Банк операцияларын лицензиялау
МАЗМҰНЫ
бет.
КІРІСПЕ 3
1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі банктер мен банк 5
қызметінің заңдылық құрылымы
1.2 Қазақстан Республикасның банк жүйесінің қалыптасуы мен 27
элементтері
1.3 Шетел елдің банк жүйесіндегі тәжірибесі (Беларусь 44
Республикасы мен Украина мысалында)
2.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЗІРГІ ҚЫЗМЕТТЕРІНЕ
ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктің банк жүйесіндегі 54
негізгі қызметтерін талдау және бағалау
2.2 Коммерциялық банктердің қаржы тұрақтылымдағы қызметі 58
(БанкЦентр Кредит мысалында)
3.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ ЖЕТІЛДІРУ МЕХАНИЗМДЕРІ
МЕН МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1 Қазақстан Республикасының банк жүйесінің бәсекелестік 65
қабілеті мәселесі мен даму перспективалары
3.2 Банктік жүйені жетілдіру мәселелері (БанкЦентр Кредит 71
мысалында)
ҚОРЫТЫНДЫ 75
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 78
КІРІСПЕ
Банктiк жүйе – нарықтық экономиканың ең маңызды және бiртұтас
құрылымдарының бiрi. Несие жүйесінің негізгі буыны – банктік жүйе болып
табылады. Себебі масштабы және маңызы жөнінен несие қатынастарының басым
көпшілігі банктер арқылы өтеді.
Банктiк жүйенiң мақсаты мен мiндеттерi негiзiнен экономиканы жалпы
басқарудың мақсаттары және мiндеттерiмен бiрдей, әйтсе де банктер
басқарудың кiшiгiрiм жүйелерi ретiнде экономиканы басқарудың жалпы
мақсатына жетудi қамтамасыз ететiн, өзiне тән жеке мiндеттерiн орындайды.
Экономиканы басқару органы ретiндегi негiзiнен басқарудың экономикалық
қатынастарын көрсетедi, ал әр қоғамның экономикалық қатынастары ең алдымен
мүдде ретiнде көрiнiс алады, ал экономикалық мүдде өндiрiстiң мақсаты, яғни
оны қозғаушы фактор болып табылатын әдiстемелердi пайдаланады. Мүдденi
осылай деп түсiнуден келесi туындайды, яғни оларға қажеттiлiктердi
қанағаттандыру арқылы әсер етуге байланысты.
Қазіргі таңдағы банк жүйесі бұл – несие және капитал нарығындағы алуан
түрлі нысандағы және түрлі қызметтер атқаратын банктер мен несиелік
ұйымдардың жиынтығы болып табылады. Бұл жүйе бірнеше институттық сатылардан
(деңгейден) тұрады: Орталық банк, коммерциялық банктер, жинақ банктері,
депозиттік банктер, ипотекалық, инвестициялық банктер және т.с.с. Айта кету
керек, әр елдің банктік заңнамасына және қалыптасқан қаржылық-несиелік
қатынастарына сәйкес банк жүйесі өзіне тән ерекшеліктері мен
бірегейліктеріне ие. Айталық, кейбір елдерде коммерциялық банктер банк
жүйесінің жеке бір деңгейін, ал басқа арнайы (ипотекалық, инвестициялық
және басқалар) банктер өз кезегінде келесі бір деңгейді құрайды. Ал енді
бір елдерде Орталық банктен басқа банктердің барлығы да бір деңгейге
жатқызылады.
Елімізде қабылданған банктік заңдылыққа сәйкес ҚР-дағы банк жүйесі екі
деңгейден тұрады. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан
Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан Республикасы
банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейін білдіреді. Екінші деңгей - өзге
банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) – екінші деңгейді
сипаттайды, сондықтан да оларды іс жүзіндегі екінші деңгейдегі банктер
немесе коммерциялық банктер жүйесі деп атайды.
Қазақстанның қажеттіліктері мен ауқымдарына сәйкес келетін ұлттық банк
жүйесін қалыптастыру біздің еліміздің дамуының және оның халықаралық
деңгейге шығуы мен нығаюының маңызды шарты болып табылады. Қазақстанға
жоғары капиталдандырылған, анық және тармақты ұлттық банк жүйесі қажет.
Мұндай банк жүйесі экономикалық тәуелсіздік,саяси егемендік және ұлттық
қауіпсіздік атрибуты – Қазақстан таяудағы перспективада осындай болуы тиіс.
2000 жылдан бастап банк жүйесі жоғары қарқынмен дамып келеді. Оның ел
экономикасындағы ролі едеуір көтерілді.
Менің дипломдық жұмысым ҚР-дағы банктік жүйенің даму перспективалары
мен элементтері деп аталады. Бұл жұмыс қазіргі таңдағы Қазақстан
Республикасының банктік жүйесінің жағдайы туралы. Оның қазіргі кезеңдегі
даму проблемалары, дамыту үрдістері, бәсекелестік қабілеті және де даму
перспективалары жайында жазылған.
Бұл тақырыпты зерттеуге алғаным, осы уақытта Қазақстан Республикасы
үлкен жетістіктерге жетіп отыр. Экономика жағынан біртіндеп өсіп, дамып
келе жатыр. Бұрыннан да біздің еліміз айтарлықтай дами берген, бірақ
қазіргі таңда Қазақстан, экономика жағынан жоғары деңгейде болып отыр.
Еліміздің осындай дәрежеге жетуіне, оның қаржы тұрақтылығында, яғни
Қазақстанның банк жүйесі негізінде банктік секторларының оң жағдайда дамуы
(валюта нарығы, бағалы қағаздар нарығы, сақтандыру секторы, т.б.).
Қазақстанның банк жүйесінің даму және оның мәселелері мен
перспективалары туралы мерзімді баспасөз беттерінде жарияланып жүрген
мақалалар, олардың авторларының құнды пікірлері Ұлттық банк пен
коммерциялық банктердің дамуының бағыттарын анықтауға үлкен мүмкіндіктер
береді.
Отандық банк жүйесі, 1995-жылдан бастау алған, реформалаудың қиын-
қыстау кезеңдерін абыроймен бастан өткізіп, қазіргі таңда қаржылық-
несиелік, ақша, валюталық және ақпараттық салаларды қамтитын, қазіргі заман
талаптарына сай күрделі жаңа мәселелерді арқалап, өзінің дамуының жаңа
жолында келеді.
Осы дипломдық жұмыс үш бөлімнен тұрады: Бірінші бөлім – Қазақстан
Республикасының банктік жүйесінің дамуы туралы, ҚР-ның банк жүйесіндегі
банк және банктік қызметі туралы заңы, шет елдің банк жүйесінің дамуы,
жаңалықтары, олардың жаңа қолданылған әдістері туралы айтылған. Екінші
бөлімінде – ҚР Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының банк жүйесінің жоғары
деңгейін білдіретіні туралы, сонымен қатар екінші деңгейлі банктердің
банктік секторларына жеке талдау және Қаржы Қадағалау Агенттігімен
өткізілген жылдық есебі бойынша талдау жасалған. Үшінші бөлімде – ҚР-ның
банктік жүйесінің даму перспективалары жазылған. Яғни, оның болашақта қаржы
тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды роль атқаратындығын, оның даму
жолдарын жетілдіруін орындайтын, еліміздегі, сонымен қатар шет елдегі ең
озық, күшті және перспективалы банк жүйесі болуына көз жеткізу туралы
талқыланған.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі банктер мен банк
қызметінің заңдылық құрылымы
Банк - Заңға сәйкес банк қызметiн жүзеге асыруға құқылы коммерциялық
ұйым болып табылатын заңды тұлға.
Банктiң ресми мәртебесi заңды тұлғаны әділет органдарында (тіркеуші
органдарда) банк ретiнде мемлекеттiк тiркеумен және банк операцияларын
жүргiзуге қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау
жөнiндегi уәкілетті органның (бұдан әрi уәкiлеттi орган) лицензиясы
болуымен белгiленедi. Бұндай ресми мәртебесi жоқ бiрде-бiр заңды тұлға
"банк" деп атала алмайды немесе өзiн банк қызметiмен айналысушы ретiнде
сипаттай алмайды.
Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) Банк акцияларын жанама иелену (дауыс беру) - банктің, банктің ірі
қатысушысының, банк холдингінің немесе заңды тұлғалардың акцияларын
(жарғылық капиталға қатысу үлестерін) иелену арқылы банктің бірлескен ірі
қатысушы, банк холдингі болып табылатын тұлғалардың шешімін айқындау
мүмкіндігі;
2) Банк конгломераты - бас ұйымнан және оның еншілес ұйымдарынан,
сондай-ақ бас ұйым және (немесе) оның еншілес ұйымдары капиталына қомақты
қатысатын ұйымдардан тұратын және мынадай шарттардың біріне сәйкес келетін
заңды тұлғалар тобы:
- банк бас ұйым болып табылады немесе еншілес ұйымдардың бірі банк
болып табылады;
- банк бас ұйым болып табылмайды, бірақ топтың қызметі негізінен банк
секторында шоғырланған, яғни банктер мен банк операцияларының
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың жиынтық активтерінің,
топтың жиынтық активтеріне топтың қатынасы қырық және одан да көп
процентті құрайды;
- банк бас ұйым болып табылмайды, бірақ топта бір банк және өзге
қаржылық ұйым бар.
Ұлттық басқарушы компания немесе ұлттық холдинг бас ұйым болып
табылатын заңды тұлғалар тобы банк конгломератына жатпайды.
Егер заңды тұлғалар тобында бас ұйым - Қазақстан Республикасының
резиденті емес-банк болатын болса, онда Қазақстан Республикасының резиденті-
еншілес банк және оның еншілес ұйымдары, сондай-ақ еншілес банк және оның
еншілес ұйымдары капиталына қомақты қатысатын ұйымдар банк конгломераты
болып танылады;
3) Банк холдингі - уәкілетті органның жазбаша келісіміне сәйкес
банктің орналастырылған (артықшылықты және банк сатып алған акцияларды
шегере отырып) акцияларының жиырма бес немесе одан астам процентін тікелей
немесе жанама иеленетін (осындай иеленуші мемлекет немесе ұлттық холдинг не
ұлттық басқарушы компания болып табылатын жағдайларды қоспағанда) немесе:
- банктің дауыс беретін акцияларының жиырма бес немесе одан астам
процентімен тікелей немесе жанама дауыс беруге;
- шарттың күшіне қарай не өзгеше түрде банк қабылдайтын шешімдерді
айқындауға немесе бақылау жасауға мүмкіндігі бар заңды тұлға;
4) Банктің реттеуші меншікті капиталы - банктің инвестициялары
шегерілген капитал сомасы;
5) Банктің ірі қатысушысы - уәкілетті органның жазбаша келісіміне
сәйкес банктің орналастырылған (артықшылықты және банк сатып алған
акцияларды шегере отырып) акцияларының он немесе одан астам процентін
тікелей немесе жанама иеленетін (мемлекет немесе ұлттық холдинг не ұлттық
басқарушы компания осындай иеленуші болып табылатын жағдайларды , сондай-
ақ осы Заңда көзделген қоспағанда) немесе:
- банктің дауыс беретін акцияларының он немесе одан астам
процентімен тікелей немесе жанама дауыс беруге;
- шарттың күшіне қарай не өзгеше түрде уәкілетті органның нормативтік
құқықтық актілерінде айқындалған тәртіппен банк қабылдайтын
шешімдерге ықпал ету мүмкіндігі бар жеке және заңды тұлға;
6) Бақылау - бір заңды тұлғаның мынадай шарттардың бірі:
- бір тұлғаның заңды тұлғалардың жарғылық капиталына қатысу
үлестерінің не басқа тұлғаның орналастырылған акцияларының
(артықшылықты және қоғам сатып алған акцияларды шегере отырып) елу
процентінен астамына дербес не бір немесе бірнеше тұлғамен бірлесіп
тікелей немесе жанама иеленуі не басқа заңды тұлға акцияларының елу
процентінен астамымен дербес дауыс беру мүмкіндігінің болуы;
- бір заңды тұлғаның басқа заңды тұлға директорлар кеңесінің немесе
басқармасының кемінде жартысын сайлау мүмкіндігінің болуы;
- бір заңды тұлғаның қаржылық есептілігін аудиторлық есепке сәйкес
басқа заңды тұлғаның қаржылық есебіне қосқан кезде;
- бір заңды тұлғаның шарттың (растайтын құжаттардың) күшімен не
өзгеше түрде, уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерінде
көзделген жағдайларда басқа заңды тұлғаның шешімін айқындау
мүмкіндігі болған кезде туындайтын басқа заңды тұлғаның шешімін
айқындау мүмкіндігі;
7) Депозит - бір тұлға (депозитор) басқа тұлғаға - банкке, оның ішінде
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне және Ұлттық пошта операторына олар
номиналды түрде қайтарылатын шартпен, алғашқы талап етуі бойынша немесе
қандай да бір мерзімнен кейін толық немесе бөліп-бөліп, алдын ала
келісілген үстемесімен не онсыз, депозиторға тікелей не оның тапсыруымен
үшінші тұлғаға берілетініне қарамастан, беретін ақша;
8) Бас ұйым - басқа заңды тұлғаға бақылау жасайтын заңды тұлға;
9) Еншілес ұйым - басқа заңды тұлға тарапынан бақылау жасалатын заңды
тұлға;
10) Заңды тұлғаның ірі қатысушысы - заңды тұлғаның жарғылық капиталға
қатысу үлестерінің немесе дауыс беретін акцияларының он немесе одан астам
процентін иеленетін (осындай иеленуші мемлекет немесе ұлттық холдинг не
ұлттық басқарушы компания болып табылатын жағдайларды қоспағанда) жеке
немесе заңды тұлға;
11) Капиталға қомақты қатысу - дауыс беретін акциялардың (жарғылық
капиталға қатысу үлестерінің) жиырма және одан астам процентін тікелей
немесе жанама, дербес немесе бір не бірнеше тұлғамен бірлесіп иелену не
акциялардың жиырма және одан астам процентімен дауыс беру мүмкіндігінің
болуы.
