Банктің активті операциясы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе 2
I Негізгі бөлім. Банктің активті операциясы 3
1.1 Банктердің активтік операциялары 3
1.2 Банк активтерінің жіктелуі 5
1.3 Банк активтерінің сипаты мен сапасы 8
II Есептік бөлім 9
2.1 Негізгі құралдарының есебі . 9
2.2 Лизингтік операциялар есебі 25
2.3 Факторинтік операциялардың есебі 30
Қорытынды 33
Қолданылған әдебиеттер тізімі 34

Кіріспе

Банк саласы Қазақстан Республикасының экономиканың дамушы секторының
бірі болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға
көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер алып келді.
Бүгінгі күн банктегі бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде басты орын алады.
Қазіргі уақытта нарықтық экономика жағдайына байланысты және банктер
санының күннен күген өсуіне байланысты банктегі бухгалтерлік есепті
жүргізудің негізгі мақсаты – банкте айналымда жүрген ақша қаражаттарының
мүліктерінің есепке алынып дәл нақты санын көзбен көре отырып пайдаға
немесе шығынға жеткендігін білуге мүмкіндік береді.
Бүгінгі таңда банктің активті операцияларының орны ерекше. Бұл
активті операциялар арқылы банк өзіне қаражат жинайды. Банк үшін активті
операцияларның маңызды бөлігі банктік несиелік операциялар алады. Еліміз
тәуелсіздік алған соң экономикалық жағдайда жақсартудың бір тірегі бұл -
несие. Халқымыздың несиеге қызығушылығы артуы бұл экономиканың дамуына зор
үлес қосады және халықтың әл-ауқатын жақсаруына әкеп соғады. Несие нарығы
қаржы нарығының ең тез дамитын бөлігінің бірі. Біз дамып келе жатқан ел
болғандықтан халықаралық ұйымдардан, банктерден несие алып жетпеген
жерлерді жамап отырамыз.
Банктік несиелер біршама табысты және жоғарғы тәуекелді болып
табылады. Бұл активтер топтары банктің басты пайда көзінде қызмет етеді.
Нарықтық экономика жағдайында банктің қызметінің негізгі және түпкі мақсаты
табыс пайда табу болғандықтан барлық назарын осыған аударады.
Несиелік операциялар банктің ресурстар базасын орналастыруда банктің
активтік қызметінің негізгі бөлігін 80% жуық құрайды.
Макроэкономикалық деңгейдегі бұл активтік операциялар арқылы банктер
уақытша жұмыс жасамайтын ақшалай қорларды өндірісті айналыста және тұтыну
процесінде жұмыс жасалынуымен сипатталынады.
Бұл өзіндік жұмыс бойынша мен активті операциялардың атқару жұмысы
және есебін қарастырамын.

