Банктің несиелік қоржынының жіктемесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
________________________________у ниверситеті
“________________________ ” факультеті

“______________” кафедрасы

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Несиелік операциялар есебін ұйымдастыру.

Орындаған:__________________
Қабылдаған:
________________

Астана 2008

МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Несиелік операциялар есебі
1.1 Несиелеуді
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .5
1.2 Несиелік операциялар есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9

ІІ. ҚР несие бойынша қызметін талдау
2.1 Несиелердің
мониторингі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..12
2.2 Банктің несиелік қоржынының
жіктемесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 18
2.3. Қарыз алушының несие қабілеттілігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .21

ІІІ. АҚ Қазақстан Халық Банкі бойынша несиелік операциялар
3.1АҚ ҚХБ-кінесиелік операцияларының
жұмысы ... ... ... ... ... ... ... . ... .25
3.2 АҚ Қазақстан Халық Банкінің несиелік операцилары бойынша
қортындылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3.3 АҚ Қазақстан Халық Банкінің несие беру, қайтару, несие бойынша
пайызды есептеу және алу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
33

Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...42
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 44

Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...45

Кіріспе
Қазақстан Республикасының қазіргі уақыттағы экономикалық жағдайы, оның
ішінде несиелі- ақша жүйесінде үлкен өзгерістер болып отыр. Несие толығымен
экономикамен және оның жеке секторларымен тығыз байланысты. Сондықтан да
бүгінгі таңда Қазақстанда күрделі өзгерістер болуда, яғни елдің
экономикасының дамуы мемлекеттің несие саясатымен тікелей байланысты. Осы
жерден байқайтынымыз несие қазіргі уақыттағы экономиканың тірегі болып
табылады.
(Несие( деген сөздің өзі латын тілінен аударғанда сенуді білдіреді,
белгілі бір тұлғаның мойнына алған міндетін орындауға сенім көрсетуге
дегенді білдірсе, екінші жағынан несие банктердің филиалдарымен несиелік
мекемелердің қанат жаюымен ұштасып, сол арқылы қазақ даласының қойнауының
капиталын кеңейту.
Біз білеміз несиелендіру процесі арқылы ауыл шаруашылығы және өнеркәсіп
өркендемейді. Қазақстан экономикасы және халықтың тұрмыс-тіршілігі
жақсармайды. Сондықтан да бүгінгі таңда несиені дамыту өте қажет.Қазіргі
кезде осы уақытқа дейін қолданылып келген, кәсіпорындардың, ұйымдардың
халықты несиелеу жүйесі енді неғұрлым оңтайлы жүйе болып табылады. Клиент
банкке бекітілмейді, өі қызметін пайдаланғысы келетін несиелік ұйымды өзі
таңдайды. Клиент несиелік шотты тек бір банкте емес, бірнеше банктерде
ашуға құқығы бар, яғни құқылы деген сөз.
Сонымен қатар несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары
мен түрлері сипаттайды. Несиенің негізгі екі формасы: коммерциялық және
банктік несие болады. Бұл екі несие бір-бірінен несие субъектілері, құрамы,
қарыз объектісі, динамикасы, пайыз мөлшері және қызмет ету аясы бойынша
ажыратылады. Несиенің түрлері бұл белгілі бір түрдегі экономикалық қатынас
ретіндегі несиеден келіп шығатын белгілі бір қасиеттерге ие.
Жүргізіліп отырған несиелеудің сызбасын либерализациялау, сөзсіз,
клиенттің мүмкіндіктерін кеңітеді, оның ішінде несие алу кезінде, банк
аралық бәсекелестікті дамытуға жағдай туғызады. Несиелеу жүйесі банк
ресурстарына кәсіп орын ретінде сүйенеді. Бұл қалыпты жағдай сияқты
көрінгені мен, бұрын қолданыста болған сызба бойынша несиелік мекемелер
оған жоғарыдан берілген несиелік ресурстар есебінен жұмыс істейтіндігі
туралы елес тудыратындығымен ерекшеленеді.
Қалыптасқан несиелік мехенизм коммерциялық сипатта. Осыған байланысты
сауда, экономика мәтіндеріне ерекше көңіл бөлінуде. Тек несиелеу,
кәсіпорындардың уақытша ақша ресурстарында деген қажеттілігін
қанағаттандыру, сондай-ақ несие мекемесінің өтімділігіне негіз беретін
артықшылықтар маңызды болып табылады. Бұл клиенттердің депозиттері мен
несиелеріне және де банкаралық несиеге де қатысты. Бірқатар коммерциялық
банктер аталған несиені сатып алып қана қоймайды, сонымен бірге оны басқа
банктерге сатады.

