Республикасы Президентінің бекітуіне ұсыну

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе 1
1-тарау. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің мәртебесі және
ұйымдастырылу құрылымы 3
1.1. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің мәртебесі 3
1.2. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің өз қаражаты және табысын бөлу
7
1.3. Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылымы мен органдары 8
2-тарау. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің міндеттері мен функциялары
12
2.2. Қазақстан Ұлттық банкінің функциясы, өкілеттігі және құқықтары 13
3-тарау. Қазақстан Республикасы Ұлттық банк қызметінің негізгі бағыттары
17
3.1.Ақша-несие саясатының мазмұны мен негізгі бағыттары 18
3.2. Ақша-несие реттеуінің құралдары 20
Қорытынды 26
Қолданылған әдебиеттер тізімі 30

Кіріспе

Банк жүйесі – нарықтық экономиканың ең маңызды және ажырамас
құрылымдарының бірі. Банктердің дамуы тауар өндірісімен және айналымымен
қатар өсіп өзара тығыз араласып кеткен. Мұндайда банктер ақша есеп
айырысуларын жүргізіп, шаруашылыққа кредит бере отырып, капиталдарды қайта
бөлуде арадағы делдал ролін атқарып өндірістің жалпы тиімділігін елеулі
түрде арттырып, қоғамдық еңбек өнімділігінің өсуіне жағдай туғызады.
Қазіргі банктік жүйе – бұл кез келген дамыған мемлекеттің ұлттық
шаруашылығының маңызды саласы. Оның практикалық ролі мемлекетте төлемдер
мен есеп айырысулар жүйесін басқаратындығымен, өзінің коммерциялық
мәмілелерінің көп бөлігін салымдар, инвестициялар және кредиттік
операциялар арқылы жүргізуімен анықталып, басқа да қаржы делдалдарымен
қатар банктер халықтың жинақ ақшасын фирмаларға және коммерциялық
құрылымдарға бағыттайды. Коммерциялық банктер мемлекеттің ақша-кредит
саясатына сәйкес әрекет ете отырып ақша ағындарының айналымына,
эмиссиясына, жалпы массасына, оған қоса айналымдағы қолма-қол ақша санына
әсер ету арқылы ақша қозғалысын реттейді.
Ақша массасының өсуін тұрақтандыру – инфляция қарқынын төмендетудің,
бағалар деңгейінің тұрақтылығын қамтамасыз етудің кепілі болып табылады.
Мұндай жағдайға қол жеткізген кезде нарықтық қатынастар халық
шаруашылығының экономикасында тиімді түрде жүреді.
Қазіргі банк жүйесі – бұл банк ісінің негізін айқындайтын дәстүрлі
депозитті-несиелік және есеп айырысу кассалық операциялардан бастап банк
құрылымдары пайдаланып жүрген қазіргі заман талабына сай ақша-несие және
қаржылық құралдарға (лизинг, факторинг, траст және т.б.) дейінгі өз
тұтынушыларына көрсететін сан-алуан қызметтер саласы.
Тұрақты, икемді және тиімді банк жүйесін құру – Қазақстандағы
экономикалық реформалардың маңызды және өте күрделі міндеттерінің бірі.
Әсіресе, шет елдердегі банк жүйесінің дамуын бақылаудың ерекше маңызы бар,
өйткені дамыған елдердегі банктердің тәжірибесі біздің отандық банк
жүйесінің қалыптасуына әсер етеді. Сөйтіп, оны халықаралық стандарттарға
жақындата түсіп, Қазақстан банктерінің әлемдік деңгейге шығуына ықпал
етеді. Демек, осыған орай шетелдік әріптестеріміздің біздің елге, оның
ішінде біздің банктік жүйеге деген сенімін арттырады. Қазіргі тауар және
қаржы рыноктарының дамыған жағдайында банк жүйесінің құрылымы күрт
күрделене түседі.
Отандық әдебиетте дамыған елдердің экономикасындағы банк құрылымы
жеткілікті түрде зерттелмеген, бұл түсінікті де, өйткені көпшілік
экономистеріміз негізінен Қазақстанның банктік жүйесін талдап және
зерттеуге тырысуда. Мұндайда дамыған елдердегі банктердің ұйымдастырылу
тәжірибесін зерттей түсу бізге орасан зор пайдалы болар еді.

1-тарау. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің мәртебесі және
ұйымдастырылу құрылымы

1.1. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің мәртебесі

Орталық банктер елдің барлық кредит жүйесінің бас үйлестіруші және
реттеуші органының ролін орындай отырып ерекше орын алады және
экономикалық басқарудың мемлекеттік органы болады. Олардың басты ролі
мемлекет берген кең өкілеттіктермен негізделген.
