ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ НЕСИЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН ТАЛДАУ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

НЕСИЕЛІК ОПЕРАЦИЯЛАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ КУРСОВАЯ

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ

1. Несиелеуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Қарыз алушының несиеқабілеттілігін талдау ... ... .
3. Несие беру және қайтару есебі ... ... ... ... ... .
4. Несие бойынша пайыздарды есептеу және алу есебі ... ..
5. Несиелердің мониторингі ... ... ... ... ... ... ... ...
6. Банктің несиелік қоржыны жіктемесі және клиенттерге ұсынылған
несие бойынша мәжбүрлі шығындарды құру ... ... ... ... ... ... .
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..

ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Кәсіпорындар мен тұрғындарды несиелеу банк қызметінің дәстүрлі түріне
жатады. Сол себептен банкті несиелендіру кәсіпорыны деп атайды. Банк
активінің біршама болігі бұрынғы кездегідей несиелік операцияларға
орналастырылған. Қазақстанның екінші деңгейдегі банктерінің орналастырылған
қаражаттары 2003 жылы әрбір банктеріне әр түрлі несиеге шамамен 72% келді.
Сондықтан табыстың 85%-ы үсынылған қарыздарды төлеу түрінде алынған.
Банктер бір мезгілде ресурс алғандықтан, өздері де қарыз алады.
Коммерциялық банктердің шығындар құрылымын 80%-ға жуық салымдар мен
депозиттер бойынша несиенің пайыз төлеу шығындары қүрайды.

НЕСИЕЛЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
Қарыз алушыларға ұсынылған банктік қарыздарды көп түрлі белгілері
бойынша жіктеуге болады.
1. Кредиторлар бойынша:
орталықтандырылған, бюджеттік, банктік, банктік емес
қаржылық үйымдар, коммерциялық, сыртқы;
2. Қарыз алушылар бойынша:
- каржылық институттарға, үкіметке (Қаржы министрлігі),
бюджеттен тыс корларға, банктерге, банктік емес қаржылық үйымдарға
несиелер;
экономиканың салалары бойынша барлык меншік түрлері, ауыл
шаруашылығына, өнеркәсіпке, саудаға және т.б. жеке кәсіпкерлер (занды түлға
емес қызметті іске асыру);
3. Банктік несиені қолдану (пайдалану) мерзіміне байланысты
мынадай түрлерін ажыратуға болады:
- қысқа мерзімді; ұзақ мерзімді.
4. Қолдану сипаты мен бағыты бойынша: негізгі қорларға
несиелер, айналым капиталына несиелер;
5. Қамтамасыз ету түрлері және қолда болу бойынша: қамтамасыз
етілген: түрақсыз, кепілмен, тапсырыспен, кепіл затымен;
- сақтандырылған;
- қамтамасыз етілмеген: бланкті (сенімді).
6. Ұсынылған валюта бойынша: шетел валютасымен, теңгемен.
7. Үсынылған шарт бойынша: авальді, акцепті, акцепті-
рамбурсты, аукционды, валюталық, ипотекалық несиелер,
консорциалды, дебетті сальдоны жабу несиесі (овердрафт), лизингті,
ломбардты, жеңілдікті, онкольді, түтыну несиесі, револьверлі, резервті,
маусымдық несие, факторинг, фор-фейтинг.
8. Несиелеудің объектісі бойынша: меншіктік айналым күралдарының
жетіспеушілігін толықтыру; материалдық корлардың жиынтығын;
экспортты және импортты тауарларды әкелу және ішкі
экономикалық іс-әрекетінің шыгындары, жеке еңбекпен айналысатын
азаматтар түтынған шикізат, материалдар, кұралдар және баска да
мүліктер, ломбардтың кепілді-несиелік операциялары, театрлардың табыстары
мен шығыстарының арасындағы маусымдык үзілістер; күрделі
салымдарды каржыландыруға; еңбекақы төлеуге; тиімділігі жоғары және
кайтымы тез шараларды несиелеу. Қысқа мерзімді несие - пайдалану мерзімі
бір жылдан аспайтын несиелер. Олар тауарлы-материалды кундылықтарға,
төлемдердін агымдағы қажеттіліктері мен шығындарына беріледі.
Үзақ мерзімді несиеге мерзімі I жылдан асатын несиелер жатады.
Берілген несиелер қаржыльщ активтерді, айналым құралын, негізгі қорлардың
қалыптасуы үшін қажеттілігіне қызмет көрсетеді. Қазіргі кезде осы уақытқа
дейін қолданылып келген, кәсіпорын-дардың, ұйымдардың халықты несиелеу
жүйесі енді неғұрлым оңтайлы жүйе болып табылады. Клиент банкке
бекітілмейді, өзі қызметін пайдаланғысы келетін несиелік үйымды өзі
таңдайды. Клиент несиелік шотты тек бір банкте емес, бірнеше банктерде
ашуға қүқылы.
Қалыптасқан несиелік механизм коммерциялық сипатта. Осыған байланысты
сауда, экономика мәтіндеріне ерекше көңіл бөлінуде. Тек несиелеу,
кәсіпорындардың уақытша ақша ресурстарында деген қажеттілігін
канағаттандыру, сондай-ақ несие мекемесінің өтімді-лігіне негіз беретін
артықшылықтар маңызды болып табылады. Бұл клиенттердің депозиттері мен
несиелеріне және де банкаралық несиеге де қатысты. Бірқатар коммерциялық
банктер аталған несиені сатып алып қана қоймайды, сонымен бірге оны басқа
банктерге сатады. Коммерциялық банктің жүмысына талдау жүргізу оның акша
қаражатын мобилизациялау мүмкіндігі тек жартылай ғана колданылатынын
көрсетеді. Сонымен бірге ресурстарды сату фактісін және несиелеу
жүйесіндегі жалпы "сауда" акцептін сөзсіз оң құбылыс ретінде сипаттауға
болады.