1.1 Несиелеуді ұйымдастыру.
Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үй және
өндірісті ғимараттарды кепілдікке ала отырып берілетін қарыз.Мемлкеттік
несие – азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты қарыз алушы немесе
кредитор ретінде мемлкеттік және жергілікті билік органдары болатын
несиелік қатынастар жинағы. Мемлкеттік несиенің негізгі формасы –
мемлкеттік займдар сонымен қатар қысқа мерзімді қазыналық міндеттемелер,
тұрғындардың жинақ кассасындағы салымдар болып табылады. Қысқа мерзімді
қазыналық міндеттемелер (вексельдер және де басқа несиелік міндеттемелер)
ресми түрде бюджеттегі уақытша кассалық үлесті жабу үшін шығарылады, бірақ
іс жүзінде – бюджет тапшылығына байланысты шығарылады. Қазақстанда 1994
жылдың сәуір айынан бастап қазыналық вексельдер аукционы үнемі өткізіліп
тұрады.
Халықаралық несие – валюталық және тауарлық ресурстарды қайырымдылық
және пайыздар төлеу шарттарымен беру бойынша байланысты халықаралық
экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиталының қозғалыс формасы.
Кредиторлар және қарыз алушылар ретінде банктер, жеке тұлғалар,
кәсіпорындар, мемлкеттік мекемелер сонымен қатар халықаралық және аймақтық
ұйымдар қатынасады.
Жалпы банктік несиелік операциялар екі үлкен топқа бөлінеді:
активті – банк қарыз бере отырып кредитор ретінде қатысса;
пассивті – төлемділік, мерзімділік және қайтарымдылық жағдайында банкке
клиенттерден және басқа банктерден ақша қаражатын тарта отырып, банк қарыз
алушы ретінде қатысады. Несиелік операцияларды жүзеге асырудың екі негізгі
нысаны ажыратылады: қарыз және депозит. Тиісінше банктің активті және
пассивті несиелік операциялары несиелік нысан ретінде де депозиттік нысан
ретінде де жүргізіледі.
Активті несиелік операциялар – біріншіден, клиенттер мен несиелік
операцияларды және банкаралық несиені ұсыну операциясынан;
екіншіден – басқа банктерде орналасқан депозиттерден тұрады.
Пассивті несиелік операциялыры үшінші тұлғаның және жеке тұлғалардың
депозиттерінен және банктің банкаралық несие алу несиелік операцияларынан
тұрады.
Банктегі несиелеу мехенизмі және несиелік жұмысты ұйымдастыру Ұлттық
Банктің ұсынысын ескере тырып жасалған әрбір банк несиелік саясаты
негізінде дербес анықталады. Клиенттер ашқан несиелік шотта әрбір несиелеу
объектісі бойынша қарыз есебі жүргізіледі. Бөлек баланстық шотта бір
клиентке берілген ұзақ мерзімді және қасқа мерзімді несие есебі
жүргізіледі. Несиелік шоттың дебеті бойынша берілген қарыздың сомасы, ал
кредиті бойынша оны өтеу көрсетіледі. Несиелік шоттың режимі шартта
анықталады: берілген несие қарыз алушының есеп айырысу шотына аударылуы
мүмкін. Сндай-ақ несиені контеккоренттік шот ашу арқылы беруге болады, бұл
бір жағынан түсімдер, екінші жағынан қарыз несиежәне төлемдер көрсетілетін
және де кредиттікте дебеттілікте сальдо болатын шоттың ерекше түрі.
Контокоррент өз кезегінде клиенттің банктегі несиелік есеп айырысу қызметін
жүзеге асыратын клиенттермен барлық операциялар жүргізілетін ағымдағы және
қарыз шоттарыныңсипаттары болатын Аралас шот. Контокоренттік несие
көлемін шектейтін лимит белгілейді. Лимиттер әрбір клиент үшін саралап
белгіленеді. Контокоренттік несие қарыз алушыға контокоренттік шот ашу
арқылы клиенттің төлем құжаттарын төлеу негізінде беріледі. Контокоренттік
шотты ашудың негізі клиентпен контокоренттік несие беру туралы шарт жасасу
болып табылады, онда қарыз бойынша борыштың ең үлкен көлемі, қарыз мерзімі,
сол сияқты банк пен клиенттің ұсыныстары бойынша басқа да шарттар