Орталық банк елдік эмиссиялық, резервтік, кассалық орталығы болып
табылады, нормаларды шығару, бақылау құқығына ие болады, “банктердің бас
банкі” ролін атқарады, ақша-кредит және валюта саясатын айқындайды; оның
қызметінің негізгі мақсаты – пайда табу емес, елдің ақша-кредит саясатын
және кредиттік жүйеге басқаруды жүзеге асыру болып табылады.
Мемлекет берген эмиссиялық құқыққа ие Орталық банк экономиканы
тұрақтандырудың, тауар-ақша қатынасын тұрақтандырудың жалпы мемлекеттік
саясатты жүргізеді.
“Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы” ҚР Заңы бойынша ҚР
Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының орталық банкі болып табылады және
республиканың банк жүйесінің жоғары деңгейін білдіреді. КСРО Мемлекеттік
банкінің бұрынғы Республикалық кеңсесі Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі болып қайта құрылды. Ол күнделікті клиенттерге қызмет көрсететін
әдеттегі мемлекеттік банкіден орталық эмиссиялық банкіге айналып,
“банктердің бас банкі” болды.
Іс жүзінде барлық кассалық резервтер Ұлттық Банкіде шоғырланатынын
және олардың шаруашылық айналымға түсімдері Ұлттық Банктің мекемелері
арқылы коммерциялық банктердің кассасын толықтыру арқылы болатынын
білдіреді.
Ұлттық Банк – өзінің алтынвалюта резервтерін, басқа да материалдық
құндылықтарды қоса алғанда, ақша резервтерін құрайтын оқшауланған мүлікке
ие заңды тұлға. Мүліктің қалыптасуының көздері банк қызметінен алынған
кірістер мен шығыстар, бағалы қағаздардан түскен кірістер, тиісті
бюджеттерден алынған дотациялар болып табылады.
Отралық банктердің құқықтық мәртебесі құқықтық актілерде бекітілген:
орталық банк туралы заңдарда және олардың жарғыларында, банктік және
несиелік қызмет туралы заңдарда, валюталық заңнамаларды. Әдетте, орталық
банктің қызметін реттейтін негізгі құқықтық акт ол орталық банк туралы Заң
болып табылады. Онда оның мәртебесі, басшыларын тағайындау рәсімі, мемлекет
және ұлттық банк жүйесі арасындағы қарым-қатынастар айқындалып көрсетіледі.
Бұл заң орталық банктің елдегі эмиссиялық институты ретіндегі өкілеттігін
көрсетеді.
Ұлттық банк жүйесінің нормативтік құқықтық базасының қалыптасуының
басы 1991 жылдың 16 желтоқсанындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік
тәуелсіздігі туралы Қазақстан Республикасының Заңына сай Қазақстан
Республикасы Ұлттық банкі өзінің қаржы-несие, ақша жүйесі, алтын қоры,
валюталық қорларын құруға құқық алды.
1993 жылдың 13 сәуіріндегі Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі
туралы Заңы бойынша Ұлттық банктің ролі және банк жүйесіндегі орны,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік органдарымен қарым-қатынастары
айқындалған еді.
КСРО мемлекетінің тұсында Ұлттық банк КСРО Мемлекеттік банкінің
құрамына республиканың орталық банкі ретінде енген болатын. Бұл кезеңде
Қазақ ССР ақша айналымы орталықтандырылған тәртіппен жүзеге асырылатын.
Ұлттық валютанмызды – теңгені (15 қараша 1993 ж.) енгізгеннен бастап
Ұлттық банк ақша-несие саласының қызметіне толығымен жауапкершілікті атқара
бастады.
Қазақстанның ақша-несие нарығының өзгеруіне байланысты Қазақстан
Республикасы Ұлттық банкінің ролі де айрықша өзгере түсті. Қазақстан
Республикасы Ұлттық банкі мемлекеттің орталық банкі ретінде өзінің негізгі
реттеуші және бақылаушы орган екеніне байланысты осы қызметтерін күшейте
түсті. Осы жағдайда еліміздегі банк жүйесі реформаларының қажеттігі
туындады, сөйтіп жаңа құқықтық актілер қабылдау керектігі айқын көзге түсе
бастады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің жұмысын реттейтін негізгі
құқықтық құжат "Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы" Заң болып
табылады. Анығырақ айтсақ, Қазақстан Республикасының Президентінің 1995
жылы 30 наурызында шыққан №2155 заңдық күші бар Жарлығы. Осы заңға сәйкес,
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі, өз жұмысын еліміздің
Конституциясын және басқа да заңдық құжаттарды және де президент шығарган
құжаттарды басшылыққа алып жүргізеді. Қазақстанның Ұлттық банкісі дербес
балансы бар заңды тұлға.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі туралы Заң басқа банктерге
байланысты Заңдармен әрекеттес. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің
жұмысын реттейтін екінші құқықтық құжат Қазақстан Республикасының
Президентінің 1995 жылы 31 тамызда шыққан №2443, заңдық күші бар "Қазақстан
Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралы" Жарлығы. Аталмыш
заңға сәйкес, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан
Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан Республикасы
банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейін білдіреді. Қазақстанда жұмыс
істеп жүрген банктердің, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінен
басқасының бәрі, екінші дәрежелі банктер болып есептеледі. Қазақстандағы
екінші дәрежелі банктер заңды тұлға болып табылады. Олардың бәрі,
меншіктігіне қарамастан коммерциялық жұмыспен шұғылданады. Сөйтіп, олардың
басты мақсаты — пайда табу.
