2%) және минералды заттар (1-1,7%)
болады. Фибрионның химиялық формуласы С15 Н23 N5О6, ал серициннің формуласы
– С15Н25N5О8. Жіпті қайнатқанда серицин түгелімен жоғалып, тек фибрион ғана
қалады. Фибрионнің түсі ақ, беті тегіс болады. Қолға өте жұмсақ тиеді,
жақсы боялады, суда ісінеді. Ерітіндіде қышқышдың төмендегінен жіптің
физикалық және механикалық қасиеті де төмен болады: жіп жұмсақ, түкті әрі
бос болады, мықтылығы төмен, үзілгіш болады.
Піллә жібінің қасиеті мен сипаты.
Піллә жібінің физикалық сипатына-ұзындығы, формасы, тығыздығы, жатады;
механикалық сипаты – үзілуге шыдамдылығы, созылуы, гигроскопиялық қасиеті
жатады, химиялық сипатына суға, қышқылға, сілтіге-төзімділігі жатады.
Ұзындығы. Жібек жібінің жалпы ұзындығы және үзілмей оралатын ұзындығы
болады. Бір пілләнің басынан аяғына дейін оралатын ұзындығы жалпы ұзындығы
болып табылады, ал бірінші үзілімге дейінгі орам – үзілмей оралатын ұзындық
болып саналады. Піллә жібінің жалпы ұзындығы 1500-2000 м болады, ал үзілмей
оралатын ұзындық – нөлден жалпы ұзындыққа дейінгі аралықта болады.
Тығыздығы. Піллә жібінің тығыздығы пілләнің көлеміне,
температурасына, қабығының қалыңдығына байланысты болады. Майда пілләнің
жібінің тығыздығы төмен болады, ұрғашы піллә жібінің тығыздығы да еркек
піллә жібінің тығыздығына қарағанда төмен болады.
Бір піллә ішіндегі піллә жібінің тығыздығы да біркелкі болмайды, 16-
28% дейін ауытқиды.
Көлденең қиылысудың формасы мен көлемі.
Көлденең қиылысуда піллә жібі үш бұрыш тәріздес болады, ұзындығы да әр
түрлі болады, көлемі де қиылысудың соңына қарай азая береді.
Басқа сипаты. Піллә жібінің абсолютті мықтылығы 7-10 сН, салыстырмалы
мықтылығы 27-32 сНтекс. 285-335 мтекс тығыздықтағы піллә жібінің
салыстырамлы мықтылығ 27-35 сНтекс болады.
Піллә - өте қиын балқитын материалға жатады. Балқу температурасы -
3000С, ал өздігінен балқу температурасы - 6200С
Аршылмаған жібектің физикалық және механикалық сипаты.
Физикалық сипаты – түрі, түсі, жылу өткізгіштігі, ылғалдылығы,
диэлектрлік қасиеті. Механикалық сипаты – үзілуге төзімділгі, циклді
жұмысқа, ауытқуға шыдамдылығы.
Түрі. Аршылмаған жібек жібінің түсі әдемі болады, таза болған сайын
цилиндрге ұқсайды. Жіптің формасына қарай жылтыры да өзгеріп тұрады. Жіптің
біркелкі болмауына қарай түрі мен жылтыры да өзгереді.
Түсі. Жібек жіп түсі ақ, сары, ақшыл қызыл, жасыл болып келеді.
Ақ түс – фибрион түсі, серициннің әсерінен ала түске ие болады.
Жылуөткізгіштік. Жылуды өте нашар өткізеді, 150-1700С – та ыдырайды.
Ылғалдылығы – суды жақсы сіңіреді және бу бөледі. Ең жоғары
ылғалдылығы – 37-39% - ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 100% - температурасы
20-25 %0С – болған кезде.
Диэлектрлік қасиеті жоғары, яғни электрді нашар өткізеді, сол себіпті
изоляциялық материал ретінде қолданылады.
Циклді жұмыстарға шыдамды. Піллә жібімен жібек жібі жақсы жапсырылады.
Мемлекеттік стандарты.
Тұтынушы мен тұтынуға алушылар үшін жібек мемлекеттік стандартталған.