Қазіргі несиелеу жүйесіндегі ерекшеліктер олардың ресурстарға
тәуелділігіне ғана емес, сондай-ақ ҚРҰБ белгілеген пруденциялық
нормативтерге байланысты. Қазіргі пруденциялық
нормативтертартуға мүмкін қаражаттардың шекті көлемін, ең аз резсрв
мөлшерін, несие беруінің шекті сомасын, оны ұсыну мерзімін, коммерциялық
банк балансының өтімділігіне байланысты несие механизмін жасауды реттейді.
Қазіргі несиелеу жүйесінің маңызды белгісі оның шартты негізі болып
табылады. Несиелеу бойынша туындайтын сұрақтардың барлығын банк пен карыз
алушы өзара келісіп шешеді. Шартқа сәйкес әрбір жақ белгілі бір
міндеттемелерді мойнына алады, шарт жағдайларын сақтауға бакылау жасау үшін
белгілі құкықтарға ие болады. Айта кететін жайт, несие шарттары бұрын да
жасалган, бірақ олардың жономикалық мәні әлсіз болды. Тек коммерциялық ынта
пайда болган кезде, банк пен кәсіпорын арасындағы шарттың бұзылуы сезілген
кезде ғана несиелік шарт қарыз берушінің де, карыз алушының да
жауапкершілігін арттыратын күш болып табылады.
Қалыптасқан несие жүйесінің маңызды белгілері - оның несиелеу
объектісінен несиелеу субъектісіне етуі болып табылады. Бүрын қолданылған
несиелеу жүйесі несиелеу объектісіне тиімді болған. Тауарлы-материалдық
қүндылық қорларының, өндірістік шығындардың болуы клиентке несие алуға
мүмкіндік береді; несиені қайтару мүмкіншілігі арнайы талданбады, клиент
үшін ең басты деп автоматты түрде несиені кайтаруға кепіл беретін жоспар
есептелді. Сонымен бірге тауарлы-материалдық күндылықтардың қорын жабатын
меншікті каражат деңгейі ескерілмеді.
Жаңа несиелеу жүйесі дәстүрлі жалпы және ерекше кағидаларға
негізделінеді, оның ішінде мерзімділігі және қамтамасыз етушілігі, несиенің
төлем сипаты ескеріледі. Оның бірқатар кұрамдары өзге-ріске ұшырады.
Өзгерістер негізінен несиенің саралану кағидасына енгізілді. Осыдан бірнеше
жылдар бүрын несиелеуге саралау режімі қолданылатын жаксы және жаман жұмыс
істейтін кәсіпорындар категориясы болғаны бәрімізге мәлім.
Кәсіпорынды бағалау негізіне олардың жоспарлы көрсеткіште-рінің
орындалуы алынған. Қазіргі уақытта калыптасқан жүйеде несиені уақытында
қайтармау тәуекелділігін теме?ідететін клиенттің несиекабілеттілігі
ескеріледі. Ең алғаш рет қарыз алушының төлемқабілетсіздігі анықталған
кезде, коммерциялық банк несиелеу-ші банктің қатысуымен белгіленген
әкімшілікке жедел басқаруға беруге, оларды қайта құру және жабу мәсслелерін
қарастыруға қүқықтары пайда болды.
Өзгертулер несиені қамтамасыз ету кағидасына да әсер етті. Тәжірибе
бұндай материалдық камтамасыздык несиені уақытында қайтаруға кепілдік
етпейтінін көрсетті. Кәсіпорында несиелеу жүйесінің жаңа белгілері ретінде
жоғары деңгейде банк несиесін қайтаруды кепілдендіретін форма
түріне өту карастырылады.
Несиені қайтаруды камгамасыз ету тұрғысынан әлемдік тәжірибеде
кепілдеме күкьіғы (ипотека, бағалы қағаздар кепілдігі, кепілге салу),
кепілдік беру және кепілдеме, жалпы алғанда сактандыру жүйесі сенімді кепіл
кұкы болып табылады. Аталған формаларды іске қосатын иесие механизмі банкке
өзінің тәуелсіздігін күшейтуге мүмкіндік бере отырып, несиелік тәуекелді
төмендетуге кол жеткізеді. Кәсіпорындарга, ұйымдарға және халыққа каржы-
несиелік қызмет көрсететіи үйымдар шаруашылық кұрылымдарын дамытуда маңызды
рөл атқарады.
Қаржы-несиелік механизмінің қызмет ету тиімділігі уақытында әр түрлі
шаруашылық бірліктерінен ақша алу ғана емсс, сопдай-ақ жалпы елдің
зкономикалық осу қарқынына әсер етеді. Несие жүйесінің қызмет ету механизмі
оның ұйымдық құрылымдарының, несиелік операцияларды жүзеге асыратын ұйымдық-
құқықтық формаларда, несиелеу әдісі мен формаларының өзгеру әсеріне
байланысты әрқашан ауысып отырады. Пайда алу кезқарасы тұрғысынан
коммерциялық банктер қызметінің негізгі түрі несие үсыну болып табылады.
Қаражатын әр түрлі несиелік опе-рацияларға орналастыра отырып, банк басшысы
бір мезгілде клиенттердің қажеттілігін канағаттандырады әрі өздері де табыс
алу көзі деп санайды. Несиелік шарттың өтімділік деңгейінің маңызы бар.
