Несиені беру механизмі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасындағы
банктегі несиелендіруді ұйымдастырудың ролі.

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2

1 Бөлім. Несие жүйесі және оның элементтері.
1.1. Несиенің мәні, қажеттілігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

П Бөлім. Несиенің нысандары мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

Ш Бөлім. Несиені беру механизмі.
2.1. Жеке тұлғаларды
несиелендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.2. Заңды тұлғаларды
несиелендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.3. Шағын, орта бизнеске несиені
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 15
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..17

Кіріспе.

Рефераттың мақсаты несие жүйесімен оның элементтерін қарастырып оның
ішінде несиенің мәнін, қажеттілігін, нысандары мен түрлерін қарастырып
кету. Одан кейін несие беру механизімі, оның ішінде заңды, жеке тұлғаларды
несиелендіру және несиені орта, шағын бизнеске беруін қарастыру, кейін
үшінші бөлімінде шетелдердің несиелерінің дамуына тоқталып кету.
Несие - өндіріс, ұдайы өндіріс процесінің бастапқы элементі, шешуші
жағдайы бола отырып, басқа фазалармен тығыз байланыста. Ұдайы өндіріс
процесі материалдық игіліктердің қоғамдық өндірісі процесінің үздіксіз
жаңаруы ретінде, оның әр түрлі сатыларының біртіндеп ауысуын ұлғайтады.
Әрбір саты - өндіріс, ұлестіру, айырбас және тұтыну белгілі бір мағынаға
ие.
Ұдайы өндіріс фазаларының бірлігі мен өзара әсері тауар –ақша
қатынастарының, құнның тауарлық және ақшалай формаларының бар болуымен
қамтамасыз етіледі.
Әр түрлі шаруашылық жүйелерінде кездесетін мәміле типтерінің формалды
ұқсастығы олардың бір атауымен – несие бекітіледі, бірақ әр түрлі
дәуірлердің несиелік қатынастары бір атауды сақтай отырып әр түрлі мәнге,
мазмұнға, табиғатқа ие.
Қарыз алушыға байланысты несие формасының 4 формасы бар:
Мемлекеттік несие- бұл мемлекет тарапынан нақты мерзімге анықталған
несие.
Шаруашылық несие- бұл несиелік қатынас жабдықтаушы түрде бола алады,
яғни сатып алушы тауарды алған кезде міндетті бекітілген кезде (тауарлық
қана емес) өтейді. Қазіргі шаруашылықта бір біріне тауарлық қана емес,
сондай –ақ ақшалай несие береді. Тауар түрде берілетін несие – коммерциялық
несие, ал банктік түрде несие – ақшалай несие беріледі.
Азаматтық тұтыну несие түрі. Әр жеке тұлға алатын несие.
Халық аралық тұтыну несие түрі. Әр жеке тұлға алатын несие.
Банктік несие, коммерциялық несие субъектілері жеке, заңды тұлғалар және
осы тұлғалар еңбекке жарамды өздерінің материалдық құралдармен
жабдықталған, экономикалық қатынастарда өзінің кепілдігі бар несие
қатынасына түсе алатын тұлғалар. Несие субъектілері бойынша несие бергенда
жүйесіне, несие түріне қарай беріледі. Клиентке несие беруде оның келесі
элементтері зерттеледі: капитал қозғалысы мен несиенің байланысы, несиені
қолдану ортасы, несие тізімі, өнімділігі, несиенің қамтамасыз етілуі.

I Бөлім. Несиенің жүйесі және оның элементері.