I Негізгі бөлім. Банктің активті операциясы

1.1 Банктердің активтік операциялары

Активтік операциялар - бұл банктердің табыс алу және өзінің
өтімділігін қамтамасыз ету мақсатында, иелігінде бар ресурстарды
орналастыру жүзеге асыратын операцияларды білдіреді.
Бұл екі мақсаттың бірегейлігі банкті коммерциялық кәсіпорын ретінде
тартылған қаражаттарды пайдаланудағы ерекшелігін сипаттайды.
Активтік банктік операциялар өзінің формасына және тағайындалуына
қарай әр түрлі болып келеді. Банктердің активтік операцияларының ең көп
тараған түрлеріне мыналар жатады;
- Ссудалық (несиелік) операциялар
- Инвестициялық операциялар
- Қаржылық операциялар
- Басқа да операциялар .
Банк активтік операцияларының маңызды бөлігін банктік несиелік (ссудалық)
операцияларды негізінде алады. Банктік ссудалық операциялары негізінде
ссудалық портфель құрылады. Банктік ссудалар біршама табысты хәне жоғары
тәуекелді болып табылады. Бұл активтер топтары банктіңбасты паида көзі
ретінде қызмет етеді.
Ссудалық операциялар банктің ресурстық базасын орналастыруда банктің
активтік қызметінің негізгі бөлігін (мысалға, 80%-ға жуық) құрайды.
Макроэкономикалық деңгейдегі бұл операцияның мәнін, оның көмегімен банктер
уақытша жұмыс жасамайтын ақшалай қорларды өндірісті,айналысты және тұтыну
процесінде жұмыс жасайтын етуімен сипатталады. Коммерциялық банктер
өздерінің клиенттерінеәр түрлі ссудаларды береді.
Банк қызметіндегі инвестициялаудың өзіндік ерекшелігі бар.
Кең мағнада, банктік инвестиция – пайда табу мақсатында банктің ресурстарын
орналастыруға бағытталған активтік операциялардың жиынтығы.
Ал тар мағнада, банктік инвестиция – табыс немесе пада алу мақсатында
ақшалай қаражаттарды бағалы қағаздарға жұмсауы.
Сонымен қатар, банктік инвестициялау деп негізгі капиталға жұмсалған
қаражаттар деп түсінуге болды.
Банктің инвестициялық қызметі инвестициялық саясат көмегімен жүзеге
асырылады. Инвестициялық саясаттың негізгі мазмыны қаражат жұмсау үшін
біршама тиімді бағалы қағаздардың түрлерін анықтау, әр уақыт кезеңіне
инвестиция портфелінің құрлымын оңтайландырудан тұрады.
Банктердің инвестициялық саясаты – банк қызметінің тұрақты жұмыс
жасауының, нәтижелілігін немесе пайдалылығын, сондай–ақ өтімділігін
қамтамасыз ету мақсатында инвестициялар портфелін басқару стратегияларын
жасауға және іске асыруға бағытталатын шаралар жиынтығы.
Банктің инвестициялық саясаттың басты бағыттарымынадай бөлімдерді
қамтиды:
• инвестициялық саясаттың басты мақсаты;
• баланс активімен пасивіндегі квазиинвестициялық операциялардың
шегін анықтау;
• инвестициялық операциялардың сапасы үшін жетекшілер мен
атқарушылардың жауаптылығы;
• инвестициялардың құрамы мен құрылымы;
• бағалы қағаздардың сапасының деңгейінің және өтеу мерзімінің
тиімділігі.
• инвестициялар портфелінің дивесификациялауыны қойылатын негізгі
талаптар;
• портфелдің құрамына түзетулер енгізу механизімі;
• сақтау тәртібі және сақтандыру механизімі;
• пайдалар мен зияндардың есебі;
• Компьютерлік қамсыздандыру бағдарламалары.
Банктердің иенвестициялық қызметі жаңа бағалы қағаздарға қаражат
орналастыруға кепілдік беру, сондай- ақ клиенттерге қандай бағалы қағаз
түрін, қай уақытта шығаруға және ұсынысты қалай жасауға болтыны жайлы кеңес
беруді сипаттайды.
Бағала қағаздар бизнесіндегі андеррайтинг – бұл бағала қағаздарды
сатудан ешқандайда төменгі ақшалай қаражаттың келіп түспеуіндегі туралы
эмитентке кепілдік беруді білдіреді. Мұндай жағдайда эмитент қор құндылығын
орналастыру жоспары құрады.
Банктердің инвестициялық операциясы бағалы қағаздармен жасалатын
операцияларды сипаттайды. Банктің инвестициялық операция жүгізетін бағалы
қағаздары екі топқа бөлінеді: қор және коммерциялық бағалы қағаздар.
Қор бағалы қағаздарының өзі екі негізгі топқа бөлінеді:
1) мемлекеттік бағалы қағаздар
2) мемлекеттік емес бағалы қағаздар
Мемлекеттік бағалы қағаздары табыстылығына қарай үш түрге бөлінеді:
- Дисконттық, мұндай бағалы қағаздар алғашқы нарықта инвесторларға
жеңілдікпен сатылып, номиналдық құны бойынша өтеледі.
- Купондық, яғни номиналдық құнына пайызбен бейнеленген табыс
әкелетін бағалы қағаздар. Купон мерзіміне қарай жылына 2 не 4
ретке дейін төленеді.
- Аралас, яғни купон және дисконт түрінде қатар табыс әкелетін
бағалы қағаздар. Бұл жағдайда инвестор-банктің табысы екі көзден:
дисконт түріндегі және купон мөлшерлемесі түріндегі табыстардан
құралады
Сонымен қатар активтердің бір бөлігін өтімді корпоративтік бағалы
қағаздарға да орналастырулда. Корпаративтік бағалы қағаздарға мыналар
жатады:
- Акциялар
- Облигациялар
- Депозиттік және жинақ сертификаттары:
- Ипотекалық куәліктер
- Депозит аралық қолхаттар
Акция – бұл акционерлік қоғамның жарғылық капиталына үлес қосқандығын
куәләндыратын және басқару ісіне қатысуға құқық беретін, сондай-ақ иесіне
табыс әкелетін бағалы қағаз.
Дивиденд төлеу тәсілінің айырмашылығына байланысты жай және артықшылықты
акцияларға бөлінеді. Жай акция, оның иесіне акционерлік қоғамның табысына
байланысты табыс әкеледі және қоғамды басқару ісіне немесе жолпы жиналысқа
қатысуға құқық береді. Ал артықшылықты акция иесіне қоғамның қоғамның
табысына байланыссыз тұрақты табыс алуға құқық береді, бірақ басқару ісіне
араласуға немесе акционерлер жиналысына қатысуға құқық бермейді.
Артықшылықты акцияның келесі бір артықшылығы – қоғам борыштық тұрақсыздыққа
ұшыраған жағдайда мүлікті жай акция иесінен бұрын алуға мүмкіндік беруі.
Облигация – оның иесініңақшалай қаражат салғандығын куәландыратын және
эмитенттің осы қаражат сомасы мен пайызды қайтарып беру туралы
міндеттемесін растайтын бағалы қағаз.
Қазақстандағы айналыста жүрген облигаиялар табыстылығына қарай екі
түрге бөлінеді:
- Купондық облигация – инвестор – банкке пайыз мөлшерлемесі
формасында, яғни алты айда немесе жылына бір рет табыс әкелетін
түрі:
- Дисконттық облигация – инвестор – банктің облигацияны шығарушыдан
номиналдық құнына төменгі бағада сатып алып, оны өзінің құнымен
қайта сату арасындағы айырма түрінде банкке табыс әкелетін түрі.
Мысалы, облигацияның ағымдағы бағасы – 100 теңге, купон мөлшерлемесі –
10 % , онда облигацияның ағымдағы табысын былай есептеуге болады:
Купон баға * 100 = 10 100 *100= 10 %
Егер облигация бағасы өсіп, 150 теңгені құраса, онда ағымдағы табыс:
10 150 *100 = 6,66%

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің
инвестициялық операцияларға бағытталған активтерінің басым бөлігі
мемлекеттің бағалы қағаздарына жұмсалып отырғаны жасырын емес. Себебі,
мұндай бағалы қағаздарға салған активтер: біріншіден, өтімді, яғни банк
ондағы қаражатты тез арада қолма- қол ақшаға айнадыра алады, екіншіден,
олардан алатын табыс төмен болғанымен тәуекел төмен немесе жоқ деседе
болады. Ал мемлекеттік емес бағалы қағаздардың өз деңгейінде дамуына және
олардан алатын табыстардың қаншалықты жоғары болғанымен тәуеклдің соғұрлым
жоғары болып келетініне байланысты банктер оларға қаражат салуда әліде
болса пассивтік танытуда.