белгіленеді. Несиені беру кезіндегі өте маңызды, бірақ әрқашанда міндетті
емес мәселе – банк беретін несиені қамтамасыз ету.
Несиені қамтамасы ету олардың өтелуін кепілдендірмесе де, банктің
жоғалту тәуекелі біршама төмен болады. Сонымен бірге несиені қамтамасыз ету
қарызға алған қаражатты қайтару кепілдігі ғана емес, содай-ақ банк пайдасы.
Аталған байланыста тапсырмалар мен кепілдемелерді беру, кепілдік
міндеттерді рәсімдеу тәжірибесі кеңейе түседі. Несиені қамтамасыз етуге
алған міндеттеме нотариалды куәлендырылуы керек. Ол несие бойынша
міндеттемелердің орындалуымен бірге, сол сияқты кредитор үш айдың ішінде
кепілдік талап ұсынбаса тоқтатылады. Егер тапсырмада міндеттемені орындау
мерзімі көрсетілмесе, онда тапсырма шартын жасаған күннен басталып, жыл
соңында тоқтатылады. Кепілдік беруші мен қарыз алушы бірдей жауапкершілікте
болады. Егер несиені қамтамасыз ету ретінде оны орындау тәуекелін
сақтандыру қажет болса, онда несиені беру туралы шешім қабілдаған кезде
клиент банкке сақтандыру шартын және сақтандыру полисін ұсынады.
Несиелік келісім шартта міндетті түрде келесі жағдайлар анықталуы тиіс:
- Несиенің мақсаты;
- Қарыз алушы ұсынған зайымның технико-экономикалық негіздемесіне
немесе бизнес жоспарға сәйкес;
- Берілетін несиенің жалпы сомасы;
- Несиенің валютасы;
- Несиені және ол бойынша сыйақы өтеу мерзімі;
- Несиені өтеу әдісі;
- Қамтамасыз ету;
- Сыйақы мөлшерлемесінің көлемі;
- Қарыз алушы заңды тұлға банкке ұсынатын есептіліктің түрлері мен
мерзімдері;
- Қарыз алушының ол жөніндегі мәліметтерді несиелік бюроға беруі
жөніндегі, сол сияқты екі тараптың өз міндеттемелерін орындауына
байланысты ақпараттар.
Әрбір берілген несие бойынша клиент ұсынған қажет мерзімді
міндеттемелерден басқа несиелік құжаттамаға тігіледі. Күнделікті жауапты
орындаушы карточканы қарап отырып, өтеу мерзімі келген міндеттемелерді
алады. Несиені бөліп өтеу төлемі келген кезде мерзімді міндеттеменің екінші
жағында сәйкес белгі қойылады. Сол жерде қарыз алушы ұсынған кепілдіктер
жазылады. Банктік несие бойынша несиелік құжаттамаға кез келген несиені
ұсынуда талап етілетін негізгі құжаттардың болуы жеткілікті.
Негізгі құжаттар төмендегіше:
• қарыз алушы қол қойған, несиені пайдалану мақсаты көрсетілген және
баланыстық құны белгіленген, несиені қайтаруды қамтамасыз ету үшін
кепіл ретінде ұсынылған мүлік көрсетілген өтініш;
• егер ол заңды тұлға болса, белгіленген тәртіпте куәландырылған
құрылтай құжаттардың көшірмесі;
• қарыз алушыатынан несиелік шартқа қол қоюға өкілетті тұлғаны
растайтын құжат;
• жасалған несиелік шарттың түпнұсқасы;
• баланс пен кіріс және шығыс жөніндегі есептілікпен бірге қарыз алушы
қол қойған және аудитор растаған, өтініш жазылған күнге қаржылық
есептіліктер;
• егер клиент жеке тұлға болса, оның меншігіндегі активтер туралы,
жалақының мөлшері туралы, негізгі кәсібі туралы анықтама;
• қарыз алушының несиелерді қайтару бойынша төлемдерді жүзеге асыруға
қажетті жеткілікті ақша ағымдарын қамтамасыз ету қабілеттілігін
растайтын, банктің құзырлы қызметкері дайындаған есептемелер.
• несие беру кезінде бюджеттік және бюджеттік емесқорларға салық және
аудармалар бойынша қарыздардың жоқтығын растайтын салық органының
анықтамасы;
• басқа банктерде ашқан банктік шот туралы мәліметтер.
Егерде қарыз алушы, осы несиені толық көлемде немесе жартылай алу
бойынша басқа тұлғаның агенті болса, онда қарыз алушының құзырын
куәландырушы құжаттыңкөшірмесі, несиенің сомасы және оны нақты алушының
қолдану мақсаты көрсетіле отырып, қоса тіркеледі.