Жоғарыда аталған екі заң кезінде халықаралық қаржы ұйымдар мен
сарапшыларының жақсы бағасына ие болған еді. Соңғы аталған заңға сәйкес
банк қызметі кәсіпкерлік қызмет тәрізді реттелуі тиіс деген алғышартқа
негізделген. Мұнда Ұлттық банк пен коммерциялық банктердің қарым-
қатынастары егжей-тегжейлі анықталған.
Сонымен қатар Қазақстан Ұлттық Банкі басқа елдердің орталық
банктерімен және басқа банктермен қарым-қатынаста, халықаралық банктер мен
басқа да қаржы-кредит ұйымдарында Қазақстан Республикасының мүддесін
білдіреді.
Қазақстан Ұлттық Банкі өз міндеттерін орындау кезінде пайда табу
мақсатын басшылыққа алмауға тиіс.
Халықаралық практикада Орталық банктерді жіктеудің бір өлшемі, олардың
ақша саясатын жүргізудегі мемлекеттен тәуелсіздік дәрежесі. Бұндай
тәуелсіздіктің дәрежесі көптеген әр түрлі объективтік және субъективтік
факторлардың әсерімен анықталады. Олардың ішінде мыналарды бөліп айтуға
болады:
- Банктің капиталын құрауға және оның пайдасын бөлуге мемлекеттің
қатынасы;
- Банктің басқарушынар құрамын тағайындау процесі;
- Елдің Заңдарында, Орталық банктің мақсаты мен міндеттерін қамту
дәрежесі;
- Ақша-несие саясатына араласуға мемлекеттің құқығы;
Орталық, банктің мемлекет шығындарын тікелей немесе жанама
қаржыландыру мүмкіншілігін реттейтін ережелер.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің жағдайын осы тұрғыдан алып
талдасақ оның тәуелсіздігінің дәрежесі тым жоғары емес. Өйткені, біріншіден
оның негізгі капиталы толығымен (100%) мемлекеттікі, екіншіден жоғарыда
айтылғандай, банктік басқарушылар құрамын толығымен елдің Президенті
тағайындайды және босатады. Сонымен қатар, Ұлттық банктің басқарма
мүшелігіне бір Президенттің өкілі, екі үкіметтің өкілі заңға сәйкес кіреді.
Сөйтіп, 9 басқарма мүшелерінің 13 банктің аппаратынан тыс адамдар.
Үшіншіден, жоғарыда айтылған Заңда Ұлттық банктің құқықтары мен міндеттері,
атқарымдары, өкілеттігі мен құқықтары толығымен жете жазылған. Оның ішінде,
Үкіметтің ақша-несие саясатына араласу құқығы да қаралған. Оның үстіне,
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің өзінің табысын өз бетінше бөлуге
құқығы жоқ. Аталмыш Заңның ІІ-бабына сәйкес, оның табысының бір бөлігі
Президент белгілеген шекте оның негізгі капиталын толықтыруға, енді бір
бөлігі оның резерв қорын толықтыруға (екеуі де мемлекет меншігі екенін
айтқанбыз), ал, қалған бөлігі мемлекеттің бюджетіне бағытталынады.
Қазақстан Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының Президентіне есеп
береді.
Қазақстан Республикасының Президентіне есептілік мынаны білдіреді:
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасы
Парламентінің келісімімен Қазақстан Ұлттық Банкінің Төрағасын тағайындауы;
оны қызметтен босатуы;
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Ұлттық Банкі
Төрағасының ұсынуы бойынша Қазақстан Ұлттық Банкі Төрағасының
орынбасарларын қызметке тағайындауы және қызметтен босатуы;
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Ұлттық Банкінің жылдық
есебін бекітуі;
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Ұлттық Банкінің
құрылымын және жалпы штат санын бекітуі;
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстанның Ұлттық Банкі туралы
ережені бекітуі;
Қазақстан Республикасы Президентінің ұлттық валюта – Қазақстан теңгесі
банкноттары және тиындары дизайнының тұжырымдамасын бекітуі;
Қазақстан Ұлттық Банкінің өз құзыретіндегі мәселелер жөнінде Қазақстан
Республикасының Президенті сұрау салған ақпаратты табыс етуі.