1.2 Банк активтерінің жіктелуі

Қазақстан Республикасының Ұлттық банк Басқармасының 2002 жылы 16
қарашадағы 465 қаулысымен бекітілген Активтердің, шартты міндеттемелердің
жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға
қарсы провизиялар құру туралы ережесіне сәйкес, банктер Ұлттық банкке ай
сайын айлық баланспен бірге Ұлттық банктің Банктерді қадағалау
департаментіне активтері мен шартты міндеттемелердің жіктелуі және олар
боиынша провизиалар құру туралы мәліметтер береді.
Мұндағы активтерге заңды және жеке тұлғаларға қатысты, сондай-ақ
басқа банктерге байланысты банктің талаптары жатады.
Аталған ережеге сәйкес активтер мен шартты міндеттемелер стандартты
және жіктелінген болып бөлінеді.
Жіктелген активтер қатарына жатпайтын активтер стандартты болып
табылады.
Жіктелген активтер мен шартты міндеттемелер күмәнді (5 санатты күмәнді)
және үмітсіз болып бөлінеді.
Жіктелген активтер қатарына банк несиелері, депозиттері, бағалы
қағаздары, дебиторлық қарыздары және шартты міндеттемелері жатады .
Несиелердің жіктелуі олардың санасына, қамтамасызетілуіне, қарыз
алушының қаржылық жағдайына, оның несиелік тарихы на, несиелердің жіктелу
санаттарына баайланысты жүзеге асады.
Заңды және жеке тұлғаларға берілген несиелердің жіктелуі 9- кестеде
белгіленген.

Несиелердің жіктелуі және оларға провизиялар құру.
Оның Ережеге Оның
Жіктелуге Жалпы негізгі ішінде сәйкес Барлық ішінде Қамтам
байланысты қарыз сомасы несие негізгі провизия 2-бағандағассыз
несиелер тобы бойынша қарыз сомасы ы ету
негізгі сомасынан Несиелер құны
қарыз провизия бойынша
мөлшері провизия
(%) сомасы
1 2 3 4 5 6
7
1.стандартты 0
1)1-санатты
күмәнді
–төлемді
уақытылы және 5
толық төлеген
жағдайда
2)2-санатты
күмәнді-төлемд
і
кешіктіргенде
немесе толық 10
төлемеген
жағдайда
3)3-санатты
күмәнді-төлемд
і уақытылы
және толық
төлеген
жағдайда 20
4)4-санатты
күмәнді-төлемд
і
кешіктіргенде
немесе толық
төлемеген 25
жағдайда
5)5-санатты
күмәнді
6) үмітсіз
50

100

Жалпы жіктелген активтер мен шартты міндеттемелер бойынша провизия құру
тәртібі және резервтеу барысты 10-кестеде берілген.

Банктің жіктелген активтері және баланстан тыс талаптары
бойынша қажетті провизия мөлшерін есептеу кестесі.

Резервтеу мөлшері (негізгі қарыздың Резервтеу шарты
сомасынан %-бен)
1-санатты күмәнді активтер және шартты төлемді уақытымен толық төлеген
міндеттемелер жағдайда
2-санатты күмәнді активтер және шартты төлемді кешіктіргенде немесе толық
міндеттемелер төлемеген жағдайда
10
3-санатты күмәнді активтер және шартты төлемді уақытылы және толық төлеген
міндеттемелер жағдайда
20
4-санатты күмәнді активтер және шартты төлемді кешіктіргенде немесе толық
міндеттемелер төлемеген жағдайда
25
5-санатты күмәнді активтер және шартты барлық жағдайларда
міндеттемелер
50
Үмітсіз активтер және шартты барлық жағдайларда
міндеттемелер
100

Провизиялардың көлемі жіктелген активтердің сомасынан, олардың
сапасына байланысты 5%-дан 100%-ға дейін құралады.
Провизиялар-активтердің қайтарылмауы немесе олардың құнының
төмендеуінен келген шығындардың жабу үшін қажетті құралдардың сомасы.
Провизиялар жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Жалпы провизиялар-бұл банктің арнайы провизияларды құрауды қажет
ететін активтерден басқа да барлық жиынтық активтері бойынша мүмкін
шығындарды жабу үшін құралған провизиялар.
Арнайы провизиялар-бұл құны өзінің сатып алу құнынан екі есе төмен
немесе қайтарылмай қалуы мүмкін нақты жіктелінген активтер бойынша
шығындарды жабуға арналған провизиялар.

1.3 Банк активтерінің сипаты мен сапасы

Банк активтері - пайда табу мақсатында банктік ресурстарды әр түрлі
активтер бойынша орналастырған қаражаттары.
Банктік активтердің құрылымы баланстың актив жағында көрсетілген
сапасына қарай бөлінген баптардың баланс нәтижесіне қатынасын сипаттайды.
Активтердің сапасы активтік операциялардың түрлендіруіне, тәуекелді
активтерінің көлеміне, толық құны жоқ активтердің көлеміне және активтердің
өзгеріске ұшырау белгілеріне қарай анықталады.
Коммерциялық банктің активтерін мынадай төрт топқа бөлуге болады:
1) касса және оған теңесетін ақшалай қаражаттар;
2) несиелер;
3) бағалы қағаздарға жұмсалынған инвестициялар;
4) банктің ғимараты мен жабдықтары.
Активтердің сапасы олардың өтімділігіне, тәуекел активтердің
көлеміне, табыс әкелуіне қарай анықталады.
Банк өзінің міндеттемелерін күнделіктті орындап отыруын қамтамассыз
етуі үшін активтердің құрылымы өтімділіктің қоятын талаптарына сәйкес
келуге тиіс.осы мақсатта банк өзінің өтімділік дәрежесіне қарай
жіктейді.өтімділігіне қарай банк активтері мынадай топтарға бөлінеді:
1) жоғары өтімді активтер;
2) өтімді активтер;
3) ұзақ мерзімді активтерге мыналар жатады:
Кассадағы қолма қол ақшалар;
Орталық банктегі корршоттағы қаражаттар;
Мемлекеттің қарыздық міндеттемелері;
ЭЫДҰ-на (экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы) мүше елдер, яғни
бейрезиденттердің банктеріндегі тұрақты валютада салынған корршоттағы
қаражаттар:
Ішкі валюталық облигациялық заемдарға салынған қаражаттар.