12) Жарғылық капиталға қатысу үлестерін жанама иелену не заңды
тұлғалардың акцияларын иелену (акцияларымен дауыс беру) - заңды тұлғаның,
заңды тұлғаның ірі қатысушысының немесе басқа заңды тұлғалардың акцияларын
(жарғылық капиталдағы қатысу үлестерімен) иелену (акцияларымен дауыс беру)
арқылы бірлесіп заңды тұлғаның ірі қатысушысы болып табылатын тұлғалардың
шешімдерін анықтау мүмкіндігі;
13) Мінсіз іскерлік бедел - кәсіпқойлықты, адалдықты, экономикалық
қызмет саласындағы қылмыстары немесе орташа ауырлықтағы, ауыр және аса ауыр
қылмыстары үшін алынбаған немесе өтелмеген сотталғандығы жоқ екенін
растайтын фактілердің болуы.
Банкілердің қызметі Қазақстан Республикасының Конституциясымен және
заңдарымен, Қазақстан Республикасы жасасқан халықаралық шарттармен
(келiсiмдермен), сондай-ақ өздерiнiң құзыретiне жатқызылған мәселелер
бойынша Қазақстан Республикасының заң құжаттары мен Президентiнiң Заңдары
негiзiнде және оларды орындау үшiн шығарылатын уәкiлеттi органның, Ұлттық
Банктiң нормативтiк құқықтық құжаттарымен реттеледi.
Уәкiлеттi органның және (немесе) Ұлттық Банктiң тиiстi лицензиясы жоқ
бiрде-бiр адамның негiзгi немесе қосымша қызмет ретiнде банк операцияларын
атқаруға; өзiнiң атауында, құжаттарда, хабарландырулар мен жарнамалық
"банк" сөзiн қолдануға немесе содан туындап, ол банк операцияларын
атқаратындай әсер қалдыратын сөздi (ұғымды) қолдануға құқығы жоқ. Бұл тыйым
Ұлттық Банкiге, банкiлердiң филиалдары мен өкiлдiктерiне, банктердің
еншілес ұйымдарына, халықаралық қаржы ұйымдарына қолданылмайды. Уәкiлеттi
органның және (немесе) Ұлттық Банктiң лицензиясынсыз жүзеге асырылған банк
операциялары, мемлекеттiк органның, кредиттік серіктестіктердің, Ұлттық
почта операторының, сондай-ақ Қазақстан Даму Банкiнiң Қазақстан
Республикасының заң актiлерiнде бекiтiлген өкiлеттiктерi шегiнде жүргiзетiн
қызметiн (операцияларын) қоспағанда, жарамсыз деп табылады.
Банкiлер мемлекеттiң мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi, сол сияқты
мемлекет те олардың мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi. Мемлекет өзiнiң
мемлекеттiк банкiлердiң жарғылық капиталына салған қаражаттары шегiнде
олардың мiндеттемелерi бойынша жауапты болады. Үкiмет жеке шешiммен олардың
мiндеттемелерi бойынша өзiне қосымша жауапкершiлiк алып, мемлекеттiк
банкiлерге қосымша жауапкершiлiк жүктей алады. Қазақстан Республикасының
заңдарында тiкелей көзделгеннен басқа реттерде мемлекеттiк органдардың және
олардың лауазымды адамдарының кез келген түрде банкiлердiң қызметiне
араласуына тыйым салынады.
Банк несие берушiлерiнiң мүдделерiн қорғау және Республиканың банк
жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында уәкiлеттi орган Қазақстан
Республикасының Үкiметiмен келiсiм бойынша, қолданылып жүрген банк
заңдарының талаптарына сәйкес капиталының терiс мөлшерi бар банктер
акционерлерiнiң құқықтары мен мiндеттерiн, оларға заңдарда белгiленген
санкцияларды қолдану арқылы мәжбүрлеп шектеу туралы шешiмдер қабылдауға
құқылы.
Банктерге банк қызметіне қатысы жоқ не Қазақстан Республикасының
резиденттері-акционерлік инвестициялық қорлардың кәсіпкерлік қызмет
ретіндегі операциялар мен мәмілелерді жүзеге асыруға, сондай-ақ акциялары
Қазақстан Республикасының аумағында қызметін жүзеге асыратын қор биржасының
тізіміне листингтің ең жоғары санаты бойынша енгізілген қаржы ұйымы болып
табылмайтын заңды тұлғалардың, кредиттік бюролардың, ломбардтардың,
Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес
құрылған арнайы қаржы компанияларының, бағалы қағаздарды орналастыру
мақсатында құрылған Қазақстан Республикасының резиденті емес арнайы
ұйымдардың, лизингтік ұйымдардың, сондай-ақ айрықша қызмет түрі банктің
операциялық қызметін қамтамасыз ету үшін пайдаланылатын жылжымайтын мүлікті
иелену және оны басқару болып табылатын ұйымдардың, банк қызметін
автоматтандыруды жүзеге асыратын заңды тұлғалардың, бағалы қағаздармен
мәміле жасауды қоспағанда, заңды тұлғалардың жарғылық капиталдарына қатысу
үлестерін немесе акцияларын сатып алуға тыйым салынады.
Заңды тұлғалардың кепіл ретінде қабылдаған акциялары немесе жарғылық
капиталға қатысу үлестері Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына
сәйкес банктің меншігіне өткен жағдайларда, банктердің осындай ұйымдардың
акцияларын немесе жарғылық капиталына қатысу үлестерін сатып алуы кезінде
банктің осындай заңды тұлғаларға қатысуы банктің меншікті капиталының 25%-
дан аспауға тиіс, бұл ретте акцияларды немесе жарғылық капиталға қатысу
үлестерін өткізу мерзімі бір жылдан артық болмауға тиіс.
Банктің заңды тұлғалардың жарғылық капиталына қатысу үлестерінің не
акцияларының жиынтық құны:
- қаржы ұйымдары болып табылмайтын заңды тұлғалар үшін - банктің
меншікті капиталының 60%-дан;
- сақтандыру ұйымдары үшін - банктің меншікті капиталының 40 %-дан
аспауға тиіс.
Банктер он бес, отыз немесе қырық процент деңгейінен ұлғаю немесе кему
фактісін анықтаған күннен бастап он күн ішінде:
- акционері банк болып табылатын заңды тұлғаның орналастырылған
акцияларының (артықшылықты және қоғам сатып алған акциялары
шегеріле отырып) жалпы санына акциялар санының проценттік
қатынасын;
- банкке тиесілі заңды тұлғаның жарғылық капиталына қатысу үлесін
уәкілетті органға хабарлауға міндетті.
Банктің заңды тұлғалардың акцияларын немесе жарғылық капиталдарға
қатысу үлестерін сатып алудан басқа, банктер мынадай қызмет түрлерімен
айналысуға құқылы:
1) банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдардың қызметін автоматтандыру үшін пайдаланылатын мамандандырылған
бағдарламалық қамтамасыз етуді іске асыру;
2) банк қызметінің мәселелері жөніндегі кез келген ақпарат жеткізуші
түрлеріндегі арнаулы әдебиеттерді сату;
3) өз мүлкін сату;
4) заем алушылардың кепілге қойған мүлкін осы Заңда және Қазақстан
Республикасының өзге де заңнамасында белгіленген тәртіппен сату;
5) қаржылық қызметке байланысты мәселелер бойынша консультациялық
қызмет көрсету;
6) басқа тұлғалардың банк қызметіне байланысты мәселелер бойынша
мүдделерін, Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына
сәйкес құрылған арнайы қаржы компаниясының облигацияларын ұстаушылардың,
инфрақұрылымдық облигацияларды, сондай-ақ ипотекалық және өзге де
қамтамасыз етілген облигацияларды ұстаушылардың мүдделерін білдіру;
7) банк-қаржы қызметі саласындағы мамандардың біліктілігін арттыру
жөніндегі оқуды ұйымдастыру;
8) сақтандыру ұйымдары - Қазақстан Республикасының резиденттері атынан
сақтандыру шарттарын жасасу, сондай-ақ жинақтаушы зейнетақы қорлары атынан
зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарттар жасасу.
Банктердің еншілес ұйымдары және ұйымдардыңжарғылық капиталдарына
банктердің қомақты қатысуы. Банк заңға сәйкес өзіне берілген
өкілеттіктерді жүзеге асыру мақсатында уәкілетті органның рұқсаты болғанда
ғана еншілес ұйым құра алады немесе оны иелене алады.
Еншілес ұйымды құруға немесе сатып алуға рұқсат беру тәртібі уәкілетті
органның нормативтік құқықтық актілерімен айқындалады.
Акциялары және жарғылық капиталға қатысу үлестері Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес кепіл ретінде қабылданған
жағдайда, банктің меншігіне өтетін заңды тұлғалар банктің еншілес ұйымына
жатқызылмайды, бұл ретте осындай акцияларды және жарғылық капиталға қатысу
үлестерін өткізу мерзімі бір жылдан аспауға тиіс.
Банктердің еншілес ұйымдары еншілес ұйым құруға және (немесе) оларды
иеленуге құқылы емес. Банктің еншілес ұйымы өзінің толық атауында "еншілес"
деген сөзді көрсетуге және бас банктің атауын пайдалануға міндетті. Рұқсат
алуға берілген өтінішке мынадай құжаттар қоса тіркелуге тиіс: еншілес
ұйымның құрылтай құжаттары, жарғының бекітілгені туралы хаттамалар; банктің
уәкілетті органының еншілес ұйым құру немесе оны сатып алу туралы шешімі;
еншілес ұйымның басшы қызметкерлері туралы ақпарат; еншілес ұйымның ұйымдық
құрылымы және аффилиирленген тұлғалар туралы мәліметтер.
Банкте банк холдингі болмаған жағдайда:
- осы ұйымдар қауымдастығы меморандумының немесе ережелерінің
шарттарына сәйкес олардың қызметін бірлескен негізде басқаруға;
- егер аталған ұйымдардың директорлар кеңесі немесе басқармасы
құрамының үштен бірінен астамын сол белгілі бір тұлғалар құрайтын
болса, еншілес ұйымға байланысты ұйымдар туралы ақпарат қосымша
беріледі;
Сонымен қатар, бизнес-жоспарын табыс ете отырып, еншілес ұйым
қызметінің түрі немесе түрлері туралы ақпарат; құрылатын еншілес ұйымның
құрылтайшылары енгізетін акцияларды алдын ала төлеу мөлшері туралы ақпарат;
құрылатын еншілес ұйымның жарғылық капиталына банктің қатысу үлесі мен
сомасы, сондай-ақ олар сатып алатын акциялар саны және акцияларды алдын ала
төлеу мөлшері туралы ақпарат; еншілес ұйымды сатып алу шарттары мен тәртібі
туралы мәліметтер; аудиторлық ұйымның есебі және сатып алынатын еншілес
ұйымның аудиторлық ұйым куәландырған қаржы есептілігі; сатып алынатын
еншілес ұйымның заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеуден (қайта тіркеуден)
өткендігі туралы куәлігінің нотариат куәландырған көшірмесі; сатып алынатын
еншілес ұйымның жарғылық капиталының мөлшері туралы (егер мұндай ақпарат
аудиторлық есепте болмаса), сондай-ақ банктің жарғылық капиталға қатысу
үлесі немесе еншілес ұйымның сатып алынатын акцияларының саны, оларды сатып
алу бағасы туралы ақпарат; банк жарғылық капиталға қатысу үлесін немесе
акцияларын иемдену арқылы еншілес ұйымын иемденген заңды тұлға туралы:
- заңды тұлғаның атауы мен орналасқан жерін;
- құрылтайшысы (қатысушысы) банк болып табылатын заңды тұлғаның
жарғылық капиталына банктің қатысу үлесінің мөлшері, оны сатып алу
бағасы туралы мәліметті;
- акционері банк болып табылатын заңды тұлғаның акциялар саны, оларды
сатып алу бағасы, олардың орналастырылған акцияларының
(артықшылықты және қоғам сатып алғандары шегеріле отырып) жалпы
санына проценттік арақатынасы туралы мәліметті;
- заңды тұлғаның (оның құрылтайшысы, қатысушысы, акционері банк болып
табылатын) басқа заңды тұлғаның жарғылық капиталына қатысу үлесінің
мөлшері, оны сатып алу бағасы туралы мәліметті;
- акционері (құрылтайшысы, қатысушысы) банк болып табылатын заңды
тұлға сатып алған акциялар саны, сатып алу бағасы, олардың
орналастырылған акциялардың (артықшылықты және қоғам сатып
алғандары шегеріле отырып) жалпы санына проценттік арақатынасы
туралы мәліметті қамтитын деректер;
Тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің, оның ішінде
еншілес ұйым қызметіне байланысты тәуекелдерге қатысты жүйелердің бар
екенін растайтын құжаттар; еншілес ұйымды бақылауды және бақылау негіздерін
растайтын құжаттар бар болуы және тіркелуге тиіс.
Банк соңғы аяқталған екі қаржы жылының қорытындылары бойынша оның
қызметі шығынсыз болған жағдайда және уәкілетті органға рұқсат алуға өтініш
берілген күннің алдындағы соңғы үш ай ішінде уәкілетті орган белгілеген
пруденциалдық нормативтерді сақтаған жағдайда, еншілес ұйым құруға құқылы.