1.2. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің өз қаражаты және табысын бөлу

Орталық банк акционерлік қоғам нысанында құрылады. Әдетте, оның
капиталы мемлекетке тиесілі (Франция, Ұлыбритания, Германия, Нидерланды и
Испания). Егер мемлекет капиталдың бөлігін (Бельгия, Жапония) немесе
орталық банктің акционерлері коммерциялық банктер (АҚШ) және басқа қаржы
мекемелері (Италия), болғанымен мемлекет орталық банктің басқару органдарын
қалыптастыруда маңызды роль атқарады.
Қазақстан Ұлттық банкінің жарғылық капиталы мемлекетке тиесілі және
Қазақстан Ұлттық Банкінің билігіне негізгі қорларды беру жолымен және оның
таза табысынан алынған аударылымдардан, сондай-ақ республикалық бюджеттен
бөлінетін қаржыдан 20 миллиард Қазақстан теңгесі мөлшерінде құралады.
Қазақстан Ұлттық Банкі өз балансындағы мүлікті иелену, пайдалану мен
билік жүргізу құқығын Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы белгілеген
тәртіппен дербес жүзеге асырады.
Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттік мекеме ұйымдық-құқықтық нысанындағы
заңды тұлға болып табылады, оның дербес балансы болады және өзінің
филиалдарымен, өкілдіктерімен және ұйымдарымен бірге біртұтас құрылым
құрайды.
Қазақстан Ұлттық Банкінің резерв капиталы оның жарғылық капиталы
мөлшерінде құрылып, таза табысы есебінен толықтырылады әрі Қазақстан Ұлттық
Банкінің Басқармасы бекіткен ережеге сәйкес, тек жүргізілген операциялар
бойынша жасалған ысырапқа өтемақы төлеуге және шығындардың орнын толтыруға
арналады. Алтын-валюта активтерін қайта бағалау шоты, оларды қайта
бағалаудан түскен іске асырылмаған табысты есепке алуға арналады. Ұзақ
мерзімді қаржылық инвестициялар түріндегі бағалы қағаздарды қайта бағалау
шоты оның ішінде шетел валютасындағы шот та, олардың құнын қайта бағалаудан
түскен іске асырылмаған табысты есепке алуға арналады. Негізгі қаражаттарды
қайта бағалау шоты Қазақстан Ұлттық Банкінің негізгі қаражатын индекстеу
нәтижелерін есепке алуға арналған.
Қазақстан Ұлттық Банкінің шығыстары есебінен күмәнді және сенімсіз
талаптары бойынша кредиттерді, депозиттерді, бағалы қағаздарды, есеп
айырысу кезіндегі шығындарды, шоттардағы қалдықтарды және аяқталмаған
құрылыс көлемін, Қазақстан Ұлттық Банкінің монетарлық емес қызметі
жөніндегі өзге де талаптары мен әлеуметтік сипаттағы төлемдерді қамтитын
басқа да активтерді қоса – арнайы провизиялар (резервтер), ал бөлінбеген
таза табыс есебінен - банк активтері бойынша жалпы провизиялар (резервтер)
құралады.
Қазақстан Ұлттық Банкінің қаржылық жыл ішіндегі таза табысы іс жүзінде
алынған кірістер мен осы қаржылық жылға қатысты, активтер амортизацияны,
соның ішінде айналысқа шығарылған банкноттар мен тиындарды қоса алғанда,
шығыстары (алтын-валюта активтерін қайта бағалау есебіне жатқызылатын
жұмсалған кірістің пайда болған сомасын қоспағанда) арасындағы айырма
ретінде анықталады.
Қазақстан Ұлттық Банкінің банк активтері бойынша құрылған жалпы
провизиялар (резервтер) сомасына азайтылған таза табысы Қазақстан Ұлттық
Банкі Басқармасының ұсынуымен Қазақстан Республикасының Президенті
белгілейтін абсолюттік сомада жарғылық және резерв капиталын құрауға
бағытталады.
Нақты алынған таза табыстың қалған бөлігі келесі қаржы жылында
республикалық бюджетке аударылады. Нақты алынған таза табыс Қазақстан
Ұлттық Банкінің осы Заңда көзделген жарғылық капитал мен резерв қорын
қалыптастыруға жетімсіз болған жағдайда, пайда болған айырмашылық келесі
қаржы жылындағы республикалық бюджет қаржысы есебінен өтеледі.

