Депозиттерді сақтандыру қорлары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЕСЕБІ

ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ

1. Депозиттік операциялар туралы түсінік. Депозиттер
түрлері ... ... ... ... ...
2. Депозиттерді сақтандыру қорлары. Депозиттерді сақтандыру
жүйесі ... ... ... ..
3. Депозиттерді тарту және қайтару есебі ... ...
4. Пайыздарды есептеу есебі ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

І. ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК. ДЕПОЗИТТЕР ТҮРЛЕРІ
Банктер өзінің активті операцияларын жүргізу үшін пассивті
операцияларды еткізу нәтижесінде пайда болатым тартылған қар-жыларды
колданады.
Коммерциялык банктің пассивті операциялары келесі нысанда жүзеге
асырылуы мүмкін:
банк қорын калыптастыру және ұлғайту үшін банктердің
пайдасы есебінен аударулар;
- басқа заңды тұлғалардан алынған несиелер;
- депозиттік операциялар.
Депозиттік операциялар - бұл заңды және жеке түлгалардың тартылған
каржылары бойынша белгілі бір мерзімге немесе талап ету салымы бойынша
банктердің операциялары.
Депозиттік операцияларды жүргізу кезінде кез келген банк өздері
дайындаған депозиттік саясатты үстанады және олар өз кезегінде келесі
ережелерге негізделеді:
- депозиттік операциялар банктің пайда табуына немесе бола-шақта
пайда табуға мүмківдік жасауға негізделіп үсынылады;
- депозиттік операцияларды ұйымдастыру үдерісінде депозит-тік
операциялар субъектісінің әр түрлілігіне және депозит-тердің әр түрлі
нысандарының үйлесімділігіне үмтылыс болады;
- депозиттік операцияларды жүзеге асыру барысында осы
және депозиттер мен несиелік салымдардың мерзімдері мен сомалары бойынша
несие үсыну операциялары арасындағы езара байланыс пен
өзара келісімділіктің болуын қамтамасыз ету қажет;
депозиттік операцияларды ұйымдастыру үдерісінде банк
балансының өтімділігін жоғары деңгейде камтамасыз ететін мерзімдік
депозиттерге ерекше назар аударған жөн; депозиттік операцияларды
ұйымдастыра отырып, банк депозиттік шоттардагы бос қаржы
резервтерінің (активті операцияға тартылмаған) ең аз болуына талпынуы
керек; дегюзиттерді тартуга әсер ететін банктік кызметтерді
дамыту және қызмет көрсету сапасы мен мәдениетін
жоғарылату шараларын қарастырган жөн.
Көптеген үсак және шағын банктер үшін депозиттер ақша каржыларының
басты көзі болып табылады. Банктер қаржы нарығында қаржылық делдал
ретінде баска кәсіпорындар мен үйымдардың, тұрғындардың уақытша бос
ақша каражаттарының ірі сомасын орналастырады. Банктер бүл қаржыларды
тиімді пай-даланып, олардың сақталуын камтамасыз етеді және қарыз
алушыларға табысты негізде ұсынады. Көптеген жеке түлғалар, іскер фирмалар,
акционерлік компаниялар, жеке кәсіпорындар, коммерциялық емес үйымдар,
үкімет мекемелері, мемлекеттік кәсіпорындар, жергілікті органдар ез
қаржыларын коммерциялық банктергс салады
Халықаралық банктік тәжірибеде барлық депозиттер төрт топқа бөлінеді:
мерзімді депозиттер;
талап етілмелі депозиттер;
жинак салымдары;
бағалы қағаздар.
Бірінші топ - тялап етілмелі депозиттер, олар сондай-ак чектік
депозиттер деп те аталады. Талап ету депозиті түрінде қаржы тарту кезінде
банк пен салымшы арасында келісімшарт жас-алады (1-косымша). Чектік депозит
- бұл міндетті түрде өтелуге тиісті, салымшыға чек жазуға құқы беретін шот.
Чектік депозиттердің ыңғайлылығы олардың қауігтсіздігімен және чек жазу
арқылы телем жүргізу қарапайымдылығымен түсіндіріледі. Соны-мен қатар олар
бірінші талап бойынша нақты ақша алуға мүмкіндік береді. Чектік
депозиттерді жүзеге асыру үшін есеп опе-рациялары мен өткізбелерінің
айтарлыктай көлемі керек, көптеген банктер осы шарттарды колданғаны үшін
төлем белгілейді. Бүл кезде төлем мөлшері бір ай көлемінде жазылатын чектер
саны мен депозиттер мөлшерінің өзгеруімен өзгертіледі. Егер салымшы бір ай
көлемінде шотта банктің өзінің коммерциялық мақсаттары үшін қолданылатын
жеткілікті баланстык калдықты сақтаса, банктер кейбір кездерде бүл
төлемдерді алудан бас тартады.