Мысалы, банк кейбір жағдайларда ғана басқа институттар мен жеке тұлгаларға
несиені қайта бере алады, себебі акша талаптарының аталған түрінде екінші
реттегі нарық жоқ, бүған түрғын үйді кепілдікке салу түріндегі несие ғана
жатпайды.
Сонымен катар банк басшысы несиелік қоржын ішінде ақша қаражатын
бөлуді қарастыруы керек, демек бөліп-бөліп төлеу, сауда-енеркәсіп
компаниялары, жылжымайтын мүліктер сияқты несие түрлеріне бөлу. Оңдай
бөлудің негізі ретінде салыстырмалы несие табысы, әр түрлі шектеулері бар
несиелерге сүраныс қарастырылды. Банк қаражаттарын әр түрлі активтер түріне
орналастыру әр түрлі заңдар мен реттеуші актілерге байланысты.
Қаражаттардың жалпы қоры әдісіне сәйкес орналастырылуына
коммерциялық банк басшысы жауап беретін каражат әр түрлі көздерден түседі,
оиың ішінде талап еткенге дейінгі салымдар, жинақтық, мерзімдік сальшдар
жэне банктіц меншікті капиталы жатады. Бүл әдіс негізіне банктердің
ресурстарды біріктіруі алынған. Одан кейін жинақ қаражаты сәйкес деп
саналатын активтер түрінің арасында бөлінеді. Қаражатты орналастыру
кұрылымын анықтаудағы бірінші мәселе, алғашқы резерв ретінде қарастырылатын
үлестерін белгілеу. Көп жағдайда алғашқы резерв рөлінде басқа банктердің
қарыздары және қолда бар ақшалары бабына кіретін активтер қарастырылады.
Оған басқа коммерциялық банктің корреспонденттік шотындағы ақша және де
инкассолау үрдісіндегі басқа да қүжаттар кіреді. Қаражаттарды орналас-
тырудағы екінші мәселе, белгілі бір табыс алып келетін кассалық емес
өтімді активтерді кұру мәселесі. Бұл резервтері жоғары өтімді табысты
активтер, олар өз кезегінде жоғалту тәуекелі темен және ең аз пайызды ұстай
отырып қолма-қол ақшаға айнала алады.
Қаражаттардың жалпы қоры әдісі бойынша қаражаттарды орналастырудың
үшінші кезеңі - несие қоржыны портфелін құру. Банк бірінші жәнс екінші
реттегі резервтер мөлшерін белгілегеннен кейіи, ол өз клиенттеріне несие
ұсына алады. Бұл банктің табыс әкелетін қызметінің ерекше түрі. Несие
банктік активтердің ең маңызды бөлігі, ал несиелер бойынша табыс банктік
пайданың ең ірі кұрушысы. Несиелік операциялар банктің өте тәуекелді
қызметі.
Жалпы банктік несиелік операциялар екі үлкен топқа бөлінеді: яктивті
банк қарыз беруші ретінде шыққанда; пассивті -төлемділік, мерзімділік және
кайтарымдылық жағдайында банкке клиенттерден және басқа банктерден ақша
қаражатын тарта отырып, банк қарыз алушы ретінде шығады. Несиелік опера-
цияларды жүзеге асырудың екі негізгі нысаны ажыратылады: несие және
депозит. Тиісінше банктің активті және пассивті несиелік операциялары
несиелік нысан ретінде де, депозиттік нысан ретінде де жүргізіледі.
Активті несиелік операциялар - біріншіден, клиенттер мен несиелік
операцияларды және банкаралық несиені үсыну опера-циясынан; екіншіден -
басқа банктерде орналасқан депозиттерден түрады. Пассивтің несиелік
операциялары үшінші түлғаның және жеке түлғалардың депозиттерінен және
банктің банкаралық несие алу несиелік операцияларынан тұрады. Аталған
сипаттамалардан несиелік және қарыз беру операцияларының, несие мен қарыз
арасындағы ерекшелікті көруге болады. Несие - банктің қаражатын үйымдастыру
көзі және оларды салудың әр түрлі нысандарын үсынатын, несиелік
катынастарды ұйымдастырудың әр түрлі нысандарын қарастыратын кең магынадагы
түсінік. Қарыз болса -нәтижесінде қарыз шотын ашуға болатын, несиелік
қатынастарды үйымдастырудың бір гана нысаны. Сонымен бірге, несиелік
қатынастар тек банктік несие шеңберінде ғана үйымдастырылып қоймайды,
сондай-ақ кәсіпорын кредитор және қарыз алушы болатын коммерциялық несиелеу
ретінде де ұйымдастырылады. Ал олардың арасындағы несиелік катынас
векселмен рәсімделеді. Бүдан әрі коммерциялық несие, банкке векселді
кепілге қоя отырып, банктік несиеге айналуы мүмкін. Тікелей банктік
несиелеу, яғни кәсіпорынның несиелік қатынасы басында банкпен
арақатынасынан

басталады, сонымен бірге жанама банктік несислеу, яғни алдымен
кәсіпорындар арасында несиелік қатынас пайда болады, нәти-жесінде олар
банкке жедел түрде вексель бойынша ақша алу әдісін іздестіру үшін жүгінеді.
Банктегі несиелеу механизмі және несиелік жұмысты үйымдас-тыру эрбір
банктің несиелік саясаты негізінде дербес анықгалады. Клиенттер ашқан
несиелік шотта әрбір несиелеу объектісі бойынша карыз есебі жүргізіледі.
