Мемлекеттік несиенің нысандары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе 2
1. Мемлекеттік несиенің теориялық мәні 3
1.1 Мемлекеттік несиенің мәні, функциялары және түрлері 3
1.2 Мемлекеттік несиенің нысандары 7
1.3 Халықаралық мемлекеттік несие 9
2 Қазақстан Республикасында мемлекеттік несиені қолдану. 12
2.1 Қазақстан Республикасы мемлекеттік несиесін басқару. 12
2.2 Қазақстан Республикасында мемлекеттік несиені қолдану. 15
2.3 Еліміздің экономикасын дамытудағы мемлекеттік несиенің маңызы. 20
Қорытынды 23
Қолданылған әдебиеттер 25

Кіріспе

Мемлекеттік несие біздің экономикамызда өте маңызды роль атқарады, ал
бұл оның актуалдылығын көрсетеді. Ол обективті түрде экономикаға қажет,
өйткені ол жалпы қоғамның даму қажеттіліктеріне негізделеді.
Курстық жұмыстың басты мақсаты оның маңыздылығын ашып көрсету, яғни
мемлекеттік несиенің экономикалық категория ретіндегі қажеттігін,
құрлымын, түрлері мен формаларының мәнін , атқаратын қызметтерін жетік
білу.
Мемлекеттік несие қатысу жақтарының бірі мемлекет, ол заңды жеке
тұлғалар несие беруші немесе несие алушы болып табылады.
Мемлекеттік несиенің қайта бөлу қызметі халықтың, заңды тұлғалардың,
уақытша бос қаражаттарын шоғырландырумен байланысты.
Мемлекеттік несиенің реттеу қызметі мемлекет ақша ағымын реттейді,
қарыз пайыз мөлшеріне әсер етеді, қарыз капитал нарығында қарыз алушы
ретінде қатысып капиталға сұраным туғызып нетижесінде қарыз пайыз нормасы
көтеріледі.
Негізінен еліміздің мемлекеттік несие жүйесі ақша айналымын реттейді,
заңды және жеке тұлғаларға өзінің түрлі қызметтерін көрсетеді, осыған
байланысты экономикалық қатынастар туындайды. Несиелік қатынастар екі
жақты сипатқа ие және бірдей деңгейде шаруашылық субъектілері үшін де,
сонымен қатар несиелік мекемелердің жүйесі үшінде қажет.
Ақшаны несие мекемелерінде сақтау ресурстардың құрылуын білдірсе,
ал оларды экономиканың және тұтынушы қажеттілігіне үлестіріп беру несиелі
ұсынуды көрсетеді.
Курстық жұмыстың негізгі міндеттеріне мыналар жатады:
- мемлекеттік несиенің мәні және оның түрлерін сипаттау;
- мемлекеттік несиенің нысандарына тоқталу;
- Қазақстан Республикасында мемлекеттік несиені басқаруды қарастыру;
- Еліміздің экономикасын дамытудағы мемлекеттік несиенің маңызын
айқындау.
Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының заң күші бар жарлықтары,
заңдары, сонымен қатар отандық және басқада шетел экономистерінің
еңбектері және баспасөз беттеріндегі мақалалар қолданылды.