Талап ету депозиттік шотының ерекшеліктеріне мыналарды жатқызуға
болады:
ақшаны салуға немесе алуға шектеудің болмауы;
ақша шоттан қолма-қол түрде, сондай-ақ чектер көмегімен
алынуы мүмкін;
шот иесі банкке тұрақты айлык мөлшерде немесе әрбір жа-
зылған чек үшін коммисия төлеуі;
Ұлттық банкке ең аз резервтің мерзімдік депозиттермен
салыстырғанда үлкен үлесінің сақталуы.
Талап ету депозитінің бір түрі банктің клиентпен барлык опе-рациялары
есептелетін контокоррент - Ъірыңғай шот болып табы-лады. Контокоррентте
банк қарыздары, сондай-ақ шоттан клиент тапсырысы бойынша барлық
төлемдер және де шотқа салым, аударым және т.б. түрде түсетін барлық қаржы
көрсетіледі. Конто-коррентті иют ерекшс сенімділік белгісі ретінде тек
сенімді клиен-ттерге және бірінші сыныпты қарызшыларға ашылады. Шот иесі
шығындардың түсімдерден артуы кезінде әрбір жеке жағдайда, арнайы
рәсімдеусіз-ақ банкпен жасалған келісімге сәйкес анықтал-ган сома шегінде
несие алуға мүмкіндігі бар.
Талап ету депозитіне сондай-ақ ағымды овердрафт шотын жаткызуға
болады, овердрафт - банк пен клиснт арасындагы келі-сімгс сәііксс. банк
анықтаған молшердс шотта бар қаржы көлемінен артық соманы алуға мүмкіндік
беретін шот, бұл да несие алмасуды білдіреді. Овердрафттың контокорренттен
айырмашылығы кездейсоқ сипатты болуында. Атап өтетін жайт, овердрафт шоты
қосымиіа депозиттік шоттар ашу мүмкіндігін шектемейді. Овердрафт ағымды
шоты жеке және заңды тұлғалардыц уақытша шығындарын жабу үшін ашылады.
Талап ету депозитінің баска бір түрі - нау-шоттар - пайыздық
мөлшерініц жогары шегі жоқ шоттар, чғни ол калқымамы болуы мүмкін. Супернау-
шоттар - бұл қолма-қол акшаны қолдану шот-тары, оларды ашу кызметтер
кешенін ұсынады.
Депозиттік шотгардың келесі түрі - автомаітык аудару шоттары (ATS-
шоттар). Жинақ шоттарынан акша қаржыларын автоматты түрде аударуға
мүмкіндік беретін, чектерді жабу үшін чектік депозиттерге пайыз әкелетін
депозиттің түрі. Банктер салымшының келісімін жетекшілікке ала отырып,
пайыз әкелетін шоттарды талап етуге несиенің артуын жабу немесе чектік
шоттардағы ең аз балансты көтеру талабы туындаған кезде автоматты түрде
косады. Мұндай тәжірибе салымшыға оте аз соманы салымда талап етуге дейін
сақтауға және бір мезетте шоттар бойынша автоматты түрде аударылған
пайыздар алуға мүмкіндік берсді.
Вүл депозиттерден тыс көптеген банктердің баланстык есеп берулеріне
банк қызметкері жазган чектер және куәландыратын чектер деіі аталатын
шағын баптар енгізіліп жүр. Куэлаңдырыл-ған чектер банк қызметкерлері
беретін төлемі кепілденген чектер. Банктер чекті куәландыру кезінде,
куәландырылған чекте көрсетілген соманы салымшы шотынан алады және оны жеке
шотта үстайды. Сонымен катар, чекті банк қызметкерлерінің бірі немесе
банктің меншікті шығындарын төлеу үшін кассир жазған жағдайда, соңғысы ол
бойынша телемдердің жүргізілуін күте отырып, қызметкерлер жазған чек
сомасына теңестіріп депозит күрайды. Талап ету депозиттері
бойынша эксплициттік (анык түрде белгіленген) пайыздық кірістер
теленбеуіне байлаиысты банктің көтеген клиенттері осы типтес депозиттердегі
каржыла-рының мөлшерін төмендетуге тырысады. Шығынды азайтудың осы
түрғыдағы әдістерінің бірі автоматты тазалау шоттары қолданылатын
мүмкіндіктерді пайдалану. Мүндай шоггармен ағымды опсрацияларды жүргізе
отырып, банк клиентпен келісілгсн аз шектсн асатын кез келген ақша
сомасынан шотты "тазартады" (немесе оларды аударады), оларды пайыздық кіріс
әкелетін каржылык қүралдарга орналастырады, мысалы, қайта сатып алу туралы
мәмілеге, ягни операцияны банк күнде іскерлік күн соңында орындайды. Мүндай
жагдайларда, банкке бүл операцияны еткізуге қажетті чектер төлемге
түскенде, .каржылар қайтадан талап ету депозитіне аударылады.