1.2. Несие беру және қайтару есебі.
Несие бөлу туралы несиелік комитеттің негізінде несие бөлімі заң
бөлімімен бірігіп несиелік келісім мен кепіл келісімін дайындайды. (2-
қосымша) несиелік бөлім қажетті қолтаңбаларды жинап, оны мөрімен
куәландырады.
Несиелік келісім, кепіл келісімі және басқа да құжаттар толығымен
рәсімделіп, мемлекеттік органдарға сәйкес кепілді тізімге алу үшін немесе
ҚРҰБ талаптарына сай рәсімделген кепілдеме хаттарын алуға немесе несиені
қайтаруды қамтамасыз етубойынша басқа құжаттарды рәсімдеу үшін заң бөліміне
беріледі. Несиелік комитеттің шешіміне негізделген несиенің қайтарымдылығын
қамтамасыз етуқұжаты бойынша несие бөлімі бухгалтерияға несиені аудару
туралы өкім береді. Яғни оған Банк басқармасы төрағасының және несие бөлімі
басшысының қолы қойылуы керек. Заңды тұлғалар үшін мерзімдік міндеттемелер
рәсімделуі талап етіледі. Бухгалтерия несиені жоғарыда көрсетілген үкім
негізінде аударады және мерзімді міндеттемелер бизнес жоспарымен келісімге
келген тапсырма сай екенін тексеру үшін несие бөлімінің қолымен
куәландыратын қарыз алушының қолындағы төлем тапсырмасы керек.
Клиенттердің несиелік шотын ашу және жабу ішкі бухгалтерияның бұйрығы
бойынша жүзеге асырылады. Несие толық сомада немесе бөлшектеп келесідей
заңдармен беріледі:
- несиелік немесе арнайы несиелік шоттан бенефициардың төлем құжаттарын
төлеу;
- бенефициардың төлем құжаттары бенефициар мекенжайына төлеу (төлем тек
тауарлы материалдық құндылықтарды тиеуге болады деген шартқа сәйкес құжатты
банкке көрсеткеннен кейін орындалады);
- аккредитив қою жағдайында несиелік шоттан аккредитив шотына қаражатты
аудару;
- қарыз алушының есеп айырысу шотына несие сомасын аудару;
- қарыз алушыға қолма-қол ақша беру;
- қарыз алушының жазбаша көрсетілген шотына несие сомасын аудару;
- басқа да жолдармен.
Қызмет көрсетіп отырған банк клиенттерге несие берген кезде мынадай
корреспонденттік шоттар құрылады:
Дт 1411, 1417 Клиенттерге берілген қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
қарыздар
Кт 1001 Кассадағы қолма-қол ақша
2203 Клиенттердің ағамдағы есепшоттары
Мерзімді міндеттемелер бір мерзімде баланстан тыс шотқа келіп түседі –
Әр түрлі құндылықтар және құжаттар (7339). Басқа банк қызмет көрсететін
клиенттерге несие беру кезінде мынадай бухгалтерлік жазу жасалады:
Дт 1411 Клиенттерге берілген қысқа мерзімді қарыздар
1417 Клиенттерге берілген ұзақ мерзімді қарыздар
Кт 1050 Банктің корреспонденттік есепшоттары.
Клиенттерге шетел валютасымен несие берген кезде келесідей жазу
жасалады:
Дт 1411, 1417 Клиенттерге берілген қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
қарыздар
Кт 1858 Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы
2858 Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы.
Сонымен бір уақытта теңгемен:
Дт 1859 Шетел валютасының теңгемен көрсетілген қарсы құны (валюталық
ұзақ позициясының)
Кт 1001 Кассадағы қолма-қол ақша
2203 Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
Несиені қайтару кезінде өткізбелеркерісінше жасалады. Теңгелей берген
несиені қайтарған кезде:
Кт 1001 Кассадағы қолма-қол ақша
2203 Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
1050Банктің корреспонденттік есепшоттары.
Кт 1411 Клиенттерге берілген қысқа мерзімді қарыздар
1417 Клиенттерге берілген ұзақ мерзімді қарыздар
Шетел валютасында берілген несиені қайтарғанда:
Дт 1001 Кассадағы қолма-қол ақша
2203 Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
1050Банктің корреспонденттік есепшоттары.
Кт 1858 шетел валютасының теңгемен көрсетілген қарсы құны валюталық ұзақ
позициясының)
Болашақ клиент кешіктірілген қарыздарын төлеген кезде:
Дт 1001 Кассадағы қолма-қол ақша
2203 Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
1050Банктің корреспонденттік есепшоттары.
Кт 1424 Банк қарыздары бойынша кленттердің мерзімі өткен берешегі.
Бір мезгілде мерзімді міндеттемелер әр түрлі құндылықтар мен құжаттар
шотынан (7339) есептен шығарылып, зиянға жатқызылған борыштар (7130)
баланстан тыс шотына кіріске алынады. Бұл шоттан, қарыздар 5 жыл бойы
есепке алынады. Бұл мерзім өткеннен кейін, қарыздар зайымға жатқызылған
қарыздар (7130) шотынан есептен шығарылады.