1. Мемлекеттік несиенің теориялық мәні

1.1 Мемлекеттік несиенің мәні, функциялары және түрлері

Мемлекеттік несие – бұл несие беруші, сонымен бірге кредитор және жеке
тұлғалардың арасындағы экономикалық қарым-қатынастардың жиынтығы.Сандық
жағынан қарағанда мемлекеттік несие мемлекеттің қызметі қаражаттарды несие
беру ретінде иемденеді.
Мемлекеттің заңды және жеке тұлғаларға, ссуда беру кезіндегі
операция көлемі айтарлықтай төмен. Мемлекет, заңды және жеке тұлғалардың
алған несиелері бойынша, оларды өтеу немесе басқада міндеттемелерді
орындауға мемлекет жауапкершілік алатын болса, ол мемлекеттік кепілдік
болып табылады.
Бірден орталықтанған ақша қорларына әсер ететін несие қатынастарының
алғашқы екі түріне қарағанда несие беруші міндеттемелерді кепілдік түрінде
өтеу олардың өзгеруіне алып келеді. Егер қарызгер өз уақытысымен және
толығымен өз міндеттемелері бойынша өтелетін болса, онда кепілдік бұл жерде
ешқандай қосымша шығындарды көтермейді. Практикада айтарлықтай берік несие
алушылар мемлекеттік кепілдікті қажет етпейді. Мемлекеттік кепілдік көп
жағдайда оншалықты берік емес несие алушыларға беріледі.
Экономикалық категория ретінде мемлекеттік несие ақша- қаражат
қатынастарының екі түрінің бойында тұрады – қаржымен несиенің және олардың
ерекшеліктерін біріктіреді. Қаржы жүйесінің звеносы ретінде мемлекеттік
несие, мемлекеттің орталықтанған ақша қорларын құруды және оларды
пайдалануды қамтамассыз етеді, яғни бюджеттік және бюджеттен тыс қорлар
құру мен пайдалану үшін қызмет етеді.
Несиенің бір түрі ретінде мемлекеттік несиенің классикалық қаржы
категорияларынан ажырататын бірқатар ерекшеліктері бар. Біздің мемлекеттің
тарапында займдарды орналастыру кезінде еркін бөлу принціпінен алысырақ
болса да, ол салықтарға қарағанда еркін бөлу сипатын иемденеді. Егер
салықтар тек бір жолмен жүретін болса: төлеушіден бюджетке немесе бюджеттен
тыс қорларға онда мемлекеттік несиенің негізі болып оның қайтарылуы мен
төлемдігі есептеледі. Белгілі бір уақыттан кейін салынған сома енгізілген
пайызбен қайтарылады.
Мемлекеттік несиенің басқа түрлерінен айырмашылығы бар. Мысалы,
банктік несиенің бірігуіне көп жағдайда кепіл ретінде нақты бір
құндылықтар, қоймадағы тауарлар, аяқталмаған құрылыс қойылатын болса,
мемлекетпен қаражаттарды несиелеудің кепілі болып, оның меншігіндегі
мүмкіндіктің барлығы, берілген территориялық бірліктің мүлігі немесе оның
қандайда бір табыстары есептеледі.
Қаржы категориясы ретінде мемлекеттік несие қаржының үш функциясын
атқарады: бөлу, реттеу және бақылау.
Мемлекттік несиенің бөлу функциясы арқылы орталықтанған мемлекеттік
ақша қорларының құрылуы және олардың жедел төлемдік және қайтарымдылық
принціптерінде пайдалануы жүзеге асады. Өзін қарыз алушы ретінде көрсете
отырып мемлекет өз шығындарын қаржыландыру үшін қосымша қаражаттарды
қамтамассыз етеді. Өнеркәсібі дамыған мемлекеттерде мемлекеттік қарыз