Көптеген банктер өзінің клиенттерінен компенсациялық баланс-ты
ұстануды талап етеді, бүл талап ету салымдары бойынша пайыздык кіріс
әкелмейтін нысанды, яғни банктерге банктік қызметтерді төлеу үшін кажет.
Компенсациялық баланс яғни ақша қорларын тартуға орташа шыгындарды азайту
жолымен қорлардың орташа қүнын төмендсту айтарлықтай тиімділік береді.
Кейбір жағдайларда компенсациялық баланс несие ұсыну, сондай-ақ банктік
қарыз бойынша пайыздық төлемдер туралы келісімді ұстану қызметтері үшін
төлемді үсынады.
Депозитің келесі тобы - жинак салымдары. Жинак депозит туралы келісім
(2, 3-қосымша) негізінде ашылады. Қазіргі кезде жинақ депозиттерінің басты
типі жинақ кітапшаларындағы шоттар, жинақ салымының жағдайы туралы жазбасы
бар шоттар, сондай-ақ ақша нарығының депозиттік шоттары болып табылады.
Жинақ кітаішіаларындакы шоттар бүл жедел алуға
болатын, пайыз әкелетін чектік емес депозиттер. Олардың
ерекшеліктеріне мыналар жатады: кітапшалы жинақ салымында түрақты
мерзімінің болмауы; банктер салымшылардан акша қаржысын алу
туралы алдын ала хабарлауды талап етуге құқылы болса да, бүл
шоттардан ақша каржыларын алуда банктер ол талапты аз қояды; шоттың
жогары шегін белгілеу мүмкіндігі; салым иесінің шоттан акша алу
немесе салу үшін жүргізілген операциялардын барысы
жазылатын жинақ кітапшасын үсыну міндеттемесі; шоттағы міндетті ең аз
баланстык калдык мазмүны туралы талаптардың болмауы.
Жинақ салымының жагдайы туралы жазбасы бар шоттар жинақ
кітапшаларындагы шоттарға ұксас, алайда олар үшін шот жағдайы туралы
кезеңдік жазбалар жазбаның жүргізілу тұрғысынан жинақ кітапшаны ауыстырады.
Олар бойынша осындай пайыз төленеді және олар осындай функцияны орындайды.
Ақша нарыгының депозиттік шоттары алғаш рет 1982 жылы енгізілген жинак
салымдарының бір түрін ұсынады. Қазіргі кезде оларда жинақ кітапшасындагы
июттармен салыстырғанда, ол бойынша пайыз мөлшері нарықтық пайыздық
мөлшерлерінің озгеруімен реттелетіндігін және бұл шопарды қолдану ксзінде
опсрацияларды тіркеу үшіи жинақ кітапшасының косылмайтын-дыгын
есептемегенде, көптеген ұқсас сипаттары бар. Жинақ салымдарының ерекшелігі
мынадай:бұл шоттардың анықталған мерзімдері жоқ; салымда ақша нарығының
депозиттік шотынан қаржыларды бірдей ала алады; бастапқыда бүл шоттар
бойынша ең аз баланстық калдық талап етілген, казір банктер оны
сактауды талап етпеуге күқылы; осы шоттар бойынша салымшы
чектердің тек санаулы шектелген санын жазуға құқылы; бүл шоттар
қызмет жасау максатында емес, жинақ мақсатында қолданылады;
банк шығындарын өтеу мақсатында шот иесінен белгіленген төлем алынады; егер
салымшылар - корпорация болса, банктер осы шоттар
бойынша белгіленген резервті сақтауға міндетті. Кең тараған топтардың
бірі мерзімдік салымдар, оған мер-зімдік салымдар және салымды алу туралы
алдын ала хабарлауы бар салымдар кіреді. Бүл салымдар неғүрлым үзақ
мерзімге, ягни бір айдан кем емес мерзімге салынады. Салымшылар басқа
депозиттерге карағанда неғүрлым үлкен пайыз алады және салым салымшыға
алдын ала келісімде көрсетілген мерзімде қайтарылады. Банктер салымды өз
қарауы бойынша келісген мерзім ағымында толық пайдалана алады. Депозиттің
бұл типін ашу үшін мерзімдік депозит туралы келісім жасалынады ( 4.5-
косымша).Бұл салымдар қабылданатын мерзім 4 топқа бөлінеді:
30 күннен 89 күнге дейін;
90 күннен 179 күнге дейін;
180 күннен 359 күнге дейін;
360 күннен жогары.
