Депозит қаражатын басқару

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Коммерциялық банктегі қаржылық менеджменттің ролі Наурыз банк
(толық емес)
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
1.3. Коммерциялық банктегі тартылған қаражаттарды басқару механизмі. 8
ІІ бөлім. “НАУРЫЗ БАНК ҚАЗАҚСТАННЫҢ” БАЛАНСЫ БОЙЫНША ҚАРЖЫЛЫҚ- ШАРУАШЫЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ 29
2.1. “Наурыз Банк Қазақстанның” жалпы сипаттамасы. 29
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 38

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 3

І бөлім. Коммерциялық банктегі қаржылық менеджменттің ролі мен маңызы
Қазақстан Республикасы банктік жүйесінің ұйымдастырушылық -құқықтық
құрылымы
Коммерциялық банктегі қаржылық менеджменттің ролі
Коммерциялық банктегі тартылған қаражаттарды басқару механизмі

ІІ бөлім. "Наурыз Банк Қазақстанның" балансы бойынша Қаржылық
шаруашылық қызметін талдау
2.1. "Наурыз Банк Қазақстанның" жалпы сипаттамасы
2.2. Коммерциялық банк балансы негізінде банк активіне және пассивіне
талдау
2.3. Коммерциялық банк қаржысына экономикалық талдау (табыс, шығыс)

ІІІ бөлім. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕГІ ҚАРЖЫ МЕНЕДЖМЕНТТІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
ЖӘНЕ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
3.1. Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктегі қаржы
менеджменттінің даму проблемалары.

Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Қаржыландыру нарығының ақшалай және қор арқылы дамуы, екі өз ара
байланысты процестерді: жинақ ақшаны шоғырландыру және қаражатты
инвестициялауды жетілдірмей іске аспайды. Халықтың жинақ ақшасы – бұл
банкте немесе қолда сақталатын табыс пен шығыс арасындағы айырмашылық,
инвестициялар - қосымша табыс табу үшін ұзақ жылдарға салынатын қаражат.
Банк көрсететін қызмет заңды тұлғалар үшін банктер арасында
бөлінгендігі және қазіргі уақытта олар жеке салымшыларды тартуда
бәсекелестікке түсіп отырғандығы мамандарға белгілі. Бәсекелестік рыноктық
субъектілер арасында бақталастық тудыруда, сондықтан олар өздеріне қаржы
өндірісі нарығында,, еңбек нарығында, жылжымайтын дүние мүлік нарығында,,
қор нарығында, біздің жағдайда – банк көрсететін қызмет нарығында, нақты
орын алуға тырысады.
Бәсекелестік тайталаста банктер салымдарға қаражат тартудың әртүрлі
нысандары мен тәсілдердін қолданады. Қысқа мерзім салымдары осыдан дамыған
(қысқа мерзімді салымдар 30 күн мерзіміне салынады). Кейбір банктер
салымшыларға жағдай туғызу үшін квартал сайынғы, ай сайынғы, күн сайынғы
пайыздарын беріп отырады: салымды күрделі пайызбен және инфляцияны ескере
отырып пайызын есептеуге болады.
Қазіргі кездегі коммерциялық банктер сатушы мен сатып алушы ролінде
барлық дерлік рыноктық секторларға шығып отыр. Нарықтық секторларға
кіретіндер мыналар: өндірістік құралдар және өндірістік қызмет нарығы және
тұтыну заттары және тұтынушыларға қызмет көрсету нарығы, еңбек нарығы,
интеллектуалдық және ақпараттық өнімдер нарығы ( программалық жабдықтау,
кеңес беру т.б. ) жылжымайтын дүние мүлік нарығы, қаржы нарықтары. Қаржы
нарықтарында яғни несиелік капитал, бағалы қағаздар, құнды металдар мен
валюта нарықтарында банк негізгі тұлғалардың бірі болып есептеледі.
Банктер арасындағы бәсекелестік кең салалы. Оны екі түрге бөлуге
болады.
Бірінші түрі-
Коммерциялық банктер арасындағы бәсекелестік.
Банктер және банке жатпайтын несие-қаржылық институттар арасындағы
бәсекелестік.
Банктер және қаржы институтына жатпайтын мекемелер арасындағы
бәсекелестік.
Екінші түрі -
Жеке бәсекелестік.
Топтық бәсекелестік.
Банктер арасындағы бәсекелестік күшейген шақта, банктің жақсы атағын
шығару үшін, яғни тұтынушыларға және қоғамдық ұйымдарға психологиялық әсер
ету үшін, банкте жүргізілетін операциялармен таныстара отырып жасалған
несие институттарының жарнамаларының ролі арта түседі.
Тұтынушылар құрамына: кәсіпорындар, бағалы қағаздармен жүргілетін
операцияларға сұраныс тудыратын жеке тұлғалар, жинақталған қаражаттың
негізгі көзі болып табылатын қалың бұқара топтары кіреді: үлкен аймақты
қамтитын сан салалы банктің жақсы атағын қалыптастыру қиындық туғызады.
Қамту дәрежесіне және тұтынушылардың мақсатты контингентіне байланысты
жарнаманы екі тұрғыда жасауға болады. Адрессіз, яғни барлық потенциалдық
клиенттерге арналған, және адресті, жеке тартылған клиенттердің арасында
таратылатын жарнама.