Қазіргі уақытта жібек тығыздығы 1-4,65 текс ГОСТ-5618-50-стандартына сай.
Осы стандартқа қарай 3 сортқа бөлінеді.
Жібектің сапалық және сөлшердік бар. Сапа жағынан жалпы және қосымша
ерекшелігі бар болып екіге бөлінеді. Жалпы белгілеріне – тығыздығы, орау
қасиеті, дефектіні жоқтығы жатды. Қосымша белгілерге – үзілу қасиеті,
жұмысқа шыдамдылығы жатады.
Оралу қабілетіне – жіптің үзілмей оралуы жатады, ол мына формула
бойынша есептеледі П = 0*1000М, мұнда 0-орау кезіндегі үзілім саны, М –
оралған жіптің салмағы, г.
Белгілі ұзындықтағы жіптің кемістігі (дефект) де есептеледі, түйін,
байлам, т.б. болмауы керек.
Қайнату арқылы да жіпті тексеруден өткізеді. 4-5 олейн сабыны
қосылған суда 10 г жіпті 30 мин қайнатады, 2 рет, әр қайнатудан кейін
жібекті екі рет 40-500С-ғы дистилденген сумен есептеледі. У = 100-М1
(100+W) М0, мұнда М0 М1-сынауға алынған, қайнатуға дейінгі және қайнатудан
кейінгі жібек салмағы, г; W –ылғалдылығы, %.
Жібектің қолданылуы.
Жібек – тоқыма өнеркәсібінің бағалы шикізаттарының бірі болып
табылады. ТМД елдерінде 1,25; 1,50; 1,89; 2,33; 3,23; 4,65; 6,45; текс
тығыздықтағы жібек өндіріледі. Жібек жіп полотно, бархат, крептік мата
өндіруге қолданылады. Жібек көйлектерде дене еркін дем алады, аз мыжылады.
Жібек тұтынушылар сұранысына ие техникалық мақсатта пайдаланылатын жібекке
химиялық талшықтардан алынған маталар да қолданылады.
Крепдешин матасының физикалық және химиялық сипаты.
Крепдешин жүн маталары сияқты жануарлар тегінен өндірілетін
талшықтардан құралады. Таза жібек жібі піллә жібінен тоқылады. Піллә жібі-
серицин клейімен жапсырылған екі жібек жіп.
Серицин клейі бояу - өңдеу фабрикаларында сабын ерітіндісінде қайнау
кезінде ыдырап кетеді. Қайнатудан кейін жібек талшықтары ақ түске боялады,
қолмен ұстағанда шықырлап тұрады.
Жүн маталар сияқты жібек мата да өз бойында ауадан немесе ерітіндіден
алынған түрлі заттарды өз бойында ұстайды, сол себепті жібек бұйымдарды
жақсы желденетін жайларда сақтайды. Ылғалдылығы - 20%. Дымқыл кезінде
жібек мықтылығын сақтайды.
Крепдешин жүн маталарға қарағанда тығыз болады, механикалық әсерлерге
төзімділігі төмен. Көп қолданған кейін жібек маталар ағарып кетеді, бояу
кезінде мұны есте ұстаған жөн. Жібек талшығының химиялық құрамында –
фиброин бар. Фиброин құрамында күкіртжоқ.
Қыздыру кезінде жібек мата тез сарғаяды, жылтырамайды, қолға қатты
тиеді. 1400С ыстықта онша өзгермейді, ал 1700С-та ісінеді. Кебудің тиімші
температурасы 60-700С.
Фиброин суда да, дақ келтіретін органикалық ерітінділерде де (спирт,
бензин, эфир) ерімейді. Суда жібек сәл ісінеді. Қышқыл мен сілті қосылса
одан да көбірек ісінеді. Суда көп қайнатқан кезде жібек мата мықтылығын,
түсін жоғалтып, қатая түседі.
Қышқылдардың әсеріне жүн матаға қарағанда өте сезімтал. Тұз, күкірт
және құмырсқа қышқылдарында, суықта да жібек мата ыдырайды. 40-500С тағы
күкірт пен тұз қышқылында (3 гл-дейін) жібек ыдырамайды, ал тұз қышқылында
жібек сарғаяды. Құмырсқа мен сірке қышқылдарының әлсіз ерітінділерінде
(5гл) де 2-3 сағат қаунату кезінде де жібек ыдырамайды.