Банк еншілес ұйымды құруға, сатып алуға рұқсат беруден бас тартуы да
мүмкін. Оған :
1) рұқсат алуға қажетті құжаттардың табыс етілмеуі;
2) еншілес ұйымның басшы қызметкерлерінің (немесе басшы қызметкерлер
лауазымына тағайындауға немесе сайлауға ұсынылған кандидаттардың
талаптарына сай келмеуі;
3) банктің көзделетін еншілес ұйымдарының болуы нәтижесінде құрамына
банк кіретін банк конгломератының пруденциалдық нормативтерді сақтамауы;
4) еншілес ұйымның қызметі немесе банк жоспарлаған инвестициялар
салдарынан банктің қаржылық жай-күйінің нашарлауы және (немесе) банк
салымшыларының мүдделеріне нұқсан келтіру көзделетін қаржылық салдарларды
талдау;
5) тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің, оның ішінде
еншілес ұйым қызметіне байланысты тәуекелдерге қатысты жүйелердің бар
екенін растайтын табыс етілген құжаттардың уәкілетті органның тәуекелдерді
басқару және ішкі бақылау жүйелеріне қоятын талаптарына сәйкес келмеуі;
6) банктің уәкілетті органға рұқсат алуға өтініш берген күннің
алдындағы соңғы үш ай ішінде жәненемесе өтінішті қарау кезеңінде
белгіленген пруденциалдық нормативтерді және басқа да сақталуға міндетті
нормативтер мен лимиттерді, сақтамауы;
7) өтініш берілген күнгі банкке қатысты қолданылған шектеулі ықпал ету
шараларының және санкцияларының болуы негіз болып табылады.
Уәкілетті орган өтініш берілгеннен кейін үш ай ішінде рұқсат беруге
немесе рұқсат беруден бас тартуға міндетті. Рұқсат беруден бас тартқан
жағдайда уәкілетті орган өтініш берушіге бас тартудың негіздері туралы
жазбаша хабарлауға міндетті. Банктің еншілес ұйымы құрылтай құжаттарына
енгізілген барлық өзгерістер мен толықтырулар туралы уәкілетті органды
хабардар етуге міндетті. Уәкілетті органның рұқсатын алмаған жағдайда банк
еншілес ұйымның өзіне тиесілі акцияларын (қатысу үлестерін) үш ай мерзім
ішінде осы банкпен ерекше қарым-қатынасы жоқ тұлғаларға иелігінен шығаруға
не еншілес ұйым қабылдайтын шешімдерді айқындау мүмкіндігінен бас тартуға
және растайтын құжаттарды уәкілетті органға беруге міндетті. Банктің
ұйымның жарғылық капиталына қомақты қатысуына уәкілетті органның рұқсаты
болғанда ғана жол беріледі. Ұйымның жарғылық капиталына қомақты қатысуына
рұқсат беру уәкілетті органның нормативтік құқықтық актісінде айқындалған
тәртіппен белгіленеді.
Тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің, оның ішінде
еншілес ұйым қызметіне байланысты тәуекелдерге қатысты жүйелердің бар
екенін растайтын табыс етілген құжаттардың уәкілетті органның тәуекелдерді
басқару және ішкі бақылау жүйелеріне қоятын талаптарына сай келмеуі ұйымның
жарғылық капиталға қомақты қатысуына рұқсат беруден бас тарту үшін негіз
болып табылмайды.
Уәкiлеттi органның банк ашуға рұқсат беру тәртiбi мен оған рұқсат
беруден бас тарту негiздерi банк заңдарында белгiленедi. Банк ашуға
берiлген рұқсаттың банк операцияларын жүргiзуге банкке лицензия беру туралы
уәкiлеттi орган шешiм қабылдағанға дейiн заңды күшi болады.
Банк ашуға берiлген рұқсатты уәкiлеттi орган керi қайтарып ала алады.
Банк операцияларын жүргiзуге лицензия берiлген жағдайда немесе банктiң
қызметiн тоқтату туралы сот шешiм қабылдаған жағдайда, рұқсат керi қайтарып
алынған жағдайда банк ашуға берiлген рұқсатты банк уәкiлеттi органға
қайтаруға тиiс. Банк өзiне банк ашуға берiлген рұқсатты ерiктi түрде
қайтаруға және заңда белгiленген тәртiппен қайта тiркелуге құқылы.
Банктiң жарғылық және меншiк капиталы. Банктiң жарғылық капиталы
акцияларды сату есебiнен Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен
қалыптастырылады. Банк акциялары орналастырылған кезде тек қана ақшамен
төленуге тиiс.
Жаңадан құрылған банкiнiң жарғылық капиталына оның акционерлерi Әдiлет
министрлiгi банкiнi тiркейтiн кезге қарай 50% мөлшерiнде және тiркеген
күннен бастап бiр күнтiзбелiк жыл iшiнде толық төлем жасауға тиiс.
Банктің меншікті капиталын және инвестициясын есептеу әдістемесін
уәкілетті орган айқындайды.
Егер банк міндеттемелерінің сомасы оның активтерінің құнынан артық
болған жағдайда, банктің меншікті капиталы теріс капитал болады. Банктің
меншікті капиталының терiс мөлшерi анықталған жағдайда уәкiлеттi орган
Қазақстан Республикасының Үкiметiмен келiсiм бойынша оның акционерлерiнiң
акцияларын мәжбүрлеп сатып алу туралы шешiм қабылдауға және оларды банк
капиталының ұлғаюына, инвестор алған мiндеттемелердi ескере отырып оның
қалыпты жұмыс iстеуiне кепiлдiк беретiн шарттармен жаңа инвесторға сатып
алынған баға бойынша дереу сатуға құқылы.
Банк акцияларын уәкiлеттi органның мәжбүрлеп сатып алуы банк
акцияларын (акционерлердiң үлесiн) кейiннен жаңа инвесторға сату мақсатында
мәжбүрлеп сатып алу туралы ол шешiм қабылдаған күнгi оның
міндеттемелерінің сомасы шегеріле отырып банк активтерінің құнын негiзге
ала отырып белгiленетiн баға бойынша жүзеге асырылады. Банктiң сатып
алынған акцияларын олар сатып алынған баға бойынша дереу сатады. Банктiң
мәжбүрлеп сатып алынған барлық акциялары иелерiнiң құқықтары мен мiндеттерi
жаңа инвесторға көшедi.
Банкке талаптар қойылуы мүмкiн мiндеттемелердi орындау мерзiмi
басталған жағдайда, бiрақ ол талаптар банктiң акцияларын мәжбүрлеп сатып
алу туралы шешiм қабылдағанға дейiн қойылмаса, жеке және заңды тұлғалардың
депозиттерi бойынша талаптарды қоспағанда, мұндай талаптар өтелген болып
есептеледi.
Банк акцияларын мәжбүрлеп сатып алудың және оларды кейiннен
инвесторларға мiндеттi түрде сатудың тәртiбiн уәкiлеттi орган белгiлейдi.
Банкiнiң құрылтайшылары мен акционерлерi. Қазақстан Республикасының
резиденттерi мен резиденттерi емес заңды және жеке тұлғалар банкiнiң
құрылтайшылары мен акционерлері бола алады.
Мемлекет тек Yкімет атынан ғана банктің құрылтайшысы және акционері
бола алады. Қазақстан Даму Банкінің ғана акционері бола алатын ұлттық
басқарушы компанияны қоспағанда, мемлекеттік кәсіпорындар және жарғылық
капиталдарына қатысу үлестерінің не орналастырылған акцияларының елу
процентінен астамы мемлекетке тиесілі ұйымдар банктің құрылтайшылары және
акционерлері бола алмайды.
Банк несие берушiлерiнiң мүдделерiн қорғау және республика банк
жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында уәкiлеттi орган Қазақстан
Республикасының Үкiметiмен келiсiм бойынша капиталының терiс мөлшерi болған
ретте банк акцияларын банктiң қаржы жағдайының қажетiнше жақсартылуына
кепiлдiк беретiн жаңа инвесторға сатып алынған баға бойынша кейiннен
мiндеттi түрде дереу сату шартымен мәжбүрлеп сатып алуды жүзеге асыруға
құқылы.
Аталған шектеу уәкiлеттi орган тізбесін белгілейтін рейтинг
агенттіктерінің бірінің А рейтингінен төмен емес жеке кредиттік рейтингі
бар банктерге қолданылмайды. Ұлттық холдинг пен ұлттық басқарушы компанияны
қоспағанда, тікелей немесе жанама түрде банктiң акцияларын иеленетiн не
банк акционерi қабылдайтын шешiмдерге ықпал ететiн тұлғалар уәкiлеттi
органның талап етуі бойынша банктің ірі қатысушыларын және олардың қаржылық
жай-күйiн айқындау үшін құрылтай құжаттарын және басқа да қажетті ақпарат
беруге міндетті.
Қазақстан Республикасының резиденттерi емес банкiлердiң еншiлес банк
құру ерекшелiктерi бұл негiзгi рейтинг агенттiктерi бiрiнiң белгiлi бiр
рейтингi бар Қазақстан Республикасының резиденттерi емес банкiлер еншiлес
банкiге еншi берушi банк бола алады. Негiзгi рейтинг агенттiктерiнiң
тiзбесi мен талап етiлетiн ең төменгi рейтингтi уәкiлеттi орган белгiлейдi.
Банк ашуға рұқсат беру жөнiндегi өтiнiшті заңды тұлға немесе жеке
тұлға уәкiлеттi органға жасауға құқылы. Өтiнiш қазақ немесе орыс тiлдерiнде
берiледi және онда өтiнiш берушiнiң мекен-жайы көрсетiлуге тиiс. Банк
ашуға рұқсат беру жөнiндегi өтiнiшке мына құжаттар қоса тiркелуге тиiс:
а) жаңадан құрылатын банкiнiң құрылтай құжаттары: құрылтай шарты,
жарғы, жарғы қабылдау мен банк органдарын тағайындау (сайлау) хаттамасы;
б) құрылтайшылар туралы (уәкілетті орган белгілеген тізбе бойынша)
мәліметтер, аяқталған соңғы екі қаржы жылы ішіндегі шоғырландырылған есепті
қоса алғанда, қаржы есептілігі, аудиторлық ұйымның құрылтайшылардың
қаржылық жай-күйі туралы есебі;
д) банктің басшы қызметкерлері лауазымына ұсынылатын тұлғалардың,
соның ішінде банк басқармасының кемінде үш мүшесінің құжаттары;
е) жаңадан құрылатын банкiнiң егжей-тегжейлi ұйымдық құрылымы; iшкi
аудит қызметi жөнiндегi ереже; несие комитетi жөнiндегi ереже; қызмет
стратегиясын, қызмет бағыты мен ауқымын ашып көрсететiн бизнес-жоспары,
қаржылық перспективасын (бюджет, есеп балансы, алғашқы үш қаржы
(операциялық) жылындағы пайда мен залалдар есебi, маркетинг жоспары (банк
клиенттерiнiң қалыптасуы), еңбек ресурстарын тарту жоспары;
ж) өтiнiш берушiнiң құрылтайшылар атынан өтiнiш беруге өкiлеттiгiн
растайтын нотариалдық не өзге заңды түрде куәландырылған құжат.
Уәкiлеттi орган банк ашуға рұқсат беру жөнiнде шешiм қабылдау үшiн
қажеттi қосымша ақпарат немесе құжаттар сұратуға құқылы. Өтiнiш берушi банк
ашуға рұқсат беру жөнiндегi өтiнiштi ол уәкiлеттi органда қаралып жатқан
кез келген сәтте қайтарып алуы мүмкiн.
Қазақстан Республикасының резидент емес тұлғаларының қатысуымен банк
құруға қойылатын қосымша талаптар: банктің құрылтайшысы болып табылатын
Қазақстан Республикасының резиденті емес-жеке немесе заңды тұлға арнайы
құжаттардан басқа, банк ашуға рұқсат беру туралы өтінішке тиісті
мемлекеттің уәкілетті органының (Қазақстан Республикасының резиденті емес
банктер үшін - банктік қадағалау органының) осы тұлғаға Қазақстан
Республикасының резидент банкінің акцияларын иеленуге рұқсат берілетіні
жөніндегі жазбаша хабарламасын не тиісті мемлекеттің уәкілетті органының
(Қазақстан Республикасының резиденті емес банктер үшін - банктік қадағалау
органының) аталған құрылтайшы мемлекетінің заңнамасы бойынша мұндай шешім
талап етілмейтіні жөніндегі мәлімдемесін қоса тіркеуге міндетті.
Банкiнi мемлекеттiк тiркеудi уәкiлеттi органның банк ашуға рұқсаты
негiзiнде Әдiлет органдары жүзеге асырады және оның құрылтай құжаттары
уәкiлеттi органмен келiсiлгендiгiн растайтын деректер.
Құрылтайшылар уәкiлеттi органның банк ашуға рұқсаты алынған күннен
бастап бiр ай iшiнде банкiнi мемлекеттiк тiркеу үшiн Әдiлет органдарына
жолдануға мiндеттi.
Банктi әдiлет органдарында мемлекеттiк тiркегеннен кейiн банк он төрт
күнтiзбелiк күн iшiнде уәкiлеттi органға тiркеген әдiлет органының белгiсi
және мөрi қойылған құрылтай шарты мен жарғының және банктi мемлекеттiк
тiркеу туралы куәлiктiң нотариаттық куәландырылған көшiрмелерiн беруге
мiндеттi.
Банк операцияларын лицензиялау. Банктiк, сондай-ақ осы Заңға сәйкес
белгiленген өзге де операцияларды жүргiзуге арналған лицензияларды осы
Заңның талаптарына сәйкес уәкiлеттi орган, Ұлттық Банк белгiлеген тәртiппен
және өздерiнiң құзыретi шегiнде уәкiлеттi орган немесе Ұлттық Банк бередi.
Ұлттық Банк немесе уәкiлеттi орган лицензия берген кезде Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес банктердің жүзеге асыруына рұқсат берілген
операциялардың атауларын нақтылауға құқылы.
Лицензия берiлгенi үшiн алым алынады, оның мөлшерi мен төлеу тәртiбi
Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленедi.