алушылар бюджеттік тапшылықты қаржыландырудың негізгі қаржыландыру көзі
болып табылады. Қазіргі заман жағдайында мемлекеттік заемдардан түсетін
түсімдер бюджет шығындарын қаржыландырудың салықтан кейінгі екінші түрі
болып табылады. Соңғысы салық түсімдерінің көбеюімен салыстырғанда шығындар
айтарлықтай тез өсуімен түсіндіріледі. Мемлекеттік несиенің бөлу
функциясының оң әсер етуі, оның көмегімен салықтың ауыртпалық уақыты ішінде
біркелкі бөлінуі түсіндіріледі.
Мемлекеттік заем арқылы шығындарды қаржыландыру кезінде алынатын
салықтардың көлемі ұлғаймайды. Бірақ кейін несиелерді өтеу кезінде салықтар
тек оларды төлеуден ғана емес, сонымен бірге олардың пайыз бойынша
қарыздарын өтеуден де алынады. Салықтар мемлекеттік қарыздарды өтеумен
қамтамассыз ету бойынша шығындарды қаржыландырудың негізгі көзі болып
табылады, бірақ одан басқа да қаржыландыру көздері бар. Ол шығындарды
қаржыландырудың көзі қаражаттарды пайдалану бағытымен байланысты.
Жинақталған капиталдың өндірістік салымы жағдайында құрылып жатқан объект
іске қасылғаннан кейін табыс алып келеді,заем соның есебінен өтеледі.
Салықтық ауыртпалықтың бұл жағдайда ешқандай күшеюі жүзеге аспайды.
Мемлекеттік заем арқылы жиналған капиталдың өндірістік емес мақсатта
пайдаланылуы, мысалы, әскери немесе әлеуметтік шығындарды қаржыландыру
кезінде, оларды өтеудің жалғыз жолы болып салықтар немесе жаңа заемдар
есептеледі. Мемлекеттік заемдар бойынша қарыздарды өтеу үшін жаңадан
шығарылған мемлекеттік заемдарды орналастыру мемлекеттік қарызды қайта
қаржыландыру деп аталады. Мемлекеттің заем беруінен болған салықтық
ауыртпалықтың ауырлығының күшеюі, заем берушіге төленетін немесе ол бойынша
пайыздар мен олардың мерзіміне байланысты. Мемлекеттік заемның инвестор
үшін табыстылығы қанша жоғары болса, салықтың сонша көп бөлігін мемлекет
оларды өтеуге жіберуі тиіс.
Несие қатынастарына араласа отырып, мемлекет ерікті немесе еріксіз
ақша айналымының жағдайына, ақша мен капитал нарығындағы пайыздық ставканың
деңгейіне, өндіріске әсер етіп отырады. Экономиканы реттеудің бір аспабы
ретінде мемлекеттік несиені саналы пайдалана отырып, мемлекет өзінің
қандайда бір қаржылық саясатын жүргізе алады. Әртүрлі инвесторлар
топтарының арасында заемдарды орналастыра отырып мемлекет ақша айналымын
реттеп отырады. Жеке тұлғалардың қаражаттарын бір жерге жинай отырып, ол
төлем қабілеттілік сұранысты төмендетіп отырады. Егерде несие арқылы
өндірістік шығындар қаржыландырылатын болса, мысалы инвестициялар, онда ол
айналымдағы ақша массасының абсолютті қысқаруына әкеліп соғады.
Еңбек ақыны төлеуге кеткен шығындарды қаржыландыру жағдайында,
мысалы, оқытушылар мен дәрігерлерге ақша массасының көлемі айналымда
өзгеріссіз қала береді.
Орталық банкпен жүргізілетін мемлекеттік құнды қағаздарды сату және
сатып алу бойынша операциялар немесе оларды кепілдеу арқылы берілетін
несиелер, елдегі коммерциялық банктердің өтімділігін реттеудің маңызды
құралы болып табылады.

