Несие операциялары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе.
1.1 Несиенің мәні және қажеттігі.
1.2 Несиенің қызметтері.
1.3 Несие формалары және олардың жіктелуі.

Негізгі бөлім.
2.1 Ипотекалық несиелеудің үлгілері.
2.2 Несие операциялары.

Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.

Кіріспе
Нарықтық экономикадағы несиенің рөлі аса маңызды болып табылады. Ақша
капиталының жинақталу ауқымының ұлғаюы несие нарығының дамуына себепкер
болды. Ссудалық капитал нарығының мәні бойынша ақша қаражат түрінде
жиналған капитал ссудалық капитал түріне айналады. Несие нарығы
экономикалық сала ретінде түпкі есебінде оның қалыптастыратын құн
қозғалысымен байланысты әлеуетін экономикалық қатынастарды білдіреді. Несие
нарығы бұл механизм оның көмегімен қаржылық қаражатқа мұқтаж қаржылық
шаруашылық жүргізуші субьектілер мен халықаралық өзара қарым-қатынас және
Шаруашалақ жүргізуші субьектілерінен халыққа белгілі бір шарттармен
қаражаттарды қарызға беруді жүзеге асыратын қарым-қатынас.
Несие айырбас есебінде пайда болып құнның ұдайы қозғалысын қамтамасыз
ететін ссудалық мәміленің формасына енеді.

1.1. Несиенің мәні және қажеттігі.
Несие – нарықтық экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың
ажырамас элементін білдіреді. Оны барлық шаруашылық субъектілерімен қатар,
мемлекет те, үкімет те, сондай-ақ жеке азаматтар да пайдаланады .
Несиенің пайда болуын өнімдерді өндіру сферасынан іздеу қажет. Тауар
айырбастау – бұл тауардың бір қолдан екінші қолға өтуін білдіреді десе,
шынымен де осындай айырбас кезінде несиеге байланысты қатынас туындайды.
Құнның қозғалысы – бұл несиенің қозғалысының кіндігін сипаттайды.
Несиелік қатынастардың пайда болатын экономикалық негізіне капитал
айналымын жатқызуға болады.
Көбіне несиені ақша ретінде түсінеді. Бір жағынан қарағанда бұған
негіз де бар сияқты. Себебі, қазіргі шаруашылықта қарыз көбіне ақшалай
түрде берілуде. Бірақ бұл жерде ақша мен несиенің әр түрлі ұғымды білдіріп,
әр түрлі қатынастарды түсіндіретінін естен шығаруға болмайды.
Сонымен қатар, несие мен қаржы категорияларын бір санайтындар да аз
емес, несие - бұл ақшалай қаражаттың екі жақты қозғалысын , яғни
қаражаттың уақытша берілуін және уақыт өткен соң қайтарылуын баяндаса, ал
қаржы – сол қаражаттың бір жақты қозғалысын бейнелейді, яғни қаржы:
дотация, субвенция, субсидия түрінде берілсе, олар қайтарымсыз сипатқа ие.
Несие – бұл пайыз төлеу және қайтару шартында уақытша шартында
уақытша пайдалануға берілетін ссудалық капитал қозғалысы.
Несие ақшалай капиталдың ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз ете
отырып, несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы несиелік қатынасты
бейнелейді. Несиенің көмегімен заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос
қаражаттары мен табыстары экономикалық жүйе төңірегінде жинақтала отырып,
уақытша және ақылы негізде пайдалануға берілетін ссудалық капиталға
айналады.
Несие мен ссуданың арасында да өзара айырмашылық бар. Несие – бұл
банктің қаражатын құрайтын көзі ретінде барлық неселік қатынастарды
ұйымдастырудың әр түрлі формаларының болуын және сондай-ақ олардың
жұмсалымдарының бір формасын білдіретін кең ұғымды сипаттайды. Ссуда – бұл
ссудалық шот ашумен байланысты қалыптасатын несиелік қатынастарды
ұйымдастырудың бір ғана формасын білдіреді.