Бөлек баланстық шотга бір клиентке берілген үзақ мерзімді және кысқа
мерзімді несие есебі жүргізіледі. Несиелік шоттың дебеті бойынша берілген
қарыздың сомасы, ал кредиті бойынша оны өтеу көрсетілсді. Несиелік шоттың
режімі шартта анықталады: берілген иесие қарыз алушынын есеп айырысу шотына
аударылуы мүмкін.
Сондай-ақ несиені контекорренттік шог ашу арқылы беруге болады. Бүл
шотта бір жағынан түсімдер, екінші жағынан несие және төлемдер және де
кредиттік пен дебеттік сальдо көрсетіледі. Контокоррент өз кезегінде
клиенттің банктегі несиелік есеп айырысу қызметін жүзеге асыратын шот.
Контокорренттік шот бойынша банк әрбір қарыз алушы үшін контокорренттік
несие көлемін шектейтін лимит белгілейді.
Лимиттер әрбір клиент үшін саралап белгіленеді. Контокор-ренттік несие
қарыз алушыға контокорренттік шот ашу арқылы клиенттің төлем күжаттарын
төлеу негізінде беріледі. Контокор-ренттік шотты ашудың негізі клиентпен
контокорренттік несие беру туралы шарт жасасу болып табылады. Несиені беру
кезіндегі өте маңызды, бірак әркашанда міндетті емес мәселе - банк беретін
несиені қамтамасыз ету.
Несиені қамтамасыз ету олардың өтелуін кепілдендірмесе де, банктің
жоғалту тәуекелі біршама төмен болады. Сонымен бірге несиені қамтамасыз ету
қарызға алған қаражатты қайтару кепілдігі ғана емес, сондай-ақ банк
пайдасы. Аталған байланыста тапсырма-лар мен кепілдемелерді беру, кепілдік
міндеттерді рәсімдеу, оның ішінде жеке және заңды түлғалардың бағалы
кагаздары, жылжитын және жылжымайтын мүліктердің кепілін рәсімдеу
тәжірибесі кеңейе түседі. Несиені қамтамасыз етуге алған міндеттеме
нотариалды куәландырылуы керек. Ол несие бойыиша міндеттемелердің
орындалуымен бірге тоқтатылады. Егер тапсырмада міндеттемені орындау
мерзімі көрсетілмесе, онда тапсырма шартын жасаған күннен басталып, жыл
соңыңда тоқтатылады. Тапсырманың ерекше нысаны кепілдік беру болып
табылады.
Шаруашылық субъектілер берген кепілдіктер кепілді банкте сақталады
және несиелеуші банк кепілдікті қабылдау туралы кепіл-ДІ банктің
хабарламасын бірге үсынады. Егер несиені қамтамасыз ету ретінде оны
орындау тәуекелін сақтандыру қажет болса, онда несиені беру туралы шешім
қабылдаган кезде клиент банкке сақтандыру шартын және сактандыру полисін
ұсынады.
Несиелік мәмілені рэсімдеу карыз алушының өтініші бойынша жасалады
және оған қарыз алушы мен кредитор арасында несиелік шарт жасасу туралы
қарыз алушының анкетасы косылады. Несиелік келісімшартта міндетті түрде
келесі жағдайлар анықталуы тиіс:
. несиенің мақсаты;
берілетін несиенің жалпы сомасы;
. несиенің валютасы;
• несиені өтеу мерзімі; . несиені өтеу әдісі;
қамтамасыз ету;
• сыйакы мөлшерлемесінің келемі.
Әрбір берілгеғі несие бойынша клиент ұсынғаи құжат мерзімді
міндеттемелерден басқа несиелік кұжаттамаға тігіледі. Күнделікті жауапты
орындаушы карточканы карап отырып, өтеу мерзімі келген міндеттемелерді
алады. Несиені бөліп өтеу төлемі келген кезде мерзімді міндсттеменің екінші
жағында сәйкес белгі қойы-лады. Сол жерде қарьтз алушы ұсынған кепілдіктер
жазылады. Банктік несие бойынша несиелік кұжаттамаға кез келген несиені
ұсынуда талап етілетін негізгі кұжаттардың болуы жеткілікті. Негізгі
кұжаттар келесілер:
- қарыз алушы қол қойған, несиені пайдалану
мақсаты көрсетілген және баланстык құны белгіленген, несиені
қайтаруды камтамасыз ету үпіін кепіл ретінде ұсынылған мүлік
көрсетілген етініш;
егер ол заңды түлға болса, белгіленген тәртіпте
куәландырылған күрылтай күжаттардың кешірмесі; қарыз алушы атынан
несиелік шартқа кол қоюға өкілетті түлғаны растайтын қүжат;
жасалған несиелік шарттың түпнүсқасы; клиенттің қаржылық жағдайын
растайтын аудиторлык компанияның қорытындысы; егер клиент жеке түлға
болса, оның меншігіндегі активтер туралы, жалақының мөлшері туралы,
негізгі кәсібі туралы анықтама; несиенің пайдаланылу мақсатын
растайтын қүжат (4-қосымша);
- заңды түлғаның бизнес-жоспары;
несие беру кезінде бюджеттік және бюджеттік емес корларға салык және
аударымдар бойынша карыздардың жоктығын растайтын салық органының
анықтамасы;
- басқа банктерде ашқан банктік шот туралы мәліметтер.