Банк операцияларын жүргiзуге лицензия алу үшiн өтiнiш берушi
мемлекеттiк тiркелген күннен бастап бiр жыл iшiнде:
а) барлық ұйымдық-техникалық шараларды орындауға, оның iшiнде
уәкiлеттi органның немесе Ұлттық Банктiң нормативтiк құқықтық актiлерiнiң
талаптарына сәйкес келетiн үй-жай мен жабдықтар әзiрлеуге, сондай-ақ тиiстi
бiлiктiлiгi бар қызметкерлер жалдауға;
б) уәкілетті органның немесе Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық
актілерімен белгіленген талаптарға сәйкес мөлшерде жарғылық капиталы
болуға;
в) лицензиялық алым төлеуге тиіс.
Жұмыс істеп тұрған банк қосымша банк операцияларын жүргізуге лицензия
алу үшін:
1) қосымша банк операцияларын жүргізуге лицензия алу үшін өтініш
берген айдың алдындағы қатарынан үш ай ішінде пруденциялық нормативтердің
орындалуын қамтамасыз етуге;
2) тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің болуы бөлігінде
уәкілетті орган белгілеген талаптардың орындалуын қамтамасыз етуге;
3) банк операцияларының қосымша түрлерін жүргізудің жалпы шарттары
туралы ережені табыс етуге тиіс.
Банк операциясын жүргiзуге лицензия беру туралы өтiнiшпен бiр мезгiлде
лицензиат арнайы талаптардың орындалуын растайтын құжаттарды уәкілетті
органның немесе Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген
тәртіппен табыс етуге мiндеттi. Банк операцияларын жүргiзуге лицензия беру
жөнiндегi өтiнiштi уәкiлеттi орган немесе Ұлттық Банк лицензия беруге
құжаттар табыс етілген күннен бастап бiр ай iшiнде қарауға тиiс.
Ұлттық және (немесе) шетелдiк валютамен банк операцияларын жүргiзуге
лицензия шектеусiз мерзiмге берiледi.
Банк операцияларын жүргiзуге берiлген лицензия үшiншi адамдарға
берiлмеуге тиiс. Банк операцияларының барлық түрлерi оны жүргiзу құқығы
лицензияда тiкелей көрсетiлген жағдайда ғана жүзеге асырылуы мүмкiн және
банк операцияларын жүргiзуге лицензия беру жөнiндегi шешiмдi уәкiлеттi
органның немесе Ұлттық Банктiң ресми басылымдарында жариялайды. Банк
операцияларын жүргiзуге берiлген лицензияның тиiстi дәрежеде куәландырылған
көшiрмесi банк клиенттерi көруiне оңтайлы жерге орналастырылуы тиiс.
Банктің филиалдары мен өкілдіктерін құру, жабу.
Қазақстан Республикасының резидент-банкі банктің директорлар кеңесінің
шешімі негізінде уәкілетті органның келісімінсіз Қазақстан Республикасының
аумағында да, сонымен қатар одан тысқары жерлерде де өзінің оқшауланған
бөлімшелерін - өз филиалдары мен өкілдіктерін ашуға құқылы.
Банк өзінің филиалы мен өкілдігі әділет органдарында есептік
тіркелген күннен бастап отыз жұмыс күні ішінде олардың ашылғаны туралы
уәкілетті органға:
1) банк филиалы мен өкілдігін есептік тіркеу туралы куәліктің нотариат
куәландырған көшірмесін;
2) тіркеген әділет органының белгісі мен мөрі бар банктің филиалы
немесе өкілдігі туралы нотариат куәландырған ереженің көшірмесін;
3) Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген
талаптарға филиал үй-жайының сәйкестігін растайтын (филиалды ашу кезінде)
Ұлттық Банктің тексеру қорытындысы мен актісінің нотариат куәландырған
көшірмесін;
4) филиалдың немесе өкілдіктің бірінші басшысына берілген сенімхаттың
нотариат куәландырған көшірмесін қоса тіркей отырып, жазбаша хабарлауға
міндетті.
Қазақстан Республикасы аумағында банктің филиалын немесе өкілдігін
құруға, жабуға жергілікті өкілді және атқарушы органдардың келісімі талап
етілмейді.
Банктің филиалы - заңды тұлға болып табылмайтын, банк орналасқан
жерден тысқары орналасқан, банк атынан банк қызметін жүзеге асыратын және
өзіне банк берген өкілеттік шегінде әрекет ететін банктің оқшауланған
бөлімшесі. Банк филиалының банкпен бірыңғай балансы, сондай-ақ банк
атауымен толық сәйкес келетін атауы болады. Банк филиалы бір облыс
(республикалық маңызы бар қала, астана) шегінде бірнеше мекен-жай бойынша
орналасқан үй-жайларға ие болуға құқылы.
Банктің өкілдігі - заңды тұлға болып табылмайтын, банк орналасқан
жерден тысқары орналасқан, банктің атынан және оның тапсыруы бойынша әрекет
ететін, банк қызметін жүзеге асырмайтын банктің оқшауланған бөлімшесі.
Қазақстан Республикасының резидент банкі соңғы аяқталған қаржы
жылының қорытындысы бойынша банктің қызметі залал шекпеген жағдайда
өкілдігін ашуға құқылы.
Банк - Қазақстан Республикасының резиденті Қазақстан Республикасының
шегінен тыс жерлерде уәкілетті орган мен шет мемлекеттің тиісті қадағалау
органының ақпарат алмасу туралы келісімі болған жағдайда ғана филиал ашуға
құқылы. Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде филиалдары мен
өкілдіктерін ашқан жағдайда, мемлекеттің тиісті органында тіркелген күннен
бастап күнтізбелік отыз күн ішінде мемлекеттің тиісті органында
тіркелгендігін растайтын құжаттарды қоса бере отырып, олардың ашылғаны
туралы уәкілетті органға жазбаша хабарлауға міндетті.
Қазақстан Республикасында резидент емес-банктің филиалдарын ашуға
тыйым салынады және резиденті емес-банктің өкілдігі әділет органдарында
есептік тіркелген (қайта тіркелген) күннен бастап отыз жұмыс күні ішінде
уәкілетті органға өкілдік туралы ережеге өзгерістер мен толықтырулар
енгізілгенін, осы құжаттардың нотариат куәландырған көшірмесін қоса бере
отырып, хабарлауға міндетті.
Банк өзінің филиалы және (немесе) өкілдігі әділет органдарында
(Қазақстан Республикасынан тысқары жерде филиалдар немесе өкілдіктер
қызметі тоқтатылған кезде - мемлекеттің тиісті тіркеу органында) есептік
тіркеуден шығарылған күннен бастап отыз жұмыс күні ішінде уәкілетті органға
банк филиалының және (немесе) өкілдігінің есептік тіркеуден шығарылғанын
растайтын әділет органы құжатының нотариат куәландырған көшірмесін қоса
бере отырып, олардың қызметінің тоқтатылғаны туралы жазбаша хабарлауға
тиіс.
Уәкілетті орган, Қазақстан Республикасының резидент-банкінің филиалын
және (немесе) өкілдігін және резиденті емес-банк өкілдігін жабуды талап
етуге құқылы.
Банктердің банк және өзге де операцияларды жүзеге асыруы банк қызметі
болып табылады. Банк операцияларына:
1) депозиттерді қабылдау, заңды тұлғалардың банктік шоттарын ашу және
жүргізу;
2) депозиттерді қабылдау, жеке тұлғалардың банктік шоттарын ашу және
жүргізу;
3) банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдардың корреспонденттік шоттарын ашу және жүргізу;
4) жеке және заңды тұлғалардың металл шоттарын ашу және жүргізу
жатады, оларда осы тұлғаға тиесілі тазартылған бағалы металдардың және
бағалы металдардан жасалған монеталардың нақты саны көрсетіледі;
5) кассалық операциялар: қолма-қол ақшаны ұсатуды, айырбастауды, қайта
санауды, сұрыптауды, қаттап бууды және сақтауды қоса алғанда, банк
операцияларының бірін жүзеге асыру кезінде оларды қабылдау және беру;
6) аударым операциялары: жеке және заңды тұлғалардың төлемдер және
ақша аударымдары бойынша тапсырмаларын орындау;
7) есепке алу операциялары: жеке және заңды тұлғалардың вексельдері
мен өзге де борышкерлік міндеттемелерін есепке алу (дисконт);
8) банктік заем операциялары: банкке, ипотекалық ұйымға, номиналды
ұстаушы ретінде клиенттердің шоттарын жүргізу құқығы бар брокерге және
(немесе) дилерге және акцияларының бақылау пакеті мемлекетке немесе ұлттық
холдингке не ұлттық басқарушы компанияға тиесілі заңды тұлғаға төлемділік,
мерзімділік және қайтарымдылық шарттарымен ақшалай нысандағы кредиттер
беру;
9) шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру;
10) банкаралық клиринг: төлемдерді жинау, салыстырып тексеру, сұрыптау
және растау, сондай-ақ олардың өзара есебін жүргізу және клиринг
қатысушылары - банктердің және банк операцияларының жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын ұйымдардың таза позицияларын айқындау;
11) төлем карточкаларын шығару;
12) банкноттарды, монеталар мен құндылықтарды инкассациялау;
13) төлем құжаттарын (вексельдерді қоспағанда) инкассоға қабылдау;
14) аккредитив ашу (ұсыну) мен оны растау және ол бойынша
міндеттемелерді орындау;
15) банктердің ақшалай нысанда орындау көзделетін банк кепілдіктерін
беруі;
16) банктердің үшінші тұлғалар үшін ақшалай нысанда орындау көзделетін
банк кепілдемелерін және өзге де міндеттемелерді беруі жатады.
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен
микрокредиттік ұйымдар ретінде тіркелген заңды тұлғалардың микрокредиттер
беру жөніндегі қызметі банк операцияларына жатпайды.
Ұлттық Банк белгілеген тәртіпте банк операциялары электрондық тәсілмен
жүзеге асырылуы мүмкін. Банк және өзге де операцияларын жүргізуге
лицензияны уәкілетті орган береді.
Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым, осындай
ұйымның қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының заңнамалық актісінде
көрсетілген операцияларды лицензиясыз жүзеге асыру мүмкіндігі көзделген
жағдайларды қоспағанда, уәкілетті органның немесе Ұлттық Банктің лицензиясы
болған жағдайда банк операцияларының бір немесе бірнеше түрін жүзеге асыра
алады.
Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға банк
операцияларын жүргізуге лицензияны, уәкілетті орган береді.
Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға
операцияларды жүргізуге және айрықша қызмет түрі операциялар болып
табылатын заңды тұлғаларға лицензияны Ұлттық Банк береді.
Банк операцияларын, сондай-ақ банктердің осы бапта көзделген жүзеге
асыратын өзге де операцияларын лицензиялау тәртібі уәкілетті органның
нормативтік құқықтық актілерінде белгіленеді.
Лицензиялау тәртібі Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерінде
белгіленетін, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдар жүзеге асыратын банк операцияларын лицензиялау тәртібі уәкілетті
органның нормативтік құқықтық актілерімен белгіленеді. Уәкілетті органның
немесе Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерінде банктер мен
жекелеген қызмет түрлеріне лицензия алуға байланысты банк операцияларының
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға қосымша талаптар белгіленуі
мүмкін.
Банктер, банк операцияларымен қатар, уәкілетті органның лицензиясы
болған жағдайда мына операцияларды жүзеге асыруға құқылы:
1) тазартылған қымбат бағалы металдарды (алтын, күміс, платина,
платина тобына жататын металдар) құйма күйінде, тазартылған қымбат бағалы
металдардан жасалған монеталарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу,
сақтау және сату;
2) құрамында бағалы металдар мен асыл тастар бар зергерлік бұйымдарды
сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату;
3) вексельдермен жасалатын операциялар: вексельдерді инкассоға
қабылдау, төлемшілердің вексельдерді төлеуі жөнінде қызметтер көрсету,
сондай-ақ делдалдық тәртібімен домицилденген вексельдерді, вексельдер
акцептін төлеу;
4) лизинг қызметін жүзеге асыру;
5) өзінің бағалы қағаздарын (акцияларды қоспағанда) шығару;
6) факторингтік операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді)
сатып алушыдан төлемсіз тәуекел етіп қабылдай отырып, төлем жүргізуді талап
ету құқығын алу;
7) форфейтингтік операциялар (форфетингтеу): тауарларды (жұмыстарды,
қызметтерді) сатып алушының қарыз міндеттемесін сатушыға айналым түспейтін
жолмен вексель сатып алу арқылы төлеу;
8) сенімгерлік операциялар: сенімгердің мүддесіне және тапсырмасы
бойынша ақшаларды, ипотекалық қарыздар және тазартылған қымбат бағалы
металдар бойынша талап ету құқықтарын басқару;
9) сейфтік операциялар: сейфтік жәшіктерді, шкафтарды және бөлмелерді
жалға беруді қоса алғанда, құжаттандырылған нысанда шығарылған бағалы
қағаздарды, клиенттердің құжаттары мен құндылықтарын сақтау бойынша
қызметтер.
Банктер бағалы қағаздар нарығында мынадай кәсіби қызмет түрлерін
жүзеге асыруға құқылы:
1) Қазақстан Республикасының және рейтингтік агенттіктердің бірінің ең
төменгі талап етілетін рейтингін алған елдердің мемлекеттік бағалы
қағаздарымен не онсыз уәкілетті органның шешімі бойынша мемлекеттік бағалы
қағаздармен, базалық активтерінің тізбесі мен оны сатып алу тәртібін
уәкілетті орган белгілейтін туынды бағалы қағаздармен - брокерлік;
2) Қазақстан Республикасының және рейтингтік агенттіктердің бірінің ең
төменгі талап етілетін рейтингін алған елдердің бағалы қағаздарымен не
онсыз уәкілетті органның шешімі бойынша мемлекеттік бағалы қағаздармен,
сондай-ақ базалық активтерінің тізбесі мен оны сатып алу тәртібін уәкілетті
орган белгілейтін туынды бағалы қағаздармен, өзге де бағалы қағаздармен -
дилерлік;
3) кастодиандық;
4) трансфер-агенттік.