1.3. Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылымы мен органдары

Орталық банктердің тиімді қызметі шетелдік тәжірибелерді ескере отырып
және ұлттық дәстүрлерді көрсететін және мұның бәрі заңды бекітілген, өзінің
ұйымдастыру және басқару жүйесі болғанда ғана мүмкін болады. Орталық
банктердің ұйымдастырылуының екі негізгі үлгісі бар.
Бірінші үлгіге сәйкес орталық банк экономиканы реттеу үшін өкілеттігі
бар билік органының құралдарының бірі ретінде ақша-несие саясатын
жүргізеді. Ақша-несие саясаты да бюджеттік тәрізді, құрылымдық саясаты,
табыс саясаты үкіметтің экономикалық және әлеуметтік міндеттеріне қол
жеткізу үшін пайдаланылады. Мұндай орталық банктің үлгісі, мысалы, Франции,
Ұлыбритании, Жапония елдеріне тән.
Екінші орталық банктің үлгісінің алдына нақты міндеттер қойылады және
ол міндеттерді (бағалардың тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін ақша-несие
саясатының арнайы құралдары қолданылады) саяси биліктің қысымынсыз
атқарады. Мұндай үлгі Германия, Австрия және Нидерланды елдерінде жүзеге
асқан.
1993 жылдан бастап Қазақстан Ұлттық Банкі өзінің құрылымын өзгертті.
Жаңа құрылымды жасау кезінде орталық банктің классикалық функциялары
назарға алынып және жаңа құрылымның негізіне шетел тәжірибесі, атап
айтқанда Автрия Ұлттық банкінің тәжірибесі қолданылды.
Қазақстан Ұлттық Банкі - тіке бағыныстағы схемасы бар біртұтас
орталықтандырылған құрылым.
Қазақстан Ұлттық Банкінің органдары Басқарма мен Директорлар кеңесі
(Директорат) болып табылады.
Қазақстан Ұлттық Банкінің құрамына департаменттерден тұратын орталық
аппарат пен басқа бөлімшелер, филиалдар, өкілдіктер және ұйымдар кіреді.
Қазақстан Ұлттық Банкінің Төрағасын Парламенттің келісімімен Қазақстан
Республикасының Президенті 6 жыл мерзімге тағайындайды.
Қазақстан Ұлттық Банкі Төрағасының орынбасарларын Қазақстан Ұлттық
Банкі Төрағасының ұсынуымен Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан
Ұлттық Банкі Төрағасының тағайындалу мерзіміне қарамай, 6 жыл мерзімге
тағайындайды.
Қазақстан Ұлттық Банкінің ең жоғары органы Басқарма болып табылады.
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының негізгі функциялары:
а) мемлекеттік ақша-кредит саясатын әзірлеу;
б) Қазақстан Ұлттық Банктің банк қызметіне қатысты нормативтік
құқықтық актілерін бекіту;
в) Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен тұжырымдама негізінде
банкноттар мен тиындардың көрсетілген құны мен дизайнын анықтау;
г) Қазақстан Ұлттық Банкінің банктермен жасалатын операциялар бойынша
қайта қаржыландырудың ресми ставкасын белгілеу;
д) банктерді ашуға рұқсат беру және оны қайтарып алу туралы шешім
қабылдау;
е) ломбардтарға, қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын
ұйымдастыруға уәкілетті ұйымдарға берілетін лицензияларды қоспағанда, банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүргізуге лицензиялар беру, олардың
қолданылуын тоқтата тұру және қайтарып алу, банк заңдарында көзделген өзге
де санкцияларды қолдану туралы шешімдер қабылдау;
е-1) банк болып табылмайтын заңды тұлғалардың Қазақстан Ұлттық
Банкінде банк шоттарын ашу шарттарын белгілеуге;
е-2) банктер мен басқа ұйымдардың Қазақстан Ұлттық Банкі берген
кредиттері бойынша Қазақстан Ұлттық Банкі алдындағы борыштарын қайта
құрылымдау шарттарын анықтауға;
е-3) банктің және (немесе) банк холдингінің ірі қатысушысының
акцияларын Қазақстан Ұлттық Банкінің сенімгерлікпен басқаруына беру туралы,
ал Қазақстан Республикасы Үкіметінің келісімімен банктер кредиторларының
мүдделерін қорғау және Қазақстан Республикасы банк жүйесінің тұрақтылығын
қамтамасыз ету мақсатында және капитал мөлшері теріс екінші деңгейдегі
банктердің акцияларын жаңа инвесторларға кейін міндетті түрде тез арада
өткізу шарттарымен мәжбүрлеп сатып алу туралы шешімдер қабылдауға;
ж) банктерге резервтік талаптардың нормативін бекіту;
з) алтын-валюта активтерін басқаруды негізгі принциптерін белгілеу;
и) Қазақстан Республикасы валютасының айырбас бағамын анықтау тәртібін
бекіту;
к) Қазақстан Ұлттық Банкінің жұмысы туралы жылдық есепті қарау,
қабылдау және Қазақстан Республикасы Президентінің бекітуіне ұсыну;
к-1) Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылымын, жалпы штат санын және