1.2 Мемлекеттік несиенің нысандары

Мемлекеттік несиенің негізгі нысаны мемлекеттік займдар болып табылады, ол
облигациялар және басқа мемлекеттік бағалы қағаздар шығару және өткізу
жолымен жалпы қоғамдық қажеттіліктерді қаржыландыру үшін халық пен заңды
тұлғалардың ақшасы тартылатындығымен сипатталады.
Қаржы нарығында заемщик ретінде қатыса отырып мемлекет заем
қаражаттарына сұранысты көбейтеді және сол арқылы несиеге деген бағаның
өсуіне әсер етіп отырады. Мемлекеттің сұранысы қанша жоғары болса, ссудалық
пайыздың деңгейі басқада жағдайларда сонша сонша жоғары болады. Әсіресе
іскер адамдарға деген несие қымбатқа түседі. Заем қаражаттарының қымбат
болуы іскер адамдарды өндіріс сферасына инвестиция салуды қысқартуға
мәжбүрлейді, сонымен бірге ол мемлекеттік құнды қағаздарды сатып алу
түріндегі жиналуды ынталандырады. Белгілі бір шектерге дейін бұл процесс
өндіріске айтарлықтай кері әсерін тигізгейді. Елдегі еркін капиталдар
жеткілікті болған жағдайда, негативті әсерлер олардың толық жұмсалуына
дейін нөльге тең болып келеді. Осыдан кейін ғана мемлекеттің белсенділігі
қаржылық нарықта ссудалық пайыздың өсуінде көрінеді, ал ақшалай жинақтардың
айтарлықтай үлесі өндірістік емес мақсатқа жұмсалмай қалса, экономикалық
өсудің баяулығы байқалады.
Өндіріске оң әсерін тигізуді мемлекет кредитор және гарант ретінде
шыға отырып, шетелден алынған несие арқылы ұлттық өндіріс тауарларына
сұранысты көрсетіп отырады. Өнеркәсібі дамыған елдерде банктер берілетін
несиелерге мемлекеттің гарант беру жолымен, құлдырауға ұшыраған жеке
аудандардағы өндірісті, экспортты, шағын бизнесті көтеру жүйесі кең өріс
алған. Шағын бизнесті көтеруге көмек жасау дегеніміз, бұл жағдайда
мемлекеттің шағын іскерлерге берілген несие бойынша, егерде олар банкротқа
ұшыраса, банк алдындағы қарыздарды өз мойнына алуы болып есептеледі.
Өнеркәсібі дамыған көптеген елдерде, ұлттық тауарларды экспорттаушыларға
төлемсіздік тәуекелді төменгі ставкалар бойынша сақтандыратын мемлекеттік
немесе жартылай мемлекеттік компаниялар қызмет етеді. Өндірісті дамытуды
ынталандыру кезінде территориялық бюджеттен немесе бюджеттен тыс қорлардан
берілетін несиелнр үлкен роль ойнайды. Олардың көмегімен қандай да бір
аудандардың немесе белгілі бір территориядағы экономиканың қажетті
бағытының жедел дамуы қамтамассыз етіледі.
Мемлекеттік несиенің бақылау функциясы органикалы түрде қаржылардың
бақылау функциясына кіріседі және өзінің спецификалық жақтары бар.
Белгіленген нысан мен міндетті реквизиттерді сақтай отырып, жүзеге
асырылуы тек оны көрсеткенде ғана мүмкін болатын мүліктік құқықтарды
куәландыратын құжат бағалы қағаз болып табылады. Оған облигация, акция және
бағалы қағаздар қатарына жатқызылған басқа да құжаттар жатады. Займдар өтеу
мерзімі бойынша, орны, орналастыру тәсілдері, займ валютасы, элементі,
табыстылық түрі бойынша бөлінеді. Өтеу мерзімі бойынша займдар: қысқа
мерзімді, орта мерзімді, ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Орналастыру орны
бойынша займдар ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Ішкі займдардың
облигациясын шетел азаматтары мен қоғамдар сатып ала- алады. Орналастыру
тәсілдері бойынша займдар еркін айналатын, жазылу бойынша орналасатын және
мәжбүрлік болып бөлінеді. Мемлекеттік займдар негізінен ақшадай формада
шығарылады, бірақ қажет болған жағдайда ол натуралдық формада да шығарыла
береді. Мұндай шығарылым Кеңес Одағы кезінде 1922-1923жж кең өріс алған.
Олардың шығарылуы сол кездегі ақшаның құнсыздануына байланысты болған. Осы
мақсатта сонымен бірге алтын займдар да шығарыла бастады, яғни займдардың
алтынмен есептелуі. Алтын займдардың құны, олар бойынша төленетін табыстар
сияқты, алтын сомның бағамы бойынша есептелген натуралдық займдпрдың өтелуі
не натурамен, не ақшалай қант пен нанның бағасы бойынша жүзеге асып
отырған. Олар 1жылдың ішінде өтеліп отырған.
Эмитентке байланысты үкімет займдарына және жергілікті үкімет
органдарының займдарына бөлінеді. Табыстың түрі бойынша займдар пайыздық,
яғни займ ұстаушылар жыл сайын тең үлесте бекітілген ставка бойынша нақты
табыс алып отыратын ұтыстық немесе лотореялық, яғни табыс облигацияларды
өтеу тиражы кезінде төленетін болып бөлінеді.
Мемлекеттің шығындарын қаржыландыруға пайдаланатын ссуда қорын
қалыптастыруға мемлекеттік банктердегі халықтың салымдары бойынша
қалдықтардың бір бөлігін айналысқа қосу да мемлекеттік несиенің нысаны
болып табылады.
Мемлекеттік несиенің келесі нысаны – елдің орталық эмиссия банкісінің
қаражаттарын тарту. Мемлекет бұл нысанға мемлекеттік несиенің басқа
нысандарын пайдалану мүмкіндігі болмаған жағдайда иек артады.
КСРО-ның практикасында мемлекеттік несиенің нысаны ретінде бюджет
тапшылығын жабу үшін жалпымемлекеттік ссуда қорынан қарыз алу нысанының кең
таралғаны белгілі. Қаржыландырудың мқндай әдісі дүниежүзілік практикада
басқарудың тоталитарлық режимі орын алған мемлекеттерге тән. Ол инфляциялық
процестерді жоймайды, керісінше, оларды күшейтуі мүмкін. Сондықтан
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1998 жылдан бастап жалпымемлекеттік ссуда
қорының қаражаттарынан тікелей қарыз алуды тоқтатты.