Экономикалық категория ретінде, неисе – кәсіпорындар, ұйымдар және
бірлестіктер, сондай-ақ халық арасындағы неисе қорын құру және оларды
қайтарылу, пайыз төлеу шартында белгілі бір мерзімге уақытша пайдалануға
беру негізінде қалыптасатын өндірістік қатынастар жиынтығы.
Зерттеу заты сияқты несие құрылымы бір-бірімен өзара байланысты
элементтерден тұрады. Мұндай элементтерге ең алдымен несиелік қатынастар
субъектілері жатады. Несиелік мәміле бойынша несиелік қатынастар
субъектісіне қарыз беруші және қарыз алушы жатады.
Қарыз беруші – қарызды беретін несиелік қатынастың бір жағы. Қарыз
беруші – бұл уқытша пайдалануға қарыз беруші субъектілер болып табылады.
Борышқор және қарыз алушы бір-бірімен жақын сөздер болғанымен де, олардың
түсініктері әр түрлі. Мысалға, кәсіпорын немесе жеке азаматтардың
коммуналдық қызметке салықтарға т.б. байланысты төлемдері кешігуі мүмкін,
бірақ бұл жерде ешқандай да несиелік қатынас туындаймайды.
Борыш тек қана экономикалық қатынасты емес, сондай-ақ адамзаттық
қатынастар жағдайын сипаттайды. Борыш- бұл өте ауқымды ұғым.Ал қарыз алушы-
бұл қосымша қаражатқа деген сұранысы бар тұлға.
Қарыз беруші және қарыз алушымен қатар несиенің құрылымының
элементіне берілетін объекті де жатады. Беру объектісі – бұл құнның ерекше
бөлігі, яғни қарызға берілген құнды білдіреді.

1.2.Несиенің қызметтері.
Несиенің экономикадағы орны мен рөлі, оның атқаратын қызметтерімен
сипатталады. Жалпы несие экономикалық категория ретінде мынадай қызметтерді
атқарады:
-қайта бөлу;
-айналыс шығындарын үнемдеу;
-айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру;
-капиталдың шоғырлануын жеделдету;
-ғылыми-техникалық прогресті жеделдету.
Несиенің қайта бөлу қызметі кез келген елдің ұлттық экономикасының
толық қанды жұмыс жасауына өз үлесін қосады. Несиенің бұл қызметінің
көмегімен экономикалық жүйенің бір саласынан екінші бір саласына капитал
ағымы болады. Несиенің бұл қызметінің қаржының қайта бөлу қызметінен
айырмашылығы қаржының бөлінуі әкімшілік негізде жүргізілсе, ал салалар мен
аймақтар арасындағы капитал ағымы несие арқылы, яғни ол нарықтық механизм
негізінде жүзеге асырылады.
Несиенің айналыс шығындарын үнемдеу қызметінің іс жүзіне асуы несиенің
экономикалық мәнін туындайды. Шаруашылық субъектілеріндегі ақшалай
қаражаттардың түсуі мен жұмсалуы арасындағы уақытша болатын алшақтық кей
жағдайларда қаржылай ресурстарға деген қажеттілікті туындатады. Міне,
сондықтан да мұндай жағдайларда қарыз алушылардың барлық категориялары
өздерінің меншікті қаражатқа деген жетіспелушіктің орнын толтыру үшін
несиені пайдаланады. Бұл дегеніміз капитал айналымын қамтамасыз етіп қана
қоймай, айналыс шығындарын үнемдеуге де мүмкіндік жасайды.
Ал келесі қызметі, яғни несиенің айналыстағы нақты ақшалардың орнын
алмастыруы. Қазіргі несиелік шаруашылықта мұндай орнын алмастыруға толық
мүмкіндік бар. Бұл қызметі іске асу процесінде тек қана тауар айналысын
емес, сондай-ақ нақты ақшалардың уақытша орнын ауыстыра отырып, ақша
айналысын да жылдамдатады. Несиенің бұл қызметті несиелік ақшалар: чектер,
вексельдер, несиелік карточкалар көмегімен жүзеге асырылады. Несиенің бұл
қызметі арқылы ақша айналысының жылдамдығымен қатар, айналыстағы ақша
массасына және төлем айналымына да ықпал етеді.
Капиталдың шоғырлану процесі қызметі экономиканың тұрақты дамуына
жағдай жасау үшін маңызды болуып табылады. Мұндай міндеттерді шешуде
несиенің бұл қызметі өндірістің ауқымын ұлғайта отырып, пайда алуға
мүмкіндік береді.
Несиенің ғылыми-техникалық прогресті жеделдету қызметі ғылыми-
техникалық ұйымдардың қызметін қаржыландырумен сипатталады. Сондықтан да,
несиенің көмегінсіз көптеген ғылыми-зерттеу орталықтарының жұмыс жасауы
қиынға түседі. Сондай-ақ несие өндіріске ғылыми технологияларды жаңалық
ретінде енгізу үшін де аса қажет болып табылады. Себебі, ондай шығындар
бастапқыда кәсіпорынның қаражатымен, оның ішінде орта және ұзақ мерзімді
банктің несиелері есебінен қаржыландырылады.

1.3. Несиенің формалары және олардың жіктелуі.
Несиенің формалары, оның құрылымымен және белгілі бір дәрежеде несиелік
қатынастардың мәнімен тығыз байланысты келеді.
Несиенің формасы – бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың
негізгі қызметтерінің, яғни әр алуан сыртқы және ішкі өзгерістер барысында
толық сақталатын көрінісін білдіреді.
Несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы байланыстар қалай
өзгергенімен де, несиенің формасы сол күйінде сақталады.
Несиенің екі формасы бар: тауарлы және ақшалай. Мұндағы тауар түрінде
берілетін несиені – коммерциялық, ал ақша түріндегі несиені банктік деп
атайды.
Қалған несиенің түрлері осы екі форманың тажірибеде қолдануынан туады.
Комерциялық несие – бұл қарыз берушінің қарыз алушыға қарызға берген
тауарын білдіреді.
Коммерциялық несие – бұл вексель айналысының пайда болуына себеп
болған, экономикадағы несиелік қатынастардың алғашқы формасы. Несиенің бұл
формасының басты мақсаты – тауарлардың өту процесін жеделдету, сондай-ақ
одан пайда табу.
Мұнда қарыз алушы да және оны берушілер ретінде кәсіпкерлер мен
бизнеспен айналысатындар бола алады. Коммерциялық несие көбіне тауарды
сатып алушыда нақты ақшаның болмай қалуы барысында туындайды. Мұндай
жағдайда айналыс құралы ретінде қарыз алушының көрсетілген соманы уақытында
төлейтіндігін куәландыратын арнйы қарыздық міндеттеме – вексель
қолданылады.
Коммерциялық несиенің банктік несиеден айырмашылығы мынадай:
- қарыз беруші рөлінде банктік мекемелер емес, яғни тауар немесе қызметті
сатумен айналысатын кез келген заңды тұлға бола алады;
- коммерциялық несие тек қана тауар формасында беріледі;
- қарыз капиталы өнеркәсіптік немесе сауда капиталымен байланысты;
- коммерциялық несиенің орташа құны сол кезеңдегі банктік пайыз
мөлшерімен салыстырғанда төмен болады;
- қарыз беруші мен қарыз алушы арасындағы несиелік мәміленің заңды түрде
рәсімделуі барысында, бұл несие үшін төленетін ақы тауар бағасының құнына
қосылады.
Банктік несие – бұл банктік мекемелерден қарыз алушыларға ақшалай түрде
берілетін несиені білдіреді.
Банктік несие – бұл экономикадағы кеңінен тараған несиелік
қатынастардың болып табылады. Банктік несие бойынша несиелік қатынастың
құралына несиелік шарт немесе несиелік келісім жатады. Банктік несиеде
несие беруші: банк және арнйы қаржы мекемелері болса, ал қарыз алушылар
ретінде: кәсіпкерлікпен немесе бизнеспен шұғылданатын қаржы ресурстарына
деген сұранысы бар кез келген заңды ұйым болып табылады. Мұндағы қарыз
берушінің басты мақсаты – бұл пайыз түрінде табыс алу.
1.Қарыз алушылар категорияларына қарай:
1) Қаржылық институттарға берілетін несиелер:
- мақсатты қорларға;
- банктерге;
- қаржы-несиелік мекемелеріне.
2) Қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер:
- өнеркәсіп салаларына;
- ауыл шаруашылығына;
- саудаға;
- дайындау ұйымдарына;
- жабдықтау-сату ұйымдарына;
- кооперативтерге;
- жеке кәсіпкерлерге.
3) Тұтыну мақсатына берілетін несиелер.
2. Мерізіміне қарай:
- қысқа мерзімді ( 1жылға дейін);
- орта мерзімді ( 1 жылдан 3-5 жылға дейін);
- ұзақ мерзімді ( 5 жылдан жсғары).
3. Тағайындалу және пайдалану сипатына қарай:
- негізгі қорларға жұмсалатын;
- айналым қаражатына жұмсалатын.
4. Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай:
Қамтамасыз етілген:
- кепілхатпен;
- кепілдемемен;
- кепілдікпен.
Сақтандырылған.
Қамтамасыз етілмеген:
-сенім несиесі.
5. Қайтарылу дәрежесіне қарай:
1) Стандартты несие – қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтуында ешқандай
күмән жоқ несиелер;
2) Күмәнді несиелер – қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзхімі ұзартылған
және банк үшін тәуекел туғызатын несиелер. Соңғы қабылданған активтердің
жіктеу ережесіне сәйкес, күмәнді несиелер ішінара бөлінеді: 1- санатты
күмәнді, 2- санатты күмәнді, 3- санатты күмәнді, 4- саннатты күмәнді, 5-
санатты күмәнді.
3)Үмітсіз несиелер – қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен ссудалар
шотына жазылған несиелер.
6. Валютамен берілуіне қарай:
-ұлттық валютамен;
-шетел валютасымен.
7. Берілу шартына қарай:
1) Тұтыну несиеиі – бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу үшін
және тұрмыстық қызметтерді өтеуге берілетін несие.
2) Ипотекалық несие – бұл қозғалмайтын мүліктерді кепілге ала отырып, ұзақ
мерзімге берілетін несие.
3) Овердравт несиесі – клиенттің шотына қаражатты шегеру, дебеттік қалдық
бойынша берілетін қысқа мерзімді несиенің формасы.
4) Овернайт несиесі - өтімділікті қолдау мақсатында бір түнге берілетін
банкаралық несиенің түрі.
5) Онкольдық несие – кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін қысқа
мерзімді несие.
6) Банкаралық несие – банктердің бір- біріне беретін несие.
7) Ломбардтық несие – тез іске асатын бағалы заттарды немесе бағалы
қағаздарды кепілге алып, берілетін несие.
8) Лизингтік несие – құрал-жабдықтарды жалға алумен байланысты берілетін
несие.
9) Рамбурстық несие – шикі заттарды ішке алып кіру және жартылай фабрикат
пен дайын өнімдерді сыртқа шығару тәжірбиесінде пайдаланылатын несие.
10) Сенім несиесі – банктің сеніміне кірген, төлем қабілеті жоғары
клиенттерге берілетін несие.
11) Маусымдық несие – жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен түсімді алу
мерзімі арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға арналған несие.
8. Несиелеу объектісіне қарай:
- меншікті айналым қаражаттарын толтыруға;
- материалдық қорлар жиынтығы мен өндірісшығындарына;
- сыртқы экономикалық қызметке байланысты тауарларды экспорттау мен
импорттауға;
- азаматтардың жеке қызметтері үшін шикізаттар, материалдар, құралдар
және басқа да мүліктер алуына;
- ломбардтық, кепілдік және ссудалық операцияларға;
- театрлар және демалыс үйлерінің кірістері мен шығыстары арасындағы
маусымдық үзілістерге;
- күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;
- тез өтелетін тиімділігі жоғары шараларға.
Тұтыну несиенің басты тағайындалуы халыққа тауарлар сатуды
ынталандыруға бағытталады. Тұтыну несиесі бөлшек саудамен тығыз байланысты:
бір жағынан, тауар айналымының ұлғаюына сай несиенің көлемі өседі, сонымен
қатар, тауарды несиеге алу сұранысы туындайды; екінші жағынан, халықты
несиелеудің өсуі, сұраныстың төлем қабілеттілігін ұлғайтады. Мұндай
тәуелділік, әсіресе бүгінгі тауарлар нарығын толтыру жағдайында пайда
болуда.
Тұтыну несиенің дамуы әр түрлі елдерде әр қалай дәрежеде қалыптасуда.
Италия мен Жапонияда халықтың қарызының жалпы сомасы, сол елдің ішкі
жиынтық өнімінің 10%-ын, Германия мен Францияда – 30%-ын, ал Ұлыбритания
мен АҚШ-та 60%-ын құрайды екен. Бұл елдердің тәжірбиелерінде тұтыну
несиесін ең қымбат тауарларды: автомобиль, электр тұрмыстық құралдарды,
жиһаздарды және т.с.с. сатып алу барысында жиі пайдаланады. Бұл елдердің
тұтыну несиесінің жартысынан көп бөлігі автомобилдерді сату үлесіне тиеді.
Экономикалық мазмұны жағынан тұтыну несиесі банктік несиенің бір бөлігі
ретінде, оның басты бағыты тек жеке тұлғалармен тікелей байланысты болып
келеді. сондықтан да, несиенің бұл формасының экономикасы дамыған елдерде
кеңінен пайдалануының екі түрлі себебі бар: біріншісі, субъективті, яғни
бұл несие халыққа ең жоғарғы деңгейде материалдық игіліктерге қол жеткізуге
қолайлы жағдай жасаса; екіншісі, объективті, яғни кез келген қоғамның
дамуының басты бір экономикалық мәселесі – бұл дайын өнімді өткізу десек,
ендеше тұтыну несиесін қолдану аталған мәселені шешуге мүмкіндік береді.
Тұтыну несиесі көптеген елдердің экономикасында маңызды рөл атқарады,
сондықтан да, оны мемлекеттік ұйымдар тарапынан белсенді түрде реттеп отыру
қажет. Мұндай реттеуді екі түрге бөледі: берілу және пайдалану деңгейінде
реттеу. Берілу деңгейінде мемлекет тұтынушыларды ынталандыруға тиіс.
Қазақстанда тұтыну несиесі кеңінен дамыған отырған несиеге жатады.
Екінші деңгейдегі банктер тәжірбиесінде тұтыну несиесінің мынадай түрлері
қолданылуда:
-автомобилдік несие;
- ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарлар сатып алуға берілетін несие;
-тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына берілетін несие;
-кейінге қалдырылмайтын қажеттіліктерге берілетін несие.
Мұнда автомобильдік несие бойынша жаңа және жүрілген автомобильдерді
банк несиесі көмегімен алуға болады.
Ұзақ мерзімді пайдаланылатын тауаларға мыналар жатады:
-жиһаз;
-сантехника;
-аудио-видео және тұрмыстық техникалар;
-компьютер және оргтехника;
-басқа да тұтыну тауарлары.
Тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына: үйдің ішінде және сыртында құрылыс және
басқа да жөндеу жұмыстарын жүргізу жатады.
Мысалға, Қазақстан Республикасындағы жетекші банк – Казкоммерцбанктің
тұтыну несиесін беру шартын 2-кестеден көруге болады.

Казкоммерцбанктің тұтыну несиенің түрлері мен шарттары
№ Несие Тұтыну несиенің түрлері
шарттары
Автомобиль несиесі Ұзақ мерзімді
тауарлар сатып алу
несиесі
Жаңа Ескі
( пайдаланылған)
1 2 3 4 5
1 Несие Автомобиль Автомобильді бағалау 10000 АҚШ долларына
мөлшері құнының 80% құнының 80%-на дейін дейін (немесе
дейін эквивалент)
500000 АҚШ долларына
дейін (егер
қамтамасыз ету
заты-жылжымайтын
мүлік болса)
2 Бастапқы Автомобиль 3 жылға дейін жүрген
жарна құнынан-20% шетел көлігін сатып
алуда 20%;
3 жылдан 5 жылға дейін
жүрілген шетел көлігін
сатып алуда 30%;
5 жылдан 10 жылға
дейін жүрілген шетел
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.