Егер үсынылған несие жылжымайтын мүлік түрінде кепілмен камтамасыз
етілсе, онда несиелік құжаттама бойынша қосымша күжаттарға келесілер
кіреді:
- мемлекеттік тіркеуден өткен ипотека және кепіл шартының түп-
нүскасы (5-косымша);
кепілге қойылған мүліктің нарықтық қүнын бекітетін және
дәлелдейтіи бағалау құжаты;
егер несие осы мүлікті алу үшін берілсе, онда
кспіл
мүлкінін сатып алу бағасын бекітетін қүжат. Несиелік құжаттамаға
жылжымалы мүлік кепілінің нысанында қарыз алушыиыц міндеттемелерін
орындауын камтамасыз ету жағ-дайына үсынылганнан басқа, кепіл шарты, кеиіл
заты туралы ақпа-рат және олардың құнын аныктау әдісі ұсьінылады.
Егер карыз алушы несиені құрылыс саласында қолдапатын болса, онда
күжаттамаға жоспарланған жүмыс бойынша жобаланған сметалық күжат және
тексеру есептері немесе жүмыстың орын-далуын бекітетін карыз алушының
қабылдау-еткізу актісі косылады. Несие бойынша міндеттемелерді орыидау
кепілмен немесе кепілгерлікпен камтамасыз етілсе, несиелік қүжаттамаға
мынадай косымша кұжаттар тігіледі:
- кепіл және кепілгерлік шарты;
кепіл берушінің немесе кепілгердің каржылық жағдайын
растайтын аудиторлык үйымның қорытындысы; кепіл беруші атынан кепілдік
шартқа немесе кепілгер атынан кепілдеме шартына қол қоюға
күзыреті бар тұлғалар өкілеттігін дәлелдейтін қүжаттар; несие беру
алдындағы соңғы есепті кезеңнің каржылық есебі.
Несиелеу үрдісіндегі маңызды кезең - үсынылған несиеге кет-кен каражат
шығындарына бақылау жасау. Банктің кәсіпорынның қаржылық жағдайына
бақылауды күшейтуі белгілі бір күдік туған кезде жүргізіледі.
Несиені пайдалану мерзімі аяқталғаннан кейін карыз сомасы қарыз
алушының есеп айырысу шотынан сызылады. Несие ме-мориалды ордер ретінде
қолданылатын мерзімді міндеттемелер негізінде өтеледі. Телеушінің қаражаты
болмаган кезде қарыз со-масы мерзімі өткен несие шотына жатқызылады. Кей
жагдайларда несиені өтеу фактісі келгенге дейін мерзімі үзартылады.
Заңды және жеке түлғаларға несие өндіріс тиімділігін жоға-рылату,
жаңа, тиімділігі жоғары өнім түрлерін шығаруды ынт-аландыру, халыққа әр
түрлі кызмет көрсету және т.б. мақсаттарда беріледі.
Әрбір банктің ішкі несиелік саясаты туралы ережесі
болады. Оның негізгі максаты жұмысшылардың банк белгілеген талаптарын және
несиелеу тәртібін орындау аркылы несиелік операцияларды жүзеге
асыру кезіндегі тәуекелді төмендету болып табылады. Несиелер мыналар
есебінен беріледі:
жеке және заңды тұлғалардың депозиттік және басқа шоттарында
тартылған қаражаттары және меншікті қаражаттары қосылатын банктің меншікті
әлуеті; шетелдік несиелік желілерден, банкаралық несиелік нарықта
алынатын несиелік карыз ресурстары. Несие мынадай несиеқабілеттіліктің
негізгі критерийлеріне сай келетін қарыз алушыларға ұсынылады: жоғары
пайда нормасында қаржылығы тұрақты, барлық
қаражаттың 30% көлемінде меншікті капиталмен қамтамасыз етілген,
айналымдағы дебиторлық қарызы кысқа мерзімді; қарыз алушының беделі;
шығарылатын өнімінің бағасы, өткізілуіне келіп жататын ұсыныстар,
ұсынылатын қызмет сипаты; - экономикалық конъюнктурасы (бизнестің
даму перспективасы, капитал салу көздерінің, бизнес жоспарының болуы).

2.ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ НЕСИЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН ТАЛДАУ
Қарыз алушынын, несиеқабілеттілігін талдау өткен кезеңдегі
статистикалық және бухгалтерлік есебі, несие пайдалану кезіндегі оның
қаржылық жағдайына болжам туралы жиналған мәліметтер негізінде жүргізіледі.
Жоғарыда көрсетілгендей, карыз алушы несиені алу үшін банкке
негізделген жазбаша арызымен барады, онда мыналар қысқаша жазылып
көрсетілген: несиенің максаттық бағыты, оның сомасы, пайдалану мерзімі,
накты өтеу мерзімі, сонымен катар несиеленетін шаралардың және оны жүзеге
асырудың экономикалық тиімділіктерінің кысқаша сипаттамасы. Арыз үш данада
толтырылады: бірінші және екінші данасы еткізбе үшін, ал үшіншісі
несиелеуші қызметкеріне қалады. Арызға келесі материалдар тіркеледі:
несиеленетін шаралардың жоспарланған шығындары есебінің өнімді
өткізуден күтілген түсімдер және айналым активтері қозғалысының техникалык-
экономикалық негіздемесі;
- бухгалтерлік және статистикалык есептер, шығысы және та-бысы
туралы декларация және қарыз алушының несие-қабілеттілігі
мен каржылык жағдайын анықтайтын басқа да мәліметтер;
- банктік тәжірибсде қабылданған несиені уакытында қай-
таруды қамтамасыз ету міндеттемесі мерзімді міндеттемені өтеу
мерзімі келген кезде клиент шотынан ақшаны сөзсіз аударуға
банкке құкык беретін кепілдік, кепілзат және т.б. (8-қосымша).