Мерзімді салымнан қаржы алу үшік банкке күні бүрын хабарланған
салымшының арнайы өтінішінің түсуі талап етіледі, онын мерзімі келісімде
көрсетіледі. Бүл мерзімге сәйкес пайыздық молшер белгіленеді. Егер клиент
банкті қаржы алу туралы хабардар етсе, банк болатын өзгерістерді ескере
отырып, өзінің активті операцияларын баска кәз есебінен қайта
каржыландырады, каржыларды алу кейбір шығындармен байланысты, сол себепті
банк клиент кірісін азайтуға құқылы.
Депозиттердің төртінші тобы бағалы кағаздар, депозиттер түрі ретінде
былайша бөлінеді:
аталган банкке тиесілі кәсіпорындар меи ұйымдардың,
кооперативтің, акционерлік когамдар мен компаниялардың
акциялары және облигациялары;
сақтаудағы және қарызды камтуға кабылданған акциялар
мен облигациялар;
шетел операциялары бойынша құндылықтар мен қүжаттар
(шетел валютасындағы аккредитивтер); - депозиттік сертификаттар.
Депозиттік сертификаттар қаржылық қуралдардын ең бір кең тараған түрі.
Депозиттік сертификат - эмитент банктің ақша каржылары-ның салымы
туралы, салымшы немесе оның құкык кабылдаушы-ның мерзімі аякталғанда салым
бойынша салым сомасын және ол бойынша пайыз алу қүкын куәландыратын жазбаша
куәлік.
Депозиттік сертификат - кірісті бағалы қағаздың бір түрі, сол себепті
ол сатылған тауар немесе көрсетілген кызмет үшін есеп айырысу немесе төлем
кұжаты болып саналмайды. Сондай-ак оларды бір заңды түлғадан екіншісіне
жолдауда шектеулер болады. Талап ету қүқын ұсыну цессия, ол депозиттік
сертификаттың сыртқы бетінде екі жақта мәмілемен рәсімделеді: өз құқын
ұсынушы тұлға цедент пен күкық алушы цессионарий. Сер-тификатты қайтару
мерзімі жеткенде, банк сертификатты және қаржы түсетін шот көрсетілген
салымшы өтінішіне қарсы телем жасайды. Банк талап ету кұқыи ұсыну туралы
келісімнің үздіксіз орындалуын, сондай-ақ өкілетті тұлғалар аты-жөнін,
мөрінің және қолдарының сәйкестігін тексереді.
Депозиттік сертификаттардыц екі түрі болады:
жолданбайтын - салымшыда сакталады жане төлем мерзімі жеткенде банкке
ұсынылады; жолданатын екінші нарықта сатылуы немесе
басқа түлғаға етуі мүмкін.
Жолданатын депозиттік сертификаттар капиталды кез келген мерзімге
тиімді инвестициялауға көмектеседі, ал кажет болған жағдайда
сертификаттарды тез колма-қол ақшаға ауыстыруға болады.
Сертификаттар келесі белгілері бойынша бөлінеді: . Шыгарылуы
бойыпша: - бір per;
сериямен шыгарылатыи. Рәсімдсу тәсілі бойынша: арнайы; ұсынушыға.
. Толеу шарттары бойынша:
Анықталған есеп айыру ксзеңі аяқталғанға дейін пайыздық мөлшері
үисмі төленіп тұратын сертификаттар; сертификатты етеу күні гіайызы
төленетін сертификаттар. Депозиттік сертификаттар жаңа шыгарымдармен,
салымның бас-қа түрлеріне немесе талап етілмелі депозиттеріне
қолма-қолемес аударымдармен және нақты ақшалармен (жске тұлғалар үшін)
өтеле алады.
Банкте шығарылатын сертификаттар баспалык тәсілмен шыға-рылуы және осы
сияқты багалы қағаздарға қойылатын талаптарға жауап беруі тиіс.
Сертификаттарда міндетті түрде келесі деректемелер болуы тиіс:
аты;
сертификатты үсыну себебі; ұсыну күні; салым сомасы;
депозитке енгізілген соманы қайтаруға банктің сөзсіз
міндеттемесі;
сертификат сомасын талап ету күні; пайыз мөлшері және есептелетін
пайыз сомасы; эмитент банктіц аты және мекен-жайы (иеленушінің арнайы
сертификаты үшіи);
банк мөрімен бекітілген, осындай міндеттемелерге қол
коюға өкілетті екі тұлғаның колы.