II Есептік бөлім

2.1 Негізгі құралдарының есебі

Банктің бұл қаражаттары банктің айналымынан қажет уақытында алуға
мүмкіндік беретін активтерге жатады.
Банктің өтімді қаражаттарын құрылымына жоғарыда аталғандарынан
басқалары, яғни қайтару мерзімі 30 күнді құрайтын шетел валютасында берген
барлық несиелер, алдағы 30 күн ішінде аталған банкке келіп түсуге тиісті
басқа да төлемдер жатады.
Ұзақ мерзімді өтімді активтерге бір жылдан жоғары уақытқы берілген
несиелердің бәрі, сондай-ақ 50 (кепілхат және кепілдікпен 1 жылдан жоғары
берілген несиелер) Өкіметтің кепілхатымен, бағалы қағаздарды кепілге алып
берілген несиелерді шегеріп тастағандағы мерзімі өткен несиелер.
Активтердің тиімді құрылымын жасай отырып, банктер өтімділікке қойылған
талаптарды орындауға тиіс, демек олардың жоғары өтімі, өтімді және ұзақ
мерзімді өтімді активтері міндеттемелердің мерзімдеріне, сомаларына және
типтеріне сәйкес келуі керек.
Кейбір шетелдік әдебиеттерде банк активтерін, олардың өтімділігі мен
пайдалылығына қарай 4 топқа бөледі:
1-топ. Алғашқы резервтер - бұл алынатын салымдарды төлеуге және несиеге
деген өтінішті қанағаттандыру үшін тез арада пайдаланылытын ең өтімді
активтер. Мұндай активтерге мыналар жатады:
Касса:
Орталық банктегі корршоттағы және өзге де шоттардағы ақшалай
қаражаттар:
Инкассациялау процесіндегі чектер және өзгеде төлем құжаттары:
Басқа да коммерциялық банктердегі корршоттағы қаражаттар.
Мұндай активтер банкке табыс әкелмейді, бірақ банктің өтімділігінің
негізгі көзі болып табылады .
2-топ. Екінші реттегі резервтер - бұл банкке шамалы ғана табыс
әкелгенімен де жоғары өтімді активтер қатарына жатады. Себебі, оларды ең
төменгі тәуекелмен, кішкене ғана кешіктіріп, қолма-қол ақшаға айналдыру
болады. Оларға мыналар жатады:
Вексельдер және өзге де қысқа мерзімді бағалы қағаздар;
Талап етілген несиелер (онкольдық);
Бірінші класты қарыз алушыға берілген несиелер.
Бұл топтың активтерінің тағайындалуының басты мақсаты-алғашқы
резервтерді толықтыру көзі ретінде қызмет ету болып табылады.
3-топ. Банктің активтердің маңызды бөлігі банктің несиелік
портфелі.банктің несиелері біршама табысты және ең тәуекелді болып келеді.
Бұл топ банктің пайдасының басты көзін құрайды.
4-топқа инвестициялық портфель жатады. Инвестициялық портфельді
қалыптастыру екі мақсатты көздейді:банкке табыс әкелу және ұзақ мерзімді
бағалы қағаздардың өтелу мерзімінің жақын қалуына байланысты, сондай-ақ
оларды қысқа мерзімге айналдыруда екінші реттегі активтерге қосымша ретінде
болу.
Негізгі құралдарға олардың құнына байланыссыз, бір жылдан астам қызмет ету
мерзімі бар ғимараттар, құрылыстар, кеңселік заттар, есептегіш техникалар,
компьютерлер, көлік құралдары жатады.
Негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес бағытта болуы мүмкін.
Өндірістік емес бағыттқа жарғылық қызметпен байланысы жоқ негізгі құралдар
жатады.
Өндірістік бағытты бойынша жарғылық қызметті жүзеге асырумен және
нәтижесінде пайда алумен байланысты құралдарды жатқызуға болады. Сонымен
қатар өндірістік бағыттағы негізгі құралдарға банктің дәрежесін жоғарлатуға
арналған заттар (картиналар, вазалар, сервиздар) жатады, себебі клиенттерді
тартуда банк беделінің маңыздылығысондай, банк қосымша пайда алуына ықпалын
тигізеді. Алғашқы нақты түрін сақтай отырып, олар өздерінің құнын
жұмыстарды орындауға немесе есептелген амортизацияны (тозу) сомасында
көрсетілген қызтеттерге аударады.
Келесі топтарға бөлінеді:
А) ғимарат және құрлыс;
Ә) комьютерлер;
Б) көлік құралдары;
В) құралдар және басқа да шаруашылық құрал- саймандар;
Г) басқа да негізгі құралдар;
Банкке негізгі құралдардың бухгалтерлік есеп үрдісіндегі келесі сұрақтарға
жауап беруі қажет:
1.Активтерді қай уақытта тану қажет?
2.Олар баланста қандай күнмен көрсетіледі?
3.Амортизациялық аударымдар мөлшері қанша?
4.Ақпараттарды алу үшін қандай талаптар қойылады?
16 Негізгі құралдар бухгалтерлік есептің Халықаралық стандартына сәйкес
актив ретінде негізгі құралдар объектісін тануға болады егер төмендегі
шарттар орындалса:
- берілген активтен банк келешекте экономикалық пайда алады
деген ықтималдық бар болса;
- активтің өзіндік құны операцияларды жүргізу кезінде сенімді
түрде өлшенуі мүмкін.
Негізгі құралдардың есебі жинақталған амортизацияларды есептегеннен
кейін әділ баға болып табылатын, не бастапқы құн, не қайта
бағалану сомасы принциптері негізінде жүзеге асырылады. Енді
осыдан, негізгі құралдарды бағалаудың төрт түрін көрсетуге болады:
• бастапқы;
• ағымдағы;
• баланстық;