Қазіргі кезде барлык банктерде арнайы уәкілетті орган құрыл-ған. Осы
уәкілетті орган несиелерге байланысты кеп мәселе бойыпша шешімдерді
қарастырады немесе қабылдайды, тек ерекше жағдайларда ғана басқарманың
карауына үсынылады. Несиелік комитеттің қүрамына басқарма өкілдері,
несиелік және заң, валюта-лык және коммерциялық бөлімдері, сонымен қатар
банктің қаржылық директоры кіреді. Құжаттар пакеті несиелік бөлімге
беріледі. Несиелік бөлім және басқа бөлімшелер банкте бекітілген мерзімде
заңды түлғаның жобасына зерттеу жүргізеді. Оның нәтижесінде сараптама
қорытынды жасалады. Ол шамамен алты бөлімнен тұрады, оларда қарыз алушы
кәсіпорын туралы ақпарат жобаға қысқаша мінездеме, жобаның қаржылық бағасы,
қаражаттың қайтарылуын қамсыздандыру және тәуекелдерді талдау.
Бірінші бөлімде қарыз алушы кәсіпорын туралы ақпарат қам-тылады. Онда
қызмет көрсететін банктің сілтемесі мен ком-панияның туындау және даму
тарихы, есеп айырысу, валюталық шартының нөмірі және олар бойынша
айналымдар, компания кұрылтайшылары және олардың жарғылық қордағы үлестері,
жарғылық қордың теленген мөлшері және оның қалыптасу көздері, қарыз
алушының үйымдастырушылық және құқықтық статусы, тіркелу уақыты және орны,
компанияның деректемелері және занды мекенжайы, негізгі кызмет түрлері
карастырылады. Компанияны басқарушының білім дәрежесі, қызмет ету тізімі,
бүрынғы жұмыс орны, бизнесті жүргізудегі стажы, осы компаниядағы жүмыс
тәжірибесі. Сонымен катар мүнда компанияның барлық қызмет түрлерінің
сипаттамасы қамтылады, негізгі қордың барлығы, қарыз алушының меншігінің
құрылымы, несиелік тарих және қарыз алушының жағдайына қаржылық баға, несие-
кабілеттілікті бағалауда негізгі мезет - қарыз алушының жағдайына қаржылық
баға беру. Оның мақсаты шаруашылық субъектінің қаржылық және мүліктік
жағдайына, оның кызметінің нәтижелеріне толық си-паттама:
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылыгын және етімділігін
анықтау;
меншік және тартылған қаржылық ресурстарды пайда-
ланудың тиімділігін зерделеу.
20-819Қаржылық-шаруашылық кызметті талдау бағдарламасын
екі кезеңде қарауға болады:
шаруашылық субъектінің каржылық және экономикалық жағдайына алдын ала
шолу жасау;
карыз алушы кэсіпорынның экономикалық әлуетіне талдау және
баға беру (қаржылық және мүліктік жағдайын бағалау). Алдын ала шолудың
максаты балансты қарапайым есептеу арқылы тексеру және
каржылық есепті талдау мақсаттылыгын анықтау үшін тиісті құжаттарды
тексеру. Бірінші кезеңге мыналар жатады:
кұрылтайшылық құжаттарды және банктік деректемелерді тексеру;
бухгалтерлік есепті және құжаттауды кешендік тексеру; есеп беру
формаларының толтырылуын, барлык кажет деректемелерін, жауапты
тұлғалардың барлығын тексеру; банк баланс валютасын тексеру,
бақылау арақатынастары мен аралык қорытындыларының дұрыстығы, соиымен
қатар берілген баланска баланс косымшаларының сәйкес келуін
тексеру;
кәсіпорынның каржылық жағдайы оңтайлы еместігін көрсе-тетін баланстық
есеп берудің дағдарыстық баптарына талдау жасау, сонымен катар кәсіпорын
жұмыстарының жетіспеу-шілігін анықтайды.
- несиелеу қызметкерлері баланс активіндегі ақшалай кара-жаттар есебі
және басқа да активтер және пассивтегі күмәнді қарыздар бойынша
резервтер берілген баптарды салыстырады. Қарыз алушының карауында қалатын,
пайда есебінен қалыптасқан күмәнді қарыздар бойынша резерв көлемі аяғында
бүл қарызға түгендеу жүргізіледі, дебитор-лық қарыздар сомасына сәйкес
келуі керек. Дебиторлык қарыздың сомасынан қарыз алушының ақшалай қаража-
тының қүнын алу керек.
Келесі кезең қарыз алушы кәсіпорынның каржылык-шаруашы-лық қызметіне
динамикалық талдау жасау және оның экономи-калық әлуетін бағалау. Бұл
кезеңнің мақсаты кәсіпорындардың қаржылық-шаруашылық қызметіне аналитикалык
зерттеулер жүр-гізу. Онда базистік аналитикалық коэффициенттер динамикасын
есептеу қажет.
Міндеттемелерді қамтамасыз ету жағдайында (қайтарылмаған аккредитив;
кепіл, несие бойынша) ұйымдардың немесе басқа банк-тердің қарыз алушыларға
кепілхаты ұсынылады, кепілдеме банктін қаржылык жағдайының қаншалықты
түрактылығын аныктайды.
Несие алушының каржылық жағдайын талдаумен қатар эле-менттер бойынша
талдауды қарастырады. Ол несиені мерзімінде кайтару тәуекелі және тәуекелді
мүмкіндігінше азайту шаралары, төлем-кабілеттілігін, пайдалылыкты, баскару
жұйесінің жетіспе-ушілігін багалауға мүмкіндік береді.