Негізінен тұтынушылар бірінші орынға банкте көрсетілетін қызметтердің
саны мен сапасын қояды, одан кейін осы қызметтердің бағасын және
тұтынушылардың мұқтаждықтарын түсінуді, операциялардың тез орындалуын
қадағалайды, ал клиенттің бұрыннан осы банкпен жұмыс істеу факторы сонғы
орынға қойылады. Бұл тұтынушының психологиясындағы банк таңдаудағы
икемділікті дәлелдейді, сондықтан да өте маңызды мәселе.
Нәтижесінде банктің қызметін дұрыс ұйымдастырса, біріншіден
бәсекелестер арасындағы тұтынушы үшін күрес жеңілдейді, екіншіден,
экономикалық және психологиялық факторлардың мәні зор болады.
Банктің жұмыс істеу нысандарының бір түрі - нарықтық стратегияны
жоспарлауға дайындық жасау үшін тұтынушылардан пікір сұрау. Пікір сұраудан
басқа банк тұтынушылар үшін лекциялар, семинарлар ұйымдастырады. Егер банк
демеуші ретінде әртүрлі іс шараларға қатысса, халықтың және тұтынушылардың
сана-сезімдеріне үлкен әсер етеді. Сайып келгенде, біріншіден -
тұтынушылармен банк бөлімшелерінде қарым-қатынас жасау арқылы, банк өзінің
жауапты қызметкерлерімен тұтынушылар арасындағы жеке қарым-қатынасты
ұлғайтады.
Халықтың жинақталуы ақшасын сақтауды қамтамасыз ету-банк көрсететін
қызметкерлердің бірі. Шет елдерде әртүрлі депозиттер (салымдар),
контокорреттік және корреспендеттік есеп түрінде таратылған қаржылар-банк
қаражаттының негізгі көзі болып табылады.
Инвестициялау проблемасы қазіргі кезде әр жерде әртүрлі шешілуде.
Мысалы, италияндықтар мен жапондықтарда жинақ ақшаның өсуі жоғарғы ағымда.
Бірақ осыған қарамастан италияндық инвесторлар инвестицияны мемлекет ішінде
іске асыруды қалайды, ал жапондықтар инвестициялауды шет елдерде жиі іске
асыруды.
АҚШ-тың басқа мемлекеттерден айырмашылығы - мұндағы рынокта жинақ ақша
түріндегі ішкі қаржы ресурстары шоғырландырылған және оларды инвестициялау
мемлекет ішінде де, шет елдерде іске асырылады.
Экономикалық тұрақсыздық бой алып тұрған біздің жағдайда шет елдердің
тәжірибелерін зерттеу банк жұмысында қалыптасқан проблемаларды шешуге
көмектеседі.
Банктердің коммерциялық мекеме ретіндегі өзіндік ерекшелігі -
ресурстардың көбі меншік қаржыларынан емес қарыз қаржыларынан құралады.
Қазіргі кезде банктердің қаржы тарту мүмкіндіктері банктің меншік капитал
көлемі мен және оның ұйымдық - құқықтық нысаны арқылы анықталады:
коммерциялық банктерге таратылатын қаржының көлемі банктің меншік
капиталынан -25 еседен аспау;
жабық акционерлік қоғам ретінде құрылған банктерге -20 еседен аспау;
ашық акционерлік қоғам ретінде құрылған банктерге - 15 еседен аспау
керек.
Айта кететін бір жай, соңғы уақыттарға дейін біздің мемлекетте банк
жүйесі анықталған бір сарында жұмыс істеді. Мемлекеттік банктің одан кейін
несиесі ресурстарға арналуы банктердің монополиясына байланысты болады.
Банктерде өз есебіне ақша қаражаттарын татуға қызығушылық болмады, өйткені
белсенді операциялардың көлемі нақты таратылған қаржымен емес, несие
салымдарының лимитімен анықталады. Салымдарды тартуда ынталанудың болмауы
мемлекеттік қаржы саясатына да байланысты болды.
Техникалық қайта жабдықтау, өндірісті негізінен қайта құру, дамыту,
бюджеттік қаржыны қайта қарау мақсатында орта және ұзақ мерзімді несиелер
берілуіне байланысты, қысқа мерзімді салымдарды шоғырландыру қажет болмады.
Екі деңгейлік банк жүйесіне көшу, экономикалық дербес коммерциялық
банктерді құру шаруашылықтарды өзін-өзі қаржыландыруға көшіру мәселелері
банк жұмысындағы ең көкейтесті мәселе болып табылатын пассивтің
қалыптасуына әкеп соқты.
Банкке тартылатын қаржының құрамы әртүрлі. Олардың ішінде негізгі түрі
тұтынушымен жұмыс істеу барысындағы таратылған қаржы (депозит) және басқа
несие мекемелерінен қарызға алынған қаржы.
Депозиттің қолма-қол ақшадан артықшылығы - ол пайыз қосады, ал
кемшілігі - капиталдың әдеттегі пайызымен саластырғанда одан төмен пайыз
қосылады. Бұл төмен пайыз - кездейсоқ жағдай емес, банк саласының бір сәті.
Банк саласының мәні сонда, мұндағы депозит бойынша төленетін пайыз,
банктің басқа кәсіпорындарда орналастырылған капиталы үшін төленетін
пайыздан төмен.
Жоғарыдағы мәселелерді қорыта айтқанда, депозит тек салымшыға ғана
емес банкке де пайдалы.
Жинақ ақша мекемелері мен коммерциялық банктерді алып қарастыра
отырып, олардың депозиттері үнемі өзгеріп отыратындығына көзіміз жетеді.