Банк сертификагтар шыгарады және меншікті сертификаттарды шыгару мен
орналастыру шарттарын еркін дайындайды. Өз серти-фикаттарын тиімді
орналастыру үшін банктер келесі міндет-темелсрді назарға алады:
инвесторлар үшін тартымды пайыздык мөлшерлеме деңгейі; салымшыға
ыңғайлы сертификаттың ең аз шегін;
пайыздық мөлшер қайта қараудың икемді механизмін; шығарымды стандаріты
шарттарын (еселік, номинал және т.б.); - номинал құны қосылған
пайыздарды төлеудің сенімді кепілдігі; кең жарнаманы.
Жай депозиттік сертификаттармен рәсімделген мерзімдік салым-дармен
салыстырғанда, сертификаттар бірнеше артыкшылықтарга ие:
сертификаттарды тарату айналымындағы мүмкіндік қаржы-лық делдалдардың
үлкеп санына сәйкес әлеуетті инвес-торлар ауқымы кеңейді;
екінші нарык аркылы сертификат иесі үшінші түлғага, сақ-таған мерзімі
үшін кіріс ала отырып, банк ресурстарының колсмін өзгертпей-ак жедел сатуы'
мүмкін.
Сертификаттар бойынша табыстарға, азаматтардың талап етіл-мелі шоттары
мен мерзімдік салымдардағы кірістерге сияқты табыс салығы салынбайды.
Мерзімдік салымдармен салыстырғанда сертификаттардың жетіспеушілігі
оның эмиссиясымен байланысты банктің жоғары шығындарының болуы.

2.ДЕПОЗИТТЕРДІ САҚТАНДЫРУ ҚОРЛАРЫ. ДЕПОЗИТТЕРДІ САҚТАНДЫРУ ЖҮЙЕСІ
Депозиттерді қорғау жүйесі Үлттық банк тарапынан коммер-циялық
банктердің қызметін лицензиялау жүйесімен қамтамасыз етіледі. Ол
мемлекеттік жеке сақтандырулармен толықтырылуы мүмкін. Жалпы әлемдік
тәжірибедегі сақтандыру институттарына 60 жыл. Салымдарды кепілдеу қоры
әлемнің 70 елінде, соның ішінде АҚШ, Жапония, Германия, Франция,
Ұлыбритания елдерінде габысты жұмыс істейді.
Салымдарды сақтандыру негізінде банктердіц депозиттерді жал-пылама
кайтарып алуға байланысты қорғау кағидасы жатыр. Яғни, егер депозитгер
сақтандырылса, онда салымшыларда өздерінің акша қаржыларын қайтарып
алуларына себеп болмайды. Тіптен банк күйзеліске ұшырған жағдайда да,
үкімет клиенттерге олардың акшаларын кайтарады немесе клиенттермен олардың
салымдарын басқа төлем қабілеттілігі жоғары банкке аудару туралы келіседі.
Осындай жолмен депозиттерді жалпылама қайтарудан қүтылугаго
болады, бір немесе бірнеше банктерде проблемалық жағдай болғанның өзінде,
банктік жүйеге түгелдей қауіпті шудан кұтылуға болады. Бұл кезде банктердің
міндетіне сақтандыру қорларында белгіленген көлемдегі депозиттерді сақтау
бойынша төлемдерді жасау кіреді. Шығындарды жабу үшін сақтандыру жарналары
жетіспеген жағдайда мемлекеттік бюджет каржылары колданылады. Салымшыларға
банктсрде орналастырылған депозиттерін қайтару кепілдігін беру банктік жүйе
тұрақтылығын камтамасыз етудің басты әдістеріиің бірі болып табылады. Банк
жүйесіне деген сенімді арттыру мақсатында Қазақстанда депозиттерді міндетті
сақтандыру жүйесін енгізу жүмысы жүргізілді. 1999 жылы кара-шада екінші
деңгейлі банктердегі жеке тұлғалардың салымдарына міндетті ұжымдық кепілдік
беру немесе сақхандыру ережесі, ал 1999 жылы ЖАҚ "Қазақстан Республикасының
екінші деңгейлі" банктеріндегі жеке түлғалардың салымдарына міндетті
үжымдық кепілдік берудің (сақтандыру) қазақстандық коры құрылды. Жарғылық
капиталы 1 миллиард теңге құрайтын бұл қор коммерциялық емес ұйым болып
табылады. Қор кұрылтайшысы -Қазақстан Республикасының Үлттық банкі, ал оның
мақсаты ~ депозиттерді сақтандыру жүйесіне қатысатын екінші деңгейлі
банктерге салынган жеке тұлғалардың мерзімдік салымдарының кайтаруын
қамтамасыз ету. Қор жұмысының ең басында қатысу-шылар болып Қазақстанның ең
ірі және тұракты банктері тұрды. Бүл халықаралық стандартқа өткен 16 банк,
қаржылық жағдайы кауіп тудырмайтын, активтері күн сайын Үлттық банктің
банктік кадағалауымен бақыланатын жүйелі банктер.