Несие мәні, қажеттілігі.
Несие - өндіріс, ұдайы өндіріс процесінің бастапқы элементі, шешуші
жағдайы бола отырып, басқа фазалармен тығыз байланыста. Ұдайы өндіріс
процесі материалдық игіліктердің қоғамдық өндірісі процесінің үздіксіз
жаңаруы ретінде, оның әр түрлі сатыларының біртіндеп ауысуын ұлғайтады.
Әрбір саты - өндіріс, ұлестіру, айырбас және тұтыну белгілі бір мағынаға
ие.
Ұдайы өндіріс фазаларының бірлігі мен өзара әсері тауар –ақша
қатынастарының, құнның тауарлық және ақшалай формаларының бар болуымен
қамтамасыз етіледі.
Ұдайы өндіріс процесі фазаларының өзара әсері тауарлық шаруашылықтағы
несиенің орнын айқындауда және оның мәнін ашуда елеулі мәнге ие. Өндірісте
несиелік қатынас жүргізілмейді. Өндірістік процеске несиелік қатынастардың
тек бірінші жағы – алынған несиені өндірісітік мақсатқа пайдаланушы қарыз
алушы ғана қатынаса алады. Екінші жақ – кредитор өндірістік процестің
сыртында қалады. Демек, несие бірегей ұдайы өндіріс процесінің субъектілері
арасындағы бірегей ұдайы өндіріс процеснің субъектілері арасындағы
экономикалық байланысты білдіреді. Сондықтан несиенің мәнін ұдайы өндіріс
процесінің бір сатысымен ғана байланыстыруға болмайды.
Несие құнының белгіленіп үлгерген қызметіне байланысты болатын
қатынастарды білдіреді.Несие тек өндірісте ғана пайда бола алмайды, өйткені
мұндай өнім әлі жасалған жоқ, ал оның бөліктері ұдайы өндіріс процесінің
сәйкес қатынасушыларының иелігіне түскен жоқ. Сондықтан несиеге бастаманы
өндіріс сатысы емес өнімнің қозғалысының келесі сатыларын береді. Осы
мағынада несиелік қатынастар бұл өндірістегі қатынастар емес, оның
сыртындағы қатынастар болып табылады.
Несиені экономикалық категория ретінде қарыз мәмілесі негізінде
көрінетін және дамитын өндірістік қатынас арқылы анықтау керек. Қарыз
мәмілесі несиені экономикалық категория ретінде өз бетінше сипаттамайды;
оны осы мәміле негізінде пайда болатын өндірістік байланыстар немесе жүзеге
асу формасы – қарыз мәмілесі болып табылатын өндірістік қатынастар
сипаттайды. Қарыз мәмілесі тауар шаруашылығының әр түрлі сатыларына тән.
Экономиканың тарихи дамуымен бұл мәмілелер жиілейді, ұлғаяды, жетілдіріледі
және жалпылама мәнге ие болады.
Әр түрлі шаруашылық жүйелерінде кездесетін мәміле типтерінің формалды
ұқсастығы олардың бір атауымен – несие бекітіледі, бірақ әр түрлі
дәуірлердің несиелік қатынастары бір атауды сақтай отырып әр түрлі мәнге,
мазмұнға, табиғатқа ие.
Несие шаруашылық жүйелерінің ауысуына жағдай жасай отырып өзі де
ауысып отырады, өз мазмұнын өзгертеді. Кез –келген халық шаруашылығы
жүйесінің алдыңғы жүйені жеңетіні және жоққа шығаратыны сияқты несие де бір
шаруашылық жүйе жағдайындағы шаруашылық байланыстардың типі ретінде алдыңғы
шаруашылық жүйесіндегі несиені жеңуші және жоққа шығарушы болып табылады.
Несие мәміле типі ретінде, тауар айналысының формасы, құн қозғалысының
әдісі ретінде натуралды шаруашылықтан тауар шаруашылығына өткен уақыттан
бері дамып келеді. Несие айырбас процесінің өндірістік байланысының типі,
тауарлы өндірістің экономикалық категориясы ретінде ғана емес, тауар
шаруашылығы шеңберінде диалектикалық дамушы құбылыс ретінде де қарастырылуы
қажет. Тауар шаруашылығының әр түрлі сатыларының несиелік қатынастарының
өзара айырмашылығы, қолдан – қолға өтуі қарыз келісімі арқылы жүзеге асатын
әр түрлі объектілердің айырмашылығынан көрінеді.
Несие түсінігі келесі түрде белгіленеді. Бақыланатын халық
шаруашылығы құбылыстарының барлық жиынтығының ішінен бәрінен бұрын қоғамдық
өмірде несие деп аталатындары іріктелініп алынады, сонан соң бұл құбылыстар
талданады, төмендегідей белгілерге бөлінеді:
Біріншіден, олардың барлығына тән белгілері; екіншіден, бұл
белгілердің ішінен тек осы іріктелініп алынған құбылыстарға тән белгілер
ғана сақталынады. Несие деп аталатын әлеуметтік байланыстар: әр түрлі
тарихы кезеңдерде, тауар шаруашылығының алғаш пайда болуы кезінде, дамыған
нарықтың шаруашылық дәуірінде де бар болды.
Қарыз мәмілесі ретінде несиені екі көзқараста қарастыруға болады:
біріншіден, оның техникалық – заңдылық белгілері көзқарасынан, екіншіден,
әлеуметтік мазмұны, яғни келісім негізінде өсетін және дамитын немесе онда
өз көрінісін табатын өндірістік байланыстар типін сипаттайтын белгілер
тұрғысынан. Бұл екеуі бір –бірімен бөлінгісіз, олар өзара байланысты және
себепші. Бірақ экономикалық талдау үшінмаңыздысы қарыз мәмілесінің,
экономикалық мазмұны, яғни өндірістік қатынастардың белгілі бір
формаларымен байланысты шаруашылық әдістері, жұмыс тәсілдері емес,
өндірістік қатынастардың өзі болып табылады.
Несиенің мүмкіндігі нақты болуы үшін белгілі бір шарттар қажет. Олар
кем дегенде екеу:
1) Несиелік мәмілеге қатысушылар – кредитор және қарыз алушы –
экономикалық байланыстардан келіп шығатын міндеттемелердің
орындалуына материалдық кепілдік беретін заңды дербес субъектілер
ретінде болулары керек. Несиелік қатынасқа түсуші заңды тұлғалар өз
қызметтерін нарық заңдары және экономикалық мүдделерін сәйкестігі
негізінде жүзеге асырулары қажет;
2) Несие қажеттілігі, егер қарыз алушы мен қарыз беруші мүдделері
сәйкес келген жағдайда қажет болып табылады.
Несиелік қатынастар, бір жағынан, кредитор мен қарыз алушының арасында
ақшалай қаражаттарды қарызға беру; екінші жағынан, оларды алу кезінде
мүдделілік пайда болған жағдайда ғана жүзеге асады. Осылайша, несие
капиталдардың шеңбер айналымы және айналымында белгілі бір жағдайларда
несиелік қатынастардың пайда болуы мүмкіндігі шындыққа айналғанда қажет
болады.