Қаржылық шаруашылық кызметті элементтері бойынша талдау-дың принципті
сәті - материалдар мен шикізаттың кіріс есебі әдіс-темесін және оларды
өндірістен шыгару, әсіресе өнімнің өзіндік кұныиа материалдар мен
шикізатгардың шығындарын дұрыс анықтау.
Қарыз алушының каржылык жағдайын және несиемен қамта-масыз етілуін
банктің дүрыс бағаламауы есептік базаның әлсіздігіне немесе болмауына
жагдай туғызады. Сөйтіп материалдық өнім-дердің езіндік қүны төмендеуі мен
мат.ериал қалдықтары құнының жоғарылауына әкеледі немесе керісінше.
Негізінен талдауға жата-тындар:
материалдық қорлардың козғалысы;
талданатын кезеңдегі клиенттің валюталык шоты, есеп айы-
рысу шотындағы ақша каражатының козғалысы;
- өнімнің өзіндік қүны;
- пайда;
- айналмалы және негізгі капиталдардың орналасуы.
Ақша каражаты қозғалысының негізі карыз алушының ақша каражаты
козғалысының жоспары болып табылады. Нақты нәти-желерді есепке ала отырып
жоспарлаудың сапасы бағаланады. Осындай жоспарлардың болмауы кіші
кәсіпорындардың өтімділігін төмендетудің себебіне айналуы мүмкін.
Өзіндік қүн бөлімінде жүкқұжат шығындарын талдау өте ма-ңызды.
Жүкқұжат шығындарын өндірістік бөлімшелер мен өнім түрлері арасында бөлудің
түрлі тәсілдері, тауарлардың әр түрлі бағалары мен өзіндік құнын шығаруға
әкеледі. Шығындардың өзгермелі және тұрақты-шартты болып бөлінуі кағидалы
мәнге ие. Көрсетілген шығындардың өнімнің өзіндік құнындағы әр түрлі
қатынастары қарыз алушының оңтайлы нарықтық стратегиясының өзгешелігін
анықтайды. Мысалы, тұрақты-шартты шығындарының үлес салмағы жоғары қарыз
алушы салыстырмалы түрде тұрақты-шартты шығындарының үлес салмағы төмен
қарыз алушыдан гөрі өзіндік күны ендірістің физикалық көлемінің өзгеруіне
неғүрлым сезімтал болып келеді. Ал түрақты-шартты шығындарының өзіндік күн
үлесі төмен қарыз алушы өнім бағасының өзгеруіне сезімтал.
Несие алушының қаржылық жағдайын аныктауда баланс өтім-ділігі маңызды
орын алады. Баланс өтімділігін анықтау үшін кел-тірілген топтар бойынша
активтерді пассивтермен салыстыру керек. Егер актив баптарының әрбір тобы
онымен салыстырылған пассив бойынша міндеттемелер тобын толықтай немесе
толык дерлік жапса, онда баланс өтімді, ал керісінше болса баланс өтімді
емес.
Баланстық активтер мен пассивтер бөлімін салыстыру жолымен алынған
баланс бағасы алдын ала есеп болып табылады. Сон-дықтан бұндай салыстыру
қарыз алушының қазіргі қаржылық жағдайын анық көрсете бермейді. Баланстың
салыстырмалы әрбір пассивтік тобы мүлде басқа активтік кұндылықтармен
қамтамасыз етілуі мүмкін.
Клиенттің баланс өтімділігін бағалау үшін маңызды акпаратты баланстың
пассивтік бөлімін талдау кезінде алуға болады. Ол үшін қүрамында қысқа
мерзімді және үзак мерзімді пассивтері бар қарыздык қаражатты түрақты
пассивтер тобы (жарғылық, резервтік капитал, бөлінбеген табыс және т.б.)
түрінде көрсетілген меншікті қаражаттармен сәйкестендіру керек.
Қарыз алушының барлык айналым активтері өтімділік дәрежесіне карай екі
класқа бөлінеді:
I класс - тез таратылатын активтер;
- II класс - өтімді активтер.
Қарыз алушының несиекабілеттілігін бағалау кезінде мынадай үш негізгі
көрсеткіш есепке алынады: өтімділік коэффициенті, жабу коэффициенті,
меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз етілу көрсеткіші.
Өтімділік коэффициенті - қарыз алушының ақша қаражатын қарызды өтеу
үшін шаруашылық айналымынан жедел босату қабілеті.
Қарыз алушының несиеқабілеттілігін бағалаудың келесі негізгі
көрсеткіші - жабу коэффициенті - кәсіпорынның материалдық ай-налым
қаражатымен камтамасыз етілгенін көрсете отырып, осы кәсіпорынның жалпы
өтімділігіне баға береді.
Өтімділік пен жабу коэффициенттері арасында тікелей байла-ныс бар.
Жабу коэффициенті көбеюі өтімділік коэффициентінің азаюына әкеледі немесе
керісінше. Сонымен қатар қарыз алушының несиеқабілеттілігін бағалаудың
негізгі көрсеткіштерінің соңғылары-ның бірі - меншікті айналым
қаражаттарымен қамтамасыз етілу көрсеткіші. Бұл көрсеткіш абсолютті және
оның динамикасынан өсуі жағымды үрдіс ретінде қарастырылады. Осы
көрсеткішті есептеу кезінде баланс активтерінің бірінші бөлімін жабу үшін
(негізгі қүралдар және айналымнан тыс активтер) қаражат көзі ретінде ұзақ
мерзімді міндеттемелерді қолдану шартты деп есептеледі.
Меншік айналым каражатын жоғарылатудың негізгі және тұрақты көзі -
пайда болып табылады. Айналым қаражаты және меншік айналым қаражаты
түсінігін бір-бірімен ауыстырмау керек. Бірінші көрсеткіш кәсіпорын
активтерін білдіреді, екіншісі -каражат көзі, негізінен кәсіпорынның меншік
капиталының бөлігі, ол ағымдағы активтерді жабу көзі ретінде қарастырылған.