Қор Ұлттық банк атынан, мемлекет атынан салымдарды орна-ластыруға
негізгі кепілші болып табылады және егер банктердің қызметі соңғы есеппен
табыс іздеуге экелсе, онда кор қызметі өзінің жақсы гуманитарлық
қағидаларын ұстанғаны. Осы кағидалар басында Қазақстан Республикасының
екінші деңгейлі банктеріндегі жеке тұлғалардың салымдарына міндетті ұжымдық
кепілдік беру ережесіне негіз болған.
Қор қаржылары үжымдық сақтандыру жүйесінің салымдарынан жинақталады.
Салым үш валютаның біріндс жүзеге асырылуы мүмкін: теңгеде, АҚШ долларында
және еурода. Кепілдеу объектісі болып, сыйақы мөлшсрі (сыйакы пайызы)
бекітілген, мөлшерден артық емес салымдар бойынша келесі сыйақы молшері
белгіленіп, кайтару міндеттемесін қор кепілдеген:
2001 жылдың 1 шілдесінен:
- теңгеде жылдық есеппен 16 пайыз;
доллар және еурода жылдык есеппен 9 пайыз.
- 2001 жылдың 1 қазанынан:
- теңгеде жылдық есеппен 14 пайыз;
- доллар және еурода жылдык есеппен 8 пайыз.
Салымдар (депозиттер) және олар бойынша есептелген сыйақы сомалары
міндетті түрде салым кай валютада болса, сол валютада толык қайтарылады.
Қор әрбір салымшыға кайтарылуы міндетті салым мөлшерін тө-леп отырады,
олар келесідей көлемде:
Мерзімді салымдар (депозиттер) бойынша:
Тецгеде - салынған салым (депозит) сомасы, бірак 400 мың теңгеден
артық смес, сондай-ақ қатысушы банктің Үлттық банктің ресми кайта
каржыландыру мөлшерлемесінің 50% шегінде банктік операцияны жүргізуге
лицензияны қайіарып алғанға дейін есеп-телген сыйақы мөлшері.
АҚШ доллары және еурода - салынған салымның (депозиттің) 90%
сыйакысыз, бірак 360 мың теңге шетел валютасына балама сомасынан артык
болса.
Талап ету салымы бойынша теңгеде - салынган салым (депозит) сомасы
қайтарылады.
Бір салымшы әр түрлі валютада салынған мерзімді салымдар (депозиттер)
бір салым түрі ретінде қарастырылып, анықталған ере-желерге сәйкес
төленеді. Сонымен катар, қайтару есебі салынған мерзімді салым сомасының
400 мың теңгеден аспайтын көлемінде жүзеге асырылады.
Салымшы өзінің әр түрлі валютада салған мерзімді салымы бойынша
телемдерді қайтару кезегін өзі анықтауға құқылы.
Жинақталған резервтер салымдар бойынша жетіспеген соманы қалпына
келтіруге жеткіліксіз болса, қатысушы банктердің қосымша жарнасы ссебінен
төленеді, ал қалғаны қор есебінен қарызға алы-нады. Қор өз несиесін
таратылушы банкке қойылатын регрестік талаптар арқылы, қатысушылардың
шектен тыс жарнасы есебінен қайгарып алады. Қор мен қатысушы банк міндетті
күнтізбелік және басқа да жарналар енгізу тәртібі мен мерзімдері және
негізгі ережеге сәйкес банк төлемдері туралы келісім жасауы тиіс. Сондай-ақ
аталған келісімшарттарының орындалуы үшін жауапты-лық, соның ішінде қордың
күнтізбелік мерзімде теленбеген ақша сомасын, басқа да жарналарды және
төлемдерді банк келісімінсіз алу қүқығы қарастырылған.