Жібек мата сілтілердің әсеріне өте сезімтал. NaOH сілтісі жібекке
қатты әсер етеді, сол себепті бұл сілтілерді тіпті аз мөлшерде де қолдануға
болмайды.
Соданың, аммиактың (5 гл-ге дейін) нашар ерітінділерін бір сағатқа
дейінгі уақытта жібекке әсер етпейді, уақыт ұзарған сайын жібектің түсі
сарғайып, қатая береді.
Сабын ерітіндісі 1-2 сағат қайнатқанда де жібекке әсер етпейді, сол
себепті сабын ерітіндісіне сода қосады. Жібек мата 1 % (өз салмағынан)
сабынды өз бойында ұстайды сондықтан өте мұқият жуып шаю керек.
Жібек мата жарықтың әсерінен өте қатты тотығады. 200 сағат күннің
әсерінен жібек мықтылығын 50 % жоғалтады.
Жібек мата тотықтарды қатты сезеді, әсіресе натрий гипохлориді мен
хлорлы әктің әсерінен қатты сарғаяды, қатаяды. Су қышқылының нашар
ерітіндісінде 60-700С тағы 2-3 сағат өңдеу кезінде жібек өзгермейді.
Бояу алдындағы жібек мата гидросульфит пен ронгалит ерітінділеріне (5
гл-ге дейін) де төзімді, өңдеу 35-40 мин, уақытқа дейін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жібек-иіру Жібек бөлінетін бездердің өнімі болып табылады. Жібек
иірудің ішінде тұтты жібекиірудің өнеркәсіптік маңызы зор. Тұт жібек тұт
ағашының жапырағынан қоректенеді. Сонымен қатар жабайы тұт жібегі де
болады. Олар алуан түрлі ағаштардың жапырағынан қоректенеді. Мысал, емен,
қайың т.с.с. Бұлар Жібектің нашар сортына жатады және кеңінен
қолданылмайды. Жапония, Қытай, ТМД, КНДР, Индия, Бразилия Жібек өндірудің
басты елдері болып табылады. ТМД елдер, Жібек өндіруден Япониямен Қытайдан
кейінгі үшінші орынды алды.
Жібек талшығының жасалуы.
Дамыған аймақтар. Тұтты Жібек құрт – құмырсқаларға байланысты
алынған. Бұл дамудың төрт сатысымен жүзеге асырылады.
1) Жұмыртқа 2) Қырықбуын (құрт) 3) қуаршақ 4) көбелек.
Жұмыртқау және оларды сақтау. (1 - кезең)
Жазда тұтты жібектің көбелектері жұмыртқаға айналады, сосын келесі
жылдың көктем мезгіліне дейін арнайы орындарда +2..+40 С температурада, ал
ылғалдылығы 65-70% сақталады. Жұмыртқаларды дайындау мен сақтау
мамандандырылған кәсіпорындарда жүзеге асады, суперэтилент және этилен –
тұқымдық жібекстанциясында, ал тұқымдық және өнеркәсіптік – жұмыртқа
заводтарда іске асады. Сау жұмыртқалар тегі мен буданынан байланысты арнайы
өңдеуден өткізіледі, ал әлсіздерін жояды.
Жұмыртқадан тірілуі мен күйлі құрт. (2-кезең).
Жұмыртқадан тірілуі мамандандырылған жабдықтарда іске асырылады,
яғни инкубатор үйінің ауасын тазарту.
Балапан басып шығару мерзімі 20 күн. Бұл балапанның өсуіне байланысты
температурада аздап өсіп отырады.
Балапан басып шығу үшін жұмыртқаны арнайы қорапқа салады. Температура
мөлшері 10-140С, ақырын көтере 0,5-10С дан 22-240С – дейін жеткіземіз, ал
ауа ылғалдылығы 65-70%. Балапан басып шығу кезеңі 18 күнді қамтиды. Осы
уақытта жұмыртқаның 95-98% жанданады.