Қазақстанның Ұлттық Банкі туралы ережені қарау, мақұлдау және Қазақстан
Республикасы Президентінің бекітуіне ұсыну;
л) Қазақстан Ұлттық Банкінің қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері
туралы жылдық балансы мен есебін қарау және бекіту;
м) Қазақстан Ұлттық Банкінің өзінің жарғылық және резервтік капиталын
қалыптастыру, Қазақстан Ұлттық Банкінің негізгі қаражатын және өзге де
мүлкін, бюджетін (шығыстар сметасын) пайдалану тәртібі туралы, ақылы
қызметтер көрсету жөніндегі нормативтік құқықтық актілерін бекіту, сондай-
ақ Қазақстан Ұлттық Банкі департаментінің директорларын, филиалдарының,
өкілдіктерінің және ұйымдарының басшыларын бекіту;
н) қолданылып жүрген банк заңдарының талаптарына сәйкес банктер мен
басқа да ұйымдар үшін пруденциалдық нормативтер мен сақтауға міндетті өзге
де нормалар мен лимиттерді бекіту;
о) Қазақстан Ұлттық Банкі оның филиалдары, өкілдіктері мен ұйымдары
қызметкерлерінің еңбек жағдайын, еңбекақы төлеу жүйесі мен мөлшерін,
әлеуметтік-тұрмыстық жағынан қамтамасыз етілуін анықтау және бекіту;
п) Қазақстан Ұлттық Банкінің халықаралық және осы Заң¬а сәйкес өзге де
ұйымдарға қатысуы туралы шешім қабылдау;
р) Қазақстан Ұлттық Банкі Директорлар кеңесінің (Директорат) құрамын
бекіту;
с) бухгалтерлік есептің қазақстандық стандарттарын ескере отырып,
Қазақстан Ұлттық Банкі үшін бухгалтерлік есептің саясаты мен әдістерін
белгілеу;
т) Қазақстан Ұлттық Банкінің уәкілдік берілген адамдарының банк
қызметіне байланысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы материалдарды
ресімдеу және қарау тәртібі туралы нормативтік құқықтық актілерді бекітуі.
у) Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының инвестициялық операцияларын
жүзеге асыру ережесін бекіту, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Yкіметіне
табыс етілетін Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлікпен
басқарудың нәтижелері туралы есепті бекіту;
ф) Қазақстан Республикасының Парламентіне Қазақстан Республикасының
Ұлттық қорын сенімгерлікпен басқару нәтижелері туралы ақпарат табыс ету;
х) өкілеттігіне Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлікпен
басқару (Өкілетті өкіл) жөніндегі шешімдерді шұғыл түрде қабылдау кіретін
лауазымды тұлғаны (Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Төрағасының
орынбасарынан төмен емес деңгейде) айқындау.
Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы өз құзырына жатқызылған мәселелер
бойынша қаулы қабылдайды.
Қазақстан Ұлттық Банкінің Төрағасы немесе оның орынбасары банктердің
және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың
лауазымды адамдарына әкімшілік айыппұл салу туралы мәселені Қазақстан
Ұлттық Банкі Басқармасының басқа мүшелерімен алдын ала келісіп алады және
осы мәселе бойынша тиісті қаулы нысанында шешім қабылдайды.
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының мүшелері егер өздері оның
қабылдануы үшін дауыс бермесе, бірақ шешімнің қабылдануымен өзінің
келіспейтіндігі туралы дереу мәлімдеген болса, Басқарма қабылдаған шешімдер
үшін жауап береді.
Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы 9 адамнан тұрады.
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының құрамына Қазақстан Ұлттық
Банкінің Төрағасы және Қазақстан Ұлттық Банкінің бес лауазымды адамы
Қазақстан Республикасының Президентінен бір өкіл және Қазақстан
Республикасының Үкіметінен екі өкіл кіреді.
Қазақстан Республикасы Президентінен, Қазақстан Республикасының
Үкіметі мен Қазақстан Ұлттық Банкінен Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының
мүшелерін тиісінше Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан
Республикасының Үкіметі мен Қазақстан Ұлттық Банкінің Төрағасы тағайындайды
және босатады.
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының құрамын тағайындаудың бұл
қағидалары өзінің өміршеңдігін дәлелдеп те шықты деуге болады. Өйткені
мұндай құрам ведомстволық тар шеңберді жоққа шығарып экономикалық тұрғыдан
теңгерілген шешімдер қабылдауға мүмкіндік туғызады. Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігімен (кездесулер және кеңестер негізінде)
ортаылған қарым-қатынастар жедел міндеттер мен стратегиялық мәселелер
бойынша үйлесімді шешімдерге арқау бола алады.