Міндетті күнтізбелік жарна мөлшері әр катысушы банк үшін олардың
қаржылық жағдайына Үлттык банк бекіткен әдіспен жеке оекітіледі және
салымдар (депозиттер) мен ол бойынша қосылған сыйақы (мүдде) бойынша
міндетті күнтізбелік жарнаны енгізуалдындағы есептік тоқсанның
соңғы күніне 0.125 пен 0.375 пайызға дейінгі мөлшерді құрайды, оларды
қайтару 13 сәуірдегі 2002 жылғы №136 ҚР екінші деңгейлі банктеріндегі жеке
тұлға-лардың салымдарына (депозиттеріне) міндетті ұжьшдық кепілдік беру
(сақтандыру) ережесімен кепілденеді.
Қордың 80 пайыздан кем емес бөлігін Қаржы министрлігінің бағалы
қағаздарына қосу қарастырылған, оның міндеттемесі - бү-гінгі күні
Қазакстанда резерв каржыларын инвестициялау үшін ең сенімді құрал. Сонымен
қатар құралдар тізімі, қорға инвестиция-лауға болатын үлғайту жүмыстары
жүргізілуде.
Ұжымдык сақтандыруга халыкаралық стандарттарга өту бо-йынша бірінші
топқа енетін банктер және сақтандыру жүйесінің мүшелеріне қойылатын
талаптарға жауап берілген басқа да банктер қатыса алады. Қатысушы
банктердің бірі ықтиярсыз таратылған жағдайда салым туралы барлық
ақпараттар бекітілген тізімге сәйкес қорға жолдануы тиіс.
Барлық банктер ұжымдық сақтандыруға катысуға тырысады, өйткені
сақтандыру жүйесіне қатыспайтын банктер, өздерінің жарғылык капиталынан
аспайтын көлемде ғаиа депозиттер тарта алады. Ал мүше банктерге мүндай
шектеу койылмайды. Кез келген банк өз қалауы бойынша депозиттерді ұжымдық
сактандыру жүйесінен еркін шыға алады.
Шетелдік тәжірибе елде қалыпты жүмыс істейтін банктік жүйе
калыптасқанда ғана депозиттерді сақтандыру жүйесінің қызмет ету мәні бар
екенін көрсетеді.
Барлық дамыған елде депозиттерді сақтандырудың бір немесе басқа да
нысандары қолданылады. Швейцария банктік ассоциа-циясы ассоциациясының
қатысушы-банктердің клиенттеріне жинақ салымдарын және 30 мың швейцария
франкіне дейінгі мөлшерде клиеиттердің есеп шығару шоттарын төлеуге
кепілдік береді. Егер банкке қарсы күйзеліс процедурасы басталса, аталган
сома са-лымшыға бірден төленеді.
Францияда бір салымшыға кепілдік 400 мың француз франкін құрайды. Бүл
кезде шетел валютасындағы мерзімдік аманаттар кепілдікке жатқызылмайды.
Сонымен катар бір банкке қатысты депозитті 200 млн франктен аспайтын жалпы
кепілдік шегі бар. Франция банктерінің ассоциациясы сактандыру төлемі
түріндегі қалыпты жарналарды үстамайды. Нақты төлем сомасы ассоциация
мүшелерімен Франция банктік жүйесіндегі олардың меншікті депозиттерінің
мөлшеріне үйлесімді жүргізіледі.
Германияда неміс банктерінің федералдық ассоциациясы жетек-шілігіндегі
депозитті қорғау қорына кіру ерікті сипатта. Аталған қорға
қабылданудың міндетті шарты неміс коммерциялык
банктерінің аудиторлык ассоциациясына мүше болуы. Ол банктерді жиі
аудиторлық тексеруден өтуге және капиталға, кадрларды баскару біліктілігіне
және пайдаға қатысты талаптарды сақтауға міндеттейді. Жыл ішінде корға
аударулар, банкаралық салымдарды қоспағанда банктің сомалық
міндеттемелерінің 0,03 пайыз кұрайды.
Жапония, Испания, Канада, Үлыбритания және АҚШ-та депо-зиттерді
сақтандыру бағдарламалары мемлекет бақылауында. Соны-мен катар Испания,
Голландия және Ұлыбританияда қальшты жарна төлеу қарастырылмаған, ақша
шығындарды жабу қажеттілі-гіне және қор көлемінің жоспарлы деңгейіне
жеткенге дейін енгізу қарастырылған. Канада, Жапония және АҚШ-та банктер
қалыпты жылдық жарнаны төлейді.
Канада банктерінің депозиттерді сақтандыру бойынша Канада
корпорациясына төлейтін сактандыру жарнасы банкте орналас-тырылған
депозиттердің 0,1 пайызын қүрайды. Бүл кезде салымшыға 60 мың канада
долларына дейінгі көлемде сақтандыру есебінен клиенттердің барлық салымдары
өтеледі.