• өтімділік;
Негізгі құралдардың бастапқы құнына сатып алу, жеткізу бағалары
және активтерді пайдалануға дайындау үшін қажетті басқа да
шығындар кіреді. Сонымен қатар Халықаралық стандарттың қаржылық
есебі (16 ХСКЕ) бойынша бастапқы құнға өтелмеген салықтар,
импорттық төлдемдерде кіреді.
Егер клиентке экономикалық тиімділік алынады деп күтілсе,
жаңалықтарды алуға байланысты шығындар негізгі құралдардың ағымдық
бағалық құнына қосылады.
Егер активтердің пайдалану мерзімі ұзартылса ғана банк
экономикалық пайда ала алады.
Жөндеу мен техникалық қызмет көрсету шығындары оларды жүзеге асыру
шаралары бойынша жүргізіледі. Бухгалтерлік есептің жалпы қабылданған
қағидаларына сәйкес негізгі құралдардың бастапқы құны - бұл негізгі
құралдарды сатып алуға, жүргізуге, өңдеуге немесе жақсарту үшін
негізгі құралдарды сатып алумен, жеткізумен немесе жақсартумен
тікелей байланысты, арнайы пайдалану үшін қажетті жағдайда орнатуды
қоса есептегендегі барлық шығындарды қамтитын төленген сомалар.
Ағымдық – анықталған күнге, нарықтағы сәйкес баға бойынша негізгі
құралдардың құны. Баланстық - активтердің есепжәне есеп беруіне
сипатталатын жинақталған амортизатция сомасын есептеп шығарғаннан кейінгі
негізгі құралдардың бастапқы немесе ағымдық құны.
Өтімділік – бұл негізгі құралдарды жою кезінде істен шығару бойынша
күтілетін шығындарды есептегеннен кейінгі пайдалану мерзімі аяқталған
уақытта туындайтын қосалқы бөлшектердің, металл сынықтарының,
қоқыстардың болжанатын құны.
Нарықтық құнның өзгеруімен байланысты олардың құнының көбею
коэффициентінің есебімен негізгі құралдарды қайта бағалау индекстеу
жүргізіледі. Индекстеу кезінде толық қайта қалыптасу құны келесі
әдістердің бірімен анықталады: қайта есептеудің ұсынылатын
коэффициенттері немесе кезекті жылдың 1 қаңтарында жазылатын
негізгі құралдардың сәйкес түрлері мен көрсетілген құралдардың
нарықтық құны туралы құжаттар мен сараптанушы қорытындыларына
жататын бағаға сәйкестендірілетін баланстық құнды қайта есептеу.
Банк өзінің негізгі құралындағы кез келген бөлікті бір әдіспен,
ал басқасын екінші әдіспен қайта бағалауға құқығы бар. Негізгі
құралдардың қайта бағалануы ағымды құн бойынша жүргізіледі. Егер
өндірісті алдын ала белгіленген нормативтен асырып орындаған
жағдайда ғана. 16 БЕХС сәйкес негізгі құралдар объектісімен
байланысты шығындар актив ретінде танылуы мүмкін. Келешек
экономикалық пайданы әкелетін жақсартудың үлгілері:
негізгі құралдардың қуаттылығын жоғарлата отырып, пайдалану
мерзімін көбейту модификациясы (модернизация);
өндірілетін өнім сапасын айтарлықтай жақсарту мақсатында машина
бөлшектері мен буындарын игеру; бұрын есептелген өндірістік
шығындардың қысқаруын қамтамасыз ететін жаңа өндірістік үрдісті
енгізу.
Негізгі құралдарды пайдаланға дейінгі алғашқы операциялық жұмсалымдар
шығындар ретінде танылады.
Ннгізгі құралдардың орталықтандырылған есебі кезінде банктің бэк-
офисінде негізгі құралдар есебінің тобы бойынша әрбір бөлімшелерге
шот жоспарына сәйкес келетін нұсқаумен жекелей шоттар ашылып
жүргізіледі.
Франт- офистен негізгі құралдарды кіріске алу немесе істен шығару
туралы алынған мәліметтер негізінде банктің бэк-офисі, баланстан
шығатын негізгі құралдардың шығуы немесе қабылдануы бойынша
өткізбелерді жүзеге асырады. Ақпарат амортизация аударылып және қайта
бағалау жүргізілгеннен кейін олардың баланстан тыс шотта көрсетілуі
үшін банк филиалдарына жібереді. Негізгі құралдарды балансқа алу
тенгеменг жүзеге асырылды. Банк бэк-офисі әр айдың аяғында ағымдағы
айдың 1- күніндегі жағдай бойынша банктің негізгі құралдарының
тізімдемелерін қолма-қол екі дана етіп, банктің әрбір бөлімшелерніне
есеп тобының бөлігінде басып шығарады. Бірінші данасы банктің бэк-
офисінде хронологиядан тәртіппен тігіледі, екіншісін банктің
филиалына жібереді. Содан кейін банктің бэк-офисі өндірістік төлем
төленгеннен кейін келесі күннен қалдырмай төлем ордерінің
қосымшасының көшірмесімен жеке шот бойынша көшірмені банк
бөлімшелерінің бэк-офисіне жібереді. Бөлімшелердің бэк-офисі төлем
ордерінің көшірмесінде көрсетілген сомаға қосылған дербес шот
бойынша көшірме алу кезінде капитал салшымдары бойынша лимит
қысқартылады.
Бэк-офис негізгі құралдар есебінің әрбір тобы бойынша дербес шот
баланстан тыс шотта жүргізіледі (олардың нөмерлерін бас банктің бас
бухгалтериясы анықтайды).
Негізгі құралдардың келіп түсуінде әрбір түрі және әрбір құрамы бойынша
бөлек түгендеу карточкалар жасалады және бағдарламалық мүмкіндік жүргізуге