Қораптағы 29 г жұмыртқадан 21-21,5 құрт алуға болады. Құрт шығар
алдында қорпақа тюль жабыстырып оны алмалы-салмалы жапырақпен жабады.
Азық иісін сезген құрттан жапыраққа қарай жылжижы. Бұл құрттар 2-4 күннен
кейін шығады. Бір, үш жастағы құрттардың қоректенуі арнайы орындарда жүзеге
асады. Ал 4,5 жастағы құрттар полиэтиленмен жабылған черваводта
қоректенеді. Құрттардың қоректену уақыты температура неғұрлым жоғары болса,
соғұрлым тез өніп шығады. Өзінің дамуы кезінде құрттар терісін 4 рет
ауыстырады. Терісін ауыстыру процесс линкерлеу әдісі деп аталады.
Құрттар күндіз түні қоректенеді, соңында өзінің массасын 10-12 мың
рет арттырады. Опукливаниеге дейін оның массасы 3-5 кг құрйды. Осы уақытқа
дейін құрттарың дамуы кезеңі аяқталады, оның ұзындығы 8 см, ал ені 1 см-ге
дейін жетеді.
Құрттардың бұйраланған пілләсі және оның қуыршаққа айналуы. Құрттың
5 жасы бар. Бесінші жаста құрттар тамақтануын қойып, піллә бұйралайтын орын
іздейді. Әр құрттың жібек бөлетін безі болады.
Жібек бөлетін бездер қалың массалы фибриона мен серициадан тұратын
жібекпен толтырылған. Құрттың денесі жылтырайды және әртүрлі түр береді.
Ажыратылған пілләлерді құрттар бұйралайды. Пілләнің сапасы ретінде жасанды
полиэтилен қолданылады.
Қуыршақтың көбелекке айналуы. (4-кезең). Қуыршақтың кезең 2-3 күнге
созылады. Сосын қуыршақтар көбелекке айналады.
Көбелек пілләнің ішкі қабырғасына сілтілік сұйық бөледі. Көбелектер
будандастырылады. Әр аналық орта есеппен 400-800 жұмыртқа шығарады.
Көбелектің өмір сүруі 2 аптаның ішінде бітеді, осымен тұтты жібектердің
айналымы бітеді.
Азық. Тұтты жібектің негізгі азығы тұт ағашының жапырағы болып
табылады. Массасы 29 г болатын бір қорапқа 1000-12000 кг жапырақ комитет
болады. Жібекағашы ұзақ өмір сүреді және тез өседі. Тұтты ағаш 20 м
биіктікке дейін өседі.
Жібекағашының 5 түрі бар: ақ, көпсабақты, жібек иіріледі. Көгалма
және қара. Көпсабақты жібек ағашының отаны Жапония, ал жібек иірімі –
Жапония мен Қытай.
Піллә және олардың негізгі белгілері.
Табиғатқа байланысты тұтты жібек пілләсінің бірнеше беті, түсі,
пішіні тарқатылу қабілеті және т.с.с қасиеттері бар. Пілләнің сыртқы
белгілеріне қалыңдығы, формасы, көлемі, үсті , түйіршіктілігі, түсі жатады.
Өлшемі. Пілләнің өлшемдері оның ұзындығы мен ені бойынша анықталады.
Піллә ұзындығының ауытқуы қайта өңдеуде 16-46мм, ал ені 12-24 мм аспайды.
Форма. Әр түрлі тұқымды құрттар жібек иірімінде бұйраланған пілләнің
формасын анықтайды. Пілләнің формалары: шартәріздес, сопақша немесе
сфералы оралған піллә тарқатқанда оңай болады.
Көлемі. Шыққан тегіне байланысты жібек иіру пілләсі еркектерінде 5
тен 10,8 см3 дейін, ал аналық пілләда 5,5 тен 12,7 см3 дейін болады.
Тұқым сапасы төмендеген кезінде, жібек шикізатының сапасы да
төмендейді.
Беті. Пілләнің сыртқы беті тегім болмайды, ал ішкісі жұмсақ болады.
Түйіршіктілігі. Түйіршіктілігі 1 см2 келетін төмпешік сонымен
айқындалады, яғни 50-180 төмпешік келетін жібек иірімі де бар.