Қазақстан Ұлттық Банкінің оралымды басқару органы Қазақстан Ұлттық
Банкінің Директорлар кеңесі (Директорат) болып табылады.
Директорлар кеңесінің құрамына Қазақстан Ұлттық Банкінің төрағасы,
оның орынбасарлары, Қазақстан Ұлттық Банкі Төрағасының ұсынуы бойынша
Қазақстан Ұлттық Банкі құрылымдық бөлімшелерінің басшылары кіреді.
Қазақстан Ұлттық Банкі Директорлар кеңесінің құрамын Қазақстан Ұлттық
Банкінің Басқармасы бекітеді.
Директорлар кеңесі Қазақстан Ұлттық Банкінің қарауындағы мәселелер
бойынша шешімдер қабылдайды, бұған Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы мен
Төрағасының құзырына енетін мәселелер ғана қосылмайды (немесе оның
орынбасарларының).

2-тарау. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің міндеттері мен
функциялары

Барлық орталық банктердің алдында тұрған негізгі міндет ұлттық ақша
бірлігінің сатып алу қабілетіне қолдау көрсету және елдің несие-банктік
жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Орталық банктер экономикаға мемлекеттік тұрғыдан реттеп отыру
жүйесінде, ақша эмиссиясын реттеуде, валюталық саясатты жүргізуде өзінің
біршама дербестігіне байланысты маңызды роль атқарады.
Орталық банктер жүргізетін ақша-несие саясаты мемлекеттің экономикалық
саясатының бір құрамдас бөлігі болып табылып, сонымен қатар реттеуші
шараларды жылдам өзгерте алу мүмкіндігімен қатар макроэкономикалық әсер
етуге жол ашады.
Қазақстан Ұлттық Банкінің негізгі міндеті Қазақстан Республикасы
ұлттық валютасының ішкі және сыртқы тұрлаулылығын қамтамасыз ету болып
табылады.
Қазақстан Ұлттық Банкіне сонымен қатар:
- Қазақстанның экономикалық дамуы мен оның дүниежүзілік экономикаға
кірігуіне қол жеткізу мақсатында ықпал ететін ақша айналасы, кредит,
банктер мен олардың клиенттері арасындағы ақша аударымдарын ұйымдастыру
және валюталық қатынастар саласында мемлекет саясатын әзірлеу мен жүргізу;
- ақша, кредит және банк жүйесінің тұрақты болуын қамтамасыз етуге
жәрдемдесу;
- банк қызметін реттейтін нормативтік құқықтық актілерді қабылдау және
олардың орындалуын бақылауды жүзеге асыру жолымен банктер кредиторлары мен
клиенттерінің мүддесін қорғау жүктеледі.

2.2. Қазақстан Ұлттық банкінің функциясы, өкілеттігі және құқықтары

Қазақстанның Ұлттық банкі:
а) Қазақстан Республикасында айналыстағы ақша көлемінің мөлшерін
реттеу жолымен мемлекеттік ақша-кредит саясатын жүргізеді, банкноттар мен
тиындардың Қазақстан Республикасының аумағындағы бірден-бір эмитенті болып
табылады, бағалы қағаздар эмиссиясын жасайды.
Қазақстан Ұлттық Банкі эмиссия жасайтын бағалы қағаздар мемлекеттік
бағалы қағаздар болып табылады және олар жөнінде Қазақстан Ұлттық Банкі
жауап береді.
