Қазақстан пайдалы қазбалары

Жоспар:

Rіріспе

1.Қазақстан пайдалы қазбалары.

1.1 Жанатын пайдалы қазбалар.

1.2 Рудалы пайдалы қазбалар.

1.3 Рудасыз пайдалы қазбалар.

2. Жер бедерінің тектоникалық құрлысының пайдалы
қазбалардың арасындағы байланыс.

2.1 Отын.энергетика кешені.

2.2 Мұнай және газ.

2.3 Пайдалы қазба байлықтары.

3. Қорытынды.

4. Пайдаланған әдебиеттер.

Кіріспе

Қазақстан өзінің жер қайнауының байлығымен әйгілі. Оның байлығы территориясының геологиялық құрылысы мен даму ерекшеліктеріне байланысты. Тау түзілу кезінде магмалық жыныстар енгенде және шөгінді жыныстар метаморфтанғанда, рудалар және түрлі минералдар пайда болады. Қатпарлы жақпарлы таулар (Алтай, Жоңғар Алатауы, Тянь-Шань) қатты бұзылып күшті кемірілген сайын рудаға бай теңдігі жатқан тау жыныстары жер бетіне жақындап кейде тіпті жер бетіне шығып қалған. Көбіне бұзылған ескі таулардан рудалы қазбалар табылады.
Платформалар облыстарда пайдалы қазбалар беткі шөгінділерде де қатпарлы негізінің метаморфталған жыныстарында да кездеседі. Шөгінді жыныстарда көбнесе рудасыз қазбалар қалыптасады.
1919-1923 жылдардың өзінде Қарағанды тас көмір бассенінің өнеркәсіптік мүмкіндігі анықталады. Содан бері Қазақстанның геологтары пайдалы кендерді ашып жоспарлы зерттеу жөнінде зор жұмыстар жүргізді.
Қазақстарн қазір хром, ванадий, рений, висмут, фтор қоры жағынан дүние жүзінде бірінші орын алады. Ал темір, хромит, қорғасын, мырыш, вольфрам, молибден, фосфорит, мыс, калий және кадмий қорынан елімізде алдыңғы орындардың бірінде. Пайдалы қазбалар кен орындары үш топқа
бөлінеді: жанатын, рудалы және рудасыз.
Мұнай мен газдың қоры Атырау, Ақтөбе және Орал облыстарында шоғызланған. Мұнай фантаны бірінші рет 1911 жылы Жайық-Жем бассенніндегі Доссор жерінде атқылады. Бұл кен орындарына алпысыншы жылдары Маңғыстау түбегінде Өзен және Жетібай қосылады. Кейін олардан аса зор Қаражамбас пен Қаламқас, Теңіз (Атырау облысы), Кеңқияқ пен Жаңа жол (Ақтөбе облысы), және Қарашығанақ (Батыс Қазақстан облысы) кен орындары ашылды. Оқыту іс әрекеттері мен әдістері. Тектоникалық және физикалық карталарды беттестіре отырып пайдалы қазбалардың пайда болуы заңдылықтарын түсіндіру. Қазақстанның дүние жүзінде пайдалы қазбалар жөнінен алатын орнын баяндау. Қазба байлықтары кен орындары мен олардың ерекшеліктерін анықтауда «Қазақстанның пайдалы қазбалары» картасымен жұмыс істеу.
Қазақстан жер қыртысында тоқсаннан астам пайдалы қазбалар кездеседі. Республика аумағында пайдалы қазбаларды іздестіру жиырмасыншы ғасырдан бастау алған.
Кен орны пайдалы қазбаларды іздестіру өндіруге жарарлықтай жер қыртысында табиғи шоғырлануы. Біздің елімізде 6мыңға жуық пайдалы қазбалар кен орындары ашылған. Мысалы: Жезқазғанда мыстың, ал Қарағандыда тас көмірдің кен орны пайдалы қазбалар бар. Қарағанды көмірінің жалпы қоры 45 млрд тонна кен орны ұғымын одан әрі қалыптастыру масатында оқушыларға мынадай сұрақ қояды. Пайдалы қазбалар картасынан басқада кен орындарын тауып атаңдар. Кен орындары жанатын, кен және кен емес болып үшке бөлінеді. Үш топқа қандай пайдалы қазбалар мен кен орындары жататынын, олардың ерекшеліктерін атап өтеді. Оқулықтағы пайдалы қазбалар картасынан әрбір аталған кен орындарын көрсетіп отыру қажет.
Пайдалы қазбалардың таралу ерекшеліктері: Архей протерозой, полезой, эраларының қалың шөгінді жыныстарының да мыс, мырыш, никель, темір, алтын, фосфор рудалары кездеседі.
Мезазой, кайназой эраларының қалың шөгінді жыныстарының қабаттарында мұнай Платформалар мен қатпарлы аймақтарда пайдалы қазбалардың орналасу заңдылықтары туралы блімдерін қалыптастыруды дамыту «кен орны» ұғымын қалыптастыру Қазақстанның қазба байлықтары жөнінен дүние жүзінде алатын орнын көрсету. Қазақстанның негізгі қазба байлықтарының кен орындарымен таныстырып, олардың

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Физическая география казахстана. Жаналиевой А. 1998 г.
2. Забелин И.М. Физическая география современном естествознаний. М., 1978.
3. Чупахин В.М. Физическая география Казахстана. Алматы. Мектеп 1968 г.
4. М.Өтемағанбетов. Қазақстанның физикалық географиясы. Алматы. 1967.
5. Бейсенова А.С. Физико – географическое исследование Казахстана. Алматы. 1982 ж.
6. Казахстан под ред, Герасимова И.П. М., Наука, 1969.
7. География материктер мен мұхиттар. Алматы 2003 ж. Бейсенова С., Әбілмәженова К., Каймулдинова.
8. Қазақстанның физикалық географиясы. А., 2004 ж. Б.Асубаев., Г.Сүлейменова К., Ысқақова С., Көбенқұлова.
9. СССР физикалық географиясы. Алматы, 1997. В.П. Маскаковский.
10. Б.Я.Двенин. “Экономико географическое ролтонирование”. Алматы, 1986.
11. Құрманов Қ. Физикалық геогрфия терминдері мен ұғымдарының орысша – қазақша анықтамалық сөздері. А, Рауан, 1993.
12. Воробьев В.И. Синоптическая метеорология Л. Гидро метиздат. 1991.