ІІ. ҚР несие бойынша қызметін талдау
2.1. Несиелердің мониторингі.
1999 жылдың 16 тамыздан бастап ҚРҰҚ №276 қаулысымен бекітілген екінші
деңгейдегі банктерді несиелеу бойынша құжаттаруды жүргізу Ережесіне сәйкес,
несие толық өтелгенше несие бөлімінің қызметкерлері әрбір қарыз алушыға
несиелік іс жүргізеді. Несиелік шарт әрекет ету мерзімі бойынша банк қарыз
алушымен тығыз қатынасты сақтап, оның қаржылық жағдайын бақылайды,
несиенің мақсатты пайдаланылуын, оның қамтамасыз етілуіне кепілге берілген
мүлкінің сақталу жағдайын тексереді, яғни несиелік мониторинг жүргізіледі.
Несиелік мониторинг – несиені берген мезеттен бастап өтелуін және
негізгі қарыз сомасының сыйақысымен бірге, толығымен қайтарылуына қарыз
алушының қызметіне әрдайым талдау жасау жолымен және несиенің сапасының
төмендеуі жағдайына қарызалушыға әсерін тигізетін адекваттылық шараларды
қабылдау бойынша күнделікті жасалатын жұмыстар.
Ағымдағы несиелер бойынша мониторинг несмиелерді өтеумен байланысты
мүмкін болатын қиындықтарды және өз уақытында оларды шешу үшін, ал
нашарлаған несие бойынша - қайтарымсыз қарызға байланысты мүмкін болатын
шығындарды азайту немесе алдын алу және жылдам әсер етуі (мәміленің шартын
қайта қарау, кепілді сату, активтердің жойылуы және басқалары) үшін қажет.
Несиелік офисер жағынан анықталған әрекеттердің бірқатарын мониторинг
берілген несиелер бойынша өзіне қосады:
• ұлттық заңдылықтар мен нарықтық конъюнктураның мүмкін болатын
өзгерістерін және жалпы экономикалық жағдайында қарыз
алушының іс-әрекетін бақылау;
• жүйелі түрде қарыз алушының басшыларымен және мамандармен
үнемі кеңесуі;
• қарыз алушының қаржылық және шаруашылық қызметіне талдау
жасау, кепіл затын тексеру (кепіл затының бар болуын,
сапасын, жағдайын және кепіл мүлкінің сақталуын) және несиені
мақсатты пайдалануын;
• ең маңызды қаржылық ақпаратты жинау (соңғы айдағы сатудан
түскен айналым түсімі, кассадағы ақшалай қалдық, қоймада
қалған қалдық, соңғы айдағы есеп айырысу және валюталық шот
бойынша айналымды талдау кезіндегі дебиторлық және
кредиторлық қарыздарының жалпы сомасы және т.б.);
• қарыз алушының қайта есептеу кезінде табылған қателіктері мен
проблемаларын анықтау;
• проблемаларды анықтау;
Мониторинг жүргізіліп жатқанда несие алушының өзінің немесе
серіктестерінің несиелік ісіндегі ақпараттар да пайдаланылады. Мониторингті
жүзеге асыруда толығамен алынған ақпатараттар екі түрге бөлінеді;
• үстіртін мониторинг – қарыз алушының несиелік жағдайына еш
қауіп жоқ кезде жүргізіледі;
• терең мониторинг – несиенің мерзіміне, сомасына байланысты
жүргізіледі немесе қайта есептеу нәтижесінде күрделі жағдай
туындаған кезеңде, қарыз алушы несиені уақытында өтеуге
мүмкіндік бермейтін қателіктер жіберген кезде жүргізіледі.
Кіші кәсіпорындардың өз жұмыстарын кеңейту және де айналым қаражаттарын
толтыру үшін несие ресурстарын алу мәселесі кейінгі жылдардың барысында
Республикада кіші кәсіпкерліктің дамуын тежейтін негізгі фактор болып
табылады. ҚРЭМ экономикалық зерттеулер институтының кіші және орта
кәсіпкерлік орталығы жүргізген мониторингтік тексеру нәтижесінде анықталған
несие алудағы жекеленген кедергілер төмендегі үлгіде көрсетілген.