Бүгін банк депозит алса, ертең ол оны қайтадан жоғалтады. Осыған
байланысты банктің ақша жасау функциясын зертеу үшін, банктің депозит ала
алатын үш тәсілін қарастырайық.
Депозитті чек түрінде қабылдау, депозит алу тәсілдерінің ең қолайлысы
болып табылады. Мұнда клиент басқа банке жазылған чекті әкеліп өткізеді, ал
сол қаржы басқа банктің дебетінде көрсетіледі. Бұл тұтынушылық процесс
ерекшелігі - нәтижесінде депозиттің жалпы саны да банк жүйесінің
резервтерінің саны да өзгермейді.
Клиринг депозит пен резервті бір банктен екінші банкке ауыстырады.
Банке депозит алудың екінші түрі - қолма-қол ақша салу арқылы алу
болып табылады. Бұл жолы басқа ешқандай банк резервтерін жоғалтпайды, яғни
қолма-қол ақша салымы барлық банктердің жиынтық резервтері мен
депозиттерінің жалпы санын өсіреді.
Банк өзінің депозиттерін несие беру жолымен де көбейте алады. Ол
депозитті құрайтын несиені, тек көрсетілген резервтік талаптардағы ақшалай
қаражаттан артық қаражатқа ие болғанда ғана бере алады.
Ақша нарығының депозиттік есебі бойынша пайыздың мөлшері, нарықтық
жағдайдағы өзгерістерге өте сезімтал келеді. Әрбір банк өзінің ақша
нарығындағы депозиттік есебі бойынша төленетін пайыздың мөлшерін өзі
анықталады, сондықтан осы есептегі пайыз мөлшері әр банкте әртүрлі.
Ақша нарығындағы депозиттік есепті кіргізу қуатты қолдау тапты.
Жеке тұлғалар салымдарын жинақ кітапшаларынан, қысқа мерзімді, аз
көлемді салымдардан, ақша рыногының өзара қаржы есебінен депозиттік
есептерге ауыстыра бастады. Бұл, әріне, ақша регионының депозиттік есебі
бойынша пайыздың жоғарғы мөлшерде болуының әсері.
Ақша нарығындағы депозиттік есептің пайыздық мөлшерінің шұғыл
өзгерістерге байланысты тұрақсыздығы банк менеджерлеріне нәтижелі бақылау
жүргізуге көмектесті.
Менеджерлер осы есептер категориялары бойынша ұсталған шығын көлемінен
бұрыннан белгілі есептер категориялары арасындағы айырмашылықты анықтады.
Артығырақ пайыздық мөлшерлеме ұсыну әдісінен пайда болған, қуатты
бәсекелестік депозиттік салымның тым тұрлаусыз болуына, титі банк жұмысының
практикасының өзінде тәуекелішіліктің басымдығына әкеледі.
Дегенмен, жоғарыдағы айтылған депозиттер банк қорының негізі бөлігі
оларды тартуға бағытталған. Осы мақсаттарға жету үшін - жарнама, филиалдар,
банктік автоматтар, офистің жабдықталуы, сенимді бедел, жоғарғы деңгейдегі
қызмет көрсету - бәрі бағындырылған.

1.3. Коммерциялық банктегі тартылған қаражаттарды басқару механизмі.

Депозит қаражатын басқару. Депозит - қаржы несиелік және банк
мекемелеріне сақтау үшін берілетін ақшалай қаражат немесе құнды қағаздар.
Депозит деген ұғым бірнеше мағына береді: банке және басқа несие
қаржылық институттарына салынатын салымнан басқа ол осы жоғарыдағы айтылған
институттарға сақта үшін берілген құнды қағаз; кедендік божға пошлина
төленетін жаранлар, салық, алымдар; әкімшілік органдарға және сот
орындарына жиналатын жарналар және басқалар.
Депозиттік операциялардың алғашқы нысандары болып, алтын тиындары
дұрыс сақталуы үшін тиын сарайларында, айырбасқорларда сақтау және т.б.
есептеледі. Алтын тиындарды сақтағаны үшін, оның иесі белгілі бір мөлшерде
сыйақы төлейтін болған.
Сонымен қатар айырбасқорлар өздеріне тапсырыдған алтын тиындардың,
клиенттің сұрауы бойынша, сол қалпында сақтауына кепілдік берген.
Мұндай жағдайда айырбасқорлар алынған алтын тиындармен несиелік
операциялар жасап пайда көре алмағандықтан, тиын иелеріне төленеиін пайызды
бере алмайды.
Уақыт өте келе тиын иелері өткізген тиындарын сол қалпында талап етуді
қойып, сақталған ақшаның құнын ғана алатын болған.
Осы алынған қаражатты басқаларға несиеге бере отырып, одан алынған
пайызды және сол құнның белгілі бөлігін ақша иелеріне төлеу мүмкіндігі
пайда болды.
Егер бұғанға дейін айырбас қорлар кредит беру кезінде өздерінің,
меншік капиталына ғана сенсе, енді олар қарыз қаражатты да қосымша
пайдалана алатын болды.
Қазіргі кезде салымға салынатын қаражат көздері әртүрлі. Депозит
нысанындағы тартылған қаражаттар оның негізгі бөлігін құрайды.