П Бөлім. Несиенің нысандары мен түрлері.
Несие экономикалық категория ретінде формаларға ие. Форма әр уақытта
қандай да бір объектілерге тән тұрақты, қажетті байланыстардың жиынтығын
білдіреді.Несиеге қатысты оның формасы бұл несиелік қатынастар құрлымының,
олардың әр түрлі сыртқы және ішкі өзгерістер кезінде сақталатын негізгі
қасиеттерінің көрінісі.Қарызға берілген құнға қатысты кредитор мен қарыз
алушы арасындағы байланыс қалай өзгерсе де,несиенің формасы оның бүтін
ретіндегі мазмұнын білдіреді.
Экономикалық әдебиетте,әдетте несиенің негізгі екі формасы қарастырылады:
комерциялық және банктік.
Коммерциялық несие – бұл жеткізушінің сатып алушыларға усынған тауары
немесе көрсетілген қызметі үшін төлемді кейінге қалдыруы. Несиенің осы
формасының объектісі ретінде тауарлық капитал қызмет атқарады. Коммерциялық
несиенің ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіптік капиталмен
біріккен, ал оның мақсаты – тауарларды өткізуді жылдамдату.
Ол оның иесіне белгілі бір уақыт өткеннен кейін, борышқордан вексельде
корсетілген ақшалай соманы талап етуге құқық береді. Коммерциялық несиенің
шектелген денгейі бар. Біріншеден,ол жұмыс істеп тұрған капиталистердің
резервтік капиталдарының мөлшерімен шектелген, яғни олардың әр қайсысы
коммерциялық несиені тек өзіне,сол кезде айналым үшін қажет емес капиталдың
шегінде ғана бере алады.
Екіншеден, коммерциялық несие өзінің бағыты бойынша шектелген: оны өндіріс
құралдарын шығаратын салалар осы құралжабдықтарды тұтынатын салаларға
береді, бірақ керсінше емес. Мысалы: машина құрылыс кәсіпорынның иесі
тоқыма станоктарын несиеге тоқыма фабрикасына сата алады, ал тоқыма
фабрикасы машина құрылыс кәсіпорнына коммерциялық несие бере алмайды,
өйткені маталар машина құрылысында өндіріс құрал – жабдығы бола алмайды.
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз келісімі – аясы тар
мақсат емес, ол сатып алу- сату келісіміне қосақталып жүреді.
Әдетте төлеуді кейінге қалдырудың ең жоғарғы мерзімі 90 күнге
белгіленеді.
Банктік несие – бұл банктердің, арнайы несие – қаржылық мекемелерінің
қарыз алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несиесі. Банктік несие
коммерциялық несиенің шектеулерін жояды. Бос ақшалай капиталдар кез келген
өндіріс саласына беріледі және банктік несие арқылы кез келген бағытта
қозғала алады. Тоқыма фабрикасының иесі өзінің бос ақшалай капиталын банкке
орналастыра алады, ал банк бұл капиталды машина құрылыс кәсіпорынның
қарызға береді.
Банктік несие сферасы коммерциялық несие сферасына қарағанда несиені
қолдану өрісі кең. Коммерциялық несие тек тауар айналымына қызмет етеді, ал
банктік несие қоғамның барлық топтарының ақшалай табыстарынан және
жинақтарын капиталға айналдыра отырып, капиталдың қорлауына қызмет етеді.
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы қайта
бөлінген қарыз капиталы экономиканың барлық салаларында қолданыс табады.
Бұл ерекшелік оның жедел даму себебі қызметін атқарады. Қарыз мәмілесінің
дербес сипаты бар, онда ақшалай капитал өнеркәсіптік капиталдан
бөлектенген. Кредитордың мақсаты – пайыз түрінде табыс алу.
Қарыз алушыға қайтарымдылық, мерзімділік және пайыз төлеу
жағдайларында қарыз капиталын және пайыз төлеу жағдайларында қарыз
капиталын ұсынушы, банктік мекеме кредитор ретінде көрінеді.
Несиенің тағы бірнеше формалары бар. Олар: тұтыну несиесі, ипотекалық
несие, мемлекеттік, халықаралық несие.
Тұтыну несиесі – бұл тұрғындарға тұтыну тауарларын сатып алу және
тұрмыстық қызметтерді төлеу үшін коммерциялық (бөлшек сауда орындары арқылы
төлемді кейінге қалдыра отырып, тауарды сату) және банктік (тұтыну
мақсатына қарыздар) формада берілетін несие.
Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді, жерді, тұрғын үй және
өндірістік ғимараттарды кепілдікке ала отырып берілетін қарыз.
Мемлекеттік несие – азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты қарыз
алушы немесе кредитор ретінде мемлекет және жергілікті билік органдары
болатын несиелік қатынастар жиынтығы.
Халықаралық несие – валюталық және тауарлық ресурстарды қайтарымдылық
және пайыздар төлеу шарттарымен беру бойынша байланысты халықаралық
экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиталының қозғалыс формасы.