(Кесте 5)

Несие алудағы қиыншылықтар

Несие ресурстарын берудегі Құрылымның артта қалуы
шарттар
-кепілдікке қамтамасыз ету - банк жүйесіне құжат дайындаудағы
мәселесі; кәсіпкерлердің білімі мен тәжірибе
-жоғары қарыз пайызы; сінің жетіспеушілігі;
-несие ресурстарын игерудегі -ақпараттық-консалтингтік қызмет
қысқа мерзім; көрсетудегі жетіспеушіліктер;
-несиелендірудегі жеңілдік -кіші кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлға
кезеңінің жоқтығы. лардың Қазақстанда кәсіпкерлікті дамытуға
бағытталған шетелдік және отандық несие
лендіру бағдарламалары туралы ақпарат
тың жоқтығы.

Үлгіде көріп отырғандай, жоғарыда көрсетілген мәселелер екі негізгі
топқа бөлінеді. Бірінші топ банктен несие алудағы жалпы шарттармен
байланысты болса, екіншісінде несиені алу мен құжат дайындау процесіндегі
кәсіпкерлерде пайда болатын жекелеген мәселелер мен несиені рәсімдеу.
Несие рәсімдеу кезінде болып тұратын мәселелер – макромәселелер тобына
жатады. Олардың мағынасы жалпы экономикалық ахуал мен ақшалай – несие салу
саясатымен байланысты болатын екінші дәрежедегі банктерде несие беру кіші
кәсіпкерліктерінде макроэкономикалық көрсеткіштер былай болады. Олар
инфляция деңгейі, өнеркәсіп көлемінің өсуі, ақшалау ұтысы (қайта
қаржыландыру).
Жоғарыда көрсетілген көрсеткіштерде, қазіргі деңгейге қарағанда өте
төмен болған, оған дәлел: қазіргі кезде болып жатқан кіші кәсіпкерлерде
несиелік субъект мәселесі кеңес елі мен шет ел ақшалай-несие
институттарымен 2001-2002 жылы бекітілген. 2002 ж жалпы экономикалық ахуал
көрнекті тұрде жақсарған, сол уақыттың өзінде де несиелік жағдайға еш
өзгешеліктер енбеген.
Қазіргі кезде берілген экономикалық сектор нақты траекториялық дамуға
шықпағаны банктердің жанама тұрде түзету енгізбегенін куәландырады.Екінші
топтағы мәселелер микродеңгейде көрсетілгендей мінез танытады, сонымен
қатар бірінші орындағы мәселенің шешімі маңызды қор күшінің шығынын нақты
түрде көрсетеді.Ай сайынға үстіртін мониторинг тәртіп бойынша барлық қарыз
алушылар үшін жүргізілуі керек. Үстіртін мониторингтің мақсаты – олардың
белгілерін бастапқы сатысынд-ақ анықтай отырып, төлемеушылыктің
қалыптасуына жол бермеу. Мониторинг әдісінде қарыз алушы жобасының
жүргізілуіне жоспарлар мен нақты орындалуды салыстыра отырып бақылау жасау
қажет (шикізат пен материалдарды дер кезінде жеткізіп беру, құрал-
жабдықтарды шығаруға және іске қосудың басталуына, өнімдерді шығаруға және
өткізуге бақылау, т.б.). Ай сайын жүргізілетін мониторингтен жағымсыз
өзгерістер табылған жағдайда терең талдауға ауысуы керек. Терең
мониторингті берілген несиелердің ұзақ мерзімдері және ірі сомалары бойынша
мерзімсайын жүргізіп тұру ұсынылады, ал егер қарыз алушының несиені
уақытында өтеу қабілетіне, және оның қызметіне әсер ететін жағдайлар мен
басқада факторлар және оның қауіпті белгілер туындаған кезде берілген
несиенің мерзімі мен сомасына байланыссыз, тез арада терең мониторинг
жүргізу ұсынылады.Ай сайынға және терең мониторинг жүргізген кездегі
несиелік офицердің жұмысындағы негізгі бағытының бірі – кепілдік мүлкінің
нақты бар болуын және техникалық жағдайын, оның сақталу шартын, сатып алу
сұранысын міндетті түрде тексеру керек. Сонымен қатар кепілдік мүлкінің
орналасқан жерін және нарықтық құнын ескеретін конъюнктура нарығын тексеру
керек. Мониторинг жүргізілу барысында несие офицердің іс-әрекетінің мынадай
жүйелілігі сақталуы керек. Қарыз алушы қызметінің маңызды жақтарын
қамтамасыз ету, оның қабілеттілігіне маңызды әсерін тигізетін жағдайды
жіберіп алмауы. Бірінші орында қарыз алушының жұмысының жағдайын бағалау
қажет және оның жұмыс мүмкін дамуының беталасын, қарызға қызмет көрсету
бойынша мүмкіндігін және болашақтағы ниетін, сонымен қатар оның
операцияларының табыстылығын немесе зияндылығын анықтау. Мониторинг
жүргізіліп біткен соң, банк әр несие бойынша құжаттамасына келесі
құжаттарды қосып тіркеуге міндетті:
- келісімшарт жасалғаннан кейін несиені уақытында және толық көлемде
қайтару бойынша төлемдерді жүзеге асыру қабілеттілігін және қарыз
алушының қаржылық жағдайын тексеру мақсатында қарыз алушы мен банк
арасында жазылған хаттар;
- несие бойынша кепілді қамсыздандыру үшін ұсынылған мүлікті түгендеу
актілері;
- қарыз алушының кепілгері немесе кепілдік берушісінің қаржылық жағдайын
көрсететін, бекітілген тәртіппен рәсімделген құжаттар;
- қарыз алушылар өздерінің міндеттерін орындамаған немесе тиісінше
орындамаған жағдайда банктің тиісті шараларды қолдануы туралы
құжаттар.
Жүргізілген тауарлар қаржылық көрсеткіштер және солармен байланысты
барлық қателер мен жағымсыз ауытқуларды анықтағаннан кейін, болашақта
мұндай қателіктерді жібермеу үшін тез арада бұл мәселені қарыз алушы
компанияның басшылары және мамандарымен бірге талқылап, оңтайлы жоспарын
жасау қажет.
Несенің мақсаты бойынша пайдаланылмағаны туралы дәлел табылған жағдайда
банк несие келісімшартын бұзуы мүмкін және несиелік келісімшартта немесе
қарыз алушы күнтізбелік графикте көрсетілген несиелік қарызды және
аударылған сыйақыны төлеу мерзімін бұзған жағдайда қарыз алушы міндетінің
шекті мерзіміне жеткізбей өндіріп алу шараларын қолданады. Банк мерзімінде
төленбеген соманы аударылмаған несие және алынбаған сыйақы шотына және
уақыты өтіп кеткен несие шотына салады. Осы көрсетілген шоттағы қарыз
сомасына банкте ай сайын, айдың соңғы күні төлем жүргізілуі қажет.
Жекелеген жағдайда қарыз алушы өтінішімен банк кезекті төлемнің мерзімін 30
күннен аспайтын уақытқа ұзарту туралы шешім қабылдауы мүмкін. Төтенше
жағдайларда қарыз алушының орынды себептері және қарызды өтеудің нақты
мерзімі көрсетілген болса, несиелік комитет қарыз алушыға мерзімі мерзімін
30 күннен ұзартуға мүмкіндік береді. Төлем мерзімін 30 күнге дейін ұзарту
туралы шешімді банктің несиелік келісімшарттқа қойған уәкілетті тұлғасы,
ал 30 күннен жоғарысын несиелік комитет қабылдайды.
Ал, егер несиені өтеудің және сыйақының мерзіміұзартылғаны туралы шарт
жасалмаған болса, онда банк несиелік келісімшартта қарастырылған мөлшерде
айыппұл санкциясын қолдануға құқығы бар, сонымен қатар несиені
қамсыздандырудың барлық түрін қолданады. Несиені және оған сыйақы өндіріп
ала алмайтын жағдайда, банк қарызды қайтарудың заңды тәртіппен бекітілген
шараларын қолданады.