Депозиттік қызмет көрсету рыногындағы бой көрсетіп келе жатқан
бәсекелестік, салымшыларға әртүрлі қызмет көрсету, оның ішінде ақпараттық
қызмет депозиттің көптелген жаңа түрлерінің пайда болуына әсер етеді осы
мақсатта экономикалық факторларымен қатар ұйымдастырушылық және жеке
факторлар қолданылады.
халыққа жоғарғы денгейдегі қолайлы жағдай туғызылады, оған кіретіндер:
тартымды кеңселер және мәдениетті қызмет көрсету, клиенттермен жылы қарым-
қатынас, функциялардың тиімді атқарылуы;
телеграфтық - байланыс, сауда-саттық сияқты қосымша қызметтер
көрсетіледі жоғарыда көрсетілгендей бір жылға дейінгі мерзімге алынған
депозит қысқа мерзімді несие беруге және оларды ұзағырақ уақытқа беруге
пайдаланылады.
Депозиттік есептер әртүрлі, оның квалификациясы негізінде мындай
критерийлерден тұрады: салым көздері ретінде олардың мақсатты пайдалық
дәрежесі және т.б.
Бірақ та жиі кездестін критерий ретінде салушы категориясы және
салымды алу формасы жатады.
Депозитті салушылар категориясына байланысты былай бөледі:
заңды тұлғалар депозиты кәсіпорын, ұйым, басқа банктер:
жеке тұлғалар депозиттері.
Қаржыны алу формасына қарай депозиттер былай бөлінеді:
талап етілгенге дейінгі (уақытпен белгіленбеген міндеттемелер)
мерзімді (белгіленген уақыты бар міндеттемелер)
шарты түрдегі (алдын ала кесілген шарт бойынша алынған қаржылар).
Талап етілгенге дейінгі депозит дегеніміз – клиенттің кез-келген
уақытта алдын-ала хабарлаусыз талап етілетін қаржы. Оған: ағымдық қаржылар
есеп айырысу мен байланысты ағымдық қаржылар, есеп айырысу, бюджеттік және
басқа да есептер жатады.
Талап етілгенге дейінгі депозиттер ағымдық есеп айырысуға арналған.
Бұл есеппен жасалған ақша қозғалысы қолма-қол ақша мен чекпен, аударумен,
басқа да есеп айырысу құжаттарымен іске асырылады. Банктер үшін банктің
өтімділігін тиімді түрде басқаруда, ағымдық және бюджеттік есептер, капитал
салымын қаржыландырудағы есептер, арнайы тағайындалған есептер тиімді
болады.
Сонымен қатар талап етілгенге дейінгі депозит құрамына
контрокорренттік есепті жатқызамыз.
Контрокорренттік есеп ағымдық жүйе бұл банктің клиенттерімен барлық
операциялармен есептесе алатын жалғыз есеп. Контрокорренттік тек қана
сенімді клиентке бірінші классты қарыз алуышыға ерекше сенім ретінде
беріледі.
Контрокорренттік есеппен ағымдағы овердрафтық есептің белгілі
ұқастықтары бар. Ағымдағы овердрафттық есеп-бұл клиент пен банк арасындағы
келісім негізінде несие қарызға алуды айтады. Бірақ бұл екі есептің
айырмашылығы да үлкен. Контрокорренттік есепке қарағанда овердрафт есебінде
қарызға алу турақты түрде іске аспайды, жағдайға байланысты өзгеріп
отырады. Сәйкесінше бұл есепке пассивтік (несиелік) қалдық сипатты келеді.
Контрокоррентік есеп шаруашылықтарға, яғни заңды тұлғаларға ғана ашылатын
болса, овердрафтық есеп заңды тұлғаларға да, жеке тұлғаларға ашылады.
Талап етілгенге дейінгі депозитке банктің корреспонденттік есебі
жатады. Бұл есеп банктер бірімен бірі төлем жасалуы, есеп айырысуы үшін
Ұлттық банкте немесе банк корреспонденттерге ашылған. Коммерциялық
банктердін көбінде талап етілгенге дейінгі депозит - қаржы құрамының басым
бөлігін құрайды. Бұл банктік ресурстардың ең арзан пайда табу көзі. Талап
етілгенге дейінгі есептегі қалдық, қаражат жоғарғы деңгейде
жұмылдырылғандықтан үнемі өзгеріп отырады, тұрақсыз болады. Салым иесі кез
келген уақытта өз қаражатын ала алатындықтан, банктің айналымында
өтімділігі жоғарғы активтің үлкен үлесі болуы керек. Бұндай жағадайды
өтіміділігі төмен, бірақ жоғарғы табыс әкелетін активтердің үлестерін
қысқарта отырып жасау керек. Осы себептерге байланысты талап етілгенге
дейінгі есептегі қалдық бойынша банк салымшыға өте төмен пайыз төлейді
немесе мүлде ешқандай табыс тіркемейді. Талап етілгенге дейінгі есептегі
қаражаттың жоғарғы қозғалысына қарамастан оның ең аз, төмендетілген
қалдығын анықтап, оны тұрақты несиелік ресурсқа пайдалануға мүмкіндік бар.
Мерзімді салымдар - бұл белгілі мерзімге банкке таратылған депозиттер.
Олар меншілік мерзімді және алдын-ала хабардар ететін мерзімді салымдар.
Мерзімді салымдар дегеніміз қаражатты келісім шарт бойынша банктің иелгіне
толық өткізуі. Ал тиісті мерзім өткеннен кейін салымшы кез келген уақытта
қаражаттын қайтадан ала алады. Мерзімдік салымға төленетін сыйқы көлемі
депозиттің құнына, мерзімге және салымшының келісім шартты орындау,
орындамауына байланысты болады.