Несиенің түрлері бұл белгілі бір түрдегі экономикалық қатынас ретінде
несиеден келіп шығатын белгілі бір қасиеттерге ие оның бір түрі.
Түрдің формадан айырмашылығы - диалектика категориясы болып
табылмайды, ол несиені ерекше түрдегі экономикалық қатынастар ретінде
түсунуді анықтайтын жіктеудің категориясы болады. Осыған байланысты несие
түрлері төменгідей жіктеледі:
1. Мерзімдері бойынша:
а) Қысқа мерзімді (1 жылға дейін);
ә) Орта мерзімді (1 жылдан 3-5 жылға дейін);
б) Ұзақ мерзімді (3-5 жылдан жоғары).
2. Несиелеу объектілері бойынша:
а) Негізгі қорларға берілетін несие;
ә) Айналым қорларына берілетін несие.
3. несиелеу әдістері бойынша:
а) Қалдық бойынша несиелеу;
ә) Айналым бойынша несиелеу.
Айналым бойынша сауда және жабдықтаушы өткізуші ұйымдар несиеленеді,
ал қалғандарында айналым бойынша да, қалдық бойынша да несиелеудің
элементтері бар. Мысалы: Тұтыну несиенің түрлері тауарлы және ақшалай
болуы мүмкін, ал халық аралық несиені төмендегідей жіктеуге болады:
1. несиелеу объектісі бойынша: тауарлы және қаржылық несиелер;
2. Экономикалық мазмұны бойынша: сыртқы сауда операцияларымен
байланысты коммерциялық және қаржылық кез келген мақсат үшін
пайдаланылады (қарызды өтеуге, бағалы қағаздарға
инвестициялау);
3. несие субъектілері бойынша: жеке, үкіметтік және халықаралық
қаржылық ұйымдар беретін;
4. Мерзімдері бойынша: қысқа мерзімді, орта мерзімді, ұзақ
мерзімді.
Шетелдік әдебиеттерде несиелердің келесі жіктеулері кездеседі.
Несиелердің категориялары:
1. Қарыз алушының типі бойынша:
- тұтыну;
- бөлшек көтерме;
- ауыл шаруашылығы;
- коммерциялық өнеркәсіптік;
- қозғалмайтын мүлік;
- энергия;
- Үкімет (жергілікті үкімет, штаттар, ұлттық)федералдық.
2. Мақсаты бойынша:
- Тұтыну (мыс, тұтыну тауарлары, автомобильдер);
- Айналым капитал;
- Құрылғылар;
- Ғимараттар;
- Жобалар;
- Лизингтік қаржыландыру.
3. Әрекет ету мерзімі бойынша:
- қысқа мерзімді (1 жылдан кем емес);
- орта мерзімді (1- 4 жылға дейін);
- ұзақ мерзімді (5 жыл және одан жоғары).
4. Өтелу кестесі бойынша:
- Бірдей төлемдермен (мыс, тұтыну несиесі үшін ай сайын);
- Кезеңді төлемдермен (тоқсан сайын, жарты жыл сайын, жеңілдікті
кезеңді немесе жеңілдіксіз кезеңді, модификацияланған, несие –
шар, яғни өтелуі кезінде де бұрын жүргізілген төлемдерге
қарағанда анағұрлым көп төлемді талап ететін несие).
- Бір рет төлемді (қысқа,орта және ұзақ мерзімді несие – шар).
5. Қамтамасыз етілуі бойынша:
- қамтамасыз етілмеген;
- кепілмен қамтамасыз етілген (қолма-қол бағалы қағаздар, дебиторлық
қарыз, қорлар, жермен, ғимараттармен);
- Кепілдендірілген;
- Басқа да қамтамасыз етілулер (міндеттеме, келісім, міндеттемесі бар
хат).
Қазақстанда несиелердің келесі түрлері дамыған:
1. Ұлттық банктің несиелері:
- аукциондық – Ұлттық банктің ақша несие саясатының уақытша құралы
болып табылатын және екінші деңгейдегі банктерге аукциондық
негізде, республика банктің 1 айдан 3 айға берілген қысқа мерзімді
несиеге деген қажеттілігін қанағтаттандыру мақсаты берілген несие.
- Ломбардтық - Ұлттық банктің мемлекеттік бағалы қағаздары кепілге
ала отырып, жоғары пайызбен берілген қысқа мерзімді несие түрі.
- Бюджеттік – Ұлттық банктің Қазақстан Республикасының қаржы
министірлігінде қайтарымдылық (нарықтық) шарты мен беретін несие.
Ұлттық банктің републикалық бюджетті несиелеуі қысқартып және бұл 1998
жылдан бастап бюджет тапшылығын инфляциялық емес жабуға көшумен
байланысты тоқтатылды.
Екінші банктегі банктердің несиелері:
- өз айналым қаражаттың жеткіліксіздігін уақытша толықтыруға;
- күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;
- импорттық бойынша контрактілерді төлеу үшін берілген импорт;
- ипотекалық;
- несиелік желі негізінде- қарыз алушының 1 –ші талап етуі бойынша
және белгілі бір кезең бойында келісілген лимит шегінде оған несие
беру туралы банктің зандық рәсімделген міндеттемесі;
- консорциумдық – несиелік кепілдік немесе басқа да банктік
операцияларды бірігіп жүзеге асыру үшін қандай да бір ірі банктің
қамқорлығын уақытша бірлескен екі немесе одан да көп банктер
беретін несие, бұл кезде бір банктің мүмкіншілігі қандай да бір
себептерге байланысты бұл функционалды дербес жүргізуге жетпеуі
мүмкін.