2.2. Банктің несиелік қоржынының жіктемесі
Барлық берілген жағдайда несие банктің Активтер, шартты міндеттемелерді
жіктеу ережесіне және оларға қарсы мәжбүрлі шығындар құру туралы 2002
жылдың 16 қарашасында бекітілген №465 қаулысына сәйкес жіктеледі. (Қ.Р.
Ұлттық банк Басқармасының 01.09.03 ж №327 қаулысымен, Қ.Р. ҚБА
Басқармасының 26.03.05ж №116 қаулысымен енгізілген өзгерістермен қоса).
Банктердің берілетін несиелер қарыз алушының несие бойынша төлемді дұрыс
орындағанына байланысты сапасы, қарыз алушының қаржылық жағдайы, банк пен
несие алушының өзара қатынасы, несиенің тарихы, несиенің қамтьамасыз
етілуіне және тұрақтылық, өтімділік дәрежесіне қарайкелесі топтарға
бөлінеді:
- стандартты;
- І дәрежелі күмәнді, ІІ дәрежелі күмәнді, ІІІ дәрежелі күмәнді, ІV
дәрежелі күмәнді, V дәрежелі күмәнді;
- үмітсіз.
Стандартты несие – қайтару мерзімі жетпеген және оның сапасы күдік
тудырмайтын несие. Бұл санаттағы неселер қайтарылмай қалу туралы күдік
тудырмайды.
І және ІІ дәрежелі күмәнді несиеге мынадай несиелер жатады:
қаржылық жағдайы тұрақты клиенттерге берілген, бірақ белгілі дәрежеде
қанағаттанарлықсыз көрсеткіштері бар, мысалы, дебиторлық қарыздардың өтімі
емес тауар қорлары, дайын өнім және т.б.
ІІІ және ІV дәрежелі күмәнді несиелерге – негізгі қарызды немес сыйақыны
қайтару бойынша төлемдер.
30 күннен 60 күнге дейін кешіктірілгенде және кем дегенде 1 рет шарт
мерзімін ұзартқанда, конъюнктруралық нарықтық өзгерістерге байланысты,
өндіріс құлдырауының нәтижесінде қарыз алушының қаржылық жағдайы шамалы
немесе әлуетті төмендеген, қарыз алушыда сәйкес несиелік құжаттамасы
болмайтын несиелер жатады.
ІV дәрежелі күмәнді несиелерге – 60-90 күнге дейін төлемі
кешіктірілген несиелер, яғни қарыз алушының негізгі табыс көзінен алынған
қаражаттарының жүйелі жетіспеушілігі: қарыз алушыға материалдық зиян
әкелген, бірақ оның қызметін тоқтатуға әсері жоқ фыорс-мажорлық жағдайлар;
басқа банктерден алынған несие және кепіл бойынша мерзімі өтіп кеткен
қарыздардан туындайтын несиелер жатады.
Егер келесі негіздердің бірі орын алса, онда несие үмітсіз болып
табылады:
- негізгі қарызды немес сыйақыны қайтару бойынша төлемнің 90 күннен
асқан мерзімде кешіктірілуі;
- қарыз алушыны банкрот деп жариялағанда;
- 1 жылдан артық мерзімге сауықтыру шаралары жарияланғанда;
- Форс-мажорлық, сол сияқты қарыз алушыға материалдық залал келтірген
және өз қызметін әрі қарай жалғастыруға мүмкіндік бермейтін басқа да
жағдайлар.
Егер, белгіленген санаттары бойынша жіктелген несие (кесте) жоғарыда
көрсетілген несие топтары арасында аралық орын алатын болса, банк
тәуекелін төмендету үшін бұл несиені төмен сапалы несие тобына жатқызу
керек. Бухгалтерлік есепте банктер барлық қажетті, есептелген көлемін
ескеруге және оларды толық көлемде шығысмтар шотында бейнелеуге міндетті.
Жіктеуге банк тиісінше өзінің несиелік қоржынын бақылауды жүзеге
асырады, оның сапасын талдайды және сапасын жетілдіру үшін шаралар
қолданады. Келесі несие беруде өздерінің есептеулерін ескере отырып
тәуекелді анықтайды.
Қарыз ылушы өзінің міндеттемелерін келісім шарт бойынша орындамаған
жағдайда кепіл мүлкін сату есебінен шығындарын жабады. Кепіл мүлкін сату
сот үкімі арқылы немесе сотсыз, мәжбүрлі сауда арқылы ҚР Президентінің
ылжымайтын мүлік ипотекасы туралы жарлығының 27-36 баптары бойынша
жүргізіледі.
Алғашқы баға алдын ала келісілген қадам бойынша ең жоғарғы баға берген
жалғыз қатысушы қалғанша өседі. Кепілге қойылған мүлікті саудаға екінші рет
салған кезде немесе оған сұраныс болмасабағалау бойынша банктің сараптама
коммисиясы тартымсыздық коэффициентін төмендетуді қолдануы мүмкін.
Комиссия , нарықтық сұранысты ескере отырып, коэффициент мөлшерін
бекітеді.
Бір қарыз алушыға кететін тәуекелдік мөлшері келесідей сома ретінде
есептеледі:
1) банк балансында есепке алынатын қарыз алушыға деген банк
талаптары.;
2) ағымдағы жылдың алдындағы соңғы бес жыл ішінде банк баласынан
есептен шығарылған, қарыз алушыға банк талаптары;
3) қарыз алушы үшін, үшінші тұлғаның немесе қарыз алушының алдындағы
банк қабылдаған міндеттемелер бойынша талаптар, сол сияқты ҚР
заңдық актілерінде немесе жалған келісімшартта қарастырылған
басқа де негіздер бойынша;
4) қарыз, алушының міндеттемелері бойынша келесідей түрдегі
қамтамасыз ету сомаларын алып тасталғанда:
- осы міндеттемені қамтамасыз ету үшін банк өкімдігіне берілген
салымдар;
- ҚР үкіметі мен Ұлттық Банкі шығарған ҚР мемлекеттік құнды қағаздар;
- Афинирленген қымбат бағалы металдар;
- ҚР. Үкіметінің кепілдігі;
- Халық аралық рейтінгтік агенттік ретінде танылған агенттіктің А-дан
төмен емес ұзақ мерзімді борыштық рейтингі болатын басқа да банктердің
кепілдіктері.