Түсі. Пілләлар таза ақ, ақшыл, қызғылт түсті болады. Ақтүс – бұл
фибрионның жасанды түсі. Қалған түстерді пілләні баяу арқылы аламыз.
Түсті пілләлар – түрлі түсті жылтыр жібек береді.
Рефектность. Піллә кәдімгідей және рефектный болып 2-ге бөлінеді.
Кәдімгі піллә деп түрі мен түсі бар пілләларды айтамыз. Мұндай пілләнің
ішінде қуыршақ болады. Рефектность піллә дұрыс емес формада, егізше,
жұқақабатты, тесікті, атласты, дақты болып келеді.
Піллә салмағы. Бұның салмағы қабық қуыршақ, теріден тұрады.
9 күні кемеліне келген, кемеліне клмеген, дымқыл, жартылай құрғақ болып
ажыратылады.
Тірі масса өзінің піллә салмағын ұсынады, бұл бұйралағаннан кейін
оныншы күні анықталады. Салмағы 42-32 асуы оның тегімен тұқымына
байланысты.
Қабығының салмағы. Піллә тірі, жартылай құрғақ, құрғақ кезінде бірдей
салмақты қабықта болады. Бұл ортаның температурасына, ылғалдылығына
байланысты өзгереді. Қабықтың орташа салмағы 300-500 г асады.
Шелконосность. Бұл қасиет піллә қабығында қанша салмақта жібек бар
екенін айқындайды.
Ш = Мқ Мп * 100
Мұндағы Мқ, Мп - қабық пен пілләнің массасы, 2.
Жібектілігі құрғақ ауадағы піллә 40-55%, тірі піллә 14-26% астам.
Жібектің құрамы мен құрылысы.
Піллә жібінің құрылымы мен сипаты.
Піллә жібі – бір – біріне серицин клейімен жапсырылған екі көлденең
жібек жібінен құралады. Серицин клейі бұл жіпкебіркелкі қалыңдық бере
алмайды, кей жері жұқа, кей жері қалыңдау болады.
Піллә жібі фибрильді құрылымнан тұрады, яғни жіптің макромолекулалық
тізбегі. Піллә жібінің бір кемшілігі оның түктенуі, ол фибрильдің жібек
жібінен ажырауынан болады. Бұл кемшілік жібек жібінің сортына, құрттардың
режиммен қоректенуіне, кебуіне, бояуына, орауына байланысты болады.
Піллә жібінің құрамында 70-80% фибрион, 20-30% серицин болады. Аз
мөлшерде (0,4-0,6%) эфир, спирт (1,2-2%) және минералды заттар (1-1,7%)
болады. Фибрионның химиялық формуласы С15 Н23 N5О6, ал серициннің формуласы
– С15Н25N5О8. Жіпті қайнатқанда серицин түгелімен жоғалып, тек фибрион ғана
қалады. Фибрионнің түсі ақ, беті тегіс болады. Қолға өте жұмсақ тиеді,
жақсы боялады, суда ісінеді. Ерітіндіде қышқышдың төмендегінен жіптің
физикалық және механикалық қасиеті де төмен болады: жіп жұмсақ, түкті әрі
бос болады, мықтылығы төмен, үзілгіш болады.
Піллә жібінің қасиеті мен сипаты.
Піллә жібінің физикалық сипатына-ұзындығы, формасы, тығыздығы, жатады;
механикалық сипаты – үзілуге шыдамдылығы, созылуы, гигроскопиялық қасиеті
жатады, химиялық сипатына суға, қышқылға, сілтіге-төзімділігі жатады.
Ұзындығы. Жібек жібінің жалпы ұзындығы және үзілмей оралатын ұзындығы
болады. Бір пілләнің басынан аяғына дейін оралатын ұзындығы жалпы ұзындығы
болып табылады, ал бірінші үзілімге дейінгі орам – үзілмей оралатын ұзындық
болып саналады. Піллә жібінің жалпы ұзындығы 1500-2000 м болады, ал үзілмей
оралатын ұзындық – нөлден жалпы ұзындыққа дейінгі аралықта болады.