Банктердің бағалы қағаздар нарығында кәсіби қызметтің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
бет.
КІРІСПЕ 3
1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі банктер мен банк 5
қызметінің заңдылық құрылымы
1.2 Қазақстан Республикасның банк жүйесінің қалыптасуы мен 27
элементтері
1.3 Шетел елдің банк жүйесіндегі тәжірибесі (Беларусь 44
Республикасы мен Украина мысалында)
2.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЗІРГІ ҚЫЗМЕТТЕРІНЕ
ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктің банк жүйесіндегі 54
негізгі қызметтерін талдау және бағалау
2.2 Коммерциялық банктердің қаржы тұрақтылымдағы қызметі 58
(БанкЦентр Кредит мысалында)
3.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ ЖЕТІЛДІРУ МЕХАНИЗМДЕРІ
МЕН МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1 Қазақстан Республикасының банк жүйесінің бәсекелестік 65
қабілеті мәселесі мен даму перспективалары
3.2 Банктік жүйені жетілдіру мәселелері (БанкЦентр Кредит 71
мысалында)
ҚОРЫТЫНДЫ 75
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 78
КІРІСПЕ
Банктiк жүйе – нарықтық экономиканың ең маңызды және бiртұтас
құрылымдарының бiрi. Несие жүйесінің негізгі буыны – банктік жүйе болып
табылады. Себебі масштабы және маңызы жөнінен несие қатынастарының басым
көпшілігі банктер арқылы өтеді.
Банктiк жүйенiң мақсаты мен мiндеттерi негiзiнен экономиканы жалпы
басқарудың мақсаттары және мiндеттерiмен бiрдей, әйтсе де банктер
басқарудың кiшiгiрiм жүйелерi ретiнде экономиканы басқарудың жалпы
мақсатына жетудi қамтамасыз ететiн, өзiне тән жеке мiндеттерiн орындайды.
Экономиканы басқару органы ретiндегi негiзiнен басқарудың экономикалық
қатынастарын көрсетедi, ал әр қоғамның экономикалық қатынастары ең алдымен
мүдде ретiнде көрiнiс алады, ал экономикалық мүдде өндiрiстiң мақсаты, яғни
оны қозғаушы фактор болып табылатын әдiстемелердi пайдаланады. Мүдденi
осылай деп түсiнуден келесi туындайды, яғни оларға қажеттiлiктердi
қанағаттандыру арқылы әсер етуге байланысты.
Қазіргі таңдағы банк жүйесі бұл – несие және капитал нарығындағы алуан
түрлі нысандағы және түрлі қызметтер атқаратын банктер мен несиелік
ұйымдардың жиынтығы болып табылады. Бұл жүйе бірнеше институттық сатылардан
(деңгейден) тұрады: Орталық банк, коммерциялық банктер, жинақ банктері,
депозиттік банктер, ипотекалық, инвестициялық банктер және т.с.с. Айта кету
керек, әр елдің банктік заңнамасына және қалыптасқан қаржылық-несиелік
қатынастарына сәйкес банк жүйесі өзіне тән ерекшеліктері мен
бірегейліктеріне ие. Айталық, кейбір елдерде коммерциялық банктер банк
жүйесінің жеке бір деңгейін, ал басқа арнайы (ипотекалық, инвестициялық
және басқалар) банктер өз кезегінде келесі бір деңгейді құрайды. Ал енді
бір елдерде Орталық банктен басқа банктердің барлығы да бір деңгейге
жатқызылады.
Елімізде қабылданған банктік заңдылыққа сәйкес ҚР-дағы банк жүйесі екі
деңгейден тұрады. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан
Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан Республикасы
банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейін білдіреді. Екінші деңгей - өзге
банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) – екінші деңгейді
сипаттайды, сондықтан да оларды іс жүзіндегі екінші деңгейдегі банктер
немесе коммерциялық банктер жүйесі деп атайды.
Қазақстанның қажеттіліктері мен ауқымдарына сәйкес келетін ұлттық банк
жүйесін қалыптастыру біздің еліміздің дамуының және оның халықаралық
деңгейге шығуы мен нығаюының маңызды шарты болып табылады. Қазақстанға
жоғары капиталдандырылған, анық және тармақты ұлттық банк жүйесі қажет.
Мұндай банк жүйесі экономикалық тәуелсіздік,саяси егемендік және ұлттық
қауіпсіздік атрибуты – Қазақстан таяудағы перспективада осындай болуы тиіс.
2000 жылдан бастап банк жүйесі жоғары қарқынмен дамып келеді. Оның ел
экономикасындағы ролі едеуір көтерілді.
Менің дипломдық жұмысым ҚР-дағы банктік жүйенің даму перспективалары
мен элементтері деп аталады. Бұл жұмыс қазіргі таңдағы Қазақстан
Республикасының банктік жүйесінің жағдайы туралы. Оның қазіргі кезеңдегі
даму проблемалары, дамыту үрдістері, бәсекелестік қабілеті және де даму
перспективалары жайында жазылған.
Бұл тақырыпты зерттеуге алғаным, осы уақытта Қазақстан Республикасы
үлкен жетістіктерге жетіп отыр. Экономика жағынан біртіндеп өсіп, дамып
келе жатыр. Бұрыннан да біздің еліміз айтарлықтай дами берген, бірақ
қазіргі таңда Қазақстан, экономика жағынан жоғары деңгейде болып отыр.
Еліміздің осындай дәрежеге жетуіне, оның қаржы тұрақтылығында, яғни
Қазақстанның банк жүйесі негізінде банктік секторларының оң жағдайда дамуы
(валюта нарығы, бағалы қағаздар нарығы, сақтандыру секторы, т.б.).
Қазақстанның банк жүйесінің даму және оның мәселелері мен
перспективалары туралы мерзімді баспасөз беттерінде жарияланып жүрген
мақалалар, олардың авторларының құнды пікірлері Ұлттық банк пен
коммерциялық банктердің дамуының бағыттарын анықтауға үлкен мүмкіндіктер
береді.
Отандық банк жүйесі, 1995-жылдан бастау алған, реформалаудың қиын-
қыстау кезеңдерін абыроймен бастан өткізіп, қазіргі таңда қаржылық-
несиелік, ақша, валюталық және ақпараттық салаларды қамтитын, қазіргі заман
талаптарына сай күрделі жаңа мәселелерді арқалап, өзінің дамуының жаңа
жолында келеді.
Осы дипломдық жұмыс үш бөлімнен тұрады: Бірінші бөлім – Қазақстан
Республикасының банктік жүйесінің дамуы туралы, ҚР-ның банк жүйесіндегі
банк және банктік қызметі туралы заңы, шет елдің банк жүйесінің дамуы,
жаңалықтары, олардың жаңа қолданылған әдістері туралы айтылған. Екінші
бөлімінде – ҚР Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының банк жүйесінің жоғары
деңгейін білдіретіні туралы, сонымен қатар екінші деңгейлі банктердің
банктік секторларына жеке талдау және Қаржы Қадағалау Агенттігімен
өткізілген жылдық есебі бойынша талдау жасалған. Үшінші бөлімде – ҚР-ның
банктік жүйесінің даму перспективалары жазылған. Яғни, оның болашақта қаржы
тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды роль атқаратындығын, оның даму
жолдарын жетілдіруін орындайтын, еліміздегі, сонымен қатар шет елдегі ең
озық, күшті және перспективалы банк жүйесі болуына көз жеткізу туралы
талқыланған.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі банктер мен банк
қызметінің заңдылық құрылымы
Банк - Заңға сәйкес банк қызметiн жүзеге асыруға құқылы коммерциялық
ұйым болып табылатын заңды тұлға.
Банктiң ресми мәртебесi заңды тұлғаны әділет органдарында (тіркеуші
органдарда) банк ретiнде мемлекеттiк тiркеумен және банк операцияларын
жүргiзуге қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау
жөнiндегi уәкілетті органның (бұдан әрi уәкiлеттi орган) лицензиясы
болуымен белгiленедi. Бұндай ресми мәртебесi жоқ бiрде-бiр заңды тұлға
"банк" деп атала алмайды немесе өзiн банк қызметiмен айналысушы ретiнде
сипаттай алмайды.
Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) Банк акцияларын жанама иелену (дауыс беру) - банктің, банктің ірі
қатысушысының, банк холдингінің немесе заңды тұлғалардың акцияларын
(жарғылық капиталға қатысу үлестерін) иелену арқылы банктің бірлескен ірі
қатысушы, банк холдингі болып табылатын тұлғалардың шешімін айқындау
мүмкіндігі;
2) Банк конгломераты - бас ұйымнан және оның еншілес ұйымдарынан,
сондай-ақ бас ұйым және (немесе) оның еншілес ұйымдары капиталына қомақты
қатысатын ұйымдардан тұратын және мынадай шарттардың біріне сәйкес келетін
заңды тұлғалар тобы:
- банк бас ұйым болып табылады немесе еншілес ұйымдардың бірі банк
болып табылады;
- банк бас ұйым болып табылмайды, бірақ топтың қызметі негізінен банк
секторында шоғырланған, яғни банктер мен банк операцияларының
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың жиынтық активтерінің,
топтың жиынтық активтеріне топтың қатынасы қырық және одан да көп
процентті құрайды;
- банк бас ұйым болып табылмайды, бірақ топта бір банк және өзге
қаржылық ұйым бар.
Ұлттық басқарушы компания немесе ұлттық холдинг бас ұйым болып
табылатын заңды тұлғалар тобы банк конгломератына жатпайды.
Егер заңды тұлғалар тобында бас ұйым - Қазақстан Республикасының
резиденті емес-банк болатын болса, онда Қазақстан Республикасының резиденті-
еншілес банк және оның еншілес ұйымдары, сондай-ақ еншілес банк және оның
еншілес ұйымдары капиталына қомақты қатысатын ұйымдар банк конгломераты
болып танылады;
3) Банк холдингі - уәкілетті органның жазбаша келісіміне сәйкес
банктің орналастырылған (артықшылықты және банк сатып алған акцияларды
шегере отырып) акцияларының жиырма бес немесе одан астам процентін тікелей
немесе жанама иеленетін (осындай иеленуші мемлекет немесе ұлттық холдинг не
ұлттық басқарушы компания болып табылатын жағдайларды қоспағанда) немесе:
- банктің дауыс беретін акцияларының жиырма бес немесе одан астам
процентімен тікелей немесе жанама дауыс беруге;
- шарттың күшіне қарай не өзгеше түрде банк қабылдайтын шешімдерді
айқындауға немесе бақылау жасауға мүмкіндігі бар заңды тұлға;
4) Банктің реттеуші меншікті капиталы - банктің инвестициялары
шегерілген капитал сомасы;
5) Банктің ірі қатысушысы - уәкілетті органның жазбаша келісіміне
сәйкес банктің орналастырылған (артықшылықты және банк сатып алған
акцияларды шегере отырып) акцияларының он немесе одан астам процентін
тікелей немесе жанама иеленетін (мемлекет немесе ұлттық холдинг не ұлттық
басқарушы компания осындай иеленуші болып табылатын жағдайларды , сондай-
ақ осы Заңда көзделген қоспағанда) немесе:
- банктің дауыс беретін акцияларының он немесе одан астам
процентімен тікелей немесе жанама дауыс беруге;
- шарттың күшіне қарай не өзгеше түрде уәкілетті органның нормативтік
құқықтық актілерінде айқындалған тәртіппен банк қабылдайтын
шешімдерге ықпал ету мүмкіндігі бар жеке және заңды тұлға;
6) Бақылау - бір заңды тұлғаның мынадай шарттардың бірі:
- бір тұлғаның заңды тұлғалардың жарғылық капиталына қатысу
үлестерінің не басқа тұлғаның орналастырылған акцияларының
(артықшылықты және қоғам сатып алған акцияларды шегере отырып) елу
процентінен астамына дербес не бір немесе бірнеше тұлғамен бірлесіп
тікелей немесе жанама иеленуі не басқа заңды тұлға акцияларының елу
процентінен астамымен дербес дауыс беру мүмкіндігінің болуы;
- бір заңды тұлғаның басқа заңды тұлға директорлар кеңесінің немесе
басқармасының кемінде жартысын сайлау мүмкіндігінің болуы;
- бір заңды тұлғаның қаржылық есептілігін аудиторлық есепке сәйкес
басқа заңды тұлғаның қаржылық есебіне қосқан кезде;
- бір заңды тұлғаның шарттың (растайтын құжаттардың) күшімен не
өзгеше түрде, уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерінде
көзделген жағдайларда басқа заңды тұлғаның шешімін айқындау
мүмкіндігі болған кезде туындайтын басқа заңды тұлғаның шешімін
айқындау мүмкіндігі;
7) Депозит - бір тұлға (депозитор) басқа тұлғаға - банкке, оның ішінде
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне және Ұлттық пошта операторына олар
номиналды түрде қайтарылатын шартпен, алғашқы талап етуі бойынша немесе
қандай да бір мерзімнен кейін толық немесе бөліп-бөліп, алдын ала
келісілген үстемесімен не онсыз, депозиторға тікелей не оның тапсыруымен
үшінші тұлғаға берілетініне қарамастан, беретін ақша;
8) Бас ұйым - басқа заңды тұлғаға бақылау жасайтын заңды тұлға;
9) Еншілес ұйым - басқа заңды тұлға тарапынан бақылау жасалатын заңды
тұлға;
10) Заңды тұлғаның ірі қатысушысы - заңды тұлғаның жарғылық капиталға
қатысу үлестерінің немесе дауыс беретін акцияларының он немесе одан астам
процентін иеленетін (осындай иеленуші мемлекет немесе ұлттық холдинг не
ұлттық басқарушы компания болып табылатын жағдайларды қоспағанда) жеке
немесе заңды тұлға;
11) Капиталға қомақты қатысу - дауыс беретін акциялардың (жарғылық
капиталға қатысу үлестерінің) жиырма және одан астам процентін тікелей
немесе жанама, дербес немесе бір не бірнеше тұлғамен бірлесіп иелену не
акциялардың жиырма және одан астам процентімен дауыс беру мүмкіндігінің
болуы.