Жапонияда банктің депозиттер бойынша сақтандыру сомасы бір салымшыға
10 миллион жапон йеніне дейінгі көлемде өтеледі. Сақтандыру қорының
бастапқы жарнасы Қаржы министрлігінен, Жапон банкінен және жеке меншік
банктерден енгізілген. Банктердің қорға жарнасы басында өте төмен болған
депозит сомасының - 0,012 пайыз мөлшерінде, алайда соңғы кездері жапон
банктік секторы проблемаларының қорытындысында олар үдайы көтерілген.
Депозиттерді сақтандырудың федералдық бағдарламасы бойын-ша АҚШ-та
банк шығындары жоғары. Басында жылдық жарна салымдардың жалпы сомасынан
0,083 пайыз қүраған, 1990 жылы ол 0,12 пайызға дейін ал 1991 жылы - 0,15
пайызға дейін өсті. Заң бойынша жарналардың жоғары шегі банктік салымдардың
жалпы сомасынан 0,325 пайыз қүрауы тиіс.
Салымның жоғары сақтандырылатын жарнасына шек қою себептері неде?
Біріншіден, депозиттерді сақтандыру бағдарламасы мемлекеттік болып
табылатын елдерде сақтандыру жағдайлары бойынша бюджеттің әр түрлі мүмкін
болатын қосымша шығын-дарын төмендету мақсатында, банктердің кепілденген
міндеттемеле-ріне шектеу койылады. Мысалы, АҚШ-та депозиттерді сақтандыру
жүйесінде депозиттер әр жеке шотта 100 мың АҚШ долларына дейін
сақтандырылады, алайда бір салымшы көрсетілген сактау сомасы келеміндегі
бірнеше шоттың иесі болуы мүмкін. Екіншіден, депозиттерді сақтандыру
бағдарламасы мемлекеттік емес елдерде сақтандыру төлемдерінің үлкен
болуынан банктер өздері күйзеліске түскен банктердің барлық қарыздарын
етеуге қабілетті болмауы мүмкін.
17-819ыд v схапмсі і иулі сіліврлік есеп
Банктің жүйеде ақша каржыларын жинақтауға ынталандырудың келесі
механизмі - банктік кұпияны қатаң сақтау. Дамыған елдерде банктік кұпия
құкыктың жеке объектісі, жасырын ақпараттың жеке түрі. Біздің
республикамызда банктік құпияны сақтау үшін заң негіздері бойынша шаралар
қарастырылған.
Соңгы кездері ел экономикасына тұрғандардың бос ақша қаржыларын
тартудың депозиттерді сактандырудан басқа тәсілде-рініц бірі ретінде
кяпиталдар амнистиясы ұсынылады.
Қазақстан Республикасыиың депозиттік операцияларының одан әрі дамуына
әсер етуші келесі факторларды атап өткен жөн. Бұл факторларды шартты гүрде
скі топка бөлуге болады. Бірінші топты Қазакстан Республикасының Үлттық
банк жүргізіп отырған ақша-несиелік саясатынан шығатын факторлар қүрайды.
Оған резервтеу мөлшерін (депозиттер бойынша), кайта қаржыландыру мөлшер-
лемесін және басқаларды жаткызуға болады.
Резервгеу мөлшері факторының ерекшелігі депозиттерді тарту күнын банк
операциялары сиякты ұлғайтады. Бүгінгі күні салым және депозиттермен жүмыс
істеуде Үлттык банк айтарлықтай нормативтік талаптар қоюда. Резервтік қорға
депозиттер бойынша аударым мөлшерінен өсуі несиелер бойынша да
мөлшерлеменің өсуіне, сондай-ақ депозиттер бойынша пайыздык мөлшерлеменің
азаюына әкеледі. Несиелер және депозиттер бойынша пайыздық мөлшерлеме
айырмасының келеміне банктің тиісті шығындары мен қажетті табыстылығы
кірмейді. Сондықтан қолданылып жүрген нормативтер банк белсенділігін
сактайды, оның кызметін депо-зиттер нарығында элеуетті инвесторлар үшін
тартымды етеді. Қазақстанда резервтеу мөлшері депозит түріне байланысты
емес, сол себепті мерзімдік депозиттерді тарту тиімділігін төмендетеді.
Республикада резервтеу механизмі жетідірілетін болады, сол себепті аталған
кезеңде калыптасқан банктік жүйе тәжірибесін қолдану өте орынды.
Коммерциялық банктер жүргізетін депозиттік саясатқа әсер етуші
факторлардың бірі Үлттық банк бекітетін қайта қаржылан-дыру мөлшерлемесі
болып табылады.
Депозиттік операциялардың дамуына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.