1.3 Халықаралық мемлекеттік несие

Өзінің шығындарын жабуға мемлекет шетелдік несиелерді де тартады.
Сыртқы экономикалық байланыстардың қарқындап өсуі халықаралық мемлекеттік
несиенің тез дамуына жеткізіп, соның негізінде сыртқы берешектердің шапшаң
өсуіне себепкер болып отыр. Мемлекеттер өзіне қажет қаржы ресурстарын
жұмылдыру үшін ұлттық шекарадан тысқару жерлердегі басы бос ақша
Көздерін барған сайын белсенді пайдалануда. Компаниялар, банктер сондай-ақ
әртүрлі елдердің мемлекеттік органдары несие мәмілелерінің қатысушылары
болып отыр. Сыртқы экономикалық қатынастардың дамуына байланысты
халықаралық несие сферасында мына халықаралық валюта- несие ұйымдары:
Халықаралық қаржы корпарациясы, Қайта құру мен дамудың европалық банкі және
басқалары барған сайын маңызды орын алуда.
Халықаралық несие – бұл бір мемлекеттің үкіметі, банкі, сонымен бірге
заңды және жеке тұлғалары, басқа мемлекеттің үкіметіне, банктеріне, заңды
және жеке тұлғаларына беретін займдары болып табылады. Халықаралық валюта
қоры халықаралық саудаға және валюталық қатынасқа валюталық бағамдарды
реттеудің нормаларын бекіту жолымен және оларды бақылау, мүше елдердің
арасында валюталық шектеулерді ығыстыру, оларға төлем баланстарын реттеу
үшін қаражат беру арқылы әсер етіп отырады.
Дүниежүзілік банк және оның ұйымдары елдердің экономикалық дамуына
техникалық көмек көрсету және елдің экономикалық потенциялын көрсетуге
қабілетті жобаларды қаржыландыру арқылы әсер етіп отырады. Халықаралық
мемлекеттік несие днгеніміз- тауарлы және ақшалай формада, белгілі бір
төлемге пайызға қайтарымдық шарты бойынша берілетін, мемлекетаралық
экономикалық қатынастар сферасындағы елдердің материалдық ресурстарының
қозғалысы. Несие субъектілері болып әрбір ел мемлекеттік өкіметті
органының атымен шыға алады. Халықаралық несие өз мәні бойынша ұлғаймалы
ұдайы өндірісті қамтамассыз ететін қаражаттардың бірі болып табылады.
Мысалы, дамушы елдерге экономикалық көмек көрсету. Халықаралық несиенің
қажеттілігі барлық экономикалық заңдадың жиынтығымен анықталады.
Халықаралық несиенің дамуының алғы шарттары:
1) экономикалық интеграциямен халықаралық еңбек бөлінісінің
тереңдеуі
2) өндірістің мамандануымен кооперациялануы
3) елдердің табиғи ресурстарымен жұмыс күшімен бірдей қамтамассыз
етілмеуі
4) жекелеген елдердің экономикалық дамуының бірдей еместігін жеңудің
қажеттігі
5) дамушы елдерге экономикалық көмек көрсетудің қажеттігінен
6) дамушы елдердің дамыған елдермен сауда экономикалық
ынтымақтастығының болуында
Халықаралық несиеде ұсынатын мемлекеттік несие ресурстарының құрамы:
1) жинақ қорына қатысты мемлекеттік бюджет қаражаты
2) ұжымдық қарыз қорлары
3) мемлекеттік кәсіпорндармен ұйымдар қаржысы.
Халықаралық несие ақшалай формада ұлттық валюта түрінде және еркін
ауыстырылатын валюта түрінде беріледі. Халықаралық несиені пайдалану
экономикалық дамуды тездетуге, сыртқы сауданың өсуіне, экономикалық
интеграцияның жедел болуына әсер етуі. Халықаралық мемлекеттік несиеде
жақтың арасындағы келісім көп жағдайда несие линиясы ретінде рәсімделеді
- кредитордың несие алушыға несие беру міндеттемесін білдіруі. Ашылған
несие линиялары шегінде жеке несие келісімдері жасалады. Осы келісімдердің
негізінде ссудалар сериямен беріледі. Несие линиясын ашу әдісін қолдану
несие қатынастарында несие алушыға да, несие берушіге де сенімді болуды
қамтамассыз етеді.
Халықаралық несиенің негізгі формасына сыртқы займдар жатады. Заем
қаражаттары сыртқы сауда мәмілелерін жүзеге асыру үшін қолданылады немесе
экспорт пен импортқа сырқы сауданы несиелеу үшін қолданылады. Сыртқы
сауданы несиелеу кезінде несиелерді беру, пайдалану және өтеу
мемлекеттердің тиісті бюджеттері мен бағдарламаларында қарастырылады.
Халықаралық несие формаларында шетел үкіметтерімен және көпжақты ұйымдармен
экономикалық дамуды қамтамассыз ету мақсатында берілетін ресми даму көмегі
ерекшеленеді. Мүндай көмектің займдардан айырмашылығы, олардың берілуі
коммерциялық емес сипатта болады