12) Жарғылық капиталға қатысу үлестерін жанама иелену не заңды
тұлғалардың акцияларын иелену (акцияларымен дауыс беру) - заңды тұлғаның,
заңды тұлғаның ірі қатысушысының немесе басқа заңды тұлғалардың акцияларын
(жарғылық капиталдағы қатысу үлестерімен) иелену (акцияларымен дауыс беру)
арқылы бірлесіп заңды тұлғаның ірі қатысушысы болып табылатын тұлғалардың
шешімдерін анықтау мүмкіндігі;
13) Мінсіз іскерлік бедел - кәсіпқойлықты, адалдықты, экономикалық
қызмет саласындағы қылмыстары немесе орташа ауырлықтағы, ауыр және аса ауыр
қылмыстары үшін алынбаған немесе өтелмеген сотталғандығы жоқ екенін
растайтын фактілердің болуы.
Банкілердің қызметі Қазақстан Республикасының Конституциясымен және
заңдарымен, Қазақстан Республикасы жасасқан халықаралық шарттармен
(келiсiмдермен), сондай-ақ өздерiнiң құзыретiне жатқызылған мәселелер
бойынша Қазақстан Республикасының заң құжаттары мен Президентiнiң Заңдары
негiзiнде және оларды орындау үшiн шығарылатын уәкiлеттi органның, Ұлттық
Банктiң нормативтiк құқықтық құжаттарымен реттеледi.
Уәкiлеттi органның және (немесе) Ұлттық Банктiң тиiстi лицензиясы жоқ
бiрде-бiр адамның негiзгi немесе қосымша қызмет ретiнде банк операцияларын
атқаруға; өзiнiң атауында, құжаттарда, хабарландырулар мен жарнамалық
"банк" сөзiн қолдануға немесе содан туындап, ол банк операцияларын
атқаратындай әсер қалдыратын сөздi (ұғымды) қолдануға құқығы жоқ. Бұл тыйым
Ұлттық Банкiге, банкiлердiң филиалдары мен өкiлдiктерiне, банктердің
еншілес ұйымдарына, халықаралық қаржы ұйымдарына қолданылмайды. Уәкiлеттi
органның және (немесе) Ұлттық Банктiң лицензиясынсыз жүзеге асырылған банк
операциялары, мемлекеттiк органның, кредиттік серіктестіктердің, Ұлттық
почта операторының, сондай-ақ Қазақстан Даму Банкiнiң Қазақстан
Республикасының заң актiлерiнде бекiтiлген өкiлеттiктерi шегiнде жүргiзетiн
қызметiн (операцияларын) қоспағанда, жарамсыз деп табылады.
Банкiлер мемлекеттiң мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi, сол сияқты
мемлекет те олардың мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi. Мемлекет өзiнiң
мемлекеттiк банкiлердiң жарғылық капиталына салған қаражаттары шегiнде
олардың мiндеттемелерi бойынша жауапты болады. Үкiмет жеке шешiммен олардың
мiндеттемелерi бойынша өзiне қосымша жауапкершiлiк алып, мемлекеттiк
банкiлерге қосымша жауапкершiлiк жүктей алады. Қазақстан Республикасының
заңдарында тiкелей көзделгеннен басқа реттерде мемлекеттiк органдардың және
олардың лауазымды адамдарының кез келген түрде банкiлердiң қызметiне
араласуына тыйым салынады.
Банк несие берушiлерiнiң мүдделерiн қорғау және Республиканың банк
жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында уәкiлеттi орган Қазақстан
Республикасының Үкiметiмен келiсiм бойынша, қолданылып жүрген банк
заңдарының талаптарына сәйкес капиталының терiс мөлшерi бар банктер
акционерлерiнiң құқықтары мен мiндеттерiн, оларға заңдарда белгiленген
санкцияларды қолдану арқылы мәжбүрлеп шектеу туралы шешiмдер қабылдауға
құқылы.
Банктерге банк қызметіне қатысы жоқ не Қазақстан Республикасының
резиденттері-акционерлік инвестициялық қорлардың кәсіпкерлік қызмет
ретіндегі операциялар мен мәмілелерді жүзеге асыруға, сондай-ақ акциялары
Қазақстан Республикасының аумағында қызметін жүзеге асыратын қор биржасының
тізіміне листингтің ең жоғары санаты бойынша енгізілген қаржы ұйымы болып
табылмайтын заңды тұлғалардың, кредиттік бюролардың, ломбардтардың,
Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес
құрылған арнайы қаржы компанияларының, бағалы қағаздарды орналастыру
мақсатында құрылған Қазақстан Республикасының резиденті емес арнайы
ұйымдардың, лизингтік ұйымдардың, сондай-ақ айрықша қызмет түрі банктің
операциялық қызметін қамтамасыз ету үшін пайдаланылатын жылжымайтын мүлікті
иелену және оны басқару болып табылатын ұйымдардың, банк қызметін
автоматтандыруды жүзеге асыратын заңды тұлғалардың, бағалы қағаздармен
мәміле жасауды қоспағанда, заңды тұлғалардың жарғылық капиталдарына қатысу
үлестерін немесе акцияларын сатып алуға тыйым салынады.
Заңды тұлғалардың кепіл ретінде қабылдаған акциялары немесе жарғылық
капиталға қатысу үлестері Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына
сәйкес банктің меншігіне өткен жағдайларда, банктердің осындай ұйымдардың
акцияларын немесе жарғылық капиталына қатысу үлестерін сатып алуы кезінде
банктің осындай заңды тұлғаларға қатысуы банктің меншікті капиталының 25%-
дан аспауға тиіс, бұл ретте акцияларды немесе жарғылық капиталға қатысу
үлестерін өткізу мерзімі бір жылдан артық болмауға тиіс.
Банктің заңды тұлғалардың жарғылық капиталына қатысу үлестерінің не
акцияларының жиынтық құны:
- қаржы ұйымдары болып табылмайтын заңды тұлғалар үшін - банктің
меншікті капиталының 60%-дан;
- сақтандыру ұйымдары үшін - банктің меншікті капиталының 40 %-дан
аспауға тиіс.
Банктер он бес, отыз немесе қырық процент деңгейінен ұлғаю немесе кему
фактісін анықтаған күннен бастап он күн ішінде:
- акционері банк болып табылатын заңды тұлғаның орналастырылған
акцияларының (артықшылықты және қоғам сатып алған акциялары
шегеріле отырып) жалпы санына акциялар санының проценттік
қатынасын;
- банкке тиесілі заңды тұлғаның жарғылық капиталына қатысу үлесін
уәкілетті органға хабарлауға міндетті.
Банктің заңды тұлғалардың акцияларын немесе жарғылық капиталдарға
қатысу үлестерін сатып алудан басқа, банктер мынадай қызмет түрлерімен
айналысуға құқылы:
1) банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдардың қызметін автоматтандыру үшін пайдаланылатын мамандандырылған
бағдарламалық қамтамасыз етуді іске асыру;
2) банк қызметінің мәселелері жөніндегі кез келген ақпарат жеткізуші
түрлеріндегі арнаулы әдебиеттерді сату;
3) өз мүлкін сату;
4) заем алушылардың кепілге қойған мүлкін осы Заңда және Қазақстан
Республикасының өзге де заңнамасында белгіленген тәртіппен сату;
5) қаржылық қызметке байланысты мәселелер бойынша консультациялық
қызмет көрсету;
6) басқа тұлғалардың банк қызметіне байланысты мәселелер бойынша
мүдделерін, Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына
сәйкес құрылған арнайы қаржы компаниясының облигацияларын ұстаушылардың,
инфрақұрылымдық облигацияларды, сондай-ақ ипотекалық және өзге де
қамтамасыз етілген облигацияларды ұстаушылардың мүдделерін білдіру;
7) банк-қаржы қызметі саласындағы мамандардың біліктілігін арттыру
жөніндегі оқуды ұйымдастыру;
8) сақтандыру ұйымдары - Қазақстан Республикасының резиденттері атынан
сақтандыру шарттарын жасасу, сондай-ақ жинақтаушы зейнетақы қорлары атынан
зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарттар жасасу.
Банктердің еншілес ұйымдары және ұйымдардыңжарғылық капиталдарына
банктердің қомақты қатысуы. Банк заңға сәйкес өзіне берілген
өкілеттіктерді жүзеге асыру мақсатында уәкілетті органның рұқсаты болғанда
ғана еншілес ұйым құра алады немесе оны иелене алады.
Еншілес ұйымды құруға немесе сатып алуға рұқсат беру тәртібі уәкілетті
органның нормативтік құқықтық актілерімен айқындалады.
Акциялары және жарғылық капиталға қатысу үлестері Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес кепіл ретінде қабылданған
жағдайда, банктің меншігіне өтетін заңды тұлғалар банктің еншілес ұйымына
жатқызылмайды, бұл ретте осындай акцияларды және жарғылық капиталға қатысу
үлестерін өткізу мерзімі бір жылдан аспауға тиіс.
Банктердің еншілес ұйымдары еншілес ұйым құруға және (немесе) оларды
иеленуге құқылы емес. Банктің еншілес ұйымы өзінің толық атауында "еншілес"
деген сөзді көрсетуге және бас банктің атауын пайдалануға міндетті. Рұқсат
алуға берілген өтінішке мынадай құжаттар қоса тіркелуге тиіс: еншілес
ұйымның құрылтай құжаттары, жарғының бекітілгені туралы хаттамалар; банктің
уәкілетті органының еншілес ұйым құру немесе оны сатып алу туралы шешімі;
еншілес ұйымның басшы қызметкерлері туралы ақпарат; еншілес ұйымның ұйымдық
құрылымы және аффилиирленген тұлғалар туралы мәліметтер.
Банкте банк холдингі болмаған жағдайда:
- осы ұйымдар қауымдастығы меморандумының немесе ережелерінің
шарттарына сәйкес олардың қызметін бірлескен негізде басқаруға;
- егер аталған ұйымдардың директорлар кеңесі немесе басқармасы
құрамының үштен бірінен астамын сол белгілі бір тұлғалар құрайтын
болса, еншілес ұйымға байланысты ұйымдар туралы ақпарат қосымша
беріледі;
Сонымен қатар, бизнес-жоспарын табыс ете отырып, еншілес ұйым
қызметінің түрі немесе түрлері туралы ақпарат; құрылатын еншілес ұйымның
құрылтайшылары енгізетін акцияларды алдын ала төлеу мөлшері туралы ақпарат;
құрылатын еншілес ұйымның жарғылық капиталына банктің қатысу үлесі мен
сомасы, сондай-ақ олар сатып алатын акциялар саны және акцияларды алдын ала
төлеу мөлшері туралы ақпарат; еншілес ұйымды сатып алу шарттары мен тәртібі
туралы мәліметтер; аудиторлық ұйымның есебі және сатып алынатын еншілес
ұйымның аудиторлық ұйым куәландырған қаржы есептілігі; сатып алынатын
еншілес ұйымның заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеуден (қайта тіркеуден)
өткендігі туралы куәлігінің нотариат куәландырған көшірмесі; сатып алынатын
еншілес ұйымның жарғылық капиталының мөлшері туралы (егер мұндай ақпарат
аудиторлық есепте болмаса), сондай-ақ банктің жарғылық капиталға қатысу
үлесі немесе еншілес ұйымның сатып алынатын акцияларының саны, оларды сатып
алу бағасы туралы ақпарат; банк жарғылық капиталға қатысу үлесін немесе
акцияларын иемдену арқылы еншілес ұйымын иемденген заңды тұлға туралы:
- заңды тұлғаның атауы мен орналасқан жерін;
- құрылтайшысы (қатысушысы) банк болып табылатын заңды тұлғаның
жарғылық капиталына банктің қатысу үлесінің мөлшері, оны сатып алу
бағасы туралы мәліметті;
- акционері банк болып табылатын заңды тұлғаның акциялар саны, оларды
сатып алу бағасы, олардың орналастырылған акцияларының
(артықшылықты және қоғам сатып алғандары шегеріле отырып) жалпы
санына проценттік арақатынасы туралы мәліметті;
- заңды тұлғаның (оның құрылтайшысы, қатысушысы, акционері банк болып
табылатын) басқа заңды тұлғаның жарғылық капиталына қатысу үлесінің
мөлшері, оны сатып алу бағасы туралы мәліметті;
- акционері (құрылтайшысы, қатысушысы) банк болып табылатын заңды
тұлға сатып алған акциялар саны, сатып алу бағасы, олардың
орналастырылған акциялардың (артықшылықты және қоғам сатып
алғандары шегеріле отырып) жалпы санына проценттік арақатынасы
туралы мәліметті қамтитын деректер;
Тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің, оның ішінде
еншілес ұйым қызметіне байланысты тәуекелдерге қатысты жүйелердің бар
екенін растайтын құжаттар; еншілес ұйымды бақылауды және бақылау негіздерін
растайтын құжаттар бар болуы және тіркелуге тиіс.
Банк соңғы аяқталған екі қаржы жылының қорытындылары бойынша оның
қызметі шығынсыз болған жағдайда және уәкілетті органға рұқсат алуға өтініш
берілген күннің алдындағы соңғы үш ай ішінде уәкілетті орган белгілеген
пруденциалдық нормативтерді сақтаған жағдайда, еншілес ұйым құруға құқылы.