болатын негізгі құралдардың есебінің журналындв сәйкес келетін жазу
жазылады. Түгендеу карточкасында олардың алынуына сәйкес заттың атауы,
құжаттың деректемелері көрсетіледі. Карточкалар негізгі құралдардың топтары
бойынша карточкаларда орналастырылады. Жазылған жазумен бірге банктің
балансына кірістеу үшін түгендеу карточкасындағы көрсетілген барлық қажет
деректемелер банктің бэк-офисіне жіберіледі.
Негізгі құралдарды алу.
Банктің есеп саясаты бас банктің келесідей ескертулерімен банк
бөлімшелері негізгі құралдарды ақысыз өздігімен қабылдай ала ма жоқ әлде
тек банктің рұқсатымен бе деген сұрақтарды қарастырады.
Негізгі құралдарды алуда жасалған келісімшарт орталықтандырылып төлеуінде
франт-офис бөлімшелері оны төлеу үшін банктің бэк-офистерінде көрсетіледі.
Жекелей есеп тәртібінде келісімшарттың тәртібімен келісе отырып, банк
бөлімшесінің франт-офисі өз кезегіндегі уақытша жауапты келісімшартты
орындау үшін басшысының қолын қойып төлемді жүзеге асыруға бұйрық жазып
береді және бұйрықты бэк-офис бөлімшесіне береді.
Бэк-офис келісімшарттың дұрыс рәсімделуін және төлемді жүзеге асыру
бұйрығын тексеріп, содан кейін ғана келісімшарттарымен келісе отырып
сомаларды өтейді. Сондықтан қосымша құнға төленген салықтар негізгі
құралдарды алумен қосымша құнға салықтарды (ҚҚС) төлеу шотында бейнелейді.
Банктің есеп саясаты ҚҚС олардың құнына кіретін негізгі құралдардың
қатарын қарастырады. Банктің жауапты қызметкері төлеу алдында жасалған
келісімшарттар журналының тізімінде белгілеп кояды.
Банктің бас бухгалтері әрбір жасалған келісімшарт бойынша банк
бөлімшелеріне сәйкес келетін жекелей шарттар ашады.
Банк бөлімшелерінің франт-офисі жабдықтаушылардан негізгі құралдарды
алғаннан кейін айрықшалау және шот-фактура келісімде көрсетілген негізгі
құралдардың атауын, санын, баға өлшемін және жалпы құнын салыстырып
қабылдап-өткізу актісін толтырады. Жоғарыда аталған деректемелер бірлігіне
тексеріс жүргізілгенен кейін банктің бэк-офисі алғашқы құжаттардың
көшірмесін жасайды да,негізгі құралдарды кірістеудің типтік тізімдемемен
соңғы есебін банктің бэк-офисі бөлімшесі көп затты қолма-қол негізгі
құралдардың әрбір заттардың құнын типтік тізімдемеде көрсетеді. Банктің бэк-
офисі бөлімшелеріне жекелей төлемдер құжаттары бағытталады.
Негізгі құралдарды қабылдағанда негізгі құралдарды қабылдау актісі
толтырылады.
Түскен негізгі құралдарды және сонымен қатар жөндеуді талап етпейтін құрал-
жабдықтарды балансқа алу келісімдегі төлемдер жүргізілгенен кейін қолма-қол
жасалынады. Келісімшарт сомасына банк бөлімшесінің атауы көрсетілген төлем
ордері жазылады. Жабдықтарды орнату бойынша құрастыру жұмыстарының
құны,олардың құндарының көбейюі орындалған жұмыстардың 3 және 2 актісін
алғанан кейін ғана жатқызылады.
Банктің бэк-офисі ақысыз алған негізгі құралдарды балансқа есепке алу
банктің бағалау комиссиясы орнатқан негізгі құралдардың құнына сәйкес
жасалады.
Негізгі құралдарды кірістегенде және сатып алған кезде қойма басшысы,тауар
тасмалдау үстемесі салыстыру шоттар жиынтығы және негңзгң құралдардың
нақтылығын растайтын басқа да құжаттар негізінде кіріс түбіртегін
(квитанциясын) жазады. Кіріс квитанциялвры бэк-офис бөлімшелеріне
беріледі,оларды өз кезегінде кірістеу үшін банктің бэк-офисіне береді.
Есепке алынатын негізгі құралдардың әрбір объектісіне түгендеу нөмірі
жазылады. Ол объектінің барлық пайдалану және ондағы жазылған бойауларды
және тағыда басқа білдіреді. Тізбекті қатар жүйесі бойынша негізгі құрал
жабдық объектілері нөмірленіп, бухгалтерлік нөмірі есептің бастапқы
құжаттарында көрсетіледі. Көлік құралдарының түгендеу нөмірлеріне оларға
мемлекеттік автоинспекцияда енгізілген нөмірлер жатады. Шыққан объектілерге
түскен негізг құралдар сияқты түгендеу нөмірін беруге болмайды, бұл
қателікке және шатасуға әкелуі мүмкін. Негізгі құралдардың аналитикалық
есебі әрбір зат үшін жасалған түгендеу қарточкасында, сонымен қатар негізгі
құралдардың есебі журналында да жүргізіледі (2-қосымша).
Карточкаға құралда қойылған нөмір қойылады (бастапқы немесе қайта қалпына
келтіру құны,амортизациялық аударым мөлшері, кіріске алуға дейінгі тозу
мөлшері және т.б.). Карточкалар бір тектес құралдардың топталған
картотекасына салынады. Жалға алынған ағымдық заттардағы негізгі құралдарға
түгендеу карточкалары ашылмайды. Олардың аналитикалық есебінде жалға
берушісінің актісінде ұсынылған карточкалары пайдаланылады. Объектілрді
қайта өңдеу, аяқтау немесе толық жабдықтау кезінде жаңа карточка ашылады.
Негізгі құралдар істен шығарылған кезде картотекадан түгендеу карточкалары
алынып тасталынады.
Негізгі құралдарды алу және құрылыс,жер учаскесінің барлық жұмыстардың
аяқталуымен жобалы сметалық құжаттар кассаға сақталуға беріледі және 1
теңгеге бағаланып шот меморандумға кірістеледі. Алынған негізгі құралдардың
6 негізгі құралдарң бухгалтерлік есептің Қазақстандық стандарттарының
(БЕҚС) әдістемелік ұсыныстың 5-тармағына сәйкес баланста көрсетілуі тиіс,ал
атаулы негізгі құралдарң әкелуге немесе негізгі құралдарды алуға кеткен
барлық нақты өндірілген шығындарды қоса отырып, бастапқы құнының кірістелу
кезі бухгалтерлік есепте көрсетіледі, сонымен қатар сатып алу кезінде
өтелмеген салықтар және жинақтар (мысалы: сатып алу кезінде келісім шартты
жасауда төленген ҚҚС және т.б) жеткізу шығындары, құрастыру, орнатып
пайдалануға қосу, құрылыс кезінде алынған несиелер бойынша пайыздар,
(бұндай шығындар несиелерді ұзақ пайдалануға байланысты капиталдандырады)
және кез келген белгісі бойынша оларды пайдалануды жұмыс жағдайына
активтерді тартумен байланысты басқа да шығындар жоғарыда аталғандарда
көрсетіледі. Шұғыл қажет деп танылмайтын шығындар (мысалы: тасымалдау
кезіндегі бұзылу шығындарын өтеу) бастапқы құнды қоспай ағындық мерзімнің
шығындары болып ескеріледі.
Ешқандай алдын ала төлеусіз негізгі құралдарды алу:
1.құрастыруды қажет етпейтін (алдын ала төлеусіз) негізгі құралдарды
алу:
Дт 1652 Жер,үйлер және ғимараттар
1653 Компьютер жабдықтары
1654 Өзге негізгі құрал-жабдықтар
Кт 2856 күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар;
2.құрастыру жұмыстарын талап ететін негізгі құралдарды алу:
Дт 1651салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі құрал жабдықтар
Кт 2856 күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар;
3.құрастыруды талап ететін алынған негізгі құралдар үшін төлемдер:
Дт 2856 күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар
Кт 1050 банктердің корреспонденттік есеп шоттары;
4.құрастыру жұмыстары үшін төлемдер:
Дт 2856 күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар
Кт 1050 банктердің корреспонденттік есеп шоттары;
5.құрылыс-жөндеу жұмыстарын жүргізіп, 3 және 2-нысаны бойынша
актілерді ұсынғаннан кейін құралдарды кірістеу жүзеге асырылады:
Дт1652 Жер,үйлер және ғимараттар
1653 Компьютер жабдықтары
1655 Өзге негізгі құрал-жабдықтар
Кт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар;
Негізгі құралдарды алдын ала төлеу арқылы чатып алу;
6.сатып алынатын негізгі құралдар үшін (50% аспайтын) алдын ала төлеу
кезінде:
Дт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар
Кт 1050 банктердің корреспонденттік есеп шоттары;
7.соңғы есеп айырысу сомасына:
Дт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар
Кт 1050 банктердің корреспонденттік есеп шоттары;
8.негізгі құралдарды кірістіру:
Дт1652 Жер,үйлер және ғимараттар
1653 Компьютер жабдықтары
1654 Өзге негізгі құрал-жабдықтар
Кт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар;
9.құрастыруды талап ететіннегізгі құралдар бойынша:
Дт 1651салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі құрал жабдықтар
Кт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар;
10.жүргізілген құрастыру жұмыстары үшін төлемдер:
Дт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар
Кт 1050 банктердің корреспонденттік есеп шоттары;
11. құрылыс-жөндеу жұмыстарын жүргізіп 3 және 2-нысаны бойынша актілерді
ұсынғаннан кейін құралдарды кірістеу жүзеге асырылады:
Дт1652 Жер, үйлер және ғимараттар
1653 Компьютер жабдықтары
1654 Өзге негізгі құрал-жабдықтар
Кт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар;
Сатып алынған негңзгң құралдар үшін бюджетке ҚҚС төлеу
12.ҚҚС есептеумен қатар негізгі құралдар үшін алдын ала төлеу сомасына:
Дт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар
Кт 1050 банктердің корреспонденттік есеп шоттары;
13.негізгі құралдарды, яғни бюджетке төленген ҚҚС сомаларына оларды алу
фактісі бойынша кіріске алу кезінде:
Дт 1856 салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
бойынша есеп айырысу
Кт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар
14.Салық заңдылықтарына сәйкес салық салу айналымының үлес салмағы бойынша
есептелген ҚҚС бойынша жүргізілген есептеу сомасына:
Дт 2851 салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу
Кт 1851 салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
бойынша есеп айырысу.
Құрылыс жүргізі кезінде айырысу тәртібі
Негізгі құралдардың шаруашылық немесе мердігерлік әдіспен жүргізіледі.
Капитал құрылысы бойынша келісімшартта көрсетілген мөлшерде аванстың
бірінші бөлігін төлеу бекітілген келісімшартта анықталған мерзімде банк бэк-
офисінде жүргізіледі, ал қалған сомаларды төлеу 3 және 2-нысаны бойынша
орындалған жұмыстарды қабылдау актісі мен бюджетпен қарастырылған ақша
сомасы шегінде бөлімше басшысының қолы қойылған, бұрын төленген аванстарды
ұстап қалудың үйлесімді есебімен нақты сомасымен көрсетілген шоттарды
төлеуге ұсынылған жұмыстарды құны туралы жабдықтаушылардан алынған анықтама
негізінде жүзеге асырылады. Қатар-қатар реттік ұйымдар сайын 27 күннен
кешіктірілмей 3 және 2-нысандағы орындалған жұмыстар актісін ұсынады.
Сонымен қатар банк бэк-офисінің жауапты қызметкері төлем жүргізгеннен кейін
келесі күннен кешіктірілмей жүргізілген төлемдер журналына белгілеп қояды.
Банктің бас бухгалтериясы әрбір мердігер бойынша төленген аванстардың
сомасы есебінде бөлек дербес шоттар ашады. Капитал құрылысы бойынша
жүргізілген шығындар есебі негізгі құралдардың сәйкес топтары арқылы
жүргізіледі. Келісімшарт қосымшаларымен бірге құрылыс және жөндеу бойынша
мердігерлік жұмыстармен қатар тарифтерді, калькуляцияларды, еркін сметалық
есеп айрысуларды банк немесе оның бөлімшелерінің басшылары тексеріп,
қолдарын қоюлары керек.
Банк франт-офисі қарыздың нақты сомасын төлеу нұсқауларымен қатар,негізгі
құралдарды кірістеудің нұсқауларын береді, сонымен бірге келесі жағдайларды
көрсетеді:
- негізгі құралдардың жалпы сомасын
- амортизациялық аударым әдісін
- пайдалану мерзімі мен аударылған амортизация мөлшерін
- өтімділік құнын
- негізгі құралдарды өндірістік және өндірістік емес салада
пайлалануын.
Құрылыстың шаруашылық әдісі кезінде банктің шаруашылық қызмет
жұмысшыларымен есептеу төлем кестесіне сәйкес жүргізіледі.құрылыстың
мердігерлік әдісі кезінде мердігерлік ұйымдармен есептеу банктің жоғары
құжаттар және сметалар шегінде келісіліп жасалған шарт негізінде жүргізеді.
Егер құрылыс банк алған материалдар есебінен жүргізілсе,онда бөлімше
материал құнын төлеу үшін материал алуға мердігердің хаты мен хатының
жазбаша көшірмесін банкке жібереді.
Құрылыс жұмыстары аяқталысымен мердігермен,ал өндірістің шаруашылық әдісі
кезінде жұмысшылар және міндетті тұлғалармен барлық есеп айырысулар
аяқталуы керек. Материалдардың қалдықтары басқа объектіге жіберіледі немесе
қоймаға қайтадан кірістеледі. Түпкілікті есеп айырысу банк бөлімшесінің
бастығымен тексерілген және арнайы комиссиямен бекітілген объектіні
пайдалануға қабылдау туралы актісі негізінде жүргізіледі,сонымен қатар
келісімшарт журналында түпкілікті есеп айырысуды жүргізу туралы белгі
қойылады.
ҚҚС есебімен авансты төлеу:
Дт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар
Кт 1050 банктердің корреспонденттік есепшоттары.
Егер құрылыс банктің материалы есебінен жүзеге асырылса, онда берілетін
материалдар құнына келесі өткізбе жүргізіледі.
Дт 1860 банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
Кт 1602 өзге тауар-материалдық қорлар.
Мердігерлік ұйымдардың 3 және 2-нысандағы орындалған жұмыстарының актісін
ай сайын ұсыну кезінде:
Дт 1651 салынып жатқан негізгі құралжабдықтар
Кт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар-ҚҚС есебімен орындалған
жұмыс сомасына
Кт 1860 банк қызметі бойынша өзге дебиторлар
Дт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар
Кт 1050 банктердің корреспонденттік есепшоттары.
Құрылыс аяқталған бойын 3 және 2-нысандағы орындалған жұмыстарының актісі
негізінде түпкі есеп айырысу жүргізіледі:
Дт 1651 салынып жатқан негізгі құрал-жабдықтар
Кт 1856 күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар
Және бір уақытта комиссия актісі негізіне:
Дт 1652 жер,үйлер және ғимараттар
Кт 1651 салынып жатқан негізгі құралжабдықтар.
Негізгі құралдарды күрделі және ағымдық жөндеу
Күрделі жөндеу жүргізу үшін бас офис таңдап алынған саясатқа байланысты
келісімшартта берілген сомаларды олармен жасалған келісім-шартпан өздерінің
филиалдарының өкілдігін анықтайды. Келісімшарт төлемі орталықтандырылған
немесе жекелей болып жүргізіледі.
Ағымдық жөндеу жұмыстарының шығындары банктің франт-офисі арқылы алынатын
шот фактура немесе келісімшарт негізінде көрсетілетін банктің бэк-офисімен
төлену көрсетіледі. Жекелей есеп тәртібіне франт-офисі келісімшартына
сәйкес франт-офисі басшысының қолымен банк төлеуге өкім жазып береді және
өз кезегінде келісімді орындау жауапкершілігіне өкімді бэк-офис
бөлімшелеріне береді.
Банктің бэк-офисі төлем ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.