Мерзімді салымдарды 1, 3, 6, 9, 12 айға салу қалыптасқан.
Осындай егжей-тегжейлі градация салымшыларға өздерінің қаржыларын
тиімді пайдалана алуға, ал банктерге өздерінің өтімділіктерінін дұрыс
басқаруға ынталандырады. Келісім шарттағы белгіленген мерзім бойынша
салымшы қаражат алтындығын алдын-ала ескертуі, алдын-ала хабарланатын салым
дегенді білдіреді. Хабарламаеың уақытына байланысты салымның пайыздық
мөлшерлемесі анықталады.
Мерзімді салымның мөлшері дөңгелек санмен белгіленеді және
келісімшарттағы уақыт толық өткенше өзгеріссіз қалуы керек. Мерзімді
салымдар ағымды төлемдерді орындауға қолданылмайды. Егер салымшы салымның
мөлшерін өзгерткісі келсе, яғни азайтқысы немесе көбейткісі келсе, онда ол
келісімшартты бұзып, жаңа жағдайға байланысты келісім шарт жасай алады.
Бірақ, салымшы мерзімінен бұрын келісім шартты бұзғаны үшін,
келісімшарттағы келісілген пайыздың белгілі бөлігінен немесе одан толығымен
айырылады. Мұндай жағдайда пайыз мөлшері талап етілгенге дейінгі салымның
пайыз мөлшеріне дейін төмендетіледі.
Мерзімді салымда салымшы мен банк арасындағы келісім шартты, банк
басқарушысы мен салымшы арасында жасап, заңдастырады. Депозитті келісім
шартты әрбір салымның типтік ерекшеліктерін ескере отырып банктер өздеруі
құрайды. Келісім – шарт екі дана болып басылады да: біреуі салымшыда
болады, ал екіншісі банкте несиелік немесе депозиттік бөлімде сақталады.
Келісім шарт жасалғанда салымның мөлшері сақталуы мерзімі келісімшарт
біткеннен кейін салымшыға тиісті пайыз, салымшының міндеттері мен
хұқықтары, банктің міндеттемелерімен мен хұқықтары, екі жақтың
келісімшарттағы тәртіпті сақтауға жауапкершіліктері, айтыс-тартыс болса оны
шешу тәртібі қарастырылады. Кейбір банктер салымшылардың ұсақ, орташа
кемесе ірі болуына байланысты мерзімдік салымның ең төмен мөлшерін
белгілейді. Банк өз тарапынан келісімшарттағы барлық шартты орындауға
міндеттеме алғандықтан, оны бұзса жауапқа тартылады. Ал, бұл депозит иесіне
уақытымен қаражатын немесе пайызын бере алмаған жағдайда өсімақы немесе
айыппұл төлеуге әкеп соқтырады. Салымшы жеке тұлға болса, онда банкпен
салымшы арасындағы айтыс-тартыс, сот немесе төреліктер арқылы шешілуі
керек.
Мерзімдік депозитпен талап етілгенге дейінгі депозит аралығында жинақ
ақша салымы орын алады. Жинақ банкісі іске асыратын, бірақ қазіргі кездегі
ресурстар үшін болып жатқан бәсекелестікке байланысты, коммерциялық банктер
несие капиталы рыногының бұл секторын екпінді түрде өздерінде ұстауда.
Шетелдік тәжірибелер жинақ ақша салымының ерекшілігін яғни салымшыға
оның салымының есебі жөнінде құжат қағаз немесе жинақ кітапшасы
берілетіндігін ескере отырып, оны басқа салымдардан депозиттерден
оқшауландырып қарайды. Жинақ ақша депозиттері жинақ ақшаның өсуіне немесе
салуына ықпал етеді.
Біраз төлем жасау үшін есепке алынған немесе ең басынан бпстап
анықталған мерзімге салынған қаражат жинақ ақша салымына жатпайды.
Жоғарыдағы айтылғандарға қорыта келгенде, жинақ ақша салымына жинақтау
немесе сақтау үшін құрылған салымдар жатады. Олардың өзіндік ерекшеліктері
мынада уқыптылықты көтермелеу, мақсатты қаржының жинақталуы, табыстың
жоғарғы деңгейі.
Отандық практикада жинақ ақша салымына халықпен жұмыс істеу, яғни
халықтың мерзімдік салымдары мен талап еткенге дейінгі есептері жатады.
Коммерциялық банктер жинақ банкісінің тәжірбесін ескереотырып, салымшыларға
қызмет көрсету түрлерін сан-салалы етіп өзгертті. Банктердің баланстық
есебінде, жинақ ақша салымы мерзімдік салыммен бірге есептеледі. Салымның
рәсімделуі мерзімдік салымға ұқсас болып жасалуы немесе салымның түріне
байланысты өзіндік ерекшілектері болуы мүмкін.
Талап еткенге дейінгі есеп жинақ кітапшасына толтырылуы немесе дербес
шоттарынан көшірме беріліп отырады.
Жеке тұлғалар үшін ашылған талап еткенге дейінгі есепте пайыздар
міндетті түрде белгіленеді. Бірақ одан түсетін табыс, мерзімдік салымға
қарағанда недәуір төмен болады.