2.3. Қарыз алушының несие қабілеттілігін талдау.
Қарыз алушының несие қабілеттілігін талдау өткен кезеңдегі
статистикалық және бухгалтерлік есебі, несие пайдалану кезіндегі оның
қаржылық жағдайына болжам туралы жиналған мәліметтер негізінде жүргізіледі.
Жоғарыда көрсетілгендей, қарыз алушы несиені алу үшін банкке
негізделген жазбаша арызымен барады, онда мыналарқысқаша жазылып
көрсетілген:
Несиенің мақсаттық бағыты, оның сомасы, пайдалану мерзімі, нақты өтеу
мерзімі, сонымен қатар несиеленетін шаралардың және оны жүзеге асырудың
экономикалық тиімділіктерінің қысқаша сипаттамасы. Арыз үш данада
толтырылады:
Бірінші және екінші данасы өткізбе үшін, ал үшіншісі несиелеуші
қызметкеріне қалады. Арызға келесі матетиалдар тіркеледі:
- сұралатын несиені өтеуге арналған, несиеленетін шаралардың
жоспарланған шығындары есебінің өнімді өткізуден күтілген түсімдер
және айналым активтері қозғалысының техникалық-экономикалық
негіздемесі;
- бухгалтерлік және статистикалық есептер, кіріс және шығыс жөніндегі
есеп, шығысы және табысы туралы декларация және қарыз алушының
несиеқабілеттілігі мен қаржылық жағдайын анықтайтын басқа да
мәліметтер;
- банктік тәжірибеде қабылдаған несиені уақытында қайтаруды қамтамасыз
ету міндеттемесі мерзімді міндеттемені өтеу мерзімі келген кезде
клиент шотынан ақшаны сөзсіз аударуға банкке құқық беретін кепілдік,
кепілзат және т.б
Қазіргі кезде барлық банктерде арнайы уәкілетті орган құрылған.Осы
уәкілетті орган несиелерге байланысты көп мәселе бойынша шешімдерді
қарастырады немесе қабылдайды, тек рекше жағдайларда ғана басқарманың
қарауына ұсынылады. Несиелік комитеттің құрамына басқарма өкілдері,
несиелік және заң валюталық және коммерциялық бөлімдері, сонымен қатар
банктің қаржылық директоры кіреді.
Құжаттар пакеті несиелік бөлімге беріледі. Несиелік бөлім және басқа
бөлімшелер банкте бекітілген мерзімде заңды тұлғаның жобасына зерттеу
жүргізеді. Оның нәтижесінде сараптама қорытынды жасалады. Ол арнайы
бөлімдерден тұрады. Жалпы айта кететін болсақ оларда қарыз алушы кәсіпорын
туралы ақпарат жобаға қысқаша мінездеме, жобаның қаржылық бағасы,
қаражаттың қайтарылуын қамсыздандыру және тәуелдерді талдау.
Бірінші бөлімде, қарыз алушы кәсіп орын туралы ақпарат қамтылады. Онда
қызмет көрсететін банктің сілтемесі мен компанияның туындау және даму
тарихы, есеп айырысу, валюталық шартының нөмірі және даму тарихы, есеп
айырысу, валюталық шартының нөмірі және олар бойынша айналымдар, компания
құрылтайшылары және олардың жарғылық қордағы үлестері, жарғылық қордың
төленген мөлшері және оның қалыптасу көздері, қарыз алушының
ұйымдастырушылық және құқықтық статусы, тіркелу уақыты және орны,
компанияның деректемелері және заңды мекен жайы, негізгі қызмет түрлері
қарастырылады. Компания басқарушысының білім дәрежесі, қызмет ету тізімі,
бұрынғы жұмыс орны, бизнесті жүргізудегі стажы, осы компаниядағы жұмыс
тәжірибесі.
Сонымен қатар, мұнда компанияның барлық қызмет түрлерінің сипаттамасы
қамтылады, негізгі қордың барлығы, қарыз алушының меншігінің құрылымы,
несиелік тарихы және қарыз алушының жағдайына қаржылық баға беріледі.
Несиеге қабілеттілікті бағалаудың негізгі мезет – қарыз алушының
жағдайына қаржылық баға беру. Оның мақсаты – шаруашылық субъектінің
қаржылық және мүліктік жағдайына, оның қызметінің нетижелеріне толық
сипаттама беру.
Несие алушының қаржылық жағдайын анықтауда баланс өтімділігі маңызды
орны алады. Баланс өтімділігін анықтау үшін келтірілген топтар бойынша
активтерді пассивтермен салыстыру керек.
Екінші бөлім, - жобаның қысқаша сипаттамасы мынадай баптарды қамтиды:
жобаның мәні және мақсаты, жобаның құны, қаржыландыру көздері, қаражттарды
белгілеу және оның жеткіліктілігі, жобаны жүзеге асыру үшін қажетті
лицензия және рұқсат алу. Сонымен қатар, оған өндірілген немесе алынған
тауар мен өнімді өткізу нарығы, маркетинг стратегиясын бағалау (ұсынылған
өткзу және бөлу жүйесі, өткізу бағасы, жарнамалық іс-шаралар, ұсынылған
жарнама құралдары, сатып алушыларға қосымша жеңілдіктер, сатылғаннан
кейінгі қызмет көрсету, инфрақұрылымдықобъектілермен қамтамасыз етілуі),
экологиялық және әлеуметтік бағалаулар жатады.
Үшінші бөлімде, - жобаның қаржылық бағасына бірлік өнімнің
калькуляциясын есептеу, жобаның табыстылық бөлімі (көтерме және бөлшектеп
өткізу көлемін есепке ала отырып өткізгеннен түскен түсімді есептеу) және
шығыс бөліміне шығындардың барлық баптарын қоса алғандағы есептеулер
жатады.
Төртінші бөлім – қаражаттың қайтарылуын қамтамасыз ету. Кепілге салынған
мүліктің орналасқан жерін көрсету қажет, салынған мүлік кімнің меншігінде
және несиелеу мерзіміне кепіл кімнің иелігінде болатыны, оның нарықтық және
кепілдік құны.
Бесінші бөлімде – тәуекелді талдау келтірілген. Мынадай тәуекел түрлері
бағаланады: валюталық, нарықтық, салалық, әкімшілік, бедел тәуекелі,
кепілмен қамтамасыз етілуінің сенімділігі және жеткіліктілігі.
Алтыншы бөлімде, - түйін жалпылама ақпарат сипатында:
- жобаның жалпы мәні ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.