П1 Бөлім. Несиені беру механизмі.
2.1. Жеке тұлғаларды несиелендіру.

Қарыз алушыға байланысты несие формасының 4 формасы бар:
Мемлекеттік несие- бұл мемлекет тарапынан нақты мерзімге анықталған
несие.
Шаруашылық несие- бұл несиелік қатынас жабдықтаушы түрде бола алады,
яғни сатып алушы тауарды алған кезде міндетті бекітілген кезде (тауарлық
қана емес) өтейді. Қазіргі шаруашылықта бір біріне тауарлық қана емес,
сондай –ақ ақшалай несие береді. Тауар түрде берілетін несие – коммерциялық
несие, ал банктік түрде несие – ақшалай несие беріледі.
Азаматтық тұтыну несие түрі. Әр жеке тұлға алатын несие.
Халық аралық тұтыну несие түрі. Әр жеке тұлға алатын несие.
Банктік несие, коммерциялық несие субъектілері жеке, заңды тұлғалар және
осы тұлғалар еңбекке жарамды өздерінің материалдық құралдармен
жабдықталған, экономикалық қатынастарда өзінің кепілдігі бар несие
қатынасына түсе алатын тұлғалар. Несие субъектілері бойынша несие бергенда
жүйесіне, несие түріне қарай беріледі. Клиентке несие беруде оның келесі
элементтері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.