Мерзімдік салым пайыздың тағайындаған кезде, мерзім-шешуші фактор
болып саналады. Неғұрлым салуы мерзімі ұзақ болса, соғұрлым пайыз жоғарғы
болады. Табысты төлеудің жиілігі де белгілі орын алады: неғұрлым төлеу
сирек орындалса, соғұрлым пайыздың мөлшері жоғары болады. Салымшыларды
банке ақша сақтауға қызықтыру үшін, банк есептеу мен төлеуді әртүрлі
тәсілдерін қолданады солардың кейбіреулерін қарастырайық.
Қаражат тартуды ынталандыру максатымен қолданылып отырған қолайлы
пайыздық саясатпен қатар банктер өздерінің салымшыларының салымдарын
сақтандыру қорларына делдалдыққа немесе сақтандыру резервіне орналастыруына
сенімді кепілдік беру керек. Коммерциялық банктер банкрот болған жағдайда
салымшыларының қаражатын төлеп беру үшін, банк сақтандыру қорына аударым
жасайды.
Депозиттерді сақтандарумен қатар салымшылар үшін, коммерциялық
банктердің қызметтері және олардың беретін кепілдіктері туралы ақпараттарды
біліп отыру аса маңызды. Өзінің қаражатының қатерге ұшырмайтындығына көз
жеткізу үшін салуышы банктің қаржысы туралы толық мағлұмат алу керек.
Коммерциялық банктер салымға қаражат жинау үшін қосымша шетелдік
тәжірибелерді пайдалануына болады.
Мысалы:
халықтың қаражатын банкке тартудың әртүрлі программасын жасау.
салымшы- клиенттерге кеңінен қызмет көрсету, оның ішінде банк
қызметіне қатысы жоғы да болады (мысалы: медициналық көмектің элементтері)
клиентураны тартуда кеңінен ашық жарнама жасау "ақырын" мақсатты жарнама
жасау (почта, телеграф арқылы) салымның уақыты біткеннен кейін сыйлықақы
беру үшін инвестициялық салымдардың жоғарғы пайыздарын пайдалану тұрақты
салымшыларға "банкке сенімділігі үшін" деген атпен сыйлықақы беріп отыру.
Банктер депозиттік есептерді ашу, жүргізу және жабу кезінде реттемелік
сұрақтарға көп көңіл бөледі жеке тұлғалар үшін депозиттік, жинақ ақша
немесе мерзімдік есептерді ашудағы реттемені банк клиенттің мінезінен және
қаржы жағдайынан бастайды. Ең бірінші банк басшысы клиентпен әңгіме
жүргізеді. Әңгіменің мақсаты: төмендегі сұрақтарға жауап алу:
Өтініш беруші, өзі айтқандай сенімді адам ба?
Нақты өзі сұрап отырған есепті ашуға тұрама, жоқ па?
Егер есеп үшінші адамның атынан ашылғалы отырса, өтініш берушінің ол
есепке толық құқығыны бар ма?
Егер өтініш беруші жұмыс істейтін болса, онда оның басшысы кім?
Салымшы өтініштің бекітілген нысанын толтырады. Онда клиент туралы
негізгі деректор: фамилиясы, аты, тұған жылы, семья жағдайы, адрес, меншік
үйі бар ма, жұмыс орыны, еңбек ақысы, есептің түрі және чектік кітапшасы,
еңбек ақысының құны реттілікпен банкке аударылып отыра ма, және басқалар.
Банкілік құпияны ұнататындар, өздерінің ақшаларын банке салмас бұрын,
банкке сенімділік неде екендігін білгісі келеді. Көптеген банктер салық
тәртібінің сақталуын және таза жерге "ұрлық ақша" кірмеуін қатаң
қадағалайды.
Банкілік құпияға нақты ақша туралы мәлімет, салымшылар және банктік
депозиттердің есекптерінің номерлері, клиенттер және корреспондентер,
банктің есепшоттардағы қалдық ақшалар және олардың қозғалысы, клиенттердің
дүние мүліктерінің бағасы кіреді.
Тартылып жатқан банктың берген есептері банкілік құпияға жатпайды.
Банкте депозит бойынша орындалатын операциялар, сейфтік жәшіктерде,
шкафтарда және банк сақтау бөлмелерінде сақтауға қойылған дүние – мүлік
құпиясының жария болмауына банк кепілдік береді.
Жауапты қызметкерлер, банк қызметкерлері және өздерінің қызмет бабына
құпиясын жария еткен жағдайда заң алдында жауап береді. Банктік құптя есеп
– шот иесіне және оның жазбаша келісімі бойынша үшінші адамға аышлады.
Бұған қосымша заңның кейбір талаптарына сәйкес құпия ашылуы мүмкін.
Заңды тұлғалармен жеке тұлғалардың банкіден есепшот ашқандары туралы
салық орындарына хабарлаған, банкіні таратқан жағдайда клиенттердің
есептеріндегі қалдық сомаға банкіні тарату комиссиясына хабарлағаны банктік
құпияны ашқанға жатпайды.
Банктен есеп – шот ашқан заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың бет
есептеріндегі қалдық ақша және ақша қозғалысы туралы деректертөмендегі
органдарға беріледі:
а) алдын ала тергеу және анықтау органдарына ЧС қозғалған жағдайда;
б) шешім шығару үшін соттарға;
в) олардың компетенциясына кіретін, олардың қарауындағы материал
болғандықтан прокурорға;
г) клиенттердің экспорттық және импорттық операциялары бойынша кеден
органдарына;
д) тексерілуші тұлғалардың салық төлеулеріне байланысты салық
полициясына.