Банк еншілес ұйымды құруға, сатып алуға рұқсат беруден бас тартуы да
мүмкін. Оған :
1) рұқсат алуға қажетті құжаттардың табыс етілмеуі;
2) еншілес ұйымның басшы қызметкерлерінің (немесе басшы қызметкерлер
лауазымына тағайындауға немесе сайлауға ұсынылған кандидаттардың
талаптарына сай келмеуі;
3) банктің көзделетін еншілес ұйымдарының болуы нәтижесінде құрамына
банк кіретін банк конгломератының пруденциалдық нормативтерді сақтамауы;
4) еншілес ұйымның қызметі немесе банк жоспарлаған инвестициялар
салдарынан банктің қаржылық жай-күйінің нашарлауы және (немесе) банк
салымшыларының мүдделеріне нұқсан келтіру көзделетін қаржылық салдарларды
талдау;
5) тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің, оның ішінде
еншілес ұйым қызметіне байланысты тәуекелдерге қатысты жүйелердің бар
екенін растайтын табыс етілген құжаттардың уәкілетті органның тәуекелдерді
басқару және ішкі бақылау жүйелеріне қоятын талаптарына сәйкес келмеуі;
6) банктің уәкілетті органға рұқсат алуға өтініш берген күннің
алдындағы соңғы үш ай ішінде жәненемесе өтінішті қарау кезеңінде
белгіленген пруденциалдық нормативтерді және басқа да сақталуға міндетті
нормативтер мен лимиттерді, сақтамауы;
7) өтініш берілген күнгі банкке қатысты қолданылған шектеулі ықпал ету
шараларының және санкцияларының болуы негіз болып табылады.
Уәкілетті орган өтініш берілгеннен кейін үш ай ішінде рұқсат беруге
немесе рұқсат беруден бас тартуға міндетті. Рұқсат беруден бас тартқан
жағдайда уәкілетті орган өтініш берушіге бас тартудың негіздері туралы
жазбаша хабарлауға міндетті. Банктің еншілес ұйымы құрылтай құжаттарына
енгізілген барлық өзгерістер мен толықтырулар туралы уәкілетті органды
хабардар етуге міндетті. Уәкілетті органның рұқсатын алмаған жағдайда банк
еншілес ұйымның өзіне тиесілі акцияларын (қатысу үлестерін) үш ай мерзім
ішінде осы банкпен ерекше қарым-қатынасы жоқ тұлғаларға иелігінен шығаруға
не еншілес ұйым қабылдайтын шешімдерді айқындау мүмкіндігінен бас тартуға
және растайтын құжаттарды уәкілетті органға беруге міндетті. Банктің
ұйымның жарғылық капиталына қомақты қатысуына уәкілетті органның рұқсаты
болғанда ғана жол беріледі. Ұйымның жарғылық капиталына қомақты қатысуына
рұқсат беру уәкілетті органның нормативтік құқықтық актісінде айқындалған
тәртіппен белгіленеді.
Тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің, оның ішінде
еншілес ұйым қызметіне байланысты тәуекелдерге қатысты жүйелердің бар
екенін растайтын табыс етілген құжаттардың уәкілетті органның тәуекелдерді
басқару және ішкі бақылау жүйелеріне қоятын талаптарына сай келмеуі ұйымның
жарғылық капиталға қомақты қатысуына рұқсат беруден бас тарту үшін негіз
болып табылмайды.
Уәкiлеттi органның банк ашуға рұқсат беру тәртiбi мен оған рұқсат
беруден бас тарту негiздерi банк заңдарында белгiленедi. Банк ашуға
берiлген рұқсаттың банк операцияларын жүргiзуге банкке лицензия беру туралы
уәкiлеттi орган шешiм қабылдағанға дейiн заңды күшi болады.
Банк ашуға берiлген рұқсатты уәкiлеттi орган керi қайтарып ала алады.
Банк операцияларын жүргiзуге лицензия берiлген жағдайда немесе банктiң
қызметiн тоқтату туралы сот шешiм қабылдаған жағдайда, рұқсат керi қайтарып
алынған жағдайда банк ашуға берiлген рұқсатты банк уәкiлеттi органға
қайтаруға тиiс. Банк өзiне банк ашуға берiлген рұқсатты ерiктi түрде
қайтаруға және заңда белгiленген тәртiппен қайта тiркелуге құқылы.
Банктiң жарғылық және меншiк капиталы. Банктiң жарғылық капиталы
акцияларды сату есебiнен Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен
қалыптастырылады. Банк акциялары орналастырылған кезде тек қана ақшамен
төленуге тиiс.
Жаңадан құрылған банкiнiң жарғылық капиталына оның акционерлерi Әдiлет
министрлiгi банкiнi тiркейтiн кезге қарай 50% мөлшерiнде және тiркеген
күннен бастап бiр күнтiзбелiк жыл iшiнде толық төлем жасауға тиiс.
Банктің меншікті капиталын және инвестициясын есептеу әдістемесін
уәкілетті орган айқындайды.
Егер банк міндеттемелерінің сомасы оның активтерінің құнынан артық
болған жағдайда, банктің меншікті капиталы теріс капитал болады. Банктің
меншікті капиталының терiс мөлшерi анықталған жағдайда уәкiлеттi орган
Қазақстан Республикасының Үкiметiмен келiсiм бойынша оның акционерлерiнiң
акцияларын мәжбүрлеп сатып алу туралы шешiм қабылдауға және оларды банк
капиталының ұлғаюына, инвестор алған мiндеттемелердi ескере отырып оның
қалыпты жұмыс iстеуiне кепiлдiк беретiн шарттармен жаңа инвесторға сатып
алынған баға бойынша дереу сатуға құқылы.
Банк акцияларын уәкiлеттi органның мәжбүрлеп сатып алуы банк
акцияларын (акционерлердiң үлесiн) кейiннен жаңа инвесторға сату мақсатында
мәжбүрлеп сатып алу туралы ол шешiм қабылдаған күнгi оның
міндеттемелерінің сомасы шегеріле отырып банк активтерінің құнын негiзге
ала отырып белгiленетiн баға бойынша жүзеге асырылады. Банктiң сатып
алынған акцияларын олар сатып алынған баға бойынша дереу сатады. Банктiң
мәжбүрлеп сатып алынған барлық акциялары иелерiнiң құқықтары мен мiндеттерi
жаңа инвесторға көшедi.
Банкке талаптар қойылуы мүмкiн мiндеттемелердi орындау мерзiмi
басталған жағдайда, бiрақ ол талаптар банктiң акцияларын мәжбүрлеп сатып
алу туралы шешiм қабылдағанға дейiн қойылмаса, жеке және заңды тұлғалардың
депозиттерi бойынша талаптарды қоспағанда, мұндай талаптар өтелген болып
есептеледi.
Банк акцияларын мәжбүрлеп сатып алудың және оларды кейiннен
инвесторларға мiндеттi түрде сатудың тәртiбiн уәкiлеттi орган белгiлейдi.
Банкiнiң құрылтайшылары мен акционерлерi. Қазақстан Республикасының
резиденттерi мен резиденттерi емес заңды және жеке тұлғалар банкiнiң
құрылтайшылары мен акционерлері бола алады.
Мемлекет тек Yкімет атынан ғана банктің құрылтайшысы және акционері
бола алады. Қазақстан Даму Банкінің ғана акционері бола алатын ұлттық
басқарушы компанияны қоспағанда, мемлекеттік кәсіпорындар және жарғылық
капиталдарына қатысу үлестерінің не орналастырылған акцияларының елу
процентінен астамы мемлекетке тиесілі ұйымдар банктің құрылтайшылары және
акционерлері бола алмайды.
Банк несие берушiлерiнiң мүдделерiн қорғау және республика банк
жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында уәкiлеттi орган Қазақстан
Республикасының Үкiметiмен келiсiм бойынша капиталының терiс мөлшерi болған
ретте банк акцияларын банктiң қаржы жағдайының қажетiнше жақсартылуына
кепiлдiк беретiн жаңа инвесторға сатып алынған баға бойынша кейiннен
мiндеттi түрде дереу сату шартымен мәжбүрлеп сатып алуды жүзеге асыруға
құқылы.
Аталған шектеу уәкiлеттi орган тізбесін белгілейтін рейтинг
агенттіктерінің бірінің А рейтингінен төмен емес жеке кредиттік рейтингі
бар банктерге қолданылмайды. Ұлттық холдинг пен ұлттық басқарушы компанияны
қоспағанда, тікелей немесе жанама түрде банктiң акцияларын иеленетiн не
банк акционерi қабылдайтын шешiмдерге ықпал ететiн тұлғалар уәкiлеттi
органның талап етуі бойынша банктің ірі қатысушыларын және олардың қаржылық
жай-күйiн айқындау үшін құрылтай құжаттарын және басқа да қажетті ақпарат
беруге міндетті.
Қазақстан Республикасының резиденттерi емес банкiлердiң еншiлес банк
құру ерекшелiктерi бұл негiзгi рейтинг агенттiктерi бiрiнiң белгiлi бiр
рейтингi бар Қазақстан Республикасының резиденттерi емес банкiлер еншiлес
банкiге еншi берушi банк бола алады. Негiзгi рейтинг агенттiктерiнiң
тiзбесi мен талап етiлетiн ең төменгi рейтингтi уәкiлеттi орган белгiлейдi.
Банк ашуға рұқсат беру жөнiндегi өтiнiшті заңды тұлға немесе жеке
тұлға уәкiлеттi органға жасауға құқылы. Өтiнiш қазақ немесе орыс тiлдерiнде
берiледi және онда өтiнiш берушiнiң мекен-жайы көрсетiлуге тиiс. Банк
ашуға рұқсат беру жөнiндегi өтiнiшке мына құжаттар қоса тiркелуге тиiс:
а) жаңадан құрылатын банкiнiң құрылтай құжаттары: құрылтай шарты,
жарғы, жарғы қабылдау мен банк органдарын тағайындау (сайлау) хаттамасы;
б) құрылтайшылар туралы (уәкілетті орган белгілеген тізбе бойынша)
мәліметтер, аяқталған соңғы екі қаржы жылы ішіндегі шоғырландырылған есепті
қоса алғанда, қаржы есептілігі, аудиторлық ұйымның құрылтайшылардың
қаржылық жай-күйі туралы есебі;
д) банктің басшы қызметкерлері лауазымына ұсынылатын тұлғалардың,
соның ішінде банк басқармасының кемінде үш мүшесінің құжаттары;
е) жаңадан құрылатын банкiнiң егжей-тегжейлi ұйымдық құрылымы; iшкi
аудит қызметi жөнiндегi ереже; несие комитетi жөнiндегi ереже; қызмет
стратегиясын, қызмет бағыты мен ауқымын ашып көрсететiн бизнес-жоспары,
қаржылық перспективасын (бюджет, есеп балансы, алғашқы үш қаржы
(операциялық) жылындағы пайда мен залалдар есебi, маркетинг жоспары (банк
клиенттерiнiң қалыптасуы), еңбек ресурстарын тарту жоспары;
ж) өтiнiш берушiнiң құрылтайшылар атынан өтiнiш беруге өкiлеттiгiн
растайтын нотариалдық не өзге заңды түрде куәландырылған құжат.
Уәкiлеттi орган банк ашуға рұқсат беру жөнiнде шешiм қабылдау үшiн
қажеттi қосымша ақпарат немесе құжаттар сұратуға құқылы. Өтiнiш берушi банк
ашуға рұқсат беру жөнiндегi өтiнiштi ол уәкiлеттi органда қаралып жатқан
кез келген сәтте қайтарып алуы мүмкiн.
Қазақстан Республикасының резидент емес тұлғаларының қатысуымен банк
құруға қойылатын қосымша талаптар: банктің құрылтайшысы болып табылатын
Қазақстан Республикасының резиденті емес-жеке немесе заңды тұлға арнайы
құжаттардан басқа, банк ашуға рұқсат беру туралы өтінішке тиісті
мемлекеттің уәкілетті органының (Қазақстан Республикасының резиденті емес
банктер үшін - банктік қадағалау органының) осы тұлғаға Қазақстан
Республикасының резидент банкінің акцияларын иеленуге рұқсат берілетіні
жөніндегі жазбаша хабарламасын не тиісті мемлекеттің уәкілетті органының
(Қазақстан Республикасының резиденті емес банктер үшін - банктік қадағалау
органының) аталған құрылтайшы мемлекетінің заңнамасы бойынша мұндай шешім
талап етілмейтіні жөніндегі мәлімдемесін қоса тіркеуге міндетті.
Банкiнi мемлекеттiк тiркеудi уәкiлеттi органның банк ашуға рұқсаты
негiзiнде Әдiлет органдары жүзеге асырады және оның құрылтай құжаттары
уәкiлеттi органмен келiсiлгендiгiн растайтын деректер.
Құрылтайшылар уәкiлеттi органның банк ашуға рұқсаты алынған күннен
бастап бiр ай iшiнде банкiнi мемлекеттiк тiркеу үшiн Әдiлет органдарына
жолдануға мiндеттi.
Банктi әдiлет органдарында мемлекеттiк тiркегеннен кейiн банк он төрт
күнтiзбелiк күн iшiнде уәкiлеттi органға тiркеген әдiлет органының белгiсi
және мөрi қойылған құрылтай шарты мен жарғының және банктi мемлекеттiк
тiркеу туралы куәлiктiң нотариаттық куәландырылған көшiрмелерiн беруге
мiндеттi.
Банк операцияларын лицензиялау. Банктiк, сондай-ақ осы Заңға сәйкес
белгiленген өзге де операцияларды жүргiзуге арналған лицензияларды осы
Заңның талаптарына сәйкес уәкiлеттi орган, Ұлттық Банк белгiлеген тәртiппен
және өздерiнiң құзыретi шегiнде уәкiлеттi орган немесе Ұлттық Банк бередi.
Ұлттық Банк немесе уәкiлеттi орган лицензия берген кезде Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес банктердің жүзеге асыруына рұқсат берілген
операциялардың атауларын нақтылауға құқылы.
Лицензия берiлгенi үшiн алым алынады, оның мөлшерi мен төлеу тәртiбi
Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленедi.