Тығыздығы. Піллә жібінің тығыздығы пілләнің көлеміне,
температурасына, қабығының қалыңдығына байланысты болады. Майда пілләнің
жібінің тығыздығы төмен болады, ұрғашы піллә жібінің тығыздығы да еркек
піллә жібінің тығыздығына қарағанда төмен болады.
Бір піллә ішіндегі піллә жібінің тығыздығы да біркелкі болмайды, 16-
28% дейін ауытқиды.
Көлденең қиылысудың формасы мен көлемі.
Көлденең қиылысуда піллә жібі үш бұрыш тәріздес болады, ұзындығы да әр
түрлі болады, көлемі де қиылысудың соңына қарай азая береді.
Басқа сипаты. Піллә жібінің абсолютті мықтылығы 7-10 сН, салыстырмалы
мықтылығы 27-32 сНтекс. 285-335 мтекс тығыздықтағы піллә жібінің
салыстырамлы мықтылығ 27-35 сНтекс болады.
Піллә - өте қиын балқитын материалға жатады. Балқу температурасы -
3000С, ал өздігінен балқу температурасы - 6200С
Аршылмаған жібектің физикалық және механикалық сипаты.
Физикалық сипаты – түрі, түсі, жылу өткізгіштігі, ылғалдылығы,
диэлектрлік қасиеті. Механикалық сипаты – үзілуге төзімділгі, циклді
жұмысқа, ауытқуға шыдамдылығы.
Түрі. Аршылмаған жібек жібінің түсі әдемі болады, таза болған сайын
цилиндрге ұқсайды. Жіптің формасына қарай жылтыры да өзгеріп тұрады. Жіптің
біркелкі болмауына қарай түрі мен жылтыры да өзгереді.
Түсі. Жібек жіп түсі ақ, сары, ақшыл қызыл, жасыл болып келеді.
Ақ түс – фибрион түсі, серициннің әсерінен ала түске ие болады.
Жылуөткізгіштік. Жылуды өте нашар өткізеді, 150-1700С – та ыдырайды.
Ылғалдылығы – суды жақсы сіңіреді және бу бөледі. Ең жоғары
ылғалдылығы – 37-39% - ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 100% - температурасы
20-25 %0С – болған кезде.
Диэлектрлік қасиеті жоғары, яғни электрді нашар өткізеді, сол себіпті
изоляциялық материал ретінде қолданылады.
Циклді жұмыстарға шыдамды. Піллә жібімен жібек жібі жақсы жапсырылады.
Мемлекеттік стандарты.
Тұтынушы мен тұтынуға алушылар үшін жібек мемлекеттік стандартталған.
Қазіргі уақытта жібек тығыздығы 1-4,65 текс ГОСТ-5618-50-стандартына сай.
Осы стандартқа қарай 3 сортқа бөлінеді.
Жібектің сапалық және сөлшердік бар. Сапа жағынан жалпы және қосымша
ерекшелігі бар болып екіге бөлінеді. Жалпы белгілеріне – тығыздығы, орау
қасиеті, дефектіні жоқтығы жатды. Қосымша белгілерге – үзілу қасиеті,
жұмысқа шыдамдылығы жатады.
Оралу қабілетіне – жіптің үзілмей оралуы жатады, ол мына формула
бойынша есептеледі П = 0*1000М, мұнда 0-орау кезіндегі үзілім саны, М –
оралған жіптің салмағы, г.
Белгілі ұзындықтағы жіптің кемістігі (дефект) де есептеледі, түйін,
байлам, т.б. болмауы керек.
Қайнату арқылы да жіпті тексеруден өткізеді. 4-5 олейн сабыны
қосылған суда 10 г жіпті 30 мин қайнатады, 2 рет, әр қайнатудан кейін
жібекті екі рет 40-500С-ғы дистилденген сумен есептеледі. У = 100-М1
(100+W) М0, мұнда М0 М1-сынауға алынған, қайнатуға дейінгі және қайнатудан
кейінгі жібек салмағы, г; W –ылғалдылығы, %.
Жібектің қолданылуы.