Жеке тұлғалардың қалдық ақшалары және бет есептеріндегі ақша қозғалысы
кепілдікке берген дүние мүлкін құны туралы анықтама төмендегі тұлғаларға
беріледі:
а) нотариалды бекітілген сенім хат негізінде жеке тұлганның өкіліне;
б) алдын ала, тергеу және анықтау органдарында ЧС қозғалған жағдайда,
жеке тұлғаның есебіндегі дүние-мүлік конфескациялаға жатуға мүмкін, сол
жағдайда жазбаша сұраныс хат енгізінде органның мөрімен растау арқылы
анықтама беріледі;
в) соттарға: жеке тұлғанның есеп шотында немесе банкте сақтауда тұрған
ақшасын, дүние – мүлкін тұтқындауға шешім шығарылған жағдайда;
г) прокурорға онда қарауылға берілген материалға қосымша ретінде;
Жеке тұлғалардың банктегі есеп-шотының нөмерлері нақты ақшасы немесе
қалдық ақшасы, сейфте, банктің сақтау бөлмелерінде орналастырылған дүние-
мүлік және оның жеке тұлға кайтыс болған жағдайда төмендегі тұлғаларға
беріледі:
а) есеп-шот иесінің өсиет хатында көрсетілген адамға;
б) соттармен нотариялдық конторларға, мұраға қалдыру мәселесін шешу
үшін;
в) шетелдік, консулдық мекемелерге олардың қарауындағы мұрагерлік
үшін;
Заңды және жеке тұлғалардың ақшасы немесе дүние-мүлкін тұтқындау, сот
шешімдерімен немесе прокурор санкциясымен жүзеге асады.
Заңды және жеке тұлғанын пенсиялық қорынан басқа ақшасын және дүние
мүлкін конфескациялау соттың шешімімен ғана жүзеге асады.
Банке ресурстарды таратудағы депозитке жатпайтын операциялар. Банктік
тәжірибеде депозиттер тартумен қатар банктер ақша қаржысын тартудың басқа
түрлерінде қолданады. Ақша рыногында қарыз алу-негізгі нысан болып
табылады. Банктер өтімділік поизциясын жақсарту үшін қаражат тартудың
осындай нысандарын қолданады. Қаражат жұмылдырудың кеңінен тартылған
нысандарына мыналар жатады:
Орталық банктерден алынған қарыз;
Банк аралық рыноктан қарыз алу;
Бағалы қағазды қайта сатып алуға келісе отырып сату;
Евродолларлық қарыз.
Орталық банктен қарыз алуға негізінен өздерінің міндетті резервтерін
толықтыруға мұқтаж банктер барады. Кейбір қолайсыз жағдайдың әсерінен
қиыншылықтарға тап болған банктер, яғни депозиттерді жаппай қайтарып алу,
салымшылардың талаптарын орындауға қаражаттың жетпеуі және форс-мажор
жағдайы кедергі жасағандар осы қарызды сұрайды.
Өзінің ресурстық қорын толықтыру үшін, банктер бағалы қағаздарды
қағазды қайта сатып алуға келісім біркүндік және мерзімдік болады.
Көбінесе бұндай құнды қағаздарды, ақшалай қаражаттарын аздаған уақытқа
пайдалы етіп қолданғысы келетін корпорациялар сатып алады. Жоғарыдағыны
қорыта айқанда, корпорацияларға мұндай келісімдер тиімді. Талап етілгенге
дейінгі есепке қаражат салғаннан гөрі, осындай келісімнен түскен пайыз
жоғарғы болады.
Банк, өз тарапынан, ақшаның көп мөлшерін тез арада алады. Ол ақша
банкке жедел операциялар жүргізуге немесе көлденнең төлемдер, тағы басқалар
үшін өте қажет. Бұған қосымша, мұндай қайта сатып алу келісімдері бойынша
әдетте міндетті резервтік талаптар қойылмайды және депозитті сақтандыруға
төлеудің қажеті болмайды.
Федералдық агенттіктер шығарған немесе кепілдендірген бағалы қағаздар,
мемлекеттік облигациялар қайта сатып алу келісімін қамтамасыз етуге
пайданылады. Бұған қосымша депозиттік сертификат, кепілхат және басқа
міндеттемелер келісімді қамтамасызетудің әртүрлі әдістері болуы мүмкін:
қарыздарың орнын нақтылығы қамтамасыз ету;
қаражат берушінің пайдасы үшін, алушы құнды қағаздарды сейфте
сақтайды;
егер құнды қағаздарды сатушы сатып алушының инветициялық есебі бар
банк болса, онда қағаздар осы есепке тіркеледі.
Евродоллар рыноғы – бұл салымдар АҚШ доллары түрінде салынатын, АҚШ-
нан басқа мемлекеттердің банктері немесе басқа салым иелеріне тиісті рынок.
Мысалы, италияндық банктың өзінің америкалық банк корреспондентінің
есебінде доллар - түрінде салымы болуы мүмкін және ол салымды ішкі ақша
рыногында сатуға шығара алады.
Евродолларлық қарыз банктік сфераға кіреді.
Шет мемлекеттерде орналасқан еврадолларлық банктер,
өздерінің клиенттеріне доллар түрінде депозит ашуды ұсынады. Оның
төлемдер де доллар түрінде жасалады. Еврадолларлық рынок жалпы әлемдік
болып саналғанмен, еврадолларлық банк сферасының орталығы Лондонда
орналасқан.