Банк операцияларын жүргiзуге лицензия алу үшiн өтiнiш берушi
мемлекеттiк тiркелген күннен бастап бiр жыл iшiнде:
а) барлық ұйымдық-техникалық шараларды орындауға, оның iшiнде
уәкiлеттi органның немесе Ұлттық Банктiң нормативтiк құқықтық актiлерiнiң
талаптарына сәйкес келетiн үй-жай мен жабдықтар әзiрлеуге, сондай-ақ тиiстi
бiлiктiлiгi бар қызметкерлер жалдауға;
б) уәкілетті органның немесе Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық
актілерімен белгіленген талаптарға сәйкес мөлшерде жарғылық капиталы
болуға;
в) лицензиялық алым төлеуге тиіс.
Жұмыс істеп тұрған банк қосымша банк операцияларын жүргізуге лицензия
алу үшін:
1) қосымша банк операцияларын жүргізуге лицензия алу үшін өтініш
берген айдың алдындағы қатарынан үш ай ішінде пруденциялық нормативтердің
орындалуын қамтамасыз етуге;
2) тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің болуы бөлігінде
уәкілетті орган белгілеген талаптардың орындалуын қамтамасыз етуге;
3) банк операцияларының қосымша түрлерін жүргізудің жалпы шарттары
туралы ережені табыс етуге тиіс.
Банк операциясын жүргiзуге лицензия беру туралы өтiнiшпен бiр мезгiлде
лицензиат арнайы талаптардың орындалуын растайтын құжаттарды уәкілетті
органның немесе Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген
тәртіппен табыс етуге мiндеттi. Банк операцияларын жүргiзуге лицензия беру
жөнiндегi өтiнiштi уәкiлеттi орган немесе Ұлттық Банк лицензия беруге
құжаттар табыс етілген күннен бастап бiр ай iшiнде қарауға тиiс.
Ұлттық және (немесе) шетелдiк валютамен банк операцияларын жүргiзуге
лицензия шектеусiз мерзiмге берiледi.
Банк операцияларын жүргiзуге берiлген лицензия үшiншi адамдарға
берiлмеуге тиiс. Банк операцияларының барлық түрлерi оны жүргiзу құқығы
лицензияда тiкелей көрсетiлген жағдайда ғана жүзеге асырылуы мүмкiн және
банк операцияларын жүргiзуге лицензия беру жөнiндегi шешiмдi уәкiлеттi
органның немесе Ұлттық Банктiң ресми басылымдарында жариялайды. Банк
операцияларын жүргiзуге берiлген лицензияның тиiстi дәрежеде куәландырылған
көшiрмесi банк клиенттерi көруiне оңтайлы жерге орналастырылуы тиiс.
Банктің филиалдары мен өкілдіктерін құру, жабу.
Қазақстан Республикасының резидент-банкі банктің директорлар кеңесінің
шешімі негізінде уәкілетті органның келісімінсіз Қазақстан Республикасының
аумағында да, сонымен қатар одан тысқары жерлерде де өзінің оқшауланған
бөлімшелерін - өз филиалдары мен өкілдіктерін ашуға құқылы.
Банк өзінің филиалы мен өкілдігі әділет органдарында есептік
тіркелген күннен бастап отыз жұмыс күні ішінде олардың ашылғаны туралы
уәкілетті органға:
1) банк филиалы мен өкілдігін есептік тіркеу туралы куәліктің нотариат
куәландырған көшірмесін;
2) тіркеген әділет органының белгісі мен мөрі бар банктің филиалы
немесе өкілдігі туралы нотариат куәландырған ереженің көшірмесін;
3) Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген
талаптарға филиал үй-жайының сәйкестігін растайтын (филиалды ашу кезінде)
Ұлттық Банктің тексеру қорытындысы мен актісінің нотариат куәландырған
көшірмесін;
4) филиалдың немесе өкілдіктің бірінші басшысына берілген сенімхаттың
нотариат куәландырған көшірмесін қоса тіркей отырып, жазбаша хабарлауға
міндетті.
Қазақстан Республикасы аумағында банктің филиалын немесе өкілдігін
құруға, жабуға жергілікті өкілді және атқарушы органдардың келісімі талап
етілмейді.
Банктің филиалы - заңды тұлға болып табылмайтын, банк орналасқан
жерден тысқары орналасқан, банк атынан банк қызметін жүзеге асыратын және
өзіне банк берген өкілеттік шегінде әрекет ететін банктің оқшауланған
бөлімшесі. Банк филиалының банкпен бірыңғай балансы, сондай-ақ банк
атауымен толық сәйкес келетін атауы болады. Банк филиалы бір облыс
(республикалық маңызы бар қала, астана) шегінде бірнеше мекен-жай бойынша
орналасқан үй-жайларға ие болуға құқылы.
Банктің өкілдігі - заңды тұлға болып табылмайтын, банк орналасқан
жерден тысқары орналасқан, банктің атынан және оның тапсыруы бойынша әрекет
ететін, банк қызметін жүзеге асырмайтын банктің оқшауланған бөлімшесі.
Қазақстан Республикасының резидент банкі соңғы аяқталған қаржы
жылының қорытындысы бойынша банктің қызметі залал шекпеген жағдайда
өкілдігін ашуға құқылы.
Банк - Қазақстан Республикасының резиденті Қазақстан Республикасының
шегінен тыс жерлерде уәкілетті орган мен шет мемлекеттің тиісті қадағалау
органының ақпарат алмасу туралы келісімі болған жағдайда ғана филиал ашуға
құқылы. Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде филиалдары мен
өкілдіктерін ашқан жағдайда, мемлекеттің тиісті органында тіркелген күннен
бастап күнтізбелік отыз күн ішінде мемлекеттің тиісті органында
тіркелгендігін растайтын құжаттарды қоса бере отырып, олардың ашылғаны
туралы уәкілетті органға жазбаша хабарлауға міндетті.
Қазақстан Республикасында резидент емес-банктің филиалдарын ашуға
тыйым салынады және резиденті емес-банктің өкілдігі әділет органдарында
есептік тіркелген (қайта тіркелген) күннен бастап отыз жұмыс күні ішінде
уәкілетті органға өкілдік туралы ережеге өзгерістер мен толықтырулар
енгізілгенін, осы құжаттардың нотариат куәландырған көшірмесін қоса бере
отырып, хабарлауға міндетті.
Банк өзінің филиалы және (немесе) өкілдігі әділет органдарында
(Қазақстан Республикасынан тысқары жерде филиалдар немесе өкілдіктер
қызметі тоқтатылған кезде - мемлекеттің тиісті тіркеу органында) есептік
тіркеуден шығарылған күннен бастап отыз жұмыс күні ішінде уәкілетті органға
банк филиалының және (немесе) өкілдігінің есептік тіркеуден шығарылғанын
растайтын әділет органы құжатының нотариат куәландырған көшірмесін қоса
бере отырып, олардың қызметінің тоқтатылғаны туралы жазбаша хабарлауға
тиіс.
Уәкілетті орган, Қазақстан Республикасының резидент-банкінің филиалын
және (немесе) өкілдігін және резиденті емес-банк өкілдігін жабуды талап
етуге құқылы.
Банктердің банк және өзге де операцияларды жүзеге асыруы банк қызметі
болып табылады. Банк операцияларына:
1) депозиттерді қабылдау, заңды тұлғалардың банктік шоттарын ашу және
жүргізу;
2) депозиттерді қабылдау, жеке тұлғалардың банктік шоттарын ашу және
жүргізу;
3) банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдардың корреспонденттік шоттарын ашу және жүргізу;
4) жеке және заңды тұлғалардың металл шоттарын ашу және жүргізу
жатады, оларда осы тұлғаға тиесілі тазартылған бағалы металдардың және
бағалы металдардан жасалған монеталардың нақты саны көрсетіледі;
5) кассалық операциялар: қолма-қол ақшаны ұсатуды, айырбастауды, қайта
санауды, сұрыптауды, қаттап бууды және сақтауды қоса алғанда, банк
операцияларының бірін жүзеге асыру кезінде оларды қабылдау және беру;
6) аударым операциялары: жеке және заңды тұлғалардың төлемдер және
ақша аударымдары бойынша тапсырмаларын орындау;
7) есепке алу операциялары: жеке және заңды тұлғалардың вексельдері
мен өзге де борышкерлік міндеттемелерін есепке алу (дисконт);
8) банктік заем операциялары: банкке, ипотекалық ұйымға, номиналды
ұстаушы ретінде клиенттердің шоттарын жүргізу құқығы бар брокерге және
(немесе) дилерге және акцияларының бақылау пакеті мемлекетке немесе ұлттық
холдингке не ұлттық басқарушы компанияға тиесілі заңды тұлғаға төлемділік,
мерзімділік және қайтарымдылық шарттарымен ақшалай нысандағы кредиттер
беру;
9) шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру;
10) банкаралық клиринг: төлемдерді жинау, салыстырып тексеру, сұрыптау
және растау, сондай-ақ олардың өзара есебін жүргізу және клиринг
қатысушылары - банктердің және банк операцияларының жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын ұйымдардың таза позицияларын айқындау;
11) төлем карточкаларын шығару;
12) банкноттарды, монеталар мен құндылықтарды инкассациялау;
13) төлем құжаттарын (вексельдерді қоспағанда) инкассоға қабылдау;
14) аккредитив ашу (ұсыну) мен оны растау және ол бойынша
міндеттемелерді орындау;
15) банктердің ақшалай нысанда орындау көзделетін банк кепілдіктерін
беруі;
16) банктердің үшінші тұлғалар үшін ақшалай нысанда орындау көзделетін
банк кепілдемелерін және өзге де міндеттемелерді беруі жатады.
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен
микрокредиттік ұйымдар ретінде тіркелген заңды тұлғалардың микрокредиттер
беру жөніндегі қызметі банк операцияларына жатпайды.
Ұлттық Банк белгілеген тәртіпте банк операциялары электрондық тәсілмен
жүзеге асырылуы мүмкін. Банк және өзге де операцияларын жүргізуге
лицензияны уәкілетті орган береді.
Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым, осындай
ұйымның қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының заңнамалық актісінде
көрсетілген операцияларды лицензиясыз жүзеге асыру мүмкіндігі көзделген
жағдайларды қоспағанда, уәкілетті органның немесе Ұлттық Банктің лицензиясы
болған жағдайда банк операцияларының бір немесе бірнеше түрін жүзеге асыра
алады.
Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға банк
операцияларын жүргізуге лицензияны, уәкілетті орган береді.
Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға
операцияларды жүргізуге және айрықша қызмет түрі операциялар болып
табылатын заңды тұлғаларға лицензияны Ұлттық Банк береді.
Банк операцияларын, сондай-ақ банктердің осы бапта көзделген жүзеге
асыратын өзге де операцияларын лицензиялау тәртібі уәкілетті органның
нормативтік құқықтық актілерінде белгіленеді.
Лицензиялау тәртібі Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерінде
белгіленетін, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдар жүзеге асыратын банк операцияларын лицензиялау тәртібі уәкілетті
органның нормативтік құқықтық актілерімен белгіленеді. Уәкілетті органның
немесе Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерінде банктер мен
жекелеген қызмет түрлеріне лицензия алуға байланысты банк операцияларының
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға қосымша талаптар белгіленуі
мүмкін.
Банктер, банк операцияларымен қатар, уәкілетті органның лицензиясы
болған жағдайда мына операцияларды жүзеге асыруға құқылы:
1) тазартылған қымбат бағалы металдарды (алтын, күміс, платина,
платина тобына жататын металдар) құйма күйінде, тазартылған қымбат бағалы
металдардан жасалған монеталарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу,
сақтау және сату;
2) құрамында бағалы металдар мен асыл тастар бар зергерлік бұйымдарды
сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату;
3) вексельдермен жасалатын операциялар: вексельдерді инкассоға
қабылдау, төлемшілердің вексельдерді төлеуі жөнінде қызметтер көрсету,
сондай-ақ делдалдық тәртібімен домицилденген вексельдерді, вексельдер
акцептін төлеу;
4) лизинг қызметін жүзеге асыру;
5) өзінің бағалы қағаздарын (акцияларды қоспағанда) шығару;
6) факторингтік операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді)
сатып алушыдан төлемсіз тәуекел етіп қабылдай отырып, төлем жүргізуді талап
ету құқығын алу;
7) форфейтингтік операциялар (форфетингтеу): тауарларды (жұмыстарды,
қызметтерді) сатып алушының қарыз міндеттемесін сатушыға айналым түспейтін
жолмен вексель сатып алу арқылы төлеу;
8) сенімгерлік операциялар: сенімгердің мүддесіне және тапсырмасы
бойынша ақшаларды, ипотекалық қарыздар және тазартылған қымбат бағалы
металдар бойынша талап ету құқықтарын басқару;
9) сейфтік операциялар: сейфтік жәшіктерді, шкафтарды және бөлмелерді
жалға беруді қоса алғанда, құжаттандырылған нысанда шығарылған бағалы
қағаздарды, клиенттердің құжаттары мен құндылықтарын сақтау бойынша
қызметтер.
Банктер бағалы қағаздар нарығында мынадай кәсіби қызмет түрлерін
жүзеге асыруға құқылы:
1) Қазақстан Республикасының және рейтингтік агенттіктердің бірінің ең
төменгі талап етілетін рейтингін алған елдердің мемлекеттік бағалы
қағаздарымен не онсыз уәкілетті органның шешімі бойынша мемлекеттік бағалы
қағаздармен, базалық активтерінің тізбесі мен оны сатып алу тәртібін
уәкілетті орган белгілейтін туынды бағалы қағаздармен - брокерлік;
2) Қазақстан Республикасының және рейтингтік агенттіктердің бірінің ең
төменгі талап етілетін рейтингін алған елдердің бағалы қағаздарымен не
онсыз уәкілетті органның шешімі бойынша мемлекеттік бағалы қағаздармен,
сондай-ақ базалық активтерінің тізбесі мен оны сатып алу тәртібін уәкілетті
орган белгілейтін туынды бағалы қағаздармен, өзге де бағалы қағаздармен -
дилерлік;
3) кастодиандық;
4) трансфер-агенттік.
Банктердің бағалы қағаздар нарығында кәсіби қызметтің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz