Коммерциялық банктердің дамуын жақсарту жолдары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе 3

І. Қазақстан Республикасы коммерциялық банктердің қалыптасуы, дамуы, олардың кассалық есеп айыру формалары және кассалық операцияларды жүргізу тәртібі.

Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердің қалыптасуы мен дамуы 4
Коммерциялық банктердің кассалық есеп айырысу формаларымен құралдарына сипаттама 24
Коммерциялық банктердегі кассалық операцияларды жүргізу тәртібі 35

ІІ. Қазақстан Республикасы коммерциялық банктердің экономикалық даму жағдайына талдау БЦК мысалында

2. 1 Центр Кредит Банктің басқару құрылымы және бүгінгі даму жағдайы 49

2. 2 Банктің 2003-2005 жылдардағы экономикалық қызметіне талдау 53

ІІІ. Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердің бүгінгі жағдайы және даму перспективасы

3. 1 Қазақстанның банктік жүйесінің даму болашағы 69

3. 2 Коммерциялық банктердің дамуын жақсарту жолдары 80

Қорытынды 84

Қолданылған әдебиеттер 85

Кіріспе

Қазақстанның нарықтық қатынастарға өтуі күрделі және қайшылықты жағдайларда жүруде. Бұл өз кезегінде Қазақстанның банк жүйесіне және Республикадағы экономикалық өзгерістердің қарқынына, бағытына және тиімділігіне айтарлықтай әсер етеді.

Дербестілік алған 13 жыл ішінде Қазақстанның банк жүйесінің екі деңгейінің қалыптасу сатылары бір мезгілде және қатарлас өтті. Қазіргі уақытта Республикадағы банк жүйесі мәнді өзгерістерден өтіп, белгілі бір нәтижелерге қол жеткізді.

Бүгінгі таңда банк жүйесінің экстенсивті даму кезеңі аяқталып, бұл процесті интенсивтендіруге өту басталды. Ол банк капиталының шоғырлануы мен тиімсіз банктерді жою қарқының және масштабтарының ұлғаюымен қатар жүруде.

Тақырыптың өзектілігі - нарық құрылымында банктер тиесілі орнын алуы үшін банктік сектордың тиімділігін арттыру мәселелерінің теориялық өңделуі қажет, ал бұл осы сферадағы мемлекеттік саясаттың маңызды шарты болып табылады. Осы айтылған мәселелер тақырыптың өзектілігін көрсетеді.

Дипломдық жұмыстың мақсаты:

Елімізді банк жүйесінің қалыптасу ерекшеліктерін, кезеңдерін банк саласындағы қабылданған заңдармен, құжаттар мен танысу арқылы оның қалыптасу қызметтерін жүйелеу;
Осы саладағы шетелдік және отандас ғалымдардың еңбектерімен танысу арқылы теориялық білімдерді тереңдету;
Банк жүйесіндегі түбегейлі өзгерістердің келбетін Банк Центр Кредит және оның бөлімшелерінің мысалында статистикалық мәліметтерге сүйене отырып сараптамалау;
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің экономикадағы орнын нақты мәліметтермен сипаттау арқылы кешенді басқару, менеджмент функцияларын жүзеге асыру бағыттарын айқындау.

Дипломдық жұмыстың міндеті - жоғарыда көрсетілген мақсатқа жету үшін өзекті мәселелер бойынша ғылыми әдебиеттерді талдау арқылы экономикалық дамудағы Қазақстан Республикасының банктік жүйесінің рөлін жан - жақты қарастыру.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасының банктернің қалыптасуы, дамуы, олардың кассалық есеп айырысу формалары, құралдары және кассалық операциялар жүргізудің тәртібі қарастырылған.

Екінші бөлімде Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердің экономикалық даму жағдайына талдау жасалынған.

Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының коммерциялық банктернің бүгінгі жағдайы даму перспективасы ашылған.

Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердің қалыптасуы мен дамуы

Кеңес үкіметі кезінде Қазақстанның өзінің банктік жүйесі болған жоқ, себебі республика аумағында КСРО-ның орта-лықтандырылған несие жүйесінің филиалдары мен бөлімдері қызмет етті. Осыған байланысты банктік жүйенің тарихы КСРО мен революцияға дейінгі Ресей тарихымен тығыз байланысып келді. Патшалык Ресейдің банктік жүйесіне: Мемлекеттік банк, акционерлік банктер, қалалық банктер, ипотекалық несие банктері мен басқа да несиелік мекелелер кірді.

Ресейдің Мемлекеттік банкі (өз қызметін 1860 жылы бастады) барлық несие жүйесінің Орталық банкі болып табылады. Ол айналымға қағаз ақша шығарудың монополиялық құқығына ие болды. Сөйтіп, 1914 жылы Ресейдің Мемлекеттік банкі бұл іске барлық акционерлік коммерциялық банктердің салымдары мен ағымдағы шоттардың жартысынан көбін және есептік-қарыздық операциялардың 1/3 бөлігіне жуығын жұмылдырды. Басқа елдердің орталық эмиссиондық банктеріне қарағанда, Ресейдің Мемлекеттік банкі тек банк-терді ғана емес, сонымен бірге, өнеркәсіпті, сауданы, қор жинаушыларды да несиелендірді. 1914 жылдың қарсаңында ол 10 кеңсе, 124 бөлім мен мемлекеттік қазынашылықтың 791 тіркелген кассасына иелік етті.

Акционерлік коммерциялық банктер (47 банк 743 филиа-лымен) қарыз капитал нарығында басымдық жағдайға ие болып, 1914 ж. шоғырланудын жоғары дәрежесіне жетті.

Орта және ұсақ буржуазиялык қызмет көрсету үшін мынадай ұсақ несиелік мекемелер қызмет атқарды: езара несие беру қоғамы (11081), қалалық қоғамдық банктер (343) .

Ипотекалық несие жүйесі - мемлекетпк дворяндардың жер банкі мен мемлекеттік жер банкі, 10 акционерлік жер банктері, 36 қалалық несиелік банктер мен ипотекалық несиенің басқа да банктерінен құрылды.

Несиелік мекемелердің ішінен, әсіресе, деревнялардағы дәулетті адамдарға қызмет көрсететін несиелік копперация кеңінен танылды. Ол қарыз-жинақ кассалары мен несиелік серіктестіктерден тұрды.

1917 ж. Қазан революциясынан кейін банк ісін ұйымдас-тыруда мемлекеттік монополия кағидасы іске асырылды. Елде Мемлекеттік банк құрылды, кейіннен жеке коммерциялық және басқа да банктерді ұлтшылдандыру нәтижесінде, бәрі бір мемлекетке жататын, салалық және аумақтық банктер кұрылды. Банктік жүйенің бір кұрамдас болігі мемлекеттік еңбек жинақ кассалары болды.

Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарында мемлекеттік банк-термен бірге: кооперативтік және жеке, мемлекеттік-капита-листік, соның ішінде шетел капиталының катысуымен де мемлекеттік емес несиелік мекемелер құрылды. 1922 ж. деревнялар мен майдагерлік өнеркәсіпті жандандыру мақсатын көздеген несиелік және қарыздық-жинақ серіктестіктері мен олардың одағы ұйымдастырыла бастады. 1924 ж. ауыл шаруашылық копперацияларына салым қабылдау, қарыз беру мен есеп айырысудағы делдалдық нысанында несиелік операцияларды жүргізу рұқсат етілді. 1926 ж. 1 сәуір қарса-ңынды КСРО-да 16 185 серіктестіктер кұрылған еді, бұл-лардың ішінде 2426 - несиелік және қарыздық жинак, сон-дай-ақ 12424 - ауыл шаруашылық серіктестіктері болды.

1922 жылдан бері сауданы, өнеркәсіпті несиелендіру үшін өзара несиелендіру қоғамы, сонымен бірге, Оңтүстік-Шығыс мемлекеттік-капиталистік акционерлік банк және шетел капи-талының қатысуымен Ресейлік коммерциялық банк құрылды.

Экономикалық социалистік секторының дамуына қарай кооперативтік және жеке несиелік органдар өз маңызын жоғалтты және қызметін тоқтатты. Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру несиелік кооперацияны қажет етпей, оны 1931 жылы таратты. Жеке секторды сауда және өнеркәсіп саласынан ығыстыру өзара несиелендіру қоғамы қызметінің оралуына әкеп соқты. Басқа несиелік органдар қызметтері мемлекеттік салалық банктерге: Промбанк, Цекомбанк, Всеком-банк, Орталық ауыл шаруашылық банк және 1922-1925 жж. құрылған басқа да банктерге көшеді.

КСРО-да 1930-1932 жж. жүргізілген несиелік реформа-ның нәтиежесінде жаңа қағидаларда салалық банктер ұйымдастырылды. Капитал жұмсалымдарды қаржыландыру және несиелендіруге байланысты 4 арнайы банктер құрылды.

Өнеркәсіп және электр шаруашылығының несиелендіру банкі - өнеркәсіп және электр шаруашылығының күрделі құрылысын қаржыландыру банкі (Промбанк) болып қайта кұрылды. Ол 1959 ж. КСРО Қүрылыс банкі болып қайта ұйымдастырылды.

Социалистік жер бөлінісін қаржыландыру банкі (КСРО Ауыл шаруашылық банкі) көптеген несиелік серіктестіктер мен республикалық ауыл шаруашылық банктердің орнына (1959 ж. оның кызметтері КСРО Мембанкі мен Құрылысбанк арасында үлестірілді) ұйымдастырылған.

Кооперация құрылысын күрделі қаржыландыру банкі (Всекомбанк) жалпы Ресейлік кооперативтік банк негізінде (1939 ж. Всекомбанк өз жұмысын тоқтатты, ал оның активтері мен пассивтері 1959 ж. таратылған КСРО Сауда банкіне берілді) қүрылған.

Коммуналдық және тұрғын үй құрылысын қаржыландыру банкі (Цекомбанк) 1959 ж. таратылды да оның қызметтері КСРО Құрылыс банк пен Мембанк арасында үлестірілді.

Барлық салалық банктер саланы қаржыландыру және ұзақ мерзімді несиелендірумен айналысты. Ал КСРО Мем-банкінде халык шаруашылығының барлық салаларын қысқа мерзімді несиелендіру шоғырландырылды. КСРО Мембанісінің барлық несие жүйесінің орталық және жетекші бөлімі ретіндегі ролі одан ары арта түсті. Барлық кәсіпорындар мен ұйымдардың есеп айырысу мен ағымдық шоттары КСРО Мембанкінде шоғырландырылды[1] .

Одақтас республиканың барлығында, соның ішінде, Қазақстанда барлық банктердің республикалық мекемелері ұйымдастырылатын. Бұның өзінде банк ісінің ұйымдастырылған принципі банктердің жоғары билік органдарына бағынуы, кандай да бір жергілікті ережелердің бекітілуіне жол бермеу сақталды.

Сонымен катар, тәжірибеде берілген банктерде ақша айналымын шоғырландыру қағидасы жүзеге асырылды, со-ның ішінде, әрбір кәсіпорын, ұйым немесе мекеме тек бір

банкте ғана есеп айырысу немесе ағымды шот ұстай алды. Осы банкте олар өз ақшалай қаражаттарын сақтады, несие және қолма-қол ақшалар алды, ол аркылы барлық қолма-кол емес есеп айырысу операцияларын жүргізді.

КСРО-да банктік реформа 1987-1988 жж. жүргізілді. Нәтижесінде, КСРО Мембанкі мен КСРО Құрылыс банкін (Стройбанк) құру негізінде: Өнеркәсіп құрылыс банкі (Пром-стройбанк), Агроөнеркәсіп банкі және Тұрғын үй-әлеуметтік (Жилсоцбанк) ; КСРО Мембанкінің құрамына кіретін жинақ кассалары жүйесінің негізінде: Жинақ банкі, ал Сыртқы сау-да (Внешторгбанк) негізінде: Сыртқы экономбанк (Внешэко-номбанк) құрылды. КСРО Мембанкі кәсіпорындар мен ұйымдарға кассалық және несиелік-есеп айырысу қызмет көрсе-туін тоқтатты. Ол елдің Орталық банкі деп жарияланды.

КСРО Өнеркәсіп-құрылыс банкіне (Промстройбанк) несиелік саясаты жүргізу, несиелендіру жүйесінің тиімділігі, сондай-ақ өнеркәсіп, құрылыс, көлік пен байланыстағы, КСРО Мембанкі жүйесіндегі есеп айырысу сияқты міндеттер жүк-теледі. Банк - шаруашылықтың осы салаларындағы кәсіп-орындар мен бірлестіктердің есеп айырысу, карыздық және баска да шоттарын жүргізді. Осындай кешенді несиелік есеп айырысулар қызметін агроөнеркәсіптік кешеніндегі кэсіпорын-дарға - КСРО Агроөнеркәсіп банкі; әлеуметгік аямен және сауда саласының кәсіпорындары мен үйымдарына - КСРО Тұрғын үй-әлеуметтік банкі; халыққа қызметті - КСРО Жинақ банкі көрсетті. КСРО Сыртқы экономбанкі экспорттық-импорттық операциялар бойынша есеп айырысуларды ұйымдастыру мен жүргізуді қамтамасыз етгі.

Мамандандырылған банктердің күрылымы әкімшілік-аумақтық принцип бойынша кұрылды. Одақтас республикаларда республикалық банктер және облыстарда банктерді басқару ұйымдастырылды. Банктердің аудандар немесе кала деңгейінде өз мекемелері болды. Олар алғашында мына принцип бойынша құрылды: ауданда клиенттері басымырак болса, онда мамандандырылған банктердің, осы ауданда бір мекемесі құрылды. Тек КСРО Жинақ банкі ғана ерекшеле-неді, себебі оньщ мекемелері әр ауданда, колхозда және совхозда болды. Мамандандырылған банктердің төменгі буыны (Жинақ банкінен басқалары) өзінің мамандануына карамас-тан, ауданнын барлық клиенттеріне қызмет көрсетті. Негізінен банктердің мамандануы тек басқару деңгейінде ғана көрінді, ал төменгі мекемелері эмбебап несиелік мекемелерге айналды. Олардың ауданнын, яғни барлык саланың кәсіпорындарына кызмет көрсетулеріне тура келді.

Олар банктердің саны бойынша 4 несиелік жоспарға ие болды. Көрсетілген банктердің салаларға жатуы, олардың клиенттерінің әмбебаптығымен қарсы келді, бұл өз алдына ең алдымен несиелік ресурстарды құрумен байланысты бірқатар мәселелерді тудырды. Бүл қаражаттардың өзара аймақаралык есеп айырысу жүйесі арқылы банктен бақылаусыз банке тасқындай құйылуымен курделене түсті. Әрбір банк өз ресурстары шеңберінде жүмыс істеу үшін КСРО Мембанкін-де ашылатын корреспонденттік шоттар бойынша банкаралық есеп айырысуға көшу қажет болды.

КСРО Мембанкінен бөлінген коммерциялық банктер негізінен мамандандырылғандар ретінде қызмет етті, әр банк белгілі бір салада (өнеркәсіп, күрылыс, ауыл шаруашылық, сыртқы сауда) монополияға ие болды. Олар өз кәсіпорында-рын қаржыландырып, несиелендіріп отырды, көбіне осы кәсіпорындардың еміршенділігін, пайдалылығын, негізделге-нін ескермей төмен пайыздармен қаржыландырды. Осы банктердін активтерінде залалды мемлекеттік кәсіпорындардың уақыты өткен саласыз қарыздардың мөлшері басымырақ болады.

Жалпы алғанда банктердің мамандандырылуы банк жүйесінің жұмысын шатастырып жіберді, оны монополиядан босаткан жоқ, несиелік механизмге түбегейлі өзгеріс енгізген жоқ, керісінше, аумақтырақ жэне көп бөлімді, шығынды сипатқа ие болды, алғашқы бөлімнің әлсіреу кезінде бюро-краттық аппараттық жоғары деңгейлерінің өсуі көрініс тапты. КСРО Мембанкінің ролі әлде қайда әлсіреп кетті, ол маман-дандырылған банктердің жұмысына ықпал ете алмады.

Осы жағдайдан шығудың бір жолы банктік реформаны жүргізу, яғни банк жүйесін батыстағы үлгідегідей екі деңгейлі жүйеге кешуін жүзеге асыру болып табылады.

Банктік құрылымды қайта құру банк ісіндегі КСРО Мембанкі монополиясын жоюы керек еді. 1988 жылға дейін КСРО Мембанкі - Орталық, коммерциялық және инвестициялық банктердің қызметін атқаратын әмбебап несиелік мекеме болды. КСРО Құрылыс банкінің (Стройбанк) Қазақ республикалық конторы қалада, өнеркәсіпте, көлік және басқа да шаруашылық салаларына инвестициялық қызмет көрсетуді жүзеге асырды. Акционерлік бастамаларда қызмет ететін КСРО Сыртқы сауда банкі (Внешторгбанк) валютада-ғы және валютамен жасалатын операцияларға қызмет көрсетті.

70-жыл бойы КСРО-ның банктік жүйесінде, оның ішінде Қазақстанда қатаң орталықтандыру мен шоғырландыру, не-сиелік-банкті ықпал ету әдістемелерінде әкімшілік, өктемдік, үсақ-түйек регламенттеу, сондай-ақ шаруашылық органдар-дың қызметінде де ұсақшыл регламенттеу басым болды. Қа-лыптасқан ақша-несиелік қарым-қатынастар тәжірибесі, пайда болып келе жатқан нарықтық қатынастар шарттарына сай келмеді.

Тұрмысты социалистік тұрғыдан сараптау барысында ғасырлар бойы калыптасқан қаржы нарығының институттары мен кұралдары максатты түрде жойылып отырды. Утопиялық идеологиялық концепция негізінде үлкен көріксіз КСРО Мембанкі түріндегі бір деңгейлі банктік пирамида құрылды, ол өз астына несиелік жүйені түгелдей басып алды және бәсекелестіктің элементтерін, жарыс пен тәуекелдікті толығымен жойды.

Өз тәуелсіздігін алғаннан кейін 1990 жылдың желтоқсанында Қазақстан бірден нарықтық экономика талаптарына жауап беретін меншікті банктік жүйесін құруға кірісті. 1991 ж. қаңтарында, елдегі банктік реформаның бастамасы болып табылатын, "Қазақ КСР-дағы банктер және банктік қызмет туралы" Заң қабылданды. Республикалық Мемлекеттік банк облыстық басқармалары мен бөлімшелері бар ҚР Ұлттық банкіне айналды. Республикальщ Өнеркәсіп құрылыс банкі акционерлік-коммерциялық Тұран банкіне, Агроөнеркәсіпбанк - Қазақстан Республикасы акционерлік-коммерциялық Агро-банкіне, Республикалық Жинақ банкі - ҚР акционерлік-коммерциялық Жинақ банкіне ауысты. 1993 ж. бүл банктер акционерлік банктер болып қайта өзгерді, ал Жинақ банкі Қазақстан Республикасы Халықтық банк деген атқа ие болды.

1989 ж. басынан бастап, алғашқы коммерциялық, аралас, кооперативтік, жеке банктер пайда бола бастады. Осы жылы Интеринвестбанк КРАМДС банк сияқты және т. б. ком-мерциялық банктер құрылды. Банктік жүйе - нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас қүрылымдарының бірі.

Банктердің және тауарлы-ақшалай карым-қатынастардың дамуы тарихи тұрғыдан қатарлас жүрді және де олар бір-бірімен өзара тығыз байланысты. Банктер халық шару-ашылығы қызметінің барлық деңгейіндегі баскарумен тікелей байланысты болады. Олар арқылы ұдайы өндіріс үрдісіне қатысушыларының экономикалық мүдделерін қанағаттандыру жүзеге асырылады. Осы кезде банктер қаржылық делдал ретінде шаруашылық органдардың капиталдарын, халыктық жинақтарын және шаруашылық қызметтің үрдісінде босаған басқа да бос ақша каражаттарын тарта отырып, қарыз алу-шылардың уақытша пайдалануына береді, ақшалай есеп айырылысу жүргізеді және экономика үшін басқа да көптеген қызмет көрсетеді, соның арқасында өндірістің тиі-мділігі мен қоғамдық өнімнің айналысына тікелей ықпал етеді (5-сызба) .

Қаржылық делдалдар осылай қоғамға ақша капиталын салааралық, ауданаралық үлестіру механизімін қамтамасыз ету арқылы маңызды халық шаруашылығы қызметін атқарады.

Банктер нарықтық экономикада басты қаржылық дел-далдар болып табылады/ Өз қызметінің үрдісінде, олар ақша нарығында тауар болатын, жаңа талаптар мен міндеттемелерді жасады. Клиенттердің салымдарын кдбылдау арқылы банк депозит деген жаңа міндеттеме жасаса, ал қарызды беру арқылы карыз алушыға жаңа талап қойды[2] .

Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және барлық қаржылық капитал арқылы нақты басқарады. Олар тек делдалдық қызметтен шығып, ұдайы өндірістің оарлық фазасының аясына ғана кіреді. Несиелік жүйе "ертегідей күшке" ие бола отырып "нақты өндіріске ен қауіпті түрде араласуы" мүмкін ¹ . К. Маркс келесіде "Ағыл-шын банкісі сияқты мекеменің сауда мен өнеркәсіпке билік етуіне" назар аударадьг. Банктер шаруашылық өмірдің орталығы, барлық экономиканың негізгі түйіні екені ескеріледі.

Банктік жүйенің мақсаты мен міндеттері негізінен экономиканы жалпы басқарудың мақсаттары және міндеттерімен бірдей, эйтсе де банктер басқарудың кішігірім жүйелері ретінде экономиканы басқарудың жалпы мақсатына жетуді қамтамасыз ететін, өзіне тән жеке міндеттерін орындайды. Экономиканы басқару органы ретіндегі банктің ролі оның өзінің қызметтерін орындау үрдісінде және банк ісін ұйым-дастыруда жалпы принциптерді сақтауда көрініс табады. )

Экономиканы басқару процесінде банктер негізінен бас-қарудың экономикалык катынастарын көрсетеді, ал әр қоғам-ның экономикалық қатынастары ең алдымен мүдде ретінде көрініс алады, ал экономикалық мүдде өндірістің мақсаты, яғни оны қозғаушы фактор болып табылатын әдістемелерді пайдаланады. Мүддені осылай деп түсінуден келесі туын-дайды, яғни оларға қажеттіліктерді канағаттандыру арқылы әсер етуге байланысты. Банктер басқарудың экономикалық әдістері мәселен, несиелеу арқылы, экономикалық әр түрлі буындарының қарыз қаражаттарындағы қажеттіліктерін эр түрлі несиелермен немесе қолма-қолсыз есеп айырысу арқылы экономиканың үздіксіз қызмет етуіндегі қажеттілігін қанағаттандырады, қоғамдық өнімнің тоқтаусыз қозғалысын қамтамасыз етеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.