Коммерциялық және орталық банктер долларлық депозиттерін
евродолларлық банкте сақтайтын негізгі клиенттер болып табылады. Сонымен
қатар жоғары да аталған банктер, ірі корпорациялар үкімет басқа қаржы-
кредиттік мекемелер қордың евродолларлық банктерден доллар түрінде депозит
алушылары болып табылады.
Сауданың негізгі объектісі болып-борышты өтеу мерзімі бекітілген
табысталмайтын мерзімді салым. Банк- диллерлер өздерінің евродолларлық
салымдарды қабылдайтын мөлшерлемелерін хабарлайды. Келісімдердің көпшілігі
10 млн. доллардан жоғары мөлшерде жасалатын болғандықтан мындай тәсілмен
тек аса ірі банктер ғана кредит алады. Бұл қарыздар қайта сатып алу
келісімге өте ұқсас болады және олар біркүндік немесе мерзімдік болуы
мүмкін. Соңғы жылдары евродолларлық депозиттік сертификаттың қайталама
рыногы дамып келе жатыр.
1968 жылы евродолларлық депозиттік сертификат алғаш рет шықты. Олар
АҚШ-да кеңінен пайдаланылса, Европада аздап қолданылып жүр. Мерзім – бір
жыл немесе төмен, ең төмен номинал – 1млндолларов.
Оларды негізінен американың шетелдік бөлімшілері және ағылшындық,
канадалық, жапондық, батыс германиялық банктер шығарады. Евродолларлық
депозиттік сертификаттың пайыздық мөлшерлемесі, АҚШ-тың ішікі рыногындағы
сертификаттан 114% жоғары болады.
Коммерциялық банктер өздерінің несиелік ресурстарының басқа банктердің
ресурстық есептелерінен, яғни банк аралық несие есептерінен толтыра алады.
Артық ресурстары бар, қаржы жағынан тұрақты коммерциялық банктер ғана еркін
кредит ресурстарын сата алады. Бұл ресурстардан пайда табу үшін, банктер
оларды басқа қарыз алатын банкке орналастыруға тырысады. Қаржыны
орналастырудан басқа қарыз беруші банктер іскерлік – серіктестік қарым
қатынас құруға немесе банк қызметі туралы сұрақтарға жауаптар табуға
мүмкіндік алады. Банк үшін кредиттік ресурстарын шаруашылықтарға бергенше,
басқа банкке қарызға берген пайда болады. Өйткені, қазіргі уақытта
шаруашылықтың қарызды қайтару мүмкіндігі, банктің мүмкіндігінен төмен.
Қаржысы берік орнықты банктерімен қатар, жаңадан құрылып, дамып келе жатқан
банктерде еркін кредіттік ресурстар бар, өйткені оларда клиенттердің
жетіспешілігі жоқ.
Кредиттік ресурстардың орнын толтыру мерзімдері әртүрлі халық аралық
тәжірибе бойынша көбірек таралған депозит мерзімі 1,3 және 6 ай, шектеулі
мерзімі 1 күннен бірнеше жылға дейін.
Банк аралық кредит бойынша мөлшерлемесі шаруашылыққа берілген
кредиттің пайыздық мөлшерінен төмен болады және ресми есеп мөлшерлемелерін
ұлттық банк өзара байланыстыра отырып бекітеді, өз клиенттерінің қаражат
бойынша қажеттілігін өтеу, яғни несиелік салымын ұлғайту және банк
өтімділігін реттеу қажеттілігі, қарыз алушы банктың басқа банктен несие
алуынының басты себебі болып табылады.
Банк аралық кердит тарту екі түрлі тәсілмен жасалады:
өз бетімен тікелей өзара келісу арқылы немесе қаржы делдалдары арқылы
банк аралық кредит туралы банктер өздері келіскен жағдайда олардың арасында
арнайы келісімшарт жасалады. Банк аралық келісімшартатрдың негізгі бөлімі
мерзімді түрде, ал қалғаны мерзімсіз түрде жасалады. Экономикалық
тұрақсыздық болып тұрған кезде, кредит рыногының хал-ахуалы қалай
болатындығын және банктің қаржы жағдайының қандай болатындығын алдын ала
айту қиын: кредит ресурстары асып кетуі немесе жетпей қалуы мүмкін. Банк
аралық кредитті ең аз мерзімге бергенде, банкаралық келісімшарттың
мезгілсіз нысаны толтырылады. Келісімшартта бекітілген уақыт өткеннен
кейін, кредит мезгілсіз кредит түріне көеді, яғни банк – кредитор алдын-ала
хабарлау арқылы кез келген уақытта талап ете алады. Егер кредиттік
ресурстарды қарызға алған банк, оларды қайтаруға мүмкіндігі болмаса, басқа
банктерден мезгілді қарыз алуына тура келеді.
Келісімшарттың мезгілді немесе мезгілсіз нысанын толтырған кезде
пайыздық мөлшерлерменің деңгейі сол күнгі рыноктағы пайыз даңгейіне сәйкес
болады. Мезгілсіз нысанда мөлшерлеме келісім шартта көрсетілген аралық
бойы, яғни ең аз мерзім өтіп кеткеннен кейін де сақтаалды. Банк аралық
келісім шарттың мерзімі ұзартылған жағдайда мөлшерлеме рыноктағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.