б) Қазақстан Республикасының Үкіметімен келісім бойынша Қазақстан
Республикасы Үкіметінің мемлекеттік қарыздарына қызмет көрсетуге қатысады
және Қазақстан Ұлттық Банкінің мемлекеттік қарыздарына қызмет көрсетеді;
в) банктер ашуға және олардың ерікті түрде қайта ұйымдастырылуы мен
таратылуына рұқсат береді, банктерге Қазақстан Республикасы аумағында, ал
резидент-банктер үшін республика аумағынан тыс жерлерде филиалдарын (оларды
біріктіруге) және өкілдіктерін ашуға, жеке және заңды тұлғалардың банктің
және банк холдингінің ірі қатысушысы мәртебесін иеленуіне, бағалы қағаздар
рыногында кәсіби қызметті жүзеге асыратын ұйымдардың жарғылық капиталына
банктердің қатысуына, бағалы қағаздар рыногында кәсіби қызметті жүзеге
асыру үшін банктерге лицензия беруге келісім береді, сондай-ақ банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыруға лицензиялар береді;
г) белгіленген тәртіппен банктердің бағалы қағаздар эмиссиясының
проспектілеріне мемлекеттік тіркеуге дейін міндетті түрде сараптау
жүргізеді, оларға енгізілетін өзгерістерді келіседі және банктердің бағалы
қағаздар шығару мен оларды орналастыру жиынтығы туралы есебіне, құрылтай
құжаттарына қорытынды береді, сондай-ақ банктің құрылтай құжаттарына
өзгерістер енгізуге, оларды қайта тіркеуге, банктің басшы қызметкерлерін
тағайындауға (сайлауға) келісім береді;
д) банктерге, сондай-ақ Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының шешімі
бойынша Қазақстан Ұлттық Банкінде банк шоттарын ашқан заңды тұлғаларға
кредит беруге құқылы. Банктер үшін соңғы сатыдағы кредитор болып табылады;
Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы белгілейтін тәртіппен және
шартпен банктердің және басқа ұйымдардың алған кредиттері бойынша
Қазақстанның Ұлттық Банкі алдындағы борыштарын қайта құрылымдауға құқылы;
е) банктердің қызметін бақылап, қадағалайды және оларға белгілі бір
күнге шекті банк капиталы мөлшерін пруденциалдық нормативтерді белгілейді,
сондай-ақ заң актілерінде көзделген санкцияларды қолданады. Банктер несие
берушілерінің мүдделерін қорғау және Республиканың банк жүйесінің
тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстанның Ұлттық Банкі Қазақстан
Республикасының Үкіметімен келісім бойынша капиталының теріс мөлшері бар
банктердің акцияларын (акционерлердің үлесін) кейіннен жаңа инвесторларға
міндетті түрде дереу сатқан жағдайда бұл акцияларды мәжбүрлеп сатып алуға
құқылы пруденциалдық нормативтерді белгілейді;
е-1) ерікті және еріксіз таратылатын банктердің тарату комиссиясының
қызметіне бақылау жасайды;
ж) Қазақстан Республикасында кредиттер бойынша сыйақының (мүдденің)
ставкаларын реттеуді жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасында инфляциялық процестерге ақша-кредит
әдістерімен реттеу арқылы бақылау жасау мүмкін болмаған жағдайларда,
Қазақстан Ұлттық Банкі олар бойынша кредиттер көлемін және сыйақының
(мүдденің) банктік ставкаларын шектеуге құқылы.
з) Қазақстан Республикасында ақша төлемдері мен аударымдарын жүзеге
асыру тәртібін, жүйесі мен нысанын белгілейді, банктер арасында Қазақстан
теңгесімен ақша аударымдарының уақтылы және кідіріссіз жүргізілуін
қамтамасыз ететін төлем жүйесінің жұмыс істеуін ұйымдастырады, банктердің
өздері пайдаланатын автоматтандырылған жүйелер мен банк ақпаратын қорғаудың
сенімді, қауіпсіз болуын қамтамасыз ету жөніндегі ең төменгі талаптарын
белгілейді;
и) Қазақстан Республикасында валюталық реттеу мен валюталық бақылауды
жүзеге асырады және валюта операцияларының барлық түрлерін жүргізуге
құқылы;
к) банк қызметі, есепке алу, ақша төлемдері мен аударымдары, заң
актілерімен белгіленген өкілеттік шегінде валюталық операцияларды жүзеге
асыру мәселелері бойынша барлық банктердің және олардың клиенттерінің
міндетті түрде орындауына жататын нормативті құқықтық актілер шығарады,
сондай-ақ олардың сақталуын қадағалауды жүзеге асырады;
л) Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен келісе отырып,
банктердің бухгалтерлік есебінің стандарттарын белгілейді;
л-1) уәкілетті мемлекеттік органның құзыретіне кіретін мәселелер
жөнінде онымен келісе отырып, статистикалық есеп беру тізбесін, нысандарын,
мерзімдерін белгілейді;
л-2) өзінің бақылау және қадағалау қызметін қамтамасыз ету үшін заң
актілеріне сәйкес банктердің, банк операцияларының жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын ұйымдардың, сондай-ақ олардың аффилиирлендірілген
тұлғаларының қаржылық есебінің тізбесін, халықаралық стандартқа сай келетін
нысандарын, ұсыну мерзімдерін белгілейді;
м) Қазақстан Республикасы Үкіметінің келісімі бойынша, ақша төлемдері
мен аударымдары реттеу мақсатында, егер заң актілерінде өзгеше көзделмеген
болса, банктердің және барлық шаруашылық жүргізуші субъектілердің банк
шоттары бойынша жүзеге асыратын төлемдердің кезегін белгілеуге құқылы;
н) Қазақстан Ұлттық Банкі өзіне жүктелген функцияларды жүзеге асыруына
жәрдемдесетін және (немесе) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.