Екінші белім - жобаның қысқаша сипаттамасы мынадай бап-тарды қамтиды:
жобаның мәні және мақсаты, жобаның құны, қаржыландыру көздері, қаражаттарды
белгілеу және оның жеткілік-
тілігі, жобаны жүзеге асыру үшін қажетті лицензия және рүқсат алу.
Сонымен катар оған өндірілген немесе алынған тауар мен өнімді өткізу
нарығы, маркетинг стратегиясын бағалау (үсынылған өткізу және бөлу жүйесі,
өткізу бағасы, жарнамалық іс-шаралар, үсынылған жарнама кұралдары, сатып
алушыларға косымша жеңілдіктер, сатылғаннан кейінгі кызмет көрсету,
инфрақұрылым-дык объектілермен қамтамасыз етілуі), экологиялық және
әлеуметтік бағалаулар жатады.
Үшінші бөлімде - жобаның қаржылық бағасына бірлік өнімнің
калькуляциясын есептеу, жобаның табыстылық бөлімі (көтерме және бөлшектеп
өткізу көлемін есепке ала отырып еткізгеннен түскен түсімді есептеу) және
шығыс бөліміне шығындардың барлық баптарын коса алғандағы есептеулер
жатады.
Тертінші бөлім - қаражаттың қайтарылуын қамтамасыз ету. Кепілге
салынған мүліктің орналаскан жерін көрсету қажет, салынған мүлік кімнің
меншігінде және несиелеу мерзіміне кепіл кімнің иелігінде болатыны, оның
нарықтық және кепілдік құны.
Бесінші бөлімде - тәуекелді талдау келтірілген. Мынадай тәуекел
түрлері бағаланады: валюталык, нарықтық, салалык, әкім-шілік, бедел
тәуекелі, кепілмен қамтамасыз етілуінің сенімділігі және жеткіліктілігі.
Валюталық тәуекелді бағалау кезінде келесі сұрақтарға жауап алу керек:
Компанияның шетел валютасында активтері немесе міндет-темелері бар
ма?
Компанияның шетел валютасында деноминацияланған тауар-ды экспортқа
шығару мүмкіндігі бар ма? Компанияда шетелдік шикізат көздері бар ма?
Айырбастау бағамының өзгеруі кезінде зардабы кандай болады?
Нарықтық тәуекелді бағалау кезінде талданатындар:
Нарықтағы позиция: монополия, нарықтағы жетекші, үлкен
ойыншы, ізбасарлар;
Дайын өнімді түтынушылардың төлемқабілетсіздігі; Шикізатпен қамтамасыз
етілмеуі.
Салалық тәуекел қарыз алушы жұмыс істейтін саланың жалпы жағдайын,
даму тенденциясын (ретроспектива және болжам) қамтиды. Әкімшілік тәуекел
және бедел тәуекелі клиенттің өз серіктестері мен түтынушылар алдында
беделі кандай екенін көрсетеді.
Кепілді қамтамасыз ету сенімділігі және жеткіліктілік тәуекелі былай
бейнеленеді:
- шартсыздық;
нарық өтімділігі және сатылу ықтималдылығы бағалау кұны-нан төмен
болмауы;
- бүзылу тәуекелі және кепіл ақауы;
- мүліктің табиғи жойылуы, ұрлану тәуекелі;
- өндеу тәуекелі (жер меншігін тіркеу, категориялар мен қол
үлгілері).
Сонымен, соңғы алтыншы белім - түйін, жалпылама ақпарат сипатында:
- жобаның жалпы мәні мен өзектілігі, оның негізгі
артык-шылықтары мен жетістіктері;
- жоба бойынша толық еңделмеу және негізгі
кемшіліктері, жоба бойынша бар тәуекелді азайту шаралары,
принципті шешімге келу (келіспеу, қосымша өңдеу).
Сараптама жүргізу қажеттілігі туындағанда штаттан тыс сарап-шыларды
тарта алады. Заңды түлғалардың қүжаттарын сараптауга қатысушы банк
бөлімшелері ездерінің жоба бойынша күрылған жалпы корытындыларын жазбаша
түрде несиелік белімге береді. Несиелік комитет қарыз алушынын қүжаттарын
және қорытын-дыларды карастырады, нормативтер мен несиелік ресурстарды
ескере отырып несиені беру немесе бермеу женінде шешім қабылдайды. Несиелік
комитеттің несиені беру туралы шешімі ха-ттамада рәсімделеді, оган барлық
жиналыска қатысушылардың колдары койылады. Бүл комитеттің 50 мың АҚШ
долларынан жоғары несие беру туралы шешімі Банк кеңесінде бекітіледі. Бүл
үшін онда несиелік шарт, несиелік комитет хаттамасы, қарыз алушының етініш
қағазы, ал заңды тұлғалар үшін несиелік шараның техникалық-экономикалык
негіздемесі жіберіледі.

3. НЕСИЕ БЕРУ ҚАЙТАРУ ЕСЕБІ
Несие бөлу туралы несиелік комитеттің шешімі негізінде несие бөлімі
заң бөлімімен бірігіп несиелік келісім мен кепіл келісімін дайындайды.
Несиелік бөлім кажетті колдарды жинап, оны мөрімен куәландырады.
Несиелік келісім, кепіл келісімі және баска да кұжаттар толы-ғымен
рәсімделіп, мемлекеттік органдарға сәйксс кепілді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.