2 Қазақстан Республикасында мемлекеттік несиені қолдану.

2.1 Қазақстан Республикасы мемлекеттік несиесін басқару.

Мемлекеттік несиені басқару қысқа және кең мағынада қарастырылуы
мүмкін.
Мемлекеттік несиені басқарудың кең мағынасында мемлекеттің
заемщик, кредитор және гарант ретіндегі қызметімен байланысты қаржылық
саясаттың бір бағытының қалыптасуы деп түсінеміз. Бұл басқару мемлекеттің
басқару мен үкімет органдарының қолында болады. Тек солар ғана бюджеттік
дефициттің жалпы көлемін анықтап отырады және оларды қаржыландыру үшін
қажетті жалпы займдарды анықтап отырады.
Мемлекеттік және жергілікті бюджеттердің қалыпты дефициттігі және
жоғарғы мемлекеттік қарыз қазіргі замандағы кәсіпкерлік дамыған көп
мемлекеттерде байқалады. Мемлекеттің несие экспансиясы нәтижесінде басқа
заемщиктер қаржылық нарықтан шыға бастайды, дегенмен несиеге деген жоғарғы
ставкалар сақтала береді. Мемлекеттік қарызға қызмет ету бойынша үлкен
шығындар салықтық түсімнің үлкен үлесін жұмсайды. Сондықтан бюджеттік
дефицит пен мемлекеттік қарыздың қысқаруы АҚШ-тың басқару органдарында және
Еуропа Одақтық елдерінде актуалды есептердің бірі ретінде қарастырылады.
Мемлекеттік несиені басқарудың қысқа мағынасында, мемлекеттің
қарыздық міндеттемелерді шығару және орналастыруды дайындаумен байланысты,
мемлекеттік құнды қағаздарды нарықтық реттеумен мемлекеттік қарызға қызмет
ету өтеуімен ссуда мен гарантияларды сатумен байланысты іс-әрекеттердің
жиынтығын түсінеміз. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.