Жібек – тоқыма өнеркәсібінің бағалы шикізаттарының бірі болып
табылады. ТМД елдерінде 1,25; 1,50; 1,89; 2,33; 3,23; 4,65; 6,45; текс
тығыздықтағы жібек өндіріледі. Жібек жіп полотно, бархат, крептік мата
өндіруге қолданылады. Жібек көйлектерде дене еркін дем алады, аз мыжылады.
Жібек тұтынушылар сұранысына ие техникалық мақсатта пайдаланылатын жібекке
химиялық талшықтардан алынған маталар да қолданылады.
Крепдешин матасының физикалық және химиялық сипаты.
Крепдешин жүн маталары сияқты жануарлар тегінен өндірілетін
талшықтардан құралады. Таза жібек жібі піллә жібінен тоқылады. Піллә жібі-
серицин клейімен жапсырылған екі жібек жіп.
Серицин клейі бояу - өңдеу фабрикаларында сабын ерітіндісінде қайнау
кезінде ыдырап кетеді. Қайнатудан кейін жібек талшықтары ақ түске боялады,
қолмен ұстағанда шықырлап тұрады.
Жүн маталар сияқты жібек мата да өз бойында ауадан немесе ерітіндіден
алынған түрлі заттарды өз бойында ұстайды, сол себепті жібек бұйымдарды
жақсы желденетін жайларда сақтайды. Ылғалдылығы - 20%. Дымқыл кезінде
жібек мықтылығын сақтайды.
Крепдешин жүн маталарға қарағанда тығыз болады, механикалық әсерлерге
төзімділігі төмен. Көп қолданған кейін жібек маталар ағарып кетеді, бояу
кезінде мұны есте ұстаған жөн. Жібек талшығының химиялық құрамында –
фиброин бар. Фиброин құрамында күкіртжоқ.
Қыздыру кезінде жібек мата тез сарғаяды, жылтырамайды, қолға қатты
тиеді. 1400С ыстықта онша өзгермейді, ал 1700С-та ісінеді. Кебудің тиімші
температурасы 60-700С.
Фиброин суда да, дақ келтіретін органикалық ерітінділерде де (спирт,
бензин, эфир) ерімейді. Суда жібек сәл ісінеді. Қышқыл мен сілті қосылса
одан да көбірек ісінеді. Суда көп қайнатқан кезде жібек мата мықтылығын,
түсін жоғалтып, қатая түседі.
Қышқылдардың әсеріне жүн матаға қарағанда өте сезімтал. Тұз, күкірт
және құмырсқа қышқылдарында, суықта да жібек мата ыдырайды. 40-500С тағы
күкірт пен тұз қышқылында (3 гл-дейін) жібек ыдырамайды, ал тұз қышқылында
жібек сарғаяды. Құмырсқа мен сірке қышқылдарының әлсіз ерітінділерінде
(5гл) де 2-3 сағат қаунату кезінде де жібек ыдырамайды.
Жібек мата сілтілердің әсеріне өте сезімтал. NaOH сілтісі жібекке
қатты әсер етеді, сол себепті бұл сілтілерді тіпті аз мөлшерде де қолдануға
болмайды.
Соданың, аммиактың (5 гл-ге дейін) нашар ерітінділерін бір сағатқа
дейінгі уақытта жібекке әсер етпейді, уақыт ұзарған сайын жібектің түсі
сарғайып, қатая береді.
Сабын ерітіндісі 1-2 сағат қайнатқанда де жібекке әсер етпейді, сол
себепті сабын ерітіндісіне сода қосады. Жібек мата 1 % (өз салмағынан)
сабынды өз бойында ұстайды сондықтан өте мұқият жуып шаю керек.
Жібек мата жарықтың әсерінен өте қатты тотығады. 200 сағат күннің
әсерінен жібек мықтылығын 50 % жоғалтады.
Жібек мата тотықтарды қатты сезеді, әсіресе натрий гипохлориді мен
хлорлы әктің әсерінен қатты сарғаяды, қатаяды. Су қышқылының нашар
ерітіндісінде 60-700С тағы 2-3 сағат өңдеу кезінде жібек өзгермейді.
Бояу алдындағы жібек мата гидросульфит пен ронгалит ерітінділеріне (5
гл-ге дейін) де төзімді, өңдеу 35-40 мин, уақытқа дейін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz